Baseny płynowe organizmu łożysko naczyniowe (krew krążąca, 7%, ok. 5 l) płyn pozakomórkowy (ok.25% masy ciała) w tym: woda treści jelitowej, jam surowiczych, PMR (3%) płyn międzykomórkowy (18%) płyn wewnątrzkomórkowy (35%) Całkowita zawartość wody w organizmie: ok. 70% Bierna dyfuzja: zgodna z gradientem stężeń nie wymaga nakładu energii szybkość zależy od zdolności przejścia przez błonę przebiega zawsze jako proces I rzędu Biodostępność: Stopień wchłaniania z miejsca podania do dużego krążenia a.bierne przejście przez ścianę jelita pKa wielkość cząsteczki b.ściana jelita: cytochromy w ścianie białka transportowe c.wątroba enzymy, głównie CYP Biodostępność (bioavailability): Ułamek podanej dawki leku, dostający się do krążenia obwodowego Wybrane leki metabolizowane przez izoenzym CYP3A4 Przeciwzakrzepowe acenokumarol anisindion dikumarol fenprokumon warfaryna Przeciwhistaminowe astemizol desloratadyna ebastyna feksofenadyna loratadyna terfenadyna Statyny atorwastatyna ceriwastatyna fluwastatyna lowastatyna prawastatyna simwastatyna Anksjolityki alprazolam buspiron diazepam midazolam triazolam Inne alfentanil bromokryptyna cisaprid cyklosporyna dihydroergotamina diltiazem dizopiramid ergotamina estradiol felodipina karbamazepina klozapina kwas walproinowy lidokaina, newirapina nifedipina pimozyd prednizolon prednizon sertralina sibutramina sildenafil sirolimus takrolimus tamoksyfen teofilina testosteron tretinoina trimetreksat werapamil winblastyna Dyfuzja ułatwiona Bierna dyfuzja, realizowana poprzez związanie cząsteczki z nośnikiem, umożliwiającym przeniesienie przez błonę komórkową. Wszystkie inne cechy charakterystyczne są identyczne jak dla dyfuzji biernej. Dystrybucja (distribution): rozmieszczenie leku w różnych obszarach organizmu miernik: objętość dystrybucji Objętość dystrybucji (rzeczywista): objętość w jakiej rozmieszczony jest lek w organizmie Ponieważ w różnych obszarach lek występuje zwykle w różnych stężeniach, taka wielkość nie niesie w sobie żadnej sensownej informacji . Pozorna objętość dystrybucji: (apparent volume of distribution) Objętość, w jakiej należy rozpuścić dawkę leku, wchłoniętą do krążenia obwodowego, aby uzyskać stężenie takie, jak w surowicy. (zwykle bezpośredniej obserwacji dostępne są tylko stężenia w surowicy) Efekt pierwszego przejścia (first pass effect): Przemiana części wchłoniętego leku w wątrobie podczas przejścia przez krążenie wrotne, przed dostaniem się do krążenia obwodowego, zwykle do postaci nieczynnej. Niektóre leki są metabolizowane w tak znacznym stopniu, że dla ich działania konieczne jest podanie drogą omijającą krążenie wrotne. Eliminacja wątrobowa Zmiany przepływu wątrobowego - modyfikacja efektu pierwszego przejścia i biotransformacji. Brak szczegółowych danych u człowieka Znaczne zmiany dotryczą leków o znacznym efekcie pierwszego przejścia wczesna faza posocznicy - wzrost przepływu wątrobowego, wzrost klirensu wątrobowego późna faza - spadek przepływu, zahamowanie eliminacji (jeśli lek jest w znanczym stopniu eliminowany w wątrobie modyfikacja aktywności enzymatycznej (np. cytochromy i endotoksyna) urazy: nasilenie procesów I fazy (oksydacyjnych) Eliminacja (elimination) Proces prowadzący do zakończenia działania leku, który może polegać na zmianie jego struktury (biotransformacja), na usunięciu poza organizm (wydalanie) lub na obu tych sposobach. Farmakokinetyka: Farmakokinetyka jest nauką o czasowym przebiegu stężeń leku i jego metabolitów w różnych płynach, tkankach i wydzielinach organizmu oraz o zależnościach matematycznych, niezbędnych dla konstrukcji modeli umożliwiających interpretację tych danych. (Gibaldi/Perrier) Farmakokinetyka sensu stricto jest nauką czysto formalną, abstrahującą od biologicznego podłoża badanych procesów. Biologiczne podłoże procesów farmakokinetycznych: transport leku procesy enzymatyczne Fazy farmakokinetyczne 1.Uwalnianie leku z postaci farmaceutycznej (liberation) Proces prowadzący do rozpadu postaci w której podano lek , uwolnienia kryształów substancji czynnej i jej rozpuszczenia w płynie otaczającym. mierniki: szybkość zakres Wchłanianie (absorption): transport leku z miejsca podania do krwi mierniki szybkość zakres Dystrybucja (distribution): rozmieszczenie leku w różnych obszarach organizmu miernik: objętość dystrybucji Eliminacja (elimination) Proces prowadzący do zakończenia działania leku, na który może składać się zmiana jego struktury (biotransformacja), usunięcie poza organizm (wydalanie) lub oba te procesy. miernik: szybkość Farmakokinetyka a skuteczność 1. Zależności lek-gospodarz Stężenia w ognisku zakażenia a stężenie w surowicy. 3 modele penetracyjne. Brak pełnych danych kinetycznych dla większości tkanek 2. Zależności lek-drobnoustrój Działanie zależne od stężenia maksymalnego aminoglikozydy chinolony Działanie zależne od czasu beta-laktamy makrolidy KANONY Kanon 1. Podwojenie dawki przedłuża działanie leku o 1 okres półtrwania Kanon 2. Lek gromadzi się po tej stronie bariery, po której jest bardziej zdysocjowany Kanon 3. Powierzchnia pola pod krzywą opisana przez stężenia uzyskiwane po podaniu postaci leku różniących się jedynie szybkością wchłaniania jest identyczna. Klirens (współczynnik oczyszczania): objętość krwi, "oczyszczana" ze związku w jednostce czasu Klirens ogólnoustrojowy jest równy sumie klirensów narządowych. Kompartment Obszar organizmu jednorodny farmakokinetycznie, o cechach kinetycznych wyróżniających go spośród innych obszarów organizmu. Przyjmuje się, że zmiany stężenia leku zachodzą w całym kompartmencie jednocześnie (choć jest to oczywiste uproszczenie); zarówno wejście leku do kompartmentu jak i wyjście z niego jest możliwe tylko po pokonaniu określonej bariery lub pod warunkiem posiadania przez cząsteczkę określonych właściwości. Penetracja antybiotyku do ogniska zakażenia Wyjście z łożyska naczyniowego Wielkość perfuzji tkankowej Specyficzne warunki: model penetracji: łącznotkankowy gruczołowy jama wypełniona płynem inne warunki lokalne (naciek????) Okoliczności sprzyjające szerzeniu oporności 1.Nadużywanie antybiotyków w sytuacjach, gdy ich stosowanie nie przynosi korzyści (np.wirusowe zakażenia dróg oddechowych, nietóre zakażenia przewodu pokarmowego, stosowanie miejscowe) 2.Zbyt długi czas leczenia 3.Zbyt krótki czas leczenia 4.Zbyt niskie dawki 5.Długotrwałe utrzymywanie się stężeń subinhibicyjnych (np.zbyt rzadkie podawanie beta-laktamów lub makrolidów) 6.Niewłaściwy wybór antybiotyku a.częste stosowanie antybiotyków o znacznym potencjale szerzenia oporności b.nadużywanie antybiotyków o szerokim zakreseie działania c.nadużywanie antybiotyków szerzących oporność "w dół" d.stosowanie w terapii empirycznej antybiotyków, które powinny być stosowane wyłącznie w terapii celowanej (np.antybiotyki "ostatniej szansy": wankomycyna, linezolid; "wysokie"generacje cefalosporyn) Parametry farmakokinetyczne: zespół wielkości, charakteryzujących właściwości farmakokinetyczne leku w populacji lub u indywidualnego pacjenta Parametry podstawowe: biodostępność (EBA) stała szybkości wchłaniania (Kabs) pozorna objętość dystrybucji (Vd) stała szybkości eliminacji (Kel) (pochodna: okres połowicznej eliminacji lub okres półtrwania, t0.5) Podstawowe procesy determinujące losy leku w ustroju Przemieszczanie leku w organizmie lub poza organizm Zmiana struktury chemicznej leku Procesy nośnikowe (dyfuzja ułatwiona, transport czynny) różnią się od procesów nienośnikowych (dyfuzja bierna, filtracja) tym, że czynnikiem determinującym ich szybkość jest - oprócz gradientu stężenia - dostępność wolnych nośników. Przy pełnym wysyceniu nośników transport jest niemożliwy nawet mimo znacznego gradientu stężenia. Pułapka jonowa (ion trapping) Związek gromadzi się po tej stronie bariery, po której jest bardziej zdysocjowany Słabe kwasy i słabe zasady organiczne AK A+K Dysocjacja związków kwaśnych nasila się w miarę zmiany pH od kwaśnego do zasadowego. Dla związku zasadowego zależność ma kierunek przeciwny. Miernikiem zasadowości lub kwasowości związku jest współczynnik pKa (wielkość pH,w której dysocjacji ulega 50% związku) Transport błonowy (procesy ważne z perspektywy farmakokinetyki) bierna dyfuzja dyfuzja ułatwiona transport czynny filtracja Transport czynny przenoszenie związku niezależnie od gradientu stężenia może prowadzić do koncentracji związku wymaga nakładu energii ma charakter nasycalny (wysycenie nośników prowadzi do przejścia w proces rzędu 0) Uwalnianie leku z postaci farmaceutycznej (liberation) Proces prowadzący do rozpadu postaci w której podano lek , uwolnienia kryształów substancji czynnej i jej rozpuszczenia w płynie otaczającym. Wchłanianie (absorption): transport leku z miejsca podania do krwi Mierniki wchłaniania: szybkość (stała szybkości wchłaniania) zakres (współczynnik biodostępności) Wydalanie nerkowe przesączanie kłębuszkowe zagęszczanie moczu (wzrost stężenia związku wydalanego) czynne wydzielanie kanalikowe wchłanianie zwrotne związku wydalanego (dyfuzja) Zasada równoważności pól pod krzywą Powierzchnia pola pod krzywą opisana przez stężenia postaci leku różnej szybkości wchłaniania, ale identycznych pozostałych parametrach farmakokinetycznych jest identyczna.