Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy I gimnazjum

advertisement
Wymagania edukacyjne (kryteria oceniania) z biologii dla klasy I gimnazjum oparte na „Programie nauczania biologii Puls życia”
autorstwa Anny Zdziennickiej
Dział programu
I. Biologia –
nauka o życiu
Poziom wymagań
Temat
konieczny ( ocena
dopuszczający)
podstawowy ( ocena dostateczny)
rozszerzający ( ocena dobry)
dopełniający ( ocena bdb)
1. Biologia jako
nauka
Uczeń:
• określa przedmiot badań
biologii jako nauki
• podaje przykłady
dziedzin biologii i potrafi
korzystać z niektórych
źródeł wiedzy
• wymienia źródła wiedzy
biologicznej
• wyjaśnia, do czego służą
atlasy i klucze
• wymienia cechy
organizmów żywych
Uczeń:
• potrafi korzystać
z poszczególnych źródeł wiedzy
• wie na czym polega metoda
naukowa
• rozróżnia próbę kontrolną
i badawczą
• wykorzystuje atlasy do
rozpoznawania pospolitych
gatunków organizmów
Uczeń:
• charakteryzuje wybrane
dziedziny biologii
• posługuje się właściwymi
źródłami wiedzy biologicznej
podczas rozwiązywania
problemów
Uczeń:
• objaśnia zasadę
stopniowego
komplikowania się
poziomów organizacji
życia
• potrafi zaplanować
sposób rozwiązania
zadania problemowego
2. Komórkowa
budowa organizmów
• wskazuje komórkę jako
podstawową jednostkę
organizacji życia
• wymienia najważniejsze
struktury budowy
komórki roślinnej,
zwierzęcej i bakterii
• podaje funkcje poszczególnych
organelli
• posługuje się mikroskopem
• przedstawia podstawowe
różnice między komórką
roślinną, zwierzęcą i bakteryjną
• rysuje obraz widziany pod
mikroskopem
• wyjaśnia rolę poszczególnych
elementów komórki
• porównuje budowę różnych
komórek
• odróżnia pod mikroskopem,
na schemacie, zdjęciu lub po
opisie poszczególne komórki i
ich składniki
• omawia budowę i funkcje
organelli komórkowych
• analizuje różnice między
poszczególnymi typami
komórek
• wykonuje proste
preparaty mikroskopowe
3. Systematyczny
podział organizmów
• zna pojęcie systematyki
• wymienia 5 królestw
świata żywych
organizmów i podaje
odpowiednie przykłady
organizmów
• podaje gatunek, jako
podstawową jednostkę
systematyczną
• podaje kryteria wyróżnienia
pięciu królestw
• posługuje się prostym kluczem
do oznaczania organizmów
• wyjaśnia pojęcie gatunku
• wyróżnia systemy sztuczne i
naturalne
• zna jednostki klasyfikacji
biologicznej
• ocenia sztuczne i
naturalne systemy
podziału organizmów
• omawia zasady systemu
klasyfikacji biologicznej,
podwójne nazewnictwo
II. Jedność i
różnorodność
organizmów
4. Sposoby
odżywiania się
organizmów
•wyjaśnia pojęcie
samożywności i
cudzożywności
• wymienia czynniki
niezbędne do życia
organizmów
samożywnych
i cudzożywnych
• ocenia, czy dany
organizm jest
samożywny, czy
cudzożywny
• omawia różnice między
organizmami samożywnymi a
cudzożywnymi
• wymienia substraty i produkty
fotosyntezy
• wyjaśnia, na czym polega
fotosynteza, gdzie i w jakich
warunkach przebiega
• zapisuje słownie przebieg
fotosyntezy
• podaje podział organizmów
cudzożywnych z przykładami
• wykazuje różnorodność
sposobów odżywiania się
organizmów cudzożywnych
• wyjaśnia, na czym polega
fotosynteza, określa warunki
jej przebiegu i czynniki
wpływające na jej przebieg
• zna pojęcie auto i
heterotrofów
• wykazuje różnice
w pobieraniu i trawieniu
pokarmów u różnych
organizmów
5. Sposoby
oddychania
organizmów
• określa oddychanie jako
proces dostarczający
energii
• rozróżnia oddychanie
tlenowe i beztlenowe
• zna pojęcie fermentacji
• wskazuje mitochondrium
jako miejsce, w którym
zachodzi oddychanie
komórkowe
• omawia sposoby oddychania
tlenowego i beztlenowego oraz
ilustruje odpowiednimi
przykładami organizmów
• rozróżnia wymianę gazową
i oddychanie
wewnątrzkomórkowe
• określa substraty i produkty
oddychania tlenowego i warunki
ich przebiegu, zapisuje słownie
równanie reakcji oddychania
tlenowego
• określa substraty i produkty
fermentacji alkoholowej,
warunki jej przebiegu oraz
przedstawia jej zapis słowny
• wykazuje zależność między
środowiskiem życia
a rodzajem narządów
wymiany gazowej
• porównuje oddychanie
tlenowe i beztlenowe
• omawia znaczenie
fermentacji
6. Sposoby
rozmnażania się
organizmów
• określa, czym jest
rozmnażanie
• wyróżnia rozmnażanie
płciowe i bezpłciowe
• rozpoznaje sposoby
rozmnażania się
organizmów na
podstawie ilustracji
• wyjaśnia, na czym polega
rozmnażanie płciowe
• rozróżnia różne sposoby
rozmnażania bezpłciowego i
podaje odpowiednie przykłady
• tłumaczy pojęcia:
rozdzielnopłciowość,
obojnactwo, zapłodnienie,
rozwój prosty i złożony,
jajorodność, żyworodność
ilustruje odpowiednimi
przykładami
• tłumaczy różnice między
rozmnażaniem płciowym i
bezpłciowym
• charakteryzuje różne sposoby
rozmnażania
• zna pojęcia: dymorfizm
płciowy, zapłodnienie
krzyżowe, samozapłodnienie,
zapłodnienie zewnętrzne i
wewnętrzne, jajożyworodność
i podaje odpowiednie
przykłady
• wykazuje związek między
sposobem zapłodnienia
a środowiskiem życia
organizmów
• ocenia znaczenie
samozapłodnienia
• zna pojęcie przemiany
pokoleń
• tłumaczy, na czym polega
rozmnażanie wegetatywne
III. Bakterie
i wirusy.
Organizmy
beztkankowe
7. Bakterie a wirusy
• wymienia miejsca
występowania bakterii
i wirusów
• przedstawia znaczenie
bakterii i wirusów
chorobotwórczych
• proponuje sposoby
zapobiegania chorobom
zakaźnym
• podaje charakterystyczne cechy
budowy bakterii
• określa, jak bakterie odżywiają
się, oddychają i rozmnażają się
• wymienia znaczenie bakterii
w przyrodzie i dla człowieka
• podaje przykłady chorób
wirusowych i bakteryjnych
• charakteryzuje wybrane
czynności życiowe bakterii
• omawia znaczenie bakterii w
przyrodzie i dla człowieka
• wymienia cechy, którymi
wirusy różnią się od
organizmów żywych
• podaje przykłady bakterii
• rozpoznaje najpospolitsze
formy morfologiczne bakterii
widocznych na ilustracji
• określa warunki tworzenia
się przetrwalników
• ocenia rolę bakterii jako
symbiontów i destruentów
• określa budowę wirusów
8. Protisty
• wymienia miejsca
występowania protistów
• rozpoznaje pantofelka i
euglenę
• omawia czynności życiowe
przedstawicieli poszczególnych
grup protistów
• przedstawia znaczenie protistów
dla człowieka i przyrody
• wymienia grupy protistów wraz
z przykładami organizmów
należącymi do tych grup
• charakteryzuje poszczególne
grupy protistów
• wykazuje chorobotwórcze
znaczenie protistów i
wymienia choroby
wywoływane przez protisty
• omawia budowę eugleny i
pantofelka (budowa komórki)
w oparciu o rysunek
• porównuje czynności
życiowe poszczególnych
grup protistów
• rozpoznaje pod
mikroskopem, rysuje
i opisuje budowę
przedstawicieli protistów
9. Glony –
przedstawiciele
trzech królestw
• wskazuje środowisko
życia glonów
• podaje przykłady
organizmów należących
do glonów
• tłumaczy pojęcie plechy
• wymienia wspólne cechy
organizmów zaliczanych
do glonów
• omawia znaczenie glonów
w przyrodzie i gospodarce
człowieka
• podaje przedstawicieli glonów
należących do różnych królestw
• wyjaśnia, że glony to grupa
ekologiczna, do której należą
przedstawiciele trzech
królestw
• wyjaśnia zależność
między głębokością
a występowaniem określonych
grup glonów
• analizuje wpływ
zakwitów glonów na inne
organizmy w środowisku
• ocenia znaczenie glonów
w przyrodzie i gospodarce
człowieka
10. Grzyby i porosty
• podaje przykłady
grzybów i porostów
• podaje środowiska życia
grzybów i porostów
• opisuje budowę grzyba
kapeluszowego
• określa sposoby odżywiania się,
oddychania i rozmnażania
grzybów
• charakteryzuje budowę grzybów
owocnikowych
• rozpoznaje porosty jako
• omawia budowę grzybów
• omawia czynności życiowe
grzybów
• analizuje znaczenie grzybów
w przyrodzie i gospodarce
człowieka
• wykazuje znaczenie
mikoryzy dla grzyba
i glonu
• proponuje sposób badania
czystości powietrza,
znając wrażliwość
IV. Świat roślin
• rozpoznaje porosty
wśród innych
organizmów
• podaje przykłady
znaczenia grzybów w
przyrodzie i gospodarce
człowieka
organizmy zbudowane z grzybni
i glonu
• wyjaśnia, co to jest grzybica
• wyjaśnia znaczenie porostów,
jako organizmów pionierskich
• omawia zasady współżycia
glonu i grzyba budującego
porost
• omawia znaczenie porostów
• rozpoznaje i podaje nazwy
różnych form
morfologicznych porostów
11. Tkanki roślinne
• wyjaśnia, czym jest
tkanka
• podaje przykłady tkanek
roślinnych
• dokonuje podziału tkanek
roślinnych na twórcze i stałe
• podaje podział tkanek stałych
wraz z przykładami
• podaje przykład tkanki twórczej
• przedstawia funkcje poznanych
tkanek
• wykonuje preparat ze skórki
cebuli i rozpoznaje w nim
tkankę okrywającą
• wykazuje związek budowy
wskazanej tkanki z jej funkcją
• rozpoznaje widoczne na
przekrojach organów
roślinnych
• charakteryzuje budowę,
rozmieszczenie i funkcje
poszczególnych tkanek
roślinnych
12. Budowa i
funkcje korzenia
• wymienia podstawowe
funkcje korzenia
• rozpoznaje systemy
korzeniowe
• omawia niektóre modyfikacje
korzeni
• wymienia i omawia strefy
korzenia
• rozpoznaje pod mikroskopem i
na schemacie tkanki budujące
korzeń
• charakteryzuje przyrost
korzenia na długość
• charakteryzuje modyfikacje
korzeni
• wyjaśnia pojęcie osmozy i jej
rolę w pobieraniu wody przez
korzeń
• wyjaśnia sposób
pobierania wody przez
roślinę
• projektuje doświadczenie
świadczące o
przewodzeniu wody z
korzenia do łodygi
13. Budowa i
funkcje łodygi
• omawia funkcje łodygi
• podaje nazwy elementów
budowy zewnętrznej
łodygi
• rozpoznaje tkanki budujące
łodygę
• rozróżnia najważniejsze rodzaje
i przekształcenia łodyg oraz
ilustruje przykładami
• omawia przekształcenia łodyg
wraz z przykładami
• analizuje związek budowy
zmodyfikowanych łodyg
z ich funkcjami
• opisuje przekrój
poprzeczny łodygi
14. Liść –
wytwórnia pokarmu
• wymienia funkcje liści
• rozpoznaje elementy
budowy zewn. liścia
• rozpoznaje liście
pojedyncze i złożone
• rozpoznaje rodzaje
unerwienia liści
• rozpoznaje różne modyfikacje
liści, podaje przykłady roślin
• rozpoznaje na schemacie tkanki
budujące liść
• rozróżnia typy ulistnienia łodygi
• omawia funkcje
poszczególnych modyfikacji
liści
• analizuje funkcje
poszczególnych
elementów budowy
anatomicznej liścia
• opisuje na schemacie
budowę igły
• wyjaśnia, dlaczego
porostów na
zanieczyszczenia
15. Mszaki
• wymienia miejsca
występowania mszaków
• rozpoznaje mszaki wśród
innych roślin
• podaje nazwy organów
mszaków
• omawia znaczenie mszaków w
przyrodzie i gospodarce
człowieka
• rysuje mech i podpisuje jego
organy
• wie, jak rozmnażają się mchy
• omawia sposoby rozmnażania
się mchu
mszaki są najprostszymi
roślinami lądowymi
• przedstawia budowę i
znaczenie mchu torfowca
16. Paprotniki
• wymienia miejsca
występowania
paprotników
• rozpoznaje organy
paproci
• rozpoznaje paprotniki
wśród innych roślin
• wyjaśnia rolę poszczególnych
organów paprotników
• wskazuje na rysunku lub w
naturze i nazywa: paproć,
skrzyp, widłaka
• przedstawia sposób rozmnażania
się paproci
• omawia sposoby rozmnażania
się paproci
• wskazuje cechy
charakterystyczne skrzypów,
widłaków i paproci
• rozpoznaje 5 gatunków
rodzimych paprotników
17. Rośliny
nagonasienne
• wymienia miejsca
występowania roślin
nagonasiennych
• tłumaczy pojęcie
„nagonasienne”
• rozpoznaje rośliny
nagonasienne wśród
innych roślin
• podaje 3 przykłady roślin
szpilkowych
• wymienia cechy
cechy charakterystyczne
nagonasiennych i ich
przystosowania do
warunków życia
• omawia znaczenie roślin
nagonasiennych w przyrodzie i
gospodarce człowieka
• rozpoznaje niektóre rodzime
gatunki nagonasiennych
• charakteryzuje sosnę, jako
roślinę kwiatową, nasienną,
wiatropylną, wiatrosiewną
• rozpoznaje rodzime gatunki
nagonasiennych
• określa, z jakiego gatunku
drzewa lub krzewu pochodzi
wskazana szyszka i gałązka
• tłumaczy, jak rozmnaża się
sosna
• dowodzi związku budowy
roślin nagonasiennych ze
środowiskiem ich życia
• analizuje cykl rozwojowy
sosny
18. Rośliny
okrytonasienne
• wskazuje elementy
budowy kwiatu
• rozpoznaje rośliny
okrytonasienne wśród
innych roślin
• tłumaczy pojęcie
„okrytonasienne”
• podaje 3 przykłady roślin
• omawia znaczenie roślin
okrytonasiennych w przyrodzie i
gospodarce człowieka
• rozpoznaje i nazywa
podstawowe rodzaje owoców
• nazywa poszczególne elementy
budowy kwiatu i podaje ich rolę
• rozpoznaje 3 krajowe drzewa
• omawia funkcje
poszczególnych elementów
kwiatu
• rozróżnia owoce pojedyncze i
złożone, podaje przykłady
• rozpoznaje 5 gatunków drzew
okrytonasiennych
występujących w Polsce
• wykazuje związek
budowy kwiatu ze
sposobem zapylania
• charakteryzuje sposoby
rozsiewania nasion
i owoców, wykazując
związek z ich budową
• analizuje cykl rozwojowy
V. Świat
bezkręgowców
okrytonasiennych
• wymienia 2 sposoby
rozsiewania nasion
i owoców wraz z
przykładami
okrytonasienne
• wie, w jakich warunkach
kiełkują nasiona
• wymienia różne sposoby
zapylenia
• przedstawia budowę nasienia
• wskazuje sposoby rozsiewania
nasion i owoców wraz z
przykładami
• rozpoznaje najważniejsze typy
owoców i podaje przykłady
roślin, u których występują
• omawia powstawanie nasion i
owoców
roślin okrytonasiennych
• rozpoznaje niektóre typy
kwiatostanów
19. Tkanki
zwierzęce
• wyjaśnia, czym jest
tkanka
• wymienia podstawowe
rodzaje tkanek
zwierzęcych
• określa najważniejsze funkcje
poszczególnych tkanek
zwierzęcych
• wymienia rodzaje tkanki łącznej
• podaje rozmieszczenie
podstawowych tkanek
zwierzęcych w organizmie
• charakteryzuje budowę
poznanych tkanek
zwierzęcych i ich role
• rozpoznaje pod mikroskopem
lub na ilustracji rodzaje tkanek
• opisuje rodzaje tkanki
nabłonkowej
• rysuje schemat komórki
nerwowej i opisuje
poszczególne elementy jej
budowy
20. Gąbki i
parzydełkowce
• podaje 2 przykłady
parzydełkowców i ich
środowiska życia
• wymienia cechy
parzydełkowców takie,
jak: parzydełka, jama
chłonąco- trawiąca
• rozpoznaje na ilustracji
stułbię i chełbię
• omawia role parzydełkowców
w przyrodzie
• rozróżnia postać polipa i
meduzy u parzydełkowców
• omawia znaczenie jamy
chłonąco- trawiącej i parzydełek
• charakteryzuje odżywianie się
i rozmnażanie
parzydełkowców
• opisuje budowę
parzydełkowców
• wyjaśnia mechanizm ruchu
parzydełkowców
• podaje przykłady
parzydełkowców żyjących
pojedynczo i w koloniach oraz
tworzących szkielet
• wykazuje związek
budowy parzydełkowców
ze środowiskiem ich życia
• wyjaśnia sposób działania
parzydełka
21. Płazińce i
nicienie
• rozpoznaje na rysunku i
nazywa przykłady
płazińców i nicieni
• porównuje kształt ciała
płazińców i nicieni
• charakteryzuje tasiemce
i glisty jako pasożyty
układu pokarmowego
• omawia drogi zakażenia
pasożytniczymi
• wskazuje na ilustracji elementy
budowy tasiemca
• wymienia przystosowania
tasiemca do pasożytniczego
trybu życia
• podaje przykłady
pasożytniczych nicieni
• omawia różnice między
płazińcami a nicieniami
• charakteryzuje wskazane
czynności życiowe płazińców
i nicieni
• charakteryzuje symetrię
ciała płazińców
płazińcami i nicieniami
• wyjaśnia, w jaki sposób
można ustrzec się przez
zakażaniem
pasożytniczymi
płazińcami i nicieniami
22. Pierścienice
• rozpoznaje pierścienice
wśród innych zwierząt
• określa środowisko życia
dżdżownicy
• zna wpływ dżdżownicy
na strukturę i jakość
gleby
• wymienia charakterystyczne
cechy pierścienic
• rozpoznaje pijawkę i omawia jej
pasożytniczy tryb życia
• charakteryzuje wskazane
czynności życiowe pierścienic
• wykazuje związek budowy
pijawki z pasożytniczym
trybem jej życia
• projektuje doświadczenie
wykazujące znaczenie
dżdżownic w użyźnianiu
gleby
• charakteryzuje układ
krwionośny pierścienic
23. Stawonogi
• rozpoznaje stawonogi
(raka, owada, pająka)
wśród innych zwierząt
• podaje przykłady
skorupiaka, owada i
pajęczaka
• zna najważniejsze cechy
charakterystyczne
stawonogów
• rozpoznaje na ilustracji
przeobrażenie zupełne
i niezupełne owadów
• rozpoznaje i wymienia
charakterystyczne cechy
budowy skorupiaków, owadów i
pajęczaków
• przedstawia rozmnażanie się i
rozwój owadów
• podaje przykłady znaczenia
stawonogów w przyrodzie i dla
człowieka
• charakteryzuje wskazane
czynności życiowe
stawonogów
• omawia znaczenie
stawonogów w przyrodzie i
dla człowieka
• dowodzi istnienia
związku między
środowiskiem życia a
narządami wymiany
gazowej
• dowodzi, że owady są
przystosowane do życia
w środowisku lądowym
24. Mięczaki
• rozpoznaje i nazywa
przykłady mięczaków
wśród innych zwierząt
oraz wskazuje ich
środowiska życia
• wymienia
charakterystyczne cechy
mięczaków (miękkie
ciało niepodzielone na
segmenty)
• podaje przykład ślimaka, małża i
głowonoga
• wymienia części ciała ślimaków,
małży i głowonogów
• wymienia narządy oddechowe
mięczaków
• wskazuje małże jako organizmy
produkujące perły
• charakteryzuje sposoby
odżywiania się mięczaków
• porównuje budowę ślimaków,
małży i głowonogów
• charakteryzuje sposoby
poruszania się poszczególnych
grup mięczaków
• wykazuje związek
budowy mięczaków ze
środowiskiem ich życia
• wyjaśnia zasady
funkcjonowania
otwartego układu
krwionośnego
VI. Świat
kręgowców
25. Porównanie
bezkręgowców
i kręgowców
• określa pokrycie ciała
bezkręgowców i
kręgowców
• określa, jaki szkielet
posiadają bezkręgowce,
jaki kręgowce oraz jakie
pełni role
• wymienia funkcje szkieletu
bezkręgowców i kręgowców
• podaje przykłady szkieletów
bezkręgowców
• wie, jaki układ krwionośny
posiadają kręgowce, a jaki
przeważa u bezkręgowców
• lokalizuje położenie układu
nerwowego bezkręgowców i
kręgowców
• wymienia główne elementy
szkieletu kręgowców
• porównuje układ
krwionośny bezkręgowców
i kręgowców
26. Ryby –
kręgowce wodne
• podaje po 2 przykłady
ryb słodkowodnych i
morskich
• określa środowisko życia
ryb i sposób poruszania
• wskazuje i nazywa
płetwy ryby
• przedstawia pokrycie
ciała ryby
• rozpoznaje skrzela jako
narządy wymiany
gazowej
• wie, ze ryby są
kręgowcami
zmiennocieplnymi
• wymienia główne
przystosowania ryb do życia w
wodzie
• wyjaśnia pojęcia: tarło, ikra,
jajorodność
• określa rodzaj zapłodnienia u
ryb
• podaje przykład ryby
kostnoszkieletowej i
chrzęstnoszkieletowej
• przedstawia znaczenie ryb w
przyrodzie i dla człowieka
• omawia sposób odżywiania i
oddychania ryb
• przedstawia narządy zmysłów
ryb
• określa charakterystyczne
cechy rozmnażania ryb i
przyczyny wędrówek ryb
• przedstawia rolę pęcherza
pławnego ryb
• charakteryzuje wymianę
gazową u ryb
• przedstawia przykłady
wędrówek ryb
• tłumaczy obecność
pęcherza pławnego ryb
27. Płazy –
zwierzęta
dwuśrodowiskowe
• określa środowisko życia
płazów, pokrycie ciała i
sposób oddychania
• wymienia stadia
rozwojowe żaby
• podaje przykład płaza
ogoniastego
i bezogonowego
• określa płazy jako
kręgowce
zmiennocieplne
• wymienia główne
przystosowania płazów do życia
w wodzie i na lądzie
• przedstawia znaczenie płazów w
przyrodzie i dla człowieka
• omawia rozmnażanie i rozwój
żaby
• omawia sposób odżywiania i
oddychanie płazów
• charakteryzuje płazy ogoniaste
i bezogonowe
• rozpoznaje przedstawicieli
płazów i wskazuje ich
specyficzne cechy
• wyjaśnia, na czym polega
hibernacja
• wykazuje związek trybu
życia płazów z ich
zmiennocieplnością
• wykazuje związek
budowy płazów ze
środowiskami ich życia
28. Świat gadów
• określa środowisko życia
gadów, ich pokrycie ciała
i sposób oddychania
• podaje przykłady gadów
występujących w Polsce
(węża, jaszczurki i
żółwia)
• określa gady jako
kręgowce
zmiennocieplne
• wymienia główne
przystosowania gadów do życia
na lądzie w pokryciu ciała i
oddychaniu
• omawia odżywianie się gadów
• wyjaśnia pojęcie owodniowce
• wymienia narządy zmysłów
gadów
• przedstawia znaczenie gadów w
przyrodzie i gospodarce
człowieka
29. Ptaki – kręgowce
latające
• wymienia najważniejsze
cechy charakterystyczne
ptaków
• wymienia ptaki różnych
środowisk
• wymienia elementy
budowy jaja
• określa ptaki jako
kręgowce stałocieplne
• zna przykłady ptaków
wykorzystywanych przez
człowieka
• wymienia główne
przystosowania ptaków do lotu
(w budowie ciała i oddychaniu)
• omawia różnice pomiędzy
gniazdownikami
i zagniazdownikami oraz podaje
ich przykłady
• przedstawia znaczenie ptaków w
przyrodzie i dla człowieka
• określa rodzaj pobieranego
przez ptaka pokarmu na
podstawie budowy jego dzioba
30. Świat ssaków
• tłumaczy, skąd nazwa
ssaki
• podaje przykłady siedlisk
zajmowanych przez ssaki
• rozróżnia ssaki wśród
innych zwierząt
• rozróżnia ssaki wodne
i lądowe oraz podaje ich
przykłady
• określa ssaki jako
kręgowce stałocieplne i
w większości żyworodne
• zna przykłady ssaków
• wymienia charakterystyczne
cechy ssaków różniące je od
innych kręgowców
• określa warstwy skóry ssaka i
podaje przykłady wytworów
naskórka
• rozróżnia uzębienie drapieżnika
i roślinożercy
• wymienia przystosowania
ssaków do zajmowania różnych
siedlisk
• podaje przykład stekowców,
jako ssaków jajorodnych
• analizuje pokrycie ciała
gadów w aspekcie ochrony
przed utratą wody
• tłumaczy znaczenie błon
płodowych w rozwoju gadów
• charakteryzuje funkcje
poszczególnych błon
płodowych
• rozpoznaje przedstawicieli
gadów i wskazuje ich
specyficzne cechy
• wykazuje związek
budowy gadów oraz
sposobem rozmnażania
i typem rozwoju ze
środowiskiem ich życia
• określa środowisko życia
ptaka na podstawie budowy
jego kończyn
• rozpoznaje rodzaje piór
ptaków
• omawia oddychanie oraz
rozmnażanie i rozwój ptaków
• rozpoznaje przedstawicieli
ptaków i wskazuje ich
specyficzne cechy
• wyjaśnia konieczność migracji
ptaków
• charakteryzuje
poszczególne elementy
budowy jaja
• wykazuje związek między
przebiegiem wymiany
gazowej u ptaków a ich
przystosowaniem do lotu
• wyjaśnia rolę gruczołów
potowych i włosów
w termoregulacji
• omawia zalety pęcherzykowej
budowy płuc
• porównuje budowę ssaków
wodnych i lądowych
• wymienia przedstawicieli
najważniejszych rzędów
ssaków
• wykazuje związek między
funkcjonowaniem
poszczególnych narządów
zmysłów a trybem życia
• wyjaśnia podstawowe
różnice w rozwoju
torbaczy i łożyskowców
wykorzystywanych przez
człowieka
• wymienia przykłady
torbacza i łożyskowców
• przedstawia znaczenie
ssaków w przyrodzie i
gospodarce człowieka
• wymienia narządy zmysłów
ssaków
NAUKA O CZŁOWIEKU
Dział
Poziom wymagań
Lp.
Temat
I. Organizm człowieka. Skóra – powłoka organizmu
konieczny
podstawowy
rozszerzający
dopełniający
1.
Organizm człowieka jako
funkcjonalna całość
Uczeń:
• wymienia dziedziny biologii
zajmujące się budową
i funkcjonowaniem człowieka
• wylicza układy narządów
człowieka
Uczeń:
• opisuje podstawowe funkcje
poszczególnych układów
• wymienia najważniejsze
cechy specyficzne tylko dla
człowieka
Uczeń:
• opisuje cechy różniące
człowieka od innych zwierząt
Uczeń:
• opisuje hierarchiczną budowę
organizmu człowieka
• wyjaśnia, na czym polega
homeostaza
2.
Budowa i funkcje skóry
• wymienia podstawowe
funkcje skóry
• wymienia wytwory naskórka
• wskazuje i nazywa warstwy
skóry
• omawia funkcje skóry
i warstwy podskórnej
• wskazuje funkcje
poszczególnych wytworów
naskórka
• opisuje funkcje
poszczególnych wytworów
naskórka
• opisuje budowę
poszczególnych warstw skóry
3.
Higiena i choroby skóry
• wymienia choroby i przykłady
dolegliwości skóry
• omawia zasady pielęgnacji
skóry
• podaje sposób postępowania
w przypadku oparzenia i
odmrożenia
• wskazuje przyczyny
poznanych chorób skóry
• klasyfikuje rodzaje oparzeń
i odmrożeń
• omawia zasady udzielania
pierwszej pomocy w
przypadku oparzeń
• ocenia wpływ promieni
słonecznych na skórę
• omawia objawy dolegliwości
skóry
• wyjaśnia, czym są alergie
skórne
• demonstruje zasady
udzielania pierwszej pomocy
w przypadku oparzeń
• planuje doświadczenie
wykazujące, że skóra jest
narządem zmysłu
• wykazuje na konkretnych
przykładach zależność funkcji
skóry od jej budowy
• proponuje środki do
pielęgnacji skóry
młodzieńczej
II. Aparat ruchu
4.
Budowa szkieletu
5.
Budowa i rola szkieletu
osiowego
6.
Szkielet kończyn
oraz ich obręczy
7.
Kości – elementy składowe
szkieletu
8.
Budowa i znaczenie mięśni
• wskazuje elementy biernego
i czynnego aparatu ruchu
• podaje główne role szkieletu
• wskazuje na schemacie,
rysunku, modelu szkielet
osiowy i kończyn
• wskazuje i nazywa elementy
szkieletu osiowego
• podaje nazwy odcinków
kręgosłupa i liczbę
budujących ich kręgów oraz
ich naturalne krzywizny
• wymienia i wskazuje na
modelu (schemacie) elementy
budowy obręczy i kończyn
wolnych
• wymienia rodzaje połączeń
kości
• opisuje budowę fizyczną
kości
• wskazuje miejsce
występowania szpiku
kostnego
• wie, że kość zbudowana jest z
białka i soli mineralnych
• wskazuje na ilustracji
najważniejsze mięśnie
szkieletowe
• wymienia rodzaje tkanki
mięśniowej
• wskazuje położenie tkanki
mięśniowej gładkiej
i poprzecznie prążkowanej
• rozpoznaje i nazywa różne
kształty kości
• omawia role szkieletu
• wyjaśnia sposób działania
biernego i czynnego aparatu
ruchu
• wskazuje różnice w budowie
kości długiej i płaskiej
• porównuje kości o różnych
kształtach
• wskazuje na modelu lub
ilustracji mózgoi trzewioczaszkę
• charakteryzuje funkcje
kręgosłupa, czaszki i klatki
piersiowej
• opisuje odcinki kręgosłupa
• podaje znaczenie wygięć
kręgosłupa
• rozpoznaje i nazywa główne
kości czaszki
• rozpoznaje rodzaje stawów,
podaje przykłady
• wymienia przykłady
poszczególnych połączeń
kości
• wyjaśnia związek budowy
czaszki z pełnionymi przez
nią funkcjami
• omawia budowę czaszki
• omawia rolę chrząstek
w budowie klatki piersiowej i
kręgosłupa
• wykazuje związek budowy
odcinków kręgosłupa
z pełnioną przez nie funkcją
• wyróżnia różne rodzaje żeber
• porównuje budowę kończyny
górnej i dolnej
• charakteryzuje połączenia
kości
• opisuje budowę stawu
• omawia doświadczenie
wykazujące
skład chemiczny kości
• przedstawia budowę
chemiczną kości
• charakteryzuje zmiany
zachodzące w układzie
kostnym wraz z wiekiem
• omawia znaczenie składników
chemicznych w budowie
kości
• opisuje rolę szpiku kostnego
• wyjaśnia związek budowy
stawu z zakresem ruchu
kończyny
• podaje i tłumaczy różnicę w
budowie miednicy męskiej i
żeńskiej
• planuje doświadczenie
wykazujące skład chemiczny
kości
• opisuje budowę mięśnia
szkieletowego
• dzieli mięśnie na grupy ze
względu na położenie i rodzaj
wykonywanych ruchów
• opisuje działanie mięśni
antagonistycznych na
przykładzie działania stawu
• rozpoznaje mięśnie
szkieletowe wskazane na
ilustracji opisuje ich czynność
• rozpoznaje pod mikroskopem
różne rodzaje tkanki
mięśniowej i je charakteryzuje
• wyjaśnia warunki
prawidłowej pracy mięśni
• wykazuje związek budowy
z funkcją tkanki mięśniowej
• określa proces oddychania
komórkowego jako proces
dostarczający energii do pracy
mięśni
III. Układ pokarmowy i
oddechowy
szkieletowej
• podaje korzyści zdrowotne
regularnej aktywności
fizycznej
łokciowego
• podaje najważniejsze cechy
mięśni poprzecznie
prążkowanych i gładkich
• przedstawia negatywny
wpływ środków
dopingujących na zdrowie
człowieka
• wymienia skrzywienia
kręgosłupa
• omawia sposoby zapobiegania
deformacjom szkieletu
• opisuje urazy kości i stawów
• omawia zasady udzielania
pierwszej pomocy
w przypadku urazów kończyn
• zna pojęcia krzywicy i
osteoporozy
• przedstawia znaczenie ruchu
dla prawidłowej gęstości
masy kostnej
• klasyfikuje składniki
odżywcze na budulcowe,
energetyczne i regulacyjne
• porównuje białka
pełnowartościowe i
niepełnowartościowe
• wskazuje główne funkcje
poszczególnych składników
pokarmowych
• określa aminokwasy jako
cząsteczki budulcowe białek
9.
Choroby aparatu ruchu
• opisuje przyczyny
powstawania wad postawy i
skutki przyjmowania
nieprawidłowej postawy ciała
• rozpoznaje na ilustracji i
nazywa wady postawy
• wskazuje ślad stopy
z płaskostopiem
• przedstawia znaczenie ruchu
dla prawidłowego
funkcjonowania układu ruchu
10.
Pokarm – budulec i źródło
energii
• wymienia podstawowe
składniki pokarmowe
• wymienia produkty
spożywcze zawierające białko
• podaje źródła węglowodanów
• wylicza pokarmy zawierające
tłuszcze
• uzasadnia konieczność
systematycznego spożywania
owoców i warzyw
• określa czynniki wpływające
na prawidłowy rozwój
muskulatury ciała
• omawia przyczyny chorób i
wad aparatu ruchu
• omawia takie choroby kości,
jak krzywicę i osteoporozę
• proponuje działania
zapobiegające płaskostopiu
• planuje i demonstruje
udzielanie pierwszej pomocy
w przypadku urazów kończyn
• omawia rolę składników
pokarmowych w organizmie
• określa znaczenie błonnika
w prawidłowym
funkcjonowaniu układu
pokarmowego
• wyjaśnia związek między
spożywaniem produktów
białkowych a wzrostem ciała
• identyfikuje podstawowe
składniki pokarmowe z
podstawowymi grupami
związków chemicznych
występujących w
organizmach
• porównuje wartość
energetyczną węglowodanów
i tłuszczów
11.
Witaminy, sole mineralne,
woda
• omawia rolę wit. A, C, D
• podaje rolę Ca, P, Fe
• podaje przykłady pokarmów
bogatych w witaminy i sole
mineralne
• rozróżnia witaminy
rozpuszczalne w wodzie
i w tłuszczach
• przedstawia rolę wody w
organizmie
• przedstawia rolę i skutki
niedoboru witamin A, C, B12,
kwasu foliowego, wit. D
• przedstawia rolę i skutki
niedoboru niektórych skł.
mineralnych ( Fe, Ca)
12.
Budowa i rola układu
pokarmowego
• wyjaśnia, na czym polega
trawienie
• wskazuje i nazywa kolejne
odcinki układu pokarmowego
• podaje najważniejsze funkcje
kolejnych odcinków układu
pokarmowego
• opisuje rolę poszczególnych
rodzajów zębów
• lokalizuje wątrobę i trzustkę
na schemacie i własnym ciele
• podaje najważniejsze funkcje
wątroby i trzustki
• omawia funkcje kolejnych
odcinków układu
pokarmowego
13.
Higiena i choroby układu
pokarmowego
• wymienia czynniki, od
których zależą potrzeby
pokarmowe człowieka
• określa najważniejsze zasady
zdrowego żywienia
• przedstawia skutki nadmiaru
pokarmu i niedożywienia
• wymienia przykłady chorób
układu pokarmowego
• wymienia przykłady
pasożytów układu
pokarmowego
• określa, jak należy zapobiegać
chorobom „brudnych rąk”
• charakteryzuje rodzaje
witamin
• przedstawia rolę i skutki
niedoboru witamin B6, K
• przedstawia rolę i skutki
niedoboru niektórych skł.
mineralnych (Mg, I)
• omawia znaczenie
makroelementów
i mikroelementów
w organizmie człowieka
• omawia działanie
poszczególnych odcinków
przewodu pokarmowego
• lokalizuje odcinki przewodu
pokarmowego, wskazując
odpowiednie miejsca na
powierzchni ciała
• przedstawia miejsce i
produkty trawienia oraz
miejsce wchłaniania
głównych grup związków
organicznych
• wskazuje grupy pokarmów w
• objaśnia pojęcie „wartość
piramidzie żywieniowej
energetyczna pokarmu”
• wyjaśnia, dlaczego należy
• wykazuje zależność między
stosować dietę zróżnicowaną
dietą a czynnikami, które ją
i dostosowaną do potrzeb
warunkują
organizmu (wiek, stan zdrowia, • charakteryzuje wybrane
tryb życia, aktywność fizyczna, choroby układu pokarmowego
pora roku itp.)
• potrafi obliczyć indeks masy
• określa przyczyny chorób
ciała
układu pokarmowego
• omawia zasady udzielania
• przedstawia sposoby
pierwszej pomocy
zapobiegania chorobom
w przypadku zakrztuszenia
układu pokarmowego
• tłumaczy, na czym polega
• tłumaczy, na czym polega
bulimia
anoreksja
• analizuje skutki niedoboru
witamin, makroelementów
i mikroelementów
• opisuje procesy przeróbki
pokarmu we wszystkich
odcinkach przewodu
pokarmowego
• przedstawia związek budowy
odcinka z pełnioną funkcją
• omawia znaczenie procesu
trawienia
• wykazuje zależność między
higieną odżywiania się
a profilaktyką chorób układu
pokarmowego
• demonstruje i komentuje
udzielanie pierwszej pomocy
w przypadku zakrztuszenia
• omawia zasady higieny
żywienia i żywności
14.
Budowa i rola układu
oddechowego
• wymienia odcinki układu
oddechowego i wskazuje je na
schemacie
• definiuje płuca jako miejsce
wymiany gazowej
15.
Mechanizm wymiany
gazowej
• wie, że w organizmie
człowieka zachodzi wymiana
gazowa
• omawia zawartość gazów
w powietrzu wdychanym
i wydychanym
• demonstruje na sobie
mechanizm wdechu i
wydechu
• oblicza ilość wdechów i
wydechów przed i po wysiłku
16.
Oddychanie
wewnątrzkomórkowe
• przedstawia proces
oddychania
wewnątrzkomórkowego, jako
proces dostarczający energii
niezbędnej do życia
17.
Higiena i choroby
układu oddechowego
• wymienia przykłady chorób
układu oddechowego
• wyjaśnia pojęcie zakażenia
kropelkowego
• podaje najważniejsze
sposoby zapobiegania
chorobom układu
oddechowego
• omawia funkcje głównych
elementów układu
oddechowego
• opisuje pęcherzykową
budowę płuc
• wyróżnia drogi oddechowe
i narządy wymiany gazowej
• porównuje skład powietrza
wdychanego i wydychanego
• rozróżnia wymianę gazowa
zewnętrzną i wewnętrzną i je
opisuje
• wskazuje różnice w ruchach
klatki piersiowej i przepony
podczas wdechu i wydechu
• przedstawia rolę krwi
w transporcie gazów
oddechowych
• wyjaśnia zależność między
ilością oddechów a wysiłkiem
• zapisuje słownie równanie
reakcji chemicznej ilustrujące
utlenianie glukozy
• definiuje mitochondrium jako
miejsce oddychania
wewnątrzkomórkowego
• wskazuje źródła infekcji
górnych i dolnych dróg
układu oddechowego
• omawia sposoby zapobiegania
chorobom układu
oddechowego
• omawia zasady postępowania
w przypadku utraty oddechu
• wykazuje związek budowy
elementów układu
oddechowego z pełnionymi
funkcjami
• opisuje rolę nagłośni
• odróżnia głośnię i nagłośnię
• omawia budowę krtani i jej
związek z procesem
powstawania głosu.
• przedstawia przebieg
wymiany gazowej
zewnętrznej i wewnętrznej
• opisuje mechanizm wdechu i
wydechu
• przedstawia graficznie
zawartość gazów w powietrzu
wdychanym i wydychanym
• interpretuje i tłumaczy wyniki
doświadczenia na wykrywanie
dwutlenku węgla w powietrzu
wydychanym
• rozróżnia mechanizm
wentylacji i oddychania
komórkowego
• przedstawia wykorzystanie
energii w organizmie
• wskazuje ATP jako nośnik
energii
• opisuje zależność między
ilością mitochondriów a
zapotrzebowaniem narządów
na energię
• podaje objawy wybranych
chorób układu oddechowego
• opisuje przyczyny astmy
• definiuje kichanie i kaszel
jako reakcje obronne
organizmu
• omawia rolę ATP w procesie
utleniania biologicznego
• zapisuje utlenianie glukozy
równaniem reakcji chemicznej
• wykazuje zależność między
skażeniem środowiska
a zachorowalnością na astmę
• demonstruje zasady udzielania
pierwszej pomocy
w przypadku zatrzymania
oddechu
• przedstawia czynniki
pozytywnie wpływające na
funkcjonowanie układu
oddechowego (ruch,
niepalenie tytoniu)
• wyjaśnia związek między
wdychaniem powietrza przez
nos a profilaktyką chorób
układu oddechowego
ocena celujący
uczeń:
 opanował w pełni wymagania programowe na wszystkich poziomach w tym wymagania wykraczające:
- tłumaczy różnice między budową organizmów żywych a wirusów
- wykazuje znaczenie chorobotwórcze protistów
- charakteryzuje organizmy żyjące kosztem martwej materii organicznej – saprobionty
- uzasadnia znaczenie bakterii żyjących w symbiozie z innymi organizmami
- proponuje sposób badania czystości powietrza wykorzystując właściwości porostów
- projektuje doświadczenie wykazujące przewodzenie wody w roślinie oraz położenie aparatów szparkowych w liściach roślin
- wyjaśnia rolę węglotwórczą paprotników karbońskich
- porównuje rozmnażanie się roślin nagonasiennych i okrytonasiennych
- przedstawia wędrówki ryb na tarło
- rozpoznaje i charakteryzuje wybrane płazy i gady krajowe
- wyjaśnia związek podwójnego oddychania ptaków ze zdolnością lotu
- tłumaczy rolę termoregulacyjną skóry
- uzasadnia różnice w szkielecie kobiet i mężczyzn
- tłumaczy role zatok i ciemiączek czaszce
- uzasadnia, że wątroba to największe laboratorium chemiczne organizmu
 biegle posługuje się korelacjami między różnymi poziomami wiedzy biologicznej, jak i korelacjami międzyprzedmiotowymi, swobodnie posługuje się językiem
biologicznym
 sprawnie wykorzystuje zdobyte wiadomości do rozwiązywania problemów teoretycznych lub praktycznych, proponuje rozwiązania nietypowe
 samodzielnie tworzy modele sytuacji problemowej, stosuje zintegrowaną wiedzę do rozwiązywania problemów, formułuje i sprawdza hipotezy, interpretuje wyniki
 podejmuje się wykonywania zadań dodatkowych, związanych z zagadnieniami aktualnie realizowanymi na lekcjach.
 uczeń jest finalistą lub laureatem konkursu biologicznego
Wymagania na poszczególne oceny:
- celujący – K+P+R+D+W
- bardzo dobry - K+P+R+D
- dobry - K+P+R
- dostateczny - K+P
- dopuszczający – K
K- wymagania konieczne
P- wymagania podstawowe
R- wymagania rozszerzające
D- wymagania dopełniające
W – wymagania wykraczające
Download