metody aktywizujące w pracy z uczniami gimnazjum na lekcjach

METODY AKTYWIZUJĄCE W PRACY Z UCZNIAMI
GIMNAZJUM NA LEKCJACH MATEMATYKI.
W dobie reformy oświaty za rzecz pożądaną należy uznać żywsze niż dotąd
zainteresowanie metodami szkolnymi.
Metody oparte na działaniu ucznia zapewniają większą ilość i lepszą jakość
przyswajanej wiedzy niż metody nie inspirujące ucznia do działania lub
czyniące to w niewielkim stopniu(wykład).
Stosowanie metod aktywizujących rozbudza zainteresowania, każdemu
uczniowi daje możliwość uczestniczenia w procesie dydaktycznym, ułatwia
przyswajanie wiedzy, wspomaga w dążeniu do sukcesu.
Stosowanie metod aktywizujących w praktyce szkolnej prowadzi do:
- zwiększenia skuteczności nauczania i uczenia się,
- możliwości motywowania ucznia do działania,
- możliwości rozwijania twórczego myślenia, kreatywności ucznia,
- integracji wiedzy różnych przedmiotów,
- umiejętności współpracy i komunikacji w grupie,
- umiejętności organizowania pracy własnej i innych.
W trakcie realizacji metod aktywizujących proces nauczania rola
prowadzącego sprowadza się do przygotowania warunków, w których
uczniowie mogą zebrać użyteczne, edukacyjne doświadczenia i poddać je
refleksji. Rola ta wzrasta na etapie przygotowań(napisania scenariusza) i
końcowym(prowadzenie podsumowania), a maleje na etapie realizacji zajęć
(sprowadza się głównie do obserwacji).
I.
SYMULACJA
Jest to metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki oraz
efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi,
podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji oraz rozwiązywania
problemów w twórczy sposób i stosowania zdobytej wiedzy w praktyce.
Symulacja stanowi odzwierciedlenie sytuacji potencjalnie realnej. Można
wypróbować w niej różne zachowania i różne możliwe rozwiązania problemów.
Można uczyć się na własnych błędach i to na dodatek w sytuacji, w której
koleżanki i koledzy pomagają zrozumieć zaistniałe zjawisko. Ich doświadczenia
i myśli mogą spowodować, że spojrzymy na znaną sprawę w innym świetle.
W efekcie możemy podjąć nowe decyzje i przyjąć inne rozwiązania. Dzięki tej
metodzie uczniowie uczą się myśleć produktywnie o rozwiązywaniu
„nierozwiązywalnych” problemów.
Przebieg symulacji:
1. Uczniowie, wprowadzeni w temat rozważań losują karteczki. Niektóre z nich
to losy przyporządkowane osobom, które mają odegrać określone role.
2. Uczniowie – uczestnicy symulacji otrzymują opis swojej roli i czas na
przygotowanie się do gry (maks. 10 min.).
3. Uczestnicy symulacji grają swoje role i w ciągu określonego czasu (maks. 20
min.) mają znaleźć rozwiązanie problemu lub zebrać wnioski do dalszego
opracowania.
4. Pozostali uczniowie obserwują przebieg symulacji i spisują swoje
spostrzeżenia.
Po zakończeniu symulacji dziękujemy „aktorom”, pytamy ich o samopoczucie i
o to, jak czuli się w powierzonej im roli – czy identyfikowali się z nią, czy nie.
Następnie oddajemy głos obserwatorom.
(Omówienie ok. 10 min.).
Wszystkie symulacje muszą być omówione i podsumowane wnioskami.
Obserwatorzy nie są biernymi widzami, lecz aktywnymi uczestnikami sytuacji,
mają do wykonania konkretne zadanie. Wypełniają arkusze obserwacyjne, które
zawierają podane wcześniej kryteria.
STRUKTURA SYMULACJI.
1. Etap wstępny.
- Przygotowanie scenariusza.
- Przygotowanie materiałów (opisy ról, reguły obowiązujące w trakcie gry,
różnego rodzaju rekwizyty).
- Wprowadzenie do zajęć.
Prowadzący powinien dostarczyć uczniom wstępne informacje dotyczące
symulowanych zdarzeń. Może to mieć formę tekstu lub krótkiego wykładu.
Następnie powinien on wyjaśnić uczniom przebieg symulacji, zapoznać ich z
obowiązującymi regułami i rozdać opisy ról.
2. Etap realizacji zajęć.
Istotą symulacji jest zbieranie przez uczniów doświadczeń w trakcie
samodzielnego działania. Ingerencja prowadzącego może zaburzyć ten proces.
Dlatego też na tym etapie prowadzący powinien skupić się na obserwacji
przebiegu zajęć. Dzięki temu będzie przygotowany do odegrania bardziej
aktywnej roli w trakcie podsumowania.
3. Etap końcowy.
- Zestawienie wyników obserwatorów.
- Podsumowanie symulacji.
Obserwatorzy wypełniają arkusze obserwacyjne i zapoznają nas z ich
wynikami. Do prowadzącego należy określenie celów, jakie mają być osiągnięte
w trakcie podsumowania oraz przygotowanie takiej formy pracy, która umożliwi
ich realizację.
Metodę SYMULACJI omówię dokładnie na podstawie planowanej lekcji
matematyki w klasie I gimnazjum, której temat brzmi:
Z matematyką planujemy wakacje.
Na lekcji tej przeciętna rodzina Kowalskich z udziałem banku, biura podróży,
biura ogłoszeń oraz kantoru będzie miała wstępnie oszacować wielkość
funduszy oraz możliwość wakacyjnego odpoczynku rodziny.
II.
PROJEKT
Jest metodą nauczania, której istota polega na tym, iż uczniowie realizują
określone, „duże” przedsięwzięcie (znaczenie obszerniejsze niż zadanie
domowe) w oparciu o przyjęte wcześniej założenia. Przedsięwzięcie takie
charakteryzuje się tym, że:
- ma określone cele i metody pracy,
- ma określone terminy realizacji przedsięwzięcia,
- wyznaczone są osoby odpowiedzialne za jego realizacje,
- znane są kryteria oceny,
- uczniowie mogą pracować indywidualnie, choć znacznie częściej zadania
realizowane są w grupach,
- jego realizatorzy, czyli uczniowie, pracują w znacznym stopniu samodzielnie
(tzn. niezależnie od nauczyciela) i na własną odpowiedzialność,
- rezultaty pracy prezentowane są publicznie (na ogół na forum klasy),
- założenia zawierające na ogół temat (albo obszar zagadnień w obrębie,
którego szczegółowa decyzja należy do uczniów), cele, metody pracy, terminy i
kryteria oceny są przygotowane przez nauczyciela w formie instrukcji.
Istotą metody projektów jest samodzielna praca uczniów (często w grupach), w
trakcie której mają oni możliwość praktykowania szeregu umiejętności
podstawowych.
Jeśli uczniowie realizują swe zadania w grupach, to cały czas rozwijają
następujące umiejętności:
- podejmowanie decyzji grupowych,
- rozwiązywanie konfliktów,
- wyrażania własnych opinii i słuchania opinii innych osób,
- poszukiwania kompromisu,
- dyskutowania,
- dzielenia się rolami w grupie,
- dokonywania oceny pracy grupy.
W typowym projekcie umiejętności praktykowane przez uczniów można
powiązać z kolejnymi etapami jego realizacji:
1.
-
WYBÓR TEMATU i określenie celów projektu:
wykorzystanie pomysłów całej grupy,
dokonywanie selekcji tych pomysłów zgodnie z przyjętymi kryteriami,
formułowanie tematu,
formułowanie celów projektu.
2. ZBIERANIE I OPRACOWYWANIE INFORMCJI:
- korzystanie z różnych źródeł informacji,
- krytyka tych źródeł (sprawdzanie ich wiarygodności),
- selekcja informacji (np. podział na mniej i bardziej ważne),
Przy ocenie projektu należy wziąć pod uwagę trudność tematu, zbieranie i
opracowywanie materiałów, prezentację oraz pracę w grupie.
3. PREZENTACJA PROJEKTU
- ćwiczenie różnych sposobów zapisywania i prezentowania zebranych
materiałów (np. w postaci rysunku, diagramy, wykresu, itp.),
- przygotowanie i wystąpienie publiczne.
W ocenę projektu należy włączyć uczniów. Może to być cała klasa lub wybrane
jury (np. po jednej osobie z każdej grupy). W trakcie głosowania uczniowie
mogą posługiwać się karteczkami do głosowania z następującymi kryteriami:
- czy ilość materiałów była wystarczająca,
- czy informacje, które podano, były ciekawe,
- czy zostały w interesujący sposób przekazane,
- czy cała grupa została włączona w prezentację?
PROPONOWANE w klasie I gimnazjum problemy do opracowania metodą
projektu:
1. Jednostki, jakimi posługiwała się ludzkość zmieniają się.
2. Jak płacimy podatki?
3. Czy opłacalne jest używanie żarówek energooszczędnych?
4. Jak rozmawiać przez telefon taniej?
5. Symetria w przyrodzie, architekturze, sztuce...
6. Od liczydeł do maszyn liczących.
7. Opis statystyczny naszej klasy i szkoły.
8. Sławni Grecy. Co matematyce dali greccy uczeni?
Można również zaproponować uczniom wykonać grę planszową, czy domina
dotyczące danego działu, którą można będzie zademonstrować i wykorzystać na
koniec działu.
III.
GRY I ZABAWY DYDAKTYCZNE
Stanowić one mogą uzupełnienie do wielu jednostek tematycznych. Dotyczyć
mogą np. działań na ułamkach zwykłych, dziesiętnych, liczbach wymiernych,
procentów, wyrażeń algebraicznych, a nawet funkcji liniowej.
Rozpowszechnione są już dość mocno plansze oraz domina z powyższych
zakresów.
Godna polecenia nauczycielom szkół podstawowych, a nawet rodzicom
uczniów tych szkół jest „MATEMATYKA INACZEJ” Krystyny Janowskiej.
Zawiera ona plansze ułożone zgodnie z kolejnością jednostek metodycznych z
zakresu ułamków zwykłych, dziesiętnych i procentów. Atrakcyjność plansz z
zadaniami sprawia, że nawet dzieci, które mają trudności z opanowaniem
działań na ułamkach z radością i ochotą zabierają się do pacy. Na każdej planszy
znajduje się możliwość samokontroli i oceny poprawności rozwiązywanych
zadań. Podobne plansze zawiera poradnik dla nauczyciela „Matematyki 2001”.
Dotyczą one działań na liczbach wymiernych, procentów oraz pierwiastków.
Dodatkową zaletą tych plansz jest to, że pozwalają na korelację z innymi
przedmiotami, konkretnie z geografią. Poradnik ten proponuje również domina z
polami i własnościami wielokątów, potęgami oraz własnościami potęg, a także z
zakresu wyrażeń algebraicznych i równań.
Każdą z tych metod można wykorzystać do indywidualnej lub grupowej formy
pracy z uczniem.
IV.
METODA METAPLANU
Jest to plastyczny zapis dyskusji, prowadzonej przez uczestników, którzy
dyskutują na określony temat, tworząc jednocześnie plakat jej treści.
Plakat jest graficznym, skróconym zapisem narady. Metoda ta jest stosowana
przy omawianiu drażliwych czy trudnych spraw oraz przy rozwiązywaniu
konfliktów.
Celem metody jest wnikliwe rozważanie problemu i znalezienie wspólnego
rozwiązania.
Sposób przeprowadzenia zajęć:
1. Nauczyciel przedstawia klasie problem, który będzie przedmiotem ich
dyskusji.
2. Następnie dzieli klasę na 5-, 6-osobowe grupy.
3. Każda grupa otrzymuje materiały (w pastelowych kolorach)
- 1 arkusz papieru,
- 1 chmurkę do zapisania tematu,
- około 6 kółek i 6 owali do zapisywania odpowiedzi,
- około 3 prostokątów do zapisywania wniosków,
- kolorowe flamastry, taśmę samoprzylepną.
4. Nauczyciel podaje czas wykonywania zadania (ok. 20 min.).
5. Każda grupa tworzy plakat zawierający propozycję rozwiązania łącznie z
wnioskami.
Grupa wybiera osobę, która będzie prezentować plakat. W trakcie prezentacji
nauczyciel nie ingeruje w wypowiedzi ucznia. Na koniec nauczyciel zabiera
kartki z wnioskami zaproponowanymi poprzez grupy i przykleja je na tablicy
lub na dużym arkuszu papieru. Następnie otwiera dyskusję, której celem na być
przewartościowanie zaproponowanych wniosków, ustalenie wniosków
końcowych, zapis w zeszytach.
Zadania końcowe.
Grupy prezentują swoje plakaty. Czynią to wybrane przez nie osoby. W trakcie
prezentacji plakatów nauczyciel powstrzymuje się od ingerencji. Na koniec –
zbierane są wnioski ze wszystkich plakatów i opracowywany wspólny wynik
dyskusji (gdyż wypowiedzi uczniów mogą być takie same lub zbliżone).
Metodę tą polecam i wykorzystuję na lekcjach wychowawczych.
Literatura:
„Aktywne metody w edukacji” Z. Czaińska, Z. Wojtowicz.
Zofia Randak