Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy I gimnazjum
advertisement
Wymagania edukacyjne (kryteria oceniania) z biologii dla klasy I gimnazjum oparte na „Programie nauczania biologii Puls życia” autorstwa Anny Zdziennickiej Dział programu I. Biologia – nauka o życiu Poziom wymagań Temat konieczny ( ocena dopuszczający) podstawowy ( ocena dostateczny) rozszerzający ( ocena dobry) dopełniający ( ocena bdb) 1. Biologia jako nauka Uczeń: • określa przedmiot badań biologii jako nauki • podaje przykłady dziedzin biologii i potrafi korzystać z niektórych źródeł wiedzy • wymienia źródła wiedzy biologicznej • wyjaśnia, do czego służą atlasy i klucze • wymienia cechy organizmów żywych Uczeń: • potrafi korzystać z poszczególnych źródeł wiedzy • wie na czym polega metoda naukowa • rozróżnia próbę kontrolną i badawczą • wykorzystuje atlasy do rozpoznawania pospolitych gatunków organizmów Uczeń: • charakteryzuje wybrane dziedziny biologii • posługuje się właściwymi źródłami wiedzy biologicznej podczas rozwiązywania problemów Uczeń: • objaśnia zasadę stopniowego komplikowania się poziomów organizacji życia • potrafi zaplanować sposób rozwiązania zadania problemowego 2. Komórkowa budowa organizmów • wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę organizacji życia • wymienia najważniejsze struktury budowy komórki roślinnej, zwierzęcej i bakterii • podaje funkcje poszczególnych organelli • posługuje się mikroskopem • przedstawia podstawowe różnice między komórką roślinną, zwierzęcą i bakteryjną • rysuje obraz widziany pod mikroskopem • wyjaśnia rolę poszczególnych elementów komórki • porównuje budowę różnych komórek • odróżnia pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu lub po opisie poszczególne komórki i ich składniki • omawia budowę i funkcje organelli komórkowych • analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek • wykonuje proste preparaty mikroskopowe 3. Systematyczny podział organizmów • zna pojęcie systematyki • wymienia 5 królestw świata żywych organizmów i podaje odpowiednie przykłady organizmów • podaje gatunek, jako podstawową jednostkę systematyczną • podaje kryteria wyróżnienia pięciu królestw • posługuje się prostym kluczem do oznaczania organizmów • wyjaśnia pojęcie gatunku • wyróżnia systemy sztuczne i naturalne • zna jednostki klasyfikacji biologicznej • ocenia sztuczne i naturalne systemy podziału organizmów • omawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej, podwójne nazewnictwo II. Jedność i różnorodność organizmów 4. Sposoby odżywiania się organizmów •wyjaśnia pojęcie samożywności i cudzożywności • wymienia czynniki niezbędne do życia organizmów samożywnych i cudzożywnych • ocenia, czy dany organizm jest samożywny, czy cudzożywny • omawia różnice między organizmami samożywnymi a cudzożywnymi • wymienia substraty i produkty fotosyntezy • wyjaśnia, na czym polega fotosynteza, gdzie i w jakich warunkach przebiega • zapisuje słownie przebieg fotosyntezy • podaje podział organizmów cudzożywnych z przykładami • wykazuje różnorodność sposobów odżywiania się organizmów cudzożywnych • wyjaśnia, na czym polega fotosynteza, określa warunki jej przebiegu i czynniki wpływające na jej przebieg • zna pojęcie auto i heterotrofów • wykazuje różnice w pobieraniu i trawieniu pokarmów u różnych organizmów 5. Sposoby oddychania organizmów • określa oddychanie jako proces dostarczający energii • rozróżnia oddychanie tlenowe i beztlenowe • zna pojęcie fermentacji • wskazuje mitochondrium jako miejsce, w którym zachodzi oddychanie komórkowe • omawia sposoby oddychania tlenowego i beztlenowego oraz ilustruje odpowiednimi przykładami organizmów • rozróżnia wymianę gazową i oddychanie wewnątrzkomórkowe • określa substraty i produkty oddychania tlenowego i warunki ich przebiegu, zapisuje słownie równanie reakcji oddychania tlenowego • określa substraty i produkty fermentacji alkoholowej, warunki jej przebiegu oraz przedstawia jej zapis słowny • wykazuje zależność między środowiskiem życia a rodzajem narządów wymiany gazowej • porównuje oddychanie tlenowe i beztlenowe • omawia znaczenie fermentacji 6. Sposoby rozmnażania się organizmów • określa, czym jest rozmnażanie • wyróżnia rozmnażanie płciowe i bezpłciowe • rozpoznaje sposoby rozmnażania się organizmów na podstawie ilustracji • wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie płciowe • rozróżnia różne sposoby rozmnażania bezpłciowego i podaje odpowiednie przykłady • tłumaczy pojęcia: rozdzielnopłciowość, obojnactwo, zapłodnienie, rozwój prosty i złożony, jajorodność, żyworodność ilustruje odpowiednimi przykładami • tłumaczy różnice między rozmnażaniem płciowym i bezpłciowym • charakteryzuje różne sposoby rozmnażania • zna pojęcia: dymorfizm płciowy, zapłodnienie krzyżowe, samozapłodnienie, zapłodnienie zewnętrzne i wewnętrzne, jajożyworodność i podaje odpowiednie przykłady • wykazuje związek między sposobem zapłodnienia a środowiskiem życia organizmów • ocenia znaczenie samozapłodnienia • zna pojęcie przemiany pokoleń • tłumaczy, na czym polega rozmnażanie wegetatywne III. Bakterie i wirusy. Organizmy beztkankowe 7. Bakterie a wirusy • wymienia miejsca występowania bakterii i wirusów • przedstawia znaczenie bakterii i wirusów chorobotwórczych • proponuje sposoby zapobiegania chorobom zakaźnym • podaje charakterystyczne cechy budowy bakterii • określa, jak bakterie odżywiają się, oddychają i rozmnażają się • wymienia znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka • podaje przykłady chorób wirusowych i bakteryjnych • charakteryzuje wybrane czynności życiowe bakterii • omawia znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka • wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów żywych • podaje przykłady bakterii • rozpoznaje najpospolitsze formy morfologiczne bakterii widocznych na ilustracji • określa warunki tworzenia się przetrwalników • ocenia rolę bakterii jako symbiontów i destruentów • określa budowę wirusów 8. Protisty • wymienia miejsca występowania protistów • rozpoznaje pantofelka i euglenę • omawia czynności życiowe przedstawicieli poszczególnych grup protistów • przedstawia znaczenie protistów dla człowieka i przyrody • wymienia grupy protistów wraz z przykładami organizmów należącymi do tych grup • charakteryzuje poszczególne grupy protistów • wykazuje chorobotwórcze znaczenie protistów i wymienia choroby wywoływane przez protisty • omawia budowę eugleny i pantofelka (budowa komórki) w oparciu o rysunek • porównuje czynności życiowe poszczególnych grup protistów • rozpoznaje pod mikroskopem, rysuje i opisuje budowę przedstawicieli protistów 9. Glony – przedstawiciele trzech królestw • wskazuje środowisko życia glonów • podaje przykłady organizmów należących do glonów • tłumaczy pojęcie plechy • wymienia wspólne cechy organizmów zaliczanych do glonów • omawia znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka • podaje przedstawicieli glonów należących do różnych królestw • wyjaśnia, że glony to grupa ekologiczna, do której należą przedstawiciele trzech królestw • wyjaśnia zależność między głębokością a występowaniem określonych grup glonów • analizuje wpływ zakwitów glonów na inne organizmy w środowisku • ocenia znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka 10. Grzyby i porosty • podaje przykłady grzybów i porostów • podaje środowiska życia grzybów i porostów • opisuje budowę grzyba kapeluszowego • określa sposoby odżywiania się, oddychania i rozmnażania grzybów • charakteryzuje budowę grzybów owocnikowych • rozpoznaje porosty jako • omawia budowę grzybów • omawia czynności życiowe grzybów • analizuje znaczenie grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka • wykazuje znaczenie mikoryzy dla grzyba i glonu • proponuje sposób badania czystości powietrza, znając wrażliwość IV. Świat roślin • rozpoznaje porosty wśród innych organizmów • podaje przykłady znaczenia grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka organizmy zbudowane z grzybni i glonu • wyjaśnia, co to jest grzybica • wyjaśnia znaczenie porostów, jako organizmów pionierskich • omawia zasady współżycia glonu i grzyba budującego porost • omawia znaczenie porostów • rozpoznaje i podaje nazwy różnych form morfologicznych porostów 11. Tkanki roślinne • wyjaśnia, czym jest tkanka • podaje przykłady tkanek roślinnych • dokonuje podziału tkanek roślinnych na twórcze i stałe • podaje podział tkanek stałych wraz z przykładami • podaje przykład tkanki twórczej • przedstawia funkcje poznanych tkanek • wykonuje preparat ze skórki cebuli i rozpoznaje w nim tkankę okrywającą • wykazuje związek budowy wskazanej tkanki z jej funkcją • rozpoznaje widoczne na przekrojach organów roślinnych • charakteryzuje budowę, rozmieszczenie i funkcje poszczególnych tkanek roślinnych 12. Budowa i funkcje korzenia • wymienia podstawowe funkcje korzenia • rozpoznaje systemy korzeniowe • omawia niektóre modyfikacje korzeni • wymienia i omawia strefy korzenia • rozpoznaje pod mikroskopem i na schemacie tkanki budujące korzeń • charakteryzuje przyrost korzenia na długość • charakteryzuje modyfikacje korzeni • wyjaśnia pojęcie osmozy i jej rolę w pobieraniu wody przez korzeń • wyjaśnia sposób pobierania wody przez roślinę • projektuje doświadczenie świadczące o przewodzeniu wody z korzenia do łodygi 13. Budowa i funkcje łodygi • omawia funkcje łodygi • podaje nazwy elementów budowy zewnętrznej łodygi • rozpoznaje tkanki budujące łodygę • rozróżnia najważniejsze rodzaje i przekształcenia łodyg oraz ilustruje przykładami • omawia przekształcenia łodyg wraz z przykładami • analizuje związek budowy zmodyfikowanych łodyg z ich funkcjami • opisuje przekrój poprzeczny łodygi 14. Liść – wytwórnia pokarmu • wymienia funkcje liści • rozpoznaje elementy budowy zewn. liścia • rozpoznaje liście pojedyncze i złożone • rozpoznaje rodzaje unerwienia liści • rozpoznaje różne modyfikacje liści, podaje przykłady roślin • rozpoznaje na schemacie tkanki budujące liść • rozróżnia typy ulistnienia łodygi • omawia funkcje poszczególnych modyfikacji liści • analizuje funkcje poszczególnych elementów budowy anatomicznej liścia • opisuje na schemacie budowę igły • wyjaśnia, dlaczego porostów na zanieczyszczenia 15. Mszaki • wymienia miejsca występowania mszaków • rozpoznaje mszaki wśród innych roślin • podaje nazwy organów mszaków • omawia znaczenie mszaków w przyrodzie i gospodarce człowieka • rysuje mech i podpisuje jego organy • wie, jak rozmnażają się mchy • omawia sposoby rozmnażania się mchu mszaki są najprostszymi roślinami lądowymi • przedstawia budowę i znaczenie mchu torfowca 16. Paprotniki • wymienia miejsca występowania paprotników • rozpoznaje organy paproci • rozpoznaje paprotniki wśród innych roślin • wyjaśnia rolę poszczególnych organów paprotników • wskazuje na rysunku lub w naturze i nazywa: paproć, skrzyp, widłaka • przedstawia sposób rozmnażania się paproci • omawia sposoby rozmnażania się paproci • wskazuje cechy charakterystyczne skrzypów, widłaków i paproci • rozpoznaje 5 gatunków rodzimych paprotników 17. Rośliny nagonasienne • wymienia miejsca występowania roślin nagonasiennych • tłumaczy pojęcie „nagonasienne” • rozpoznaje rośliny nagonasienne wśród innych roślin • podaje 3 przykłady roślin szpilkowych • wymienia cechy cechy charakterystyczne nagonasiennych i ich przystosowania do warunków życia • omawia znaczenie roślin nagonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka • rozpoznaje niektóre rodzime gatunki nagonasiennych • charakteryzuje sosnę, jako roślinę kwiatową, nasienną, wiatropylną, wiatrosiewną • rozpoznaje rodzime gatunki nagonasiennych • określa, z jakiego gatunku drzewa lub krzewu pochodzi wskazana szyszka i gałązka • tłumaczy, jak rozmnaża się sosna • dowodzi związku budowy roślin nagonasiennych ze środowiskiem ich życia • analizuje cykl rozwojowy sosny 18. Rośliny okrytonasienne • wskazuje elementy budowy kwiatu • rozpoznaje rośliny okrytonasienne wśród innych roślin • tłumaczy pojęcie „okrytonasienne” • podaje 3 przykłady roślin • omawia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka • rozpoznaje i nazywa podstawowe rodzaje owoców • nazywa poszczególne elementy budowy kwiatu i podaje ich rolę • rozpoznaje 3 krajowe drzewa • omawia funkcje poszczególnych elementów kwiatu • rozróżnia owoce pojedyncze i złożone, podaje przykłady • rozpoznaje 5 gatunków drzew okrytonasiennych występujących w Polsce • wykazuje związek budowy kwiatu ze sposobem zapylania • charakteryzuje sposoby rozsiewania nasion i owoców, wykazując związek z ich budową • analizuje cykl rozwojowy V. Świat bezkręgowców okrytonasiennych • wymienia 2 sposoby rozsiewania nasion i owoców wraz z przykładami okrytonasienne • wie, w jakich warunkach kiełkują nasiona • wymienia różne sposoby zapylenia • przedstawia budowę nasienia • wskazuje sposoby rozsiewania nasion i owoców wraz z przykładami • rozpoznaje najważniejsze typy owoców i podaje przykłady roślin, u których występują • omawia powstawanie nasion i owoców roślin okrytonasiennych • rozpoznaje niektóre typy kwiatostanów 19. Tkanki zwierzęce • wyjaśnia, czym jest tkanka • wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych • określa najważniejsze funkcje poszczególnych tkanek zwierzęcych • wymienia rodzaje tkanki łącznej • podaje rozmieszczenie podstawowych tkanek zwierzęcych w organizmie • charakteryzuje budowę poznanych tkanek zwierzęcych i ich role • rozpoznaje pod mikroskopem lub na ilustracji rodzaje tkanek • opisuje rodzaje tkanki nabłonkowej • rysuje schemat komórki nerwowej i opisuje poszczególne elementy jej budowy 20. Gąbki i parzydełkowce • podaje 2 przykłady parzydełkowców i ich środowiska życia • wymienia cechy parzydełkowców takie, jak: parzydełka, jama chłonąco- trawiąca • rozpoznaje na ilustracji stułbię i chełbię • omawia role parzydełkowców w przyrodzie • rozróżnia postać polipa i meduzy u parzydełkowców • omawia znaczenie jamy chłonąco- trawiącej i parzydełek • charakteryzuje odżywianie się i rozmnażanie parzydełkowców • opisuje budowę parzydełkowców • wyjaśnia mechanizm ruchu parzydełkowców • podaje przykłady parzydełkowców żyjących pojedynczo i w koloniach oraz tworzących szkielet • wykazuje związek budowy parzydełkowców ze środowiskiem ich życia • wyjaśnia sposób działania parzydełka 21. Płazińce i nicienie • rozpoznaje na rysunku i nazywa przykłady płazińców i nicieni • porównuje kształt ciała płazińców i nicieni • charakteryzuje tasiemce i glisty jako pasożyty układu pokarmowego • omawia drogi zakażenia pasożytniczymi • wskazuje na ilustracji elementy budowy tasiemca • wymienia przystosowania tasiemca do pasożytniczego trybu życia • podaje przykłady pasożytniczych nicieni • omawia różnice między płazińcami a nicieniami • charakteryzuje wskazane czynności życiowe płazińców i nicieni • charakteryzuje symetrię ciała płazińców płazińcami i nicieniami • wyjaśnia, w jaki sposób można ustrzec się przez zakażaniem pasożytniczymi płazińcami i nicieniami 22. Pierścienice • rozpoznaje pierścienice wśród innych zwierząt • określa środowisko życia dżdżownicy • zna wpływ dżdżownicy na strukturę i jakość gleby • wymienia charakterystyczne cechy pierścienic • rozpoznaje pijawkę i omawia jej pasożytniczy tryb życia • charakteryzuje wskazane czynności życiowe pierścienic • wykazuje związek budowy pijawki z pasożytniczym trybem jej życia • projektuje doświadczenie wykazujące znaczenie dżdżownic w użyźnianiu gleby • charakteryzuje układ krwionośny pierścienic 23. Stawonogi • rozpoznaje stawonogi (raka, owada, pająka) wśród innych zwierząt • podaje przykłady skorupiaka, owada i pajęczaka • zna najważniejsze cechy charakterystyczne stawonogów • rozpoznaje na ilustracji przeobrażenie zupełne i niezupełne owadów • rozpoznaje i wymienia charakterystyczne cechy budowy skorupiaków, owadów i pajęczaków • przedstawia rozmnażanie się i rozwój owadów • podaje przykłady znaczenia stawonogów w przyrodzie i dla człowieka • charakteryzuje wskazane czynności życiowe stawonogów • omawia znaczenie stawonogów w przyrodzie i dla człowieka • dowodzi istnienia związku między środowiskiem życia a narządami wymiany gazowej • dowodzi, że owady są przystosowane do życia w środowisku lądowym 24. Mięczaki • rozpoznaje i nazywa przykłady mięczaków wśród innych zwierząt oraz wskazuje ich środowiska życia • wymienia charakterystyczne cechy mięczaków (miękkie ciało niepodzielone na segmenty) • podaje przykład ślimaka, małża i głowonoga • wymienia części ciała ślimaków, małży i głowonogów • wymienia narządy oddechowe mięczaków • wskazuje małże jako organizmy produkujące perły • charakteryzuje sposoby odżywiania się mięczaków • porównuje budowę ślimaków, małży i głowonogów • charakteryzuje sposoby poruszania się poszczególnych grup mięczaków • wykazuje związek budowy mięczaków ze środowiskiem ich życia • wyjaśnia zasady funkcjonowania otwartego układu krwionośnego VI. Świat kręgowców 25. Porównanie bezkręgowców i kręgowców • określa pokrycie ciała bezkręgowców i kręgowców • określa, jaki szkielet posiadają bezkręgowce, jaki kręgowce oraz jakie pełni role • wymienia funkcje szkieletu bezkręgowców i kręgowców • podaje przykłady szkieletów bezkręgowców • wie, jaki układ krwionośny posiadają kręgowce, a jaki przeważa u bezkręgowców • lokalizuje położenie układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców • wymienia główne elementy szkieletu kręgowców • porównuje układ krwionośny bezkręgowców i kręgowców 26. Ryby – kręgowce wodne • podaje po 2 przykłady ryb słodkowodnych i morskich • określa środowisko życia ryb i sposób poruszania • wskazuje i nazywa płetwy ryby • przedstawia pokrycie ciała ryby • rozpoznaje skrzela jako narządy wymiany gazowej • wie, ze ryby są kręgowcami zmiennocieplnymi • wymienia główne przystosowania ryb do życia w wodzie • wyjaśnia pojęcia: tarło, ikra, jajorodność • określa rodzaj zapłodnienia u ryb • podaje przykład ryby kostnoszkieletowej i chrzęstnoszkieletowej • przedstawia znaczenie ryb w przyrodzie i dla człowieka • omawia sposób odżywiania i oddychania ryb • przedstawia narządy zmysłów ryb • określa charakterystyczne cechy rozmnażania ryb i przyczyny wędrówek ryb • przedstawia rolę pęcherza pławnego ryb • charakteryzuje wymianę gazową u ryb • przedstawia przykłady wędrówek ryb • tłumaczy obecność pęcherza pławnego ryb 27. Płazy – zwierzęta dwuśrodowiskowe • określa środowisko życia płazów, pokrycie ciała i sposób oddychania • wymienia stadia rozwojowe żaby • podaje przykład płaza ogoniastego i bezogonowego • określa płazy jako kręgowce zmiennocieplne • wymienia główne przystosowania płazów do życia w wodzie i na lądzie • przedstawia znaczenie płazów w przyrodzie i dla człowieka • omawia rozmnażanie i rozwój żaby • omawia sposób odżywiania i oddychanie płazów • charakteryzuje płazy ogoniaste i bezogonowe • rozpoznaje przedstawicieli płazów i wskazuje ich specyficzne cechy • wyjaśnia, na czym polega hibernacja • wykazuje związek trybu życia płazów z ich zmiennocieplnością • wykazuje związek budowy płazów ze środowiskami ich życia 28. Świat gadów • określa środowisko życia gadów, ich pokrycie ciała i sposób oddychania • podaje przykłady gadów występujących w Polsce (węża, jaszczurki i żółwia) • określa gady jako kręgowce zmiennocieplne • wymienia główne przystosowania gadów do życia na lądzie w pokryciu ciała i oddychaniu • omawia odżywianie się gadów • wyjaśnia pojęcie owodniowce • wymienia narządy zmysłów gadów • przedstawia znaczenie gadów w przyrodzie i gospodarce człowieka 29. Ptaki – kręgowce latające • wymienia najważniejsze cechy charakterystyczne ptaków • wymienia ptaki różnych środowisk • wymienia elementy budowy jaja • określa ptaki jako kręgowce stałocieplne • zna przykłady ptaków wykorzystywanych przez człowieka • wymienia główne przystosowania ptaków do lotu (w budowie ciała i oddychaniu) • omawia różnice pomiędzy gniazdownikami i zagniazdownikami oraz podaje ich przykłady • przedstawia znaczenie ptaków w przyrodzie i dla człowieka • określa rodzaj pobieranego przez ptaka pokarmu na podstawie budowy jego dzioba 30. Świat ssaków • tłumaczy, skąd nazwa ssaki • podaje przykłady siedlisk zajmowanych przez ssaki • rozróżnia ssaki wśród innych zwierząt • rozróżnia ssaki wodne i lądowe oraz podaje ich przykłady • określa ssaki jako kręgowce stałocieplne i w większości żyworodne • zna przykłady ssaków • wymienia charakterystyczne cechy ssaków różniące je od innych kręgowców • określa warstwy skóry ssaka i podaje przykłady wytworów naskórka • rozróżnia uzębienie drapieżnika i roślinożercy • wymienia przystosowania ssaków do zajmowania różnych siedlisk • podaje przykład stekowców, jako ssaków jajorodnych • analizuje pokrycie ciała gadów w aspekcie ochrony przed utratą wody • tłumaczy znaczenie błon płodowych w rozwoju gadów • charakteryzuje funkcje poszczególnych błon płodowych • rozpoznaje przedstawicieli gadów i wskazuje ich specyficzne cechy • wykazuje związek budowy gadów oraz sposobem rozmnażania i typem rozwoju ze środowiskiem ich życia • określa środowisko życia ptaka na podstawie budowy jego kończyn • rozpoznaje rodzaje piór ptaków • omawia oddychanie oraz rozmnażanie i rozwój ptaków • rozpoznaje przedstawicieli ptaków i wskazuje ich specyficzne cechy • wyjaśnia konieczność migracji ptaków • charakteryzuje poszczególne elementy budowy jaja • wykazuje związek między przebiegiem wymiany gazowej u ptaków a ich przystosowaniem do lotu • wyjaśnia rolę gruczołów potowych i włosów w termoregulacji • omawia zalety pęcherzykowej budowy płuc • porównuje budowę ssaków wodnych i lądowych • wymienia przedstawicieli najważniejszych rzędów ssaków • wykazuje związek między funkcjonowaniem poszczególnych narządów zmysłów a trybem życia • wyjaśnia podstawowe różnice w rozwoju torbaczy i łożyskowców wykorzystywanych przez człowieka • wymienia przykłady torbacza i łożyskowców • przedstawia znaczenie ssaków w przyrodzie i gospodarce człowieka • wymienia narządy zmysłów ssaków NAUKA O CZŁOWIEKU Dział Poziom wymagań Lp. Temat I. Organizm człowieka. Skóra – powłoka organizmu konieczny podstawowy rozszerzający dopełniający 1. Organizm człowieka jako funkcjonalna całość Uczeń: • wymienia dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem człowieka • wylicza układy narządów człowieka Uczeń: • opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów • wymienia najważniejsze cechy specyficzne tylko dla człowieka Uczeń: • opisuje cechy różniące człowieka od innych zwierząt Uczeń: • opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka • wyjaśnia, na czym polega homeostaza 2. Budowa i funkcje skóry • wymienia podstawowe funkcje skóry • wymienia wytwory naskórka • wskazuje i nazywa warstwy skóry • omawia funkcje skóry i warstwy podskórnej • wskazuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka • opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka • opisuje budowę poszczególnych warstw skóry 3. Higiena i choroby skóry • wymienia choroby i przykłady dolegliwości skóry • omawia zasady pielęgnacji skóry • podaje sposób postępowania w przypadku oparzenia i odmrożenia • wskazuje przyczyny poznanych chorób skóry • klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń • omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń • ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę • omawia objawy dolegliwości skóry • wyjaśnia, czym są alergie skórne • demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń • planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu • wykazuje na konkretnych przykładach zależność funkcji skóry od jej budowy • proponuje środki do pielęgnacji skóry młodzieńczej II. Aparat ruchu 4. Budowa szkieletu 5. Budowa i rola szkieletu osiowego 6. Szkielet kończyn oraz ich obręczy 7. Kości – elementy składowe szkieletu 8. Budowa i znaczenie mięśni • wskazuje elementy biernego i czynnego aparatu ruchu • podaje główne role szkieletu • wskazuje na schemacie, rysunku, modelu szkielet osiowy i kończyn • wskazuje i nazywa elementy szkieletu osiowego • podaje nazwy odcinków kręgosłupa i liczbę budujących ich kręgów oraz ich naturalne krzywizny • wymienia i wskazuje na modelu (schemacie) elementy budowy obręczy i kończyn wolnych • wymienia rodzaje połączeń kości • opisuje budowę fizyczną kości • wskazuje miejsce występowania szpiku kostnego • wie, że kość zbudowana jest z białka i soli mineralnych • wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe • wymienia rodzaje tkanki mięśniowej • wskazuje położenie tkanki mięśniowej gładkiej i poprzecznie prążkowanej • rozpoznaje i nazywa różne kształty kości • omawia role szkieletu • wyjaśnia sposób działania biernego i czynnego aparatu ruchu • wskazuje różnice w budowie kości długiej i płaskiej • porównuje kości o różnych kształtach • wskazuje na modelu lub ilustracji mózgoi trzewioczaszkę • charakteryzuje funkcje kręgosłupa, czaszki i klatki piersiowej • opisuje odcinki kręgosłupa • podaje znaczenie wygięć kręgosłupa • rozpoznaje i nazywa główne kości czaszki • rozpoznaje rodzaje stawów, podaje przykłady • wymienia przykłady poszczególnych połączeń kości • wyjaśnia związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami • omawia budowę czaszki • omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej i kręgosłupa • wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa z pełnioną przez nie funkcją • wyróżnia różne rodzaje żeber • porównuje budowę kończyny górnej i dolnej • charakteryzuje połączenia kości • opisuje budowę stawu • omawia doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości • przedstawia budowę chemiczną kości • charakteryzuje zmiany zachodzące w układzie kostnym wraz z wiekiem • omawia znaczenie składników chemicznych w budowie kości • opisuje rolę szpiku kostnego • wyjaśnia związek budowy stawu z zakresem ruchu kończyny • podaje i tłumaczy różnicę w budowie miednicy męskiej i żeńskiej • planuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości • opisuje budowę mięśnia szkieletowego • dzieli mięśnie na grupy ze względu na położenie i rodzaj wykonywanych ruchów • opisuje działanie mięśni antagonistycznych na przykładzie działania stawu • rozpoznaje mięśnie szkieletowe wskazane na ilustracji opisuje ich czynność • rozpoznaje pod mikroskopem różne rodzaje tkanki mięśniowej i je charakteryzuje • wyjaśnia warunki prawidłowej pracy mięśni • wykazuje związek budowy z funkcją tkanki mięśniowej • określa proces oddychania komórkowego jako proces dostarczający energii do pracy mięśni III. Układ pokarmowy i oddechowy szkieletowej • podaje korzyści zdrowotne regularnej aktywności fizycznej łokciowego • podaje najważniejsze cechy mięśni poprzecznie prążkowanych i gładkich • przedstawia negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie człowieka • wymienia skrzywienia kręgosłupa • omawia sposoby zapobiegania deformacjom szkieletu • opisuje urazy kości i stawów • omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów kończyn • zna pojęcia krzywicy i osteoporozy • przedstawia znaczenie ruchu dla prawidłowej gęstości masy kostnej • klasyfikuje składniki odżywcze na budulcowe, energetyczne i regulacyjne • porównuje białka pełnowartościowe i niepełnowartościowe • wskazuje główne funkcje poszczególnych składników pokarmowych • określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe białek 9. Choroby aparatu ruchu • opisuje przyczyny powstawania wad postawy i skutki przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała • rozpoznaje na ilustracji i nazywa wady postawy • wskazuje ślad stopy z płaskostopiem • przedstawia znaczenie ruchu dla prawidłowego funkcjonowania układu ruchu 10. Pokarm – budulec i źródło energii • wymienia podstawowe składniki pokarmowe • wymienia produkty spożywcze zawierające białko • podaje źródła węglowodanów • wylicza pokarmy zawierające tłuszcze • uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw • określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała • omawia przyczyny chorób i wad aparatu ruchu • omawia takie choroby kości, jak krzywicę i osteoporozę • proponuje działania zapobiegające płaskostopiu • planuje i demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku urazów kończyn • omawia rolę składników pokarmowych w organizmie • określa znaczenie błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego • wyjaśnia związek między spożywaniem produktów białkowych a wzrostem ciała • identyfikuje podstawowe składniki pokarmowe z podstawowymi grupami związków chemicznych występujących w organizmach • porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów 11. Witaminy, sole mineralne, woda • omawia rolę wit. A, C, D • podaje rolę Ca, P, Fe • podaje przykłady pokarmów bogatych w witaminy i sole mineralne • rozróżnia witaminy rozpuszczalne w wodzie i w tłuszczach • przedstawia rolę wody w organizmie • przedstawia rolę i skutki niedoboru witamin A, C, B12, kwasu foliowego, wit. D • przedstawia rolę i skutki niedoboru niektórych skł. mineralnych ( Fe, Ca) 12. Budowa i rola układu pokarmowego • wyjaśnia, na czym polega trawienie • wskazuje i nazywa kolejne odcinki układu pokarmowego • podaje najważniejsze funkcje kolejnych odcinków układu pokarmowego • opisuje rolę poszczególnych rodzajów zębów • lokalizuje wątrobę i trzustkę na schemacie i własnym ciele • podaje najważniejsze funkcje wątroby i trzustki • omawia funkcje kolejnych odcinków układu pokarmowego 13. Higiena i choroby układu pokarmowego • wymienia czynniki, od których zależą potrzeby pokarmowe człowieka • określa najważniejsze zasady zdrowego żywienia • przedstawia skutki nadmiaru pokarmu i niedożywienia • wymienia przykłady chorób układu pokarmowego • wymienia przykłady pasożytów układu pokarmowego • określa, jak należy zapobiegać chorobom „brudnych rąk” • charakteryzuje rodzaje witamin • przedstawia rolę i skutki niedoboru witamin B6, K • przedstawia rolę i skutki niedoboru niektórych skł. mineralnych (Mg, I) • omawia znaczenie makroelementów i mikroelementów w organizmie człowieka • omawia działanie poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego • lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego, wskazując odpowiednie miejsca na powierzchni ciała • przedstawia miejsce i produkty trawienia oraz miejsce wchłaniania głównych grup związków organicznych • wskazuje grupy pokarmów w • objaśnia pojęcie „wartość piramidzie żywieniowej energetyczna pokarmu” • wyjaśnia, dlaczego należy • wykazuje zależność między stosować dietę zróżnicowaną dietą a czynnikami, które ją i dostosowaną do potrzeb warunkują organizmu (wiek, stan zdrowia, • charakteryzuje wybrane tryb życia, aktywność fizyczna, choroby układu pokarmowego pora roku itp.) • potrafi obliczyć indeks masy • określa przyczyny chorób ciała układu pokarmowego • omawia zasady udzielania • przedstawia sposoby pierwszej pomocy zapobiegania chorobom w przypadku zakrztuszenia układu pokarmowego • tłumaczy, na czym polega • tłumaczy, na czym polega bulimia anoreksja • analizuje skutki niedoboru witamin, makroelementów i mikroelementów • opisuje procesy przeróbki pokarmu we wszystkich odcinkach przewodu pokarmowego • przedstawia związek budowy odcinka z pełnioną funkcją • omawia znaczenie procesu trawienia • wykazuje zależność między higieną odżywiania się a profilaktyką chorób układu pokarmowego • demonstruje i komentuje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia • omawia zasady higieny żywienia i żywności 14. Budowa i rola układu oddechowego • wymienia odcinki układu oddechowego i wskazuje je na schemacie • definiuje płuca jako miejsce wymiany gazowej 15. Mechanizm wymiany gazowej • wie, że w organizmie człowieka zachodzi wymiana gazowa • omawia zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym • demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wydechu • oblicza ilość wdechów i wydechów przed i po wysiłku 16. Oddychanie wewnątrzkomórkowe • przedstawia proces oddychania wewnątrzkomórkowego, jako proces dostarczający energii niezbędnej do życia 17. Higiena i choroby układu oddechowego • wymienia przykłady chorób układu oddechowego • wyjaśnia pojęcie zakażenia kropelkowego • podaje najważniejsze sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego • omawia funkcje głównych elementów układu oddechowego • opisuje pęcherzykową budowę płuc • wyróżnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej • porównuje skład powietrza wdychanego i wydychanego • rozróżnia wymianę gazowa zewnętrzną i wewnętrzną i je opisuje • wskazuje różnice w ruchach klatki piersiowej i przepony podczas wdechu i wydechu • przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych • wyjaśnia zależność między ilością oddechów a wysiłkiem • zapisuje słownie równanie reakcji chemicznej ilustrujące utlenianie glukozy • definiuje mitochondrium jako miejsce oddychania wewnątrzkomórkowego • wskazuje źródła infekcji górnych i dolnych dróg układu oddechowego • omawia sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego • omawia zasady postępowania w przypadku utraty oddechu • wykazuje związek budowy elementów układu oddechowego z pełnionymi funkcjami • opisuje rolę nagłośni • odróżnia głośnię i nagłośnię • omawia budowę krtani i jej związek z procesem powstawania głosu. • przedstawia przebieg wymiany gazowej zewnętrznej i wewnętrznej • opisuje mechanizm wdechu i wydechu • przedstawia graficznie zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym • interpretuje i tłumaczy wyniki doświadczenia na wykrywanie dwutlenku węgla w powietrzu wydychanym • rozróżnia mechanizm wentylacji i oddychania komórkowego • przedstawia wykorzystanie energii w organizmie • wskazuje ATP jako nośnik energii • opisuje zależność między ilością mitochondriów a zapotrzebowaniem narządów na energię • podaje objawy wybranych chorób układu oddechowego • opisuje przyczyny astmy • definiuje kichanie i kaszel jako reakcje obronne organizmu • omawia rolę ATP w procesie utleniania biologicznego • zapisuje utlenianie glukozy równaniem reakcji chemicznej • wykazuje zależność między skażeniem środowiska a zachorowalnością na astmę • demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zatrzymania oddechu • przedstawia czynniki pozytywnie wpływające na funkcjonowanie układu oddechowego (ruch, niepalenie tytoniu) • wyjaśnia związek między wdychaniem powietrza przez nos a profilaktyką chorób układu oddechowego ocena celujący uczeń: opanował w pełni wymagania programowe na wszystkich poziomach w tym wymagania wykraczające: - tłumaczy różnice między budową organizmów żywych a wirusów - wykazuje znaczenie chorobotwórcze protistów - charakteryzuje organizmy żyjące kosztem martwej materii organicznej – saprobionty - uzasadnia znaczenie bakterii żyjących w symbiozie z innymi organizmami - proponuje sposób badania czystości powietrza wykorzystując właściwości porostów - projektuje doświadczenie wykazujące przewodzenie wody w roślinie oraz położenie aparatów szparkowych w liściach roślin - wyjaśnia rolę węglotwórczą paprotników karbońskich - porównuje rozmnażanie się roślin nagonasiennych i okrytonasiennych - przedstawia wędrówki ryb na tarło - rozpoznaje i charakteryzuje wybrane płazy i gady krajowe - wyjaśnia związek podwójnego oddychania ptaków ze zdolnością lotu - tłumaczy rolę termoregulacyjną skóry - uzasadnia różnice w szkielecie kobiet i mężczyzn - tłumaczy role zatok i ciemiączek czaszce - uzasadnia, że wątroba to największe laboratorium chemiczne organizmu biegle posługuje się korelacjami między różnymi poziomami wiedzy biologicznej, jak i korelacjami międzyprzedmiotowymi, swobodnie posługuje się językiem biologicznym sprawnie wykorzystuje zdobyte wiadomości do rozwiązywania problemów teoretycznych lub praktycznych, proponuje rozwiązania nietypowe samodzielnie tworzy modele sytuacji problemowej, stosuje zintegrowaną wiedzę do rozwiązywania problemów, formułuje i sprawdza hipotezy, interpretuje wyniki podejmuje się wykonywania zadań dodatkowych, związanych z zagadnieniami aktualnie realizowanymi na lekcjach. uczeń jest finalistą lub laureatem konkursu biologicznego Wymagania na poszczególne oceny: - celujący – K+P+R+D+W - bardzo dobry - K+P+R+D - dobry - K+P+R - dostateczny - K+P - dopuszczający – K K- wymagania konieczne P- wymagania podstawowe R- wymagania rozszerzające D- wymagania dopełniające W – wymagania wykraczające
