Praca z dzieckiem nadpobudliwym

Praca z dzieckiem nadpobudliwym
psychoruchowo
Najczęściej spotykaną postacią zaburzeń równowagi procesów nerwowych u dzieci jest
n a d p o b u d l i w o ś ć p s y c h o r u c h o w a. Trudności w uczeniu się u dzieci
nadpobudliwych wiążą się z ich wzmożoną ruchliwością, z natychmiastowym reagowaniem
na wszystko, z upośledzonym procesem opóźniania, niepokojem, złą koncentracją uwagi,
osłabieniem procesów analizy i syntezy, nieumiejętnością zajmowania się czymkolwiek w
ciągu dłuższego czasu, brakiem systematyczności, osłabioną zdolnością planowania i
realizacji długoterminowych zamierzeń, wzmożoną emocjonalnością. Dzieciom tym,
szczególnie w pierwszych latach nauki, trudno dostosować się do porządku obowiązującego
w szkole. Nie są one zdolne do kilkudziesięciominutowego spokojnego siedzenia, toteż w
momentach nie uzasadnionych tym, co dzieje się w klasie, wychodzą z ławki, kręcą się. Na
lekcjach z reguły nie uważają, szybko przestają interesować się przebiegiem lekcji i
zaczynają zajmować się czynnościami ubocznymi.
Niektórzy pediatrzy i neurolodzy nazwali te zaburzenia ADD ( zaburzenia koncentracji )
oraz ADHD ( zaburzenia koncentracji połączone z nadmierną ruchliwością ). Jest jeszcze
sporo niejasności co do przyczyn ADD czy ADHD, ale na ogół uczeni uważają, że
nadpobudliwość psychoruchowa jest najczęstszą postacią tzw. nerwowości dziecięcej.
Spowodowana
jest
zaburzeniami
równowagi
podstawowych
procesów
nerwowych:
pobudzania i hamowania. Przyczyn tych zaburzeń doszukuje się albo w czynnikach
wrodzonych ( nieprawidłowość okresu ciąży, porodu, poważne choroby wpływające
niekorzystnie na układ nerwowy ), albo w czynnikach środowiskowych ( zła atmosfera domu
rodzinnego, nieodpowiednie metody wychowawcze , deficyt kontaktów ze stale zajętymi,
przemęczonymi rodzicami, ciężkie warunki bytowe, w szkole – zaburzone relacje między
uczniem a nauczycielem
oraz między uczniem a kolegami, odrzucenie przez grupę
rówieśniczą ).
2
Dla nadpobudliwości charakterystyczne są trzy grupy objawów:

nasilone zaburzenie uwagi, czyli niemożność jej skoncentrowania,

nadmierna impulsywność,

nadmierna ruchliwość.
Wyżej wymienione objawy mogą występować w jednej, dwóch lub wszystkich sferach
funkcjonowania dziecka: ruchowej, poznawczej i emocjonalnej.
Nie wszystkie występujące na terenie szkoły zaburzenia zachowania możemy uznać za
nadpobudliwe. Są stany, które łatwo pomylić z nadpobudliwością, a mianowicie:

choroby somatyczne ( uszkodzenia słuchu, wzroku, astma, nadczynność
tarczycy, alergia padaczka, dzieci niedożywione, choroby pasożytnicze),

zaburzenia psychiczne (niski iloraz inteligencji autyzm, depresja, silne
stany lękowe),

czynniki środowiskowe (dziecko nadmiernie zdolne, narażone na silny
stres; maltretowane fizycznie wykorzystywane seksualnie, źle
wychowane).
Po czym poznać, że dziecko jest nadpobudliwe?
Co widać w szkole?

nie jest w stanie dostosować się do regulaminu szkolnego, a zwłaszcza
do spokojnego siedzenia i uważania na lekcjach;

jest bardzo ruchliwe, czyli ,,wszędzie go pełno”, posadzone na krześle kręci, wierci
niespokojnie, co chwila wstaje, wymachuje nogami, manipuluje przedmiotami
znajdującymi się w zasięgu ręki;

jest towarzyskie, rozmowne, często gadatliwe, hałaśliwe;

żywo interesuje się otoczeniem, ale powierzchownie, często zmienia
zainteresowania;

trudno mu zająć się na dłużej jedną i tą samą czynnością, dlatego jest
niesystematyczne, szybko się zniechęca i często nie kończy rozpoczętego zadania;

słucha nieuważnie i nie jest w stanie skupić się na szczegółach;

nie pamięta, co miało zrobić; w środku zdania zapomina, o czym mówiło;

wyrywa się z odpowiedzią, zanim zostanie zadane pytanie;

często przerywa innym;
3

podejmuje pochopne decyzje i łatwo, bez zastanowienia akceptuje cudze pomysły;

jest mało spostrzegawcze;

często buja w obłokach;

ma zmienne nastroje, często wpada w złość lub wybucha płaczem;

nie chce wykonywać poleceń dorosłych, a w stosunku do rówieśników jest często
konfliktowe i agresywne;

nie umie przegrywać;

ma zazwyczaj nie najlepszą pozycję w grupie, często jest samotne;

często odgrywa rolę błazna klasowego albo tyranizuje innych.
Dzieci nadpobudliwe częściej niż inne mają również kłopoty z powodu: zaburzeń
językowych, zaburzeń pamięci, dysleksji, dysgrafii, dyskalkulii.
Jak należy postępować z dzieckiem nadpobudliwym?
Dzieci nadpobudliwe są dziećmi trudnymi, wymagającymi większego wkładu pracy,
większej cierpliwości, bardziej przemyślanego, konsekwentnego działania dla osiągnięcia
pozytywnych rezultatów wychowawczych. Będąc uciążliwe, kłopotliwe wprowadzają
dorosłych w stan zdenerwowania. Są dzieci o tak nasilonej nadpobudliwości, że całkowicie
utrudniają prowadzenie zajęć. Jednak decyzja o
usunięciu ich z klasy powinna być
ostatecznością po wyczerpaniu wszystkich innych dostępnych form pomocy.
Optymalnym miejscem nauczania dziecka nadpobudliwego jest mało liczna, 10-15
osobowa klasa o charakterze integracyjnym, najlepiej z dwójką nauczycieli. Jednak nawet w
zwykłej szkole nauczyciel ma wiele możliwości, aby pomóc sobie, swojemu nadpobudliwemu
uczniowi i innym dzieciom w klasie. Przede wszystkim musi zaakceptować, że dziecko
nadpobudliwe jest dzieckiem odmiennym i wymaga odmiennego traktowania. Dokładna
znajomość objawów nadpobudliwości pozwoli nauczycielowi na odróżnienie zachowań
dziecka będących przejawami nadpobudliwości od złośliwości czy niegrzeczności.
Najlepszymi sojusznikami nauczyciela mogą być rodzice. Będzie tak tylko wtedy, kiedy
zamiast oskarżać ich o to, że nie potrafią wychować dziecka, uzna się, że zarówno oni, jak i
szkoła mają podobny problem i razem mogą spróbować go rozwiązać. Rodzice dzieci
nadpobudliwych, podobnie jak nauczyciel, na co dzień borykają się z wieloma kłopotami
wychowawczymi. Dzieci te bywają bowiem niezmiernie denerwujące, co nawet spokojne z
natury osoby może doprowadzić do złości. Sypią się więc na dzieci kary krzyki. Te z kolei
niczego nie poprawiają, dodatkowo zaburzają równowagę psychiczną dziecka i są źródłem
poczucia winy, zachowań nerwicowych lub agresywnych. Dlatego też, rozumiejąc sytuację
rodziców, ważne jest to, aby nauczyciel właściwie z nimi współdziałał.
4
Ogólne zasady postępowania z omawianą grupą dzieci
w szkole.

Wykorzystywanie zasobów energii dziecka w pracach na rzecz szkoły i klasy;

Skłanianie do uczestnictwa w zorganizowanych zajęciach ruchowych, takich jak:
taniec, wycieczki czy gimnastyka;

Wzmożona kontrola działań ze strony nauczyciela, częste podchodzenie i
sprawdzanie, czy dziecko pracuje, czy wie, co ma robić;

Przeznaczenie dla dziecka nadpobudliwego miejsca w pierwszej ławce, jak najbliżej
nauczyciela lub w tylnej części klasy, aby nie skupiało na sobie uwagi innych i swoim
kręceniem nie przeszkadzało w prowadzeniu lekcji;

Jego sąsiad z ławki powinien być osobą spokojną i zrównoważoną;

Dostosowanie zadań powierzonych dziecku do jego aktualnych możliwości, tak, by
mogło im sprostać, gdyż porażki działają na nie rozstrajająco;

Dzielenie pracy powierzonej dziecku na małe odcinki i racjonalne, w miarę możliwości
częste wprowadzanie przerw na odpoczynek (np. gimnastykę śródlekcyjną) oraz
wykorzystanie dziecka przy każdej okazji do ruchu (starcie tablicy, rozdanie
zeszytów, przyniesienie czegoś);

Nie ,,wyrywanie” do odpowiedzi, lecz przygotowanie dziecka do niej przez
naprowadzenie na określony temat;

Nie hamowanie nadmiernej aktywności dziecka, lecz stałe, dyskretne ukierunkowanie
jej na właściwy cel;

Cel, do którego prowadzić ma działanie dziecka nie może być zbyt odległy,
odroczony w czasie;

Zakres powierzonych uczniowi obowiązków nie powinien być za szeroki, nie należy
obarczać go wieloma zadaniami jednocześnie;

Częste przypominanie o zobowiązaniach i to w atmosferze pozbawionej napięć,
złości, wymówek i kar;

Słanianie dziecka do finalizowania rozpoczętych działań, w tym także dyskretna
pomoc pozwalająca na osiągnięcie celu;

Unikanie nadmiernej krytyki, pokpiwania i żartowania z dziecka;

Dostrzeganie tych rzadkich chwil, kiedy dziecko spokojni pracuje
i
zachęcanie go dalszego wysiłku; nie należy się bać, że się go rozproszy, pochwała
doda mu sił, zachęci do spokojnego siedzenia i skupienia się na zadaniach;

Stosowanie na lekcjach specjalnych metod dydaktycznych, np.: wyróżnianie
najważniejszych zagadnień, podkreślanie ich na tablicy na kolorowo, zaznaczanie
5
podczas wypowiedzi sygnałem- to ważne, eksperymenty i doświadczenia, własna
aktywność dziecka;

Zapewnienie spokojnego zajęcia w czasie przerw między lekcjami, nie dopuszczenie
do zbyt żywiołowych i chaotycznych zabaw;

W sytuacjach konfliktowych odraczanie rozwiązania problemu do chwili wyciszenia i
wygaśnięcia emocji;

Omawianie z dzieckiem zaistniałych sytuacji ze wskazaniem na właściwe
postępowanie; słanianie do refleksji i krytycznej oceny własnego zachowania;

Korygowanie niewłaściwych oddziaływań wychowawczych rodziców poprzez
wskazywanie jak mają pracować z dzieckiem, a tym samym ujednolicenie działań
szkoły i domu;

Okazywanie zrozumienia, że trudności są niezależne od woli dziecka
i
jego rodziców;
W przypadku szczególnie nasilonych objawów nadpobudliwości taktownie zasugerować
rodzicom, aby skontaktowali się z psychologiem;
ZALECENIA DLA PRAKTYKI KLASOWEJ
[opracowane na podstawie artykulu B, PATYCKIEJ: "Zespól nadpobudliwości
psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi".]
1. Jasno sformułowany regulamin - może być z rysunkami.
•
2. Stałe jednoznaczne zasady postępowania i konsekwentna kontrola dyscypliny musi
zapewniać natychmiastową reakcję na negatywne zachowania, z krótkim wyjaśnieniem, co
złego się stało.
3. W systemie kar nie stosować ograniczenia zabawy i ćwiczeń fizycznych.
4. Wypowiadać uwagi krytyczne po poważnych przewinieniach, aby nie przytłaczać co
chwila kolejną informacją.
i
5. Tak zaplanować zajęcia,', aby te wymagające dużej energii przeplatały się z tymi, które
wymagają jej mniej.
6. Niezbędne jest konsekwentne wdrażanie nawyków porządku i organizacji pracy oraz pomoc
w tym kierunku. [ można napisać uczniowi listę kolejnych czynności i sprawdzić ukończenie
każdego etapu],
7. Używać kart lub pisać na tablicy prostą, instrukcję procedury postępowania w klasie.
8. Podzielić zadania na części i wydawać krótkie, łatwe do zrozumienia instrukcje do
każdej części w odpowiednim czasie.
9. Prezentować jak najczęściej materiał angażujący różnorodne zmysły.
6
10. Pozwalać uczniowi wspólnie z nauczycielem rozważać alternatywne sposoby, prezentacji
wiedzy.
11. wykorzystywać możliwość pracy w grupach, zespołach.
12. Rozważyć stosowanie narzędzi rekompensujących słabe strony ucznia.
13. Poszukiwać indywidualnych mocnych stron ucznia i wzmacniać je.
14. Ważna jest systematyczna kontrola prac ucznia- całości i etapów cząstkowych. [5. Przy
każdej możliwej okazji prosić, aby dziecko własnymi stówami powtórzyło cel
zadania, które aktualnie wykonuje.
16. Dbać - stale o życzliwość, stabilną atmosferę, akceptującą ucznia w środowisku
szkolnym.
OBSZARY DZIAŁAŃ
Wychowawczy
Dydaktyczny
Współpraca z rodzicami
-obserwacja zachowania dziecka -odpytywanie ucznia po
-rozmowy o postępach,
w grupie i na zajęciach
uprzednim przygotowaniu przez
osiągnięciach i problemach z
-zapoznanie ze środowiskiem
naprowadzanie na określony
nauką dziecka
rodzinnym
temat
-rozmowy indywidualne z matką
-wypracowanie wspólnie z
-przekazywanie treści
i ojcem
rodzicami jednolitych
dydaktycznych w sposób
-wywiad z rodzicami
oddziaływań
przystępny i atrakcyjny
-zaproponowanie rodzicom
-dostrzeganie najmniejszych
-planowanie zajęć w ten sposób, udziału dzieci w zajęciach
osiągnięć u ucznia
aby te wymagające dużej energii zespołu korekcyjno-
-przydzielanie dodatkowych
przeplatały się z tymi, które
kompensacyjnego
zadań(np. pomoc przy
wymagają jej mniej
-wskazania do postępowania w
rozdawaniu zeszytów)
-zwracanie uwagi na staranne
domu (załącznik nr 1)
-poszukiwanie indywidualnych
wykonywanie prac oraz ich
-ujednolicanie działań domu i
mocnych stron ucznia i
ukończenie
szkoły
wzmacnianie je za pomocą
-dostosowanie zadań
pochwał
powierzonych dziecku do jego
-w sytuacjach konfliktowych
możliwości (porażki działają
odraczanie rozwiązania do chwili rozstrajająco)
wyciszenia i wygaśnięcia emocji
-dzielenie powierzonej pracy na
-stosowanie jasnego i
małe odcinki i racjonalne
zrozumiałego dla dziecka
wprowadzanie przerw na
systemu reguł rządzących
odpoczynek
życiem klasy i szkoły (klasowy
kodeks zasad)
7
10 PRÓŚB DZIECKA NADPOBUDLIWEGO
Pamiętaj
o
dziesięciu
podstawowych
prośbach
dziecka
nadpobudliwego, które zawierają całą esencję i wykładnię skutecznego
postępowania z dzieckiem nadpobudliwym.
1. Pomóż, mi skupić się na jednej czynności.
2. Chcę wiedzieć, co się zdarzy za chwilę.
i
3. Poczekaj na mnie, pozwól mi się zastanowić.
4. Jestem w kropce, nie potrafię tego zrobić, pokaż mi wyjście z tej sytuacji
5. Chciałbym od razu wiedzieć, czy to, co robię, jest zrobione dobrze.
6. Dawaj mi tylko jedno polecenie naraz.
7. Przypomnij mi, żebym się zatrzymał i pomyślał
8. Dawaj mi małe zadania do wykonania, kiedy cel jest daleko gubię się.
9. Chwal mnie choć raz dziennie, bardzo tego potrzebuję.
10. Wiem, że potrafię być męczący, ale czuję, ze rosnę, kiedy
okazujesz mi, j a k mnie kochasz.
LITERATURA
T.Wol.fioyk, A.Kolakowski, M.Skotnicka N.dpobudiiwoSć psychoruchowa u dzieci, wyd. BiFolium
RUSSELL A. Barkley Dzieci nadpobudliwe i roztargnione w: Świat Nauki, Listopad 1998.
Hatma Nartowska. Wychowanie dziecka nadpobudliwego. Nasza Księgarnia
Jolanta Makowska. Dzieci trudne do kochania , Instytut Wydawniczy CRZZ, '
Opracowała: mgr Halina Zacharuk
Psycholog PPP
8
PODRĘCZNY PODRĘCZNIK POMOCY
(przy pracy z nadpobudliwym uczniem)
1. Ucznia, u którego stwierdzono nadpobudliwość psychoruchową posadź w pierwszej ławce,
najlepiej w środowym rzędzie, z dala od okna i drzwi, w towarzystwie spokojnego i
odpowiedzialnego ucznia,
2. Przed rozpoczęciem lekcji spokojnie poproś go o uporządkowanie swojego miejsca
pracy. Powinien schować wszystkie zbędne przedmioty, a na ławce powinien pozostać
jedynie podręcznik, zeszyt i długopis. W razie potrzeby postaw jego teczkę z dala od
jego ławki.
3. Nadpobudliwy uczeń nie bierze do siebie poleceń wydanych do całej klasy np.
.Weźcie do ręki linijki". Dlatego często zwracaj się do niego bezpośrednio, najlepiej po
imieniu (oczywiście nie na tyle często, aby wzbudzić zazdrość innych uczniów
wiadomo przecież, że uwaga nauczyciela jest
bardzo atrakcyjna dla dzieci).
i
4. Sprawdzaj podczas lekcji, czy .nadpobudliwy uczeń Cię słucha. Możesz się umówić z
nim, że dotkniesz jego ramienia i będzie to wasz tajny sygnał, oznaczający: „uwaga, to
ważne", „obudź się .
5. Wydawaj uczniowi proste polecenia, pamiętaj, żeby je powtórzyć. W razie
skomplikowanych poleceń, idealnym rozwiązaniem byłoby podejść i pokazać jak można
podzielić wykonanie pracy na etapy.
6. Zawsze trzeba sprawdzić, j ak uczeń radzi sobie z kolejnymi etapami zadania. Wpisz w
koszty swojej prac}', że nadpobudliwemu uczniowi trzeba będzie wiele razy przypominać,
ze ma wrócić do pracy.
7. Pamiętaj, nadpobudliwy uczeń pisze wolno i niezgrabnie, często nie zdąża przepisać
wszystkiego z tablicy. Warto ograniczyć ilość zapisywanych przez niego informacji.
Zawsze jednak wymagaj, by swoje zadanie wykonał do końca.
8. Dopilnuj czy uczeń wychodzi z klasy z zapisaną pracą domową, tylko wtedy możesz
wymagać j e j odrobienia. Jeśli nic nie było zadane, zanotuj to w zeszycie. Prace domową,
zadawaj w trakcie lekcji a nie po dzwonku, bo wtedy nadpobudliwy uczeń już się nie
koncentruje.
9. Podczas sprawdzianu przypomnij mu, aby przeczytał dwukrotnie polecenie, zrobił
najpierw to, czego j e st pewien. ) jeśli sprawdzian jest długi podziel go na krótsze partie,
a pomiędzy wprowadź odrobinę wytchnienia. Uczeń nadpobudliwy może pracować
efektywnie kilka minut, potrzebuje częstych, krótkich przerw. Pamiętaj, że sprawdzając
swoją pracę uczeń z ADHD może znaleźć wiele błędów wynikających nie z braku wiedzy,
ale z objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej.
9
1 0 . U s t a l j a s n e wymagania, co do pr a c y i zachowania na lekcji. Często przypominaj
te zasady. Nadpobudliwy uczeń ma trudności z ich uruchomieniem, dlatego często
potr zebuj e, aby je mu przypominać metodą „ zdart ej płyty".
11. Bądź konsekwentny, dopilnuj tego, co powiedziałeś. Inaczej prowokujesz Twojego
nadpobudliwego ucznia, żeby sprawdzić, czy tym razem będziesz pamiętać.
12. Zauważ starania nadpobudliwego ucznia i pochwal, go za to, co
poszło lepiej niż zwykle.
POSTĘPOWANIE KOREKCYJNE- WYCHOWAWCZE:
1. Nie należy hamować nadmiernej aktywności dziecka, lecz stale i dyskretnie
ukierunkowywać jego działalność na właściwy cel.
2. Cel musi być niezbyt odległy w czasie i na miarę możliwości dziecka.
3. Trudniejsze zadania należy rozkładać na etapy.
4. Ustalić stałe i jasne reguły i konsekwentnie ich przestrzegać
5. Wydawać krótkie polecenia, w razie potrzeby powtarzać je i sprawdzać ich wykonanie.
6. Chwalić i nagradzać za najmniejsze osiągnięcie.
7. Informować dziecko o tym, że przekazujemy najważniejsze wiadomości, po
przez używanie zdań typu: „to jest ważne, musisz mnie wysłuchać" lub użyć
dodatkowych sygnałów, takich jak np. podniesienie ręki.
8. Korzystać z różnych form sprawdzania wiadomości wiedząc, że zwykle lepiej
koncentruje się podczas odpowiedzi ustnej.
9. Mówić nie to, czego nie ma robić, ale to co ma robić.
10. Ustawić ławkę dziecka nadpobudliwego jak najbliżej biurka nauczyciela, w pewnym
oddaleniu od innych dzieci.
11. Pozwalać na drobne ruchy, np. kiwanie nogami, wydawać dodatkowe polecenia, np.
„zetrzyj tablicę", „rozdaj dzieciom kartki".
12. Dopilnować, aby dziecko zapisywało polecenia do wykonania w domu.
13. Prowadzić korespondencję nauczyciel- rodzice.
14.Uczyć ponoszenia konsekwencji własnych czynów.
10
15.Podczas odrabiania lekcji zapewnić ciszę i spokój (wyłączyć telewizor, radio, zamknąć
drzwi do pomieszczenia obok).
16.Umiejętnie wypełniać dziecku jego czas wolny, zapewniając możliwość wyżycia się
ruchowego lub zaspokojenia zainteresowań.
17.W przypadku bardzo nasilonych objawów należy zapewnić dziecku leczenie
farmakologiczne, terapię indywidualną a rodzinie psychoterapię.
Warunkiem powodzenia w pracy z dzieckiem nadpobudliwym jest zdanie sobie sprawy z
tego, że może nigdy nie będzie ono idealnym uczniem i nie spełni pokładanych w nim.
rodzicielskich ambicji.
NAUCZYCIEL POWINIEN MIEĆ:
1. Znajomość pełnego obrazu objawów zespołu, umiejętność rozróżnienia zachowań
wynikających z ADHD i zachowań związanych z nieposłuszeństwem lub niechęcią.
2.
Świadomość, że dziecko z ADHD nie słyszy ok. 50% tego co się do niego mówi
i zapamiętuje ok. 50% tego co słyszało.
3.
Świadomość, że dziecko z ADHD nic przewiduje następstw różnych zjawisk
( brak połączenia przyczyna - skutek). ADHD- owiec ma trudność z zastosowaniem
zasad w codziennym życiu, z planowaniem i organizacją działania.
4.
Praca z ADHD jest możliwa tylko wtedy, gdy pracuje się indywidualnie i TU
i TERAZ (stąd wpływ rodziców na funkcjonowanie szkolne, a nauczycieli na
domowe - jest niewielki).
5. Indywidualizacja polega na głównie na zmianie sposobu podejścia do dziecka.
„ Złoty standard" w pracy z dzieckiem z ADHD
Nauczyciel zobowiązany jest dopilnować, aby dziecko wychodziło z klasy z:
• całą notatką (jeśli nie jest w sianie jej zapisać, może być ona skrócona z salo
żenią);
• wyraźnie zapisaną informacją o pracy domowej, zarówno ustnej, jak i pisemnej.
Jeśli nic nie jest zadane , powinna być informacja „ Nic do zrobienia";
• wyraźnie zapisaną informacją o wszelkich nietypowych sytuacjach
(wycieczka, przybory, kiedy przyjść w stroju odświętnym);
• wyraźnie zapisaną informacją, kiedy jest sprawdzian i z jakiej partii materiału.
11
WYDAWANIE SKUTECZNYCH POLECEŃ
Polecenie
Błąd
Skuteczne polecenie
Janku, czy mógłbyś pozbierać papierki?
Możliwość wyboru
Janku, czy mógłbyś pozbierać
papierki?
Usiądźcie z powrotem do lekcji. Otwórzcie
Za dużo poleceń na
Każde z poleceń należy podawać
książki na rozdziale 5, tam znajdziecie treść
jeden raz
osobno. Pomiędzy poleceniami
zadania, które macie wykonać. Potrzebne
należy zrobić przerwę.
materiały znajdują się w szafce z tyłu sali. Kto
wykona pracę przypina ją do tablicy.
Wszyscy powinniście się zachowywać
Za bardzo ogólne
Należy opisać pożądane
grzecznie.
stwierdzenie
zachowanie.
 Każdy ma usiąść na
swoim miejscu
 Należy siąść z rękami na
ławce i patrzeć na mnie
 Należy słuchać, co
mówię
Wskazane wyrażenie
Dlaczego Ty nigdy nie możesz usłyszeć
Pytanie retoryczne
polecenia za pierwszym razem?
bezpośrednie: „Polecenie
brzmiało, by słuchać
uważnie od początku
Połóż wszystkie swoje rzeczy na stole.
Pro...szę !!!!! O Ciszę !!!!
Dla dziecka
Wydawane polecenia muszą być
nadpobudliwego
szczegółowe, konieczna pomoc
polecenie jest zbyt
w uporządkowaniu rzeczy na
ogólne
biurku, ławce.
Za dużo emocji
Zachowaj spokój. Użyj jakiegoś
niewerbalnego znaku (pokaż
dłonią, palcem), że nadszedł
czas, by zamilkli.
12
REGUŁY DOTYCZĄCE KONSEKWENCJI
Formą konsekwencji może być:
I.

naprawienie szkód,

wyłączenie z sytuacji,

zmniejszenie

ograniczenie swobody działania.
wzmocnień
pozytywnych
i
odebranie przywilejów, .
Utworzenie listy poleceń i zasad najczęściej lekceważonych przez dziecko. Dokładny,
II.
szczegółowy opis.
III.
Wybór najważniejszych zasad, które są łamane, (konieczne, sensowne).
IV.
Pochwala (przywilej), gdy dziecko wykonało polecenie i nie zapomniało o zasadzie.
V.
Wyciąganie konsekwencji musi następować w krótkim czasie od zachowania dziecka.
W przypadku niemożności bezpośredniej reakcji - należy zapowiedzieć konkretne
konsekwencje i wyciągnąć je w najbliższym czasie.
l
VI.
Konsekwencje muszą być możliwe do zrealizowania
(jeśli dziecko nie będzie mogło wyjść na przerwę - to ktoś musi z nim zostać!)
VII.
Konsekwencje muszą być stałe.
VIII.
Każde zachowanie musi być rozpisane na pochwały i konsekwencje.
IX.
Zachowanie spokoju przy wyciąganiu konsekwencji.
X.
Wyciąganie konsekwencji następuje po zakończeniu zachowania.
W trakcie trwania negatywnego zachowania należy:

powtórzyć zasadę, polecenie, zwrócić uwagę na naruszenie zasady,

zapowiedź wyciągnięcia konsekwencji,

możliwość wypowiedzenia się na ten temat przez dziecko, w przypadku pozytywnej
zmiany zachowania - pochwała.
XI. Nie należy przeprowadzać długich dyskusji z dzieckiem. Konieczne
rozmowy należy
prowadzić w spokojnej atmosferze.
13
POCHWAŁY JAKO NAJWAŻNIEJSZA TECHNIKA W PRACY
Z DZIECKIEM Z ADHD
Reguły dotyczące pochwały:

Natychmiastowa

Opisowa (opisz, co widzisz)

Może podsumować sytuację

Może być informacją, że np. rodzice cieszą się z takiego zachowania

Jeżeli brak powodów do pochwały-należy stworzyć taką sytuację (permanentny
brak pochwał}' odbiera szansę na powodzenie)

Dotyczy zachowania dziecka - bez porównywania z innymi dziećmi

Nie może zawierać zwrotów typu: „TAK.... ALE".
Dlaczego tak jest?
\

Poświęcenie uwagi zachowaniu - powoduje wzmocnienie go, może się powtórzyć,

Pochwała daje poczucie akceptacji,
Sympatii,
Skuteczne pochwały:

Sformułowania typu - podoba mi się - należy zostawić na szczególne okazje.

Pochwała za trudne elementy zachowania- np. ten rysunek jest ładnie namalowany.

Jt. technika odwracania myślenia rodziców od negatywnego zachowania dziecka, np. 2/3
czasu pracował.
\

Stosowanie metody „kija i marchewki",

Dzienniczek sukcesów,

Dla małych dzieci zasady można narysować.
REAKCJA NA NIEWŁAŚCIWE ZACHOWANIE DZIECKA
ZASADA 5 x S

SZYBKA

SKUTECZNA

SPRAWIEDLIWA

SŁUSZNA

SYMPATYCZNA
14
ZMIANY SPOSOBU NAUCZANIA
(Opracowane na podstawie artykułu T. Wolańczyk; M. Skotnicka; A. Pisula: Zespól
nadpobudliwości psychoruchowej u dzieci).
1. Warto zaczynać do rzeczy najprostszych - odpowiednie ustalenie miejsca dziecka w klasie ustawienie ławki,
2. Poprawianie umiejętności organizacyjnych - jasne reguły każdej wykonywanej pracy;
wpojenie 5 zasad:

Siedź na wyznaczonym miejscu;

Zajmij się swoim zadaniem i niczym innym;

Patrz na osobę wspomagająca w pracy lub na wykonywane zadanie;

Słuchaj nie przerywając tego, co się do ciebie mówi;

Pracuj tak długo, póki zadanie nie będzie zakończone.
3. Pobudzanie uwagi dziecka - opracowanie technik pomagających mu w koncentracji i
utrzymaniu uwagi na wykonywanym zadaniu. [ schematy, rysunki., rymowanki]
4. Poprawianie zdolności słuchania:

wydawanie krótkich instrukcji

powtarzanie instrukcji tak często, jak to jest potrzebne;

nakłanianie dziecka do powtórzenia instrukcji;

informowanie dziecka o tym, że komunikuje się najważniejsze informacje poprzez
używanie kluczowych zdań - to jest ważne, musisz mnie wysłuchać..
5. Inne metody dostosowania programu nauczania do nadpobudliwego dziecka.
6. Nauczanie przez rówieśników.
7. Technika równoległego, jednoczasowego przekazywania wiedzy szkolnej i zasad
zachowania na lekcji - przekazywanie wiedzy oraz uczenie przestrzegania zasad i norm
społecznych. Podczas nauczania równoległego nauczyciel powinien:

Uważnie obserwować wszystkie dzieci;

Starać się zachęcać wszystkie dzieci do aktywnego uczestnictwa w zajęciach;

Wyraźne wskazywanie właściwych zasad postępowania i zachowania oraz
konsekwencje zachowań niewłaściwych;

Formułować zasady w sposób jasny i jednoznaczny;

Chwalić dziecko za każdy sukces, wytrwałość w pracy;
15
PROPOZYCJE DLA NAUCZYCIELI PRACUJĄCYCH Z DZIEĆMI
NADPOBUDLIWYMI PSYCHORUCHOWO
Prezentacja nowego materiału:

prezentuj materiał na konkretnych przykładach, zanim sformułujesz bardziej ogólne

twierdzenie;

na początku lekcji przedstaw uczniom jej ramowy plan; > sprawdzaj, czy uczniowie
rozum i ej ą jeży k, którym przekazujesz im informacje i
polecenia;

przedyskutuj poszczególne punkty prezentacji zaraz po ich przedstawieniu

podkreśl najważniejsze fragment)' w prezentowanym materiale;

formułuj pracę domową w jasny i przejrzysty sposób;
Zmiany dotyczące czasu:

zaznaczaj, które element)' zalecanego zadania są najważniejsze i najpilniejsze oraz
kolejność w jakiej uczeń powinien go wykonać;

wprowadź jasne wymagania określające czas wykonania zalecanego zadania;
Koordynacja wzrokowo - ruchowa:

ustal realne i możliwe do przestrzegania przez dzieci wymagania dotyczące ich
zachowań, porządku, wyglądu;

zmniejsz ilość materiału lub podziel go na mniejsze części;
Przetwarzanie wzrokowe, wizualizacja:

przygotuj gotowe, czytelne materiały dotyczące prezentowanych treści;

sprawdź czy uczeń rozumie przekazywane mu informacje;

poproś ucznia, żeby przed rozpoczęciem wykonywania zadania powtórzył otrzymane
polecenie.
Rozumienie i posługiwanie się jeżykiem:

parafrazuj przekazywane informacje, powtarzaj je wielokrotnie;

zachęcaj dzieci do pytań i komentarzy; zorientujesz się czy rozumieją przekazywane
im informacje;

zawsze odnoś nowo prezentowane treści do wcześniej przyswojonego przez dzieci
materiału;
16
Zmiany organizacyjne:

wprowadź szczegółowy pian dnia oraz plan zajęć;

wprowadź jasne i zrozumiale reguły postępowania dotyczące zachowania w różnych

sytuacjach i stosuj je konsekwentnie;

sprawdzaj notatnik ucznia, żeby mieć pewność, że korzysta z kalendarza, zapisuje
prace domowe;

planuj i informuj uczniów o terminach, w jakich muszą składać wykonywane prace;

często sprawdzaj zeszyty ucznia.
KONTAKT Z RODZICAMI
Szkoła ma ważne zadanie: ZMIENIĆ POSTAWĘ NIECHĘTNEGO
RODZICA; zachęcić-zaprosić do współpracy;
Zasady prowadzenia rozmowy:

Zadbać o poczucie bezpieczeństwa - rodzice żyj ą w ciągłym zagrożeniu i niepewności
dzieci nadpobudliwe są nieprzewidywalne;

Mówić tylko o konkretnych zachowaniach, faktach

Unikać uogólnień, ocen,

Przedstawić ewentualne konsekwencje niedostarczenia diagnozy dziecka [ w sferze

dydaktycznej i społeczno-emocjonalnej]

Przedstawić konkretne przywileje dzieci 7 opinią- dostosowanie wymagań edukacyjnych
UWARUNKOWANIA KONTAKTU Z RODZICAMI DZIECI Z ADHD
• Rodzice często stosują zbyt restrykcyjne albo negatywne metody wychowawcze;
• Rodzice czują się mniej kompetentni niż rodzice dzieci zdrowych;
• Rodzice przeżywają znacznie więcej stresów i obciążeń związanych z dzieckiem;
• Rodzice tym lepiej współpracują w procesie terapii im więcej wiedzą na temat zaburzeń
występujących u dziecka.
17
ĆWICZENIA SOCJOTERAPEUTYCZNE
Blok: „Emocje i wartości".
„Podobieństwa i różnice".
C e l : rozpoznawanie emocji, rozpoznawanie wartości. Prowadzący przygotowuje na
patkach papieru kilka biegunowych warto. i emocji:
smutny — wesoły
rozgniewany — pogodny
ponury — dowcipny
wrogi — przyjazny
dobry — zły
bezpośredni — zamknięty w sobie
koleżeński — samolubny
agresywny — empatyczny
przedsiębiorczy — spokojny i
„domator" — „podróżnik".
Praca odbywa się w parach. Uczestnicy losują paski papieru i przygotowują w
dwójkach scenki pantomimiczne, obrazujące wylosowane emocje i wa toki. Później
kolejno odgrywają scenki, a pozostali chłopcy odgadują, o i chodziło. Po każdej
prezentacji i próbie odgadnięcia — omówienie znaczeni tych uczuć i wartości.
„Kapsuła czasu".
Cel: dostrzeżenie znaczenia rozwoju samoświadomości.
Prowadzący przygotowuje różne czasopisma, nożyczki, klej, pudełko. Proponuje grupie, by
wybrała materiał, który zostanie zamknięty w kapsule czasu, otworzonej za dwa tysiące lal.
Mogą to być tytuły artykułów, zdjęcia, reklamy, zapis 20-wyrazowego tekstu. Na koniec
dyskusja, co można wyrazić tytułem, zdjęciem, krótkim tekstem? Co może pomyśleć kłoś,
kto znajdzie to
w roku_4000?
18
„Wehikuł czasu".
C e l : rozwijanie wyobraźni, rozwijanie samoświadomości. Chłopcy kładą się wygodnie na
dywanie. Prowadzący informuje ich, że chce poprowadzić ich w świat wyobraźni. „Chce.
was teraz poprowadzić w świat wyobraźni. Pomyśl, gdzie chciałbyś się przenieść: w
przyszłość, być w teraźniejszości czy w przeszłość? Wybierz czas i miejsce, a gdy
będziesz gotowy, wehikuł czasu tam cię zabierze. Gdzie jesteś? Dostrzeż wszystkie
szczegóły dookoła, krajobrazy, budynki. Czy są tam jacyś ludzie? Kim oni są? Jak się
czujesz? Ten czas, to miejsce, ci ludzie, te przeżycia są tak idealne, jak tylko możesz to
sobie wyobrazić. Panują tam reguły, zasady, normy, wartości, które sprawiają, że ty i inni
ludzie tyją spokojnie i ciekawie. Jakie to wartości? Ludzie mogą mówić o swoich
uczuciach, potrafią wyładować, wykorzystać swoją energię, by coś stworzyć, nie krzywdzą
się. Wszyscy czują się tak, jak ty chciałbyś się czuć. Pomyśl, czy to jest piękne. Kiedy będziesz gotowy, możesz wrócić do teraźniejszości."
Dyskusja w grupie o wyobrażeniach. Czy było coś w twoim fantastycznym świecie, czego
nie masz teraz i tutaj? W jaki sposób świat fantastyczny mógłby uczynić cię
szczęśliwszym? Jak mógłbyś włączyć niektóre elementy świata fantastycznego do swojego
dzisiejszego życia?
Rytualna „Iskierka przyjaźni".
C e l : podtrzymanie poczucia jedności w grupie, pożegnanie.
Grupa staje w kręgu, każdy krzyżuje prawa, rękę nad lewy, chłopcy zwracają się twarzami do
środka koła, chwytają się za ręce. Jeden z chłopców mówi; „Iskierkę przyjaźni puszczam w
krąg, niechaj wróci do mych rąk" i przekazuje impuls uściskiem prawej dłoni koledze, ten
podając impuls następnemu itd. Kiedy inicjator poczuje uścisk na lewej ręce nad sobą
pozostali robią to równocześnie. Wszyscy wychodzą z sali. Zostaje dyżurny sali, który
sprząta po zajęciach.
Opracowała p. Agnieszka Bednarczyk
Praca powstała dzięki materiałom zebranym i udostępnionym przez:
p. Joannę Matusik,
p. Ewę Walawską.
p. Annę Gusal
19
Praca z dzieckiem nadpobudliwym
Psychoruchowo
1. Wstęp..............................................................................................str. 1
2. Grupy objawów charakterystyczne dla nadpobudliwości.........str. 2
3. Stany mylone z nadpobudliwością............................................. .str. 3
4. Objawy nadpobudliwości. ......................................................... ..str. 3
5. Ogólne zasady postępowania z grupą dzieci,
w której jest dziecko z nadpobudliwością. .................................... str. 4
6. Zalecenia dla praktyki klasowej [opracowane na podstawie artykułu
B. Patyckiej: "Zespól nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami
koncentracji uwagi".......................................................................... str. 6
7. Obszary działań. ............................................................................str. 7
8. 10 próśb dziecka nadpobudliwego................................................str. 8
9. Podręczny Podręcznik Pomocy(Konferencja „Nadpobudliwe dziecko
wyzwaniem dla oświaty i medycyny” Warszawa , 24-26 paźdźiernik 2003
roku)..................................................................................................str. 9
10. Postępowanie korekcyjno- wychowawcze..................................str. 10
11. Co nauczyciel powinien wiedzieć. ..............................................str. 11
12. Wydawanie skutecznych poleceń................................................str. 12
13. Reguły dotyczące konsekwencji. ................................................str. 13
14. Pochwały
jako
najważniejsza
technika
pracy
z
dzieckiem
z ADHD............................................................................................str. 14
15. Zmiany sposobu nauczania. (Opracowane na podstawie artykułu
T. Wolańczyk;
M.
Skotnicka;
A.
Pisula:
Zespół
nadpobudliwości
psychoruchowej
u dzieci)............................................................................................str. 15
16. Propozycje dla nauczycieli pracujących z dziećmi nadpobudliwymi
psychoruchowo. ............................................................................str. 16
a) Zmiany dotyczące czasu:
b) Koordynacja wzrokowo - ruchowa
c) Przetwarzanie wzrokowe, wizualizacja
d) Rozumienie i posługiwanie się jeżykiem
f) Zmiany organizacyjne:
17. Kontakt z rodzicami........................................................................str. 17
18. Ćwiczenia socjoterapeutyczne ( Z programu Agnieszki Czerwińskiej
„można inaczej”) ................................................................................str. 19
20