uzasadnieniehistorycz ne

UZASADNIENIE
HISTORYCZNE
HERB ŚWIADECTWEM URODZENIA I POCHODZENIA
ROLA HERBU I FLAG W SPOŁECZEŃSTWIE SAMORZĄDOWYM
Herb gminy lub też herb powiatu (jak i województwa), to znak terytorialny określający
obszar samorządowych własności odpowiedniego terytorium. Tworząc taki znak
terytorialny, staramy się sięgać do najodleglejszych własnościowych znaków przeszłości
(jednakże historycznych), występujących wszakże już pod postaciami znaków władców, jak
też znaków samorządów (jeśli takowe się zachowały). Sięgamy jednakże do czasów
historycznych, kiedy to już wykształcały się rozliczne znaki i symbole świadczące o
własnościach. Symbole przeszłości...
---------------------------SYMBOLE
Symbolami przeszłości są zachowane pieczęcie władców omawianego terenu, jak też
niejednokrotnie zachowane stare herby znajdujące się bardzo często na nagrobkach w
kościołach (i wokół nich, na starych cmentarzach). Symbole znajdują się także na
zachowanych starych pieczęciach. Są również niejednokrotnie zachowane stare wizerunki
na chorągwiach kościelnych lub rodowych (a także i na wojskowych), jeśli dotrwały do
naszych czasów, a nie raz znajdują się i w kościołach - na ołtarzach. Wtedy jednakże należy
mieć absolutną pewność, iż ołtarz jest z tego kościoła, a nie został przeniesiony z innego
obiektu - z innej miejscowości.
---------------------------SAMORZĄDOWY ZNAK TERYTORIALNY
Oczywiście czas przeszły w jaki nam przyjdzie sięgać, winien wiązać się z przeszłością
kształtowania terytorium przez społeczeństwa będące praprzodkami współczesnego
osiadłego na tym obszarze, jak i dziedzicami ich dziejów politycznych i kulturowych.
Wiedzieć także winniśmy, że taki znak samorządowy dla określonego terytorium jaki
chcemy ukształtować, musi być poświadczony znaną nam z przekazów historycznych przeszłością. Ustawa "o odznakach i mundurach" jaka reguluje problematykę tworzenia
symboliki samorządowej, określa to jako "miejscową tradycję historyczną".
---------------------------"HERBOWE" NIEPOROZUMIENIA
Gmina Jordanów Śląski w pewnym określonym czasie, utworzyła swój herb samorządowy,
gdy po roku 1989, po restrukturyzacji Rzeczpospolitej Polskiej problem tożsamości zaczął
być dla gmin istotny. Jednakże nie zdając sobie w pełni sprawy z założeń jakie określają
kreowanie takiego symbolu, sięgnięto do czasów prehistorycznych - do młodej epoki
kamienia. Jako godło w herbie gminy przyjęto niezwykle pięknie wykonaną figurę
ceramiczną - stojącego barana. Zabytek archeologiczny. Ta piękna unikatowa figura
(realizowana w technice ceramicznej zwanej sznurkową), została wydobyta ze stanowiska
archeologicznego (grodziska), znajdującego się w obszarze Jordanowa i znana jest na
świecie jako "baran jordanowski". Nikt wówczas nie zdawał sobie sprawy z tego, iż
samorządowy znak terytorialny, herb gminy - winien być pomostem łączącym dawne i
współczesne czasy bliskich sobie pochodzeniem społeczeństw. Winien się z nich wywodzić
(gdyż społeczności jordanowskiej zamieszkującej ten teren w epoce neolitu nie znamy i nie
potrafimy jej powiązać z jakimkolwiek pochodzeniem).
---------------------------POLITYCZNA IGNORANCJA
Gmina Jordanów Śląski została utworzona poprzez działania polityczne a i częściowo
ekonomiczne – jednakże absolutnie bez wzięcia pod rozwagę tradycji kulturowych i
cywilizacyjnych obszaru, jaki zagospodarowuje. To tak, jakby dziś zorganizować na nowo
np. województwo małopolskie bez Krakowa, czy też województwo mazowieckie bez
Warszawy a Kraków włączyć do zupełnie innego kulturowo organizmu (na ten przykład do
śląskiego – dawnego katowickiego), nie związanego z tym miastem - tuż poza granicą
województwa małopolskiego (dawnego krakowskiego). Postąpić także identycznie z
Warszawą. Jaki byłby efekt i konsekwencje tego działania (?!?...).
Tak się składa, iż najmocniejszym akcentem w obszarze tradycji historycznej i dawnych
własności książąt henryków śląskich, jak też kulturowo-cywilizacyjnym - jest Tyniec nad
Ślęzą, który znalazł się wraz z Tyńczykiem tuż, zaraz poza granicą gminy Jordanów
(pozostając w dawnym obszarze Ziemi niemczańskiej). Niestety – w oderwaniu od
niezmiernie ważnej Glinicy, która dziś znajduje się w obszarze Gminy Jordanów Śląski.
---------------------------KRAJOBRAZ KULTUROWY
Krajobrazowo - nie wyrównuje tej niezrozumiałej sytuacji nawet pewien obszar
Ślężańskiego Parku Krajobrazowego z jego obrzeżami, gdyż większy obszar gminy położony
na terenach Równiny Wrocławskiej jest w zasadzie bezleśny, jak i prawie płaski. Małą część
gminy zajmują Wzgórza Łagiewnickie (mezoregion Wzgórz Niemczańsko-Strzelińskich),
będące wraz ze szczytem zwanym dziś Jańską Górą (253 m. nad poziom morza),
wzgórzystym ciągiem pomiędzy dwoma wstęgami wód rzek: Ślęzy i Oleszny. Tylko zachodni
horyzont gminy jest zamknięty ciemnym, tajemniczym masywem najważniejszej śląskiej
kultowej góry Sobótki: Świętej Góry – Ślęży (718 m n.p.m.).
---------------------------ODEJŚCIE PIASTÓW ŚLĄSKICH OD POLSKI
Po 193 latach walk Piastów śląskich o sukcesję w państwie polskim (zakończonych w
zasadzie bezpotomną śmiercią otrutego księcia wrocławskiego Henryka IV Probusa) - hołd
Bolesława III Hojnego (zwanego też Rozrzutnym, księcia brzesko-legnickiego), złożony w
roku 1329 z dziedzicznych ziem Piastów królowi Czech Janowi Luksemburskiemu,
przypieczętowuje ostatecznie odejście księstwa Piastów śląskich - od państwa Piastów. A
więc odejście od państwa polskiego i wejście w skład Korony Czech. W skład państwa,
2
którym władają elektorzy Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego.
HERB GMINY - NAWIĄZANIEM DO POLSKI PIASTÓW
W tej sytuacji należy tak sięgnąć pamięcią, ażeby wydobyć dla konstruowania herbu gminy
- akcenty związane z kształtowaniem, ugruntowywaniem lub ocalaniem wartości
związanych z polskim państwem Piastów.
----------------------------
RYS HISTORYCZNY
NIE PAMIĘTAMY
W źródłach zapisanych o Śląsku - dopiero w XI wieku, pojawiają się imiona możnowładców
pełniących urzędy z ramienia króla (a wśród nich - być może imiona potomków przywódców
plemion śląskich: Bobrzan, Ślężan, Dziadoszan, Trzebowian...).
Wcześniej, śledząc na przykładzie plemienia Wiślan, widzi się, iż władcy Śląska odeszli
swymi imionami w cień zapomnienia, a to w konsekwencji trzykrotnego zaboru, zaboru
Morawian, zaboru Czechów, oraz zaboru Polan. I tak jak dzieje się to w krajach podbitych,
likwiduje się: i pamięć - i żyjących... Oni bowiem mogą przywołać dawne czasy, kiedy
naród jeszcze był wolny.
---------------------------NISZCZYMY PAMIĘĆ – ABY PRZEŻYĆ...
Sami przeżywaliśmy to przez czas rozbiorów państwa polskiego, jak też w czasie II Wojny
Światowej i w czasach stalinizmu. Znamy to z historii naszej i naszych najbliższych, gdy
likwidowało się wszelkie pamiątki i dokumenty, aby nie wpadły w ręce Niemców, czy też
Rosjan, a następnie w czasach stalinowskich - w ręce Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego.
Takie dokumenty mogły przecież zagrozić nam i naszym najbliższym... I takie dokumenty na
ogół przepadały bezpowrotnie. Zaborcy także likwidowali wszystko, co mogłoby tworzyć
tradycję o którą mógłby się oprzeć narodowy ruch oporu.
---------------------------ŚWIĘTA GÓRA - ŚLĘŻA
Najważniejsze miejsce na Śląsku, święta góra Ślęża – jeszcze w XII wieku należała cała
(wraz z grodem na jej szczycie, oraz terenami wokół niej), do rodu Włostów (terminologia:
gromadzenie WŁOŚCI, dóbr ziemskich – daje władzę). Do Włostów należały tereny wokół
Strzelina i wokół Wrocławia, z grodem na Ostrowiu.
A przecież tereny obecnego Jordanowa Śląskiego, wchodzące ongiś w skład Ziem księstwa
wrocławskiego a następnie księstwa brzeskiego, są i w składzie i opodal tych obszarów (w
zależności od czasu - w historii).
Stąd można sugerować, iż protoplasta rodu, Włost (posiadacz włości, włodarz), był być
może tym kimś, najważniejszym na Śląsku (dziś na Dolnym Śląsku).
Ród Włostów od wielu dziesiątków lat IX wieku, będąc włodarzem na Śląsku, „prowadził
rozsądną (obronną) i elastyczną politykę zarówno w okresie niepodległości, jak i w okresie
podporządkowania władzom czeskim”... „I być może dopomógł w przejęciu Śląska przez
3
Mieszka, za co przez dłuższy czas był faworyzowany przez władców polskich, zanim nie
zniszczyli go w XIII wieku dziedziczni książęta dzielnicowi z rodu Piastów”... (Edmund
Małachowicz)
---------------------------ROK 1000... BISKUPSTWO WE WROCŁAWIU I POLSKA DIECEZJA WROCŁAWSKA...
Po utworzeniu biskupstwa we Wrocławiu, podległego arcybiskupstwu w Gnieźnie - więc po
roku 1000 (pamiętnym z racji zjazdu gnieźnieńskiego) – nazwą Śląsk określamy także
diecezję wrocławską. Nie jest ona ówcześnie (jak też i dziś), określona znanymi w pełni dla
nas granicami, jednakże jest to dzielnica państwa, obejmująca ongiś całe terytorium
Śląska, wraz z Opolem i z Wrocławiem.
---------------------------NA ZACHÓD OD PRZESIEKI ŚLĄSKIEJ
Z początkiem XIII wieku, pod pojęciem Śląsk, widziano już obszar ziem znajdujących się na
zachód od „Przesieki Śląskiej”, głównej granicy w strefie puszcz rozgraniczających Dolny
Śląsk - od księstwa opolskiego.
Nastąpił więc podział terytorium Śląska na dwie dzielnice: Śląsk, bliski obszarem
dzisiejszemu Dolnemu Śląskowi, i Śląsk opolski. W obu tych obszarach panowali władcy,
wywodzący się swymi liniami dynastycznymi - od syna Bolesława Krzywoustego (księcia na
dzielnicy krakowskiej - jako senioralnej i na dzielnicy własnej - na Śląsku), Władysława II –
Piasta (zwanego następnie „Wygnańcem”).
---------------------------ŚLĄSK ZHOŁDOWANY
Rok 1327... Rok rozpoczynający zhołdowania książąt śląskich Janowi Luksemburskiemu,
królowi Czech – przywraca napowrót określenie Śląsk - dla obszaru opolszczyzny i
dzisiejszego Dolnego Śląska. W latach 1344 i 1345, król Czech Jan Luksemburski w swej
tytulaturze używa sformułowania: „princeps supremus Slesianorum et dominus
Wratislavie”, co jest jednoznaczne z panowaniem nad wszystkimi księstwami śląskimi
(wśród których jest i opolszczyzna).
W drugiej połowie XV wieku, zaczyna się odradzać świadomość terytorialna, tworząc
reaktywowanie dawnych nazw i dawnej tytulatury. W dokumencie z 1469 roku króla Węgier
i Czech - Macieja Korwina, pojawia się termin określający opolszczyznę – jako:
„Oberschlesien”...
W roku 1502, król Czech Władysław Jagiellończyk użył tytułu: „Fürst zu land und stete in
Ober und Nyder Schlesien”.
---------------------------ŚLĄSKA DIECEZJA WROCŁAWSKA
Biskupstwo wrocławskie, mimo podległości Śląska od II połowy XIV wieku - Koronie Czech,
następnie austriackiej monarchii Habsburgów, kolejno królestwu Prus i w następstwie 4
cesarstwu niemieckiemu (potem, po I Wojnie Światowej republice wajmarskiej i
hitlerowskiej „Tysiącletniej” III Rzeszy) - pozostawało pod kościelną władzą arcybiskupstwa
gnieźnieńskiego w Polsce Piastów, w Polsce Jagiellonów, w Rzeczypospolitej Szlacheckiej
(w czasie Rzeczypospolitej królów elekcyjnych), w Polsce - w czasie trwania rozbiorów, jak
także i w II Rzeczypospolitej Polskiej. I co jest najbardziej zdumiewające, umacniało
biskupstwo wrocławskie tą podległość poprzez stulecia, wysiłkiem swych kolejnych
biskupów o narodowościach: walońskiej, polskiej, czeskiej, jak też i niemieckiej.
WIELONARODOWOŚĆ
Patrząc więc na omawiany obszar z perspektywy upływu czasu, oczywistym jest, iż te
tereny są kształtowane absolutnie wielokulturowo i wielonarodowo. Na ich dzieje i na
dzisiejszy kształt, ocalony w cząstce z monstrualnej pożogi II Wojny Światowej, a i w części
odbudowany, składają się istnienia (poprzez wieki), wielkie ilości Słowian, Polaków,
Czechów, a także Wallonów, Austriaków, Niemców i egzystencja innych narodowości.
--------------------------HENRYK I BRODATY
- ur. około 1165-1170 roku, zmarł 19 marca 1238 roku (syn księcia Śląska Bolesława I
Wysokiego. Książę Śląska.
Posiada on osobisty znak wojenno-rozpoznawczy w postaci półksiężyca o ostro
zakończonych rogach uniesionych ku górze, w środku którego to łuku widnieje krzyż
równoramienny.
Na ten czas poczyna się także wstępnie wykształcać herb, który przez wieki będzie herbem
własnym panujących Piastów śląskich (jak też herb, który z czasem, będzie herbem
księstwa). Ten znak ukazywany na pieczęciach władców Śląska a następnie z kolei na
pieczęciach władców ziemi brzeskiej, będzie precyzyjnie określał jej przynależność.
---------------------------HENRYK II POBOŻNY
- ur. około 1196-1204 roku, zmarł 9 kwietnia 1241 roku (ginąc w bitwie pod Legnicą). Książę
Śląska. Syn księcia Śląska Henryka I Brodatego.
Na pieczęci pieszej z 1224 roku, pojawia się w herbie księcia Śląska, Henryka II Pobożnego –
Orzeł. Na skrzydłach i na piersi tego orła, znajduje się przepaska sierpowa, półksiężycowa z
krzyżem nad środkiem wnętrza jego łuku. Jest to jedno z nielicznych w ówczesnej Europie
Zachodniej godeł złożonych, w formie niezmiernie unikatowe (indywidualne). Jest to
połączenie godła ojcowskiego księcia Śląska Henryka I Brodatego (tu półksiężyca z krzyżem)
– z godłem jego syna, księcia Śląska Henryka II Pobożnego (tu - z orłem).
---------------------------Synowie księcia Śląska Henryka II Pobożnego po jego śmierci dzielą księstwo, które już
przestaje się liczyć jako zwarta polska-śląska kraina.
---------------------------5
HENRYK IV PROBUS (Prawy)
- ur. 1257/1258, zmarł 23 czerwca 1290 roku, syn księcia wrocławskiego, współregenta
brata Bolesława II Łysego (Rogatki), księcia Śląska Średniego z Wrocławiem.
Henryk IV Probus wprowadza jako swoje godło orła z przepaską sierpową, półksiężycową,
poprzez pierś i skrzydła. Do końca XIII wieku ostre końce tej przepaski były zawsze o
zakończeniach szpiczastych.
---------------------------OSTATNIE MIEJSCE SPOCZYNKU KSIĘCIA HENRYKA IV - POBUSA
-----------------------------------------Zawartą ugodę księcia wrocławskiego Henryka IV Probusa z biskupem Tomaszem II,
upamiętniono ufundowaną na ten czas we Wrocławiu na Ostrowiu Tumskim (w dniu 11
stycznia roku 1288) - kolegiatą książęcą pod wezwaniem Św. Krzyża (w tym czasie gdy
książę podpisywał testament – na terenie zamku wyniesione były mury niedokończonej
kaplicy o charakterze grobowym).
Dlatego też – po śmierci, księcia złożono czasowo („processu vero temporis”... jak to
określił w testamencie książę) - w ufundowanej przez niego kolegiacie pod wezwaniem św.
Krzyża, a pod murami zamku ({„infra muros castri”} - zamku budowanego przez księcia
Henryka IV – Probusa - na Ostrowiu).
Sądzić należy, iż krótko po śmierci księcia Henryka IV (przed ukończeniem budowy kościoła)
- prezbiterium kolegiaty św. Krzyża „w całości zostało uznane za miejsce ostateczne
spoczynku księcia i przejęło wszystkie funkcje liturgiczne związane z grobem książęcym”.
-----------------------------------------KAPITUŁA KOLEGIATY ŚW. KRZYŻA
W dniu 27 lipca 1288 roku, została zatwierdzona przez biskupa wrocławskiego Tomasza II
Zarembę – funkcja kolegiaty zamkowej wraz z kapitułą, której zadaniem (między innymi)
było upamiętnienie zmarłych członków rodziny książęcej (Kapituła ta zakończyła swe
działania, gdy została rozwiązana - w ramach sekularyzacji majątków kościelnych przez
króla Prus w dniu 19 listopada 1810 roku, a kolegiata została przekazana w 1812 roku
kapitule katedralnej - jako kościół patronacki parafii katedralnej.
-----------------------------------------W roku 1352 kapituła św.Krzyża we Wrocławiu (?!?), sprzedaje Wawrzyńcowi de Jordansmol
(?) wieś, zwaną dziś Jordanów Śląski (w okręgu niemczańskim – zwaną popularnie „Mlecz”),
wraz ze wszystkimi prawami – wieś miała być lokowana jej na prawie niemieckim (bardzo
istotna data).
------------------------------------6
HERB KSIĄŻĄT WROCŁAWSKICH WYWODZĄCY SIĘ Z HERBU PIASTÓW ŚLĄSKICH
Herb książąt wrocławskich, to herb Piastów śląskich linii wrocławskiej. To Orzeł czarny ze
srebrną półksiężycową, sierpową przepaską poprzez pierś i skrzydła, na złotym polu tarczy.
Herb ten wywodzi się od osobistego znaku wojenno-rozpoznawczego księcia Śląska Henryka
I Brodatego (w postaci półksiężyca o ostro zakończonych rogach uniesionych ku górze). Na
pieczęci pieszej z 1224 roku, pojawia się w herbie księcia Śląska, Henryka II Pobożnego –
Orzeł. Na skrzydłach i na piersi tego orła, znajduje się przepaska sierpowa, półksiężycowa z
krzyżem nad środkiem wnętrza jego łuku. Jest to jedno z nielicznych w ówczesnej Europie
Zachodniej godeł złożonych, w formie niezmiernie unikatowe (indywidualne). Jest to
połączenie godła ojca - księcia Śląska Henryka I Brodatego (półksiężyca z krzyżem) – z
godłem jego syna (z orłem) księcia Śląska, Henryka II Pobożnego.
------------------------------------DZIEDZICZNOŚĆ GODŁA
W tym godle absolutnie zaznacza się jego dziedziczność, albowiem syn księcia Śląska Henryka II Pobożnego, książę wrocławski Henryk III Biały, jak też i wnuk Henryka II
Pobożnego (a prawnuk księcia Śląska, Henryka I Brodatego) – Henryk IV Probus,
wprowadzają jako swoje godła – orły z przepaskami sierpowymi, półksiężycowymi, poprzez
pierś i skrzydła. Ostre końce tych półksiężycowych sierpowych przepasek - do końca XIII
wieku były zawsze o szpiczastych zakończeniach. Dopiero potem końce naroży półksiężyca
otrzymują dekoracyjne (a także i konstrukcyjne) zakończenia w kształcie trójliścia
koniczyny.
------------------------------------RÓŻNICE W GODŁACH - POKOLENIOWO
Jednakże godła (synów księcia Śląska, Henryka II Pobożnego), odmiennie od godła Henryka
II Pobożnego - nie są zaopatrzone w krzyż nad środkiem łuku półksiężyca, o rogach
zwróconych ku górze (także pozostali dwaj synowie Henryka II Pobożnego: Bolesław Rogatka
{księstwo legnickie} i Konrad I {księstwo głogowskie}, usuwają ze swych godeł krzyż.)
Powstaje nowa odmiana godła Piastów śląskich (dolnośląskich).
Jest to orzeł zwrócony w prawo (oglądając go od tyłu tarczy) z sierpową, półksiężycową
przepaską poprzez pierś i poprzez skrzydła (bez krzyża).
------------------------------------HERB ROSZCZENIOWY
Wnuk księcia Śląska Henryka II Pobożnego, Henryk III Głogowski, wprowadza nad środek
łuku półksiężyca - napowrót krzyż z godła swego dziada. Jednakże, jest to obszar
głogowski... Wprowadzenie krzyża do godła księcia i godła księstwa – jest absolutnie
określeniem roszczenia do utraconych ziem Wielkopolski. Te ziemie wielkopolskie, ongiś
były we władaniu książąt śląskich, a to: Henryka I Brodatego i Henryka II Pobożnego. W
takim więc razie, orzeł z krzyżem na przepasce - nawiązuje do godła dziada księcia
głogowskiego Henryka III. – do godła księcia Śląska Henryka II Pobożnego. Odnosi się do
czasów świetności, przy działaniach związanych z usiłowaniami powrotu do dawnego blasku,
a więc i do dawnych własności. Poprzez ten przywrócony krzyż jest więc to godło - godłem
7
ze wszech miar roszczeniowym. Krzyż zawieszony ponad środkiem łuku półksiężyca i krzyż
zaćwieczony w środku łuku półksiężyca, pokazuje się także na pieczęciach książąt
oleśnickich.
------------------------------------WSPÓLNE POCHODZENIE RODOWE
Na herbowej pieczęci księcia wrocławskiego Henryka V Grubego, znajduje się orzeł z
półksiężycową przepaską poprzez pierś i skrzydła. (Niezmiernie ważnym było precyzyjne
odtworzenie godła, gdyż w przypadku dziedziczenia, różnica w szczegółach godła mogła
nieraz uzasadnić, ale także mogła i absolutnie zaprzeczyć wspólnemu pochodzeniu
{wspólnej linii rodowej}).
Henryk V Brzuchaty, będący pierworodnym synem księcia legnickiego Bolesława Rogatki
(syna księcia Śląska Henryka II Pobożnego), jest protoplastą linii Piastów legnickich i
wrocławskich.
------------------------------------GODŁO ŚLĄSKIE W HERBIE KSIĄŻĄT BRZESKICH
Po śmierci Henryka V Brzuchatego, cały obszar władania został podzielony pomiędzy jego
trzech synów: Bolesława III Hojnego, Henryka VI Dobrego i Władysława. Ci trzej książęta
podzielili swą ojcowiznę (spuściznę). Ostatecznie w wyniku podziału Bolesław III obejmuje
Brzeg. Henryk VI zasiada na Wrocławiu a Władysław (najmłodszy) przejmuje Legnicę.
Wymienieni synowie księcia legnickiego Henryka V Grubego, mieli w swym herbie godło o
identycznym kształcie (rysunku). Był to: orzeł zwrócony w prawo (oglądając go od tyłu
tarczy), z sierpową, półksiężycową przepaską poprzez pierś i skrzydła (bez krzyża). Tu
jednolitość heraldyczna określała wspólne pochodzenie z jednej linii rodowej.
------------------------------------OBSZAR WOKÓŁ JORDANOWA ŚLĄSKIEGO (JORDANSMÜHL...)
Miejscowość Jordanów Śląski, mając niezmiernie interesującą przeszłość z okresu
prehistorii (wyrażającą się niezwykle zaskakującymi wykopaliskami archeologicznymi. W
średniowieczu istnieje o nazwie Jordansmühl (Jordansmol {dziś Jordanów Śląski}), będąc w
swym pochodzeniu (średniowiecznym) własnością rycerską. W okresie księstwa śląskiego
jako dzielnicy Polski, jest miejscowością podwrocławską. W czasie kształtowania się
księstwa wrocławskiego pozostaje w jego obszarze. Następnie (najpewniej w czasie
dalszego podziału spadkowego udziałów członków książęcego rodu Piastów śląskich, po
śmierci księcia Henryka V), staje się częścią księstwa ze stolicą w Brzegu (a więc i księstwa
legnicko-brzeskiego, w strefie obszarów będących we własnościach książąt brzeskich i
brzesko-legnickich).
8
-----------------------------------------BARWY NA CHORĄGWIACH
Wiadomo iż w wieku XII, godła które posiadają własne barwy i znajdują się na płachtach
(płatach) chorągwi, wprowadzone zostają na tarczę, których pola przeważnie stają się
takiej samej barwy jak płat chorągwi.
W obszarze zachodnioeuropejskiej heraldyki (i śląskiej) z końcem XIII wieku, barwy zaczęto
uważać jako równorzędne (równoważne) z rysunkiem godła, a więc jako niezmiernie istotny
element (tu składnik) herbu.
------------------------------------BARWY POLA TARCZY I BARWY GODŁA = BARWY HERBU
Jest oczywistym, że godło księcia Śląska Henryka I Brodatego, musiało być określone
kolorystycznie. W tej sytuacji jest także oczywistym, że (jakiekolwiek by nie były to barwy)
jego syn i prawowity następca, książę Śląska Henryk II Pobożny, tworząc własny herb - do
końca własnego życia już go ukształtował (tym samym, do czasu bitwy pod Legnicą). Pod
tym godłem i pod tymi barwami walczył i zginął. Tak więc to godło jak i barwy herb
określające (elementy składające się na ten herb utworzony łącznie z tarczą), stanowią
podstawę barw książęcej heraldyki śląskiej.
------------------------------------BARWY HERBÓW NA NAGROBKACH
Barwy herbów książąt wrocławskich potwierdzają ślady barw zachowane na pomnikach
nagrobnych: księcia Śląska Henryka II Pobożnego (realizowanego nieomal 100 lat po jego
śmierci), jak też jego wnuka - księcia wrocławskiego Henryka IV Probusa (wykonywanego w
niedługim czasie po jego śmierci).
Średniowieczne rękopisy iluminowane w postaci herbarzy, ukazują najstarsze wzory herbów
jak też i ich barw. Tu można wymienić takie herbarze jak: „Codex Manesse” (z okresu około
1300 roku) i „Zuricher Wappenrole” (z lat około 1335 – 1347).
------------------------------------BARWY HERBÓW W RĘKOPISACH
Także przekazuje wizerunki herbów „Legenda obrazowa o świętej Jadwidze”, gdyż ukazane
herby w tym dziele (z fundacji „Legendy” księcia księstwa brzeskiego - Ludwika I Piasta,
młodszego syna księcia brzeskiego Bolesława III a wnuka księcia legnickiego i wrocławskiego
- Henryka V Brzuchatego, jak też prawnuka księcia legnickiego Bolesława Rogatki, są
herbami Piastów śląskich. Bowiem właśnie on przecież utrzymał niezmienione godło i barwy
swego ojca i dziada, jak też przekazał je swym następcom - w linii Piastów brzeskich.
------------------------------------9
ORZEŁ PIASTÓW ŚLĄSKICH
Orzeł czarny ze srebrną przepaską półksiężycową poprzez pierś i skrzydła na złotym polu
tarczy, ma dwojaką symbolikę: Jest herbem osobistym księcia śląskiego ze śląskiej linii
piastowskiej, oraz- jest godłem księstwa, którym włada. (Przykładem jest to, że gdy linia
Piastów wrocławskich wygasła, herb księstwa wrocławskiego włączonego w skład Korony
Czech – dalej funkcjonował, (ale już w obszarze królestwa czeskiego), jako herb czeskiej
prowincji – Śląska (Ten herb dalej funkcjonował, gdy Korona Czech weszła w skład
austriackiego cesarstwa Habsburgów).
------------------------------------HERB KSIĄŻĄT WROCŁAWSKICH
Ostatecznie herb książąt wrocławskich i księstwa wrocławskiego, to w złotym (zamiennie
żółtym) polu tarczy – czarny orzeł (zwrócony w prawo dla stojącego za tarczą) ze srebrną
(zamiennie białą) półksiężycową, sierpową przepaską poprzez pierś i skrzydła (bez krzyża).
------------------------------------ODRĘBNOŚĆ KSIĘSTWA BRZESKIEGO
Henryk V Brzuchaty, będący pierworodnym synem księcia legnickiego Bolesława Rogatki
(syna księcia Śląska Henryka II Pobożnego), jest protoplastą linii Piastów legnickich i
wrocławskich. Po jego śmierci obszar władania został podzielony na jego trzech synów:
Bolesława III Hojnego, Henryka VI Dobrego i Władysława. Ci książęta podzielili swą
ojcowiznę (spuściznę). W wyniku podziału książę Henryk VI zasiada na Wrocławiu, książę
Władysław (najmłodszy z nich) obejmuje Legnicę, a książę Bolesław III przejmuje Brzeg.
Jest rok 1311…
W roku 1312 nastąpiły działania zbrojne Bolesława III przeciwko najmłodszemu z braci
(spadkobierców Henryka V Brzuchatego) - Władysławowi, co zakończyło się wygnaniem
księcia Władysława z dzielnicy legnickiej. Brat trzeci, Henryk VI osiadł na księstwie
wrocławskim (w Opolu panuje wtedy książę Bolko II z linii Piastów opolskich).
------------------------------------PIERWSZY KSIĄŻĘ KSIĘSTWA BRZESKIEGO BOLESŁAW III HOJNY
- ur. 23 września 1291, zmarł 20/21 kwietnia 1352 roku). Książę księstwa brzeskiego,
legnickiego, namysłowskiego i książę lubiński. Obejmuje on w 1306 roku samodzielne rządy
(w wieku 15 lat), przyjmując księstwo brzeskie ze stolicą w Brzegu, w którego skład
wchodziły: Grodków, Lewin (Brzeski), Oława, Wiązów. W tymże 1306 roku, zostaje
zamordowany w Ołomuńcu ostatni władca Czech z rodu Przemyślidów, Wacław III (brat
księżnej brzeskiej, królewny czeskiej Małgorzaty, żony księcia Bolesława III).
---------------------------Jednakże termin księstwo brzeskie jako określenie szczegółowe obszaru, zostaje
10
wprowadzone w dokumentach po roku 1311 (po podzieleniu sukcesji {księstwa
wrocławskiego}, z której to książę Bolesław III zwany Rozrzutnym miał przyznane cztery
weichbildy: brzeski, oławski, niemczański i grodkowski. Gdy biskupowi wrocławskiemu
Bolesław odstępuje weichbild grodkowski, dołącza do swego księstwa weichbildy:
strzeliński, kluczborski i byczyński, uzyskując władanie nad obszarem o wielkości około 2693
km2. Tym samym książe Bolesław III staje się władcą weichbildu niemczańskiego, a tym
samym obszaru tyniecko-jordanowskiego.
---------------------------SKWADROWANA TARCZA HERBOWA
Powoduje to powrót książąt piastowskich do herbu używanego przez księcia legnickiego
Wacława I w latach 1343/1352, oraz w latach 1347/1364 – gdzie ukazane na skwadrowanej
(czteropolowej) tarczy znajdują się po przekątnych orły z przepaskami półksiężycowymi
poprzez pierś i skrzydła, oraz szachowane pola, takie, jakie wprowadził w latach 1310 1313 jako herby roszczeniowe (czasowo) do swego herbu książę brzeski Bolesław III Hojny
(gdy podział po księciu Henryku V Brzuchatym nie został w pełni określony, czyli przed 1311
rokiem).
------------------------------------SKWADROWANY HERB KSIĘSTWA LEGNICKIEGO
Za czasów księcia Jerzego II (Czarnego), wymieniona skwadrowana tarcza, będąca
dotychczas herbem księstwa legnickiego, staje się herbem księstw: legnickiego (jak
dawniej), brzeskiego i wołowskiego. Orzeł z przepaską sierpową, półksiężycową poprzez
pierś i skrzydła, (jako godło istniejące samodzielnie) nie był już wprowadzany na pieczęcie
herbowe, jednakże występował na rewersach czy też na awersach medali pamiątkowych i
na monetach, jak też na ozdobnych tarczach (kartuszach) pamiątkowych upamiętniających
określone fundacje.
------------------------------------MIEJSCOWA TRADYCJA HISTORYCZNA
Należy brać pod uwagę to, iż heraldyka śląska od czasu hołdu złożonego przez księcia
brzeskiego Bolesława III Hojnego (w roku 1329), królowi Czech Janowi Luksemburskiemu jest częścią składową heraldyki Korony Czech (mimo, iż u jej podstaw jest już kształtująca
się rodowa heraldyka polska).
Od roku 1526, Śląsk jest częścią składową monarchii austriackiej pod panowaniem
Habsburgów. Natomiast, już od roku 1741 Śląsk, po wojnie zaborczej prowadzonej przez
króla Prus Fryderyka II, wchodzi w skład Królestwa Prus, a następnie cesarstwa Niemiec. W
dalszym biegu czasu, Śląsk po I Wojnie Światowej i po upadku cesarstwa, a następnie po
przeminięciu republiki weimarskiej, wchodzi ostatecznie w skład „Tysiącletniej” III Rzeszy
Niemieckiej.
Dopiero rok 1945 włącza po 616 latach ziemie śląskie ponownie w skład państwa Polskiego.
------------------------------------11
BRZEG STOLICĄ KSIĘSTWA
W roku 1342, Brzeg staje się rezydencją Bolesława, jednakże już dużo wcześniej książę
obdzielił miasto przywilejem rządzenia się prawem wrocławskim (identycznym z
wrocławskim - prawem magdeburskim). Przywileje jakie Brzeg otrzymał od księcia (w ilości
35), kosztowały miasto poważne kwoty, zapewniały jednakże księciu stały dopływ finansów.
Książe Bolesław III był bardzo ważnym fundatorem (donatorem) dla komturii w Tyńcu nad
Ślęzą, jak także i dla komturii w Oleśnicy Małej. Bolesław wysoko wynosił tradycje rycerskie
i walkę zakonów za sprawy Królestwa Jerozolimskiego.
---------------------------NIEMCZA WRAZ Z ZIEMIĄ NIEMCZAŃSKĄ W KSIĘSTWIE BRZESKIM
W roku 1392 w skład własności księstwa brzesko-legnickiego wchodzi Niemcza wraz z
przynależnymi do niej ziemiami. Wchodzą także ziemie komturii zakonu rycerzy św. Jana w
Tyńcu nad Ślęzą. Folwarki: w Tenczynku i w Głowinie oraz „wieś zakonna” Glinica, jak
również Jordansmühl (dziś Jordanów Śląski). Książę Ludwik I doprowadza księstwo brzeskie
do stanu świetności.
---------------------------CZASY ODDZIAŁYWAŃ JOANNICKICH NA ŚLĄSKU
-----------------------------------------W II krucjacie bierze udział król Czech Wacław II, spotykając się w Jerozolimie
(najprawdopodobniej) z Rajmundem de Puy. W tejże wyprawie krzyżowej udział wziął
(wraz z pokaźnym pocztem rycerskim) niewymieniony z imienia polski książę. I tu się
przypuszcza, iż był to albo Władysław II książę Śląska (zwany „Wygnańcem”) lub też jego
syn Bolesław Wysoki.
„Śląsk był częścią tzw. „języka” niemieckiego, obejmującego swym zasięgiem całą Europę
Środkową i Wschodnią od Skandynawii po Bałkany” (patrz: Tade Wojciech Lange
„Szpitalnicy, Joannici, Kawalerowie Maltańscy”). Oczywistym jest, że ta niejednorodna
przestrzeń podzielona została na regionalne jednostki administracji joannickiej, podległe
tzw. przeoratom. Jednakże w przeoratach zmieniały się ich podległości i obszary jakimi
joannici w swych Domach zarządzali.
-----------------------------------------Lata osiemdziesiąte dwunastego wieku... Biskup wrocławski Żyrosław II (Polak, wywodzący
się z duchowieństwa przykatedralnego, mianowany biskupem wrocławskim w 1170 roku...)
w obszarze lat 1170 – 1189, wystawia dokument, którego treścią jest nadanie Zakonowi św.
Jana Chrzciciela dziesięcin: z Mlodossovici* i Glinicy nad Oleszną (lub Olesną), (która to
właśnie Glinica, znajduje się dziś w obszarze gminy Jordanów Śląski i zlokalizowana jest
nad dopływem Ślęzy – o nazwie obecnej: „Potok Oleszna”), jak również (z okazji
konsekracji kościoła joannitów w Tyńcu nad Ślęzą), nadania dziesięcin: z Tyńca oraz z
Kościerzyc (koło Brzegu) i z Pilawy (ten dokument nie jest datowany, wobec powyższego
przyjmuje się jego datowanie w latach obszaru pobytu na stolicy biskupiej biskupa
Żyrosława II {które to nadanie zostało potwierdzone przez samego biskupa w roku 1189}).
12
-----------------------------------------Na czas władania diecezją wrocławską przez biskupa Żyrosława II, przypada zakończenie
budowy romańskiej katedry we Wrocławiu (rozpoczętej w miejscu pierwotnej, a
zlokalizowanej na Ostrowie Tumskim przez jego poprzednika, biskupa wrocławskiego
Waltera z Malonne {1149 – 1169}. Zachowała się sylweta katedry na pieczęci, będącej
pierwszą zachowaną pieczęcią biskupów wrocławskich).
Na czas jego władania, mają także miejsce dwa ważne wydarzenia historyczne: W roku
1180 zjazd książąt i biskupów w Łęczycy, oraz przybycie do Wrocławia młodziusieńkiej
księżniczki Jadwigi z Andechs - przyszłej świętej Śląskiej, poślubionej księciu Śląska –
wielkiemu Henrykowi I (zwanemu później Brodatym), w tejże romańskiej katedrze
wrocławskiej – w roku 1190.
-----------------------------------------Można przypuszczać, iż fundacja tyniecka wiązała się mocno z utratą Jerozolimy, będącą
wielką klęską świata chrześcijańskiego, a jednocześnie będącej powodem zwołania III
wyprawy krzyżowej (krucjaty) dla jej odzyskania. Wzięło w niej udział wielu władców i
znanych rycerzy ówczesnego świata, w tym także z Czech, a należy sądzić, że także i z
Polski. W związku z tym należy także przypuszczać - że datowanie dokumentu było bliższe
1187 roku (przez co wcale nie należy rozumieć, że kościół w Tyńcu był budowany od
podstaw przez samych joannitów. Mogli mieć udział tylko w jego kończeniu. Tej sprawy nie
określa absolutnie żaden dokument {Lata 1189 – 1192, to III krucjata}).
-----------------------------------------Domniema się (porównując sytuację na Węgrzech i w Czechach), iż pierwsi zakonnicy
rycerskiego zakonu św. Jana jacy znaleźli się na Śląsku w okresie XII i początku XIII wieku,
pochodzili z krajów romańskich (R. Heś „Joannici na Śląsku”).
W czas krótki po przybyciu na Śląsk (z krajów zachodnich), zakonnicy zakonu św. Jana
rozpoczęli na swych terenach działania w kierunku pozyskania nowych braci o miejscowym
pochodzeniu, a wywodzących się z warstwy rycerskiej (jak też pozyskiwanie wyświęconych
duchownych świeckich, gdyż w zakonie brakowało księży).
Konsekwencją tych działań, jest także wstępowanie do zakonu dobrze urodzonych członków
miejscowych rodów rycerskich, o czym dowodnie świadczą słowiańskie brzmienia imion
nowych braci.
Pamięć II krucjaty do Ziemi Świętej, w której brali udział co znamienitsi przedstawiciele
rodów panujących jak też rycerstwa Europy (brał w niej udział także władca Czech jak też i
książę Śląski), powoduje także wiele fundacji na rzecz zakonu.
-----------------------------------------Co niektóre teorie włączają hipotezy, iż osadzenie rycerzy św. Jana w Tyńcu nad Ślęzą,
było konsekwencją II krucjaty do Ziemi Świętej, jak również związanego z tym gromadnego
pielgrzymowania do Jerozolimy w obszarze lat 50 i 60 - XII wieku. A to dlatego, że na
terenach skandynawskich fundacje pierwszych Domów Joannickich, miały już miejsce w
latach sześćdziesiątych i w początkowych latach osiemdziesiątych.
A przecież sam Śląsk (będący wówczas jeszcze dzielnicą królestwa polskiego), był znacznie
bliżej obszarów propagandy koncepcji i organizacji wypraw krzyżowych (dzielnica
Małopolska jak też i pobliskie Czechy). M. Starnawska, powołując się na K.Dola „Zakon...”,
przywołuje wymienianego komtura Tyńca z 1261 roku, oraz wcześniej trzech braci z lat
13
1234 – 1240. W swej publikacji R.Heś „Joannici na Śląsku w Średniowieczu” {str. 63},
wyjaśnia, iż w pracy M. Starnawskiej niewątpliwie chodziło (w tym wypadku, nie o pierwszą
wzmiankę o komturze z 1203 roku, lecz o pierwszą imienną wzmiankę o komturze, która to
brzmiała: fratre Johanne de Tincia).
-----------------------------------------Równocześnie - wcale nie znaczy, iż biskup wrocławski Żyrosław II był twórcą fundacji
joannickiej. Albowiem fundacja rycerzy Św. Jana - została utworzona w obszarze ziemskim
będącym własnością możnowładczego starośląskiego rodu Wilczyców, gdzie potem
następują sukcesywne dalsze nadania na rzecz komandorii zakonników św. Jana w Tyńcu
nad Ślęzą, przez rycerzy z tego rodu.
------------------------------------------------
Gdy jakaś forma Domu Joannitów funkcjonowała w Tyńcu, natenczas (najprawdopodobniej)
- mogły być już zaczątki kościoła. Jednakże w fundacji rodu Wilczyców (a nie jako polskiej
linii z rodu Awdańców {Awdańców-Wilczyców}), śląskiego a zarazem potężnego rodu
możnowładców (odmiennie od tego, jak to uważa M. Starnawska). Bowiem, bardzo wiele
elementów obu tych rodów, nie ma ze sobą absolutnie żadnych wspólnych związków.
------------------------------------------------
Takie rozumowanie jest uzasadniane także tym, że zakon św. Jana zlokalizowany w Tyńcu
nad Ślęzą został uposażony częścią majętności rodu Wilczyców, których herby i
powtarzające się imiona, są zupełnie odmienne od polskich imion i od herbów Awdańców.
A więc inaczej, niż sugeruje to M. Starnawska, określając - że to właśnie herb komtura
Michała z Tyńca (w latach 1309 – 1327), późniejszego wielkiego przeora czeskiego (do
1328), ukazujący trzy rogi myśliwskie, jest podobny do wizerunku na pieczęci Franciszka z
Wilczyców (z 1282 roku), a na którym są dwa rogi w odmiennym układzie. M. Starnawska
wymienia także Teodoryka, komtura w Pilawie w 1261 roku.
------------------------------------------------
Tu fachowcy związani z problemami sfragistyki, mają od Marii Starnawskiej (od dawna – bo
od II połowy XIX wieku - Breslau 1879) zupełnie inne zdanie (patrz: wspaniałe opracowanie
z zakresu sfragistyki - P. Pfotenhauer).
-----------------------------------------Konwent w komandorii w Tyńcu nad Ślęzą (z kościołami parafialnymi w Tyńcu i w Glinicy),
powstaje bardzo szybko. Już w roku 1203 zostaje powołany komtur stojący na czele
ukształtowanego konwentu tynieckiego. W czasie gdy kształtuje się Dom Joannitów w Tyńcu
nad Ślęzą, w Bardzie także powstaje nadanie biskupa Żyrosława II dla zakonu joannickiego
(w roku 1189), w postaci kościoła łącznie z jego uposażeniem (miejscowość Bardo znajduje
się na końcu ciągu traktu komunikacyjnego, biegnącego z Wrocławia przez Kobierzyce,
Jordanów Śląski, Łagiewniki, Niemczę, Ząbkowice Śląskie. Z Barda trakt wiedzie już do
Kłodzka).
W roku 1203, Dom w Tyńcu nad Ślęzą obejmuje placówkę w Bardzie w swoje posiadanie,
tracąc jednakże z przyczyn nieznanych wymieniony kościół w Bardzie przed 1210 rokiem,
który przechodzi we władanie kanoników regularnych z Kamieńca).
14
-----------------------------------------Tak więc Dom rycerzy św.Jana w Tyńcu nad Ślęzą (z kościołem filialnym w Glinicy nad
Olesną), jest pierwszym Domem Joannickim na Śląsku. Natomiast w roku 1338 roku, opodal
Niemczy - w Reichenbach'u (w Dzierżoniowie), powstaje Dom Joannitów, którzy tam
otrzymują od księcia patronat nad kościołem parafialnym. Tenże Dom Joannitów posiadał w
swych majętnościach czynsze ze wsi Jordansmühl (dziś Jordanów Śląski).
-----------------------------------------Książe brzeski Bolesław III miał w opiece zakon joannicki, gdyż niejako „rodzinnie” był
związany z przychylnością dla niego. Jego dziad, Bolesław II Rogatka uposażał zakonnikówrycerzy św. Jana, nadając im w roku 1251 wieś Wilczków.
-----------------------------------------Brat Rogatki, Henryk III władający księstwem wrocławskim, nadał zakonnikom w Tyńcu w
1254 roku, 14 łanów w Głownie. Syn Henryka III, książę wrocławski Henryk IV Probus, styka
się z rycerzami św. Jana w czasie swego pobytu w Pradze czeskiej i jest z nimi mocno
związany.
-----------------------------------------Najstarszy syn księcia Bolesława Rogatki – Henryk V Gruby, książę na Legnicy i Jaworze (a
od 1290 na książęcym tronie we Wrocławiu), jest także mocno powiązany z joannitami.
Przecież zakonnik-rycerz Michał z Tyńca jest ojcem chrzestnym jego syna Bolesława III,
późniejszego księcia legnicko-brzeskiego i brzeskiego.
-----------------------------------------Tak jak książę brzeski Bolesław III – tak i książę brzeski Ludwik I, był bardzo ważnym
donatorem dla komturii zakonu rycerskiego św. Jana w Tyńcu nad Ślęzą, jak też i dla
Oleśnicy Małej. Jednakże jego donacje były bardziej związane z kultem św. Jana
Chrzciciela, niż z kultywowaniem wartości rycerskich (R. Heś, „Joannici na Śląsku”).
---------------------------NIEMCZA WRAZ Z ZIEMIĄ NIEMCZAŃSKĄ W KSIĘSTWIE BRZESKIM
W roku 1392, w skład własności księstwa brzesko-legnickiego wchodzi Niemcza wraz z
przynależnymi do niej ziemiami. Wchodzą także ziemie komturii zakonu rycerzy św. Jana w
Tyńcu nad Ślęzą. Folwarki: w Tyńczyku i w Głowinie oraz „wieś zakonna” Glinica, jak
również Jordansmühl (dziś Jordanów Śląski). Książę brzeski Ludwik I doprowadza księstwo
brzeskie do stanu świetności.
---------------------------15
„TYNIECKA SIEĆ KOŚCIOŁÓW PARAFIALNYCH”
Kościół parafialny w Tyńcu nad Ślęzą (Gros Tinz b/Breslau - niem.) - przed 1189 rokiem
(Sub, I, nr 56; H.Neuling, op. cit., s 323.), miał w swym posiadaniu przed rokiem 1335
kościół filialny a następnie parafialny w Glinicy (jak też krótko – kościół w Bardzie (lata
1189 – przed 1210).
Dziesięciny nadane Domowi rycerzy św. Jana w Tyńcu nad Ślęzą ze wsi Glinicy (Glinicia przez biskupa wrocławskiego Żyrosława II) – wcześniej były w gestii Jana, syna Benika w
ramach prebendy.
Jednakże wolą biskupa przekazano je Domowi Joannitów, za które to Jan miał przekazaną
odpowiednią równowartość, otrzymując dziesięciny z Wilkowa. (K. Gancarczyk w swym
opracowaniu „W Kwestii Początków Joannitów na Śląsku” przypuszcza, iż joannici byli
także właścicielami wsi Wilków).
---------------------------GLINICA – „WIEŚ ZAKONNA”
Nadanie Joannitom dziesięcin z Glinicy, w oczywisty sposób informuje o jakichś dziś
nieznanych ich własnościach jeszcze w XII wieku (w tejże Glinicy). Z przekazów wiadomo, iż
Glinica była w posiadaniu konwentu tynieckiego. Przejęcie całej wsi nastąpiło niewątpliwie
przed 1369 rokiem, gdy Glinica nazwaną została „wsią zakonną” (Komtur Domu rycerzy św.
Jana w Tyńcu nad Ślęzą, który wystawiał dla sołtysa wsi Glinica dokument, określił to: „in
villa ordinis mei Gleynicz).
-----------------------------------------KOŚCIÓŁ W GLINICY – KOŚCIOŁEM PARAFIALNYM...
(APEr., Rep. 21, nr 464, k. 1-12; H.Neuling, op. cit., s. 71, informuje, iż kościół w Glinicy
był ponad wszelką wątpliwość kościołem parafialnym). Stąd prawo do pochówków,
albowiem prawo do grzebania zmarłych posiadał tylko kościół parafialny (gdzie usiłowania
przejęcia tego prawa przez kościoły z innych własności, powodowało nie raz kolosalne
konflikty). Związane to było z tym, że kościoły zakonników św. Jana „mające egzempcję od
władzy duchowej i świeckiej” posiadały prawo wolnej sepultury. Kościoły joannickie były
wyłączone z pod kary interdyktu, wobec powyższego gdy miasto lub wieś została nim
obłożona, mogły zapewnić stałą opiekę duchową i udzielanie sakramentów.
-----------------------------------------W tej sytuacji jest oczywistym, iż „wieś zakonna” Glinica nad Olesną (dziś nad Potokiem
Oleszna), była postawiona na drugim co do ważności miejscu w obszarze oddziaływania
rycerskiego zakonu joannitów. Mając bowiem kościół parafialny, była (co oczywiste) wsią
parafialną – będąc „wsią zakonną”.
Do Domu Joannitów należały także czynsze i szos w Świątnikach, znajdujących się na
zachód od Glinicy (dziś poza obszarem gminy Jordanów Śląski).
-----------------------------------------16
Kościół parafialny w Glinicy nad Oleszną, posiadał niewątpliwie (jako kościół parafialny)
prawo do pochówków, bowiem w średniowieczu - prawo do grzebania zmarłych posiadał
tylko kościół parafialny lub upoważnione filie (gdzie usiłowania przejęcia tego prawa przez
kościoły z innych własności lub patronatów, powodowało nie raz kolosalne konflikty}.
Kościoły zakonników św. Jana „mające egzempcję od władzy duchowej i świeckiej”
posiadały prawo wolnej sepultury. Kościoły joannickie były wyłączone z pod kary
interdyktu. Wobec powyższego - gdy okoliczne miasto lub też wieś zostały nim obłożone,
mogły zapewnić stałą opiekę duchową i udzielanie sakramentów.
------------------------------------Zakonnicy z Tyńca nad Ślęzą płacili księciu w roku 1495 z „tytułu służby konnej” sołtysa wsi
Glinica nad Olesną, dwie grzywny czynszu. Ta wartość („Rossgeld”) jest potwierdzona już w
Glinicy, w roku 1369.
------------------------------------SUWERENNY RYCERSKI ZAKON SZPITALA ŚWIĘTEGO JANA Z JEROZOLIMY (kawalerowie
maltańscy, joannici, szpitalnicy), wywodzi się ze świeckiego bractwa (wspólnoty) przy
szpitalu (hospicjum) św. Jana Jałmużnika w Jerozolimie, wspierając się duchowo
zmodyfikowaną Regułą św. Augustyna a fizycznie - o działający w Jerozolimie zakon
benedyktynów.
-----------------------------------------Istnienie zakonów rycerskich w Królestwie Jerozolimskim, zapewniało królestwu regularne i
świetnie wyszkolone zastępy zbrojne, mogące stanąć do walki w każdym określonym
momencie.
---------------------------WĘDRUJĄCY ZAKON
Gdy padło w roku 1291 Królestwo Jerozolimskie, zakon rycerzy św. Jana przenosi się
początkowo na Cypr (gdzie tworzy zalążki floty zakonnej), a następnie w roku 1306 w
ramach wyprawy genueńsko-joannickiej na wyspę Rodos. Tam szpitalnicy zajmują miasto
Filermo. We wrześniu 1307 roku papież Klemens V potwierdza joannitom prawo posiadania
wyspy. Tu zwani są od 1310 roku kawalerami rodyjskimi. Zakon lokuje teraz swą stałą
siedzibę na wyspie Rodos, gdzie trwa do 1522 roku.
Ekspansja dynastii osmańskiej powoduje konieczność zajęcia przez Turków wyspy. Po
świetnej obronie twierdzy przed wojskami Sulejmana Wspaniałego i po honorowym
poddaniu się i wyjściu w pełnym rynsztunku, statki joannickie w dniu 1 stycznia 1523 roku
opuszczają Rodos.
-----------------------------------------Cesarz Karol V proponuje joannitom w 1523 roku, oddanie w lenno wyspy Malty (podległej
Królestwu Sycylii), jak i Trypolisu. Tarcia wewnętrzne w łonie zakonu powodują, iż dopiero
w 1530 roku zakonnicy zakonu św. Jana obejmują wyspę. Na Malcie zakon istnieje od roku
1530 do 1798 roku. Powstaje tam największy w Europie szpital i na Malcie znajdują opiekę
17
pątnicy.
Z Malty ruszają także wyprawy wojenne przeciwko Turkom.
------------------------------------------
W roku 1798, wojska Napoleona przejmują Maltę i usuwają z niej zakon rycerzy św. Jana. W
czasie 36 lat poszukiwań stałego miejsca pobytu, w roku 1826 znajdujemy władze Zakonu w
Ferrarze, a następnie od roku 1834, zakon już posiada swą stałą siedzibę w Rzymie. Jest to
pałac podarowany Zakonowi przez jednego z jego członków (przy via Condotti), zwany
„Palazzo di Malta” (posiadając równocześnie po templariuszach „willę na Aventynie).
Obecnie Zakon posiada swe przedstawicielstwa dyplomatyczne w większości państw świata.
-----------------------------------------Na terenach Polski zakon rozwiązuje car Rosji Paweł I. Na terenach Śląska większość
majątków zakonnych podlega po roku 1810 – sekularyzacji (dotyczy to przejścia majątków
zakonnych na własność Królestwa Prus, na terenie całego państwa pruskiego).
---------------------------W roku 1866 powstaje niemiecki Związek Śląskich Kawalerów Maltańskich (trwający po dziś
dzień), u założeń którego było kontynuowanie tradycji zakonu szpitala św. Jana.
Inicjatorem odrodzenia Zakonu był Rudolf, graf vin Stillferd und Rattonitz, natomiast
pierwszym prezydentem Zakonu był Wiktor, książę Raciborza. Za siedzibę związku obrano
Breslau (dziś Wrocław). Zakon obejmuje teraz swą opieką wiele szpitali.
W II połowie XIX wieku, pod opieką śląskiego odłamu JOHANNITERORDEN, świeckiej
protestanckiej organizacji (która wyprowadza swe tradycje od Zakonu rycerskiego
szpitalników św. Jana), istnieje szpital (w obszarze przy Ziemi niemczańskiej) w
Reichenbach (w Dzierżoniowie).
----------------------------
PODSUMOWANIE
HERB SUWERENNEGO RYCERSKIEGO ZAKONU SZPITALA ŚW. JANA
Krzyż ośmioramienny srebrny na czerwonym polu jest godłem zakonu rycerzy imienia św.
Jana - godłem Suwerennego Rycerskiego Zakonu Szpitala św. Jana z Jerozolimy (zakon
joannitów, także zwany kawalerami rodyjskimi, jak też kawalerami maltańskimi).
Początkiem był biały ośmioramienny krzyż naszyty na czarny płaszcz, narzucony na zbroję.
Konstruując - krzyż ten wpisuje się w ośmiobok wpisany z kolei w kwadrat, gdzie szerokość
rozpiętości końców każdego ramienia, jest szerokości każdego z kolejnych boków
ośmioboku. (Walter Leonhard, „Das Grosse Buch der Wappenkunst” - Malteserordens). Krzyż
ten symbolizuje osiem błogosławieństw, będąc powszechnie dziś znanym: jako krzyż
maltański.
W roku 1259, papież udziela zakonnikom-rycerzom św. Jana prawo noszenia w bitwie (w
czasie działań zbrojnych), czerwonych tunik nakładanych na zbroje, z naszytym na nie
białym krzyżem (początkowo białym krzyżem łacińskim).
18
---------------------------Dziś powszechnie jest używany jako godło – biały krzyż ośmioramienny, który położony na
czerwonym polu tarczy o formie tarczy późnogotyckiej, tworzy herb zakonu rycerzy św.
Jana – szpitalników joannitów - Suwerennego Rycerskiego Zakonu Szpitala św. Jana z
Jerozolimy (patrz: Paweł Dudziński „Współczesna Heraldyka i Zwyczaje Heraldyczne”,
W.Kolak – J.Marcki „Leksykon Godeł Zakonnych”).
W przedstawieniach uroczystych herbu, ponad tarczą umieszcza się książęcą mitrę, jak też
była do niego dodawana dewiza - PRO FIDE (za wiarę).
---------------------------SYMBOLE DO HERBU GMINY
Tak więc w skład elementów - godeł składających się na herb Gminy Jordanów Śląski, są
godła (więc takie symbole), jakie są najmocniej związane z wartościami, kształtującymi w
średniowieczu Ziemię niemczańską i najważniejsze miejscowości Gminy Jordanów Śląski: a
to Jordanów Śląski i Glinicę.
------------------------------------REGUŁY W POLSKIEJ HERALDYCE
W polskiej heraldyce istnieją następujące reguły: 1.) Reguła pierwsza mówi o stosowaniu 6
pełnych kolorów (bez odcieni), w tym dwa metale - barwa biała i żółta oraz cztery barwy:
czerwona, czarna, błękitna i zielona (wyjątkowo dopuszczana jest tzw. barwa cielista barwa ciała.(. 2.) Druga reguła mówi, iż przedmioty herbowe winny być jak najbardziej
bliskie swoich barw naturalnych. 3.) Trzecia reguła mówi o alternacji barw (stosowaniu
naprzemiennym barwy i metalu), wskazując jednocześnie na uprzywilejowanie barwy
czerwonej (przy szczególnych sytuacjach wynikających z konieczności tradycji lub też
układu barw wynikających z tradycji). Barwa czarna natomiast ma prawo do zastosowania
przy metalach jak też i przy barwach... W praktyce jednakże istnieje wiele wyjątków od
tych reguł... (M. Gumowski. "Herby Miast Polskich" [w:] Arkady, Wa-wa - 1960 r. str. 85...).
--------------------------Pan Prof. dr hab. Marian Gumowski w swym pomnikowym opracowaniu "Herby Miast
Polskich" [w:] Arkady 1960 rok, str 75... pisze wyraźnie: "REGUŁA HERALDYCZNA" "KAŻE
RYSOWAĆ HERBY W STYLU KLASYCZNYM" (inaczej bez ekstrawagancji współczesnych
odwzorowań, wynikających z bieżących kierunków plastycznych).TO: 4.) Czwarta reguła o
tworzeniu herbów w Rzeczpospolitej Polskiej - Pana Prof. M.Gumowskiego... - I jest to na
dziś dzień "POLSKA MIEJSCOWA TRADYCJA HISTORYCZNA" - do której wszyscy winniśmy się
stosować.
--------------------------ROZWAŻANIA O WARTOŚCI ZNAKÓW MIEJSCOWYCH
Na obecnym etapie badania i wyważania wartości rodów herbowych, a będących tylko
czasowymi właścicielami poszczególnych wsi, nie można absolutnie określić rodu herbowego
19
(poza rodami książęcymi), który wywarłby jakiś przemożny wpływ na rozwój i historyczną
przeszłość obszaru będącego obecną Gminą Jordanów Śląski (pieczęcie poszczególnych wsi
nie są dziś jeszcze w pełni znane {?}.
Są natomiast pieczęcie biskupów wrocławskich, jak też i komturów komandorii mającej w
różnych czasach różne majętności (w obszarze dzisiejszej Gminy). Są także pieczęcie
niektórych rodów rycerskich. Jednakże są to zarówno pieczęcie właścicieli mających swe
własności w obszarze niemczańskim w dość krótkich okresach czasu, jak też szczególnie w
okresie państwa pruskiego a następnie cesarstwa Niemiec. - państwa, które to w stosunku
do państwa austriackich Habsburgów, nie weszło w posiadanie Śląska pokojową drogą
dziedziczenia, lecz w drodze wojennego zaboru.
------------------------------------Trudno w tej sytuacji, przyjmować do herbu terytorialnego gminy (jaka jest zamieszkała
przez niedawnych jeszcze wypędzonych), elementy z historycznych herbów ich jeszcze
niedawnych zaborców. To tak, jak nie przyjmuje się dziś do polskich herbów
samorządowych elementów z heraldyki szlacheckiej, nadawanej przez zaborców w czasach
Polski rozbiorowej. W tej sytuacji rozważanie - czy aby jakiś własnościowy, czy też rodowy
herb pruski (czy też niemiecki) mógł (choć w części) zaistnieć w herbie Gminy Jordanów
Śląski, jest bezzasadne.
Dlatego w rozważaniach związanych z kształtowaniem herbu gminy, należy odwołać się do
najstarszych polskich – śląskich tradycji (jeszcze z końca XII wieku), związanych z wielką
fundacją prastarego możnowładczego śląskiego rodu Wilczyców, ustanawiającego w Ziemi
niemczańskiej – nad Ślęzą (nad którą leży i Jordanów Śląski) i nad Olesną, pierwszą na
Śląsku siedzibę zakonu rycerzy św. Jana, pochodzącego w swym rodowodzie z Królestwa
Jerozolimskiego. Godło rycerzy zakonu św. Jana, winno zatem znaleźć się w tarczy
herbowej Gminy Jordanów Śląski.
------------------------------------PROPOZYCJA HERBU GMINY JORDANÓW ŚLĄSKI
OPIS HERBU - BLAZNOWANIE
Przyjęto dla herbu konstrukcję tarczy o nazwie – późnogotycka (z ostrym końcem u
podstawy tarczy).
W polu dwudzielnym w pas szarfą czterowstęgową błękitno-srebrną naprzemiennie, od
czoła złotym, połuorzeł czarny nieukoronowany, - od podstawy czerwonym krzyż srebrny
ośmioramienny.
------------------------------------UZASADNIENIE PROJEKTU PROPOZYCJI HERBOWEJ
Precyzyjniej:
Pole tarczy podzielone w pas (poziomo) na dwa pola: górne i dolne – szarfą czterowstęgową
błękitno-srebrną (srebro zamiennie do ukazania barwą białą) naprzemiennie. W górnym
złotym polu (złoto do ukazania zamiennie barwą żółtą) tarczy, połuorzeł czarny
nieukoronowany. W dolnym czerwonym polu tarczy krzyż ośmioramienny ( zwany z
niemiecka Malteserordens).
20
------------------------------------ORZEŁ KSIĘCIA WROCŁAWSKIEGO HENRYKA IV – PROBUSA
Orzeł czarny, nieukoronowany na złotym polu tarczy – jest przetworzeniem formy
historycznego orła księcia wrocławskiego z rodu Piastów śląskich - Henryka IV Probusa.
------------------------------------WSTĘGA RZEKI ŚLĘZY
Wstęga błękitno-srebrna jest nawiązaniem do rzeki Ślęzy, która przepływa przez środek
Gminy Jordanów Śląski, a nad którą (i nad jej dopływem, Oleszną) leżą: Jordanów Śląski a
poniżej Tyniec z kościołem dawnej komturii joannitów, jak także „wieś zakonna” Glinica
nad Oleszną (dopływem Ślęzy).
------------------------------------HERB SUWERENNEGO RYCERSKIEGO ZAKONU SZPITALA ŚW. JANA
Krzyż ośmioramienny srebrny na czerwonym polu – jest godłem zakonu rycerzy imienia św.
Jana, godłem Suwerennego Rycerskiego Zakonu Szpitala św. Jana z Jerozolimy.
Początkiem był biały ośmioramienny krzyż naszyty na czarny płaszcz, narzucony na zbroję.
Konstruując - krzyż ten wpisuje się w ośmiobok wpisany z kolei w kwadrat, gdzie szerokość
rozpiętości końców każdego ramienia, jest szerokości każdego z kolejnych boków
ośmioboku. (Walter Leon-hard, „Das Grosse Buch der Wappenkunst” - Malteserordens).
Krzyż ten symbolizuje osiem błogosławieństw, będąc powszechnie dziś znanym: jako krzyż
maltański.
------------------------------------W roku 1259, papież udziela zakonnikom-rycerzom św. Jana prawo noszenia w bitwie (w
czasie działań zbrojnych), czerwonych tunik nakładanych na zbroje, z naszytym na nie
białym krzyżem (początkowo białym krzyżem łacińskim).
Dziś powszechnie jest używany jako godło – biały krzyż ośmioramienny, który położony na
czerwonym polu tarczy o formie tarczy późnogotyckiej, tworzy herb zakonu rycerzy św
.Jana – szpitalników joannitów - Suwerennego Rycerskiego Zakonu Szpitala św. Jana z
Jerozolimy (Paweł Dudziński „Współczesna Heraldyka i Zwyczaje Heraldyczne”).
------------------------------------SYMBOLE DO HERBU GMINY
Wobec powyższego w skład elementów składających się na herb Gminy Jordanów Śląski,
wchodzą godła (więc takie symbole), jakie są najmocniej związane z wartościami,
21
kształtującymi w średniowieczu Ziemię niemczańską i najważniejsze miejscowości Gminy
Jordanów Śląski: a to Jordanów Śląski i Glinicę.
-------------------------------------
22