Przedmiotowy system oceniania z biologii w XIII LO w Białymstoku
advertisement
Przedmiotowy system oceniania z biologii w XIII LO w Białymstoku System oceniania jest zgodny z rozporządzeniem MEN z dnia 30.04.2007r. w sprawie warunków i sposobu oceniania i klasyfikowania uczniów w szkołach publicznych. I Wymagania edukacyjne z biologii dla klas I – III: Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy I LO do „Programu nauczania biologii w liceum” Biologia na czasie - zakres podstawowy, numer dopuszczenia w szkolnym zestawie programów nauczania. Wymagania na oceny szkolne dobry bardzo dobry dopuszczający dostateczny Uczeń: - wie, że DNA stanowi materiał genetyczny organizmów - wymienia najważniejsze cechy budowy DNA - umie wyjaśnić, dlaczego spokrewnione osobniki są do siebie podobne - zna doświadczenia Mendla i Morgana - definiuje pojęcie gen - wymienia funkcje białek - wie, jaka jest kolejność przekazywania informacji genetycznej - wie, w jaki sposób można manipulować DNA Dział: DNA jako źródło informacji genetycznej Uczeń: Uczeń: Uczeń: - omawia doświadczenie - omawia budowę - przeprowadza izolację DNA Avery’ego pojedynczej nici DNA i omawia każdy z jej etapów - wie, na czym polega - wie, w jaki sposób DNA - prowadzi dokumentację komplementarność zasad jest upakowany w komórce doświadczenia w DNA - dowodzi, że DNA jest - analizuje związek między - definiuje pojęcie replikacji nośnikiem informacji budową i funkcją DNA - umie omówić założenia genetycznej - wyjaśnia na czym polega doświadczeń Mendla i - omawia proces replikacji semikonserwatywność wyniki, które uzyskał - umie wyjaśnić istotę procesu replikacji - wie, gdzie zlokalizowane dziedziczenia cech - bierze aktywny udział są geny opracowaną przez Mendla w organizacji DNA w szkole - posługuje się pojęciami: posługując się pojęciami: - przedstawia dziedziczenie „homozygota”, „allel dominujący”, „allel cech za pomocą krzyżówek „heterozygota”, „allel” recesywny”, „heterozygota”, genetycznych i uzasadnia ich - wyjaśnia zasadę „homozygota recesywna”, wyniki przekazywania informacji „homozygota dominująca” - wyjaśnia rolę crossing over genetycznej - omawia mechanizm w zmienności organizmów celujący Uczeń: - planuje, koordynuje i dokumentuje doświadczenia - wskazuje i nazywa na modelu poszczególne elementy budowy DNA - organizuje i przeprowadza Dzień DNA w swojej szkole - analizuje, porównuje i uzasadnia obraz z analizy mikrosatelit wybranych osób - uzasadnia celowość badań powtórzeń tandemowych w DNA - proponuje możliwe zastosowania badań mikrosatelit i minisatelit DNA - wymienia techniki rekombinowania - wie, do czego służy PCR - zna ogólne założenia Projektu Poznania Genomu Ludzkiego - wie, w jakim celu stosuje się w biologii modele - definiuje pojęcie „mutacja” - wymienia przykłady czynników mutagennych - wymienia i charakteryzuje rodzaje RNA - definiuje pojęcie „translacja” - wie, co to jest kod genetyczny - omawia ogólne zasady działania enzymów restrykcyjnych - wie, w jakim celu przeprowadza się sekwencjonowanie - omawia ogólne zasady PCR - wymienia etapy projektu HUGO - rozróżnia pojęcia „mapowanie” i „sekwencjonowanie” - podaje zarys prac nad rozszyfrowaniem genomu ludzkiego - wymienia najważniejsze organizmy modelowe - wyjaśnia istotę mutacji - dokonuje podziału mutacji - grupuje czynniki mutagenne w dwóch kategoriach fizyczne i chemiczne - wymienia choroby powodowane przez mutacje - proponuje sposoby ograniczenia wpływu crossing over - przedstawia budowę genu organizmów eukariotycznych - charakteryzuje powtórzenia tandemowe w DNA - porównuje budowę DNA i RNA - wyjaśnia w jaki sposób informacja o 20 aminokwasach jest zapisana w DNA - wyjaśnia na czym polega translacja - omawia konstrukcję tabeli kodu genetycznego - odczytuje tabelę kodu genetycznego - wymienia cechy kodu genetycznego - wyjaśnia rolę enzymów restrykcyjnych i ligaz w rekombinowaniu DNA - umie odnaleźć miejsce cięcia enzymami restrykcyjnymi w sekwencji nukleotydowej - omawia po kolei etapy sekwencjonowania - omawia proces odwrotnej transkrypcji - charakteryzuje poszczególne etapy PCR - wyjaśnia znaczenie obecności mikrosatelit w DNA - wymienia zastosowania analiz mikrosatelit DNA - wyjaśnia funkcje mRNA oraz tRNA - wymienia niezbędne elementy kompleksu translacyjnego - rozpoznaje początek i koniec translacji - odczytuje z tabeli kodu genetycznego na podstawie sekwencji nukleotydowej skład aminokwasowy - umie graficznie przedstawić cechy kodu genetycznego - potrafi zastosować zasady sekwencjonowania w prostym doświadczeniu - wyjaśnia, w jaki sposób uzyskuje się cDNA - wyjaśnia rolę odwrotnej transkryptazy w uzyskiwaniu komplementarnego DNA - podaje skład mieszaniny reakcyjnej PCR - omawia cechy polimerazy Taq - wyjaśnia, dlaczego PCR zrewolucjonizowało badania - wyjaśnia, na czym polega uniwersalność kodu genetycznego i podaje przykłady wyjątków od tej zasady - analizuje znacznie załamania kodu życia - umie wyjaśnić pochodzenie nazw enzymów restrykcyjnych - wymienia praktyczne zastosowania sekwencjonowania i PCR - planuje teoretyczne doświadczenie mające na celu przygotowanie materiału pobranego z miejsca przestępstwa do analizy genetycznej, uwzględniając potencjalne metody rekombinowania - analizuje obraz z rozdziału elektroforetycznego - poszukuje rozwiązań, które zagwarantowałyby ochronę osobom z sekwencjonowanym genomem - wyjaśnia, dlaczego organizmy spokrewnione charakteryzują się wysokim stopniem podobieństwa czynników mutagennych na organizm - wymienia najważniejsze organizmy modelowe - wyjaśnia istotę mutacji - dokonuje podziału mutacji - grupuje czynniki mutagenne w dwóch kategoriach fizyczne i chemiczne - wymienia choroby powodowane przez mutacje - proponuje sposoby ograniczenia wpływu czynników mutagennych na organizm - omawia doświadczenie Avery’ego - wie, na czym polega komplementarność zasad w DNA - definiuje pojęcie replikacji - umie omówić założenia doświadczeń Mendla i wyniki, które uzyskał - wie, gdzie zlokalizowane są geny - posługuje się pojęciami: „homozygota”, „heterozygota”, „allel” -wyjaśnia zasadę przekazywania informacji genetycznej - wyjaśnia istotę elektroforezy - wymienia korzyści płynące ze znajomości pełnego zapisu genetycznego człowieka - wymienia organizmy o poznanym genomie - wie, że ludzie na poziomie genomowym nie są identyczni - podaje cechy charakteryzujące organizmy modelowe - charakteryzuje wybrane organizmy modelowe - wymienia rodzaje mutacji punktowych - wymienia rodzaje aberracji chromosomowych - definiuje pojęcia „choroba autosomalna”, „choroba sprzężona z płcią” - dokonuje charakterystyki hemofilii i zespołu Downa - analizuje związek między wiekiem matki a urodzeniem dziecka z zespołem Downa genetyczne - uzasadnia potrzebę przeprowadzania elektroforezy - omawia potencjalne zagrożenia wynikające ze znajomości genomu człowieka - porównuje genomy organizmów pod względem ich wielkości i liczby genów - wyjaśnia rolę i znaczenie polimorfizmów punktowych SNP - analizuje zadania genomiki porównawczej - omawia założenia projektu HUPO - podaje przykłady badań z wykorzystaniem organizmów modelowych - analizuje skutki mutacji punktowych - podaje przykłady chorób autosomalnych dominujących, autosomalnych recesywnych oraz sprzężonych z płcią - omawia dystrofię mięśniową, zespół FraX, zespół Turnera, zespół Klinefeltera - wyjaśnia, dlaczego wady genomów (np. człowiek i szympans) - wyszukuje informacje o genach i genomach w bazie NCBI - wyjaśnia przyczynę spadku cen sekwencjonowania w ostatnich latach - wyjaśnia, dlaczego badania przeprowadzone na modelach mogą być ekstrapolowane na człowieka - omawia sukcesy naukowców w badaniach nad dystrofią mięśniową - wyszukuje w bazach internetowych informacji o konkretnych chorobach genetycznych - uzasadnia znacznie istnienia baz dotyczących chorób genetycznych - wymienia i charakteryzuje rodzaje RNA - definiuje pojęcie „translacja” - wie, co to jest kod genetyczny - omawia ogólne zasady działania enzymów restrykcyjnych - wie, w jakim celu przeprowadza się sekwencjonowanie - omawia ogólne zasady PCR - wymienia etapy projektu HUGO - rozróżnia pojęcia „mapowanie” i „sekwencjonowanie” - podaje zarys prac nad rozszyfrowaniem genomu ludzkiego - wymienia najważniejsze organizmy modelowe - wyjaśnia istotę mutacji - dokonuje podziału mutacji - grupuje czynniki mutagenne w dwóch kategoriach fizyczne i chemiczne - wymienia choroby powodowane przez mutacje - proponuje sposoby ograniczenia wpływu wrodzone wieloczynnikowe są wyzwaniem współczesnej medycyny - wie, gdzie szukać informacji na temat chorób genetycznych czynników mutagennych na organizm - wymienia najważniejsze organizmy modelowe - wyjaśnia istotę mutacji - dokonuje podziału mutacji - grupuje czynniki mutagenne w dwóch kategoriach fizyczne i chemiczne - wymienia choroby powodowane przez mutacje - proponuje sposoby ograniczenia wpływu czynników mutagennych na organizm dopuszczający Uczeń: - definiuje pojęcie „biotechnologia” - podaje główne obszary działań biotechnologii - wymienia dwie podstawowe techniki manipulowania DNA - definiuje pojęcia „organizm genetycznie zmodyfikowany” oraz „żywność genetycznie modyfikowana” dostateczny dobry bardzo dobry Biotechnologia i inżynieria genetyczna Uczeń: Uczeń: Uczeń: - podaje przykłady dawnych - wyjaśnia rolę sztucznej - dzieli biotechnologię na procesów selekcji i krzyżowania w cztery kolory i podaje biotechnologicznych rozwoju współczesnej przykłady działań w obrębie - wie, jakie możliwości daje biotechnologii każdego z nich inżynieria genetyczna - wymienia procesy, które - uzasadnia, dlaczego rośliny, - wie, co to jest zostały zapożyczone przez zwierzęta czy rekombinowana cząsteczka biotechnologów z natury mikroorganizmy nazywamy DNA oraz rekombinowane - tłumaczy istotę bioreaktorami białko wykorzystania wektorów do - wymienia elementy, które - dokonuje podziału metod przenoszenia genów powinien zawierać wektor wprowadzania genów do - omawia poszczególne plazmidowy komórek na wektorowe wektory - analizuje i porównuje cykl celujący Uczeń: - podaje konkretne przykłady bioreaktorów - analizuje rozwój współczesnej biotechnologii w kontekście wzrastającej liczby ludzi na świecie - porównuje wady i zalety wektorów - analizuje związek pomiędzy klonowaniem DNA a PCR - analizuje możliwości zastosowania nokautowania - wie, że żywność genetycznie modyfikowana jest dostępna w Polsce - definiuje pojęcie „mikroorganizmy transgeniczne” - wyjaśnia, co to jest szczepionka - wylicza dziedziny życia, w których zastosowanie mają mikroorganizmy transgeniczne - podaje przykłady wykorzystania roślin transgenicznych - wylicza gatunki roślin najczęściej modyfikowanych genetycznie - definiuje pojęcie „zwierzę transgeniczne” - wymienia przykładowe zastosowania zwierząt transgenicznych - wylicza zagrożenia związane z GMO - podaje definicję terminu „klon” - wymienia przykłady naturalnych klonów - podaje najważniejsze fakty dotyczące owieczki Dolly i bezwektorowe - wymienia rodzaje wektorów - wymienia bezwektorowe metody wprowadzania genów - definiuje pojęcie „klonowanie DNA” - uzasadnia konieczność znakowania żywności modyfikowanej genetycznie - wymienia rodzaje szczepionek - definiuje pojęcie „szczepionka rekombinowana” - wymienia zastosowania mikroorganizmów GM w medycynie - podaje zastosowanie mikroorganizmów transgenicznych w rolnictwie, ochronie środowiska i przemyśle - wymienia cele uzyskiwania roślin transgenicznych - wymienia największych światowych producentów roślin GMO - charakteryzuje ideę „złotego ryżu” - wymienia metody uzyskiwania zwierząt transgenicznych - wie, w jaki sposób odróżnić komórki stransformowane od niestransformowanych - omawia proces agroinfekcji - charakteryzuje metody bezwektorowe - podaje kolejne etapy klonowania DNA - wyjaśnia ogólne zasady interferencji RNA - wymienia ustawy regulujące konieczność znakowania produktów GMO - zna zasady dotyczące znakowania produktów GMO - wie, jakie pozwolenia powinien posiadać producent żywności GM - wyjaśnia, w jaki sposób wykrywa się GMO w żywności - charakteryzuje poszczególne rodzaje szczepionek - analizuje skuteczność każdego rodzaju szczepionek klasycznych - wymienia przykłady szczepionek rekombinowanych - omawia działanie bakterii onkolitycznych lityczny i lizogeniczny bakteriofagów oraz uzasadnia wykorzystanie fagów jako wektorów - planuje, w jaki sposób przeprowadzić selekcję i wyjaśnia rolę genów markerowych - analizuje te cechy Agrobacterium, które sprawiają, że jest wykorzystywana jako wektor do wprowadzania genów do komórek roślinnych - uzasadnia znacznie klonowania DNA w badaniach genetycznych - omawia inne metody inżynierii genetycznej (nokautowanie genetyczne, ukierunkowaną mutagenezę) - podaje przykłady wykorzystania RNA w medycynie - porównuje metody wykrywania obecności GMO w żywności - omawia zasady działalności Europejskiej Sieci Laboratoriów GMO - porównuje skuteczność genetycznego i ukierunkowanej mutagenezy w badaniach - przewiduje, w jaki sposób można wykorzystać RNA w ochronie środowiska lub przemyśle - porównuje obowiązek znakowania żywności GM w krajach świata - uzasadnia konieczność unifikacji metod oraz technik stosowanych we wszystkich laboratoriach należących do ENGL - podaje przykłady mikroorganizmów GM i ich zastosowanie - omawia możliwe zastosowania biofarmaceutyków uzyskanych w roślinach transgenicznych - wyszukuje informacje, omawia działanie i zastosowanie transgenicznego lnu uzyskanego przez polskich naukowców z Wrocławia - analizuje możliwość wykorzystania plemników jako wektorów w procesie - podaje przykłady zastosowania analiz DNA w medycynie - podaje zastosowania badań DNA w kryminalistyce - wylicza działania profilaktyki zdrowotnej - definiuje termin „terapia genowa” - wymienia przykłady projektów biotechnologicznych - podaje przykłady problemów związanych z biotechnologią - wymienia cele uzyskiwania zwierząt transgenicznych - wymienia argumenty przeciwników i zwolenników GMO - wymienia dwie metody klonowania - wyjaśnia, w jaki sposób sklonowano owieczkę Dolly - definiuje pojęcie „komórki macierzyste” - omawia ideę banków krwi pępowinowej - objaśnia, w jaki sposób ustala się sporne ojcostwo - podaje źródła, z których może pochodzić DNA do badań - określa pochodzenie antycznego DNA - definiuje pojęcia „profilaktyka zdrowotna pierwotna” i „profilaktyka zdrowotna wtórna” - proponuje działania mające charakter profilaktyki zdrowotnej - wyjaśnia, w jakim celu przeprowadza się badania prenatalne - podaje definicję terminu „test genetyczny” - omawia proces produkowania ludzkich białek w bakteriach - omawia proces wiązania azotu z wykorzystaniem mikroorganizmów GM - podaje przykłady wykorzystania mikroorganizmów GM w usuwaniu zanieczyszczeń - wyjaśnia, w jaki sposób z wykorzystaniem mikroorganizmów transgenicznych uzyskać podpuszczkę - analizuje zagrożenia wynikające ze stosowania mikroorganizmów transgenicznych - analizuje areał upraw roślin transgenicznych w krajach uprzemysłowionych i rozwijających się - wymienia sposoby uzyskiwania roślin transgenicznych o lepszej jakości - wymienia przykłady biofarmaceutyków uzyskiwanych w roślinach GM - posługuje się pojęciami szczepionek klasycznych i szczepionek rekombinowanych - analizuje zalety szczepionek nowej generacji - wyjaśnia, dlaczego insulina produkowana metodami inżynierii genetycznej jest bezpieczniejsza od świńskiej - przewiduje kolejne etapy produkcji plastiku biodegradowalnego w mikroorganizmach - analizuje możliwości wykorzystania mikroorganizmów GM do produkcji enzymów, związków chemicznych - uzasadnia konieczność kontrolowania hodowli mikroorganizmów transgenicznych i podaje sposoby zapobiegania ich rozprzestrzenianiu się - analizuje wykorzystanie roślin transgenicznych w kontekście zaspokojenia potrzeb żywieniowych ludzi na świecie - podaje przykłady roślin transgenicznych uzyskiwania zwierząt transgenicznych - wyjaśnia ideę wykorzystania białek GFP w badaniach naukowych i podaje przykłady takich badań - podsumowuje korzyści i straty związane z GMO - omawia sukcesy naukowców w klonowaniu zwierząt z zamrożonych tkanek - wyjaśnia, w jaki sposób można uzyskać komórki macierzyste z komórek odróżnicowanych - analizuje problemy, z jakimi wiąże się klonowanie terapeutyczne - wyjaśnia, w jaki sposób rozwikłano zagadki dotyczące rodziny Romanowów i grobu Mikołaja Kopernika - podaje cele, jakie przyświecają członkom Fundacji Odtworzenia Tura - omawia stan wiedzy nad rzadkimi chorobami genetycznymi w naszym kraju - określa rolę badań kontrolnych w zapobieganiu chorobom nowotworowym - wylicza choroby, w przypadku których podejmowane są próby terapii genowej - podaje definicję terminu „badania kliniczne” - wymienia sytuacje, w których konieczny jest przeszczep - omawia problem związany z przechowywaniem zarodków i gamet - wymienia rodzaje przepisów regulujących sprawy związane z biotechnologią „hiperakumulator”, „fitoremediacja” - omawia metody uzyskiwania zwierząt transgenicznych - podaje przykłady zwierząt transgenicznych i ich zastosowania - wymienia metody inżynierii genetycznej stosowane w ochronie gatunków zagrożonych - analizuje argumenty przeciwników GMO - omawia problem powstawania superchwastów - wyjaśnia, na czym polegają metody klonowania - podaje powody klonowania zwierząt - wyjaśnia ideę międzygatunkowego klonowania somatycznego -omawia stan prac nad klonowaniem człowieka - wymienia rodzaje komórek macierzystych i ich cechy -wyjaśnia, na czym polega klonowane terapeutyczne - uzasadnia możliwość wykorzystania DNA pobranego ze śladów uzyskiwanych na potrzeby rolnictwa - uzasadnia, w jakim celu wprowadza się do roślin gen Bt - analizuje ideę uzyskiwania jadalnych szczepionek - dowodzi, że rośliny transgeniczne mogą być wykorzystane w celu usuwania zanieczyszczeń - analizuje korzyści wynikające z uzyskiwania roślin transgenicznych w kontekście społecznym, środowiskowym i ekonomicznym - analizuje możliwości wykorzystania biofarmaceutyków produkowanych przez zwierzęta transgeniczne - przewiduje możliwości wykorzystania zwierząt transgenicznych w transplantologii - uzasadnia ideę wykorzystania narzędzi inżynierii genetycznej w celu ochrony gatunków zagrożonych wyginięciem - uzasadnia rolę zwierząt - analizuje ofertę komercyjnie dostępnych badań genetycznych i uzasadnia celowość wybranych przykładów - analizuje udział genu BRCA w rozwoju raka piersi - przedstawia znacznie badań prowadzonych w ramach Międzynarodowego Konsorcjum Genomu Raka - wyjaśnia, na czym polega transformacja komórek ex vivo w terapii genowej - wyjaśnia zasadność kolejnych etapów badań klinicznych - przewiduje potencjalne możliwości niedozwolonego wykorzystania terapii genowej - dobiera właściwe argumenty w celu nakłonienia osoby na wyrażenie zgody bycia dawcą organów - wyjaśnia związek herceptyny z farmakogenomiką - wyjaśnia, w jaki sposób przechowuje się zarodki i gamety biologicznych - podaje, jakie informacje można uzyskać na podstawie analizy DNA pobranego ze śladów biologicznych - wyjaśnia udział mtDNA w analizie pokrewieństwa - wymienia założenia projektu Genographic - podaje przykłady badań antycznego DNA - przewiduje skutki niestosowania się do zasad profilaktyki - wyjaśnia zasady poradnictwa genetycznego - analizuje zadania diagnostyki genetycznej - dokonuje podziału profilaktyki wtórnej - wyjaśnia istotę przedimplantacyjnej diagnostyki genetycznej - wymienia nieinwazyjne i inwazyjne badania prenatalne - podaje cele wykonywania testu genetycznego - wymienia rodzaje markerów nowotworowych - wyjaśnia przebieg ( w etapach) terapii genowej transgenicznych jako obiektów badań naukowych - dobiera właściwe argumenty w dyskusji za i przeciw GMO - omawia sposoby kontroli na każdym etapie uzyskiwania organizmów GM - analizuje teksty dotyczące spraw związanych z GMO pod kątem ich obiektywizmu - porównuje skuteczność metod klonowania - analizuje cele międzygatunkowego klonowania somatycznego - uzasadnia kontrowersje związane z klonowaniem człowieka - analizuje potencjalne powody klonowania człowieka - podaje źródła pozyskiwania komórek macierzystych - przewiduje możliwości wykorzystania komórek pobranych z krwi pępowinowej - analizuje klonowanie terapeutyczne w aspekcie osób obdarzonych chorobami genetycznymi - uzasadnia konieczność - podaje możliwe konsekwencje niedoinformowania społeczeństwa w sprawach związanych z GMO - podaje trudności ograniczające skuteczność terapii genowej - omawia aktualny stan badań na świecie związanych z terapią genową - podaje etapy badań klinicznych - wymienia sukcesy terapii genowej - podaje przykłady prób zakończonych niepowodzeniem - wymienia najważniejsze problemy dzisiejszej transplantologii - wymienia zadania inżynierii tkankowej - wymienia dyscypliny biotechnologiczne - wyjaśnia udział bioinformatyki w rozwoju inżynierii genetycznej - analizuje problem ksenotransplantacji - wymienia przepisy związane z biotechnologią obowiązujące w Polsce - wymienia organy sprawujące kontrolę nad GMO w Polsce opracowania metody pozwalającej na całkowite przekształcanie komórek macierzystych - analizuje ideę baz danych DNA w kryminalistyce - wyjaśnia przydatność baz danych DNA w rozwiązywaniu zagadek kryminalnych i podaje przykłady - analizuje proste zagadki kryminalne - tłumaczy istotę dziedziczenia mitochondrialnego - analizuje praktyczne korzyści z przeprowadzenia projektu Genographic - analizuje wagę wyników uzyskanych w wyniku analizy antycznego DNA - uzasadnia brak metod profilaktyki pierwotnej w przypadku chorób genetycznych - uzasadnia potrzebę porady genetycznej u osób z grupy ryzyka - podaje argumenty za i przeciw wykonywaniu przedimplantacyjnej diagnostyki genetycznej - analizuje wskazania do badań prenatalnych - analizuje znaczenie wykonywania badań przesiewowych - uzasadnia, dlaczego wyniki testów genetycznych należy każdorazowo konsultować z lekarzem - tłumaczy, w jaki sposób można na podstawie analizy markerów nowotworowych diagnozować choroby nowotworowe - uzasadnia znacznie znajomości mutacji powodującej nowotwór w doborze odpowiedniej terapii - analizuje zagrożenia dla organizmu wynikające ze stosowania terapii genowej - wyjaśnia konieczność przeprowadzania badań klinicznych - wyjaśnia, dlaczego terapia genowa stanowi przyszłość medycyny - podaje alternatywy dla osób oczekujących na przeszczep - analizuje zastosowania sztucznej skóry i sztucznych narządów - podaje przykłady wykorzystania w praktyce produktów uzyskanych w nowych dyscyplinach biotechnologicznych - przedstawia kontrowersje związane z zapłodnieniem in vitro - analizuje wykorzystanie biotechnologii jako narzędzia dla bioterrorystów - uzasadnia konieczność regulacji prawnych i kontroli metod i projektów biotechnologicznych - dokonuje hierarchizacji przepisów regulujących sprawy biotechnologii - dowodzi, że rzetelna informacja jest potrzebna w zmniejszeniu obaw społeczeństwa przed GMO - dokonuje rzetelnej oceny argumentów przeciwników i zwolenników biotechnologii dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Różnorodność biologiczna i jej zagrożenia Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: - dzieli zasoby przyrody na - dzieli zasoby przyrody na - porównuje - analizuje wpływ wzrostu niewyczerpywalne niewyczerpywalne niewyczerpywalne ludności świata, i wyczerpywalne i wyczerpywalne (odnawialne i wyczerpywalne (odnawialne zanieczyszczenia atmosfery, (odnawialne i nieodnawialne) i nieodnawialne) zasoby katastrof ekologicznych na i nieodnawialne) - dzieli zasoby odnawialne przyrody zasoby - wymienia przykłady i nieodnawialne - analizuje skutki wpływu naturalne Ziemi zasobów - przedstawia wpływ działalności człowieka na -analizuje stan obecny niewyczerpywalnych działalności człowieka na zasoby przyrody i zużycie w dalszej przyszłości i wyczerpywalnych zasoby przyrody - analizuje konieczność zasobów nieodnawialnych (odnawialnych i - wymienia pozytywne wykorzystywania w powiązaniu z rozwojem nieodnawialnych) aspekty wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł cywilizacji - definiuje pojęcia: niekonwencjonalnych źródeł energii - przytacza konkretne „różnorodność energii - porównuje różne poziomy przykłady wykorzystywania biologiczna”, - określa różne poziomy różnorodności biologicznej niekonwencjonalnych źródeł „różnorodność różnorodności biologicznej i podaje przykłady energii genetyczna”, - przedstawia skutki wpływu - wyjaśnia na wybranych - analizuje różne poziomy „różnorodność gatunkowa”, działalności człowieka na przykładach negatywne różnorodności biologicznej „różnorodność zmniejszanie się skutki wpływu działalności - wykazuje na poziomach ekosystemów i siedlisk” różnorodności biologicznej człowieka na różnorodność różnorodności biologicznej - wymienia najliczniejsze - przedstawia różny udział biologiczną skutki negatywnego wpływu i najmniej liczne taksony grup taksonomicznych w - porównuje różnorodność działalności człowieka świata i Polski różnorodności biologicznej biologiczną poszczególnych - wyjaśnia różny udział - wymienia najbogatsze pod świata i Polski grup taksonomicznych świata poszczególnych grup względem gatunkowym - charakteryzuje różnorodność i Polski taksonomicznych w wodne i lądowe ekosystemy biologiczną najbogatszych - porównuje najbogatsze pod różnorodności biologicznej świata ekosystemów wodnych względem gatunkowym świata i Polski - dzieli zasoby przyrody na i lądowych świata wodne i lądowe ekosystemy - analizuje znaczenie raf niewyczerpywalne - wymienia przyczyny świata koralowych i wilgotnego lasu celujący Uczeń: - analizuje zalety i ewentualne wady wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii - analizuje wpływ doboru sztucznego, dryfu genetycznego i chowu wsobnego na zmienność genetyczną - analizuje związek, tzw. efektu wąskiego gardła a spadku różnorodności biologicznej - wyjaśnia, dlaczego Polska jest jednym z nielicznych państw europejskich o dużej różnorodności gatunkowej - przygotowuje prognozę zmian różnorodności gatunkowej ekosystemów wodnych i lądowych w sytuacji zmniejszania się raf koralowych i wilgotnego lasu tropikalnego - opracowuje listę gatunków i wyczerpywalne (odnawialne i nieodnawialne) - dzieli zasoby odnawialne i nieodnawialne - przedstawia wpływ działalności człowieka na zasoby przyrody - wymienia pozytywne aspekty wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii - określa różne poziomy różnorodności biologicznej - przedstawia skutki wpływu działalności człowieka na zmniejszanie się różnorodności biologicznej - przedstawia różny udział grup taksonomicznych w różnorodności biologicznej świata i Polski - charakteryzuje różnorodność biologiczną najbogatszych ekosystemów wodnych i lądowych świata - wymienia przyczyny wzrostu zagrożenia różnorodności biologicznej - opisuje wymieranie wzrostu zagrożenia różnorodności biologicznej - opisuje wymieranie gatunków wywołane niszczeniem siedlisk, zanieczyszczeniem wód, atmosfery, rozwojem nowoczesnego rolnictwa, introdukcją i zawleczeniem obcych gatunków roślin i zwierząt, gatunków synantropijnych i zmodyfikowanych genetycznie - opisuje skutki stosowania DDT dla zwierząt i człowieka - charakteryzuje zjawisko eutrofizacji wód -opisuje wpływ kwaśnych deszczów na stan wód i gleb -opisuje efekt cieplarniany i jego wpływ na różnorodność biologiczną -charakteryzuje gatunki introdukowane, zawleczone , synantropijne, zmodyfikowane genetycznie i ich wpływ na różnorodność biologiczną - definiuje pojęcia „ekorozwój”,„agroekosystem y”, „rolnictwo - ocenia skutki ograniczenia występowania gatunków - porównuje wpływ ścieków komunalnych, transportu i rolnictwa na ekosystemy wodne - analizuje skutki stosowania DDT w rolnictwie dla zdrowia zwierząt i człowieka - na wybranych przykładach analizuje wpływ kwaśnych deszczów na stan wód i gleb (wyróżnia erozję gleb i smog fotochemiczny) - analizuje zagrożenia wynikające z ocieplania się klimatu - na wybranych przykładach analizuje skutki introdukcji i zawleczenia obcych gatunków - ocenia wpływ gatunków synantropijnych i zmodyfikowanych genetycznie na różnorodność biologiczną - analizuje sens ochrony bioróżnorodności - porównuje metody stosowane w rolnictwie konwencjonalnym i ekologicznym tropikalnego w zachowaniu różnorodności biologicznej - analizuje zmiany różnorodności biologicznej od biegunów do tropików - analizuje znaczenie Polskiej Czerwonej Księgi Roślin i Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt dla zachowania różnorodności biologicznej - analizuje skutki kwaśnych deszczów i erozji gleb w Polsce - przewiduje skutki ocieplania się klimatu w skali Polski i świata - analizuje różnice i skutki introdukcji i zawleczenia obcych gatunków do Polski - analizuje w przyszłości konsekwencje wprowadzania dla bioróżnorodności biologicznej organizmów modyfikowanych genetycznie w Polsce - analizuje stosowanie monokultur i płodozmianu dla zachowania różnorodności biologicznej - ocenia rolę rolnictwa biodynamicznego roślin i zwierząt z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin i Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt występujących w najbliższym miejscu zamieszkania - opracowuje listę gatunków synantropijnych w najbliższym miejscu zamieszkania i ocenia ich wpływ na różnorodność biologiczną - analizuje kraje Unii Europejskiej pod względem bogactwa i różnorodności biologicznej - ocenia znaczenie obszarów Natura 2000 pod kątem zachowania różnorodności biologicznej - ocenia znaczenie parków transgenicznych dla zachowania różnorodności biologicznej - ocenia skuteczność reintrodukcji dla ochrony gatunkowej na świecie - na wybranych przykładach zwierząt cennych gospodarczo przedstawia okresy ochronne i wymiary ochronne gatunków wywołane niszczeniem siedlisk, zanieczyszczeniem wód, atmosfery, rozwojem nowoczesnego rolnictwa, introdukcją i zawleczeniem obcych gatunków roślin i zwierząt, gatunków synantropijnych i zmodyfikowanych genetycznie - opisuje skutki stosowania DDT dla zwierząt i człowieka - charakteryzuje zjawisko eutrofizacji wód -opisuje wpływ kwaśnych deszczów na stan wód i gleb -opisuje efekt cieplarniany i jego wpływ na różnorodność biologiczną -charakteryzuje gatunki introdukowane, zawleczone , synantropijne, zmodyfikowane genetycznie i ich wpływ na różnorodność biologiczną - definiuje pojęcia „ekorozwój”, „agroekosystemy”, biodynamiczne”, „czysta żywność” - charakteryzuje rolnictwo konwencjonalne i ekologiczne wskazując na jego wady i zalety w odniesieniu do zachowania różnorodności biologicznej - charakteryzuje formy ochrony przyrody w Polsce - porównuje bierną i czynną ochronę przyrody - porównuje ochronę ścisłą i częściową w parkach narodowych - porównuje ochronę gatunkową całkowitą i częściową - charakteryzuje proces reintrodukcji - porównuje rolę ogrodów zoologicznych, botanicznych, arboretum, banków nasion, przechowywania tkanek, techniki klonowania w ochronie gatunkowej ex situ - porównuje udział chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów - wyjaśnia pojęcie „ochrona gatunkowa”- omawia system prawny ochrony przyrody - analizuje skutki stosowania nowoczesnych metod w rolnictwie dla różnorodności biologicznej - analizuje rolę starych ras zwierząt gospodarskich i starych odmian roślin w zachowaniu bioróżnorodności biologicznej - przedstawia strategię zrównoważonego rozwoju - porównuje formy ochrony przyrody w Polsce - charakteryzuje i wymienia rezerwaty biosfery w Polsce - charakteryzuje parki w Polsce z Listy Światowego Dziedzictwa Dóbr Kultury i Przyrody UNESCO - opisuje wybrane przykłady reintrodukcji gatunków - przedstawia wybrany ogród zoologiczny jako przykład ochrony gatunkowej ex situ - opisuje przykłady gatunków, dla których wprowadzono okresy ochronne, wymiary ochronne i limity dziennego połowu - omawia konwencje międzynarodowe dotyczące i organiczno-biologicznego dla zachowania różnorodności biologicznej - analizuje strategię zrównoważonego rozwoju w skali kraju i świata dla zachowania różnorodności biologicznej - charakteryzuje wybrane parki narodowe w Polsce - lokalizuje na mapie Polski poszczególne parki narodowe - podaje przykłady rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, pomników przyrody, obszarów chronionego krajobrazu w najbliższej okolicy - analizuje rolę banków nasion, przechowywania tkanek, techniki klonowania w ochronie gatunkowej ex situ - analizuje zasadność stosowania prawnej ochrony gatunków, które zagrażają człowiekowi -analizuje ideę utworzenia ogólnoeuropejskiej sieci ochrony przyrody - analizuje zadania Paneuropejskiej Strategii Ochrony Różnorodności Biologicznej i Krajobrazowej „rolnictwo w Polsce biodynamiczne”, „czysta żywność” - charakteryzuje rolnictwo konwencjonalne i ekologiczne wskazując na jego wady i zalety w odniesieniu do zachowania różnorodności biologicznej - charakteryzuje formy ochrony przyrody w Polsce - porównuje bierną i czynną ochronę przyrody - porównuje ochronę ścisłą i częściową w parkach narodowych - porównuje ochronę gatunkową całkowitą i częściową - charakteryzuje proces reintrodukcji - porównuje rolę ogrodów zoologicznych, botanicznych, arboretum, banków nasion, przechowywania tkanek, techniki klonowania w ochronie gatunkowej ex situ - porównuje udział chronionych gatunków ochrony przyrody i środowiska, które podpisała Polska w ostatnich latach roślin, zwierząt i grzybów - wyjaśnia pojęcie „ochrona gatunkowa” - omawia system prawny ochrony przyrody w Polsce Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II do „Programu nauczania biologii w liceum ogólnokształcącym -zakres podstawowy”, numer dopuszczenia w szkolnym zestawie programów nauczania. dopuszczający Uczeń: - zna i definiuje podstawowe pojęcia genetyczne: gen, allel, chromosom, genotyp, fenotyp, homozygota, heterozygota - potrafi wskazać trzy różnice w budowie kwasu DNA i RNA - wyjaśnia pojęcie kodu genetycznego - wymienia rodzaje zmienności organizmów - zna czynniki mutagenne dostateczny Uczeń: - omawia budowę i rolę DNA i RNA - wyjaśnia pojęcie kodu genetycznego - potrafi wymienić właściwości kodu genetycznego - potrafi wymienić rodzaje mutacji - zna założenia chromosomowej teorii dziedziczności T. Morgana - stosuje symbole literowe do zapisywania podstawowych krzyżówek genetycznych - rozwiązuje proste zadania genetyczne na I i II prawo Wymagania na oceny szkolne dobry Elementy genetyki. Uczeń: - charakteryzuje budowę i funkcje poszczególnych frakcji RNA - potrafi schematycznie przedstawić istotę replikacji DNA - analizuje etapy biosyntezy białka - potrafi omówić rolę kodu genetycznego w procesie biosyntezy białka - potrafi wyjaśnić zależność gen – białko – cecha - umie wyjaśnić na czym polega proces regulacji funkcji genów w komórce prokariotycznej bardzo dobry Uczeń: - wyjaśnia różnice w rodzajach replikacji DNA - analizuje wierność replikacji DNA - zna mechanizm ekspresji informacji genetycznej - wyjaśnia mechanizm działania operonu laktozowego - wyjaśnia na czym polegają odstępstwa od praw Mendla (dominacja niepełna, współdziałanie genów nieallelicznych, plejotropizm) - analizuje założenia chromosomowej teorii dziedziczności T. Morgana celujący Uczeń: - wyjaśnia rolę badań prenatalnych i poradnictwa genetycznego - wyjaśnia znaczenie osiągnięć inżynierii genetycznej w życiu człowieka - wskazuje korzyści i zagrożenia wynikające z badań genetycznych Mendla - wymienia cechy sprzężone z płcią - zna przykłady chorób genetycznych człowieka - wyjaśnia czym jest zmienność organizmów - wymienia rodzaje zmienności i wskazuje ich przyczyny - wyjaśnia mechanizm niezależnego i zależnego dziedziczenia cech - wymienia odchylenia od praw Mendla - zna sposób dziedziczenia głównych grup krwi u człowieka i czynnika Rh - wyjaśnia zasady transfuzji krwi - odróżnia zmienność genetyczną od zmienności środowiskowej - wyjaśnia mechanizm zmienności rekombinacyjnej - omawia mechanizmy powstawania mutacji - wskazuje skutki mutacji u rośli i zwierząt - wskazuje przykłady zastosowania technik genetycznych w hodowli zwierząt i uprawie roślin - podaje przykłady i wyjaśnia sposób dziedziczenia wybranych chorób genetycznych człowieka ( mapy chromosomowe) - omawia warianty dziedziczenia płci u różnych organizmów - określa rolę zmienności genetycznej w ewolucji organizmów - na podstawie schematu rozpoznaje rodzaje mutacji - analizuje przyczyny i skutki wybranych chorób człowieka uwarunkowanych genetycznie - analizuje rodowody pod kątem dziedziczenia chorób genetycznych dopuszczający Uczeń: - potrafi zdefiniować pojęcie ewolucji - podaje przykłady dowodów ewolucji z paleontologii - przedstawia pośrednie dowody ewolucji z różnych dziedzin biologii - zna założenia teorii ewolucji K. Darwina - przedstawia miejsce człowieka w systemie istot żywych - wymienia czynniki decydujące o ewolucji człowieka dostateczny dobry bardzo dobry Ewolucyjne czynniki różnorodność kształtujące biologiczną Uczeń: Uczeń: Uczeń: - przedstawia główne etapy - zna metody datowania - potrafi wykazać jedność rozwoju świata roślin wieku skał organizmów żywych i zwierząt - identyfikuje skamieniałości - interpretuje prawo Hardy- zna główne czynniki przewodnie Weinberga ewolucji - w oparciu o pośrednie - wskazuje znaczenie - wymienia prawidłowości dowody ewolucji omawia ewolucji sympatrycznej procesu ewolucji rolę form przejściowych w i allopatrycznej - przedstawia założenia teorii ewolucji świata organizmów w powstawaniu owych ewolucji J. B. Lamarcka - na wybranych przykładach gatunków - przedstawia główne etapy analizuje działanie doboru - przedstawia różne hipotezy antropogenezy naturalnego dotyczące pochodzenia życia - wymienia 4 główne rasy - charakteryzuje na Ziemi Homo sapiens prawidłowości ewolucji - charakteryzuje formy - umie wymienić podstawowe w oparciu o wybrane przedludzkie i praludzkie zadania taksonomii przykłady - potrafi omówić czynności - wskazuje dowody łączności życiowe bakterii człowieka ze światem - wyjaśnia przebieg zwierząt i znaczenie chemosyntezy - wskazuje dowody - dokonuje przeglądu z paleontologii dotyczące systematycznego zwierząt praprzodków człowieka bezkręgowych i kręgowych - omawia czynniki - potrafi przedstawić warunkujące ewolucję i omówić budowę organów człowieka wegetatywnych - wyjaśnia różnice pomiędzy i generatywnych roślin systemem naturalnym, - analizuje przebieg a sztucznym wybranych chorób - potrafi omówić budowę wywołanych przez celujący Uczeń: - określa swoje stanowisko na temat założeń teorii Karola Darwina - wyjaśnia mechanizm ewolucji w oparciu o wiedzę z genetyki populacyjnej - omawia zmiany w proporcjach budowy czaszki u różnych form przedludzkich i praludzkich bakterii i pierwotniaków - umie wyjaśnić dlaczego rośliny to samożywne organizmy lądowe - potrafi wyjaśnić dlaczego strunowce to najwyżej zorganizowany typ zwierząt pierwotniaki oraz zna sposoby profilaktyki tych chorób Wymagania edukacyjne dla kl. II do „Programu nauczania biologii w liceum - zakres rozszerzony”, numer dopuszczenia w szkolnym zestawie programów nauczania. dopuszczający Wymagania na oceny szkolne dobry dostateczny bardzo dobry celujący Uczeń: - wykazuje zależność między budową i funkcją danej organelli komórkowej - wyjaśnia na czym polega współdziałanie organelli w funkcjonowaniu komórki - porównuje przebieg podziałów komórkowych Uczeń: - identyfikuje fazy podziałów komórkowych – na przykład na schematach, preparacie mikroskopowym - analizuje przemiany chromatyny w cyklu życiowym oraz zmiany ilości DNA i liczby chromosomów w kolejnych fazach cyklu komórkowego - porównuje przebieg mitozy i mejozy - potrafi zaprojektować tabelę umożliwiającą porównanie Komórka - podstawowa jednostka życia Uczeń: - wyjaśnia pojęcie komórka prokariotyczna i eukariotyczna - wymienia organella komórkowe i ich podstawowe funkcje - wyjaśnia na czym polega mitotyczny i mejotyczny podział komórki Uczeń: - określa charakterystyczne cechy budowy organelli komórkowych - przedstawia budowę i rodzaje chromosomów - wyjaśnia na czym polega samopowielanie się chromosomów - określa rolę podziałów komórkowych w funkcjonowaniu organizmu - wymienia nieorganiczne i organiczne składniki komórki Uczeń: - porównuje budowę komórek prokariotycznych i eukariotycznych - charakteryzuje poszczególne fazy mitozy i mejozy - porównuje budowę i funkcje wybranych organellii komórkowych - przedstawia budowę nieorganicznych składników komórki - wyjaśnia biologiczną rolę składników nieorganicznych - przedstawia budowę organicznych składników komórki oraz potrafi omówić ich biologiczną rolę dopuszczający Uczeń: - zna i definiuje podstawowe pojęcia metabolizm, anabolizm, katabolizm, enzym, oddychanie wewnątrzkomórkowe, fotosynteza, oddychanie beztlenowe, szlak metaboliczny - przedstawia budowę enzymów - wyjaśnia rolę enzymów - wymienia etapy fotosyntezy - wymienia etapy oddychania wewnątrzkomórkowego - wymienia etapy oddychania beztlenowego dostateczny dobry mitozy i mejozy bardzo dobry Przemiany materii i energii w komórce Uczeń: Uczeń: Uczeń: - wyjaśnia pojęcie - różnicuje reakcje na - wykazuje, na czym polega metabolizmu endoergiczne i egzoergiczne sprzężenie reakcji - podaje przykłady przemian - uzasadnia, że katalizatory są metabolicznych anabolicznych niezbędne w reakcjach - wyjaśnia na czym polega i katabolicznych metabolicznych zasada sprzężenia zwrotnego - przedstawia rolę - analizuje działanie w regulacji aktywności katalizatorów enzymów enzymów - przedstawia budowę - porównuje własności - uzasadnia, że enzymy są i wyjaśnia rolę enzymów katalizatorów niezbędne do funkcjonowania - przedstawia etapy reakcji nieorganicznych i enzymów komórek enzymatycznej - wyjaśnia, na czym polega - wyjaśnia, na czym polega - podaje przykłady enzymów obniżanie przez enzym sprzężenie reakcji - wyjaśnia, co to jest szlak energii aktywacji egzoergicznych metaboliczny - wskazuje przykłady szlaków i endoergicznych - wskazuje przenośniki i cykli metabolicznych - porównuje rolę energii, wodoru, elektronów - uzasadnia, że ATP jest węglowodanów, tłuszczów w komórce uniwersalnym przenośnikiem i białek w przemianach - wymienia kluczowe energii katabolicznych; metabolity komórki - określa rolę NAD, NADP - porównuje przebieg - wykazuje jednokierunkowy i koenzymu A oddychania beztlenowego przepływ substancji w szlaku w funkcjonowaniu komórki i tlenowego metabolicznym - analizuje etapy utleniania - analizuje etapy utleniania celujący Uczeń: - omawia przebieg doświadczenia Meselsona i Stahla - wskazuje korzyści i zagrożenia wynikające z badań genetycznych - prezentuje w formie graficznej replikację oraz biosyntezę białka - wykazuje znaczenie zdolności komórek do reagowania na docierające sygnały - wyjaśnia, co to jest katabolizm i wskazuje rolę reakcji katabolicznych w funkcjonowaniu komórki - wskazuje substraty i produkty przemian katabolicznych; - uzasadnia, że glukoza jest podstawowym substratem przemian katabolicznych - wyjaśnia, na czym polega oddychanie tlenowe i beztlenowe, porównuje wydajność energetyczną tych procesów - określa rolę oddychania w funkcjonowaniu komórek i organizmów - wyjaśnia, co to jest anabolizm - wskazuje związki syntezowane w komórce i substraty do ich wytwarzania - przedstawia główne produkty uboczne przemian metabolicznych i wskazuje sposoby ich usuwania - wyjaśnia, na czym polega regulacja przepływu substancji przez szlaki metaboliczne glukozy - analizuje etapy oddychania tlenowego - wyjaśnia, na czym polegają przemiany w łańcuchu oddechowym - określa lokalizację etapów łańcucha oddechowego w mitochondrium - oblicza liczbę cząsteczek ATP powstających w czasie utleniania jednej cząsteczki glukozy - wykazuje powiązania między reakcjami rozkładu i syntezy w komórce - analizuje przemiany w cyklu mocznikowym - wykazuje znaczenie regulacji przemian metabolicznych w funkcjonowaniu komórki - porównuje profile metaboliczne różnych tkanek - analizuje funkcje fotoukładów I i II; - wyjaśnia, na czym polega synteza ATP podczas fotosyntezy - uzasadnia, że fotosynteza jest procesem podtrzymującym życie na NADH2 i FADH2 w łańcuchu oddechowym - porównuje przemiany anaboliczne u roślin, zwierząt i bakterii - wykazuje rozmaitość sposobów wytwarzania i usuwania produktów metabolizmu białek u różnych zwierząt - analizuje mechanizmy regulacji aktywności enzymów - wykazuje znaczenie zróżnicowania profili metabolicznych różnych tkanek w funkcjonowaniu organizmu - porównuje charakter przemian metabolicznych komórek roślinnych, zwierzęcych i bakteryjnych - porównuje reakcje fazy fotosyntezy zależnej od światła z łańcuchem oddechowym - analizuje przebieg cyklu Calvina pod kątem przemian związków węgla, reakcji - przedstawia przykłady zróżnicowania przemian metabolicznych w komórkach różnych tkanek - wskazuje szlaki metaboliczne charakterystyczne dla komórek roślinnych - przedstawia istotę fazy fotosyntezy zależnej od światła, z wykazaniem roli: światła, chlorofilu i wody - wskazuje substraty i produkty fazy fotosyntezy zależnej od światła - przedstawia istotę fazy fotosyntezy niezależnej od światła z wykazaniem roli enzymu rubisco i dwutlenku węgla - wykazuje znaczenie fotosyntezy w życiu organizmów - charakteryzuje rośliny C3 i C4 Ziemi - wskazuje przyczyny fotooddychania - wykazuje zależność między reakcjami faz fotosyntezy zależnych i niezależnych od światła - wyjaśnia różnicę między roślinami C3 i C4 dopuszczający Uczeń: - wymienia substraty i produkty fotosyntezy - wymienia fazy fotosyntezy; - definiuje pojęcia: fotosynteza, rozmnażanie, hormony roślinne, tropizmy, nastie, mikoryza - wskazuje sposoby rozmnażania wegetatywnego roślin dostateczny dobry Uczeń: - określa wpływ czynników na tempo fotosyntezy - uzasadnia, że fotosynteza decyduje o istnieniu życia na Ziemi - wyjaśnia, na czym polega fotosynteza oksygeniczna i anoksygeniczna - określa rolę składników mineralnych w życiu rośliny - wyjaśnia rolę korzenia w odżywianiu mineralnym rośliny - wyjaśnia, na czym polega mikoryza - wyjaśnia rolę bakterii azotowych w mineralnym odżywianiu roślin - klasyfikuje pierwiastki niezbędne roślinie pod względem ich zawartości w suchej masie - wyjaśnia, w jaki sposób substancje mineralne, woda i produkty fotosyntezy są transportowane w roślinie Fizjologia roślin Uczeń: - porównuje rolę barwników asymilacyjnych w procesie fotosyntezy - wykazuje zależność między budową korzenia, a jego rolą w odżywianiu mineralnym rośliny - wykazuje przystosowania w budowie roślin do transportu wody i produktów fotosyntezy - przedstawia hipotezę przepływu soku floemowego - analizuje mechanizm otwierania i zamykania aparatu szparkowego - wykazuje rolę transpiracji, kohezji, adhezji i parcia korzeniowego w transporcie wody w roślinie - wykazuje rolę hormonów i merystemów w rozwoju wegetatywnym - porównuje rozwój wegetatywny i generatywny; - wykazuje, na czym polega bardzo dobry celujący Uczeń: - analizuje zależność intensywności fotosyntezy od stężenia CO2, natężenia oświetlenia, temperatury, dostępności wody - analizuje objawy niedoboru niektórych pierwiastków w funkcjonowaniu roślin - analizuje podobieństwa i różnice między transportem wody i soli mineralnych, a transportem produktów fotosyntezy w roślinie - analizuje wpływ czynników na kiełkowanie, wzrost rośliny okrytonasiennej oraz rozwój wegetatywny i generatywny - analizuje przemianę pokoleń u roślin okrytonasiennych - analizuje wpływ hormonów na wzrost i rozwój roślin Uczeń: - wykazuje, że niszczenie lasów i zanieczyszczanie wód mają niekorzystny wpływ na produkcję tlenu na Ziemi - analizuje budowę rośliny pod kątem przystosowania do transportu wody z solami mineralnymi i asymilatów - wykazuje różnice w przeprowadzaniu procesu fotosyntezy przez rośliny typu C3 i C4 - wykazuje rolę wody w funkcjonowaniu roślin - wyjaśnia zależność między wartością potencjału wody w atmosferze, roślinie i glebie, a kierunkiem ruch w wody w roślinie - wyjaśnia pojęcia: wzrost, rozwój, cykl życiowy, embriogeneza, morfogeneza - wyjaśnia, na czym polega kiełkowanie, wzrost rośliny okrytonasiennej oraz rozwój wegetatywny - ocenia przydatność gospodarczą wegetatywnego rozmnażania roślin - wyjaśnia, na czym polega fotoperiodyzm u roślin oraz co to są rośliny monokarpiczne i polikarpiczne - charakteryzuje rośliny dnia krótkiego i dnia długiego oraz fotoperiodyczne neutralne - podaje przykłady tych roślin - określa wpływ hormonów na wzrost i rozwój rośliny - podaje przykłady tropizmów i nastii - określa znaczenie tych reakcji dla roślin przyrost wtórny - analizuje etapy powstawania nasion - analizuje budowę kwiatów, nasion i owoców - wyjaśnia mechanizm reakcji roślin na czynniki środowiska - analizuje przykłady tropizmów dopuszczający Uczeń: - definiuje pojęcia: homeostaza, receptor, efektor, neuron, bodziec, odruch hormon - podaje elementy budowy układu nerwowego - podaje elementy budowy układu dokrewnego; - dokonuje podziału układu ruchu na część bierną i czynną - dokonuje podziału kości człowieka oraz przedstawia budowę kości - podaje elementy budowy mięśnia dostateczny dobry Struktura i funkcjonowanie organizmów ze szczególnym Uczeń: Uczeń: - wyjaśnia pojęcie - wykazuje role podwzgórza homeostazy w regulacji homeostazy - wskazuje funkcje płynów - porównuje skład jonowy pozakomórkowych środowiska - wyjaśnia, w jaki sposób wewnątrzkomórkowego informacja jest przetwarzana, i płynów pozakomórkowych przekazywana - wykazuje rolę układów: i magazynowana nerwowego i krążenia, w organizmie w przewodzeniu informacji - podaje przykłady - wykazuje zależność między receptorów budową, a funkcją neuronu - wskazuje źródła informacji - analizuje powstawanie odbieranych przez organizmy i przewodzenie impulsu - przedstawia budowę nerwowego neuronów i określa ich - analizuje przekazywanie funkcje informacji przez synapsy - określa rolę komórek - porównuje przekazywanie glejowych informacji przez aksony - wskazuje przykłady i synapsy przekaźników nerwowych - porównuje funkcje - przedstawia budowę somatycznego ośrodkowego i obwodowego i autonomicznego układu układu nerwowego nerwowego - przedstawia budowę - klasyfikuje struktury układu i określa funkcje istotnych nerwowego ze względu na struktur mózgu budowę lub pełnione funkcje bardzo dobry uwzględnieniem człowieka Uczeń: - analizuje przykłady mechanizmów regulacji homeostatycznej - wykazuje rolę sprzężenia zwrotnego (dodatniego i ujemnego) w przewodzeniu informacji - wykazuje rolę synaps przekaźników nerwowych i neuromodulatorów w funkcjonowaniu układu nerwowego - wykazuje różnice między potencjałem spoczynkowym i czynnościowym neuronu - wykazuje rolę trzech dróg odśrodkowych (od OUN do efektorów) w funkcjonowaniu organizmu człowieka - analizuje zasadę działania łuku odruchowego - analizuje reakcję odruchową - wykazuje zależność między budową, a funkcją danego receptora celujący Uczeń: - wykazuje jakie będą konsekwencje uszkodzenia tylko rogów grzbietowych lub brzusznych istoty szarej rdzenia kręgowego; - wykazuje rolę układu nerwowego i hormonalnego w regulacji skurczów mięśni i funkcji wydzielniczej gruczołów; - wykazuje jakie będą konsekwencje zaburzenia działania mediatorów w synapsie nerwowe - określa rolę somatycznego i autonomicznego układu nerwowego - wyjaśnia, w jaki sposób bodziec jest przetwarzany w receptorach na sygnał - wyjaśnia istotę odruchów warunkowych i bezwarunkowych - wskazuje elementy składowe łuku odruchowego - klasyfikuje odruchy pod względem różnych kryteriów - wyjaśnia pojęcia: jednostka czuciowa; pole recepcyjne, potencjał receptorowy - wyjaśnia zasady integracji informacji czuciowej - klasyfikuje receptory pod względem różnych kryteriów - przedstawia budowę kory mózgowej - wykazuje rolę kory mózgowej w funkcjonowaniu organizmu człowieka - określa funkcje ośrodków nerwowych w poszczególnych płatach półkul mózgowych - określa rolę układu limbicznego - wymienia gruczoły - porównuje odruchy bezwarunkowe i warunkowe oraz ich łuki odruchowe (podaje przykłady) - porównuje łuki monosynaptyczne i polisynaptyczne - wykazuje swoistość i zróżnicowanie zdolności adaptacyjnych receptorów - analizuje budowę i sposób funkcjonowania wybranych receptorów - analizuje budowę kory mózgowej - analizuje drogi impulsów z receptorów do kory ruchowej - porównuje układ współczulny z układem przywspółczulnym - analizuje organizację anatomiczną tych układów - analizuje przykłady regulacji procesów życiowych przez hormony - wykazuje, że hormony mają działanie homeostatyczne - analizuje działanie podwzgórza i przysadki - porównuje mechanizm skurczu mięśni szkieletowych - uzasadnia, że integracja informacji czuciowej warunkuje odpowiednią odpowiedź organizmu na działający bodziec - wykazuje współdziałanie kory mózgowej z innymi strukturami mózgu i rdzeniem kręgowym - wykazuje współdziałanie układów: współczulnego z przywspółczulnym i autonomicznego z somatycznym - wykazuje nadrzędną rolę układu podwzgórzeprzysadka w funkcjonowaniu układu dokrewnego dokrewne - określa funkcje ich hormonów - wyjaśnia mechanizm działania hormonów białkowych i steroidowych - określa rolę hormonów tkankowych - wyjaśnia etapy skurczu mięśnia szkieletowego i mięśnia gładkiego - przedstawia budowę gruczołów wydzielania zewnętrznego dopuszczający Uczeń: - zna i definiuje podstawowe pojęcia: zdrowie, choroba, czynniki patogenne, choroba nowotworowa, choroba cywilizacyjna,społeczna,zak aźna,pasożytnicza,dziedzicz na,alergiczna, epidemia, pandemia,wstrząs anafilaktyczny, histamina, - wskazuje główne czynniki chorób zakaźnych dostateczny i mięśnia sercowego - wykazuje rolę mięśni i gruczołów wydzielania zewnętrznego w funkcjonowaniu zwierząt dobry bardzo dobry Człowiek - stan zdrowia i stan choroby Uczeń: Uczeń: Uczeń: - wyjaśnia terminy: komórka - określa podstawowe - analizuje zależność między nowotworowa, guz, przerzut, znaczenie profilaktyki czynnikiem zakaźnym czynniki ryzyka, czynniki i sposoby postępowania a chorobą karcenogenne w przypadku chorób - wyjaśnia działanie różnych - określa czynniki nowotworowych trucizn na organizm wpływające na wzrost - zna podstawowe źródła człowieka i przedstawia ich zachorowalności na i drogi zakażenia człowieka długofalowe skutki nowotwory wirusem HIV - wymienia główne środki - wskazuje główne czynniki - wyjaśnia różnice pomiędzy psychoaktywne i środki ich chorób zakaźnych i sposoby cyklem lizogennym działania profilaktyki i litycznym - wyjaśnia znaczenie tak - określa podstawowe - potrafi przedstawić zwanej niebieskiej linii celujący Uczeń: - klasyfikuje alkaloidy i glikozydy - wyjaśnia działanie wybranych alkaloidów i glikozydów - analizuje trucizny pochodzenia antropogenicznego - planuje działania zapobiegające uzależnieniom od alkoholu, narkotyków i leków - określa podstawowe zasady profilaktyki schorzeń nowotworowych - wymienia najważniejsze współczesne choroby zakaźne - wymienia główne czynniki powodujące zatrucia znaczenie profilaktyki i sposoby postępowania w przypadkach zatruć - określa podstawowe znaczenie profilaktyki i sposoby postępowania w przypadku środków - psychoaktywnych i uzależniających i omówić przebieg infekcji wirusowej - wykazuje różnorodność czynników chorób zakaźnych, inwazyjnych i możliwość leczenia w tym zakresie - analizuje dane statystyczne zaburzeń zachowań i zaburzeń psychicznych spowodowanych używaniem środków psychoaktywnych Wymagania edukacyjne dla kl. III do „Programu nauczania biologii w liceum ogólnokształcącym - zakres podstawowy”, numer dopuszczenia w szkolnym zestawie programów nauczania. dopuszczający Uczeń: - potrafi zdefiniować pojęcia: ekologia, populacja, biocenoza, biotop, ekosystem, biom, biosfera, tolerancja ekologiczna, środowisko - wymienia rodzaje oddziaływań między populacjami w biocenozie - wymienia rodzaje biomów - przedstawia rodzaje zanieczyszczeń biosfery - wymienia formy ochrony dostateczny Wymagania na oceny szkolne dobry bardzo dobry Współczesne czynniki kształtujące różnorodność biologiczną Uczeń: Uczeń: Uczeń: - definiuje pojęcia: nisza - definiuje pojęcia: higrofity, - porównuje łańcuch ekologiczna, stadia seralne mezofity, kserofity, pokarmowy spasania ekosystemu, homeostaza, sklerofity, sukulenty, gatunki z detrytusowym eurybionty, stenobionty, synantropijne, reintrodukcja - przedstawia krzywą wzrostu endemity, relikty, - porównuje produktywność populacji naturalnej introdukcja, zawleczenie, pierwotną i wtórną (brutto zasiedlającej nowy teren zasoby nieodnawialne i netto) ekosystemów - wskazuje przyczyny i odnawialne przyrody, - omawia obiegi: węgla, azotu i konsekwencje kwaśnych - wymienia elementy i fosforu w przyrodzie deszczy, efektu biotyczne i abiotyczne - charakteryzuje czynniki cieplarnianego, dziury dowolnego ekosystemu ekologiczne wpływające na ozonowej - omawia obieg wody rozmieszczenie organizmów - wyjaśnia przyczyny w przyrodzie - charakteryzuje państwa i konsekwencje eutrofizacji celujący Uczeń: - wyjaśnia jakie mogą być konsekwencje dalszego zanieczyszczania biosfery - przypuszcza jakie mogą być skutki rozwoju populacji w przypadku słabego wpływu oporu środowiska - wyjaśnia proces fotosyntezy przy obiegu węgla w przyrodzie - przypuszcza jaki wpływ na bioróżnorodność ma współczesne rolnictwo przyrody w Polsce - charakteryzuje poszczególne oddziaływania antagonistyczne i protekcjonistyczne między populacjami w biocenozie - podaje przykłady sukcesji i charakteryzuje je - omawia na czym polega obieg materii i przepływ energii w ekosystemie - charakteryzuje poszczególne biomy - wymienia elementy łańcucha pokarmowego - charakteryzuje strukturę pokarmową i przestrzenną biocenozy - charakteryzuje formy ochrony przyrody w Polsce roślinne i krainy zwierzęce - wyjaśnia do czego służy czerwona księga - omawia proces eutrofizacji - omawia na czym polegają zjawiska takie jak: kwaśne deszcze, efekt cieplarniany, dziura ozonowa - określa przyczyny zróżnicowania biomów - charakteryzuje poszczególne klasy czystości wód - wymienia założenia rolnictwa ekologicznego - charakteryzuje prawne regulacje ochrony przyrody - analizuje lokalizację parków narodowych w Polsce oraz krajobrazowych w województwie - udowadnia, ze skrócenie łańcuchów troficznych może być źródłem ograniczenia kosztów produkcji żywności - ocenia wpływ człowieka na krążenie pierwiastków w przyrodzie - proponuje konkretne działania w najbliższym otoczeniu, które wpłyną na poprawę stanu środowiska przyrodniczego - analizuje lokalizację parków krajobrazowych i rezerwatów w Polsce Wymagania edukacyjne dla kl. III do „Programu nauczania biologii w liceum – zakres rozszerzony”, numer dopuszczenia w szkolnym zestawie programów nauczania. dopuszczający Uczeń: - wymienia składniki chemiczne DNA i RNA; dostateczny Uczeń: - omawia przebieg i wyniki doświadczenia Griffitha; Wymagania na oceny szkolne dobry bardzo dobry Elementy genetyki Uczeń: Uczeń: - przedstawia schematycznie - przedstawia schematycznie modele budowy DNA i RNA; przebieg replikacji; celujący Uczeń: - formułuje problem badawczy doświadczenia - wymienia rodzaje RNA; - omawia rolę DNA i RNA; - określa lokalizację DNA i RNA w obrębie komórki; - podaje lokalizację replikacji; - określa istotę replikacji; - określa znaczenie replikacji; - opisuje budowę chromatyny; - wyjaśnia pojęcia: genom, prion; - wymienia fazy mitozy; - wymienia fazy mejozy; - podaje efekt mitozy; - podaje efekt mejozy; - opisuje przebieg mitozy; - podaje liczbę wiązań między parami zasad azotowych w DNA i RNA; - wyjaśnia, na czym polega komplementarność nici DNA; - wymienia czynniki warunkujące przebieg replikacji; - wymienia przykłady chorób człowieka wywołanych prionami; - wyjaśnia pojęcia: koniugacja, transformacja, - przedstawia cechy modelu budowy DNA według Watsona i Cricka; - omawia związek między wiązaniami podwójnymi i potrójnymi, które występują między zasadami komplementarnymi, a powstaniem podwójnej helisy DNA; - wyjaśnia przebieg replikacji; - omawia budowę morfologiczną oraz organizację przestrzennà chromosomów eukariontów; - przedstawia organizację genomów prokariontów i eukariontów; - opisuje budowę morfologiczną chromosomów eukariontów; - wyjaśnia sposób zakażenia prionami; - omawia cykl komórkowy; - określa istotę mitozy; - określa istotę mejozy; - omawia przebieg pierwszego podziału mejotycznego; - ilustruje przebieg pierwszego podziału - porównuje przebieg transkrypcji prokariontów z eukariontami; - przedstawia schematycznie przebieg replikacji semikonserwatywnej; porównuje na podstawie schematów przebiegu replikacji semikonserwatywną z konserwatywną; - wymienia klasy morfologiczne chromosomów eukariontów; - podaje przykłady wirusów o genomach RNA i DNA; - przedstawia graficznie przebieg mitozy; - ocenia biologiczne znaczenie zjawiska crossingover; - porównuje przebieg mitozy i mejozy; - analizuje na podstawie ryciny zmiany ilości materiału genetycznego w komórce dzielącej się mitotycznie i mejotycznie; - określa znaczenie mejozy w powstawaniu komórek rozrodczych podczas spermiogenezy i oogenezy; - omawia mechanizm zapobiegania skracaniu się cząsteczek DNA po replikacji; - ocenia biologiczne znaczenie mitozy; - ocenia biologiczne znaczenie mejozy; - omawia spermiogenezę i oogenezę; - porównuje koniugację z transdukcjà i transformacjà; - omawia przebieg badań nad istotą kodu genetycznego - przedstawia schematycznie przebieg translacji; - przedstawia schematycznie działanie operonu tryptofanowego; - ilustruje odpowiednimi przykładami dziedziczenie genów sprzężonych z płcią, ze sobą i w jednym chromosomie; - omawia powstawanie osobnika gynandromorficznego; - omawia przykłady bloków metabolicznych w przemianach egzogennych aminokwasów aromatycznych; Chase i Hersheya; - interpretuje przebieg i wyniki doświadczenia Chase i Hersheya; - interpretuje przebieg i wyniki doświadczenia Hammerlinga; - porównuje replikację u prokariota i eukariota - wyjaśnia, na czym polega alternatywne składanie RNA; - porównuje poziomy regulacji metabolizmu komórkowego eukariontów i prokariontów; - dokonuje interpretacji wyników przedstawiających związek między częstością crossing-over a odległością między genami; - wyjaśnia molekularne podłoże efektu plejotropowego na przykładzie barwy sierści u myszy; - ocenia przydatność tworzenia biblioteki ludzkiego genomu; - ocenia przydatność klonowania terapeutycznego - analizuje ograniczenia terapii genowej; transdukcja, kodon, transkrypcja, translacja; - wymienia cechy kodu genetycznego; - określa mechanizmy ogólne transkrypcji; - wymienia cechy transkrypcji u prokariontów; - wymienia etapy translacji; - definiuje pojęcie operonu; - podaje treść I prawa Mendla; - podaje treść II prawa Mendla; - podaje argumenty uzasadniające wybór muszki owocowej do badań genetycznych; - wyjaśnia pojęcia: hemizygota, heterozygotyczność męska, heterozygotyczność żeńska; - omawia determinację´ płci u ssaków; - omawia na dowolnym przykładzie dziedziczenie jednogenowe cech autosomalnych; - wymienia główne grupy krwi; genotypy głównych grup krwi; - rozwiązuje proste mejotycznego; - omawia drugi podział mejotyczny; - ilustruje przebieg drugiego podziału mejotycznego; - wskazuje różnice między anafazà I i II podziału mejotycznego; - wyjaśnia procesy koniugacji, transformacji i transdukcji; - omawia cykle życiowe eukariontów; - ilustruje przebieg cykli życiowych eukariontów; - podaje kodony wyznaczające „START” i „STOP” w zapisie białka; - przedstawia schematycznie przebieg ogólnego modelu transkrypcji; - podaje cechy transkrypcji u eukariontów; - wyjaśnia proces splicingu, czyli składania RNA; - omawia etapy translacji; - wyjaśnia działanie operonu laktozowego; - wyjaśnia działanie operonu tryptofanowego; - podaje przykłady systemów kontrolnych w komórkach - wymienia strategie rozrodcze wirusów, prokariontów i eukariontów; - omawia etapy namnażania się wirusów; - wyjaśnia znaczenie poszczególnych cech kodu genetycznego w kodowaniu informacji; - ilustruje zasadę organizacji genu nieciągłego oraz jego transkrypcji i obróbki potranskrypcyjnej; - przedstawia schematycznie działanie operonu laktozowego; - rozwiązuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia cech według Mendla; - ocenia przydatność ustalania ojcostwa na podstawie grup krwi; - przedstawia przykłady krzyżówek odwrotnych; - podaje przykłady organizmów reprezentujących różne typy heterozygotyczności; - wyjaśnia pojęcia: kodominacja, geny dopełniające, geny - wyjaśnia proces translokacji prowadzącej do przewlekłej białaczki; - analizuje na podstawie schematu z podręcznika szlaki pobudzania i hamowania podziałów komórkowych oraz skutki mutacji w genach kontrolujących; - podaje przykłady zastosowania genetyki w innych dziedzinach wiedzy krzyżówki genetyczne ilustrujące dziedziczenie grup krwi; - wyjaśnia pojęcia: zmienność, zmienność mutacyjna, zmienność rekombinacyjna; - przedstawia podział zmienności; - podaje przykłady zmienności mutacyjnej i rekombinacyjnej; - wyjaśnia pojęcia: mutacja spontaniczna, mutacja indukowana; - wymienia czynniki wywołujące mutacje; - dokonuje podziału mutacji chromosomowych liczbowych; - wyjaśnia powstawanie aneuploidów i euploidów; - podaje przykłady dziedzicznych chorób człowieka wywołanych mutacjami genowymi; - podaje przykłady chorób dziedzicznych człowieka wywołanych mutacjami chromosomowymi; - wymienia choroby człowieka będące skutkiem eukariontów; - wymienia przykłady różnych poziomów metabolizmu komórkowego; - ilustruje odpowiednim zapisem genetycznym I prawo Mendla; - wyjaśnia istotę krzyżówki testowej na dowolnym przykładzie; - ilustruje II prawo Mendla odpowiednim zapisem genetycznym; - rozwiązuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia cech zgodnie z I i II prawem Mendla; - rysuje schemat kariotypu muszki owocowej; - wskazuje geny płci w kariotypach muszki owocowej i człowieka; - ilustruje odpowiednim zapisem genetycznym dziedziczenie cech sprzężonych z płcią; - analizuje sposób dziedziczenia grup krwi; - wyjaśnia znaczenie stosowania krzyżówek odwrotnych; - omawia za pomocą kumulatywne, gen epistatyczny, gen hipostatyczny; - wyjaśnia sposób dziedziczenia barwy ziarniaków u zbóż oraz kształtu owoców i wysokości pędu u pomidora; - podaje inne przykłady dziedziczenia pozajądrowego; - przedstawia graficznie powstawanie mutacji genowych: substytucja (tranzycja, transwersja), delecja, insercja; - podaje przykłady mutacji indukowanych i spontanicznych; - podaje przykłady chorób człowieka wywołanych mutacjami chromosomowymi liczbowymi; - opisuje objawy wskazanych chorób genetycznych; - przedstawia w formie rodowodów dziedziczenie określonej choroby genetycznej; - przytacza argumenty przemawiające za tworzeniem organizmów transgenicznych i zmodyfiko- interakcji kilku genów oraz czynników środowiska; - wyjaśnia pojęcia: protoonkogen, supresor nowotworowy; - podaje przykłady nowotworów najczęściej występujących w populacji Polaków; - definiuje pojęcia: selekcja sztuczna, chów wsobny, heterozja; - definiuje pojęcie klonowania; - wyjaśnia pojęcia: organizm transgeniczny, organizm zmodyfikowany genetycznie, klonowanie; - podaje przykłady organizmów transgenicznych i zmodyfikowanych genetycznie; - wymienia przykłady organizmów sklonowanych; - podaje metody sekwencjonowania DNA; - omawia metody sekwencjonowania DNA; - wyjaśnia pojęcie pseudogenu; odpowiedniej krzyżówki dziedziczenie dwóch par alleli leżących na różnych chromosomach i na jednym chromosomie; - wyjaśnia na podstawie zapisów genetycznych dziedziczenie genów sprzężonych w jednym chromosomie; - przedstawia główne założenia teorii chromosomowo-genowej; - wyjaśnia pojęcia: osobnik gynandromorficzny, interseks, nadsamiec, nadsamica; - wyjaśnia pojęcia: dominacja, niepełna dominacja, geny niezależne od płci, geny sprzężone z płcią, geny zależne od płci, geny niesprzężone, geny sprzężone ze sobą, geny sprzężone ze sobą i z płcią; - na podstawie schematu analizuje możliwe relacje między allelami jednego genu; - przedstawia w formie właściwego zapisu genetycznego wpływ alleli wanych genetycznie; - przedstawia niekorzystne aspekty klonowania reprodukcyjnego; - podaje przykłady zastosowania terapii genowej; - wymienia przykłady zastosowania inżynierii genetycznej w sadownictwie i gospodarce produkcyjnej; różnych genów na jedną cechę; - przedstawia na podstawie odpowiednich zapisów genetycznych stopień powiązania genów z płcią; - wyjaśnia na dowolnym przykładzie dziedziczenie jednogenowe z dominacjà niepełną; - analizuje na podstawie odpowiedniego zapisu genetycznego dziedziczenie hemofilii; - omawia i przedstawia relacje między genami nieallelicznymi - genami niesprzężonymi jednogenową i dwugenową determinacja cechy; - rozwiązuje proste krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia różnych cech; - wyjaśnia pojęcie dziedziczenia pozajądrowego; - omawia dziedziczenie barwy liści i łodyg u dziwaczka; - przedstawia przykłady zmienności modyfikacyjnej; - omawia na dowolnym przykładzie pojawienie się zmienności fluktuacyjnej; - dokonuje podziału mutacji na genowe i chromosomowe; - przedstawia podział mutacji punktowych; - wymienia mutacje punktowe; - wyjaśnia schematycznie sposób powstawania mutacji punktowych; - charakteryzuje choroby dziedziczne wywołane mutacjami chromosomowymi; - omawia przebieg transformacji nowotworowej; - interpretuje dane przedstawione w formie rodowodów ilustrujących dziedziczenie chorób genetycznych; - wymienia współczesne metody diagnostyki chorób dziedzicznych i nowotworowych; - charakteryzuje współczesne metody diagnostyki chorób dziedzicznych i nowotworowych: molekularną sondę DNA, technik PCR; - omawia działanie enzymów restrykcyjnych; - określa zastosowanie enzymów restrykcyjnych w inżynierii genetycznej; - wyjaśnia na podstawie schematu wykorzystanie wektora plazmidowego oraz zastosowanie elektroforezy; - omawia techniki klonowania DNA; - porównuje klonowanie terapeutyczne z reprodukcyjnym; - wyjaśnia proces klonowania organizmów; - określa założenia terapii genowej; - wyjaśnia metod sekwencjonowania genomu człowieka; - określa przydatność sekwencjonowania genomu ludzkiego; dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący Ewolucja biologiczna Uczeń: - wymienia twórców różnych teorii ewolucji; Uczeń: - omawia założenia teorii ewolucji według Lamarcka; Uczeń: - uzasadnia założenia teorii ewolucji według Lamarcka, Uczeń: - charakteryzuje metody datowania skamieniałości: Uczeń: - przedstawia za pomocą zapisu matematycznego - wyjaśnia pojęcia: dobór naturalny, narząd analogiczny, narząd homologiczny, narząd szczątkowy; - podaje przykłady narządów analogicznych i homologicznych oraz szczątkowych stanowiących pośrednie dowody ewolucji; - wymienia przykłady pośrednich dowodów ewolucji z zakresu fizjologii; - przedstawia przykłady wykorzystania biochemii i biologii molekularnej w ustalaniu przebiegu ewolucji; - wyjaśnia pojęcia: endemit, relikt, skamieniałość przewodnia; - podaje przykłady skamieniałości przewodnich; - przedstawia założenia prawa równowagi Hardy’ego-Weinberga; - wyjaśnia pojęcia: preadaptacja, specjacja, mikroewolucja, makroewolucja, melanizm - przedstawia poglądy katastrofistów na przebieg ewolucji; - prezentuje podstawowe założenia teorii DarwinaWallace’a; - wyjaśnia teorię doboru naturalnego; - przedstawia założenia syntetycznej teorii ewolucji; - omawia prawo biogenetyczne Haeckla; - uzasadnia założenia prawa biogenetycznego, podając odpowiednie przykłady; - podaje przykłady endemitów i reliktów; - wyjaśnia różnice między skamieniałością, odciskiem i odlewem; - wymienia metody datowania skamieniałości; - wyjaśnia, na czym polegają dryf genetyczny, efekt założyciela, efekt wąskiego gardła; - wymienia rodzaje doboru naturalnego; - podaje przykłady preadaptacji; - omawia mechanizmy izolacyjne; podając odpowiednie przykłady; - uzasadnia założenia teorii Darwina-Wallace’a, podając odpowiednie przykłady; - uzasadnia założenia syntetycznej teorii ewolucji, podając odpowiednie przykłady; - omawia sposób ustalania wieku względnego skał za pomocą stratygrafii; - omawia znaczenie doboru płciowego; - wyjaśnia znaczenie doboru krewniaczego w zwiększaniu sukcesu rozrodczego; - podaje przykłady doboru krewniaczego; - przyporządkowuje typom specjacji odpowiednie przykłady; - porównuje cechy człowieka współczesnego z małpą człekokształtną; - analizuje drzewo rodowe hominidów - przedstawia podział ssaków naczelnych; - wyjaśnia, podając odpowiednie przykłady, na czym polega ewolucja radiometryczną, radiowęglową, dendrochronologię, paleomagnetyczną, termoluminescencyjną; - przyporządkowuje podane przykłady rodzajom doborów naturalnych; - ocenia znaczenie metod sekwencjonowania DNA w badaniu ewolucji genów; - ocenia znaczenie mechanizmów izolacyjnych w powstawaniu gatunków; - przedstawia na wybranych przykładach etapy ewolucji kulturowej człowieka; - na podstawie danych literaturowych wyjaśnia pochodzenie mowy; - charakteryzuje nowe koncepcje na pochodzenie życia na Ziemi; prawo Hardy’ego-Weinberga; - analizuje pokrewieństwa filogenetyczne przedstawione za pomocą dendrogramu; - oblicza częstość występowania heterozygot, homozygot dominujących i recesywnych na podstawie prawa Hardy’ego-Weinberga; - argumentuje zasadność poglądów na powstanie komórki eukariotycznej według teorii autogenicznej i teorii seryjnej endosymbiozy; przemysłowy, radiacja adaptacyjna, dywergencja, konwergencja; - wymienia rodzaje izolacji; - opisuje eksperyment Oparina; - podaje przykłady izolacji geograficznej, siedliskowej, fenologicznej, etologicznej, anatomiczno-morfologicznej i postzygotycznej; - przedstawia główne typy specjacji; - porównuje specjację sympatryczną z allopatryczną, nagłą ze stopniową, radiacyjną z filetyczną; - podaje przykłady makroewolucji i mikroewolucji; - przyporządkowuje konwergencji i dywergencji odpowiednie przykłady; - wyjaśnia pojęcia ewolucji równoległej, koewolucji i mimikry; - przestawia koncepcję panspermii; - omawia koncepcje samoistnej biogenezy według Millera i Ureya; - omawia założenia teorii autogenicznej na powstanie komórki eukariotycznej; - wyjaśnia teorię seryjnej endosymbiozy; - omawia pochodzenie mozaikowa; - wyjaśnia, podając odpowiednie przykłady, na czym polega nieodwracalność, postepowość i wielokierunkowość ewolucji; - omawia na podstawie schematu przebieg radiacji adaptacyjnej; - podaje przykłady ewolucji równoległej, koewolucji i mimikry; protistów; - przedstawia poglądy na temat pochodzenia i rozwoju roślin, grzybów i zwierząt; - analizuje przebieg filogenezy ssaków naczelnych; - analizuje drzewo rodowe człekokształtnych; - przedstawia przebieg ewolucji australopiteków; - omawia przebieg ewolucji rodzaju Homo; dopuszczający Uczeń: - przedstawia podział elementów środowiska przyrodniczego; - dzieli zasoby przyrody na odnawialne i nieodnawialne; - przyporządkowuje przykłady zasobów przyrody do odnawialnych i nieodnawialnych; - przedstawia podział krajobrazu; - wymienia przykładowe zanieczyszczenia wody, dostateczny Uczeń: - przedstawia czynniki wpływające na środowisko przyrodnicze; - podaje przykłady krajobrazów kulturowych i przyrodniczych; - określa przyczyny zanieczyszczeń wody, gleby, powietrza; - wymienia wskaźniki fizykochemiczne i biologiczne służące do określania stanu czystości wód; dobry bardzo dobry Elementy ochrony środowiska Uczeń: Uczeń: - podaje przykłady - przedstawia powstawanie synantropów i organizmów kwaśnych deszczy w postaci zawleczonych; reakcji chemicznych; - wyjaśnia związek między - argumentuje twierdzenie, intensyfikacją, chemizacją, że ochrona środowiska jest melioracją, mechanizacją koniecznością; rolnictwa oraz stosowaniem - omawia etapy oczyszczania nowych odmian w produkcji ścieków; rolnej a różnorodnością - ocenia znaczenie stosowania biologiczną; rolnictwa zintegrowanego - wyjaśnia związek między i ekologicznego pod kątem promieniowaniem ochrony środowiska a możliwością wystąpienia przyrodniczego; chorób nowotworowych; - analizuje rozporządzenia celujący Uczeń: - analizuje związek między spadkiem różnorodności biologicznej a oddziaływaniem człowieka na środowisko; - ocenia skutki stosowania chemicznych środków ochrony roślin na środowisko przyrodnicze; - przedstawia alternatywne rozwiązania, które stosowane w rolnictwie ograniczą jego negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze; gleby, powietrza; - wyjaśnia pojęcia: kwaśne deszcze, smog, efekt cieplarniany, dziura ozonowa, zmęczenie gleby, erozja, degradacja, introdukcja, organizm zawleczony, urbanizacja, organizm synantropijny, industrializacja; - określa przyczyny erozji i degradacji gleby; - podaje podstawowe źródła i rodzaje promieniowania; - wyjaśnia pojęcia: schorzenie somatyczne, choroba zawodowa; - omawia zasadę zrównoważonego rozwoju; - przedstawia ustalenia Agendy 21; - wymienia międzynarodowe organizacje działające na rzecz ochrony środowiska; - proponuje alternatywne sposoby oszczędzania zużycia surowców skalnych i paliw kopalnych; - przedstawia różnorodne działania na rzecz ochrony krajobrazu oraz przyrody; - wymienia rodzaje zanieczyszczeń powietrza i gleby; - porównuje smog kwaśny z fotochemicznym; - omawia powstawanie kwaśnych deszczy, smogu, dziury ozonowej i efektu cieplarnianego; - przedstawia bezpośrednie i pośrednie oddziaływanie człowieka na środowisko oraz jego skutki; - podaje przykłady chemicznych środków ochrony roślin; - wymienia przykłady zanieczyszczeń środowiska wpływających niekorzystnie na zdrowie człowieka; - przedstawia przykłady szkodliwych konserwantów i związków chemicznych dodawanych do żywności; - omawia wpływ hałasu i wibracji na zdrowie człowieka; - podaje przykłady schorzeń somatycznych i chorób zawodowych spowodowanych urbanizacją, industrializacją; - uzasadnia słuszność wyboru produktów spożywczych niezawierających konserwantów, barwników, antyutleniaczy, emulgatorów i zmiękczaczy; - omawia Nową Kartę Ziemi ustalona na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro; - przedstawia szczegółowe zalecenia i zasady zrównoważonego rozwoju ustalone na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro; - charakteryzuje wybrane parki narodowe; - lokalizuje na mapie Polski poszczególne parki narodowe; - podaje przykłady rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, pomników przyrody, obszarów chronionego krajobrazu najbliższej okolicy; - podaje przykłady roślin, zwierząt, grzybów i porostów chronionych w Polsce; - analizuje osiągnięcia genetyki w kontekście rozwoju innych dziedzin nauki, w tym medycyny. zawierające regulacje prawne ochrony przyrody i środowiska; - wykorzystuje różne źródła informacji w aktualizowaniu obowiązujących aktów prawnych; - analizuje związek między pojawieniem się chorób a spożywaniem pokarmów zawierających szkodliwe dodatki do żywności - ocenia potrzebę rozwoju biotechnologii w kontekście działań praktycznych, które mogą być wykorzystane w różnych dziedzinach życia. - podaje przykłady czynnej i biernej ochrony przyrody; - wymienia parki narodowe w Polsce; - wyjaśnia pojęcia: reintrodukcja, bank genów, rolnictwo ekologiczne, rolnictwo zintegrowane; - wymienia nadrzędne akty prawne regulujące ochronę przyrody i środowiska w Polsce; - podaje przykłady organizacji zajmujących się w Polsce ochroną przyrody oraz edukacją ekologiczną. - wymienia przykłady obszarów klęsk ekologicznych oraz pustyń przemysłowych w Polsce i na Świecie; - przedstawia założenia Humboldta, Raportu U Thanta, konwencji sztokholmskiej, Szczytu w Rio ochrony Środowiska; - omawia założenia Deklaracji z Rio, Agendy 21, konwencji w sprawie lasów, konwencji o bioróżnorodności, konwencji w sprawie zmian klimatu; - przedstawia działania przyczyniające się do ochrony wód; - wymienia przykładowe metody ochrony powietrza; - analizuje działania zapobiegające degradacji środowiska - wymienia przykłady obszarowych form ochrony przyrody w Polsce; - podaje przykłady obiektowych form ochrony przyrody w Polsce; - wymienia parki narodowe wpisane na listę rezerwatów biosfery w ramach programu UNESCO; - wyjaśnia różnicę między ochroną rezerwatową ścisłą i częściową; - podaje przykłady organizmów reintrodukowanych; - omawia system prawny ochrony środowiska w Polsce. II Formy aktywności ucznia podlegające ocenianiu: waga 5: sprawdziany, testy, odpowiedź ustna, konkursy- awans do następnego etapu; minimum 2 oceny w semestrze waga 3: kartkówki, konkursy na etapie szkolnym, projekty minimum 2 oceny w semestrze waga 1: prace domowe, aktywność, praca w grupie, referaty minimum 1 ocena w semestrze III Zasady ustalania oceny ze znakami „ +” i „ – „: Uwzględnia się „+” i „-„ przy ocenie, waga oceny( 3+) równa się 3,5, a oceny (3 –) równa się 2,75. IV Ustalenia dodatkowe: Praca klasowa jest obowiązkowa i zapowiedziana z tygodniowym wyprzedzeniem. Pracę klasową zazwyczaj poprzedza lekcja powtórzeniowa (wyjątek-krótkie działy), podczas której oprócz utrwalenia poznanych wiadomości i umiejętności, nauczyciel podaje zakres materiału na sprawdzian. Kartkówki obejmują materiał najwyżej z trzech ostatnich lekcji. Odpowiedź ustna obejmuje trzy ostatnie tematy. Uczeń ma prawo zgłosić w ciągu semestru jedno (przy jednej godzinie biologii tygodniowo) lub dwa nieprzygotowania (przy więcej niż jedna godzina). Obejmują one: brak zadania domowego, odpowiedź, kartkówkę (tylko wtedy, gdy jest niezapowiedziana) oraz brak zeszytu przedmiotowego, ćwiczeń lub podręcznika. Nieprzygotowanie należy zgłosić do nauczyciela na początku lekcji na kartce. Uczeń ma obowiązek systematycznego prowadzenia zeszytu przedmiotowego. W przypadku dłuższej nieobecności, uczeń ma prawo skorzystać z możliwości uzyskania dodatkowego terminu na uzupełnienie zeszytu przedmiotowego i zeszytu ćwiczeń oraz braków w wiadomościach (długość terminu ustala z nauczycielem). Jeśli uczeń nie mógł napisać sprawdzianu z klasą, ustala termin z nauczycielem przedmiotu (maksymalnie do dwóch tygodni), jeśli tego nie uczyni, stosuje się warunki zapisane w WSO. V Warunki poprawy oceny: pracę klasową ocenioną na ocenę niedostateczną uczeń może poprawić w terminie 2 tygodni od oddania sprawdzianu, poprawa ocen wyższych np. z dostatecznej na wyższą odbywa się tylko raz w semestrze w formie odpowiedzi ustnej, kartkówki nie podlegają poprawie, z danej pracy klasowej uczeń poprawę pisze tylko raz, w dzienniku odnotowuje się obie oceny, stosując kreskę ukośną pomiędzy ocenami, a do arkusza kalkulacyjnego wpisuje się średnią arytmetyczną uzyskanych ocen np. 2 poprawiono na 4, czyli 2+4=6 6:2=3, uczeń, który w wyniku klasyfikacji semestralnej otrzymał ocenę niedostateczną nie ma obowiązku zaliczenia zaległego materiału. VI Sposoby gromadzenia i przechowywania informacji o uczniu: informacje o osiągnięciach ucznia są odnotowywane w dzienniku lekcyjnym i dzienniku internetowym, na wniosek ucznia lub rodziców ( opiekunów prawnych) nauczyciel uzasadnia ustaloną ocenę, prace pisemne uczniów są przechowywane do końca roku szkolnego tj. do 31.08. VII Ustalanie ocen semestralnych: Oceny semestralne ustala się na podstawie średniej ważonej zgodnie z przyjętymi kryteriami, które znajdują się w WSO.
