Rzeczywistość społeczna zatrzymana w kadrze, czyli o roli fotografii
advertisement
Rzeczywistość społeczna zatrzymana w kadrze, czyli o roli fotografii w badaniach społecznych Tomasz Zając PRZEMYŚL 2011 PORUSZANA TEMATYKA • I Wizualność w kulturze – Charakterystyka – Antropologia obrazu – Interpretacja obrazu fotograficznego • II Fotografia w socjologii • Socjologia obrazu-krótka historia • Teorie i audiowizualność • III Aparat fotograficzny w procesie badawczym • Metody wizualne w badaniach terenowych • Prezentowanie wyników badań • ,,To, co wizualne, stało się ważnym doświadczeniem w życiu ludzi. Jesteśmy coraz bardziej poddawani wpływowi materiałów wizualnych i od nich zależni’’ • Piotr Sztompka • Co to jest kultura wizualna? • Z czym można utożsamić kulturę wizualną? • Jakie są główne aspekty socjologii wizualnej? Teoria Williama J.Thomasa Mitchella i kontrowersja wokół ,,Piss Christ’’ • Mitchel stwierdził, że: • 1) Nie można przyjąć ogólnie dostępnego znaczenia słów wizualny i kultura do stworzenia satysfakcjonującej definicji kultury wizualnej • 2)Według niego kultura wizualna to: • - wszystko, co możemy zobaczyć • -wszystko wyprowdukowane/stworzone przez ludzi, co można ujrzeć, zobaczyć • Ma to funkcjonalny i komunikacyjny cel oraz sens. Piss Christ-czyli kontrowersja wokół znaczenia słów ,,kultura wizualna’’ • • • • • Piss Christ − kontrowersyjna fotografia amerykańskiego fotografika Andresa Serrano przedstawiająca mały, plastikowy krucyfiks z ciałem Jezusa Chrystusa, zanurzony w naczyniu z moczem artysty. Wystawiona w 1989 roku fotografia wywołała skandal i falę krytyki pod adresem jej twórcy. Artyście zarzucano bluźnierstwo i przekroczenie granicy wolności słowa. Eksponat ten wygrał konkurs "Awards in the Visual Arts" organizowany przez muzeum "Southeastern Center for Contemporary Art„, a współfinansowany przez amerykańskie agencje rządowe. Praca została wystawiona w CSW Zamek Ujazdowski w Warszawie w 1994 roku, niemniej ponieważ ówczesny dyrektor Centrum uznał, że praca rani jego uczucia religijne, była ocenzurowana. Nicholas Mirzoeff i jego pogląd na kulturę wizualną • Nicholas Mirzoeff utożsamia kulturą wizualną z kierunkami badań,które dotyczą: • 1. Zdarzeń wizualnych, w których konsument poszukuje informacji,znaczenia albo przyjemności,uzyskiwanych dzięki technologiom i narzędziom wizualnym, czyli konkretnym obiektom, przedmiotom patrzenia, jak i środkom służącym do ich prezentacji: freski, obrazy olejne, fotografie, film, telewizja, multimedia cyfrowe, Internet • 2. Historii obrazów opartej na semiotycznym pojęciu przedstawienia • 3. Społecznej teorii wizualności albo socjologii kultury wizualnej, która stara się wypracować własną metodologię de facto izolującą wizualność od zmysłów i przesuwającą punkt ciężkości na problematykę społeczną Główne aspekty socjologii wizualnej wg Piotra Sztompki • a) przedstawienia wizualne • b) przejawy wizualne • c) wyobraźnia wizualna Przedstawienia wizualne, czyli ciągłe prezentowanie nam obrazów • Obecność obrazu stała się rzeczą normalną. Widzimy je na plakatach, szyldach, afiszach, bilbordach, na wystawach sklepowych, w komunikacji miejskiej, w kinie, telewizji, Internecie, na opakowaniach, okładkach książek, lotniskach. Widzimy je wszędzie, a one próbują PRZEDSTAWIAĆ nam ,,rzeczywistość’’ i wpływać na percepcję świata. Rzeczywistość, a hiperrzeczywistość • Występują skrajne przypadki kiedy obraz potrafi zastąpić rzeczywistość i wydawać się bardziej realnym od prawdziwego świata. • ,, Dowiadując się wiele o tym, co jest w świecie z obrazów fotograficznych, ludzie często doznają zawodu, są zdziwieni, obojętni, gdy widzą to naprawdę. Często coś porusza nas bardziej na fotografii, niż wtedy gdy doświadczamy tego realnie’’ Susan Sontag • ,,Fotografie mają dla mnie realność, której nie mają ludzie. To przez fotografię poznaję ich’’ • Richard Aedon Kryteria w przedstawieniach wizualnych • 1) TECHNIKA TWORZENIA OBRAZU • 2) LOKALIZACJA OBRAZU-wpływ miejsca prezentacji na odbiór Model Drozdowskiego • 1) Interpretacja obrazów zastanych i uchwycenie ukrytych funkcji, którymi może posłużyć się socjolog • 2) Korzystanie z fotografii jako surowego źródła informacji • RAZEM PODDAJEMY WSZYSTKO ANALITYCZNEGO ROZBIOROWI MATERIAŁU NA CZĘŚCI PIERWSZE ANTROPOLOGIA OBRAZU • Jay Ruby stwierdza: ,,Antropologia jest dyscypliną napędzaną przez słowo. Tkwi w niej skłonność do ignorowania świata wizualno-obrazowego, być może z powodu braku zaufania w zdolność obrazów do przekazywania abstrakcyjnych idei. Badacz, który zajmuje się etnografią, musi przetłumaczyć złożone doświadczenia pracy terenowej na słowa w notatniku, a potem przekształcić je w jeszcze inne słowa, zmienione przez analityczne metody i teorie. Obietnica, którą daje nam antropologia obrazu, mówi o możliwości stworzenia alternatywnego postrzegania kultury-POSTRZEGANIA KONSTRUOWANEGO PRZEZ OBIEKTYW. RÓŻNICA • Najważniejsza różnica pomiędzy socjologią, a antropologią w stosunku do świata obrazów i wykorzystania ich poprzez różne techniki wizualna jest taka, że pierwsza z nich ocenia przydatność i ważność poznawczą obrazów nieco lekceważąco, a druga pomimo wątpliwości jakie się pojawiają na drodze analizy i badań jest nastawiona pozytywnie i nieobojętnie. Przyczyny negatywnego podejścia antropologów • 1) Rozbieżność intencji i ideologii • 2) Wciągnięcie fotografii i filmu do antropologii jako środka służącego wyłącznie do rejestracji surowych danych i ich gromadzenia • 3) Umasowienie produkcji sprzętu fotograficznego- dzięki temu, że każdy mógł robić zdjęcia, antropologia negowała fotografie jako źródło wiedzy naukowej. ZMIANA PODEJŚCIA • 1) Badania na BALI i wykorzystanie fotografii do poznania kultury rdzennych mieszkańców przez Margaret Mead i Gregory Batesona. • 2) Lata 70 XIX wieku- 1870 roku Paolo Mantegazza zostaje pierwszym prezydentem Włoskiego Towarzystwa Fotograficznego. Rok później powstaje Włoskie Towarzystwo Antropologiczne. • FILM Felisa-Louisa Renaulta przedstawiony w 1895 roku w Paryżu podczas Exposition Etnographique de l’Afrique ukazujący lepiącą garnek kobiete z plemienia Wolof jako punkt zwrotny w antropologii • W tym samym czasie działalność rozpoczęli BRACIA LUMIERE. Inne przykłady i polskie akcenty • 1898-ekspedycja Cortona Haddona do cieśniny Torresa w Australii i dokumentowanie życia Aborygenów • Polskie akcenty: • - Karol Beyer, XIX w. dokumentowanie życia chłopów • -Spisz,Orawa i Galicja-zakłady fotograficznego Walerego Rzewuskiego i Rodziny Kriegerów • Michał Greim- pierwszy fotograf ,,plenerowy’’ • Walerian Twardzicki z Warszawy- dokumentowanie przedstawicieli nieistniejących już zawodów takich jak szatkowacz kapusty, druciarz garnków, piaskarz. Filmy • 1) Edward Sherif Curtis- praca w Ameryce Pólnocnej, dokumentowanie życia Indian Cheyen. Budowa wielkoformatowego szklanego aparatu. 80 tys. Fotografów • 2) James Harrison-sprowadzenia w 1905 roku do Anglii grupy Pigmejów Batwa i umieszczenie ich jako żywego obrazu w teatrze Hippodrome • 3)Franz Boas- dokumentowanie wybrzeża Kanady kamerą 16mm. Fotografie Indian Kwakiutli (wielkie potlacze) • 4) Alan Lomax-choreometryka, zapis filmowy i fotograficzny oraz wykorzystanie go jako badania bodylanguage ,,języka ciała’’ Przyczyny popularności znaczenia filmu etnograficznego • 1) film jako idealne narzędzie poznawcze • 2) rezerwa antropologów sprawiła, że film znalazł swoją niszę w antropologii obrazu, która stała się przeciwwagą głównego nurtu • 3) łatwiejsze użycie filmu dzięki wprowadzenie nowoczesnych technik rejestracji • 4)film jako pomoc dydaktyczna Interpretacja fotografii • ,,Człowiek i umysł nie są płaską deską, równą powierzchnią jak fotografia. Musimy zatem zajrzeć, co kryje się pod nią’’ • Rolnad Barthes • 1)Interpretacja hermenautyczna- dotyczy aspektu autora(nikt nie robi takiego samego zdjęcia) • 2)Analiza semiologiczna- nauka o znakach, znaczeniu (Jean Baudrillard,Jurij Łotman) • 3)Strukturalistyczna- brak przypadkowości, badanie struktur społecznych, zachowań, wartości, postaw,itd.. • Dyskursywna- aktywny udział ludzi, którzy są fotografowani w analizie zdjęć. DIALOG NA TEMAT ZNACZENIA FOTOGRAFII WŚRÓD LUDZI Przykłady zdjęć socjologicznych • Lata 40 Octavius Hill i Robert Adamson- zdjęcia szkockich rybaków z Newheaven • Thomas Anion- znikające warunki życia slumsów w Glasgow • John Tomson- londyńska biedota • Joseph Byron- fotografownie ludzi wszystkich klas w Nowym Yorku • Jacob Ris- fotograf policyjny,pierwszy dokumentalista • Lewis Heine- socjolog z chicago, fotografujący imigrantów • Erich Salomon – fotograf politczny z Berliner Zeuting • Euglen Atger- nocne życie Paryża • Łukasz Dobrzański z Tygodnika Ilustrowanego i Ryszard Kamiński z Tygodniki Świat- dokumentowanie życia Warszawy TEORIE • • • • • • 1) Fenomenologia-Alfred Schutz -idea świata-życia -świat jako scrna naszych działań -codziennie doświadczenia, idee -interakcje ,kontakty bezpośrednie WSZYSTKO JEST POSTRZEGANE NAOCZNIE • 2 Etnometodologia, Garfinkel: • -potoczne metody działań ludzkich, które reprezentują nasz świat • -potoczna wiedza ludu • -społeczeństwo jako masa pojedynczych jednostek • 3) Teoria dramaturgiczna ERVINGA GOFFMANNA- człowiek w teatrze życia codziennego. • -role społeczne • -ludzie jako aktorzy na scenie APARAT W PROCESIE BADAWCZYM • Trzy etapy badań wg Johna Collera • - rekonesans rzeczywistości społecznej • -zawężenie spojrzenia i uwiecznania na zdjęciach • -analiza V sposobów badania fotograficznego • 1) użycie fotografii jako bodźca podczas wywiadu • 2) systematyczny zapis • 3)tworzenie obrazów przez samych badanych • 4)narracyjna teoria obrazu • 5)analiza zawartości fotografii ZOFIA RYDET • • • • ofia Rydet (ur. 5 maja 1911 w Stanisławowie, zm. 24 sierpnia 1997 w Gliwicach) – polska fotografik. Uhonorowana wieloma prestiżowymi nagrodami (m.in. EFIAP w 1976 roku Absolwentka Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Snopkowie pod Lwowem. Fotografią zainteresowała się w połowie lat 50., pierwsze zdjęcia wykonała prawdopodobnie pod wpływem starszego brata, Tadeusza – autora pogłębionych psychologicznie portretów górali. Była związana z Gliwickim Towarzystwem Fotograficznym Czerpała inspiracje z reportażu i fotografii nowoczesnej (m.in. Jerzego Lewczyńskiego i Zdzisława Beksińskiego), portretowej, makrofotografii. Autorka cyklów: Mały człowiek, Czas przemijania, Zapis socjologiczny, Nieskończoność dalekich dróg, Suita śląska, a także fotograficznych kolaży. Próbowała przy pomocy fotografii stworzyć obraz społeczeństwa, przede wszystkim wiejskiego. Przemierzając wraz z przyjaciółmi Suwalskie, Lubelszczyznę, Podhale, Rzeszowskie zjednywała sobie fotografowanych ludzi do tego stopnia, że pozwalali jej wejść do swych domostw, fotografować się we wnętrzach, w których żyją na co dzień. Z codzienności wydobywała dostojeństwo, bohater prac – zwykły człowiek urastał do rangi centralnej postaci, kreatora własnego świata. Za swą mistrzynię w twórczości uważa ją fotografik Wojciech Prażmowski OJCIEC FOTOGRAFII SOCJOLOGICZNEJ • Ojciec portretu socjologicznego, klasyk niemieckiej fotografii - August Sander postanowił stworzyć obraz spoleczeństwa niemieckiego XX wieku. Swojemu projektowi poświęcił 40 lat, ale mimo to go nie ukończył, a za życia artysty zdjęcia nie doczekały się publikacji. Wiele negatywów Sandera spłoneło podczas bombardowania w czasie II wojny światowej, część została zniszczona przez nazistów. Na szczęście fragment zbioru fotografii ocalał inspirując i zachwycając po dziś dzień. Sześćdziesiąt z nich można obecnie oglądać w Turley Gallery w ramach Miesiąca Fotografii w Krakowie. August Sander urodził się 17 listopada 1876 roku w niemieckim miasteczku Herdor jako trzeci syn cieśli kopalnianego. W wieku szesnastu lat poznał fotografa z pobliskiego Sieg i wtedy zainteresował się fotografią. Swój pierwszy aparat fotograficzny Sander dostał od ojca i wuja dwa lata później. W szopie koło domu zbudował niewielkie studio, gdzie portretował pobliskich mieszkańców. W kolejnych latach fotografię praktykował w pracowniach fotograficznych w Niemczech i w Austrii. Później portretowania ludzi uczył się w Akademii Sztuk Pięknych w Dreznie, a fotografii architektonicznej w słynnym studiu Franza Kullericha w Berlinie. Już w 1901 roku, dzięki zdobytej wiedzy stał się głównym fotografem w studiu Greif z Linczu. Dwa lata później zdobył I nagrodę na wystawie fotografii przemysłowej. Wkrótce został właścicielem zakładu Grief, który odtąd działał pod szyldem "Laboratorium fotografii artystycznej Augusta Sandera". Sander interesował się wieloma tematami, począwszy od portretów i zdjęć krajobrazów, a na fotografiach architektury i obiektów przemysłowych skończywszy. W 1910 roku przeniósł się do Kolonii, gdzie w dzielnicy Lindenthal otworzył kolejne studio. Na weekendy Sander jeździł do rodzinnego Westerwaldu, gdzie fotografował miejscową ludność. To właśnie tam powstały jego najważniejsze prace stanowiące trzon monumentalnego dzieła Ludzie XX wieku. • W 1918 roku laboratorium Sandera w Kolonii cieszyło się dużą popularnością. Zakład wykonywał nie tylko wystylizowane portrety, ale również zdjęcia paszportowe. Podczas I wojny światowej, gdy Sander walczył na froncie, studio prowadziła jego żona Anna. Po powrocie artysta pracował przez jaki czas jako fotoreporter, jednak nadal kontynuował portretowanie w rodzinnym Westerwald. W latach 20. nawiązał stałą współpracę z grupą nowoczesnych, progresywnych artystów. Wówczas narodził się pomysł stworzenia portretów ludzi XX wieku. Do pozowania namawiał przedstawicieli wszelkich warstw społecznych i zawodów. Ludzi fotografował razem z ich zawodowymi atrybutami, charakterystycznymi strojami i gestami. Murarz pozował z cegłami, cukiernik w kuchni z garnkiem i w fartuchu, a listonosz z pełną torbą listów. Dla podkreślenia uniwersalnej strony zdjęć nigdy ich nie podpisywał imionami osób na nich sportretowanych. Napis umieszczony pod zdjęciem określał tylko wykonywany zawód czy status społeczny modela: "Młodzi Rolnicy", "Bokserzy", "Cukiernik", "Murarz" czy "Kadet". Jednak nie wszyscy sfotografowani przez Sandera byli anonimowi. Wykonał portrety postaci powszechnie wówczas znanych, np. malarzy Otto Diksa i Antona Roderscheida, burmistrza Kolonii Roberta Grlingera i Wielkiego Ksiecia HessenNassau. Na podstawie jedynego tomu dzieła ("Antlitz der Zeit" - "Oblicze czasu") wydanego w 1929 roku można stwierdzić, że początkowo Sander zamierzał podzielić społeczeństwo niemieckie według stanów na siedem różnych warstw: inteligencję, robotników, rzemieślników, przedstawicieli wolnych zawodów, chłopów, duchowieństwo i wojskowych. Album "Ludzie XX wieku" miał przedstawiać analityczny i obiektywny portret pokolenia od czasów Republiki Weimarskiej aż do upadku Trzeciej Rzeszy. Aby osiągnąć zamierzony cel, autor ujednolicił zdjęcia również od strony formalnej. Jego prace są głęboko przemyślane, zaplanowane i uważnie skomponowane, próżno doszukiwać się przypadku. Dla Sandera najistotniejsza była prawda o ludziach jego epoki, to jak wyglądali, jak byli ukształtowani przez panujące stosunki społeczne i przez miejsce, w którym przyszło im żyć. Na jego fotografiach praktycznie nie widać autora, jego stosunku do portretowanych osób. Dlatego sprawiają wrażenie czystych dokumentacyjnie, antropologicznych fotografii. • • Dzieło Sandera jest czymś więcej niż albumem: jest atlasem - pisał Walter Benjamin, jeden z wielu intelektualistów niemieckich zachwyconych wydanym w 1929 roku tomem 60 portretów pod tytułem Oblicze czasu. Sander, praktykując pewien rodzaj porównawczej fotografii, osiągnął naukowy punkt widzenia, wykraczający ponad i poza sztukę fotografowania szczegółu - pisał we wstępie do albumu Alfred Döblin. Trzeba również zwrócić uwagę, że Sander jako pierwszy w historii fotografował prostych ludzi w identyczny sposób jak przedstawicieli klas wyższych. Naturalistyczne portrety Niemców nie spodobały się nazistom, bo nie pasowało do obowiązującego wzorca "czystej rasy". W 1934 roku album Oblicze czasu wycofano z rynku, klisze drukarskie zniszczono, a autorowi zabroniono dalej zajmować się tym projektem. Przez następne dziesięć lat Sander głównie uwieczniał krajobrazy i architekturę, a po kryjomu portretował żołnierzy i nazistów. W ten sposób jego zbiór się powiększał. Jednocześnie powstawał cykl "Oblicze nowych Niemiec". W 1951 roku zdjęcia Sandera zostały zaprezentowane na pierwszej po wojnie międzynarodowej wystawie Photokina, trzy lata później znalazły się w Nowym Jorku na słynnej ekspozycji Family of Man zorganizowanej przez Edwarda Steichena. Później autor otrzymał odznaczenie Federal Service Cross i nagrodę Deutsche Gesellschaft fur Fotografie. Zmarł w szpitalu w Kolonii w 1964 roku. August Sander przeszedł do historii fotografii jako autor unikatowych portretów przedstawiających przekrój społeczeństwa niemieckiego z początku XX wieku. Jego prace są zapisem jego czasów, obrazem współczesnych mu ludzi i galerią ludzkich typów. Dzięki jego projektowi obraz tamtych czasów nie zginął, a materiał artysty wciąż stanowi cenne źródło wiedzy dla antropologów i socjologów, oraz jest inspiracją dla współczesnych artystów. Dziś żadna publikacja poświęcona światowej historii fotografii nie może pominąć osoby Augusta Sandera oraz jego monumentalnego dzieła Oblicze czasu
