materialy_pomocnicze_bhp_policjanci_i_pracownicy 6.93 Mb

MATERIAŁY DO SAMOKSZTAŁCENIA KIEROWANEGO
W RAMACH SZKOLENIA OKRESOWEGO BHP
DLA POLICJANTÓW I PRACOWNIKÓW POLICJI
(do użytku wewnętrznego w jednostkach i komórkach organizacyjnych Policji
województwa wielkopolskiego)
SPIS TREŚCI
1.5
1.6
1.7
1.8
1.9
1.10
1.11
Struktura praw i obowiązków pracownika i pracodawcy oraz policjanta i
przełożonego.
Podstawowe obowiązki pracownika i wynikające z Kodeksu Pracy i aktów
wykonawczych.
Obowiązki pracodawcy wynikające z Kodeksu Pracy i innych ustaw oraz aktów
wykonawczych.
Podstawowe obowiązki policjanta wynikające z Ustawy o Policji, rozporządzeń oraz
aktów wewnętrznych, w tym obowiązki wynikające z roty ślubowania.
Uregulowania prawne dotyczące Zarządzenia nr 916 Komendanta Głównego Policji w
sprawie szczegółowych warunków BHP oraz organizacji służby BHP.
Rola organizacji społecznych w zakresie przestrzegania zasad BHP
Odpowiedzialność pracownika i policjanta za naruszenie zasad BHP
Ochrona pracy i służby kobiet przez przepisy Kodeksu Pracy i Ustawy o Policji.
Regulacje prawne dotyczące wypadków w pracy oraz postępowanie powypadkowe
Odszkodowanie powypadkowe
Profilaktyczna opieka zdrowotna oraz choroby zawodowe
Uregulowania prawne dotyczące szkolenia w zakresie BHP
2.
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
Czynniki środowiska pracy
Podział czynników
Pomiary środowiska pracy i działania profilaktyczne
Charakterystyka wybranych czynników środowiska pracy
Obowiązki pracodawcy w procesie identyfikacji zagrożeń w środowisku pracy
Podstawowe sposoby ochrony pracownika przed zagrożeniami
3
3.1
3.2
3.3
Podstawowe zagadnienia dotyczące ergonomii miejsca pracy
Podstawowe pojęcia i główne kierunki działania
Parametry przestrzenne i materialne pomieszczenia pracy
Minimalne wymagania dotyczące stanowiska pracy
4
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
4.6
Postępowanie w razie wystąpienia wypadków i w sytuacjach zagrożeń
Zasady zabezpieczenia miejsca zdarzenia
Ogólne zasady bezpieczeństwa pożarowego
Ewakuacja pracowników z pomieszczeń i budynków
Postępowanie w przypadku zaistnienia pożaru
Podręczny sprzęt gaśniczy, zasady jego doboru oraz użycia
Ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy medycznej w różnych przypadkach
5.
Wykaz aktów prawnych i literatura
1.
1.1
1.2
1.3
1.4
Wykorzystano opracowanie
podinsp. Michał Kominowski
nadkom. Maciej Walczak
Całość skonsultowano z Zespołem Ochrony Pracy Wydziału Kontroli KWP w Poznaniu.
1. Struktura praw i obowiązków pracownika i pracodawcy oraz policjanta i
przełożonego.
Nawiązanie stosunku pracy.
Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy
określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie
wyznaczonym przez pracodawcę,
a pracodawca – do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem.
Źródłem powstania stosunku pracy jest umowa o pracę, którą zawiera się na:
 czas wykonania określonej pracy,
 czas określony, w tym również na zastępstwo
 czas nieokreślony.
Każdy z tych rodzajów umowy może być poprzedzony umową o pracę na okres próbny,
nie przekraczający 3 miesięcy.
Umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie, z wyraźnym określeniem:
 jej rodzaju,
 terminu rozpoczęcia i miejsca wykonywania pracy,
 wysokości wynagrodzenia oraz wymiar czasu pracy.
Na pracodawcy ciąży również obowiązek poinformowania na piśmie, nie później niż w ciągu 7 dni
od dnia zawarcia umowy o pracę o:
 obowiązującej pracownika dobowej i tygodniowej normie czasu pracy,
 częstotliwości wypłat wynagrodzenia za pracę,
 wymiarze przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego,
 obowiązującej pracownika długości okresu wypowiedzenia umowy o pracę, a jeżeli
pracodawca nie ma obowiązku ustalania regulaminu pracy – dodatkowo o porze
nocnej, miejscu, terminie i czasie wypłaty wynagrodzenia oraz przyjętym sposobie
potwierdzenia przez pracowników przybycia i obecności w pracy oraz
usprawiedliwiania nieobecności w pracy.
Zmiana warunków umowy o pracę wymaga formy pisemnej.
Służbę w Policji może pełnić obywatel polski o nieposzlakowanej opinii, nie karany,
korzystający w pełni z praw publicznych, posiadający co najmniej średnie wykształcenie oraz
zdolność do służby w formacjach uzbrojonych, podległych szczególnej dyscyplinie
służbowej, której gotów jest się podporządkować.
Zdolność fizyczną i psychiczną do służby ustalają komisje lekarskie Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych i Administracji. Przed podjęciem służby policjant składa ślubowanie.
Stosunek służbowy rozpoczyna się z chwilą mianowania na podstawie dobrowolnego
zgłoszenia się do służby i trwa przez okres do 3 lat w charakterze służby przygotowawczej,
po czym mianowany zostaje na stałe.
Rozwiązanie umowy o pracę.
Umowa o pracę rozwiązuje się:
 na mocy porozumienia stron,
 przez oświadczenie jednej ze stron z zachowaniem okresu wypowiedzenia
(rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem),
 przez oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia
(rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia),
 z upływem czasu, na który była zawarta,
 z dniem ukończenia pracy, dla której wykonania była zawarta.
Umowa zawarta na okres próbny rozwiązuje się z upływem tego okresu, a przed jego
upływem może być rozwiązana za wypowiedzeniem. Oświadczenie każdej ze stron o
wypowiedzeniu lub rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia powinno nastąpić na
piśmie. W oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę zawartej na czas
nieokreślony lub o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia powinna być wskazana
przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy.
Policjanta zwalnia się ze służby w sytuacjach:
 orzeczenia trwałej niezdolności do służby,
 nieprzydatności do służby, stwierdzonej w opinii służbowej w okresie służby
przygotowawczej,
 wymierzenia kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby,
 skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne, ścigane z oskarżenia
publicznego,
 utraty obywatelstwa polskiego lub nabycia obywatelstwa innego państwa.
Policjanta można zwolnić ze służby gdy:
 nie wywiązuje się z obowiązków służbowych, co stwierdzono w dwóch kolejnych
opiniach, między którymi upłynęło co najmniej 6 miesięcy,
 skazany został prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo inne niż wyżej
określone,
 powołano go do innej służby państwowej, samorządowej lub w stowarzyszeniach,
 nabył prawo do emerytury po osiągnięciu 30 lat wysługi,
 wymaga tego ważny interes służby,
 nastąpiła likwidacja jednostki Policji lub jej reorganizacja połączona ze
zmniejszeniem
obsady etatowej,
 upłynęło 12 miesięcy od dnia zaprzestania służby z powodu choroby.
1.1
Podstawowe obowiązki pracownika wynikające z Kodeksu Pracy i aktów
wykonawczych
Obowiązkami pracownika i pracodawcy nazywa się zespół norm dotyczących zasad
wykonywania pracy, które zostały zawarte w przepisach prawa pracy oraz wewnętrznych
regulacjach obowiązujących w danym zakładzie pracy.
W Kodeksie pracy szczegółowo określono poszczególne obowiązki pracodawców
i pracowników, począwszy od zawarcia pomiędzy obiema stronami umowy o pracę, poprzez
trwanie stosunku pracy, aż do momentu jego rozwiązania.
Obowiązki pracownika w dziedzinie BHP.
Podstawowym obowiązkiem pracownika w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy jest
przestrzeganie przepisów i zasad BHP.
W szczególności pracownik jest obowiązany:
 znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzającym,
 wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,
 dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,
 stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
 poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym
 badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
 niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku
albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także
inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,
 współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Uprawnienia pracownika dziedzinie BHP.
Pracownikowi przysługuje prawo do:
 powstrzymania się od wykonywania pracy – powiadamiając o tym niezwłocznie
przełożonego – w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom
bezpieczeństwa
i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika,
albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym
osobom.
 pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, również zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego, jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie
usuwa zagrożenia. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia
się
z miejsca zagrożenia, w powyższej sytuacji, pracownik zachowuje prawo
do wynagrodzenia.
 powstrzymania się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności
psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia
bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.
Powstrzymanie się pracownika od wykonywania pracy wymagającej szczególnej
sprawności psychofizycznej może nastąpić tylko po uprzednim zawiadomieniu
o tym przełożonego.
Uprawnień do powstrzymania się od pracy – w razie gdy warunki pracy nie
odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie
zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, albo gdy wykonywana przez niego
praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, jak również od wykonywania
pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej – nie posiadają
pracownicy, których obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub
mienia,
np. funkcjonariusze straży pożarnej.
Prawo do wypoczynku.
Każdy pracownik posiada prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu
wypoczynkowego i nie może zrzec się prawa do urlopu. Pracownik podejmujący pracę
po raz pierwszy, w roku kalendarzowym, w którym podjął pracę, uzyskuje prawo do
urlopu
z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego
mu po przepracowaniu roku. Prawo do kolejnych urlopów pracownik nabywa w każdym
następnym roku kalendarzowym.
Wymiar urlopu wynosi:
 20 dni roboczych – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,
 26 dni roboczych – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.
Wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się
proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika.
Urlop wypoczynkowy przysługuje w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego
u danego pracodawcy. Obniżeniu proporcjonalnemu ulega wymiar urlopu pracownika z tytułu
nieobecności trwającej co najmniej 1 miesiąc z powodu:
 urlopu bezpłatnego,
 urlopu wychowawczego,
 odbywania zasadniczej służby wojskowej lub jej form zastępczych,
 tymczasowego aresztowania,
 odbywania kary pozbawienia wolności,
 nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy.
Pracownik ma prawo do 4 dni urlopu „ na żądanie” w każdym roku kalendarzowym
(wymiar urlopu nie ujęty w planie urlopów)
1.2
Obowiązki pracodawcy wynikające z Kodeksu Pracy i innych ustaw oraz aktów
wykonawczych
Do podstawowych obowiązków pracodawcy należy:
 zaznajomienie pracowników z zakresem ich obowiązków, sposobem wykonywania
pracy oraz podstawowymi uprawnieniami,
 organizowanie pracy,
 przeciwdziałanie dyskryminacji,
 zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
 wypłacanie wynagrodzenia,
 ułatwianie pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych,
 zaspokajanie potrzeb socjalnych pracowników,
 ocenianie pracowników,
 prowadzenie dokumentacji,
 udostępnianie dokumentów i przepisów,
 przeciwdziałanie lobbingowi,
 uzasadnianie rozwiązania stosunku pracy,
Obowiązki pracodawcy w dziedzinie BHP
Uregulowania prawne dotyczące obowiązków i uprawnień pracodawców zawarte są
w szeregu aktach prawnych zarówno krajowych jak i międzynarodowych.
Najważniejszym z nich można uznać ustawę z dnia 26 czerwca 1974 roku
(z późniejszymi zmianami) Kodeks Pracy.
W tym akcie normatywnym, w dziale dziesiątym „Bezpieczeństwo i higiena pracy”,
ustawodawca wskazuje podstawowe obowiązki pracodawcy.
Ogólnie stwierdzono tam, że pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa
i higieny pracy w zakładzie pracy. Dodatkowo ustawodawca wskazał, iż na zakres
odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie BHP
oraz powierzenie wykonywania zadań służby BHP oraz specjalistom spoza zakładu pracy.
Jest on obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
W szczególności do jego obowiązków należy:
 organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
 zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonanie tych poleceń,
 reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu
ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki
wykonywania pracy,
 zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom
zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki
pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy,
 uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących
dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych
działań profilaktycznych,
 zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,
 zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Ważne jest, iż koszty działań podejmowanych przez pracodawcę w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy nie mogą obciążać pracowników.
Pracodawca musi również znać w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim
obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i
higieny pracy. Obowiązek ten dotyczy też osób kierujących pracownikami.
Pracodawca jest zobowiązany do przekazywania pracownikom informacji o:
 zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych
stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania
w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników,
 działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu wyeliminowania lub
ograniczenia zagrożeń, o których mowa w pkt 1,
 pracownikach wyznaczonych do:
a) udzielania pierwszej pomocy,
b) wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji
pracowników.
Zdarza się, że jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni
przez różnych pracodawców, wówczas mają oni obowiązek:
 współpracować ze sobą,
 wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,
 ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.
Należy tu zaznaczyć, że wyznaczenie koordynatora nie zwalnia poszczególnych
pracodawców
z obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy zatrudnionym przez nich
pracownikom.
W roku 2009 pracodawcę zobowiązano do:
 zapewnienia środków niezbędnych do udzielania pierwszej pomocy w nagłych
wypadkach, zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników,
 wyznaczenia pracowników do:
 udzielania pierwszej pomocy,
 wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji
pracowników,
 zapewnienia łączności ze służbami zewnętrznymi wyspecjalizowanymi w
szczególności w zakresie udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach,
ratownictwa medycznego oraz ochrony przeciwpożarowej.
Jeśli istnieje możliwość wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia obowiązkiem
pracodawcy jest:
 niezwłoczne poinformowanie pracowników o tych zagrożeniach oraz podjęcie
działania w celu zapewnienia im odpowiedniej ochrony,
 niezwłoczne dostarczenie pracownikom instrukcji umożliwiających, w przypadku
wystąpienia bezpośredniego zagrożenia, przerwanie pracy i oddalenie się z miejsca
zagrożenia w miejsce bezpieczne.
Ponadto w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracodawca:
 wstrzymuje pracę i wydaje pracownikom polecenie oddalenia się w miejsce
bezpieczne,
 do czasu usunięcia zagrożenia nie wydaje polecenia wznowienia pracy.
W powyższym wypadku a także, gdy wystąpiło bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub
życia innych osób, pracodawca musi umożliwić pracownikom podjęcie działań w celu
uniknięcia niebezpieczeństwa, nawet bez porozumienia z przełożonym, na miarę ich wiedzy i
dostępnych środków technicznych.
Pewne powinności ciążą na pracodawcy w sferze obiektów budowlanych i
pomieszczeń pracy. Musi on zapewnić aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego, w
którym przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów
uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych
przez uprawnionych rzeczoznawców.
Pracodawca jest odpowiedzialny za zapewnienie pomieszczeń pracy odpowiednich do rodzaju
wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników. W jego gestii leży też
utrzymywanie obiektów budowlanych i znajdujących się w nich pomieszczeń pracy, a także
terenów i urządzeń z nimi związanych w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne
warunki pracy.
Na pracodawcy spoczywa też wiele obowiązków związanych z właściwym
użytkowaniem maszyn i urządzeń technicznych.
Muszą one zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczać
pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem
prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, działaniem drgań mechanicznych i
promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników
środowiska pracy, a także uwzględniać zasady ergonomii.
Kolejny pakiet obowiązków pracodawcy dotyczy czynników oraz procesów pracy
stwarzających szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników.
Przepisy prawne wskazują, iż w razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia
na działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu
rakotwórczym lub mutagennym, pracodawca zastępuje je mniej szkodliwymi dla zdrowia lub
stosuje inne dostępne środki ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim
wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Ponadto pracodawca jest zobowiązany do
rejestrowania wszelkich prac związanych z wyżej wymienionym zagrożeniem oraz prowadzi
rejestr pracowników zatrudnionych przy tych pracach.
Podobne obowiązki ciążą na pracodawcy w przypadku zatrudniania pracownika w warunkach
narażenia na działanie szkodliwych czynników biologicznych, musi też chronić pracowników
przed promieniowaniem jonizującym, pochodzącym ze źródeł sztucznych i naturalnych,
występujących w środowisku pracy.
W sytuacji gdy działalność, którą prowadzi pracodawca stwarza możliwość
wystąpienia nagłego niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia pracowników, jest
zobowiązany podejmować działania zapobiegające takiemu niebezpieczeństwu. W takim
przypadku jest on zobowiązany zapewnić odpowiednie do rodzaju niebezpieczeństwa
urządzenia i sprzęt ratowniczy oraz ich obsługę przez osoby należycie przeszkolone oraz
udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanym.
W przypadku istnienia możliwości wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub
życia ludzkiego, pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby prace były wykonywane przez
co najmniej dwie osoby, w celu zapewnienia asekuracji.
W obszarze profilaktycznej ochrony zdrowia pracodawca jest zobowiązany do oceny
i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą oraz stosowania
niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko. Jest zobowiązany do
informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,
oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.
Przepisy zobowiązują pracodawcę jest do stosowania środków zapobiegających chorobom
zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, a w szczególności do:
 utrzymywania w stanie stałej sprawności urządzeń ograniczających lub eliminujących
szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzeń służących do
pomiarów tych czynników,
 przeprowadzania, na swój koszt, badań i pomiarów czynników szkodliwych dla
zdrowia, rejestrowania i przechowywania wyników tych badań i pomiarów oraz
udostępniania ich pracownikom.
Pracodawcy nie wolno dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego
stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Ponadto
w przypadku zatrudniania pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji
i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających pracodawca jest obowiązany zapewnić
tym pracownikom okresowe badania lekarskie także po zaprzestaniu pracy w kontakcie z
tymi substancjami, czynnikami lub pyłami oraz po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli
zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami.
W razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby
zawodowej, pracodawca jest obowiązany, na podstawie orzeczenia lekarskiego, w terminie
i na czas określony w tym orzeczeniu, przenieść pracownika do innej pracy nie narażającej
go na działanie czynnika, który wywołał te objawy.
Pracodawca musi zapewnić pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie
uciążliwych, nieodpłatnie, odpowiednie posiłki i napoje, jeżeli jest to niezbędne ze względów
profilaktycznych, a także odpowiednie urządzenia higieniczno-sanitarne oraz dostarczyć
niezbędne środki higieny osobistej, a także zapewnić środki do udzielania pierwszej pomocy
w razie wypadku.
Następny zakres ustawowych obowiązków pracodawcy dotyczy wypadków przy pracy
i chorób zawodowych.
W razie wypadku przy pracy jest on obowiązany podjąć niezbędne działania eliminujące lub
ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym
i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosować
odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom.
Pracodawca niezwłocznie zawiadamia właściwego inspektora pracy i prokuratora o
śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku,
który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za
wypadek przy pracy. Ponadto prowadzi rejestr wypadków przy pracy oraz ponosi koszty
związane z ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy.
Ponadto pracodawca przechowuje protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy
pracy wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową przez 10 lat.
W przypadku rozpoznania u pracownika choroby zawodowej albo podejrzenia o taką
chorobę, pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić o tym fakcie właściwemu
organowi Państwowej Inspekcji Sanitarnej i właściwemu inspektorowi pracy. Do jego
obowiązków należy też:
 ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia
tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym organem Państwowej Inspekcji
Sanitarnej,
 przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby
zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze,
 zapewnić realizację zaleceń lekarskich,
 prowadzić rejestr obejmujący przypadki stwierdzonych chorób zawodowych i
podejrzeń o takie choroby,
 przesyła zawiadomienie o skutkach choroby zawodowej do właściwego instytutu
medycyny pracy.
Pracodawca systematycznie analizuje przyczyny wypadków przy pracy, chorób
zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy i na podstawie
wyników tych analiz powinien stosować właściwe środki zapobiegawcze.
Pracodawca ma wiele obowiązków związanych ze szkoleniem pracowników. Dotyczą
one przeszkolenia pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed
dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenia okresowych szkoleń w tym zakresie.
Pracodawca musi odbyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie
niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków. Szkolenie to powinno być
okresowo powtarzane.
Ponadto pracodawca zaznajamia pracowników z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i
higieny pracy dotyczącymi wykonywanych przez nich prac oraz wydaje szczegółowe
instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy.
Kolejnym obowiązkiem pracodawcy jest dbanie o pracownika w zakresie środków
ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia ochronnego.
Dostarcza on pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające
przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w
środowisku pracy oraz informuje go o sposobach posługiwania się tymi środkami.
W jego gestii leży dostarczenie pracownikowi nieodpłatnie odzieży i obuwia roboczego,
jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu oraz ze
względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy.
Obowiązkiem pracodawcy jest niedopuszczenie pracownika do pracy bez środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym
stanowisku pracy, a także zapewnić, aby posiadały one właściwości ochronne i użytkowe,
oraz zapewnić odpowiednio ich pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkażanie.
Z przepisów ustawy Kodeks Pracy wynika, że pracodawca ma szereg obowiązków
dotyczących tworzenia służby bezpieczeństwa i higieny pracy, komisji BHP oraz konsultacji
w zakresie BHP. Zagadnienia te omówię przy okazji opisywania obowiązków i uprawnień
służby BHP.
Przepisy ustawy Kodeks Pracy są zgodne z Dyrektywą 89/391/EWG z dnia 12
czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia
pracowników w miejscu pracy (Dz. Urz. WE L 183 z 29.06.1989), w której w rozdziale
drugim określono obowiązki pracodawcy.
Katalog podstawowych obowiązków pracodawcy w kontekście przepisów
wykonawczych do ustawy Kodeks Pracy zawarty jest w Rozporządzeniu Ministra Pracy
i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy. Paragraf 39 wyżej wymienionego przepisu nakłada na pracodawcę obowiązek
oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego, występującego przy określonych pracach,
oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko.
W tym zakresie pracodawca powinien w szczególności:
 zapewnić organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników
przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla
zdrowia i uciążliwości - z uwzględnieniem możliwości psychofizycznych
pracowników;
 zapewnić likwidację zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez
stosowanie technologii, urządzeń, materiałów i substancji nie powodujących takich
zagrożeń.
Jeżeli likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, pracodawca powinien zastosować odpowiednie
rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie środki ochrony zbiorowej,
ograniczające wpływ tych zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników. Natomiast
jeśli ograniczenie zagrożeń w wyniku zastosowania takich rozwiązań nie jest wystarczające,
pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom środki ochrony indywidualnej,
odpowiednie do rodzaju i poziomu zagrożeń.
Ponadto pracodawca zapewnia pracownikom informacje o istniejących zagrożeniach, przed
którymi chronić ich będą środki ochrony indywidualnej oraz informacje o tych środkach
i zasadach ich stosowania.
Do obowiązków pracodawcy należy systematyczna kontrola stanu bezpieczeństwa i higieny
pracy ze szczególnym uwzględnieniem organizacji procesów pracy, stanu technicznego
maszyn
i innych urządzeń technicznych oraz ustalenie sposobu rejestracji nieprawidłowości i metod
ich usuwania.
Zgodnie z rozporządzeniem pracodawca udostępnia pracownikom, do stałego korzystania,
aktualne instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące:
 stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac
związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników;
 obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych;
 postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi;
 udzielania pierwszej pomocy.
Pracodawca powinien wprowadzić obowiązek meldowania się osoby w ustalony sposób
w oznaczonych porach jeśli wykonuje ona pracę w pomieszczeniu samodzielnie, a w sytuacji
awaryjnej mogą wystąpić zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowników, a w szczególności
zagrożenia: pożarowe, wybuchowe, porażenia prądem elektrycznym, wydzielania się
trujących i szkodliwych gazów lub par.
Pracodawca powinien ustalić rodzaje pomieszczeń, o których mowa wyżej, a także określić
sposób meldowania się oraz postępowania w razie braku meldunków.
Pracodawca zapewnia sprawnie funkcjonujący system pierwszej pomocy w razie wypadku
oraz środki do udzielania pierwszej pomocy. W zakresie tym w szczególności pracodawca
powinien zapewnić:
 punkty pierwszej pomocy w wydziałach (oddziałach), w których wykonywane są
prace powodujące duże zagrożenia wypadkowe lub wydzielanie się par, gazów albo
pyłów szkodliwych dla zdrowia - wyposażone w umywalki z ciepłą i zimną wodą oraz
w niezbędny sprzęt i inne środki do udzielania pierwszej pomocy;
 apteczki w poszczególnych wydziałach (oddziałach) zakładu pracy.
W przypadku zatrudniania pracowników niepełnosprawnych pracodawca powinien zapewnić
dostosowanie stanowisk pracy oraz dojść do nich - do potrzeb i możliwości tych
pracowników, wynikających ze zmniejszonej sprawności.
Przy wykonywaniu pracy niewymagającej stale pozycji stojącej pracodawca powinien
zapewnić pracownikom możliwość siedzenia a przypadku wykonywaniu pracy wymagającej
stale pozycji stojącej lub chodzenia, możliwość odpoczynku w pobliżu miejsca pracy w
pozycji siedzącej.
Pracodawca posiada obowiązki w zakresie wyposażenia technicznego, w celu
wyeliminowania potrzeby ręcznego przemieszczania ciężarów, jak również w zakresie
opracowania zasad ruchu na drogach wewnątrzzakładowych, zgodnych z przepisami prawa o
ruchu drogowym.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić ochronę pracowników przed zagrożeniami
związanymi
z narażeniem na hałas i innych czynników szkodliwych dla zdrowia.
Pracodawca ustala i aktualizuje wykaz prac szczególnie niebezpiecznych występujących
w zakładzie pracy a także określa szczegółowe wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy
przy ich wykonywaniu, zapewniając:
 bezpośredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób;
 odpowiednie środki zabezpieczające;
 instruktaż pracowników obejmujący w szczególności:
a) imienny podział pracy,
b) kolejność wykonywania zadań,
c) wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy poszczególnych
czynnościach.
Obowiązkiem pracodawcy jest informowanie pracowników o właściwościach fizycznych,
chemicznych i biologicznych stosowanych w zakładzie pracy materiałów, półfabrykatów
i wyrobów gotowych oraz o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników związanym
z ich stosowaniem, a także o sposobach bezpiecznego ich stosowania oraz postępowania z
nimi w sytuacjach awaryjnych. Informuje ich tez o możliwości powstania nieprzewidzianych
sytuacji, podczas których mogłyby wystąpić poważne zagrożenia dla zdrowia lub życia.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom pomieszczenia i urządzenia higieniczno
– sanitarne , których rodzaj, ilość i wielkość powinny być dostosowane do liczby
zatrudnionych pracowników, stosowanych technologii i rodzajów pracy oraz warunków, w
jakich ta praca jest wykonywana.
Pracodawca zapewnia wszystkim pracownikom wodę zdatną do picia lub inne napoje, a ilość,
rodzaj i temperatura tych napojów powinny być dostosowane do warunków wykonywania
pracy i potrzeb fizjologicznych pracowników.
Ponadto pracodawca jest obowiązany zapewnić dostarczanie pracownikom środków higieny
osobistej, których ilość i rodzaje powinny być dostosowane do rodzaju i stopnia
zanieczyszczenia ciała przy określonych pracach.
Uprawnienia pracodawcy w dziedzinie BHP.
Po stronie pracodawcy ustawodawca ulokował znacznie więcej obowiązków niż praw.
Wskazuje na to nawet tytuł rozdziału I, działu X Kodeksu Pracy – „Podstawowe obowiązki
pracodawcy”, w odróżnieniu do rozdziału II, który prawodawca zatytułował „Prawa i
obowiązki pracownika”.
Uprawnienia pracodawcy mogą wynikać wprost z jego obowiązków, ponieważ
kontrolowanie przez pracodawcę stosowania się przez pracowników do przepisów BHP
wpływa na ogólne bezpieczeństwo w zakładzie pracy.
Pracodawca ma prawo:
 Nadzorować i kontrolować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy.
 Wymagać, aby pracownicy przestrzegali przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy.
 Stosować w stosunku do pracowników naruszających zasady BHP, kary porządkowe.
 W rażących przypadkach naruszenia przepisów BHP przez pracowników pracodawca
może wypowiedzieć a nawet rozwiązać umowę o pracę.
1.3
Podstawowe obowiązki policjanta wynikające z Ustawy o Policji,
rozporządzeń oraz aktów wewnętrznych, w tym obowiązki wynikające z roty
ślubowania.
Osoba podejmująca służbę w Policji jest zobowiązana przyjąć na siebie liczne
powinności, a także poddać się określonym rygorom wynikającym z charakteru i specyfiki tej
służby oraz zakresu realizowanych przez nią zadań. Obowiązki policjanta składające się na
treść powstałego między nim a państwem stosunku służbowego są rozległe oraz mają
zróżnicowaną naturę i niejednolitą rangę.
W pojęciu policyjnym można je określić jako obowiązki mające charakter podstawowy
i uniwersalny.
Można je z kolei podzielić na dwie grupy: obowiązki wynikające z roty ślubowania oraz inne
obowiązki.
Podstawowe obowiązki policjanta wynikające z roty ślubowania
 wierna służba Narodowi
 pełnienie wobec Narodu służebnej funkcji,
 pełnienie służby z pełnym poświęceniem i oddaniem,
 ochrona ustanowionego konstytucją RP porządku prawnego
 czuwanie nad tym, aby wszystkie postanowienia Konstytucji były przestrzegane przez
wszystkie podmioty w RP,
 strzeżenie bezpieczeństwa Państwa i jego obywateli, nawet z narażeniem życia
 realizacja podstawowych zadań Policji,
 ochrona Państwa i jego obywateli przed bezprawnymi zamachami,
 przestrzeganie prawa
 przestrzeganie prawa w najwyższym stopniu (zakresie),
 wierność konstytucyjnym organom RP
 pełna lojalność i dyspozycyjność wobec najwyższych władz i organów Państwa,
zapewniając im ochronę oraz warunki normalnego funkcjonowania,
 przestrzeganie dyscypliny służbowej oraz wykonywanie rozkazów i poleceń
służbowych
 przestrzeganie nie tylko norm prawnych, ale także nakazów mających postać
rozkazów lub poleceń przełożonych,
 obowiązek ten rozciąga się również na wykonywanie poleceń sądu, prokuratury, itp.
w zakresie ustalonym odrębnymi przepisami,
 strzeżenie tajemnicy państwowej i służbowej
 zakaz ujawniania wszystkich tych informacji, które w myśl obowiązujących przepisów
zostały uznane jako informacje zawierające tajemnicę państwową i służbową,
 strzeżenie honoru, godności i dobrego imienia służby oraz przestrzeganie zasad etyki
zawodowej
 postępowanie policjanta zarówno w czasie służby jak i poza nią nie przynosząc
uszczerbku pozycji funkcjonariusza Policji w oczach społeczeństwa jak również
prestiżu tego stanowiska,
Podstawowe obowiązki policjanta wynikające z Ustawy o Policji i innych aktów prawnych:
 noszenie w czasie służby przepisowego munduru i wyposażenia,
 zachowanie apolityczności,
 pełnienie służby w wyznaczonym miejscu i czasie,
 niepodejmowanie poza służbą zajęć zarobkowych bez zgody właściwego
przełożonego,
 uzyskanie zezwolenia przełożonego na przynależność do organizacji lub stowarzyszeń
zagranicznych albo międzynarodowych,
 poddanie się raz w roku profilaktycznym badaniom lekarskim,
 poddanie się okresowemu opiniowaniu,
 powiadomienie swojego bezpośredniego przełożonego w sprawach osobowych o:
 planowanym wyjeździe zagranicznym na więcej niż trzy dni,
 zmianie nazwiska,
 zmianie stanu cywilnego,
 urodzeniu się dziecka, przysposobieniu, wzięciu na utrzymanie lub wychowanie,
 wszczęciu i zakończeniu postępowania karnego lub postępowania karnego
skarbowego przeciwko niemu, małżonkowi lub dzieciom pozostającym na jego
utrzymaniu,
 zmianie miejsca zamieszkania,
 usprawiedliwienie nieobecności lub spóźnienia do służby,
 uprzedzenie o niemożności stawienia się do służby lub spóźnieniu z przyczyny z góry
wiadomej lub możliwości do przewidzenia:
 poinformowanie o przewidywanym czasie trwania nieobecności.
1.4
Uregulowania prawne dotyczące Zarządzenia nr 916 Komendanta Głównego
Policji w sprawie szczegółowych warunków BHP oraz organizacji służby BHP.
Zgodnie a art. 207 § l Kodeksu pracy odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i
higieny służby (pracy) w zakładzie pracy ponosi pracodawca.
Pracodawcami w Policji są:
 Komendant Główny Policji w odniesieniu do policjantów pełniących służbę we
wszystkich jednostkach KGP,
 Komendant Wojewódzki Policji w odniesieniu do policjantów pełniących służbę
w jednostkach i służbach KWP,
 Komendant Powiatowy Policji w odniesieniu do policjantów pełniących służbę
w jednostkach i rewirach jemu podległych.
Zarządzenie nr 916 KGP z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków
bezpieczeństwa i higieny służby i pracy oraz organizacji służby bhp w Policji stanowi:
 kierownicy jednostek Policji obowiązani są zapewnić policjantom bezpieczne
i higieniczne warunki służby przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki
i techniki,
 zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków służby polega na przygotowaniu
służby w sposób zapobiegający wypadkom, chorobom zawodowym i schorzeniom
związanym z warunkami służby,
 kierownicy jednostek (pracodawcy) ponoszą odpowiedzialność za stan
bezpieczeństwa
i higieny służby w podległych jednostkach,
 odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny służby w swoim zakresie działania
ponoszą także kierownicy komórek organizacyjnych Policji oraz inne osoby kierujące
zespołami policjantów,
 wszyscy przełożeni są zobowiązani znać przepisy i zasady bhp oraz inne przepisy
o ochronie pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania obowiązków służbowych.
Obowiązkiem policjanta w zakresie bhp jest:
 przestrzegać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny służby, które wynikają
bezpośrednio z ogólnych i szczegółowych przepisów prawnych regulujących realizację
zadań w policji a także instrukcji, wytycznych, regulaminów itp.,
 brać udział w szkoleniu z zakresu bhp,
 wykonywać zadania służbowe w sposób zgodny z przepisami zasadami bezpieczeństwa
i higieny służby oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,
 dbać o należyty stan sprzętu i wyposażenia oraz porządek i ład w miejscu pracy,
 stosować zbiorowe środki ochrony a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej /wyposażenie do służby kamizelki kuloodporne, kaski, środki przymusu
bezpośredniego, itp., zgodnie z ich przeznaczeniem,
 poddawać się badaniom profilaktycznym,
 współdziałać z przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa
i higieny służby.
1.5
Rola organizacji społecznych w zakresie przestrzegania zasad BHP
Funkcjonowanie społecznej inspekcji pracy w zakładach pracy reguluje ustawa z dnia
24 czerwca 1983r. o społecznej inspekcji pracy (Dz. U. Nr 35 poz. 163 z późn. zm.).
Zadania szczegółowe społecznych inspektorów pracy określa art. 4 ustawy, który stanowi,
iż społeczni inspektorzy pracy realizując swoje zadania ustawowe koncentrują się na trzech
blokach spraw a mianowicie:
 w zakresie bezpieczeństwa pracy – na eliminowaniu zagrożeń, które są przyczyny
wypadków i chorób zawodowych, przestrzeganiu wymogów technologicznych,
wyposażeniu maszyn i urządzeń w osłony i urządzenia zabezpieczające, wyposażeniu
pracowników w sprawny sprzęt ochrony osobistej, przestrzeganiu przez pracowników
przepisów i zasad bezpieczeństwa pracy,
 w zakresie higieny pracy – na zapewnieniu pracownikom norm higienicznych
w szczególności dotyczących substancji szkodliwych, zapylenia, hałasu, wibracji,
mikroklimatu i oświetlenia oraz zapewnienia pracownikom odpowiednich
pomieszczeń higieniczno – sanitarnych,
 w zakresie prawnej ochrony pracy – na kontroli przestrzegania przepisów o czasie
pracy, ochrony pracy kobiet, świadczeń pieniężnych z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych.
Uprawnienia i zasady postępowania społecznych inspektorów pracy.
Zgodnie z art. 8 ust. 1 (ustawy o sip) społeczny inspektor pracy ma prawo wstępu w każdym
czasie do pomieszczeń i urządzeń zakładu pracy dla wykonania swych zadań określonych
w art. 4 tej ustawy. Ponadto zakładowy społeczny inspektor pracy ma wiele uprawnień,
do których m.in. należą:
 prawo żądania informacji oraz okazywania dokumentów niezbędnych dla wykonania
funkcji kontrolnych,
 prawo występowania o natychmiastowe usunięcie bezpośrednich zagrożeń dla zdrowia
i życia pracowników,
 prawo wydawania zaleceń, w tym w szczególności zaleceń wstrzymania pracy danego
urządzenia technicznego lub określonych robót,
 prawo wpisywania uwag,
 prawo zwracania uwagi pracownikom w przypadkach naruszenia obowiązujących
przepisów i zasad bhp,
 prawo występowania o odsunięcie pracownika od pracy w przypadkach braku
wymaganych uprawnień kwalifikacyjnych niezbędnych do obsługi określonych
urządzeń, czy też braku orzeczenia lekarskiego dopuszczającego do wykonywania
pracy,
 udział w zespołach powypadkowych (jako strony równoprawnej) ustalających
okoliczności i przyczyny wypadków przy pracy,
 prawo wnioskowania do inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy o
przeprowadzenie kontroli,
 prawo wnioskowania do inspektora pracy o wszczęcie postępowania w sprawach
o wykroczenie przeciwko prawom pracownika,
 udział w dokonywanych przez zakład pracy analizach przyczyn powstawania
wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych schorzeń spowodowanych
warunkami pracy,
 prawo uczestniczenia w kontrolach przeprowadzanych przez Państwową Inspekcję
Pracy,
 prawo czuwania nad wykonywaniem decyzji i zaleceń organów nadzoru i kontroli
warunków pracy, a w razie ich nie wykonania zawiadomienie tych organów,
 prawo uczestnictwa jako wiceprzewodniczący w pracach komisji bezpieczeństwa
i higieny pracy,
 prawo opiniowania projektów planów poprawy warunków pracy i planów rehabilitacji
zawodowej oraz kontrolowanie ich realizacji.
Utrudnianie społecznemu inspektorowi pracy w realizacji wymienionych praw i uprawnień
jest traktowane jako utrudnianie działalności społecznej inspekcji pracy, co jest
wykroczeniem określonym w art. 22 ust.1 ustawy o SIP. Stanowi ona:
„kto działając w imieniu zakładu pracy narusza przepisy ustawy o społecznej inspekcji pracy,
a w szczególności uniemożliwia działalność społecznego inspektora pracy lub nie wykonuje
zalecenia zakładowego społecznego inspektora pracy, podlega karze grzywny do 2500 zł”.
Rola związków zawodowych w zakresie ochrony pracy.
Zgodnie art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991r. o związkach
Zawodowych (Dz.U.01. Nr.79, poz.854 z późn. zm.) - organizacjom związkowym przypada
szczególna rola, sprawowania kontroli nad przestrzeganiem prawa pracy oraz uczestniczenia,
na zasadach określonych odrębnymi przepisami w nadzorze nad przestrzeganiem przepisów
oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ponadto przedmiotowa ustawa określiła, iż związki zawodowe reprezentują interesy
pracowników w zakresie warunków pracy i warunków socjalno – bytowych oraz bronią ich
praw w tym zakresie.
Zakładowa organizacja związkowa wykonuje swoje zadania bezpośrednio lub pośrednio
– kierując działalnością społecznej inspekcji pracy oraz współdziałając w tym zakresie
z Państwową Inspekcją Pracy.
Jeżeli w sprawach, o których mowa w art. 23 ust. 1 wyżej wymienionego przepisu, zdaniem
związku zawodowego postępowanie organu administracji państwowej i samorządu
terytorialnego lub pracodawcy jest niezgodne z prawem lub narusza zasady sprawiedliwości,
związek może wystąpić do właściwego organu z żądaniem spowodowania usunięcia
we właściwym trybie stwierdzonej nieprawidłowości.
1.6
Odpowiedzialność pracownika i policjanta za naruszenie zasad BHP
Zasady bhp są to reguły postępowania wynikające z doświadczenia zawodowego,
wiedzy technicznej i zdrowego rozsądku. Nie zostały ujęte żadnym aktem prawnym, ale
stosuje się je wtedy gdy nie ma odpowiedniego do sytuacji uregulowania przepisami bhp lub
przepisy
te
nie
są wystarczające w danej sytuacji. Zasady mogą wynikać np. z poleceń przełożonych,
specjalistów od bhp czy z instrukcji obsługi jakiegoś urządzenia.
Naruszanie przez pracownika przepisów BHP niesie za sobą poważne konsekwencje. Tak
samo dzieje się w przypadku naruszania zasad BHP. Wynika to z tego, że naruszanie zasad
BHP jest zawsze równoznaczne z naruszeniem przepisów BHP. Stanowi o tym art. 211
kodeksu pracy, który wyraźnie mówi, że przestrzeganie zasad BHP jest obowiązkiem
prawnym.
Naruszenie zasad BHP nieść może dla pracownika szereg przykrych konsekwencji. Może on
zostać ukarany upomnieniem, grzywną lub karą finansową. Ponadto, gdy łamiąc zasadę
wyrządził pracodawcy szkodę, poniesie za to odpowiedzialność materialną, a w przypadku,
gdy złamanie zasady nosiło znamiona wykroczenia lub przestępstwa, również
odpowiedzialność karną.
Odpowiedzialność pracownika za naruszanie zasad BHP
Zasadniczo pracownik może podlegać czterem rodzajom odpowiedzialności:
 odpowiedzialności materialnej – za szkodę wyrządzoną pracodawcy przez zawinione
niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków pracowniczych;
 odpowiedzialności porządkowej – za nieprzestrzeganie organizacji pracy u
pracodawcy;
 odpowiedzialności dyscyplinarnej – regulowanej odrębnymi przepisami, za
przewinienia w tych przepisach wskazane (np. odpowiedzialność urzędników,
nauczycieli);
 odpowiedzialności zawodowej – ponoszonej przed organami samorządu zawodowego,
za złamanie zasad obowiązujących konkretną grupę zawodową (np. lekarzy,
pielęgniarki, adwokatów).
Odpowiedzialność porządkowa to odpowiedzialność za nieprzestrzeganie przez pracownika:
 ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy,
 przepisów BHP,
 przepisów przeciwpożarowych,
 przyjętego sposobu potwierdzania przybycia
usprawiedliwiania nieobecności pracy.
i
obecności
w
pracy
oraz
Z tytułu odpowiedzialności porządkowej można ukarać pracownika m.in. za:
 spóźnienie się do pracy,
 opuszczenie miejsca pracy bez konsultacji z pracodawcą,
 palenie papierosa w magazynie z artykułami biurowymi,
 zablokowanie drzwi ewakuacyjnych,
 naruszenie regulaminu pracy,
 spożywanie alkoholu w miejscu pracy,
 wykonywanie pracy bez wymaganej na danym stanowisku odzieży ochronnej.
Nie będzie natomiast możliwe zastosowanie kary porządkowej w przypadku wykonywania
przez pracownika pracy złej jakości. W takiej sytuacji, jeśli wystąpi wina pracownika, a
pracodawca poniesie szkodę, można domagać się odszkodowania. Za naruszenie objęte
odpowiedzialnością porządkową Kodeks pracy przewiduje możliwość zastosowania jednej z
trzech kar porządkowych:
 kary upomnienia
 kary nagany
 kary pieniężnej
Karę upomnienia i karę nagany pracodawca może zastosować w każdym przypadku, o ile
pracownik nie przestrzega ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego sposobu
potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy
(art. 108 § 1 KP).
Kara pieniężna ma natomiast charakter wyjątkowy i można ją zastosować tylko szczególnych
okolicznościach, tzn. za:
 nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów BHP,
 nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów przeciwpożarowych,
 opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia,
 stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości,
 spożywanie alkoholu w czasie pracy (art. 108 § 2 KP).
Pracodawca powinien także pamiętać, że zgodnie z art. 281 pkt. 4 Kodeksu pracy,
zastosowanie innej kary niż wymienione, jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika i
podlega karze grzywny od 1 000 do 30 000 zł. Pracodawca nie może więc dyscyplinować
pracownika poprzez powierzanie mu dodatkowej pracy czy pozostawienie po godzinach.
Zastosowanie innych kar porządkowych nie będzie możliwe nawet wówczas, gdy pracodawca
wprowadzi je do regulaminu pracy. Bowiem zgodnie z art. 104-1 § 2 Kodeksu pracy,
regulamin pracy może jedynie informować o karach porządkowych zawartych w przepisach
Kodeksu, a nie wprowadzać nowe.
Decydując o tym, jaką karę porządkową zastosować, pracodawca musi wziąć pod uwagę
w szczególności:
 rodzaj naruszenia obowiązków pracowniczych,
 stopień winy pracownika,
 dotychczasowy stosunek pracownika do pracy (art. 111 KP)
Co istotne, zastosowanie kary porządkowej nie jest obowiązkiem pracodawcy, a
jedynie uprawnieniem. Jedynym wyjątkiem jest przewinienie pracownika polegające na
nieprzestrzeganiu przepisów BHP.
Art. 207 § 2 Kodeksu pracy zobowiązuje pracodawcę do zapewnienia przestrzegania w
zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Należy więc przyjąć,
że w sytuacji, gdy pracownik uchyla się od przestrzegania zasad BHP, pracodawca ma
obowiązek ukarać go jedną z kar porządkowych. Pracodawca nie może także zapomnieć, że
za jedno przewinienie można zastosować tylko jedną karę porządkową.
Odpowiedzialność policjanta (uwagi ogólne)
Za nieprzestrzeganie omówionych wcześniej obowiązków lub za inne naganne zachowanie
się w służbie policjant ponosi odpowiedzialność.
Naganność w postępowaniu policjanta może wyrażać się zwłaszcza w zachowaniu
sprzecznym z:
 ogólnie obowiązującymi przepisami prawa
 przepisami służbowymi
 poleceniami i rozkazami przełożonych
 zasadami etyki zawodowej
W zależności od rodzaju norm, które policjant narusza swym postępowaniem, rozróżnia się
odpowiedzialność:
 dyscyplinarną
 karną
 cywilną (materialną)
Odpowiedzialność dyscyplinarna
Policjant odpowiada dyscyplinarnie za popełnienie przewinienia dyscyplinarnego
polegającego na naruszeniu dyscypliny służbowej lub nieprzestrzeganiu zasad etyki
zawodowej.
Naruszenie dyscypliny służbowej polega na zawinionym przekroczeniu uprawnień lub
niewykonaniu obowiązków wynikających z przepisów prawa lub rozkazów i poleceń
wydanych przez przełożonych uprawnionych na podstawie tych przepisów.
Naruszeniem dyscypliny służbowej jest w szczególności:
 odmowa wykonania albo niewykonanie rozkazu lub polecenia przełożonego,
względnie organu uprawnionego na podstawie ustawy do wydawania poleceń
policjantom,
z wyłączeniem rozkazów i poleceń, o których mowa w art. 58 ust. 2 (Policjant
obowiązany jest odmówić wykonania rozkazu lub polecenia przełożonego, a także
polecenia prokuratora, organu administracji państwowej lub samorządu
terytorialnego, jeśli wykonanie rozkazu lub polecenia łączyłoby się z popełnieniem
przestępstwa.);
 zaniechanie czynności służbowej albo wykonanie jej w sposób nieprawidłowy;
 niedopełnienie obowiązków służbowych albo przekroczenie uprawnień określonych
w przepisach prawa;
 wprowadzenie w błąd przełożonego lub innego policjanta, jeżeli spowodowało to lub
mogło spowodować szkodę służbie, policjantowi lub innej osobie;
 postępowanie przełożonego w sposób przyczyniający się do rozluźnienia dyscypliny
służbowej w podległej jednostce organizacyjnej lub komórce organizacyjnej Policji;
 stawienie się do służby w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka
oraz spożywanie alkoholu lub podobnie działającego środka w czasie służby albo
w obiektach lub na terenach zajmowanych przez Policję;
 utrata służbowej broni palnej, amunicji lub legitymacji służbowej;
 utrata przedmiotu stanowiącego wyposażenie służbowe, którego wykorzystanie przez
osoby nieuprawnione wyrządziło szkodę obywatelowi lub stworzyło zagrożenie dla
porządku publicznego lub bezpieczeństwa powszechnego;
 utrata dokumentu zawierającego informacje stanowiące tajemnicę państwową lub
służbową.
Katalog kar, które można wymierzyć policjantowi (jest bardzo rozbudowany) – zawarty jest
w art. 134 ustawy o Policji:
 nagana;
 zakaz opuszczania wyznaczonego miejsca przebywania;
 ostrzeżenie o niepełnej przydatności do służby na zajmowanym stanowisku;
 wyznaczenie na niższe stanowisko służbowe;
 obniżenie stopnia;
 wydalenie ze służby.
Odpowiedzialność karna
Policjant ponosi odpowiedzialność karną na zasadach i w trybie przewidzianym
w kodeksie karnym, według tych samych reguł co każdy obywatel, z tym że sprawowanie
funkcji policjanta często może stanowić okoliczności obciążające.
Odpowiedzialność cywilna (materialna)
Następstwem przekroczenia uprawnień przez policjanta może być uszczerbek na
dobrach chronionych prawem cywilnym, czyli tzw. szkoda.
W grę może tu wejść zarówno szkoda materialna jak i szkoda niematerialna, czyli tzw.
krzywda. Odpowiedzialność cywilna (majątkowa) policjanta ma charakter pośredni. Jeżeli
wyrządzi on szkodę przy wykonywaniu powierzonych mu czynności (chodzi tu o każdą
czynność wchodzącą w zakres zadań policjanta) wówczas odpowiedzialność ponosi Skarb
Państwa.
Zakres tych roszczeń określają przepisy kodeksu cywilnego (art. 361 i 444 – 446). Organ
Policji, który wypłaci poszkodowanemu świadczenie odszkodowawcze, może dochodzić od
policjanta ich zwrotu na podstawie przepisu o odpowiedzialności materialnej policjantów za
szkody wyrządzone w mieniu resortu spraw wewnętrznych i administracji.
Odpowiedzialność policjanta za naruszenie przepisów BHP.
Za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny służby policjant ponosi
odpowiedzialność:
 dyscyplinarną w zakresie art. 132 Ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji,
 materialną – w zakresie wyrządzonej szkody, jednakże nieprzekraczającej
trzymiesięcznego uposażenia.
1.7
Ochrona pracy i służby kobiet przez przepisy Kodeksu Pracy
Przepisy o ochronie pracy (służby) kobiet mają na celu:
 ochronę zdrowia kobiet,
 zapewnienie kobiecie w ciąży trwałości stosunku pracy oraz szczególną ochronę jej
zdrowia,
 zapewnienie po urodzeniu dziecka możliwości sprawowania opieki (urlop
macierzyński, wychowawczy, opieka nad chorym dzieckiem).
Ochrona zdrowia kobiet sprowadza się do zakazu ich zatrudniania przy pracach
szczególnie uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia.
Rodzaje prac wzbronionych kobietom określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia
10.09.1996 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom (Dz. U. Nr 114, póz. 545).
Do prac tych między innymi należy:
 przenoszenie ręczne ciężarów w zatrudnieniu stałym powyżej 12 kg, w zatrudnieniu
dorywczym powyżej 20 kg, tj. do 4 razy na godzinę),
 ręczne przenoszenie ciężarów pod górę (pochylnie, schody) przy pracy stałej 8 kg, przy
pracy dorywczej 15 kg. Kobietom w ciąży i okresie karmienia przy pracach wyżej
wymienionych
w ograniczeniu do ¼ określonych wartości.
W przypadku przedłożenia przez kobietę w ciąży zaświadczenia lekarskiego
stwierdzającego jej stan (nawet bez przeciwwskazań) pracodawca ma obowiązek przenieść ją do
pracy na takie stanowisko, które nie narusza postanowień zawartych w wyżej wymienionym
rozporządzeniu.
Do prac wzbronionych kobietom w ciąży zaliczamy również:
 prace przy obsłudze monitorów ekranowych powyżej 4 godzin na dobę,
 prace na wysokości ( praca powyżej 1 m),
 prace w pozycji wymuszonej,
Za wymuszoną pozycję ciała uważa się taką, która jest odmienna od pozycji pionowo
– stojącej, a konieczność jej przyjęcia podczas pracy jest wymuszona konstrukcją,
kształtem i rozmiarami stanowiska pracy lub też miejscem, sposobem wykonywania
pracy.
Obciążającą sytuacją w takiej pozycji jest brak ruchu, więc należy przyjąć, że każda
pozycja jest wymuszoną, jeżeli nie można jej zmienić podczas czynności trwającej
nieprzerwanie przez okres 1 godziny.
Natomiast czas pracy wymagającej pozostawania w wymuszonej pozycji ciała
obejmuje min 50%, a nawet inne źródła podają 70% czasu pracy w ciągu zmiany.
Prace biurowe nie należą do prac w wymuszonej pozycji ciała. Przykładem pracy
w wymuszonej pozycji jest np. praca posadzkarza, kierowcy zawodowego.
 prace w pozycji stojącej łącznie ponad 3 godz. w czasie zmiany roboczej,
 prace w narażeniu na hałas, odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy przekraczający
wartość 65 dB,
 prace w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi
(prace stwarzające ryzyko zakażenia: wirusami: zapalenia wątroby typu B, ospy
wietrznej, półpaśca, różyczki, HIV, toksoplazmozą)
 prace w narażeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych, a mianowicie:





prace w narażeniu na działanie czynników rakotwórczych i o
prawdopodobnym działaniu rakotwórczym,
prace w narażeniu na niżej wymienione substancje chemiczne niezależnie od ich
stężenia
w środowisku pracy:

chloropren,

2-etoksyetanol,

dwubromek etylenu,

leki cytostatyczne,

mangan,

2-metoksyetanol,

ołów i jego związki organiczne i nieorganiczne,

rtęć i jej związki organiczne i nieorganiczne,

styren,

syntetyczne estrogeny i progesterony,

węgiel dwusiarczek,

preparaty do ochrony roślin,
prace w narażeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych (w szczególności
dotyczy to kobiet pracujących w Laboratorium Kryminalistycznym KWP w Poznaniu)
prace w narażeniu na działanie rozpuszczalników organicznych, jeżeli ich stężenia
w środowisku pracy przekraczają wartość 1/3 najwyższych dopuszczalnych stężeń.
prace stwarzające ryzyko ciężkiego urazu fizycznego lub psychicznego np. gaszenie
pożarów, udział w akcjach ratownictwa chemicznego, usuwanie skutków awarii czy
prace z materiałami wybuchowymi.
Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży,
a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny
uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę
zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy.
Zasady tej nie stosuje się do pracownicy w okresie próbnym nie przekraczającym jednego
miesiąca.
Umowa o pracę zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy albo na
okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego
miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu, z tym że nie dotyczy to umów o pracę na
czas określony zawartych w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej
nieobecności w pracy.
Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie ciąży lub
urlopu macierzyńskiego może nastąpić tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji
pracodawcy.
Pracodawca jest obowiązany uzgodnić z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją
związkową termin rozwiązania umowy o pracę. Przepisy o ochronie kobiet w czasie urlopu
macierzyńskiego stosuje się odpowiednio także do pracownika – ojca wychowującego
dziecko w okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego. (art. 177 § 1 – 5 Kodeksu Pracy)
Ochrona zdrowia kobiet w ciąży oraz zapewnienie właściwej opieki nad dzieckiem służy:
 zakaz zatrudniania kobiet w ciąży w wymiarze dobowym przekraczającym 8 godzin,
w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej (art. 178 Kodeksu Pracy)
 zakaz delegowania kobiety w ciąży, bez jej zgody, poza stałe miejsce pracy
(art. 178 Kodeksu Pracy)
 obowiązek przeniesienia kobiety w ciąży do innej pracy, jeżeli ze względu na stan
ciąży nie powinna ona wykonywać dotychczasowej pracy (art. 179 Kodeksu Pracy)
 prawo do urlopu macierzyńskiego (art. 180 Kodeksu Pracy)

20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,

31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,

33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,

35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,

37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga dzieci przy jednym porodzie,

prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego dla pracownicy (po
wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego – art. 1821 § 1 KP) w wymiarze:
 do 6 tygodni – w przypadku, o którym mowa w art. 180 § 1 pkt 1, (wymiar
dodatkowego urlopu macierzyńskiego, o którym mowa w art. 1821 § 1 pkt 1
obowiązuje od 01.01.2010 roku i wynosi:
- w 2010 r. i 2011 r. – do 2 tygodni
- w 2012 r. i 2013 r. – do 4 tygodni)
 do 8 tygodni – w przypadkach, o których mowa w art. 180 § 1 pkt 2 – 5 (wymiar
dodatkowego urlopu macierzyńskiego, o którym mowa w art. 1821 § 1 pkt 2
obowiązuje od 01.01.2010 roku i wynosi:
- w 2010 r. i 2011 r. – do 3 tygodni
- w 2012 r. i 2013 r. – do 6 tygodni)
 prawo do urlopu ojcowskiego dla pracownika – ojca wychowującego dziecko
 w wymiarze 2 tygodni, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca
życia (art. 1823 § 1 – obowiązuje od 01.01.2010 r. i wynosi w 2010 i 2011 roku
– 1 tydzień w od 2012 r. 2 tygodnie ).
 prawo do przerw w pracy na karmienie dziecka (art. 187 Kodeksu Pracy)
 kobieta karmiąca jedno dziecko – 2 przerwy po pół godziny,
 kobieta karmiąca dwoje i więcej dzieci – 2 przerwy po 45 minut,
 zakaz zatrudniania pracownika opiekującego się dzieckiem w wieku do 4 lat, bez jego
zgody, w wymiarze dobowym przekraczającym 6 godzin, w godzinach nadliczbowych
i w porze nocnej (art. 178 Kodeksu Pracy).
Ochronie zdrowia kobiet w ciąży oraz pracowników opiekujących się dzieckiem do
ukończenia przez 4 roku życia, oraz zapewnieniu właściwej opieki nad dzieckiem służy:
 zakaz delegowania kobiety opiekującej się dzieckiem w wieku do 4 lat, bez ich zgody,
poza stałe miejsce pracy (art. 178 Kodeksu Pracy)
 prawo do urlopu wychowawczego bezpłatnego trwającego nie dłużej niż 3 lata na
opiekę nad dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia – jest to stosowane tylko
odnośnie pracowników zatrudnionych co najmniej 6 miesięcy (art. 186 Kodeksu
Pracy)
 prawo do zwolnienia z wykonywania pracy, na dwa dni w ciągu roku, dla kobiet
wychowujących dzieci w wieku do 14 lat (art. 188 Kodeksu Pracy)
Z uprawnień tych może korzystać również pracownik – mężczyzna, z tym że jeżeli oboje
rodzice lub opiekunowie są zatrudnieni, z uprawnień może korzystać tylko jedno z nich.
1.8
Regulacje prawne
powypadkowe
Pojęcie wypadku przy pracy
dotyczące
wypadków
w
pracy
oraz
postępowanie
Pojęcie wypadku przy pracy zostało określone w art. 3. ust. 1 ustawy z dnia 30.10.2002 r.
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną
powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą, tj.:
 podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub
poleceń przełożonych;
 podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez polecenia;
 w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między
siedzibą pracodawcy a miejscem wykonania obowiązku wynikającego ze stosunku
pracy.
Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń, traktuje się
wypadek, któremu pracownik uległ (ust. 2) :
 w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone dla wypadku
przy pracy, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które
nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,
 podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
 przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
związkowe.
Zdarzenie może być uznane za wypadek, jeżeli wszystkie trzy warunki są spełnione
jednocześnie, tzn. jest to nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz
lub śmierć i powstałe w związku z pracą.
Przez uraz należy rozumieć uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek
działania czynnika zewnętrznego.
Elementy definicji wypadku
Nagłe zdarzenie
Pierwszy element definicji wypadku przy pracy mówi o nagłości zdarzenia. Nagłość jako
element definicji wypadku przy pracy nie budzi zastrzeżeń przy ocenie zdarzeń gwałtownych,
takich jak: upadek człowieka z wysokości, uderzenie człowieka spadającymi przedmiotami,
narzędziami, pochwycenie przez maszynę lub porażenie prądem, natomiast niejednoznaczna
jest ocena zdarzeń, gdy działają czynniki szkodliwe chemiczne, biologiczne czy klimatyczne,
które skutkują po określonym czasie działania.
Wskazówki interpretacyjne rozciągające w czasie pojęcie "nagłość zdarzenia" daje
stanowisko, które zajął Sąd Najwyższy, stwierdzając, że "wypadek w zatrudnieniu to
zdarzenie spowodowane nie tylko jednorazowym oddziaływaniem przyczyny zewnętrznej, ale
także działaniem powtarzającym się przez okres nie przekraczający jednak czasu trwania
dniówki roboczej, przy uwzględnieniu również drogi do pracy i z pracy"1.
Przyczyna zewnętrzna powodująca uraz albo śmierć
Tego elementu definicji wypadku ustawa nie wyjaśnia jednoznacznie, należy jednak przyjąć,
że chodzi o działanie czynników zewnętrznych.
1
(orzeczenie SN z 25.03.1963 r., II PU 27/63).
Istotne znaczenie w określeniu przyczyny zewnętrznej wypadku przy pracy ma uchwała
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego2, w której stwierdzono, że przyczyną sprawczą zewnętrzną zdarzenia może być każdy czynnik zewnętrzny, tj. nie wynikający z wewnętrznych
właściwości człowieka, zdolny wywołać w istniejących warunkach szkodliwe skutki.
Ta uchwała Sądu Najwyższego pozwoliła uznać za przyczynę zewnętrzną nie tylko maszyny,
urządzenia, narzędzia, prąd elektryczny czy siły przyrody, ale również poszkodowanego
pracownika: jego nadmierny wysiłek, potknięcie się, odruch, silne przeżycia psychiczne,
które spowodowały zaburzenia psychiczne (uraz tkanki nerwowej), i nienormalne stosunki w
pracy.
Nie można jednak nadać charakteru przyczyny zewnętrznej samemu faktowi zdenerwowania,
spowodowanego nie odpowiadającym życzeniu pracownika przesunięciem go do innej pracy,
wręczeniem pracownikowi wypowiedzenia umowy o pracę.
Przyczyną zewnętrzną może być nie tylko działanie siły fizycznej czy nadmierny wysiłek, ale
również nie udzielenie lub udzielenie niewłaściwej pomocy pracownikowi, a także
niezastosowanie się pracodawcy do wskazań badań lekarskich. Sąd Najwyższy wielokrotnie
zwracał uwagę na związek przyczyn wypadku z kondycją danego pracownika, aktualnym
stanem jego zdrowia, sprawnością organizmu, ale także z rodzajem wykonywanych
czynności, warunkami i okolicznościami, w jakich te czynności były wykonywane.
Nie można wykluczyć, że w świetle nowych uregulowań obowiązujących od 1.01.2004 r.,
wynikających z art. 1838 § 3 i art. 943 Kodeksu pracy, stosowanie wobec pracownika
dyskryminacji, a w szczególności mobbingu, która w konsekwencji doprowadziła pracownika
do rozstroju zdrowia, może być uznane za wypadek przy pracy. Trwała choroba psychiczna
już
w ustawie jest uznana za wypadek ciężki (art. 3 ust. 5).
Związek z pracą
Trzecim elementem definicji wypadku jest jego związek z pracą, co odróżnia wypadek przy
pracy od innych wypadków i oznacza czasowe, miejscowe i funkcjonalne powiązanie
przyczyny zewnętrznej z pracą wykonywaną przez poszkodowanego.
Ustawodawca określił trzy możliwości związku zdarzenia z pracą:
 Wypadkiem przy pracy jest zdarzenie, które nastąpiło podczas lub w związku
z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności wynikających ze stosunku
pracy,
tj. z zawartej umowy, np.: pracownik zatrudniony jako kierowca ulega wypadkowi
drogowemu, murarz budujący dom spada z rusztowania, stolarz przy obróbce deski
kaleczy palec itp. Sytuacje te są oczywiste i spełniają wszystkie elementy definicji
wypadku przy pracy.
 Również wykonywanie na polecenie przełożonego czynności związanych z
działalnością zakładu, mimo że nie wynikało to z zakresu obowiązków pracownika,
spełnia pojęcie definicji wypadku, nawet jeżeli na polecenie przełożonego pracownik
opuścić teren zakładu. udając się np. do sklepu po napoje chłodzące.
 Związek wypadku z pracą występuje również podczas lub w związku
z wykonywaniem przez pracownika czynności w interesie pracodawcy, nawet bez
polecenia przełożonego, np.: w czasie gaszenia pożaru z własnej inicjatywy pracownik
uległ poparzeniu lub w czasie łapania złodzieja pracownik został przez niego pobity
albo pracownik zauważył awarię maszyny i w czasie jej wyłączania uległ wypadkowi.
2
Uchwała SN z 11.02.1963 r. (III PO 15/63),
W każdym przypadku o zdarzeniu decyduje stosunek poszkodowanego do wykonywanych
czynności i wola działania w interesie zakładu. SN w wyroku orzekł: "Podjęcie przez
pracownika nawet nie należących do niego obowiązków, ale celowych czynności zwykle
wykonywanych w zakładzie, dowodzi związku zdarzenia z pracą skoro pracownik działał
w interesie zakładu pracy". 3

Związek z pracą występuje również w czasie pozostawania pracownika w
dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem
wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy, np.: kierownik budowy w
czasie godzin pracy udaje się z budowy do siedziby pracodawcy albo do magazynu w
celu zrealizowania zamówienia na materiały, pracownik sklepu dostał polecenie od
kierownika sklepu pojechania do hurtowni w celu przywiezienia brakujących towarów, pracownik naukowy uczelni przemieszcza się w czasie zajęć z jednego budynku
do
drugiego
w
innej
części
miasta
w celu kontynuowania wykładów.
Zerwanie związku zdarzenia z pracą, mimo przebywania pracownika na terenie zakładu
pracy, może nastąpić, jeżeli działanie pracownika było spowodowane jego niewłaściwym
zachowaniem bez związku z pracą.
Bardzo istotny w określeniu związku przyczynowego zdarzenia z pracą jest wyrok Sądu
Najwyższego z 1979 r. "Nic nie upoważnia do wniosku, ze związek zdarzenia z pracą musi
mieć charakter związku przyczynowego w tym sensie, że wykonywanie pracy stanowi
przyczynę wypadku. Wystarczy, jeżeli jest to związek czasowy lub miejscowy.
Związek z pracą zostaje zerwany dopiero wówczas, gdy pracownik bez usprawiedliwienia
prawnego nie wykonuje pracy w czasie i miejscu, w którym pracę powinien wykonywać". 4
Wyrok powyższy wyklucza więc z wypadków przy pracy następujące wypadki:

bójkę na tle osobistym;

wypadek w czasie treningu, rozgrywek sportowych, choćby odbywały się w
godzinach pracy i za zgodą przełożonego;

wypadek w czasie wycieczek i imprez kulturalno – rozrywkowych
organizowanych przez pracodawcę;

wypadek w czasie dokonywania zakupów artykułów żywnościowych na
terenie zakładu pracy;
Również nie jest wypadkiem przy pracy wypadek, który nastąpił na skutek napadu padaczki,
a także spowodowany zawałem serca, perforacją wrzodów żołądka bądź udarem mózgu
(przyczyny wewnętrzne). Jednak w orzecznictwie sądowym bardzo często przyczyna
wewnętrzna może być uaktywniona przez działanie przyczyny zewnętrznej, np.:
 zawał serca, jeżeli został spowodowany silnym przeżyciem psychicznym pracownika
wskutek nawarstwienia się szczególnie krzywdzących go okoliczności mających
związek. z pracą - np. dyskryminacja lub mobbing;
 zawał serca, jeżeli nastąpił w czasie wykonywania pracy w normalnych warunkach
przez pracownika dotkniętego schorzeniem samoistnym na skutek przyczyny
zewnętrznej lub wystąpienia dodatkowych zdarzeń, które w konkretnych
okolicznościach mogą być uznane za współsprawcze przyczyny zewnętrzne. Na
przykład: pracownik administracyjny chorujący na serce w czasie przeprowadzki
firmy na wyraźne polecenie pracodawcy przenosi ciężką szafę i ulega zawałowi (waga
przekracza dopuszczalne normy do przenoszenia przez osoby).
Wypadki zrównane z wypadkami przy pracy
3
4
wyrok SN z 13.05.1982 r. PAN 8/82
wyrok SN z 27.02.1979 r. PR 16/79
Za wypadek na równi z wypadkiem przy pracy w zakresie uprawnienia do świadczeń zgodnie
z art. 3 ust. 2 ustawy wypadkowej traktuje się wypadek, któremu uległ pracownik:
 w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określono w art. 3 ust.
2 ustawy, ale także przy życiowo uzasadnionych okolicznościach związanych z
pobytem w delegacji.
Czynności te nie muszą być wprost związane z pracą. Mogą to być czynności domowe
w miejscu zakwaterowania lub zwykłe spożywanie obiadu w restauracji hotelowej.
Jeżeli natomiast wypadek został spowodowany postępowaniem pracownika, które nie
pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań, zdarzenie takie nie
nosi znamion wypadku zrównanego z wypadkiem przy pracy.
 podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;
 przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
zawodowe.
Wypadki śmiertelne, ciężkie i zbiorowe
Pojęcie wypadku śmiertelnego, ciężkiego i zbiorowego określa tzw. ustawa wypadkowa:
 za wypadek śmiertelny przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła
śmierć w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku (art. 3 ust. 4),
 za wypadek ciężki przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło
ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej
lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia naruszające podstawowe funkcje
organizmu,
a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna,
całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne
zeszpecenie lub zniekształcenie ciała (art. 3 ust. 5),
 za wypadek zbiorowy przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego
samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby (art. 3 ust. 6).
Obowiązki pracownika
Ustawodawca wart. 211 pkt 6 Kodeksu pracy nałożył na każdego pracownika, świadka
wypadku obowiązek niezwłocznego zgłoszenia tego zdarzenia przełożonemu.
Również w § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 01.07.2009r. ws ustalenia
okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy - nałożył na pracownika obowiązek
niezwłocznego
poinformowania
o
wypadku
swojego
przełożonego.
Za niedopełnienie tego obowiązku pracodawca może ukarać pracownika karą wynikającą
z art. 108 Kodeksu pracy za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa pracy.
Obowiązki pracodawcy
Ustawodawca w art. 234 Kodeksu pracy i w ww. rozporządzeniu określił obowiązki
pracodawcy po zdarzeniu wypadkowym. Należą do nich:
 zapewnienie udzielenia pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
 zabezpieczenie miejsca wypadku,
 ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku,
 sporządzenie dokumentacji powypadkowej,
 zastosowanie odpowiednich środków zapobiegających podobnym wypadkom,
 prowadzenie rejestru wypadków przy pracy.
Pracodawca jest obowiązany również niezwłocznie zawiadomić właściwego inspektora pracy
i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy.
Zapewnienie udzielenia pierwszej pomocy osobom poszkodowanym
Art. 233 Kodeksu pracy oraz § 44 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy nakładają na pracodawcę
obowiązek zapewnienia pracownikom sprawnie funkcjonującego systemu pierwszej pomocy
w razie wypadku oraz środki do udzielenia pierwszej pomocy. W szczególności zaś
zapewnienie:
 apteczek lub punktów pierwszej pomocy w porozumieniu z lekarzem sprawującym
profilaktyczną opiekę nad pracownikami,
 przeszkolenia wyznaczonych pracowników obsługujących apteczki i punkty pierwszej
pomocy w zakresie udzielania pierwszej pomocy,
 wywieszenia instrukcji o pierwszej pomocy i wykazu pracowników uprawnionych do
udzielania pierwszej pomocy,
 umieszczenia w widocznym miejscu numeru telefonu pogotowia ratunkowego.
Zabezpieczenie miejsca wypadku
Do czasu przeprowadzenia dochodzenia powypadkowego, tj. ustalenia okoliczności i
przyczyn wypadku, nie wolno dopuszczać osób niepowołanych do miejsca wypadku,
uruchamiać
maszyn
i urządzeń związanych z wypadkiem, nie wolno zmieniać położenia ich elementów (maszyn,
osłon, przedmiotów itp.), chyba że zaistniała konieczność ratowania ludzi lub mienia.
Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku
W celu zbadania okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca powołuje zespół
powypadkowy, w skład którego wchodzi pracownik służb bhp i społeczny inspektor pracy.
W zakładach pracy, w których nie ma służby bhp w skład zespołu powypadkowego może
wejść pracownik służb bhp spoza zakładu oraz pracodawca albo pracownik wyznaczony
przez pracodawcę. W zakładach, w których nie ma społecznego inspektora pracy, drugim
członkiem zespołu jest przedstawiciel pracowników przeszkolony w zakresie bhp.
Czynności zespołu powypadkowego
Zespół powypadkowy jest obowiązany niezwłocznie po uzyskaniu wiadomości przystąpić do
ustalenia przyczyn i okoliczności wypadku.
Do czynności tych należy:
 dokonanie oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń
technicznych, narzędzi, stanu urządzeń ochronnych i sprzętu ochronnego oraz
zbadanie warunków wykonywanej pracy i innych okoliczności, które mogły mieć
wpływ na powstanie wypadku.
 jeżeli jest to konieczne, należy wykonać zdjęcia, film wideo lub szkice z miejsca
wypadku.
 wysłuchanie poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala,
 wysłuchanie wszystkich świadków wypadku,
 zasięgnięcie opinii lekarza w celu uzyskania informacji o skutkach wypadku;
 (na podstawie własnych obserwacji lub opinii lekarza zespół powypadkowy dokonuje
prawnej kwalifikacji wypadku). Gdy jest to wypadek ciężki, na pracodawcę spada
obowiązek powiadomienia inspektora pracy i prokuratora;
 w uzasadnionych przypadkach należy skorzystać z opinii biegłych, specjalistów
i rzeczoznawców;
 zebranie innych dowodów dotyczących wypadku, jak np.: wyniki badania krwi, gdy są
podejrzenia, że pracownik, który uległ wypadkowi, spożywał alkohol;
 określenie wniosków i środków profilaktycznych adekwatnych do ustalonych
przyczyn wypadku.
Sporządzenie dokumentacji powypadkowej
Dokumentację powypadkową stanowią:
 protokół powypadkowy,
 oświadczenie poszkodowanego,
 oświadczenia świadka,
 karta statystyczna wypadku,
 pisemna opinia lekarza,
 zdjęcia, szkice, filmy wideo,
 opinie biegłych, rzeczoznawców, specjalistów,
 zastrzeżenia i uwagi poszkodowanego lub członka rodziny,
 odrębne zdanie złożone przez członka zespołu powypadkowego.
Można również sporządzić protokół oględzin miejsca wypadku. Protokół powypadkowy
zespół jest obowiązany sporządzić nie później niż w ciągu 14 dni od zgłoszenia wypadku.
Protokół powypadkowy pracodawca zatwierdza nie później niż w ciągu 5 dni od daty jego
sporządzenia.
W przypadku nie zatwierdzenia protokołu powypadkowego przez pracodawcę zespół
powypadkowy w ciągu 5 dni sporządza nowy protokół i dołącza protokół nie zatwierdzony
przez pracodawcę.
W szczególnych przypadkach, gdy ustalanie okoliczności i przyczyn wypadku może być
utrudnione do ustalenia w terminie 14 dni, zespół powypadkowy jest zobowiązany podać
przyczynę opóźnienia (np. stan zdrowia poszkodowanego uniemożliwiający przesłuchanie,
oczekiwanie na opinię lekarza, rzeczoznawcy, na wyniki dochodzenia z Policji itp.).
Zastosowanie środków zapobiegających podobnym wypadkom
Zespół powypadkowy jest obowiązany na podstawie ustalonych okoliczności i przyczyn
wypadków określić w protokole powypadkowym wnioski i środki profilaktyczne.
Na podstawie wniosków zespołu powypadkowego pracodawca jest obowiązany zastosować
adekwatne do ustaleń zespołu powypadkowego środki zapobiegawcze, eliminujące podobne
wypadki w przyszłości.
Wypadki w drodze do pracy i z pracy
Pojęcie to zostało określone w art. 57b ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.5
5
Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm.
Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną
zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub inaczej
działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie
została przerwana.
Za wypadek w drodze do pracy i z pracy uważa się również wypadek, jeżeli droga została
przerwana, ale przerwa była życiowo uzasadniona, a jej czas nie przekraczał granic potrzeby.
Na przykład robienie zakupów, odbiór dziecka z przedszkola, żłobka lub szkoły.
Również wypadek uznaje się, gdy droga nie była najkrótsza, ale ze względów
komunikacyjnych była najdogodniejsza.
Na przykład: rozkopy uliczne powodują, że pracownik do pracy musi udać się inną, dłuższą
drogą.
Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się także zdarzenie, które zaistniało
podczas:
 drogi do innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia
rentowego,
 zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych lub społecznych,
 zwykłego spożywania posiłków,
 odbywania nauki lub studiów.
Obowiązek zgłoszenia wypadku w drodze do pracy lub z pracy spoczywa na ubezpieczonym,
który uległ wypadkowi. Jest on obowiązany zawiadomić niezwłocznie lub po ustaniu
przeszkód uniemożliwiających niezwłoczne zawiadomienie o wypadku pracodawcę lub
podmiot określony w art. 5 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych.
Uznanie zdarzenia za wypadek
Zdarzenie uznaje się za wypadek w drodze do pracy lub z pracy na podstawie:
 oświadczenia poszkodowanego albo członka jego rodziny lub świadków co do czasu,
miejsca i okoliczności zdarzenia,
 informacji i dowodów pochodzących od podmiotów badających okoliczności
i przyczyny zdarzenia lub udzielających poszkodowanemu pierwszej pomocy,
 ustaleń sporządzającego kartę wypadku.
Ustalenie okoliczności wypadku w drodze do pracy lub z pracy dokonuje się w karcie
wypadku w drodze do pracy lub z pracy stanowiącej załącznik do rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Społecznej z dnia 24.12.2002 r. w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu
uznawania zdarzeń za wypadek w drodze do pracy lub z pracy, sposobu jego dokumentowania, wzoru karty wypadku w drodze do pracy lub z pracy oraz terminu jej
sporządzania.
Kartę wypadku sporządza się po ustaleniu okoliczności i przyczyn zdarzenia nie później niż
14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku.
Kartę sporządza się w dwóch egzemplarzach, jeden egzemplarz otrzymuje poszkodowany lub
członek jego rodziny, a drugi pozostaje w dokumentacji powypadkowej.
Odmowa uznania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy wymaga uzasadnienia.
Wypadki w związku ze służbą w Policji.
Podstawy prawne:
 Ustawa z dnia 16 grudnia 1972 roku o odszkodowaniach przysługujących w razie
wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą w Policji (Dz. U. z 1972 r.
Nr 53 poz. 345 z późn. zm.),
 Kodeks karny: ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553
z późn. zm.),
 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 10.10.2011r.
roku w sprawie trybu ustalania okoliczności i przyczyn wypadków pozostających w
związku z pełnieniem służby w Policji (Dz. U z 2011r. Nr 243, poz. 1453),
 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 10 marca 1992 roku w sprawie
przyznawania i wypłaty odszkodowań przysługujących w razie wypadków i chorób
pozostających w związku ze służbą w Policji, Urzędzie Ochrony Państwa i Straży
Granicznej Dz. U. Nr 29, poz. 129),
Wypadki w służbie, zrównane z wypadkami w służbie oraz w drodze do i ze służby.
Wypadki w służbie:
to takie zdarzenia, które zaszły podczas lub w związku z:
 wykonywaniem obowiązków służbowych albo poleceń przełożonych,
 wykonywaniem czynności w interesie służby nawet bez polecenia przełożonych,
 wykonywaniem funkcji lub zadań zleconych przez działające w resorcie spraw
wewnętrznych organizacje zawodowe i społeczne,
 ratowaniem ludzi lub ich mienia z grożącego niebezpieczeństwa albo ratowaniem
mienia społecznego przed zniszczeniem lub zagarnięciem,
 udzielaniem przedstawicielowi organu państwowego pomocy przy spełnianiu przez
niego czynności urzędowych,
 udziałem w pościgu lub ujęciu osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa albo
ochronę innych obywateli przed napaścią.
Wypadki zrównane z wypadkami w służbie to:
 odbywanie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone dla wypadków
w służbie, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem policjanta, które
nie pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych zadań,
 odbywanie służby wojskowej w zakładowych i resortowych formacjach samoobrony
albo w związku z przynależnością do obowiązkowej lub ochotniczej straży pożarnej
działające w zakładzie pracy,
 wykonywanie zadań zleconych przez działające w zakładzie pracy organizacje
polityczne lub zawodowe lub uczestniczące w organizacjach przez nie czynach
społecznych.
Wypadki w drodze do pracy lub z pracy:
to pokonywanie drogi najkrótszej i nieprzerwanej do miejsca i z miejsca
wykonywania czynności wymienionych w akapicie – wypadki w służbie oraz z miejsca
zamieszkania do miejsca pracy i odwrotnie.
Miejsce zamieszkania to mieszkanie w bloku lub posesja, z których droga rozpoczyna się
i kończy z chwilą przestąpienia progu mieszkania lub granicy posesji. Miejsce pracy to
obiekt, w którym policjant jest zatrudniony, z którego droga rozpoczyna się i kończy z
chwilą przekroczenia granicy posesji, na której obiekt się znajduje, a w przypadku braku
ogrodzenia, przekroczenie progu budynku lub budowli bezpośrednio przyległej, stanowiącą
nierozłączną część tegoż budynku.
Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadków.
Postępowanie
1. Funkcjonariusz, który uległ wypadkowi, jeżeli stan zdrowia pozwala mu na to,
powiadamia niezwłocznie kierownika
jednostki organizacyjnej za pośrednictwem
bezpośredniego przełożonego. Przełożony tego funkcjonariusza obowiązany jest
niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wypadku powiadomić o tym zdarzeniu
kierownika jednostki organizacyjnej Policji .
2. Kierownik jednostki powiadomiony o wypadku, podejmuje następujące działania:
a. zabezpiecza miejsce wypadku przed ewentualnymi dalszymi następstwami zdarzenia,
b. udziela niezwłocznie pomocy poszkodowanym lub osobom, którym zagraża
niebezpieczeństwo,
c. wszczyna postępowanie wyjaśniające w sprawie ustalenia okoliczności i przyczyn
wypadku przez pisemne powołanie komisji powypadkowej.
d. udostępnia informacje i materiały niezbędne do ustalenia okoliczności i przyczyn
wypadku oraz udziela wszechstronnej pomocy komisji powypadkowej.
e. w przypadku gdy miał miejsce wypadek śmiertelny lub z udziałem co najmniej dwóch
osób (zbiorowy) niezwłocznie zawiadamia na piśmie kierownika komórki
organizacyjnej Komendy Głównej Policji właściwej do spraw bezpieczeństwa i
higieny pracy.
3. W skład komisji powypadkowej wchodzą co najmniej dwie osoby tj.:
 przewodniczący – przedstawiciel służby właściwej do spraw bezpieczeństwa i
higieny
 członek –przedstawiciel służby merytorycznie właściwy do oceny okoliczności i
przyczyn wypadku lub inna osoba wskazana przez osobę powołującą komisję.
4. W komisji powypadkowej może brać udział przedstawiciel Komendanta Głównego Policji
lub komendanta wojewódzkiego.
5. Pracodawca zobowiązany jest prowadzić rejestr wypadków w służbie, pod kolejnym
numerem w danym roku.
6. Komisja powypadkowa uprawniona jest do:
 dokonywania oględzin miejsca wypadku,
 sporządzania szkiców , wykonywania zdjęć,
 przyjmowania wyjaśnień co do okoliczności związanych z wypadkiem
poszkodowanego funkcjonariusza, świadków i innych osób,
 przeglądania akt postępowań karnych lub innych postępowań oraz innych
dokumentów dotyczących rozpatrywanego wypadku i jego następstw, z
uwzględnieniem ograniczeń wynikających z odrębnych przepisów,
 zasięgania w miarę potrzeby opinii specjalistów lub biegłych.
 występowanie do poszkodowanego lub członków rodziny o udostępnienie
dokumentacji medycznej dot. skutków wypadku.
 zbiera inne dowody mające związek z wypadkiem.
Do zadań komisji należy sprawne i wszechstronne ustalenie dokładnego czasu i miejsca
oraz wszystkich okoliczności i przyczyn wypadku.
7. Na podstawie zebranych dokumentów, po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku,
komisja powypadkowa sporządza protokół powypadkowy najpóźniej w terminie 14 dni
od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku (jeżeli zachodzi potrzeba przeprowadzenia
dodatkowych ustaleń lub też prowadzone jest postępowanie karne lub inne postępowanie,
a wynik jego może mieć wpływ na uprawnienia poszkodowanego lub członka jego rodziny
do odszkodowania, kierownik jednostki może przedłużyć czas prowadzenia postępowania
powypadkowego lub też je zawiesić).
W protokole powypadkowym komisja stwierdza:
 czy funkcjonariusz uległ wypadkowi podczas lub w związku z wykonywaniem
obowiązków służbowych lub czynności określonych w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia
16 grudnia 1972 roku o odszkodowaniach przysługujących w razie wypadków i
chorób pozostających w związku ze służbą w (Milicji Obywatelskiej) Policji,
 czy wyłączną przyczyną wypadku nie było:
 umyślne lub rażąco niedbałe działanie albo zaniechanie funkcjonariusza naruszające
obowiązujące przepisy lub rozkazy,
 zachowanie się funkcjonariusza spowodowane nadużyciem alkoholu,
 czy uszczerbek na zdrowiu lub śmierć funkcjonariusza nie zostały spowodowane przez
niego rozmyślnie.
W razie ustalenia, że wyłączną przyczyną wypadku było umyślne lub rażąco
niedbałe działanie, albo zaniechanie funkcjonariusza, naruszające obowiązujące przepisy lub
rozkazy lub zachowanie się funkcjonariusza spowodowane nadużyciem alkoholu, albo że
uszczerbku na zdrowiu lub śmierć funkcjonariusza zostały spowodowane przez niego
rozmyślnie, należy to szczegółowo uzasadnić.
Do protokołu dołącza się zebrane dokumenty (protokoły przesłuchań, opinie
specjalistów, fotografie, szkice miejsca wypadku itp.).
8. Jeżeli w związku z wypadkiem funkcjonariusz poniósł szkodę wskutek utraty, zniszczenia
lub uszkodzenia przedmiotów osobistego użytku, komisja powypadkowa zobowiązana jest
ustalić i wpisać do protokołu:
 jakie to były przedmioty,
 stopień zużycia tych przedmiotów przed wypadkiem,
 czy przedmioty te funkcjonariusz utracił, czy też uległy one zniszczeniu lub
uszkodzeniu i w jakim stopniu.
9. W razie uznania zdarzenia za wypadek podczas lub w związku z wykonywaniem
obowiązków służbowych, poszkodowanego należy skierować do WKL MSW w celu
ustalenia procentowego uszczerbku na zdrowiu poszkodowanego funkcjonariusza.
O powyższym powiadamia się pisemnie poszkodowanego (załączając jeden egzemplarz
protokołu powypadkowego).
10. W przypadku nie uznania zdarzenia za wypadek podczas lub w związku z
wykonywaniem obowiązków służbowych, należy niezwłocznie powiadomić o tym
poszkodowanego, doręczając mu jeden egzemplarz protokołu powypadkowego.
1.9
Odszkodowanie powypadkowe
Ustawa wypadkowa tj. Ustawa z dnia 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych uporządkowała wszystkie świadczenia,
jakie przysługują poszkodowanemu pracownikowi z ww. tytułu oraz członkom rodziny
pracownika zmarłego na skutek wypadku lub choroby zawodowej.
Warunkiem podstawowym wypłacenia tych świadczeń jest bieżące opłacanie składek przez
płatnika.
Świadczenia te nie przysługują ubezpieczonemu, gdy wyłączną przyczyną wypadku było
udowodnione naruszenie przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia spowodowane
przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Wyłączność winy i rażące
niedbalstwo poszkodowanego muszą być udowodnione w toku postępowania powypadkowego, np. należy udowodnić, że pracownik był zatrudniony zgodnie z posiadanymi
kwalifikacjami, posiadał aktualne badania, szkolenia, pracodawca zapewnił bezpieczne
warunki pracy i właściwy nadzór nad wykonywaniem pracy przez poszkodowanego.
Świadczenie z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługuje również ubezpieczonemu, który
będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających albo substancji
psychotropowych przyczynił się w wysokim stopniu do spowodowania wypadku.
Ubezpieczony jest obowiązany poddać się badaniom stwierdzającym stan faktyczny.
Odmowa poddania się badaniom powoduje pozbawienie poszkodowanego prawa do
świadczeń.
Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługują następujące świadczenia:
 zasiłek chorobowy,
 świadczenie rehabilitacyjne,
 zasiłek wyrównawczy,
 jednorazowe odszkodowanie,
 jednorazowe odszkodowanie przysługujące członkom rodziny zmarłego
ubezpieczonego lub rencisty,
 renta z tytułu niezdolności do pracy,
 renta szkoleniowa,
 renta rodzinna,
 dodatek pielęgnacyjny,
 pokrycie kosztów leczenia,
 dodatek wyrównawczy,
 odszkodowanie za przedmioty utracone lub uszkodzone wskutek wypadku przy pracy,
 inne świadczenia,
 odprawa rentowa lub emerytalna,
 odprawa pośmiertna,
 wynagrodzenia i inne świadczenia,
 roszczenia z powództwa cywilnego.
Zasiłek chorobowy
Zasiłek chorobowy należy się ubezpieczonemu pracownikowi, którego niezdolność do pracy
spowodowana została wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. Zasiłek chorobowy
z dniem 1.01.2003 r. wypłaca w większości przypadków ZUS, a nie pracodawca, w
wysokości 100% podstawy wymiaru (zmiana w Kodeksie Pracy w art. 92 § 1 pkt 2 – zapis
korzystniejszy dla pracodawcy).
Świadczenie rehabilitacyjne
Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku
chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza
rokują odzyskanie zdolności do pracy. Świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia
wypadkowego przysługuje w wysokości 100% podstawy wymiaru.
Prawo do zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego ustalają płatnicy składek
tylko
w przypadkach, jeżeli są zobowiązani ustawą do tych obowiązków, a w pozostałych
przypadkach – ZUS.
Zasiłek wyrównawczy
Zasiłek wyrównawczy przysługuje ubezpieczonemu pracownikowi, którego wynagrodzenie
uległo obniżeniu wskutek stałego lub. długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.
Za stały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które
powoduje upośledzenie czynności organizmu nie rokujące poprawy oraz które powoduje
upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy - mogące ulec poprawie. Pracownik może być w tym czasie zatrudniony na wyodrębnionym stanowisku pracy lub
przebywać w ośrodku rehabilitacji zawodowej dostosowanym do potrzeb adaptacji lub
przyuczenia do określonej pracy. Zasiłek wyrównawczy przysługuje przez okres rehabilitacji
zawodowej, jednak nie dłużej niż przez 24 miesiące. Zasiłek ten jednak nie przysługuje
ubezpieczonemu pracownikowi uprawnionemu do emerytury lub renty z tytułu niezdolności
do pracy.
Jednorazowe odszkodowanie
Przysługuje ubezpieczonemu pracownikowi, który doznał stałego lub długotrwałego
uszczerbku na zdrowiu. Jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20%
przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na
zdrowiu.
Jednorazowe odszkodowanie ulega zwiększeniu o kwotę stanowiącą 3,5-krotność
przeciętnego wynagrodzenia, jeżeli w stosunku do ubezpieczonego została orzeczona
całkowita niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji wskutek
wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Zapis ten ma również zastosowanie, jeżeli
wskutek pogorszenia się stanu zdrowia w następstwie wypadku przy pracy lub choroby
zawodowej w stosunku do rencisty została orzeczona całkowita niezdolność do pracy oraz
niezdolność do samodzielnej egzystencji.
Jednorazowe odszkodowanie przysługujące członkom rodziny zmarłego ubezpieczonego
lub rencisty
Do jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci ubezpieczonego powstałej w wyniku
wypadku przy pracy lub choroby zawodowej uprawnieni są:
 małżonek, z wyjątkiem przypadków orzeczonej separacji,
 dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione oraz przyjęte na
wychowanie przed osiągnięciem pełnoletności, wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, a
także dzieci w ramach rodziny zastępczej, jeżeli w dniu śmierci ubezpieczonego lub
rencisty spełniały warunki uzyskania renty rodzinnej,
 rodzice, osoby przysposabiające, macocha i ojczym, jeżeli w dniu śmierci prowadzili
z nim wspólne gospodarstwo domowe lub ubezpieczony przed śmiercią przyczyniał
się do ich utrzymania albo decyzją sądu był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych.
Wysokość jednorazowego odszkodowania dla wyżej wymienionych określa art. 14 ustawy
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Renta z tytułu niezdolności do pracy
Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do
pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.
Do ustalenia wysokości prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy oraz wypłaty renty
określa ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych.6
Świadczenie to przysługuje niezależnie od okresu ubezpieczenia wypadkowego i bez względu
na to, kiedy powstała niezdolność do pracy.
W przypadkach gdy w wyniku orzeczenia lekarskiego poszkodowany powrócił do pracy
(brak stwierdzenia niezdolności do pracy) i ponownie nastąpiło pogorszenie stanu zdrowia
stwierdzone przez lekarza orzecznika, poszkodowany nabywa ponownie prawo do renty.
Renta z tytułu niezdolności do pracy dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy nie może być
niższa niż 80% podstawy jej wymiaru, a dla osoby częściowo niezdolnej do pracy niższa niż
60% podstawy jej wymiaru.
Renta szkoleniowa
Renta szkoleniowa jest przyznawana dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczona
celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy
w dotychczasowym zawodzie jest spowodowana wypadkiem przy pracy lub chorobą
zawodową.
Do ustalania wysokości prawa do renty szkoleniowej oraz wypłaty określa ustawa o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Renta szkoleniowa dla osoby uprawnionej do renty wynosi 100% podstawy jej wymiaru.
Renta rodzinna
Renta rodzinna oraz dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej są przyznawane dla
członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu
wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.
Renta rodzinna z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje uprawnionym członkom rodziny
tylko wtedy, gdy ubezpieczony zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej
6
Dz. U. z 2004 nr 39, poz. 353
a także gdy zmarł rencista, który uległ wypadkowi lub zmarł z powodu choroby zawodowej.
Rentę rodzinną oraz dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej z tytułu ubezpieczenia
wypadkowego ustala się w wysokości określonej w ustawie o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Dodatek pielęgnacyjny
Dodatek pielęgnacyjny dla osoby uprawnionej do renty z ubezpieczenia wypadkowego
przysługuje na zasadach i w wysokościach określonych wyżej wymienioną ustawą
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Pokrycie kosztów leczenia
Ze środków funduszu wypadkowego pokrywane są koszty skutków wypadków przy pracy lub
chorób zawodowych. Koszty te są związane ze świadczeniami zdrowotnymi w zakresie:
 stomatologii,
 szczepień ochronnych, jeżeli ubezpieczony skierowany został
 przez lekarza orzecznika,
 pokrycia kosztów przedmiotów ortopedycznych w wysokości udziału własnego
ubezpieczonego.
Wszystkie wymienione renty związane z wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi
podlegają waloryzacji na warunkach określonych w ustawie o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i nie mogą być niższe niż 120% kwoty najniższej
odpowiedniej renty wynikającej z ustawy.
Ponadto pracownikowi z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych należą się
świadczenia wynikające z Kodeksu Pracy.
Są to:
 dodatek wyrównawczy,
 odszkodowanie za przedmioty utracone lub uszkodzone wskutek wypadku przy pracy.
Dodatek wyrównawczy
Dodatek wyrównawczy przysługuje pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy i nie
nabył prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, a lekarz opiekujący się zakładem
uprawniony do badań profilaktycznych orzekł zakaz wykonywania pracy na dotychczasowym
stanowisku (art. 231 K.P.).
Dodatek ten przysługuje również w razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących
na powstanie choroby zawodowej. W tym przypadku pracodawca jest obowiązany na
podstawie orzeczenia lekarskiego w terminie i na czas określony w tym orzeczeniu przenieść
pracownika do innej pracy nie narażającej go na działanie czynnika, które wywołał te objawy
(art. 230 § 1 K.P.). Dodatek wyrównawczy przysługuje przez okres nie dłuższy niż 6
miesięcy
i jest wypłacany, jeżeli przeniesienie do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia
pracownika w stosunku do poprzedniej pracy.
Odszkodowanie za przedmioty utracone lub uszkodzone wskutek wypadku przy pracy
Pracodawca jest obowiązany wypłacić pracownikowi odszkodowanie za utracone lub
uszkodzone przedmioty, narzędzia, odzież w wyniku wypadku przy pracy. Wyjątek stanowią
uszkodzenie lub utrata pojazdu samochodowego oraz wartości pieniężnych (art. 2371 § 2
K.P.). Wartość utraty lub uszkodzenia ustala się według ceny zakupu obowiązującej w czasie
ustalenia odszkodowania, uwzględniając jednocześnie zużycie wcześniejsze (amortyzację)
tych przedmiotów.
Prawo odmowy przyznania świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego przez Zakład
Ubezpieczeń Społecznych
Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma prawo odmówić przyznania świadczeń z ubezpieczenia
wypadkowego w następujących przypadkach:
 nie przedstawienia protokołu powypadkowego lub karty wypadku,
 nie uznania w protokole powypadkowym lub w karcie wypadku
 zdarzenia za wypadek przy pracy w rozumieniu ustawy,
 gdy protokół powypadkowy lub karta wypadku zawierają stwierdzenia bezpodstawne.
Karta wypadku dotyczy tylko wypadków wymienionych w art. 3 ust. 3 Ustawy
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Odmowa przyznania świadczeń wydana jest w drodze decyzji ZUS.
Natomiast w przypadku występowania braków formalnych ZUS obowiązany jest
niezwłocznie zwrócić protokół lub kartę wypadku w celu ich uzupełnienia.
Inne świadczenia
Oprócz wszystkich wcześniej wymienionych świadczeń na rzecz ubezpieczonego pracownika
lub uprawnionych osób z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, w związku
z ustaniem stosunku pracy Kodeks Pracy nakłada na pracodawcę wypłacenie innych
świadczeń nie zawsze związanych z wypadkiem przy pracy i chorobą zawodową.
Odprawa rentowa lub emerytalna.
Odprawa rentowa lub emerytalna jest wypłacana w związku ze spełnieniem przez pracownika
warunków uprawniających do renty z tytułu niezdolności do pracy, a stosunek pracy ustał
z chwilą przejścia na rentę lub emeryturę (art. 921 § 1 K.P.).
Odprawa ta przysługuje w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia i wypłacana jest
tylko raz w czasie całego zatrudnienia pracownika.
W przypadku gdy pracownik otrzymał taką odprawę z powodu przejścia na rentę, a następnie
ponownie podjął pracę i w tej pracy osiągnął wiek emerytalny, nie nabywa już prawa do
odprawy emerytalnej.
Odprawa pośmiertna
Odprawa pośmiertna wypłacana jest uprawnionym członkom rodziny pracownika w razie
śmierci pracownika w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania po jego
rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby (art. 93 K.P.).
Odprawa ta przysługuje:
małżonkowi, innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty
rodzinnej w myśl przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.
Wysokość odprawy jest uzależniona od okresu zatrudnienia pracownika u danego
pracodawcy
i wynosi:
 jednomiesięczne wynagrodzenie przy zatrudnieniu krótszym niż 10 lat,
 trzymiesięczne wynagrodzenie przy zatrudnieniu od 10 lat do 15 lat,
 sześciomiesięczne wynagrodzenie przy zatrudnieniu co najmniej 15 lat.
Odprawa pośmiertna przysługuje w równych częściach wszystkim uprawnionym członkom
rodziny. Jeżeli po zmarłym pracowniku pozostał tylko jeden członek rodziny, odprawa ta
przysługuje w wysokości połowy kwoty.
Wynagrodzenia i inne świadczenia.
Z tytułu wygaśnięcia umowy o pracę spowodowanego śmiercią pracownika pracodawca jest
obowiązany wypłacić należne wynagrodzenie i inne wynikające z tego faktu świadczenia
osobom uprawnionym (art. 631 § 1 K.P.).
Są to:
współmałżonek, osoba spełniająca warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl
przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Świadczenie wypłacane jest w równych częściach wszystkim uprawnionym. Mogą to być
takie składniki, jak wynagrodzenie podstawowe, premie, dodatki, ekwiwalent za
niewykorzystany urlop, za odzież roboczą, za pranie, nagroda zysku, trzynastka i inne liczone
do dnia śmierci pracownika.
Roszczenia z powództwa cywilnego.
Niewielu pracodawców oraz pracowników kierujących ludźmi zdaje sobie sprawę, że
pracownik lub osoba uprawniona w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych może dochodzić swoich roszczeń z tytułu wypadku przy pracy lub
choroby zawodowej także z powództwa cywilnego.
Osoby dochodzące swoich roszczeń na drodze cywilnoprawnej mogą wybrać jednorazowe
odszkodowanie w formie:
 roszczenia o odszkodowanie jednorazowe (art. 444 § 1 k.c.)
 roszczenia o zadośćuczynienie (art. 445 k.c.), lub okresowe odszkodowanie
jako
roszczenie o rentę uzupełniającą (art. 444 § 2 k.c.).
Roszczenia poza ubezpieczeniowego można dochodzić na podstawie udowodnienia
pracodawcy, że w sposób zawiniony przyczynił się do wypadku przy pracy lub choroby
zawodowej, tj. nie wywiązał się z obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
wynikających z przepisów Kodeksu pracy i przepisów wykonawczych.
Odszkodowania z tytułu wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą.
Policjantowi, który doznał trwałego uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku albo
trwałego uszczerbku na zdrowiu co najmniej w 20 % wskutek choroby zawodowej
określonej na podstawie przepisów szczególnych przysługuje jednorazowe odszkodowanie
pieniężne
(w przypadku śmierci policjanta odszkodowanie przysługuje najbliższym członkom
rodziny).
Przy dalszym pogorszeniu stanu zdrowia pozostającego w związku z wypadkiem lub
chorobą, które spowodowały ustalony uprzednio uszczerbek na zdrowiu a zwiększy się on co
najmniej o 10 % odszkodowanie ulega odpowiedniemu zwiększeniu. Jednorazowe
odszkodowanie przysługuje w ciągu 3 lat od wypadku lub doznania uszczerbku na zdrowiu,
wskutek choroby nie później niż w ciągu 3 lat od zwolnienia ze służby, bądź jeżeli
policjant zmarł w ciągu 3 lat od ustalenia uszczerbku na zdrowiu wskutek choroby
zawodowej.
O stopniu uszczerbku na zdrowiu policjanta wskutek wypadku lub choroby orzekają
komisje lekarskie MSW . Prawo do odszkodowania oraz jego wysokość ustalają właściwe
organy resortu spraw wewnętrznych.
Od decyzji organu I instancji przysługuje odwołanie w terminie 30 dni od doręczenia
decyzji. Policjantowi przysługuje również odszkodowanie za udowodnione szkody
poniesione wskutek utraty, zniszczenia lub uszkodzenia przedmiotów osobistego użytku powstałe w związku ze służbą.
Odszkodowania z tytułu szkody poniesionej w przedmiotach osobistego użytku w
związku ze służbą.
Policjantowi w tytułu uszkodzenia lub zniszczenia przedmiotu osobistego użytku
w trakcie wykonywania obowiązków służbowych lub w związku z wykonywaniem
obowiązków służbowych przysługuje prawo do odszkodowania.
Postępowanie w sprawie określenia szkody prowadzone jest w ramach postępowania
wypadkowego lub wyłącznie z tytułu uszkodzenia lub zniszczenia przedmiotu osobistego
użytku.
Do przedmiotów osobistego użytku zaliczamy przedmioty, które są m.in. niezbędne przy
wykonywaniu czynności służbowych np. zegarek, okulary, odzież np. spodnie, bluza, koszula,
kurtka ( dotyczy to policjantów, którzy pełnią służbę po cywilnemu lub też podjęli
interwencję poza służbą).
Do przedmiotów osobistego użytku nie zaliczamy np. kalkulatorów, łańcuszków, kolczyków
lub telefonów komórkowych.
1.10
Profilaktyczna opieka zdrowotna oraz choroby zawodowe
Ryzyko zawodowe jest to tzw. uwarunkowanie związane z prawdopodobieństwem
narażenia pracownika na działanie czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych
występujących w środowisku pracy. Przepisy kodeksu pracy jednoznacznie wykazują, że
głównym obowiązkiem pracodawcy jest stworzenie bezpiecznych i higienicznych warunków
pracy, oraz zapewnienie profilaktycznej opieki zdrowotnej kadrze pracowniczej.
Badania profilaktyczne pracowników
Pracownik podlega:
 wstępnym,
 okresowym oraz
 kontrolnym badaniom lekarskim (art. 229 kodeksu Pracy).
Kwestie związane z badaniami lekarskimi pracowników są uregulowane przede wszystkim
w Kodeksie pracy . Zakres i sposób przeprowadzania badań profilaktycznych określa
rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie
przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej
nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w
Kodeksie
pracy.
Wszystkie profilaktyczne badania lekarskie muszą być przeprowadzone na koszt pracodawcy.
Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik
zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości
przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy
podróżach służbowych (art. 229 § 3 i 7 kodeksu pracy).
Badaniom wstępnym muszą być poddane wszystkie osoby:
 przyjmowane do pracy,
 młodociani,
 wszyscy pracownicy, którym zmienia się stanowisko pracy (na którym występują
czynniki szkodliwe dla zdrowia lub uciążliwe warunki).
Badaniom wstępnym podlegają pracownicy, bez względu na to, czy posiadają wyniki badań
lekarskich przeprowadzonych u poprzedniego pracodawcy lub badań lekarskich
specjalistycznych stwierdzających prawo wykonywania zawodu.
Badania te mają na celu stwierdzenie braku przeciwwskazań do pracy na określonym
stanowisku.
Opinie lekarskie o przydatności pracownika do pracy wydawane są przez lekarzy
uprawnionych do wydawania takich zaświadczeń, a pracodawca jest zobowiązany do ich
przechowywania w aktach osobowych.
Pracodawcy nie wolno dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego
stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.
Odpowiedzialność za dopuszczenie pracownika do pracy bez aktualnych badań lekarskich
ciąży na pracodawcy, a nie na pracowniku.
W celu przeprowadzenia badań profilaktycznych zakład pracy musi wystawić skierowanie
zawierające:
 określenie miejsca pracy,
 określenie stanowiska oraz rodzaju pracy,
 określenie rodzaju badań (wstępne, okresowe, kontrolne),
 informację o ewentualnym posiadaniu przez pracownika grupy inwalidzkiej.
Okresowym badaniom lekarskim podlegają wszyscy pracownicy, jednak ich częstotliwość nie
jest jednakowa dla każdego zatrudnionego i zależy przede wszystkim od rodzaju
wykonywanej pracy.
Pracownicy przechodzą badania okresowe z częstotliwością:
 co 2 lata, jeżeli pracownik jest narażony na wdychanie szkodliwych pyłów lub
oparów,
 co 3 lata, jeżeli w zakładzie pracy panuje gorący mikroklimat (po 45. roku życia
badania takie muszą być wykonywane co 2 lata),
 co 4 lata, jeżeli pracownik stale korzysta z komputera,
 co 5 lat – pracownicy biura nie korzystający z komputerów.
Termin badania okresowego powinien zawsze zostać określony w zaświadczeniu lekarskim
wydanym po badaniu wstępnym lub poprzednim badaniu okresowym. W przypadku zmiany
pracodawcy termin ważności zaświadczenia wydanego w czasie zatrudnienia u poprzedniego
pracodawcy traci ważność.
Badania kontrolne powinny być wykonywane u wszystkich pracowników, którzy byli
niezdolni do pracy dłużej niż 30 dni z powodu choroby. Pracodawca nie ma prawa dopuścić
takiej osoby do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, stwierdzającego brak
przeciwwskazań do ponownego zatrudnienia na określonym stanowisku.
Badanie profilaktyczne kończy się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym:
 brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku pracy lub
 przeciwwskazania zdrowotne do pracy na określonym stanowisku pracy.
Orzeczenia lekarskie są wydawane w formie zaświadczeń według ustalonego wzoru, a lekarz
przeprowadzający badanie profilaktyczne przekazuje je pracownikowi i pracodawcy.
Ten z kolei obowiązany jest przechowywać wydane orzeczenia.
Poza świadczeniami z zakresu badań profilaktycznych pracodawca obowiązany jest
sfinansować koszt profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej ze
względu na warunki pracy.
Zakres wyżej wymienionych badań lekarskich oraz profilaktycznej opieki zdrowotnej określa
rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie
przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej
nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w
Kodeksie pracy (Dz. U. nr 69, poz. 332 z późn. zm.).
Z przepisów przedmiotowego rozporządzenia wynika, że zakres:
1) badań profilaktycznych (wstępnych, okresowych i kontrolnych) określają wskazówki
metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników
stanowiące załącznik nr 1 do rozporządzenia; przy czym zakres tych badań może zostać
poszerzony przez lekarza je przeprowadzającego o dodatkowe specjalistyczne badania
konsultacyjne oraz badania dodatkowe, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne dla
prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika; w takiej
sytuacji specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe stanowią część
badania profilaktycznego,
2) profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki
pracy, obejmuje:
a) przeprowadzenie badań lekarskich poza terminami wynikającymi z częstotliwości
wykonywania badań okresowych i orzekanie o możliwości wykonywania
dotychczasowej pracy w przypadku:
 konieczności przeniesienia pracownika do innej pracy ze względu na stwierdzenie
szkodliwego wpływu wykonywanej pracy na zdrowie pracownika (art. 55 § 1 kodeksu
pracy),
 stwierdzenia, że ze względu na stan ciąży kobieta nie powinna wykonywać· pracy
dotychczasowej (art. 179 § 1 i 2 kodeksu pracy),
 stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby
zawodowej (art. 230 § 1 kodeksu pracy),
 stwierdzenia niezdolności do wykonywania dotychczasowej pracy u pracownika,
który uległ wypadkowi przy pracy lub u którego stwierdzono chorobę zawodową, lecz
nie został on uznany za niezdolnego do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 231 kodeksu pracy),
b) wykonanie u pracowników, zatrudnionych na stanowiskach pracy stwarzających
zagrożenie wystąpienia choroby zawodowej, badań celowanych lub testów
ekspozycyjnych, ukierunkowanych na wczesną diagnostykę ewentualnych zmian
chorobowych u tych pracowników,
c) wprowadzenie monitorowania stanu zdrowia pracowników oraz szkolenie
pracowników w zakresie ochrony przed zagrożeniami i możliwościami ograniczenia
ryzyka zawodowego, jakie wiążą się z pracą wykonywaną w warunkach
występowania przekroczeń najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników
szkodliwych dla zdrowia – w razie gdy pracownicy wykonują pracę w tych
warunkach,
d) uczestniczenie lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami w komisji
bezpieczeństwa i higieny pracy, powołanej w trybie określonym w art. 23712 kodeksu
pracy.
Wyżej wymienione świadczenia są wynikiem realizacji obowiązków określonych w
stosownych przepisach prawa pracy. Przy czym, często świadczenia zdrowotne ze strony
pracodawcy przybierają postać świadczeń uznaniowych, czyli takich, których przyznanie
uzależnione jest od dobrej woli pracodawcy (pracownik nie ma prawa domagać się ich
sfinansowania).
Wśród tej grupy świadczeń do najczęściej przyznawanych należą szczepienia przeciw grypie
oraz mammografia.
Choroby zawodowe.
Pojęcie choroby zawodowej
Pojęcie choroby zawodowej określone zostało w art. 4 ustawy wypadkowej. Wykaz chorób
uznanych za zawodowe zamieszczono w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30.06.2009
r. w sprawie wykazu chorób zawodowych.
Za chorobę zawodową uważa się:
 choroby określone w wykazie chorób zawodowych stanowiącym załącznik do
rozporządzenia oraz jeżeli została spowodowana działaniem czynników szkodliwych
dla zdrowia, występujących w środowisku pracy.
Przy ocenie narażenia zawodowego uwzględnia się je w odniesieniu do:
 czynników chemicznych i fizycznych (rodzaj, stopień i czas narażenia zawodowego),
 czynników biologicznych,
 czynników o działaniu uczulającym (alergenów),
 sposobu wykonywania pracy (określenie obciążenia wysiłkiem fizycznym).
Tryb zgłaszania choroby zawodowej
Podejrzenia o chorobę zawodową zgłasza pracownik lub były pracownik w narażeniu
zawodowym lub po jego zakończeniu nie później niż w okresie, który został określony
w wykazie chorób zawodowych.
Zgłoszenia podejrzenia o chorobę zawodową u pracownika dokonuje:
 pracodawca zatrudniający pracownika,
 lekarz i stomatolog, którzy przy wykonywaniu zawodu poza zakładami społecznej
służby zdrowia powzięli podejrzenie o chorobie zawodowej,
 lekarze weterynarii,
 pracownik, który podejrzewa u siebie chorobę zawodową, a gdy jest zatrudniony,
czyni to przez lekarza sprawującego opiekę profilaktyczną nad nim.
Pracodawca zatrudniający pracownika podejrzanego o chorobę zawodową fakt ten zgłasza na
stosownym formularzu właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu.
Właściwy państwowy inspektor sanitarny wszczyna postępowanie. Orzeczenie lekarskie
o rozpoznaniu choroby zawodowej lub braku podejrzenia choroby zawodowej po dokonaniu
oceny stanu zdrowia badanego wydaje lekarz właściwy do orzekania.
Pracownik ma prawo odwołać się w ciągu 14 dni do jednostki orzeczniczej II stopnia.
Obowiązki pracodawcy
Pracodawca jest obowiązany zgłosić właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu
i właściwemu inspektorowi pracy każdy przypadek rozpoznanej choroby zawodowej albo
podejrzenia choroby zawodowej.
Pracodawca po zakończeniu postępowania mającego na celu ustalenie uszczerbku na zdrowiu
lub niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową ma obowiązek:
 przesłać do Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi i właściwemu państwowemu
inspektorowi sanitarnemu zawiadomienie o skutkach choroby zawodowej,
 prowadzić rejestr podejrzeń o choroby zawodowe i rejestr chorób zawodowych,
 w porozumieniu z właściwym organem Państwowej Inspekcji Sanitarnej ustalić
przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia chorobą
zawodową,
 przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby
zawodowej,
 zastosować środki zapobiegawcze,
 zapewnić realizację zaleceń lekarza,
 systematycznie analizować przyczyny wszystkich zawodowych i innych chorób
związanych z warunkami środowiska pracy.
Zakres profilaktyki zdrowotnej policjantów obejmuje:
1. badania:
a. profilaktyczne i kontrolne,
b. wstępne, okresowe i kontrolne,
c. specjalistyczne (kierowców, steromotorzystów, pilotów, płetwonurków, pirotechników itp.),
d. komisyjne badania lekarskie w celu ustalenia:
 zdolności kandydata do służby w Policji,
 przydatności policjanta do dalszej służby w Policji lub na zajmowanym stanowisku,
 uszczerbku na zdrowiu, spowodowanym wypadkiem lub chorobą pozostającą w związku
ze służbą,
2. szczepienia ochronne,
3. turnusy profilaktyczno-rehabilitacyjne i antystresowe,
4. badania środowiska służby.
Profilaktyka poekspozycyjna.7
Zapobieganie kontaktom z krwią i potencjalnie zakaźnymi płynami ustrojowymi jest
podstawowym sposobem profilaktyki HIV podczas wykonywania pracy zawodowej.
Przestrzeganie podstawowych środków ostrożności znacznie zmniejsza prawdopodobieństwo
ekspozycji na krew.
Jednak podczas wykonywania obowiązków zawodowych pracownicy często nie
stosują się do tych zaleceń, stwarzając zagrożenie przeniesienia zakażeń takich jak HBV,
HCV i HIV. Sytuacje, które mogą stwarzać ryzyko zakażenia HIV to na przykład skaleczenie,
zakłucie ostrym narzędziem, kontakt błon śluzowych lub uszkodzonej skóry (popękanej,
dr Monika Bociąga – Jasik, dr Anna Kalinowska – Nowak , dr Dorota Rogowska – Szadkowska
marzec 2009r. www.cd4.pl
7
otartej lub wykazującej zmiany zapalne) z krwią lub innymi potencjalnie zakaźnymi płynami
ustrojowymi.
Zakaźnymi płynami są:
 krew,
 nasienie i wydzielina z pochwy – odgrywają rolę w transmisji seksualnej HIV,
 jakakolwiek wydzielina, płyn ustrojowy zawierający widoczną krew.
Płyny ustrojowe niezakaźne, chyba że zawierają widoczną domieszkę krwi:
 kał,
 mocz,
 wydzielina z nosa,
 ślina,
 plwocina,
 pot,
 łzy.
Ekspozycja zawodowa to każda sytuacja w miejscu pracy, w której dochodzi do narażenia
pracownika (także stażysty, praktykanta, studenta) na kontakt parenteralny z materiałem
pochodzącym od osoby zakażonej HIV.
Kontakt z materiałem biologicznym, który może przenosić zakażenie HIV, mają najczęściej
pracownicy opieki zdrowotnej, ale także strażacy, strażnicy miejscy, policjanci,
funkcjonariusze służby więziennej.
Do większości ekspozycji na potencjalnie zakaźny materiał biologiczny dochodzi w
sytuacjach, które nie powinny się zdarzyć, gdyby przestrzegano podstawowych zasad
bezpieczeństwa. Powinno się więc stosować rękawice lateksowe, używać okularów
ochronnych, etc.
Jeśli jednak zdarzy się wypadek przy pracy wówczas odpowiednie postępowanie
z zastosowaniem profilaktyki poekspozycyjnej (PEP) znacząco zmniejsza ryzyko zakażenia,
ale nie zapewnia 100% bezpieczeństwa.
Wiedza o możliwości zastosowania profilaktyki poekspozycyjnej zmniejsza strach związany
z opieką nad pacjentem zakażonym HIV, choć dobrze byłoby pamiętać, iż jeśli pracuje się
tak, by nie zakazić się wirusem HCV (przenosi się przez krew ponad 10 razy łatwiej, niż
HIV), to nic złego zdarzyć się nie może.
Postępowanie poekspozycyjne powinno obejmować działania konieczne do wykonania
bezpośrednio po skaleczeniu ostrym narzędziem mogącym przenieść HIV lub pryśnięciu
zakażonej krwi do oka, później ocenę ryzyka zakażenia, jeśli to wskazane – profilaktykę
poekspozycyjną, a później badania kontrolne.
Co zrobić bezpośrednio po wypadku przy pracy?
 nie hamować wypływu krwi, nie wyciskać rany,
 narażoną skórę starannie umyć dużą ilością wody z mydłem,
 przy narażeniu błon śluzowych jamy ustnej, nosa – dokładnie przepłukać wodą lub
solą fizjologiczną – nie stosować płynów dezynfekcyjnych na bazie alkoholu,
 spojówki oczu dokładnie przepłukać wodą lub solą fizjologiczną.
Zgodnie z obowiązującą od 1 stycznia 2009 r. ustawą o chorobach zakaźnych koszty
profilaktyki poekspozycyjnej związanej z wykonywaniem pracy zawodowej pokrywa
pracodawca.
1.11
Uregulowania prawne dotyczące szkolenia w zakresie BHP
Prowadzenie szkoleń pracowników w zakresie bhp jest jednym z ważniejszych
obowiązków pracodawcy mające na celu przyczynienia się do zapewnienia pracownikom
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Zgodnie z przepisami art. 2373 Kodeksu Pracy pracodawca jest obowiązany przeszkolić
pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz
prowadzić okresowe szkolenia w tym zakresie.
Zasady przeprowadzania szkoleń.
Szkolenia bhp powinny odbywać się w czasie pracy i na koszt pracodawcy. Pracodawca jest
też obowiązany zaznajomić pracowników z przepisami i zasadami BHP dotyczącymi
wykonywanych przez nich prac, a także wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki,
dotyczące poszczególnych stanowisk pracy. Pracownik potwierdza na piśmie zapoznanie się
z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy (art.2374 Kodeksu Pracy). Pismo
takie powinno być przechowywane w aktach osobowych (§ 3 i § 6 ust.2 pkt 2 lit. b
Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu
prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy
oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika; (Dz. U. nr 62, poz.286 ze zm.).
Szczegółowe zasady dotyczące szkolenia określa Rozporządzenie Ministra Gospodarki i
Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny
pracy (Dz. U nr 180, poz. 1860).
Przepisy rozporządzenia wdrażają postanowienia dyrektywy 89/391/EWG
z dnia12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa
i zdrowia pracowników w miejscu pracy (DZ. Urz. WE L 183 z 20 czerwca 1989), co wiąże
się z członkostwem Polski w Unii Europejskiej i koniecznością dostosowania polskiego
prawodawstwa do uregulowań unijnych.
Rozporządzenie określa:
 szczegółowe zasady i zakres szkolenia w zakresie bhp,
 wymagania dotyczące treści i realizacji programów szkolenia,
 sposób dokumentowania szkolenia oraz przypadki, w których pracodawcy lub
pracownicy mogą być zwolnieni z określonych rodzajów szkoleń.
Rodzaje szkoleń w zakresie BHP.
Szkolenie z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy jest prowadzone jako szkolenie wstępne
i szkolenie okresowe.
Szkolenie wstępne.
Szkolenie wstępne jest przeprowadzane w formie instruktażu według programów
opracowanych dla poszczególnych grup stanowisk i obejmuje:
 instruktaż ogólny, czyli szkolenie wstępne ogólne,
 instruktaż stanowiskowy, czyli szkolenie wstępne na stanowisku pracy,
Instruktaż ogólny.
Instruktaż ogólny ma zapoznać pracownika z podstawowymi przepisami bhp ustalonymi
w kodeksie pracy, w układach zbiorowych pracy lub w regulaminach pracy oraz z zasadami
bhp obowiązującymi w danym zakładzie pracy i z zasadami udzielania pierwszej pomocy w
razie wypadku.
Szkolenie wstępne przechodzą:
 nowo zatrudnieni pracownicy,
 studenci na praktykach studenckich oraz
 uczniowie szkół zawodowych zatrudnieni w celu praktycznej nauki zawodu.
Instruktaż ogólny prowadzi pracownik służby bhp lub osoba wykonująca u pracodawcy
zadania tej służby albo pracownik wyznaczony przez pracodawcę posiadający zasób wiedzy
i umiejętności zapewniające właściwą realizację programu instruktażu.
Instruktaż stanowiskowy.
Instruktaż stanowiskowy powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się
z czynnościami środowiska pracy występującymi na ich stanowiskach pracy oraz o ryzyku
zawodowym związanym z wykonywaną pracą, uzyskanie wiedzy i umiejętności dotyczących
sposobu ochrony przed zagrożeniami wypadkowymi i zagrożeniami dla zdrowia w
warunkach normalnej pracy i w warunkach awaryjnych oraz zapoznanie z metodami
bezpiecznego wykonywania pracy na danym stanowisku pracy.
Instruktaż stanowiskowy przeznaczony jest dla:
 pracowników nowo zatrudnionych na stanowiskach robotniczych i innym, na którym
występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych
lub niebezpiecznych,
 pracowników przenoszonych na takie stanowiska oraz w przypadku zmiany
warunków techniczno – organizacyjnych,
 studentów odbywających praktyki studenckie
 uczniów odbywających praktyczna naukę zawodu.
Jeżeli pracownik wykonuje prace na różnych stanowiskach, szkolenie powinno uwzględniać
wszystkie rodzaje prac, które będą należały do zakresu obowiązków danego pracownika.
Instruktaż stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcę osoba kierująca
pracownikami lub sam pracodawca. Po zakończeniu instruktażu stanowiskowego
przeprowadzony jest sprawdzian wiedzy i umiejętności przeszkolonych pracowników, który
stanowi podstawę dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy na określonym
stanowisku.
Szkolenie okresowe.
Szkolenie okresowe ma na celu aktualizacje i ugruntowanie wiedzy oraz umiejętności w
zakresie bhp, a także zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami
techniczno – organizacyjnymi w tym zakresie.
Szkolenie te odbywają:
 pracodawcy oraz inne osoby kierujące pracownikami, a w szczególności kierownicy
komórek organizacyjnych zakładu pracy,
 mistrzowie i brygadziści,
 pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych,
 pracownicy inżynieryjno – techniczni, w tym projektanci, konstruktorzy maszyn i
innych urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji,
 pracownicy służb bhp i inne osoby wykonujące zadania tej służby,
 pracownicy administracyjno – biurowi oraz inni pracownicy, nie wymienieni wyżej,
których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia,
uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy.
Szkolenie okresowe pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych powinno być
przeprowadzone w formie instruktażu, nie rzadziej niż raz na 3 lata, natomiast na
stanowiskach robotniczych, na których występują szczególnie duże zagrożenie dla
bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników – nie rzadziej niż raz w roku.
Szkolenie okresowe innych pracowników i osób wymienionych wyżej, powinno być
przeprowadzone w formie kursu, seminarium lub samokształcenia kierowanego nie rzadziej
niż raz na 5 lat, a w przypadku pracowników administracyjno – biurowych nie rzadziej niż raz
na 6 lat.
Częstotliwość oraz czas trwania szkolenia okresowego pracowników zatrudnionych na
określonych stanowiskach pracy ustala pracodawca, po konsultacji z pracownikami lub ich
przedstawicielami, biorąc pod uwagę rodzaj i warunki wykonywania prac na tych
stanowiskach.
Pierwsze szkolenie okresowe osób będących pracownikami oraz innych osób kierujących
pracownikami (kierowników komórek organizacyjnych, mistrzów, brygadzistów) powinno
być przeprowadzone w okresie do 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tych stanowiskach,
natomiast pracowników zatrudnionych na innych stanowiskach pracy – w okresie do 12
miesięcy od rozpoczęcia pracy na tych stanowiskach.
Ze szkolenia tego może być zwolniony pracownik, który:
 przedłoży aktualne zaświadczenie o odbyciu w tym okresie u innego pracodawcy
wymaganego szkolenia okresowego,
 odbył w tym okresie szkolenie okresowe wymagane dla osoby zatrudnionej na
stanowisku należącym do innej grupy stanowisk, jeżeli jego program uwzględnił
zakres tematyczny wymagany programem szkolenia okresowego obowiązującego na
aktualnym stanowisku.
Szkolenie okresowe kończy się egzaminem, który przeprowadza organizator szkolenia, a więc
pracodawca lub jednostka organizacyjna, której pracodawca zlecił prowadzenie szkolenia.
Organizator szkolenia jest obowiązany potwierdzić odbycie przez pracownika szkolenia
okresowego, poprzez wydanie mu zaświadczenia, według wzoru określonego w odrębnych
przepisach. Odpis tego zaświadczenia pracodawca jest obowiązany przechowywać w aktach
osobowych pracownika.
Ukończenie w wymienionych wyżej okresach szkolenia, dokształcania lub doskonalenia
zawodowego związanego z nauką zawodu, przyuczeniem do zawodu albo podnoszeniem
kwalifikacji zawodowych, uwzględniającego program szkolenia okresowego wymagany dla
określonego stanowiska pracy, uważa się za równoznaczne z odbyciem takiego szkolenia.
A zatem pracownik taki nie musi odbywać w tych okresach szkolenia okresowego
przewidzianego dla zajmowanego przez niego stanowiska pracy.
2.
2.1
Czynniki środowiska pracy
Podział czynników.8
Podział czynników środowiska pracy (służby)
Materialne środowisko pracy (służby)
środowisko pracy – środowisko, w którym realizowane są procesy pracy, które można
zmierzyć (określić jego wartość), określić stopień oddziaływania na narażonych oraz określić
zgodność z wymaganiami.
Ocena warunków (stanu bezpieczeństwa) wykonywania pracy realizowana jest poprzez
identyfikację zagrożeń związanych z oddziaływaniem czynników środowiska pracy na
zatrudnionych oraz klasyfikację tych zagrożeń.
Kryteria oceny materialnego środowiska pracy środowiska pracy:
 Czynnik niebezpieczny – czynnik, którego oddziaływanie prowadzi lub może
prowadzić do urazu (np. zagrożenia mechaniczne),
 Czynnik szkodliwy – czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub
może prowadzić do schorzenia,
 Czynnik uciążliwy – czynnik, którego oddziaływanie na pracującego może
spowodować złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie, nie powodując trwałego
pogorszenia stanu zdrowia
 wartość NDN (najwyższego dopuszczalnego natężenia)
określa najwyższe dopuszczalne natężenie fizycznego czynnika szkodliwego dla zdrowia,
ustaloną jako wartość średnią, którego oddziaływanie na pracownika 8 – godzinnego
dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie
pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w
jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.
 wartość NDS (najwyższego dopuszczalnego stężenia)
 wartość NDSCh (najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego)
 wartość NDSP (najwyższego dopuszczalnego stężenia pułapowego)
Środowisko pracy jest środowiskiem niejednorodnym, jednocześnie środowiskiem
które powinno być utrzymywane w stanie umożliwiającym wykonywanie pracy.
8
W rozdziale wykorzystano materiały do wykładu „Bezpieczeństwo i Higiena Pracy”
dr inż. Adam Górny Politechnika Poznańska
Ostatecznym kryterium oceny możliwości wykonywania pracy jest identyfikowany i
uznawany za akceptowalny poziom ryzyka zawodowego.
Czynniki mechaniczne:
Czynniki fizyczne mogące doprowadzić do urazów, a nawet śmierci, powodowanych
mechanicznym działaniem na człowieka maszyn lub innych przedmiot pracy, bądź ich części,
a także poślizgnięciem, potknięciem lub upadkiem.
Czynniki mechaniczne powodujące wskazane powyżej następstwa stanowią istotną i
specyficzną grupę wśród czynników fizycznych występujących w procesie pracy.
Ocena zagrożeń pochodzących
od czynników mechanicznych
Czynniki mechaniczne (klasyfikacja):
 przemieszczające się maszyny oraz transportowane przedmioty,
 ruchome elementy,
 ostre, wystające elementy,
 spadające elementy,
 płyny pod ciśnieniem,
 śliskie, nierówne powierzchnie,
 ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia, dostępy),
 położenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoża (praca na wysokości oraz
w zagłębieniach),
 inne: np. powierzchnie gorące lub zimne, substancje żrące
Podstawowe rodzaje zagrożeń pochodzących od czynników mechanicznych:
 zgniecenia,
 naruszenie jednolitości,
 cięcie lub odcięcie,
 wplątanie,
 wgniecenie lub pochwycenie,
 uderzenie,
 przekłucie lub przebicie,
 starcie lub obtarcie
Przez zagrożenia mechaniczne rozumieć należy wszelkie oddziaływanie na człowieka
czynników fizycznych, które mogą być przyczyną urazów powodowanych mechanicznym
działaniem części maszyn, narzędzi przedmiotów obrabianych lub wyrzucanych materiałów
stałych albo płynnych.
HAŁAS – wszelkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe, uciążliwe lub szkodliwe
dźwięki oddziałujące na narząd słuchu i inne zmysły oraz części organizmu człowieka.
Z fizycznego punktu widzenia, dźwięki są to drgania mechaniczne ośrodka sprężystego (gazu,
cieczy lub ośrodka stałego). Drgania te mogą być rozpatrywane jako oscylacyjny ruch
cząsteczek względem położenia równowagi, wywołujący zmianę ciśnienia ośrodka w
stosunku do wartości ciśnienia statycznego (atmosferycznego).
Hałas słyszalny– hałas, w którego widmie występują składowe o częstotliwościach
słyszalnych od 16 Hz do 16 kHz.
Oddziaływanie hałasu na organizm człowieka:
 wpływ hałasu na narząd słuchu:
 uszkodzenie struktur anatomicznych narządu słuchu (perforacje, ubytki błony
bębenkowej), będące zwykle wynikiem jednorazowych i krótkotrwałych ekspozycji na
hałas o szczytowych poziomach ciśnienia akustycznego powyżej 130 – 140 dB,
 upośledzenie sprawności słuchu w postaci podwyższenia progu słyszenia w wyniku
długotrwałego narażenia na hałas, o równoważnym poziomie dźwięku
przekraczającym 80 dB
 poza słuchowe działanie hałasu na organizm (w tym na podstawowe układy i narządy
oraz zmysły człowieka)
 zaburzenia funkcji fizjologicznych po przekroczeniu poziomu ciśnienia akustycznego
75 dB,
 rozproszenie uwagi, utrudnienia w wykonywanej pracy, zmniejszenie wydajności
pracy (55 – 75 dB),
 rozwój chorób (ciśnieniowej, wrzodowej, nerwice),
 utrudnione porozumiewanie się, mogące być przyczyną wypadków (80 – 90 dB)
Wpływ hałasu na zdrowie człowieka (dla ekspozycji ciągłej):
 poniżej 35 dB – nieszkodliwy dla zdrowia, może być denerwujący,
 od 35 – 70 dB – wpływa ujemnie na organizm, powoduje zmęczenie układu
nerwowego, pogorszenie czułości wzroku, utrudnia zrozumienie mowy,
porozumiewanie się oraz niekorzystnie wpływa na sen i wypoczynek,
 od 70 do 85 dB – wpływa ujemnie na wydajność pracy i na zdrowie, powoduje
osłabienie słuchu, bóle głowy i inne zaburzenia,
 od 85 do 130 dB – niebezpieczny dla zdrowia, powoduje liczne zaburzenia, m.in.
układu krążenia i układu pokarmowego,
 powyżej 130 dB – wytwarza drgania niektórych organów wewnętrznych człowieka, co
jest przyczyną ich chorób i zniszczenia, przebywanie w hałasie powoduje zaburzenia
równowagi, mdłości, zmiany proporcji zawartości różnych składników krwi i
wywołuje pewne choroby psychiczne.
Hałas infradźwiękowy, ultradźwiękowy.
Hałas infradźwiękowy (infradźwięki) – dźwięki lub hałas, którego widmo częstotliwości
zawarte jest w zakresie od 2 do 16 Hz i o częstotliwości słyszalnej do 50 Hz.
Hałas ultradźwiękowy – hałas w którego widmie występują składowe o wysokich
częstotliwościach słyszalnych i niskich ultradźwiękowych (od 10 do 100 kHz).
Oddziaływanie hałasu infradźwiękowego na organizm człowieka:
 percepcja słuchowa,
 percepcja przez receptory wibracji
Dominującym efektem wpływu infradźwięków na organizm w ekspozycji zawodowej jest ich
działanie uciążliwe (zmęczenie, senność, dyskomfort, zaburzenia równowagi) występujące
już przy niewielkich przekroczeniach progu słyszenia.
Rezonans struktur wewnętrznych:
 uczucie wibrowania, powyżej 100 dB,
 działanie niszczące, powyżej 140 dB,
 oddziaływanie na narząd słuchu (słuch, narząd przedsionkowy w uchu wewnętrznym),
 oddziaływanie pozasłuchowe na:
- układ krążenia,
- procesy termoregulacyjne,
- procesy przemiany materii,
- układ nerwowy,
- gruczoły dokrewne
Hałas ultradźwiękowy:
W profilaktyce szkodliwego działania hałasu ultradźwiękowego obowiązują te same
wymagania i zasady, jak w przypadku hałasu słyszalnego.
Ze względu na krótkofalowość ultradźwięków, stosunkowo łatwo jest ograniczyć ich
szkodliwe oddziaływanie na człowieka, np. hermetyzację i obudowanie źródeł oraz
stosowanie
środków
ochrony
indywidualnej
skutecznych
dla
hałasu
wysokoczęstotliwościowego.
Drgania mechaniczne (wibracje) – ruch cząstek ośrodka stałego względem ich położenia
równowagi.
Ruch ten odbywa się z określoną częstotliwością.
Drgania mechaniczne przekazywane są do organizmu człowieka przez bezpośredni kontakt
z drgającym ciałem stałym bez udziału środowiska powietrznego i jako takie mogą stanowić
zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia ludzkiego.
Podział drgań ze względu na miejsce wnikania do organizmu:
 drgania o oddziaływaniu ogólnym (ogólne), przenoszone do organizmu człowieka
przez:
- stopy,
- miednicę,
- plecy,
- boki
Źródła drgań mechanicznych o oddziaływaniu ogólnym:
 podłogi hal fabrycznych i innych budynków oraz podesty, pomosty itp. Wprawione
w drgania przez eksploatowane w nich (lub poza nimi) maszyny i urządzenia
stacjonarne i przenośne lub też przez ruch uliczny czy kolejowy,
 różnego rodzaju platformy drgające,
 siedziska i podłogi wszelkiego rodzaju środków transportu (samochodów, ciągników,
autobusów, tramwajów oraz pojazdów kolejowych, statków i samolotów),
 siedziska i podłogi wszelkiego rodzaju maszyn budowlanych (np. do robót ziemnych,
fundamentowania, zagęszczania gruntów)
Drgania oddziałujące przez kończyny górne (miejscowe)
Źródła drgań mechanicznych o oddziaływaniu miejscowym:
 ręczne narzędzia uderzeniowe o napędzie pneumatycznym, hydraulicznym lub
elektrycznym (np. młoty, ubijaki, nitowniki, klucze udarowe),
 ręczne narzędzia obrotowe o napędzie elektrycznym lub spalinowym (np. wiertarki,
szlifierki, piły łańcuchowe),
 dźwignie sterujące maszyn i pojazdów obsługiwane rękami,
 źródła technologiczne (np. obrabiane elementy trzymane w dłoniach lub prowadzone
ręką przy procesach szlifowania, gładzenia, polerowania, itp.)
Skutki szkodliwego działania drgań na organizm człowieka
(społeczne i ekonomiczne)
Funkcjonalne
 zakłócenia koordynacji ruchów,
 zwiększenie czasu reakcji wzrokowej,
 zwiększenie czasu reakcji ruchowej,
 nadmierne zmęczenie.
obniżenie jakości wykonywanej pracy
Biologiczne (fizjologiczne)
 zburzenia czynności narządów wewnętrznych,
 zmiany w układzie nerwowym,
 schorzenia naczyń krwionośnych,
 zmiany w układzie kostno-stawowym,
 zaburzenia czynności mięśni i stawów.
rozwój choroby wibracyjnej
Obciążenia termiczne w środowisku pracy
Mikroklimat - warunki klimatyczne panujące na stanowisku roboczym (stanowisku pracy) lub
w pomieszczeniu przemysłowym.
Na warunki klimatyczne składają się m.in.:
 temperatura powietrza,
 wilgotność powietrza,
 prędkość ruchu powietrza,
 temperatury: ścian pomieszczenia, stropu, powierzchni urządzeń technologicznych
i materiałów,
 ciśnienie atmosferyczne.
Czynniki wpływające na wymianę ciepła z otoczeniem:
 promieniowanie,
 unoszenie,
 przewodzenie,
 parowanie potu,
 oddychanie,
 przepuszczalność odzieży
Czynniki wpływające na wymianę ciepła:
KLIMAT:
 temperatura powietrza,
 średnia temperatura promieniowania,
 prędkość przepływu powietrza,
 wilgotność powietrza.
ODZIEŻ:
 izolacja cieplna (clo)
AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA:
 metaboliczna produkcja ciepła (mety)
Pola i promieniowanie elektromagnetyczne
Promieniowanie elektromagnetyczne – promieniowanie polegające na rozchodzeniu się z
stałą prędkością w ośrodku materialnym lub w próżni fali elektromagnetycznej, wywołanej
zmianami ładunku elektrycznego (czyli na uporządkowanym, powtarzającym się
oddziaływaniu pól elektrycznego i magnetycznego)
Pole elektromagnetyczne – przestrzeń, w której zgromadzona jest energia pola o dowolnej
częstotliwości zmian w czasie. Parametry pola elektromagnetycznego charakteryzują stan
energetyczny przestrzeni wokół ładunków elektrycznych mających energię potencjalną i (lub)
kinetyczną. Właściwości pola elektromagnetycznego zależą od częstotliwości napięcia i prądu
zmiennego źródła.
Pole elektryczne – powstaje na skutek oddziaływania sił pomiędzy obiektami naładowanymi
elektrycznie
Pole elektryczne charakteryzowane jest przez jego natężenie (E), V/m
Im większe napięcie, tym większe natężenie pola
Pole magnetyczne – powstaje wokół ładunków poruszających się (tzn. tworzących prąd
elektryczny) lub na skutek namagnesowania niektórych substancji, związanego
z właściwościami kwantowymi cząstek elementarnych w atomach tworzących te substancje.
Pole magnetyczne charakteryzowane jest przez jego natężenie (H), A/m
Im większa moc urządzenia, tym większy przepływ i większe pole
ŹRÓDŁA PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH:
 urządzenia elektroenergetyczne (linie wysokiego napięcia, stacje przesyłoworozdzielcze, transformatory),
 urządzenia elektrotermiczne (piece łukowe do topienia złomu, piece indukcyjne
– wykorzystywane do termicznej obróbki powierzchniowej elementów stalowych (np.
hartowania) i rafinacji przewodników, zgrzewarki dielektryczne do łączenia folii
z tworzyw sztucznych, zgrzewarki oporowe),
 obiekty nadawcze długo, średnio i krótkofalowe, obiekty nadawcze UKF/TV, stacje
radiolokacyjne, radiotelefony, telefony komórkowe,
 urządzenia medyczne,
 sprzęt biurowy i powszechnego użytku,
 sprzęt spawalniczy,
ODDZIAŁYWANIE PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH NA LUDZI:
1. Bezpośrednie oddziaływanie pól elektromagnetycznych na organizm człowieka:
 stymulacja tkanki pobudliwej na skutek prądów indukowanych bezpośrednio w ciele
(prądy indukowane mogą zakłócać pracę organizmu na skutek interferencji z prądami
endogennymi oraz wywoływać efekty termiczne wewnątrz ciała).
 ogrzewanie tkanek powodowane pochłanianiem energii pól - ekspozycja na pola
elektryczne i magnetyczne niskiej częstotliwości zwykle wywołuje nieistotną
(pomijalną dla organizmu) absorpcję energii i niemierzalny wzrost temperatury w
ciele.
Ekspozycja na pola elektromagnetyczne o częstotliwościach powyżej 100 kHz może
doprowadzić do znacznej absorpcji energii i wzrostu temperatury.
Skutki długotrwałej ekspozycji zawodowej na pole o dużym natężeniu:
 osłabienie ogólne, bóle głowy, szybkie męczenie się, ospałość,
 zaburzenia snu, drażliwość nerwowa,
 pobudzenie nerwów i mięśni prądami indukowanymi, wrażenia słuchowe,
 podrażnienie oczu, zmętnienie soczewek, wrażenia wzrokowe,
 zmiany ciśnienia krwi zmiany w obrazie EKG, zatrzymanie pracy serca,
 zmiany aktywności mózgu (EEG), zaburzenia neurologiczne (choroba Parkinsona
i Alzheimera),
 zmiany skórne,
 zaburzenia hormonalne, zaburzenia płodności, wady rozwojowe potomstwa,
 lokalne przegrzanie tkanej i jego skutki, poparzenia prądami kontaktowymi,
 zmiany obrazy krwi, białaczki,
 nadwrażliwość na pola elektromagnetyczne
2. Pośrednie oddziaływanie pól elektromagnetycznych na bezpieczeństwo człowieka:
 zakłócenia pracy automatycznych urządzeń sterujących i elektronicznej aparatury
medycznej (w tym: elektrosymulatorów serca oraz innych elektronicznych implantów
medycznych),
 detonacja urządzeń elektrowybuchowych (detonatorów),
 pożarów i eksplozji związanych z zapaleniem się materiałów łatwo palnych od iskier
wywołanych przez pola indukowane lub ładunki elektrostatyczne.
Energia elektryczna (prąd elektryczny)
Rodzaje oddziaływania prądu elektrycznego:
1. Działanie bezpośrednie - porażenie elektryczne wskutek przepływu prądu elektrycznego
przez ciało człowieka powoduje oddziaływanie na układ nerwowy oraz elektrolizę krwi
i płynów fizjologicznych.
WSTRZĄS ELEKTRYCZNY – występuje po rażeniu prądem, tzn. po przerwaniu
przepływu prądu. Objawia się przerażeniem, bladością, drżeniem ciała lub kończyn,
nadmiernym wydzielaniem potu, stanem apatii lub euforii. Może również wystąpić
obrzęk mózgu i utrata przytomności, połączona z zatrzymaniem krążenia krwi i brakiem
oddechu.
2.
Działanie pośrednie, powstające bez przepływu prądu przez ciało człowieka
 oparzenia wskutek pożarów wywołanych zwarciem elektrycznym,
 groźne dla życia oparzenia łukiem elektrycznym,
 uszkodzenia wzroku wskutek dużej jaskrawości łuku elektrycznego,
 uszkodzenia mechaniczne ciała w wyniku upadku z wysokości.
Elektryczność statyczna
Elektryczność statyczna – zespół zjawisk towarzyszących pojawieniu się niezrównoważonego
ładunku elektrycznego na materiałach o małej przewodności elektrycznej (dielektrykach,
materiałach izolacyjnych) lub na odizolowanych od ziemi obiektach przewodzących (np. ciele
człowieka).
Zagrożenia elektrycznością statyczną są spowodowane bezpośrednim oddziaływaniem pola
elektrycznego wytwarzanego przez naelektryzowane obiekty lub oddziaływaniem wyładowań
elektrycznych.
Rodzaje zagrożeń:
 niekorzystne oddziaływanie na człowieka,
 zakłócenia procesów technologicznych,
 pożarowo-wybuchowe.
Promieniowanie widzialne (oświetlenie)
Oświetlenie (światło) – promieniowanie widzialne (elektromagnetyczne) zdolne do
wywoływania bezpośrednich wrażeń wzrokowych, z których wynika widzenie.
Przyjmuje się, że promieniowanie widzialne zawiera się w przedziale 380 – 780 nm.
Światło na stanowisku pracy i w jego otoczeniu wpływa bezpośrednio na szybkość i pewność
widzenia oraz decyduje, w jaki sposób widzimy formy, sylwetki, barwę i właściwości
powierzchni przedmiotów tam występujących.
PODSTAWOWE FUNKCJE OŚWIETLENIA:
Aby praca wzrokowa była optymalna, stanowisko pracy oraz pomieszczenie, w którym się
ono znajduje, muszą być tak oświetlone aby występowała wygoda widzenia.
Występuje ona wtedy, gdy spełnione są co najmniej trzy podstawowe warunki:
 zdolność rozróżniania szczegółów jest pełna,
 spostrzeganie jest sprawne, pozbawione ryzyka dla człowieka,
 spostrzeganie nie prowadzi do odczucia pewnej przykrości, niewygody, nadmiernego
zmęczenia, a przeciwnie jest połączone z pewną przyjemnością.
Oświetlenie wnętrz powinno zapewniać:
 bezpieczeństwo osób przebywających w pomieszczeniu,
 odpowiednie warunki do wykonywania zadań wzrokowych,
 pomoc w kreowaniu właściwego otoczenia świetlnego
RODZAJE OŚWIETLENIA:
 oświetlenie ogólne – równomierne oświetlenie pewnego obszaru bez uwzględnienia
szczególnych wymagań dotyczących oświetlenia niektórych jego części,
 oświetlenie miejscowe – dodatkowe oświetlenie przedmiotu pracy wzrokowej,
z uwzględnieniem szczególnych potrzeb oświetleniowych, w celu zwiększenia
natężenia oświetlenia, uwidocznienia szczegółów itp., załączane niezależnie od
oświetlenia ogólnego,
 oświetlenie złożone – oświetlenie składające się z oświetlenia ogólnego i oświetlenia
miejscowego.
Promieniowanie optyczne (podczerwone, ultrafioletowe)
Promieniowanie optyczne – wszelkie promieniowanie elektromagnetyczne o długości (λ) od
10-8 do 10-3 m (od 10 nm do 1 mm).
 promieniowanie nadfioletowe (UV) 100 nm – 400 nm
Promieniowanie UV jest ważnym czynnikiem środowiska, niezbędnym dla
prawidłowego rozwoju i funkcjonowania człowieka. Jednak jego nadmiar powoduje
wiele niekorzystnych skutków biologicznych, których mechanizmy powstawania
i rozwoju nie są jeszcze do końca wyjaśnione. Promieniowanie nadfioletowe może
być powodem wielu szkodliwych reakcji fotochemicznych w organizmie człowieka.
Pochłonięte w nadmiarze przez skórę może spowodować oparzenia, zmiany
pigmentacji, a także zmiany nowotworowe
 promieniowanie widzialne (światło) (VIS) 380 nm – 780 nm
 promieniowanie podczerwone (IR) 780 nm – 1 mm
 Promieniowanie podczerwone może wywoływać wzrost temperatury tkanki,
a w konsekwencji oparzenie. Naturalnym źródłem promieniowania podczerwonego
jest słońce.
Typowymi źródłami promieniowania podczerwonego są:
 otwory ścian pieców popielnych, grzewczych, hartowniczych, ceramicznych lub
szklarskich,
 elementy metalowe rozgrzane do wysokich temperatur,
 lampowe promienniki podczerwieni,
 paleniska parowe, elektryczne, węglowe lub gazowe
Skutki oddziaływania promieniowania optycznego na materię (na człowieka)
Skutek aktyniczny – promieniowanie wywołuje w materii przemiany chemiczne
Skutek biologiczny – promieniowanie wywołuje zmiany w tkankach organizmów żywych
Miarą biologicznego skutku promieniowania optycznego jest np. ilość substancji powstałej
w wyniku reakcji fotochemicznej spowodowanej przez określoną dawkę promieniowania
(zależność opisywana przez krzywą skuteczności biologicznej promieniowania optycznego).
Źródła promieniowania optycznego
 źródła zagrożenia dla człowieka:
 naturalne promieniowanie słoneczne
 promieniowanie źródeł sztucznych
 klasyczne (nielaserowe)
 laserowe
PROMIENIOWANIE NADFIOLETOWE (UV)
W zależności od długości fali wyróżnić możemy:
 UV-A (nadfiolet bliski) – 315 ÷ 400 nm
 UV-B (nadfiolet średni) – 280 ÷ 315 nm

UV-C (nadfiolet daleki) – 100 ÷ 280 nm
Energia fotonów promieniowania nadfioletowego zawiera się w przedziale
3,3 ÷ 125 eV.
Promieniowanie nadfioletowe o energii mniejszej niż ok. 12 eV (o długości fali powyżej
104 nm) nie powoduje jonizacji powietrza i tkanki biologicznej, może natomiast wywoływać
reakcje fotochemiczne w tkance biologicznej.
Efekty szkodliwe:
 rumień (zapalenie skóry)
 złuszczanie naskórka, powstawanie zmian na skórze (piegi, znamiona, plamy)
 powstawanie zmian przednowotworowych i nowotworowych
 powstanie stanów zapalnych spojówki i rogówki
 trwałe zmętnienie wzroku (tzw. zaćma fotochemiczna)
Efekty pozytywne (korzystne):
 działanie przeciwkrzywiczne - pod wpływem promieniowania zawarty w skórze
człowieka 7-dehydrocholesterol ulega przekształceniu w witaminę D3, odgrywająca
ważną rolę w gospodarce wapienno-fosforowej ustroju.
 zwiększenie odporności
 niszczenie drobnoustrojów
 przyspieszenie gojenia się ran i owrzodzeń
PROMIENIOWANIE WIDZIALNE (VIS)
Efekty szkodliwe:
termiczne i fotochemiczne uszkodzenia i schorzenia siatkówki oka
PROMIENIOWANIE PODCZERWONE (IR)
W zależności od długości fali wyróżnić możemy:
 IR-A (podczerwień bliska) – 780 ÷ 1400 nm
 IR-B (podczerwień średnia) – 1400 ÷ 3000 nm
 IR-C (podczerwień daleka) – 3000 nm ÷ 1 mm
Energia fotonów promieniowania podczerwonego jest stosunkowo mała, zawiera się
w przedziale 0,001 ÷ 1,6 eV. Promieniowanie podczerwone wywołuje w tkance biologicznej
przede wszystkim reakcje termiczne.
Skutki ekspozycji na podczerwień zależą głównie od natężenia promieniowania oraz
– w mniejszym stopniu – od czasu ekspozycji i długości fali.
Dla czasów ekspozycji t > 0,1 s bardzo ważną rolę odgrywa przepływ krwi i odprowadzanie
ciepła drogą przewodnictwa. W związku z tym zakłada się, że jeżeli w ciągu krótkiego czasu
ekspozycji (od kilku do kilkunastu sekund) nie wystąpiło uszkodzenie termiczne tkanek
dobrze chłodzonych, to wystąpi ono także dla dłuższych czasów ekspozycji. Nie dotyczy to
tkanek słabo chłodzonych, takich jak np. soczewka oka.
Efekty szkodliwe:
 rumień cieplny (rozlane zaczerwienienie obszaru poddanego promieniowaniu)
 zwiększone obciążenie cieplne organizmu
 oparzenia /odczuwanie bólu
 uszkodzenie (oparzenie) oczu
 przegrzanie (zmiany związków białkowych) soczewki (zaćma)
 zapalenie tęczówki i spojówki
Efekty pozytywne (korzystne):
 stosowanie w medycynie do zabiegów terapeutycznych
Oddziaływanie promieniowania optycznego na organizm człowieka
NIELASEROWE PROMIENIOWANIE WIDZIALNE
 zagrożenia pracowników promieniowaniem widzialnym rozpatruje się z punktu
widzenia możliwości uszkodzenia fotochemicznego i termicznego oka
 zagrożenie uszkodzeniem fotochemicznym charakteryzowane jest przez wartości
skuteczne luminancji energetycznej źródła, natężenie promieniowania i czas
ekspozycji
 zagrożenie uszkodzeniem termicznym siatkówki oka charakteryzowane jest przez
wartość skuteczną luminancji energetycznej źródła
NIELASEROWE PROMIENIOWANIE NADFIOLETOWE
 zagrożenie pracowników promieniowaniem nadfioletowym charakteryzowane jest
przez wartości skuteczne napromieniowania oka
i skóry,
 najwyższa dopuszczalna wartość skuteczna napromieniowania oka
i skory w ciągu dobowego wymiaru czasu pracy, bez względu na długość jego
trwania, wynosi 30 J · s-2,
dodatkowo, najwyższe dopuszczalne całkowite (nieselektywne) napromieniowanie
oka promieniowaniem pasma 315 - 400 nm wynosi
10 000 J · s-2
Czynniki psychofizyczne.
Czynniki psychofizyczne można podzielić na czynniki psychiczne i czynniki fizyczne
wynikające ze sposobu wykonywania pracy.
Obciążenie fizyczne
Obciążenie fizyczne pracownika wynika najczęściej z nieprawidłowej pozycji ciała podczas
pracy, nadmiernej częstości wykonywanych czynności lub zbyt dużej masy przenoszonych
przedmiotów lub narzędzi pracy.
Przyczyną ich jest zwykle zła organizacja pracy lub stanowiska pracy, nie uwzględniająca
zasad ergonomii, a także często przepisów prawnych regulujących dane kwestie. Nadmierne
obciążenie fizyczne w wyniku w/w czynników jest przyczyną zmęczenia pracownika, a także
może prowadzić do wielu chorób.
Obciążenie fizyczne można podzielić na:
obciążenie statyczne – powstające w wyniku wysiłku statycznego, podczas którego dochodzi
do długotrwałego napięcia mięśni powodującego zahamowanie swobodnego przepływu krwi
przez mięśnie. Doprowadza to szybko do ich zmęczenia oraz znacznie skraca czas
wykonywania wysiłku.
Typowym przykładem prac o znacznym wysiłku statycznym jest: utrzymywanie narzędzia
lub przedmiotu w wyciągniętej ręce, praca w wymuszonej pozycji, np. na kolanach;
obciążenie dynamiczne – związane z aktywnością ruchową, podczas której dochodzi do
naprzemiennego skurczu i rozkurczu mięśni, co nie powoduje jednak tak dużych zmian
w przepływie krwi przez mięśnie. Jego miarą jest wielkość energii wydatkowanej na pracę,
tzw. wydatek energetyczny.
Typowym przykładem prac o znacznym wysiłku dynamicznym jest:
bieganie, kopanie.
Przykłady prac z uwzględnieniem ich ciężkości:
praca lekka
 swobodna pozycja siedząca,
 lekka praca ręczna (pisanie ręczne, pisanie na komputerze, rysowanie, szycie,
księgowanie),
 praca dłoni i rąk (drobnymi narzędziami stolarskimi i ślusarskimi, kontrola, łączenie
elementów lub sortowanie
 lekkich materiałów),
 praca rąk i nóg (prowadzenie pojazdu w warunkach normalnych, operowanie
pedałem);
praca średnio – ciężka
 praca wykonywana dłońmi lub rękoma z dużym napięciem mięśni
(wbijanie, napełnianie),
 praca rąk i nóg (manewrowanie ciężarówką na placu budowy lub ciągnikiem),
 praca rąk i tułowia (tynkowanie, manipulowanie materiałami o średnim ciężarze,
pielenie, radlenie, zbieranie
 owoców, jarzyn, popychanie lub ciągnięcie lekkich wózków lub taczek, chodzenie
z prędkością od 3,5 do 5,5 km/h
praca ciężka i bardzo ciężka
 praca rąk tułowia polegająca na dźwiganiu ciężkich przedmiotów i obsłudze ciężkich
narzędzi, np. szuflowanie,
 praca za pomocą młota, struganie lub piłowanie, szlifowanie, rzeźbienie twardego
drewna, koszenie ręczne, kopanie, szybkie chodzenie, wchodzenie po schodach
w szybkim tempie,
 popychanie lub ciągnięcie mocno obciążonego ręcznego wózka lub taczek,
wyjmowanie odlewów z formy, układanie bloków betonowych.
Podnoszenie i dźwiganie ciężarów
Podnoszenie i dźwiganie ciężarów jest takim rodzajem pracy, w którym mamy do czynienia
z dużym obciążeniem fizycznym statycznym i dynamicznym.
Podnoszenie ciężaru polega na jego przemieszczaniu z niższego poziomu na wyższy
w płaszczyźnie pionowej.
W praktyce podnoszenie ciężaru wiąże się zwykle z jego równoczesnym przenoszeniem na
pewną odległość w kierunku poziomym.
Dźwiganie ciężaru polega na jego podniesieniu i jednoczesnym jego przenoszeniem na
odległość maksymalnie 2 m.
Dźwiganie ciężaru na odległość większą niż 2 m należy traktować jako podnoszenie
i przenoszenie ciężaru.
Pod względem obciążenia fizycznego podnoszenie i dźwiganie ciężarów jest bardzo istotnym
czynnikiem. Cechuje się również dużą częstością urazów kręgosłupa, podczas wykonywania
takich prac.
Zasady prawidłowego podnoszenia ciężarów:
 trzymać ciężar tak blisko ciała, jak to tylko jest możliwe (obciążenie wzrasta
z odległością między ciężarem a pracownikiem),
 podnosić w zakresie wysokości od dłoni do barków. Jeśli ciężar znajduje się poniżej
wysokości, na jakiej znajdują się dłonie, to należy zastosować odpowiednie pętle,
uprząż lub hak,
 starać się utrzymywać ciężar w rękach jak najkrócej,
 unikać dużej częstotliwości podnoszenia (szybkie tempo),
 podczas podnoszenia minimalizować ruchy tułowia (pochylenia, skłony i skręcenia),
 należy unikać dużych obiektów, które wykraczają poza zasięg rąk oraz ograniczają
widzenie,
 unikać podnoszenia obiektów z przemieszczającym się środkiem ciężkości,
 przenosić ciężar na opuszczonych rękach. Dźwiganie ciężaru przy zgiętych rękach
w stawie łokciowym zwiększa dwukrotnie obciążenie zaangażowanych mięśni.
Transport zespołowy
Przenoszenie przedmiotów, których długość przekracza 4 m i masa 30 kg, powinno odbywać
się zespołowo pod warunkiem, aby na jednego pracownika przypadała masa nie
przekraczająca:
 25 kg – przy pracy,
 42 kg – przy pracy dorywczej.
Niedopuszczalne jest zespołowe przemieszczanie przedmiotów o masie przekraczającej 500
kg.
Obciążenia psychiczne
Obciążenie psychiczne związane z wykonywaniem zadań wynika przede wszystkim:
 ze sposobu i warunków odbierania informacji, na co wpływają:
- cechy przestrzeni wizualnej,
- jakość elementów informacji,
- jakość oświetlenia,
- możliwość pomyłek w odbiorze informacji i ich konsekwencji;

-
z warunków podejmowania decyzji:
ilość i stopień skomplikowania informacji poprzedzających decyzję,
liczba dróg wyboru,
konsekwencja błędnych decyzji;

-
ze sposobu i warunków wykonywania czynności, np.:
cech przestrzeni operacyjnej,
jakości elementów sterowania,
rytmu pracy narzuconego przez maszynę lub proces technologiczny,
możliwości popełnienia błędu i wynikających z tego konsekwencji.
Przeciążenie lub niedociążenie psychiki podczas realizacji tych zadań zaburza przebieg
procesów psychicznych i wywołuje niekorzystne następstwa.
Przeciążenie psychiki – nadmierna aktywność całej psychiki lub pewnych jej funkcji przez
dłuższy okres zmiany roboczej. Najczęściej jest to wywołane przez wadliwą konstrukcję
obsługiwanego urządzenia (z punktu widzenia zasad ergonomicznych) lub niewłaściwie
zaprojektowany proces technologiczny.
Niedociążenie psychiki – ograniczenie pracy człowieka związane najczęściej z procesem
automatyzowania maszyn, urządzeń czy procesów technologicznych – co powoduje
osłabienie aktywności psychicznej przy równoczesnej konieczności czuwania.
Monotonia pracy powodująca występowanie objawów niedociążenia psychicznego wynika
z jednostajności bodźców, działań i niezmiennej sytuacji pracy.
W celu zapobieżenia powstania u pracownika zbytniego obciążenia psychicznego powinny
być spełnione wymagania dotyczące:
 sposobu i warunków odbieranych informacji:
- wszystkie elementy informacji wzrokowej muszą znajdować się w polu widzenia
pracownika przy uwzględnieniu pozycji zajmowanej przez niego podczas pracy,
- elementy obserwacji wyjątkowo ważne z punktu widzenia dokładności
- i szybkości postrzegania powinny znajdować się w centralnym polu widzenia,
- elementy obserwacji w zależności od wielkości muszą znajdować się w odległości
umożliwiającej dokładne rozpoznanie,
- urządzenia wzrokowej informacji muszą być łatwe do wyróżnienia z tła,
- urządzenia wzrokowej informacji muszą się różnić od siebie, aby można było je łatwo
zidentyfikować,
- informacja o tej samej treści musi być nadawana zawsze w ten sam sposób,
- informacja powinna być podawana w sposób przyciągający uwagę,
- czas prezentacji sygnału, czy czas przeznaczony na obserwację, musi być
wystarczający do zrozumienia treści, szczególnie w przypadku informacji nowych,
złożonych
i zmiennych,
- czas przerw między prezentacją kolejnych sygnałów musi być wystarczający do
przetworzenia informacji poprzedniej lub podsumowania informacji, które razem
ułatwiają podjęcie prawidłowej decyzji;
 warunków podejmowania decyzji:
- dostępność elementów obsługi w strefie operacyjnej i możliwość prawidłowej
manipulacji,
- logika grupowania elementów sterowniczych,
- łatwość rozróżniania i identyfikacji elementów obsługi,
- łatwość rozróżniania dotykiem stanu elementu sterowniczego;

-
sposobu i warunków wykonywania czynności:
tempo obsługi nie powinno przekraczać normalnego rytmu czynności ruchowych,
wykonanie czynności nie powinno utrudniać odbierania informacji,
powinien być zapewniony czas na kontrolę własnych czynności.
Szkodliwe substancje chemiczne
Substancje chemiczne – pierwiastki chemiczne i ich związki w stanie, w jakim występują
w przyrodzie lub są uzyskiwane za pomocą procesu produkcyjnego, ze wszystkimi dodatkami
procesu produkcyjnego, wymaganymi do zachowania ich trwałości, oprócz
rozpuszczalników, które można oddzielić bez wpływu na stabilność i skład substancji, i
wszystkimi zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku zastosowanego procesu
produkcyjnego.
Preparaty chemiczne – mieszaniny lub roztwory składające się co najmniej z
substancji.
dwóch
Substancja chemiczna szkodliwa dla zdrowia – substancja (w postaci gazu, cieczy, pary, ciała
stałego) powodująca szkodliwe efekty w organizmach żywych np.:
 działanie drażniące,
 działanie uczulające,
 działanie mutagenne,
 działanie układowe,
 działanie rakotwórcze, …
 skutki fizyczne, …
Oddziaływanie szkodliwych substancji chemicznych na organizm człowieka: (wybrane
przykłady)
działanie drażniące – pod wpływem działania drażniącego substancji chemicznych powstają
odruchy kaszlu (skrócenie oddechu), kichania, skurcz oskrzeli, obrzęk płuc, sinica (objaw
niedotlenienia), co obniżą odporność na infekcję i zwiększa podatność na infekcję, astmę
i rozedmę płuc.
działanie uczulające – zmiany uczuleniowe na skórze przypominają zmiany, które stwierdza
się podczas zapalenia skóry (pieczenie skóry, pojawienie się plam rumieniowych, grudek,
pęcherzyków, złuszczenie naskórka).
Choroby uczuleniowe skóry, to najczęściej tzw. wyprysk kontaktowy, uczuleniowy
(alergiczny) występujący u pracowników mających kontakt ze szkodliwymi substancjami
chemicznymi
o właściwościach uczulających.
działanie układowe – szkodliwe substancje chemiczne wywierają działanie układowe
prowadzące do zmian morfologicznych i czynnościowych w określonych narządach i grupach
narządów.
Działanie układowe prowadzi do zaburzeń w ośrodkowym układzie nerwowym
(encefalopatie)
i obwodowym układzie nerwowym (europatie obwodowe).
działanie rakotwórcze – długotrwałe narażenie na działanie niektórych substancji
chemicznych może powodować niekontrolowany wzrost komórek prowadzący do zmian o
efekcie bezprogowym. Większość substancji rakotwórczych zaliczana jest do substancji
bezprogowych, tzn. nie można ustali dla nich bezpiecznych poziomów ekspozycji.
Kryteria oceny poziomu narażenia:
najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) – wartość średnia ważona stężenia, którego
oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego
wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywności
zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie
zdrowia jego przyszłych pokoleń.
Pyły i substancje nietoksyczne
Pyły – aerozole, w których fazę rozproszoną stanowią cząsteczki stałe.
Mgły – aerozole, w których fazę rozproszoną stanowią drobne kropelki cieczy.
Dymy – aerozole, w których fazę rozproszoną stanowią ciała stałe i kropelki cieczy.
Pyły wnikające do organizmu człowieka wchłaniane są przez tkanki, wywołując skutki
szkodliwe dla zdrowia.
Oddziaływanie pyłów na organizm na organizm człowieka:
 działanie mechaniczne – powodujące uszkodzenie błon śluzowych lub skóry,
prowadzące do powstania choroby uczuleniowej, pylicy płuc lub choroby
nowotworowej,
 działanie biologiczne – działanie posiadające typowo przewlekły charakter, którego
skutki oddziaływania ujawniają się zazwyczaj po wielu latach w postaci podrażnienia
lub stanów zapalnych dróg oddechowych, patologicznego rozrostu tkanki łącznej lub
w postaci nowotworów o różnej budowie morfologicznej
 działanie chemiczne
Skutki działania pyłów na organizm człowieka:
Własności pyłów emitowanych do środowiska pracy są ściśle związane z własnością
substancji z których powstały.
Stopień oddziaływania uzależniony jest od:
 stężenia pyłu, wymiarów i kształtu cząstek,
 składu chemicznego i struktury krystalicznej,
 rozpuszczalności pyłu w płynach ustrojowych,
 właściwości osobniczych człowieka,
 ciężkości wykonywanej pracy fizycznej,
 fizycznych parametrów środowiska pracy człowieka, …
Czynniki biologiczne
Czynniki zagrożeń biologicznych w środowisku pracy (biologiczne czynniki zagrożenia
zawodowego) – szkodliwe czynniki biologiczne występujące w środowisku pracy są to żywe
makroorganizmy (zwłaszcza drobnoustroje) oraz wytwarzane przez nie substancje o działaniu
chorobotwórczym, charakteryzujące się takim działaniem lub taką budową biochemiczną,
która warunkuje ich działanie szkodliwe na organizm ludzki, co może być przyczyną chorób
pochodzenia zawodowego.
Jedną z podstawowych cech działania czynników biologicznych jest brak stałej zależności
między ich stężeniem i czasem kontaktu a odpowiedzią organizmu.
Podstawowe kategorie czynników biologicznych
 drobnoustroje komórkowe, w tym zmodyfikowane genetycznie,
 jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia
genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie,
 hodowle komórkowe,
 pasożyty wewnętrzne człowieka.
materiału
Kryteria oceny narażenia na czynniki biologiczne:
Zasadność podejrzenia, ze objawy chorobowe występujące u pracownika lub u grupy
pracowników są wywołane przez określony czynnik biologiczny, należy zawsze potwierdzić
dwoma sposobami:
 Wykrycie danego czynnika w środowisku pracy i określenie rozmiarów ekspozycji
 Bezpośrednie stwierdzenie obecności czynnika biologicznego w organizmie chorego
pracownika
Prace narażające pracowników na działanie czynników biologicznych:
 Praca w zakładach produkujących żywność,
 Praca w rolnictwie,
 Praca, podczas której dochodzi do kontaktu ze zwierzętami lub produktami
pochodzenia zwierzęcego,
 Praca w jednostkach ochrony zdrowia,
 Praca w laboratoriach klinicznych, weterynaryjnych lub diagnostycznych,
 Praca w zakładach gospodarki odpadami,
 Praca przy oczyszczaniu ścieków,
 Praca w innych okolicznościach, podczas której potwierdzone jest narażenie na
działanie czynników biologicznych.
2.2
Pomiary środowiska pracy i działania profilaktyczne.9
Ocena narażenia na działanie czynników szkodliwych:
Pracodawca, nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności, jest
obowiązany do wykonania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w
środowisku pracy.
9
W rozdziale wykorzystano materiały do wykładu „Bezpieczeństwo i Higiena Pracy”
dr inż. Adam Górny Politechnika Poznańska
Pracodawca przed przystąpieniem do przeprowadzenie badań i pomiarów czynników
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy dokonuje rozeznania:
 procesów technologicznych i występujących w nich czynników szkodliwych dla
zdrowia w celu ich wytypowania do oznaczenia w środowisku pracy,
 organizacji i sposobu wykonywania pracy.
Metody badań i pomiarów określają Polskie Normy oraz normy międzynarodowe lub
równoważne.
Obowiązki pracodawcy:
 wynikach przeprowadzonych badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia
w środowisku pracy pracodawca jest obowiązany niezwłocznie, w sposób ustalony
w danym zakładzie pracy, poinformować pracowników oraz umieszczać aktualne
wyniki tych badań lub pomiarów na odpowiednim stanowisku pracy,
 na podstawie wyników badań i pomiarów pracodawca prowadzi na bieżąco rejestr
czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy,
 pracodawca wpisuje na bieżąco wyniki badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla
zdrowia do karty badań i pomiarów.
Rejestry i karty badań przechowywane są przez okres 40 lat, licząc od daty ostatniego
wpisu.
Wyniki badań i pomiarów przechowuje się przez okres 3 lat licząc od daty ostatniego
wpisu.
W przypadku likwidacji zakładu pracy, pracodawca niezwłocznie przekazuje rejestr oraz
kartę właściwemu miejscowemu inspektorowi sanitarnemu.
W przypadku pomiarów wykonywanych w jednostkach Policji, PSP, Straży Granicznej,
BORu, jednostkach organizacyjnych podległych i nadzorowanych przez ministra właściwego
do spraw wewnętrznych, zakładach opieki zdrowotnej tworzonych przez ministra właściwego
do spraw wewnętrznych oraz w jednostkach organizacyjnych ABW i Agencji Wywiadu
rejestr oraz kartę przekazuje się właściwemu inspektorowi sanitarnemu Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych
i Administracji.
Częstotliwość wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia:
Badania i pomiary wykonuje się w przypadku występowania w środowisku pracy czynnika
szkodliwego dla zdrowia:
 co najmniej raz w roku – przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub
pomiarze stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,5
wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia,
 co najmniej raz na dwa lata – przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu
lub pomiarze stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,1 do
0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia,
 w każdym przypadku wprowadzenia zmian w warunkach występowania tego
czynnika.
W przypadku występowania w środowisku pracy czynnika o działaniu rakotwórczym
lub mutagennym badania i pomiary przeprowadza się:
 co najmniej raz na trzy miesiące – przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym
badaniu lub pomiarze stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia
powyżej 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia,
 co najmniej raz na sześć miesięcy – przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym
badaniu lub pomiarze stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia
powyżej 0,1 do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia,
 w każdym przypadku wprowadzenia zmian w warunkach występowania tego
czynnika.
Badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy nie
przeprowadza się, jeżeli wyniki dwóch ostatnio przeprowadzonych badań i pomiarów
nie przekroczyły 0,1 wartości NDS lub NDN, a w procesie technologicznym lub
w warunkach występowania danego czynnika nie dokonała się zmiana mogąca
wpływać na wysokość stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia.
Działania profilaktyczne pracodawcy.
Czynniki fizyczne:
Sposoby redukcji zagrożeń mechanicznych:
Środki techniczne:
 eliminowanie czynnika stwarzającego zagrożenie,
 odsuniecie człowieka od strefy zagrożenia,
 informowanie pracowników o występujących zagrożeniach,
 stosowanie środków ochrony indywidualnej.
środki organizacyjne:
 opracowanie procedur bezpiecznej pracy:
- systemy pracy minimalizujące dostęp do stref niebezpiecznych,
- procedury zezwolenia wykonywania pracy,
- systemy ostrzegawcze,
- nadzór bezpośredni.
 kształtowanie probezpiecznych zachowań:
- szkolenie,
- kształtowanie probezpiecznych nawyków,
- przestrzeganie instrukcji eksploatacji i zasad bezpieczeństwa.
URZĄDZENIA OCHRONNE
Osłony – urządzenia stanowiące materialną przegrodę między człowiekiem a niebezpiecznym
czynnikiem mechanicznym, zastosowane specjalnie w celu zapewnienia ochrony
człowiekowi. Funkcje osłony mogą również spełniać pokrywy, drzwi, ogrodzenia, itp.
Wymagania stawiane osłonom: powinny:
 być wytrzymałe,
 być trudne do usunięcia lub wyłączenia,
 być umieszczone w odpowiedniej odległości od strefy niebezpiecznej,
 powodować jak najmniej utrudnień w pracy,
 nie powodować dodatkowych czynników niebezpiecznych, szkodliwych lub
uciążliwych,
 umożliwiać wykonywanie prac związanych np. z konserwacją, instalowaniem
narzędzi
Urządzenia zabezpieczające – wszelkie, nie stanowiące materialnej przegrody (inne niż
osłony) urządzenia ochronne. Do tej grupy zalicza się urządzenia oburęcznego sterowania,
urządzenia fotoelektryczne, maty czułe na nacisk, zawory bezpieczeństwa, ograniczniki
udźwigu oraz urządzenia blokujące, ryglujące, zezwalające na uruchomienie maszyny itp.
Wymagania stawiane urządzeniom zabezpieczającym: powinny:
 uniemożliwiać nadmierny wzrost siły, ciśnienia lub obrotów itp.; w tym celu
stosowane są ograniczniki udźwigu, sprzęgła przeciążeniowe, zawory bezpieczeństwa,
ograniczniki obrotów
uniemożliwiać przekroczenie założonych zasięgów ruchu, np. przez stosowanie wyłączników
krańcowych,
HAŁAS
Działania korygujące /zapobiegawcze
Techniczne środki ograniczania ograniczania hałasu:
 zmiana hałaśliwego procesu na mniej hałaśliwy,
 mechanizacja i automatyzacja procesów technologicznych,
 konstruowanie i stosowanie cichobieżnych maszyn, urządzeń i narzędzi,
 poprawne pod względem akustycznym rozplanowanie zakładu i zagospodarowanie
pomieszczeń,
 stosowanie tłumików akustycznych,
 stosowanie obudów dźwiękochłonno-izolacyjnych,
 stosowanie ekranów dźwiękochłonno-izolacyjnych,
 stosowanie aktywnych metod ograniczenia hałasu,
 stosowanie ochronników słuchu,
Wymagania stawiane ochronnikom słuchu:
PN-EN 352 Ochronniki słuchu. Wymagania ogólne/Wymagania bezpieczeństwa
 1:2005, Nauszniki przeciwhałasowe,
 2:2005, Wkładki przeciwhałasowe,
 3:2005, Nauszniki przeciwhałasowe mocowane do przemysłowego hełmu
ochronnego,
 4:2003/A1:2007, Nauszniki przeciwhałasowe o regulowanym tłumieniu,
 5:2005/A1:2007, Nauszniki przeciwhałasowe z aktywną redukcją hałasu,
 6:2005, Nauszniki przeciwhałasowe z sygnałem fonicznym wprowadzonym z wejścia
elektrycznego,
 7:2006, Wkładki przeciwhałasowe o regulowanym tłumieniu.
Metody i sposoby administracyjno – prawne:
 ustawy, zarządzenia, przepisy,
 normy i normatywy,
 odpowiednia organizacja czasu pracy.
Hałas infradźwiękowy:
Działania korygujące / zapobiegawcze
 stosowanie tłumików hałasu na wlotach i wylotach powietrza (lub gazu) maszyn
przepływowych,
 właściwe fundamentowanie (z wibroizolacją) maszyn i urządzeń,
 usztywnianie konstrukcji ścian i budynków w przypadku ich rezonansów,
 stosowanie dźwiękoszczelnych kabin o ciężkiej konstrukcji (murowanych) dla
operatorów maszyn i urządzeń,
 stosowanie aktywnych metod redukcji hałasu (związanych z aktywnym pochłanianiem
i kompensacją dźwięku),
Hałas ultradźwiękowy:
Działania korygujące / zapobiegawcze
W profilaktyce szkodliwego działania hałasu ultradźwiękowego obowiązują te same
wymagania i zasady, jak w przypadku hałasu słyszalnego.
Ze względu na krótkofalowość ultradźwięków, stosunkowo łatwo jest ograniczyć ich
szkodliwe oddziaływanie na człowieka, np. hermetyzację i obudowanie źródeł oraz
stosowanie
środków
ochrony
indywidualnej
skutecznych
dla
hałasu
wysokoczęstotliwościowego.
Metody ograniczania zagrożeń drganiami mechanicznymi:
Środki techniczne:
 minimalizacja drgań u źródła ich powstawania (zmniejszanie wibroaktywności
źródeł),
 minimalizowanie drgań na drodze ich propagacji,
 automatyzacja procesów technologicznych i zdalne sterowanie źródłami drgań.
Metody organizacyjno-administracyjne:
 skracanie czasu narażenia na drgania w ciągu zmiany roboczej,
 wydzielanie specjalnych pomieszczeń do odpoczynku,
 przesuwanie do pracy na innych stanowiskach osób szczególnie wrażliwych na
działanie drgań,
 szkolenia pracowników w celu uświadomienia ich o występujących zagrożeniach
powodowanych ekspozycją na drgania oraz w zakresie możliwie bezpiecznej obsługi
maszyn i narzędzi
Profilaktyka medyczna
Ma na celu eliminowanie przy zatrudnianiu na stanowiska operatorów maszyn i narzędzi
drgających osób, których stan czynnościowy organizmu odbiega od normy, a odchylenia te
pod wpływem drgań mogą ulec pogłębieniu.
Sposoby przeciwdziałania niekorzystnym zjawiskom termicznym:
 stosowanie technik regulacji temperatury powietrza w pomieszczeniach
przemysłowych,
 wentylacja pomieszczeń przemysłowych,
 wentylacja naturalna (grawitacyjna), działająca na zasadzie różnicy temperatur
powietrza,
 wentylacja sztuczna (mechaniczna), polegająca na wymuszaniu ruchu powietrza przy
użyciu urządzeń mechanicznych,
 klimatyzacja pomieszczeń przemysłowych,
 zabezpieczenia przed nadmiernym promieniowaniem cieplnym:
 ekrany i obudowy na źródłach promieniowania (np. zasłony łańcuchowe i wodne na
otworach pieców grzewczych),
 ekrany chroniące ludzi (np. przed otworem pieca grzewczego – ekran blaszany ma
okno zasłonięte siatką stalową o gęstych oczkach, co umożliwia obserwację, a
pochłania
w znacznym stopniu promienie podczerwone),
 stosowanie odzieży ochronnej, okularów, masek, rękawic, itp.
Substancje chemiczne
Identyfikacja zagrożeń
Podając klasyfikację substancji lub preparatu wskazuje się zagrożenia dla zdrowia i dla
środowiska stwarzane przez substancję lub preparat:
1.
2.
opisuje się najważniejsze skutki i objawy szkodliwego działania na zdrowie człowieka
i środowisko, spowodowane działaniem substancji lub preparatu, w tym również
niewłaściwym, które można przewidzieć w racjonalny sposób, oraz stwarzające
zagrożenie właściwości fizykochemiczne; dokonuje się rozróżnienia między preparatami
sklasyfikowanymi jako niebezpieczne i niesklasyfikowanymi jako niebezpieczne,
wskazuje się zagrożenia nieujęte w kryteriach klasyfikacji, w szczególności takie jak
pylenie, zmrażanie, duszące działanie gazów, szkodliwe działanie na organizmy żyjące
w glebie, w tym, o ile to możliwe, na mikroorganizmy glebowe obecne w także
w atmosferze, które mają wpływ na zagrożenie stwarzane przez substancję lub preparat.
Pracodawca jest zobowiązany do ustalenia, czy w środowisku w pracy występuje czynnik
chemiczny stwarzający zagrożenie oraz dokonania i udokumentowania oceny ryzyka
zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny.
Źródło oceny ryzyka zawodowego:
 niebezpieczne właściwości czynnika chemicznego,
 otrzymane od dostawcy informacje dotyczące zagrożenia czynnikiem chemicznym
oraz zaleceń jego bezpiecznego stosowania,
 rodzaj, poziom i czas trwania narażenia,
 wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w środowisku pracy, jeżeli zostały
ustalone,
 wartości dopuszczalnych stężeń w materiale biologicznym, jeżeli zostały ustalone,
 efekty działań zapobiegawczych,
 wyniki oceny stanu pracowników, jeżeli została przeprowadzona,
 warunki pracy przy użytkowaniu czynników chemicznych, z uwzględnieniem ilości
tych czynników.
Pracodawca jest obowiązany do uzyskania dodatkowych informacji od dostawcy czynnika
chemicznego lub z innych dostępnych mu źródeł, jeżeli jest to niezbędne w celu dokonania
oceny ryzyka zawodowego.
Ryzyko zawodowe wynikające z pracy z czynnikiem chemicznym stwarzającym zagrożenie
należy eliminować lub ograniczać poprzez:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
właściwe zaprojektowanie i organizację pracy w miejscu pracy,
dostarczenie odpowiedniego wyposażenia dla prac z czynnikami chemicznymi oraz
stosowanie procedur utrzymania ruchu, które zapewniają ochronę zdrowia i
bezpieczeństwa pracowników w miejscu pracy,
zmniejszenie do minimum liczby pracowników narażonych lub którzy mogą być narażeni
na czynniki chemiczne w miejscu pracy,
zmniejszenie do minimum czasu i poziomu narażenia na czynnik chemiczny,
odpowiednią higienę w miejscu pracy,
zmniejszenie do minimum ilości czynnika chemicznego wymaganego w procesie pracy,
stosowanie właściwych procedur pracy, w tym procedur lub instrukcji bezpiecznego
obchodzenia się z czynnikiem chemicznym stwarzającym zagrożenie i odpadam
i zawierającymi taki czynnik oraz procedur ich przechowywania i transportu w miejscu
pracy,
właściwe stosowanie urządzeń i sprzętu w pracach z czynnikiem chemicznym,
zapewniające bezpieczeństwo i ochronę zdrowia pracowników
Działania korygujące / zapobiegawcze
Środki techniczne:
 stosowanie efektywnych systemów wentylacyjnych,
 automatyzacja, robotyzacja i izolacja stanowisk pracy,
 prawidłowe magazynowanie substancji chemicznych, …
Oznakowanie substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego obejmuje:
 nazwę umożliwiającą jednoznaczną identyfikację substancji lub preparatu,
 nazwy substancji niebezpiecznych zawartych w preparacie,
 nazwę i siedzibę, a w przypadku osoby fizycznej imię i nazwisko oraz adres osoby
wprowadzającej substancję lub preparat do obrotu,
 znaki ostrzegawcze i napisy,
 informacje o wymaganym postępowaniu z opróżnionymi opakowaniami.
Oznakowanie opakowania substancji niebezpiecznych lub preparatu niebezpiecznego,
wprowadzonego do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, powinno być
sporządzone
w języku polskim.
Opakowania substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego wprowadzonych do
obrotu powinny:
 mieć konstrukcję uniemożliwiającą wydostanie się zawartości z opakowania w sposób
przypadkowy (wymaganie to nie ma zastosowania, jeżeli wymagane są szczególne
techniczne środki bezpieczeństwa),
 być wykonane z materiałów odpornych na niszczące działanie ich zawartości
i uniemożliwiających tworzenie się substancji niebezpiecznych w wyniku
chemicznego oddziaływania zawartości na materiał opakowania,
 zachowywać szczelność w warunkach działających na opakowanie obciążeń i napięć
w trakcie jego normalnej eksploatacji,
 w przypadku opakowań z zamknięciem wielokrotnego użytku, gwarantować
zachowanie ich szczelności podczas wielokrotnego otwierania i zamykania w
warunkach normalnej eksploatacji.
Pojemniki i zbiorniki służące do przechowywania substancji niebezpiecznych i preparatów
niebezpiecznych oraz do pracy z nimi, rurociągi zawierające substancje niebezpieczne
i preparaty niebezpieczne oraz miejsca w których składowane są znaczne ilości substancji
niebezpiecznych lub preparatów niebezpiecznych powinny być należycie oznakowane.
Środki organizacyjne:
 skrócenie czasu pracy,
 nie zatrudnianie osób szczególnie wrażliwych w warunkach narażenia na działanie
substancji toksycznych,
 szkolenie i informowanie pracowników, …
Pyły i substancje nietoksyczne
Działania korygujące / zapobiegawcze
Profilaktyka techniczna:
 stosowanie wentylacji mechanicznej ogólnej,
 stosowanie wentylacji mechanicznej miejscowej
 stosowanie urządzeń filtracyjno-wentylacyjnych,
 właściwy dobór i stosowanie środków ochrony indywidualnej (odpowiednich do
rodzaju pyłów występujących w środowisku pracy).
Zadaniem wentylacji, polegającej na ciągłej lub okresowej wymianie powietrza
w pomieszczeniach jest:
 poprawa stanu i składu powietrza na stanowiskach pracy zgodnie z wymaganiami
higienicznymi (ochrona zdrowia człowieka) i technologicznymi (konieczność
uzyskiwania wyrobów o określonych parametrach),
 równoczesna regulacja parametrów środowiska powietrznego w pomieszczeniach:
stężenia zanieczyszczeń, temperatury, wilgotności oraz prędkości i kierunku ruchu
powietrza
Podstawowymi wskaźnikami użytkowymi filtrów powietrza są:
 skuteczność filtracji (zdolność do oczyszczania powietrza z cząstek zanieczyszczeń
o określonym składzie wymiarowym),
 opór przepływu.
 Parametry te zależą od:
 właściwości pyłów (składu wymiarowego cząstek, stężenia pyłu, kształtu cząstek,
właściwości elektrostatycznych i chemicznych, zwilżalności pyłu),
 właściwości przepływającego powietrza (temperatury, wilgotności, prędkości),
 parametrów strukturalnych filtru (grubości, gęstości upakowania, masy
powierzchniowej).
Profilaktyka medyczna:
W profilaktyce medycznej znaczenie szczególne mają badania wstępne i badania okresowe.
Do pracy w środowisku o dużym zapyleniu nie należy przyjmować osób z wrodzonymi lub
nabytymi zmianami układu oddechowego i układu krążenia.
Czynniki biologiczne
Kryteria oceny narażenia na czynniki biologiczne:
Grupa 1
– czynniki, przez które wywołanie choroby u ludzi jest mało prawdopodobne (rośliny
nasienne, stawonogi, skorupiaki)
Grupa 2
– czynniki, które mogą wywoływać choroby u ludzi, mogą być niebezpieczne dla
pracowników, ale ich rozprzestrzenianie się w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne
(wirus świnki, wirus odry, pasożyty i grzyby)
Grupa 3
– czynniki biologiczne, które mogą wywoływać chorobę o ciężkim przebiegu u ludzi, a ich
obecność w środowisku pracy jest poważnym zagrożeniem dla pracowników; zastosowanie
odpowiedniej profilaktyki lub leczenia jest możliwe (wirusy zapalenia wątroby typu B i C,
bakterie chorobotwórcze z grupy paciorkowców i gronkowców, niektóre grzyby
chorobotwórcze)
Grupa 4
– czynniki biologiczne, które powodują ciężki przebieg choroby u ludzi i są poważnym
zagrożeniem dla zdrowia pracowników; obecność takiego czynnika w środowisku wiąże się
z dużym ryzykiem; zazwyczaj nie istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki
lub leczenia (wirus Ebola, wirus ospy, wirus krymsko-kongijskiej gorączki krwotocznej)
Główne kierunki i zasady profilaktyki oraz zwalczania czynników biologicznych:
1. Szczepienia ochronne wysoce narażonych grup pracowników,
2. Stała opieka lekarska i badania profilaktyczne narażonych grup pracowników,
3. Szczególne zabezpieczenie przy pracy z czynnikami wysoce zakaźnymi,
4. Indywidualne środki ochronne,
5. Zapobieganie rozwojowi drobnoustrojów i roztoczy w składowanych surowcach,
6. Zapobieganie rozwojowi potencjalnie szkodliwych grzybów i bakterii,
7. Utrzymywanie w czystości i okresowa dezynfekcja pomieszczeń,
8. Doskonalenie systemów wentylacyjnych,
9. Oświata zdrowotna,
Praktyczne działania mające na celu przeciwdziałanie zagrożeniom biologicznym:
 ocena ryzyka zawodowego, na jakie jest lub może być narażony pracownik
 stosowanie środków zapobiegawczych, przewidzianych dla szkodliwych czynników
biologicznych należących dla danej grupy narażenia
 unikanie stosowania szkodliwego czynnika biologicznego
 projektowania procesu pracy w sposób pozwalający na unikniecie lub
zminimalizowanie uwalniania się szkodliwego czynnika biologicznego w miejscu
pracy
 prowadzenie rejestru prac i pracowników narażających pracowników na działanie
szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do 3 lub 4 grupy zagrożenia
 ograniczanie liczby pracowników narażonych lub potencjalnie narażonych na
działanie szkodliwego czynnika biologicznego,
 stosowania znaku ostrzegającego przed zagrożeniem biologicznym,
 zapewnienie pracownikom środków ochrony zbiorowej lub w przypadku gdy w inny
sposób nie można ograniczyć zagrożenia, środków ochrony indywidualnej,
odpowiednich do rodzaju i poziomu narażenia,
 zapewnienie pracownikom środków hermetyczności w celu zapobiegania i redukcji
przypadkowego przeniesienia lub uwolnienia szkodliwego czynnika biologicznego,
 przeprowadzenie badań na obecność szkodliwego czynnika biologicznego, tam gdzie
jest to konieczne i technicznie wykonalne, z wyłączeniem pierwotnie zamkniętej
przestrzeni,
 sporządzenie planu postępowania na wypadek awarii z udziałem szkodliwego
czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4 zagrożenia,
 zapewnienia warunków bezpiecznego zbierania, przechowywania oraz usuwania
odpadów przez pracowników, z zastosowaniem bezpiecznych i oznakowanych
pojemników,
 stosowanie procedur bezpiecznego postępowania ze szkodliwymi czynnikami
biologicznymi,
 zapewnienie pracownikom systematycznego szkolenia,
 poinformowanie pracowników o badaniach lekarskich, z których pracownik może
skorzystać po ustaniu narażenia
W ramach ochrony pracowników przed zagrożeniem spowodowanym przez szkodliwy
czynnik biologiczny pracodawca jest zobowiązany do:
 zapewnienia pracownikowi bezpiecznych warunków spożywania posiłków i napojów
w wydzielonych pomieszczeniach,
 wyposażenia pracownika w odpowiednie środki ochrony indywidualnej
i przechowywania ich w wyraźnie oznakowanym miejscu,
 zapewnienia właściwych pomieszczeń, urządzeń higieniczno – sanitarnych, środków
higieny osobistej, środków do odkażania skóry lub błon śluzowych,
 stworzenia i stosowania procedur:
 pobierania, transportu oraz przetwarzania próbek i materiałów pochodzenia ludzkiego
lub zwierzęcego,
 dezynfekcji,
 umożliwiających bezpieczne usuwanie i postępowanie ze skażonymi odpadami.
 zapewnienia bezpiecznych warunków odkażania, czyszczenia, a w razie konieczności
niszczenia odzieży, środków ochrony indywidualnej i wyposażenia, które uległy
skażeniu szkodliwym czynnikiem biologicznym,
 dostarczenia pracownikowi aktualnych pisemnych instrukcji postępowania ze
szkodliwym czynnikiem biologicznym,
 niezwłocznego informowania wszystkich pracowników narażonych w wyniku awarii
lub wypadku lub ich przedstawiciela o tym zdarzeniu, jeżeli mogło ono spowodować
uwolnienie się szkodliwego czynnika biologicznego, a także o jego przyczynach oraz
podjętych i proponowanych środkach mających na celu opanowanie sytuacji,
 podjęcia natychmiastowych działań mających na celu likwidację przyczyn i skutków
zaistniałej awarii lub wypadku,
 zgłaszania awarii lub wypadku związanego z uwolnieniem się szkodliwego czynnika
biologicznego, w zależności od jego rodzaju, do właściwych jednostek służby
medycyny pracy oraz właściwego inspektora sanitarnego
Pracodawca może zlecić wykonanie prac związanych z narażeniem na kontakt ze
szkodliwym czynnikiem biologicznym zakwalifikowanym do grupy 3 lub 4 zagrożenia
wyłącznie pracownikom właściwie zabezpieczonym, w tym uodpornionym przy użyciu
dostępnych szczepionek.
Pola i promieniowanie elektromagnetyczne
Zasady ochrony przed polami elektromagnetycznymi:
 strefa niebezpieczna – obszar bardzo silnych pół elektromagnetycznych, w którym nie
wolno przebywać zarówno ogółowi ludności, jak i pracownikom. Przebywanie w tym
obszarze jest dozwolone w specjalnych kombinezonach ekranujących, które
ograniczają zagrożenie,
 strefa zagrożenia / pośrednia – obszar pół elektromagnetycznych, w którym mogą
przebywać jedynie pracownicy związani z obsługą źródeł pól, po przejściu
specjalistycznego szkolenia i badaniach lekarskich wykazujących brak
przeciwwskazań w zasięgu pól ekspozycji zawodowej,
Czas przebywania pracownika w strefie zagrożenia zależy od natężenia pola.
W strefie pośredniej czas przebywania nie podlega ograniczeniom w ramach zmiany
roboczej.
 strefa bezpieczna (obszar poza strefami ochronnymi) – obszar bezpiecznych pół
elektromagnetycznych, które są słabsze od pól ekspozycji zawodowej i przy
bezpośrednim, długotrwałym oddziaływaniu na organizm ludzki nie powinny
powodować zmian w stanie zdrowia.
Przebywanie w strefie bezpiecznej, zarówno ludności, jak i pracowników, nie podlega
ograniczeniom
Graniczne wartości natężeń nie chronią przed odległymi skutkami wieloletniej
ekspozycji na pola elektromagnetyczne w czasie pracy zawodowej, zapewniają
jedynie ochronę pracowników przed skutkami bieżącej absorpcji pola
elektromagnetycznego
Metody ograniczenia narażenia na działanie pól:
Metody organizacyjne:
1. Uwzględnienie wymagań bezpieczeństwa elektromagnetycznego,
2. Wybór miejsca użytkowania urządzenia,
3. Badanie pól elektromagnetycznych wokół urządzenia,
4. Oznakowanie źródeł pól elektromagnetycznych i zasięgów stref ochronnych,
Informowanie pracowników o zagrożeniu i prowadzenie szkoleń,
Wstępne i okresowe badania okresowe pracownik pracowników,
Ograniczenie zmianowego czasu pracy w strefie zagrożenia,
Zmiana przeznaczenia pomieszczeń siadujących ze źródłami, w których występują
silne pola, tak aby wykluczyć konieczność przebywania w nich pracowników,
9. Maksymalne odsuniecie pracowników obsługi od źródeł pól.
5.
6.
7.
8.
Metody techniczne:
1. Stosowanie osłon ekranujących:
2. Zmiana technologii użytkowania i zmniejszanie mocy wyjściowej urządzenia do
możliwie minimalnego poziomu, zapewniającego normalną jego eksploatację.
3. Stosowanie podajników i automatyzację obsługi urządzeń, tak aby stanowiska pracy
były usytuowane poza zasięgiem występowania silnych pól elektromagnetycznych
(stref ochronnych).
4. Zmniejszenie wymiarów elementów urządzenia, będących źródłem pola, lub
maksymalne zbliżenie ich do siebie.
5. Stosowanie przez pracowników ubiorów ochronnych ekranujących człowieka przed
polem elektromagnetycznym.
6. Zwiększenie wilgotności powietrza (w przypadku pól elektrostatycznych)
7. Izolowanie stanowiska pracy oraz samych pracowników w celu ograniczenia prądu
przepływającego przez pracownika na skutek sprzężenia pojemnościowego pomiędzy
źródłem pola, ciałem człowieka i ziemią.
Energia elektryczna (prąd elektryczny)
OCHRONA PODSTAWOWA (U ≤ 1 kV)
(przed dotykiem bezpośrednim)
 izolowanie części czynnych,
 stosowanie obudów i osłon,
 stosowanie ogrodzeń,
 stosowanie barier i przeszkód,
 umieszczanie poza zasięgiem ręki,
OCHRONA DODATKOWA (U ≤ 1 kV)
(przed dotykiem pośrednim)
 stosowanie samoczynnego wyłączania zasilania,
 stosowanie urządzeń II klasy ochronności lub o izolacyjności równoważnej,
 izolowanie stanowiska,
 stosowanie nie uziemionych połączeń wyrównawczych,
 stosowanie separacji elektrycznej,
 stosowanie bardzo niskich napięć bezpiecznych
RÓWNOCZESNA OCHRONA PRZED DOTYKIEM BEZPOŚREDNIM I DOTYKIEM
POŚREDNIM (U ≤ 1 kV)
 zasilanie urządzeń bardzo niskim napięciem roboczym,
 przy ciągłym kontakcie z urządzeniem i potencjałem ziemi należy stosować specjalne
środki ochrony przeciwporażeniowej (wysokoczułe wyłączniki różnicowoprądowe,
separację elektryczną, zasilanie bardzo niskim napięciem).
OCHRONA PODSTAWOWA (U > 1 kV)
(przed dotykiem bezpośrednim)
 stosowanie izolacji roboczej,
 umieszczenie części czynnych na bezpiecznej wysokości,
 stosowanie ogrodzeń (barier) urządzeń elektrycznych dla zachowania bezpiecznej
odległości poziomej od ich części czynnych
OCHRONA DODATKOWA (U > 1 kV)
(przed dotykiem pośrednim)
 stosowanie uziemienia
W przypadkach technicznie uzasadnionych, łącznie z uziemieniem ochronnym stosować
należy uzupełniające środki ochrony przeciwporażeniowej (np. izolację stanowisk, powłoki
elektroizolacyjne, wstawki izolacyjne w elementach przewodzących, ogrodzenia).
Zagrożenia pożarowe od urządzeń elektrycznych:
Przyczyny wystąpienia zagrożeń:
 zły stan zestyków,
 niewłaściwy dobór aparatury łączeniowej i zabezpieczeniowej,

zły stan izolacji,
 nadmierne nagrzewnie się przewodów i urządzeń,
 zwarcia,
 łuk elektryczny,
 niewłaściwe użytkowanie urządzeń grzejnych.
Sposoby eliminacji zagrożeń:
 odpowiednie wykonanie i eksploatacja instalacji i urządzeń zapobiegające wystąpieniu
i rozprzestrzenianiu się pożaru,
 stosowanie wyłączników różnicowoprądowych.
Elektryczność statyczna
Ocena możliwości wystąpienia niebezpiecznego naelektryzowania oparta jest na poniższych
sytuacjach:
 czy materiał wykazuje zdolność do elektryzowania się?
 czy materiał zdolny do elektryzowania się może naelektryzować się w procesie
produkcji?
 czy po naelektryzowaniu się materiału może zostać zainicjowane wyładowanie
elektrostatyczne lub zostać wytworzone niebezpieczne pole elektryczne?
Negatywna odpowiedź na jedno z tych pytań umożliwia bezpieczne użytkowanie lub
prowadzenie procesu technologicznego bez stosowania środków ochrony przed
elektrycznością statyczną.
Rezystywność determinuje czas utrzymywania się ładunku elektrostatycznego, pozwalając na
ocenę stopnia zagrożenia elektrycznością statyczną
Środki ochrony przed elektryczności statyczną:
1. Uziemienie – powinno zapewnić spływ ładunków bez wystąpienia zagrożenia
wybuchowego lub pożarowego.
2. Antystatyzacja – polega na zmianie właściwości materiałów i substancji w celu
zmniejszenia ich elektryzacji i gromadzenia się ładunków.
3. Preparacja antystatyczna objętościowa - stosowana jest dla cieczy i materiałów
sypkich.
4. Preparacja antystatyczna powierzchniowa – stosowana przy produkcji, przetwórstwie
i stosowaniu nie przewodzących materiałów stałych (np. folii, płyt).
5. Antystatyzacja trwała tkanin i odzieży – uzyskuje się poprzez odpowiedni dobór
struktury włókien mieszanin tworzyw sztucznych z bawełną lub lnem.
6. Antystatyzacja okresowa tkanin i odzieży – uzyskuje się poprzez preparację
powierzchniową włókien w procesie produkcji.
7. Zwiększenie wilgotności powietrza – skuteczne dla materiałów wykazujących
właściwości powierzchniowego adsorbowania wody.
8. Neutralizatory ładunku – stosowane są do eliminacji ładunków elektrostatycznych
występujących na powierzchniach płaskich lub walcowych, pasów napędowych, itp.
poprzez ich neutralizację zjonizowanym powietrzem.
9. Ekranowanie elektrostatyczne – polega na umieszczaniu uziemionej siatki metalowej
na powierzchniach izolacyjnych w celu zmniejszenia natężenia pola elektrycznego na
stanowisku pracy.
10.
Zmiany procesów technologicznych:
 zmniejszenie szybkości procesów,
 zwiększenie pojemności obiektów względem ziemi,
 prowadzenie procesów w atmosferach obojętnych, nie zagrożonych wybuchem,

dobór tworzyw na wykładziny, stosowane w celu zmniejszenia elektryzacji
stykających się z nimi obiektów oraz materiałów.
Promieniowanie widzialne (oświetlenie)
KRYTERIA OCENY JAKOŚCI OŚWIETLENIA:
poziom natężenia oświetlenia i jego równomierność,
 eksploatacyjne natężenie oświetlenia – wartość, od której nie może być mniejsza
wartość średniego natężenia oświetlenia, na określonej powierzchni (PN-EN 124641:2004 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we
wnętrzach)
 równomierność oświetlenia – stosunek minimalnego natężenia oświetlenia do
średniego natężenia oświetlenia na powierzchni (PN-EN 12464-1:2004 Światło i
oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach)
rozkład luminancji,
ograniczenie olśnienia przykrego,
olśnienie – doznanie wywołane jaskrawymi powierzchniami występującymi w polu widzenia
i może być doznawane jako olśnienie przykre lub przeszkadzające. Olśnienie spowodowane
odbiciami od lustrzanych powierzchni zazwyczaj określa się jako olśnienie dekontrastujące
lub odbiciowe (PN-EN 12464-1:2004 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część
1: Miejsca pracy we wnętrzach)
barwa światła (temperatura barwowa),
2.3
Charakterystyka wybranych czynników środowiska pracy.10
Szczegółowe wymagania dotyczące oświetlenia.
WYMAGANIA DOTYCZĄCE OŚWIETLENIA:
 w urządzeniu oświetleniowym należy dążyć do użycia najbardziej wydajnych źródeł
światła,
 źródła światła należy eksploatować w warunkach znamionowych (nie obniżając ich
strumienia świetlnego),
 sprzęt oświetleniowy należy utrzymywać w dobrym stanie,
 w czasie pracy w ciągu dnia należy w pełni wykorzystać światło dzienne (np. przez
ustawienie stanowisk pracy w pobliżu okien), a w przypadku konieczności
doświetlania stanowisk pracy światłem elektrycznym, należy włączać tylko niezbędne
sekcje oświetlenia.
WYMAGANIA STAWIANE OPRAWOM OŚWIETLENIOWYM:
Oprawa oświetleniowa jest to urządzenie służące do rozsyłu, filtracji i przekształcania
strumienia świetlnego jednego lub kilku źródeł światła.
Oprawa oświetleniowa zawiera elementy niezbędne do podtrzymania, mocowania
i zabezpieczenia źródeł oraz w razie potrzeby obwody pomocnicze wraz z elementami
potrzebnymi do ich podłączenia do sieci zasilającej.
10
W rozdziale wykorzystano materiały do wykładu „Bezpieczeństwo i Higiena Pracy”
dr inż. Adam Górny Politechnika Poznańska
skuteczność świetlna – stosunek całkowitego strumienia świetlnego wysyłanego przez oprawę
oświetleniową do całkowitej mocy pobieranej przez tę oprawę (dla źródeł wyładowczych –
moc pobierana przez źródło i osprzęt elektryczny.
Jednostką skuteczności świetlnej jest lumen na wat (lm/W)
Ergonomiczne kryteria jakości oświetlenia:
 przedmiot pracy wzrokowej jest tym łatwiej spostrzegany, im większy jest kontrast
luminancji (np. czarna litera na białłym tle). Wówczas gdy kontrast jest mały,
natężenie oświetlenia musi być tak zwiększone, aby zagwarantować łatwość
rozpoznawania obiektu.
 poprawa kontrastu luminancji obserwowanych obiektów ma większy wpływ na
wydolność wzrokową niż znaczący wzrost natężenia oświetlenia,
 wzrost natężenia oświetlenia ma wpływ na poprawę wydolności widzenia; wpływ ten
jest bardziej znaczący przy małym kontraście niż przy dużym,
 wzrost natężenia oświetlenia powoduje wzrost wydolności wzrokowej tylko do
pewnej granicy. Powiększenie wielkości kątowej szczegółu ma wpływ na poprawę
wydolności wzrokowej większy niż znaczący wzrost natężenia oświetlenia i kontrastu,
 gdy podwyższanie poziomu natężenia oświetlenia wpływa minimalnie lub praktycznie
wcale na wzrost wydolności wzrokowej, to następuje ciągłe obniżanie się
wydatkowania energii, wpływające zmęczenie,
 zmniejszanie się wielkości wydolności wzrokowej uwydatnia się szczególnie przy
niższych poziomach natężenia oświetlenia,
 taki sam wzrost poziomu natężenia oświetlenia spowoduje wyższy stopień poprawy
wydolności wzrokowej u osoby w wieku np. 45 lat niż u osoby w wieku 30 lat.
Wynika stąd postulat zapewnienia pracownikom ze starczowzrocznością odpowiednio
wyższych poziomów natężenia oświetlenia.
Szczegółowe wymagania dotyczące temperatury.
Mikroklimat – warunki klimatyczne panujące na stanowisku roboczym (stanowisku pracy)
lub
w pomieszczeniu przemysłowym.
Równanie bilansu cieplnego:
S = M – W – R – C – E – Res
S – ilość ciepła otrzymywanego lub odprowadzonego przez ustrój
M – wewnątrzustrojowa produkcja ciepła (metaboliczne wytwarzanie ciepła)
W – praca zewnętrzna
R – promieniowanie cieplne
C – ciepło unoszenia
E – ciepło parowania wydzielanego potu
Res – straty ciepła związane z oddychaniem
S>0
STRES GORĄCY
 hipotermia (zaburzenia cieplne, wzrost temperatury ciała),
 odwodnienie (przez wydzielanie potu),
 oparzenia (ogrzanie przez kontakt)
S<0
STRES ZIMNY
 hipotermia (chłodzenie całego ciała)
 chłodzenie kończyn,
 chłodzenie poprzez kontakt
 chłodzenie konwekcyjne,
 chłodzenie przez oddychanie
S=0
STRES ŚRODOWISKA UMIARKOWANEGO
 zaburzenia w wymianie ciepła,
 dyskomfort lokalny (przeciąg, asymetria chłodzenia, np. kończyn)
Wymagania termiczne względem środowiska pracy:
 w pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju
wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej
wykonania) nie niższą niż 14°C (287 K), chyba że względy technologiczne na to nie
pozwalają,
 w pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka praca fizyczna,
i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż 18°C (291 K),
 pomieszczenia i stanowiska pracy powinny być zabezpieczone przed niekontrolowaną
emisją ciepła w drodze promieniowania, przewodzenia i konwekcji oraz przed
napływem chłodnego powietrza z zewnątrz
Szczegółowe wymagania dotyczące wymiany powietrza.11
Ogólny podział wentylacji.
Bogdan Rączkowski - „BHP w praktyce” wydanie XII Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z
o.o. Gdańsk 2009.
11
Wentylacja naturalna (wymiana powietrza) – to wentylacja zachodząca wskutek działania
naturalnych sił przyrody, tj. sił wyporu termicznego lub/i sił naporu wiatru.
Do wentylacji naturalnej zaliczamy:
 infiltrację
 eksfiltrację
 przewietrzanie
Infiltracja – zjawisko przenikania powietrza przez pory materiałów budowlanych oraz przez
szczeliny wokół otworów do pomieszczenia.
Eksfiltracja – polega na wypływie powietrza z pomieszczenia przez otwory i nieszczelności
w przegrodach.
Przewietrzanie – jest to wymiana powietrza wywołana przez otwieranie okien, względnie
zapewniona przez specjalne otwory. Pozwala na przeprowadzenie w krótkim czasie dużej
wymiany powietrza.
Wentylacja grawitacyjna – wentylacja spowodowana przez różnicę gęstości powietrza na
zewnątrz i wewnątrz pomieszczenia i zintensyfikowana przez wyposażenie pomieszczenia
(budynku) w pionowe kanały wywiewne.
Podstawowe wymagania wymiany powietrza dla pomieszczeń pracy.
 w pomieszczeniach pracy powinna być zapewniona wymiana powietrza wynikająca
z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła i wilgotności oraz
zanieczyszczeń stałych i gazowych.
 w pomieszczeniach pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia,
powinna być zapewniona taka wymiana powietrza, aby nie były przekraczane wartości
najwyższych dopuszczalnych stężeń tych substancji.
 powietrze doprowadzane do pomieszczeń pracy z zewnątrz przy zastosowaniu
klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno być oczyszczone z pyłów i
substancji szkodliwych dla zdrowia.
 klimatyzacja lub wentylacja nie może powodować przeciągów, wyziębienia lub
przegrzewania pomieszczeń pracy. Nie dotyczy to wentylacji awaryjnej
 w przypadku zastosowania systemu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej należy
zapewnić:
- odpowiednią konserwacje urządzeń i instalacji klimatyzacyjnych
i wentylacyjnych w celu niedopuszczenia do awarii.
- Stosowanie środków mających na celu ograniczenie natężenia i
rozprzestrzeniania się hałasu i drgań powodowanych pracą urządzeń
klimatyzacyjnych
i wentylacyjnych.
 urządzenia lub ich części, z których mogą wydzielać się szkodliwe gazy, pary lub
pyły, powinny być zhermetyzowane. W razie niemożliwości zhermetyzowania,
urządzenia te powinny być wyposażone w miejscowe odciągi.
 strumień powietrza pochodzący z urządzeń wentylacji nawiewnej nie powinien być
skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy.
 maksymalna temperatura nawiewanego powietrza nie powinna przekraczać 70°C (343
K) przy nawiewie powietrza na wysokości nie mniejszej niż 3,5 m od poziomu
podłogi stanowiska pracy i 45°C (318 K) – w pozostałych przypadkach.
 w pomieszczeniach pracy, w których występują łatwopalne lub niebezpieczne pod
względem wybuchowym pyły, gazy lub pary, maksymalna temperatura nawiewanego
powietrza powinna być zgodna z przepisami w sprawie ochrony przeciwpożarowej.
 przy stosowaniu w pomieszczeniach pracy wentylacji mechanicznej z recyrkulacja
powietrza ilość świeżego powietrza nie powinna być mniejsza niż 10% ogólnej ilości
wymienianego powietrza.
 recyrkulacja powietrza nie powinna być stosowana w pomieszczeniach pracy, w
których występują szkodliwe czynniki biologiczne, czynniki chemiczne stwarzające
zagrożenie określone w przepisach w sprawie bhp związanej z występowaniem w
miejscu pracy czynników chemicznych, materiały wydzielające nieprzyjemne lub
uciążliwe zapachy albo możliwe jest nagłe zwiększenie stężenia niebezpiecznych
substancji
chemicznych,
a także w przestrzeniach zagrożonych wybuchem.
2.4 Obowiązki pracodawcy w procesie identyfikacji zagrożeń w środowisku pracy.12
Obowiązek przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego
12
W rozdziale wykorzystano materiały do wykładu „Bezpieczeństwo i Higiena Pracy”
dr inż. Adam Górny Politechnika Poznańska
Ocena ryzyka zawodowego jest opartym na regulacjach prawnych i normach technicznych
obowiązkiem każdego pracodawcy.
Wynik oceny ryzyka zawodowego służyć powinien do planowania działań korekcyjnych,
korygujących i zapobiegawczych służących poprawie bezpieczeństwa i ochronie zdrowia
zatrudnionych.
Artykuł 5
Pracodawca ponosi odpowiedzialność w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy
pracownikom w każdym aspekcie odnoszącym się do ich pracy.
Artykuł 6
W zakresie swoich obowiązków pracodawca powinien przedsięwziąć środki niezbędne do
zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, włącznie z zapobieganiem
zagrożeniom związanym z wykonywaniem czynności służbowych, informowaniem
i szkoleniem, jak również zapewnieniem odpowiednich ram organizacyjnych i środków.
Jeżeli przy wykonywaniu pracy nie można uniknąć ryzyka, to pracodawca zobowiązany jest
ocenić jego wielkość oraz informować pracowników o ryzyku13
Art. 226 Kodeksu Pracy
Pracodawca:
1) ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje
niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,
2) informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywana pracą, oraz
o zasadach ochrony przed zagrożeniami
§ 39 rozporządzenia MPiPS w sprawie ogólnych przepisów bhp
1. Pracodawca realizuje obowiązek zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa i higieny
pracy, w szczególności przez zapobieganie zagrożeniom związanym z wykonywaną pracą,
właściwą organizacje pracy, stosowanie koniecznych środków profilaktycznych oraz
informowanie i szkolenie pracowników.
§ 39a rozporządzenia MPiPS w sprawie ogólnych przepisów bhp
1. Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe występujące przy wykonywanych pracach,
w szczególności przy doborze wyposażenia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji
i preparatach chemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych oraz zmianie
organizacji pracy.
Podczas oceny ryzyka zawodowego uwzględnia się wszystkie czynniki środowiska pracy
występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac.
Ocenę ryzyka zawodowego przeprowadzić należy niezależnie na wszystkich stanowiskach
pracy w przedsiębiorstwie14
Cel przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego
Podstawowy zakres wymagań dyrektywy 89/391/EWG zapewnia:
 rzeczywistą poprawę w zakresie bezpieczeństwa pracy w przedsiębiorstwie, poprzez
stosowanie odpowiednich metod oceny ryzyka zawodowego i wdrażanie
13
Dyrektywa Rady z dnia 12 maja 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i
zdrowia w miejscu pracy (89/391/EWG) (Dz. Urz. UE, L183, 30/05/1989, str. 1, ze zm.)
14
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jednolity: Dz. U. 2003, Nr 169, poz. 1650, ze zm.)
wynikających
z oceny działań korygujących i zapobiegawczych,
 zaangażowanie wszystkich stron, poprzez przykładanie większej wagi do działań na
rzecz ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracy i porozumienie w tej sprawie
z przedstawicielami pracowników i wszystkimi innymi stronami w zakresie
bezpieczeństwa pracy,
 wpływ na wydajność pracy, poprzez zmuszanie przedsiębiorstw do modernizacji
maszyn i innych urządzeń technicznych oraz zachęcanie do przemyślenia na nowo
organizacji pracy.
1. Sprawdzenie, czy występujące na stanowiskach pracy zagrożenia zostały
zidentyfikowane i czy znane jest związane z nimi ryzyko zawodowe
2. Wykazanie, że zastosowane środki ochrony są odpowiednie do zidentyfikowanych
zagrożeń
3. Wykazanie, że dokonano wyboru odpowiednich materiałów, wyposażenia stanowisk
oraz organizacji pracy
4. Ustalenie priorytetów w działaniach zmierzających do eliminowania lub ograniczenia
ryzyka zawodowego
5. Zbadanie, czy ryzyko zawodowe jest na poziomie akceptowalnym oraz czy
zastosowano odpowiednie środki ochronne
6. Zapewnienie ciągłej poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy
7. Wykazanie pracownikom oraz organom nadzoru i kontroli, że ryzyko jest znane
Ryzyko zawodowe – prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych
z wykonywana pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników
niekorzystnych skutków zdrowotnych, w wyniku zagrożeń zawodowych występujących
w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.15
Ocena ryzyka – jest systematycznym badaniem wszystkich aspektów pracy, które jest
przeprowadzane w celu stwierdzenia, jakie zagrożenia w środowisku pracy mogą być
powodem urazu lub pogorszenia się stanu zdrowia pracownika oraz czy zagrożenia te można
wyeliminować, a jeżeli nie – jakie środki ochronne należy podjąć w celu ograniczenia ryzyka
związanego z tymi zagrożeniami.
Ocena ryzyka – proces analizowania ryzyka i wyznaczania jego dopuszczalności.
Częstotliwość przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego:
- tworzenie nowych stanowisk pracy,
- wprowadzanie zmian na stanowiskach pracy,
- zmiana wymagań odnośnie dopuszczalnego poziomu czynników środowiska pracy,
- wprowadzenie zmian związanych ze środkami ochrony,
- zatrudnienie obcych pracowników na terenie przedsiębiorstwa
Elementy (etapy) oceny ryzyka zawodowego:
 identyfikacja zagrożeń i ich wielkości,
 ocena poziomu zagrożeń,
 opracowanie planu poprawy warunków pracy.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jednolity: Dz. U. 2003, Nr 169, poz. 1650, ze zm.)
15
 zapewnienie ciągłej poprawy poziomu bezpieczeństwa pracy
Identyfikacja zagrożeń - proces rozpoznawania tego, czy zagrożenie istnieje oraz określenie
jego charakterystyki.
Identyfikację zagrożeń należy rozpocząć od zapoznania się z niezgodnościami, takimi jak:
niespełnienie wymagań prawnych i norm, jakie występują na stanowisku pracy, a następnie
identyfikować wszystkie zagrożenia, których źródłem są występujące czynniki niebezpieczne,
szkodliwe i uciążliwe. Identyfikacja zagrożeń powinna objąć historię stanu środowiska pracy
na stanowisku, a zatem zagrożenia, które przyczyniły się w przeszłości do powstania
wypadków przy pracy, chorób zawodowych, awarii, zdarzeń niebezpiecznych.
Sposoby identyfikacji zagrożeń:
 listy kontrolne,
 metody zaawansowane,
 dokumentacja techniczna,
 dokumentacja dotycząca wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
 normy określające wymagania bezpieczeństwa pracy,
 dokumenty pomiarów czynników środowiska pracy,
 karty charakterystyki (substancji niebezpiecznych),
 literatura naukowo-techniczna,
 obserwacje wykonywanych zadań na stanowisku pracy,
 obserwacje wykonywanych zadań poza stanowiskiem pracy,
 wywiady z pracownikami,
 obserwacje czynników zewnętrznych, mogących wpłyną na środowisko pracy,
np. czynniki atmosferyczne,
 analizy działań zakładu w zakresie zapewnienia bezpiecznych warunków pracy.
Potencjalne czynniki będące źródłem zagrożeń:
 stan środowiska pracy,
 charakter wykonywanej pracy (wykonywanych procesów pracy),
 charakterystyka stanowiska pracy,
 niedogodności występujące na stanowisku pracy,
 przygotowanie pracownika do wykonywania pracy, mogące spowodować wypadek,
chorobę lub powodujące dyskomfort w wykonywanej pracy
 Czynnik niebezpieczny – czynnik, którego oddziaływanie prowadzi lub może
prowadzić do urazu,
 Czynnik szkodliwy – czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub
może prowadzić do schorzenia,
 Czynnik uciążliwy – czynnik, którego oddziaływanie na pracującego może
spowodować złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie, nie powodując trwałego
pogorszenia stanu zdrowia
Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka zawodowego
Szacowanie ryzyka
 ocenianie prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia niebezpiecznego,
 określenie stopnia możliwych skutków (strat) związanych ze zdarzeniem.
- Ciężkość urazu – określa się najczęściej na trzech podstawowych poziomach jako:
odwracalne, nieodwracalne i śmiertelne
- Rozmiar straty – liczba pracowników mogących doznać uszczerbku na zdrowiu
w wyniku tego samego zagrożenia
- Postępowanie zgodne z obowiązującymi przepisami prawnymi – precyzyjne
sformułowanie wymagań oraz konsekwentne realizowanie ich w praktyce umożliwia
ograniczenie lub wyeliminowanie start, jakie mogą powodować występujące
w środowisku pracy zagrożenia
- Prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia – jest miarą określającą jak często może
wystąpić określone zdarzenie
- Częstotliwość i czas narażenia – wynika z potrzeby przebywania pracowników
w miejscach, w których narażeni są na zagrożenia
- Możliwość uniknięcia lub ograniczenia strat:
o
prędkość z jaką narasta zagrożenie,
o
sposób w jaki pracownik nabył świadomość ryzyka,
o
możliwość wyeliminowania zagrożeń,
o
wiedza i doświadczenie pracownika,
Wartościowanie ryzyka
Na etapie tym następuje podjecie decyzji odnośnie akceptacji poziomu ryzyka lub podjęcia
kroków koniecznych do zmniejszenia ryzyka lub zapewnienia, że ryzyko pozostanie na
akceptowalnym poziomie.
Akceptowalne ryzyko – ryzyko, które zostało zredukowane do poziomu, który może być
tolerowany przez przedsiębiorstwo, mając na uwadze jego zobowiązania i przyjęte wytyczne
kształtowania bezpieczeństwa pracy.
Czy ryzyko można przyjąć?
Podstawowym kryterium dopuszczalności ryzyka są wymagania obowiązujących przepisów
prawnych i innych dokumentów normatywnych.
W przypadku braku odpowiednich wymagań przepisów prawnych i innych zaleca się
ustalenie kryteriów dopuszczalności ryzyka zawodowego z uwzględnieniem opinii ekspertów
z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy, własnych doświadczeń oraz opinii pracowników.
Działania podejmowane w wyniku oceny ryzyka zawodowego
§ 39 rozporządzenia MPiPS w sprawie ogólnych przepisów bhp
Pracodawca realizuje obowiązek zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa i higieny pracy,
w szczególności przez zapobieganie zagrożeniom związanym z wykonywaną pracą, właściwą
organizację pracy, stosowanie koniecznych środków profilaktycznych oraz informowanie i
szkolenie pracowników
§ 39a rozporządzenia MPiPS w sprawie ogólnych przepisów bhp
1. …
2. Stosowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego środki profilaktyczne, metody oraz
organizacja pracy powinny:
1) zapewniać zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników,
2) być zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich poziomach
struktury organizacyjnej zakładu pracy
Zasady kształtowania bezpieczeństwa pracy (służby).
9 zasad kształtowania bezpieczeństwa pracy
1. Zapobieganie zagrożeniom
Pracodawca powinien podejmować wszelkie środki i działania, które pozwolą na
wyeliminowanie zagrożenia (źródła ryzyka). Stosowane rozwiązania techniczne, maszyny
i urządzenia, materiały, oraz organizacja pracy nie powinny powodować zagrożenia dla
pracowników.
2. Ocena ryzyka związanego z zagrożeniami, których nie można uniknąć
W przypadku niemożliwości uniknięcia zagrożenia pracodawca powinien ocenić wielkość
ryzyka. W następstwie oceny ryzyka zawodowego pracodawca musi podjąć środki
zapobiegawcze, które zwiększają poziom bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz są
zintegrowane z wszelką działalnością zakładu, na wszystkich poziomach struktury
organizacyjnej.
3. Likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania
Środki i działania zapobiegawcze powinny w pierwszej kolejności koncentrować się na źródle
ryzyka i sposobach jego wyeliminowania lub ograniczenia.
4. Dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika
Dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, powinno być
uwzględnione przy projektowaniu stanowisk pracy, wyborze wyposażenia roboczego,
projektowaniu metod produkcyjnych i metod pracy. Powinno uwzględniać łagodzenie
monotonii pracy, zmniejszenie natężenia pracy w wymuszonym tempie oraz zmniejszenie
negatywnego wpływu tego typu pracy na zdrowie człowieka.
5. Stosowanie nowych rozwiązań technicznych
Pracodawca powinien być zorientowany oraz powinien stosować najnowsze rozwiązania
nauki
i techniki zarówno w projektowaniu miejsc pracy z uwzględnieniem ryzyka zawodowego jak
i w projektowaniu środków zapobiegawczych.
6. Zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji i innych
materiałów – bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi
Pracodawca powinien zastępować środki niebezpieczne bezpiecznymi lub, jeśli jest to
niemożliwe, mniej niebezpiecznymi.
7. Priorytet środków ochrony zbiorowej nad środkami ochrony indywidualnej
Stosowanie środków ochrony zbiorowej (osłon na maszynach, barier, bezdotykowych
urządzeń ochronnych itp.). Stosowane ochrony powinny rozszerzać zabezpieczenie na
wszystkie osoby których może dotyczyć zagrożenie.
8. Instruowanie pracowników
Skuteczność informowania pracowników jako metody prewencji związana jest z należytym
zrozumieniem przekazu oraz stosowaniem się pracowników do przekazywanych instrukcji.
Nie można jednak pominąć tego elementu i w niektórych przypadkach będzie on jedynym
możliwym do zastosowania. Jedynie odpowiednio poinstruowani pracownicy mogą mieć
dostęp do obszaru, w którym grozi poważne i szczególne niebezpieczeństwo.
9. Prowadzenie spójnej i całościowej polityki zapobiegawczej
Prowadzenie spójnej i całościowej polityki zapobiegawczej obejmować powinno: organizację
pracy, warunki pracy, technikę, stosunki społeczne oraz wpływ czynników związanych ze
środowiskiem pracy.
Główne zagrożenia wynikające ze specyfiki służby poszczególnych grup policjantów:
Umundurowanie, wyposażenie specjalistyczne, środki ochrony indywidualnej.
Na wyposażenie specjalistyczne policjantów składa się:
 odzież i obuwie specjalne,
 oporządzenie specjalne,
 środki ochrony indywidualnej.
1.
Odzież i obuwie specjalne przeznaczone jest do używania w warunkach wymagających
szczególnej ochrony, w zależności od charakteru wykonywanych czynności służbowych,
np.:
 ubiór motocyklisty,
 ubiór przy obsłudze, naprawie i konserwacji sprzętu technicznego,
 ubiór laboranta, technika kryminalistyki, magazyniera itp.
2.
Oporządzenie specjalne to sprzęt który został przydzielony policjantowi, celem realizacji
określonych zadań specjalnych, do których został on upoważniony na podstawie
przepisów prawa, np.: kamizelki kuloodporne, broń służbowa, pałki służbowe, broń
długa, maski p/gaz., itp.
3.
Środki ochrony indywidualnej to wyposażenie policjanta stanowiące jego wyposażenie
osobiste, np.: okulary ochronne, pakiety HIV, maski p/pyłowe, kamizelki odblaskowe,
kaski itp.
4.
Umundurowanie policjanta należy traktować jako ubiór służbowy, do którego noszenia
zobowiązany jest każdy funkcjonariusz. Musi być ono kompletne, czyste i w stanie nie
podważającym autorytetu instytucji i użytkownika.
Zasady przydziału oraz warunki używania środków wyposażenia specjalnego należy
traktować jako nakaz pracodawcy oraz obowiązek policjanta ten nakaz realizować.
Wyposażenie specjalne należy stosować zgodnie z ich przeznaczeniem.
5.
Ogólne zasady bezpiecznej realizacji czynności w sytuacjach typowych i awaryjnych
/nietypowych/.
Policjant realizując zadania służbowe często podejmuje działania wymagające wysokich
umiejętności i wiedzy z zakresu rozwiązywania problemów w różnych sytuacjach.
Ważnym elementem wykonywania tych czynności jest jego bezpieczeństwo.
Podejmując czynności w zakresie interwencji domowej czy w miejscu
publicznym, kontroli pojazdu, pościgu itp. policjant winien przestrzegać następujących
reguł:
 określić sytuację, dokonać oceny oraz dopasować do tych danych stopień zagrożenia:
 I stopień - zachować stan gotowości,
 II stopień - wzmóc czujność z możliwością użycia środków przymusu
bezpośredniego,
 III stopień - działać w obronie koniecznej i stanie wyższej konieczności,





utrzymywać stałą łączność z dyżurnym jednostki,
wybrać najbardziej dogodne miejsce,
zabezpieczyć ewentualną pomoc oraz asekurację,
nie prowokować,
podjąć interwencję w sposób adekwatny do sytuacji z zastosowaniem odpowiedniej
taktyki i środków dozwolonych prawem.
Policjant pionu prewencji
Zasady bezpieczeństwa podczas wykonywania czynności służbowych:
 legitymowania,
 użycia środków przymusu bezpośredniego,
 użycia broni palnej,
 udzielania pierwszej pomocy uczestnikom zdarzeń,
 zatrzymywania osób,
 dokonywania przeszukania osób i czynności zbliżonych do przeszukania,
 związanych z udzielaniem pomocy i asysty,
 podczas interwencji policyjnych,
 podczas pościgów policyjnych,
 w trakcie pełnienia służby patrolowej,
 w trakcie pełnienia służby w pomieszczeniach dla osób zatrzymanych,
 w trakcie pełnienia służby konwojowej,
 w trakcie pełnienia służby na drodze:
- kontrola uczestników ruchu drogowego,
- obsługa kolizji i wypadków drogowych,
- usuwanie i przemieszczanie pojazdów,
- kierowanie ruchem drogowym,
 wobec osób znajdujących się pod wpływem alkoholu i środków działających podobnie
do alkoholu,
 wobec osób zarażonych wirusem HIV oraz chorych na choroby zakaźne.
Policjant pionu kryminalnego
Zasady bezpieczeństwa podczas wykonywania czynności służbowych:




pokrywających się z czynnościami policjanta pionu prewencji,
w trakcie obserwacji statycznej i dynamicznej,
w trakcie zasadzki,
w trakcie spotkań zmierzających do pozyskania informacji z zakresu działania Policji.
Policjant – technik kryminalistyki
Zasady bezpieczeństwa podczas wykonywania czynności służbowych związanych z
oględzinami miejsc zdarzeń.
Zasady bezpieczeństwa podczas używania substancji i odczynników chemicznych przy
sporządzaniu dokumentacji i materiału dowodowego zabezpieczonego podczas oględzin
miejsc zdarzeń.
Policjant i pracownik Laboratorium Kryminalistycznego.
Zasady bezpieczeństwa podczas używania substancji i odczynników chemicznych oraz
korzystania z urządzeń i narzędzi przy sporządzaniu ekspertyz kryminalistycznych.
2.5
Podstawowe sposoby ochrony pracownika przed zagrożeniami.
Przy wprowadzaniu środków kontroli lub rozważaniu zmian w stosowanych dotychczas
środkach ochrony należy zastosować następująca hierarchię środków ochrony:
1. środki techniczne eliminujące zagrożenia u źródła,
2. środki techniczne ograniczające zagrożenia u źródła,
3. środki ochronne i proceduralne (sygnalizacja / systemy ostrzegawcze
i / lub środki administracyjne),
4. środki ochrony indywidualnej
Plan działań korygujących lub zapobiegawczych powinien kończyć się analizą, której wynik
powinien stwierdzać czy:
 proponowane działania doprowadzą i w jakim zakresie do osiągnięcia postawionego
celu,
 po zrealizowaniu działań nie powstaną nowe zagrożenia, a jeżeli tak, to czy ryzyko z
nich wynikające będzie do zaakceptowania,
 można wybrać inne, bardziej skuteczne środki,
 pracownicy będą akceptować podjęte działania i wynikające z nich zmiany
Cele wynikające z realizacji działań korekcyjnych, korygujących i zapobiegawczych można
uznać za osiągnięte, gdy:
 zagrożenia będą zlikwidowane lub ryzyko przez nie powodowane zmniejszone,
 zastosowane środki ochrony będą możliwe do użycia w określonych sytuacjach,
 rodzaj zastosowanych środków ochrony jest odpowiedni i: jest prawdopodobne, że
będą one skuteczne i że nie będzie można ich obejść, nie będą przeszkadzać przy
wykonywaniu pracy oraz ewentualne przewidywane straty przewyższą koszt
zastosowania środków ochrony,
 informacje zamieszczone w instrukcjach pracy są wystarczające i zrozumiałe,
 wykonywanie pracy przy użyciu narzędzi, maszyn i urządzeń jest zgodne z ich
przeznaczeniem,
 pracownicy i inne osoby posiadają odpowiednie oraz wystarczające kwalifikacje, by
mogły być narażone na zagrożenia,
 istnieją odpowiednie dokumenty, że zalecane metody pracy są stosowane oraz
realizowane są wymagane szkolenia,
 pracownicy są właściwie informowani o ryzyku resztkowym występującym w różnych
fazach pracy na stanowisku,
 gdy istnieje potrzeba zastosowania środków ochrony osobistej, to będą one
dostarczone,
a dostarczenie ich, sposób użycia, wymagane przeszkolenie odpowiednio
dokumentowane,
 zastosowane dodatkowe środki zabezpieczające, jeżeli jest to konieczne są
wystarczające
3.
Podstawowe zagadnienia dotyczące ergonomii miejsca pracy (służby).
3.1
Podstawowe pojęcia i główne kierunki działania
Pojęcie
Ergonomia to nauka zajmująca się przystosowaniem wszystkiego, co nas otacza, czym się
posługujemy do wygody człowieka przy jak najmniejszych stratach dla środowiska i
minimalnej liczbie ograniczeń.
Jest to dziedzina nauki i praktyki, której celem jest kształtowanie działalności człowieka
odpowiednio do jego fizjologicznych i psychologicznych właściwości.
Główne kierunki działania ergonomii.
Stan wdrożeń ergonomii do praktyki jest jeszcze niezadowalający. Jednym ze źródeł
kłopotów, jakie przechodzi współczesna ergonomia, jest brak dokładnego rozróżnienia
pomiędzy:
 badaniami podstawowymi, badaniami stosowanymi i zastosowaniem ergonomii,
ergonomią korekcyjną i koncepcyjną,
 ergonomią warunków pracy i ergonomią wyrobów.
Ergonomia korekcyjna – zajmuje się analizą już istniejących stanowisk pracy z punktu
widzenia ich dostosowania do psychofizycznych możliwości pracowników oraz
formułowaniem zaleceń mających na celu polepszenie warunków pracy, zmniejszenie
istniejących obciążeń oraz poprawą wydajności i jakości pracy.
Ergonomia koncepcyjna – celem jej jest takie zaprojektowanie narzędzia, urządzenia,
maszyny czy wreszcie całego obiektu przemysłowego, aby spełniał on podstawowe
wymagania ergonomii.
Układ człowiek – praca.
W celu prowadzenia rozwiązań ergonomicznych najlepiej używać pojęcia układu człowiek
– praca jako najbardziej szeroko pojętego.
Przedstawiony na rysunku układ jest typowym układem cybernetycznym.
Zadaniem tego układu jest wykonanie jakiejś pracy, przy czym względna wartość obu stron
tego układu (człowieka i maszyny) może być bardzo różna. Rysunek pozwala też dokładniej
zorientować się w zakresie problematyki ergonomicznej do której należą cztery grupy
zagadnień:
 odbiór informacji od maszyny do człowieka,
 oddziaływanie człowieka na maszynę poprzez urządzenia sterujące,
 czynniki materialnego środowiska pracy,
 czynnik antropotechniczny i organizatorski na stanowisku roboczym.
W dowolnym procesie pracy problem ergonomiczny sprowadza się do optymalnego
skojarzenia czynnika ludzkiego z maszyną.
Ergonomia podejmuje się rozwiązywać kompleksowo systemy człowiek – maszyna, człowiek
– praca.
3.2
Parametry przestrzenne i materialne pomieszczenia pracy (służby)
Granice przestrzeni roboczej, są determinowane przez:
 minimalną powierzchnię jaką zajmować będzie wyposażenie stanowiska,
 łatwość dostarczania materiału,
 długość traktów komunikacyjnych,
 jakość warunków środowiskowych (zwłaszcza oświetlenie),
 warunki BHP.
Struktura przestrzenna stanowisk pracy powinna:
 zapewnić bezpieczną i wygodną pracę dla 90% populacji użytkowników,
 być dostosowana do ich ekstremalnych cech wymiarowych,
 umożliwiać dopasowanie niektórych parametrów przestrzennych stanowiska do
indywidualnych potrzeb użytkowników, wprowadzając możliwość regulacji,
 uniemożliwiać powstawanie zagrożeń wypadkowych i szkodliwych dla
zdrowia,
 zapewniać swobodę ruchów,
 zapewnić minimalny koszt biologiczny podczas wysiłku pracownika,
 zapewniać dobre warunki widoczności procesu pracy i otoczenia.
Normy pomieszczeń pracy.
Powierzchnia i wysokość pomieszczeń pracy powinny zapewniać spełnienie wymagań bhp,
z uwzględnienie rodzaju wykonywanej pracy, stosowanych technologii oraz czasu
przebywania pracowników w tych pomieszczeniach.
 Na każdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniach stałej
pracy powinno przypadać co najmniej 13 m3 wolnej objętości pomieszczenia oraz co
najmniej 2 m2 wolnej powierzchni podłogi (niezajętej przez urządzenia techniczne,
sprzęt, itp.).
 Jeżeli w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie więcej niż 4 pracowników, a na
każdego
z nich przypada co najmniej 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia, to wysokość
pomieszczenia nie może być zmniejszona do 2,5 m w świetle – jeżeli w
pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia.
 W pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczości mieszczącym
się w budynku mieszkalnym wysokość pomieszczenia może być obniżona do 2,5 m,
jeśli przy wykonywanych pracach nie występują pyły lub substancje szkodliwe dla
zdrowia, hałas nie przekracza dopuszczalnych wartości poziomu dźwięku w
budynkach mieszkalnych, określonych w Polskich Normach, a na jego pracownika
przypada co najmniej 15 m3 objętości pomieszczenia.
Punktem wyjścia przy projektowaniu struktury przestrzennej stanowiska pracy jaki
jego elementów składowych są wymiary antropometryczne użytkowników oraz ich granice:
pola widzenia i zasięgów ruchu.
Główne wielkości pomiarowe uwzględniane w analizie struktury przestrzennej
stanowiska pracy w zależności od:
- pozycji ciała:
a) stojącej,
b)siedzącej,
- ustawienia płaszczyzny pracy lub obserwacji:
a) pionowej,
b) poziomej,
c) pod pewnym kątem.
Wysokość manipulacyjna (Hmanip) – podstawowa miara właściwego położenia
strefy pracy w stosunku do operatora.
Określa ona wysokość od oparcia stóp do płaszczyzny poziomej przechodzącej przez miejsce
optymalnego przyłożenia rąk w czasie pracy.
Wysokość manipulacyjna określa się w zależności od przyjętej pozycji ciała w trakcie pracy
i wymagań dotyczących samych czynności (cechy ruchu).
Dla pracy wymagającej dużej swobody ruchu, wykonywanej w pozycji stojącej, wysokością
optymalną jest położenie ręki przy zgiętym przedramieniu (około 5 ÷ 7,5 cm poniżej łokcia).
Ogólne zalecenia doboru Hmanip w zależności od przyjętej pozycji ciała pracownika są
następujące:
 dla pozycji stojącej - płaszczyzna pracy powinna znajdować się 7,5 cm poniżej łokcia,
 dla pozycji siedzącej, wykonanie prac lekkich i średnio ciężkich powinno być możliwe
rękami zgiętymi w łokciu pod kątem 90 stopni lub lekko rozwartymi,
 dla pozycji przemiennej (siedząco-stojącej) - Hmanip powinna być taka jak dla pozycji
stojącej.
Kolejność postępowania przy ustaleniu wysokości manipulacyjnej (Hmanip):
1. ustalenie typu pracy i ciężkości wykonywanych czynności,
2. ustalenie pozycji ciała przyjętej przez pracownika w trakcie pracy,
3. określenie rodzaju wykonywanych ruchów,
4. ustalenie stopnia ograniczenia ruchowego dla przyjętych ruchów,
5. ustalenie zakresu nastawności siedziska i podnóżka,
6. określenie strefy wygody związane z danym typem pracy.
7. ustalenie Hmanip dla odpowiedniej wartości rozkładu normalnego
antropometrycznych.
Wymiary i kształt siedzisk:
danych
W = PU - 5 cm,
 Gmin = 2/3 U (warunek ważny ze względu na utrzymanie równowagi ciała, zapewnia
swobodę ruchu nóg, zmniejsza ucisk ud),
 OT = 1/3 T (nie powinno być poniżej lędźwi),
 OB = T - RA (zależne jest od obwodu ciała i długości ramienia),
 SB = 1,5 M (M - szerokość miednicy).
Parametry siedziska powinny zapewnić:
 warunków stabilizacji tułowia, kończyn i głowy użytkownika,
 stabilności i trwałości samego siedziska,
 możliwości jego regulacji i łatwej obsługi.
Uzyskać to można stosując:
 profilowanie i pochylenie płyty siedziska (dla stanu pracy, kąt pochylenia powinien
być zawarty między 3 ÷ 15 stopni),
 kształtowanie części bocznych i oparć pod plecy (promień podparcia > 101,5 cm);
 podpórki pod stopy, łokcie głowę (w zależności od pełniącej funkcji);
 właściwe pokrycie płyt siedziskowych ze względu na ich:
o twardość (ugięcie przy ruchach dynamicznych);
o szybkość odprowadzania ciepła;
o współczynnik tarcia;
o właściwości elektryzujące;
o działanie alergiczne.
Alternatywne siedzisko do pracy przed komputerem:
Strefy wygody i identyfikacji wzrokowej
Sposoby wykonywania czynności roboczych:
 bez użycia wzroku, czyli tzw. ruchy ślepe;
 z użyciem wzroku (czynności te określamy mianem koordynacji wzrokowo –
ruchowej).
Strefy wygody i identyfikacji wzrokowej zależą od:
 pozycji ciała przy pracy,
 odległości obrazu od oczu,
 charakteru wykonywanej pracy,
 rodzaju odbieranej przez zmysł wzroku informacji,
 wielkości obrazu, jego jednoznaczności, ostrości itp.,
 warunków oświetlenia.
Pole obserwacji – jest to całkowity zasięg widzenia, w którym za pomocą obu oczu, bez ich
poruszania, możemy zaobserwować duże przedmioty spoczywające, małe przedmioty
poruszające się lub sygnały optyczne.
Granice pola widzenia uwarunkowane są przez:
 usytuowanie oka w oczodole;
 kształt anatomiczny oczu i nosa.
i wynoszą:
 w górę – 37 ÷ 45 stopni;
 w dół – 53 ÷ 55 stopni;
 w bok (w stronę nosa) – 44 ÷ 46 stopni;
 w bok (na zewnątrz) – 60 stopni.
Pola widzenia oka prawego i lewego pokrywają się (widzenie obuoczne), dzięki temu
możemy ocenić odległość i wielkość oglądanych przedmiotów.
W zależności od barwy światła i przedmiotu pole widzenia się zmienia. Największe jest dla
światła białego. Ilość fotoreceptorów zmniejsza się wraz z oddalaniem się od centrum
siatkówki.
Wyróżniamy więc widzenie centralne i obwodowe.
Złudzenia optyczne dotyczą następujących tendencji:
a) zarówno podobieństwo jak i bliskość nadaje strukturom ciągłość,
b) ciągłość a struktualizacja,
c) zamykania struktur,
d) sposób osadzenia linii wpływa na błędną ocenę ich długości,
e) utrudnienia oceny wielkości w skutek zastosowanego kontrastu,
f) przecięcie równoległych szeregiem prostych dają złudzenie braku równoległości,
g) pozornej wielkości przedmiotu w zależności od jego barwy (element jasny – bliżej, ciemny
– dalej) – zjawisko irradiacji,
h) pozornej odległości przedmiotu wynikającej z jego wielkości (element większy – bliżej,
mniejszy – dalej),
i) złudzenia ruchu w wyniku przemiennego pojawiania się struktur jasnych i ciemnych.
Warunki świetlne wymagane dla celów widoczności:
1. Zasada właściwego natężenia oświetlenia.
Określona jest wartościami minimalnymi i maksymalnymi. Minimalne natężenie
uwarunkowane jest rodzajem wykonywanych czynności i możliwością rozróżniania
poszczególnych elementów (szczegółów), na stanowisku pracy. Maksymalna wartość
zależna jest od subiektywnego odczucia, od wystąpienia zmęczenia wzroku i wieku.
2. Zasada dostosowania czasu postrzegania, który jest funkcją natężenia
oświetlenia, wielkości i kształtu obrazu lub jego prędkości ruchu, miejsca pojawienia
się, zmęczenia i wieku patrzącego.
3. Zasada równomierności oświetlenia związana z wymaganiami stawianymi
przez realizowane zadanie.
4. Zasada właściwych stosunków luminancji (przedmiot a otoczenie).
Przedmiot musi być oświetlony silniej niż otoczenie. Najsilniej w pomieszczeniu
powinien być oświetlony sufit (uzyskuje się wówczas maksymalne rozproszenie
oświetlenia ogólnego), następnie – ściany, a najmniej – podłoga). Maksymalny
stosunek luminancji nie powinien być większy od 1:40.
5. Zasada równomierności kontrastu luminancji (przedmiot jako całość a jego elementy).
Obie te zasady (4 i 5) powiązane są ze zjawiskiem olśnienia (bezpośrednim i
pośrednim).
Wpływ na olśnienie bezpośrednie ma:
 natężenie źródła światła,
 położenie źródła światła względem linii wzroku (dla źródeł umieszczonych
powyżej kąta 60 stopni nad linią wzroku – zjawisko olśnienia już nie
występuje, im bliżej linii wzroku, tym działanie jest silniejsze),
 stopień rozproszenia światła,
 rodzaj zastosowanych opraw oświetleniowych.
6. Zasada właściwego kontrastu barwnego całego przedmiotu jak i jego elementów (zbyt
duży kontrast – wzrok może być zbytnio przyciągany do elementów jaskrawych, przez
co szybciej może wystąpić jego zmęczenie i osłabienie ostrości, za mały – może
powodować zlewanie się obrazu, co również prowadzi do nadmiernego zmęczenia
wzroku i spadku napięcia uwagi).
7. Zjawisko addytywności barw. Działając światłem monochromatycznym na barwne
przedmioty można uzyskać efekt: wzmocnienia danej barwy, wytłumienia lub
całkowitej jej zmiany na inną.
8. Zjawisko stroboskopowe, które występuje dla wyładowczych źródeł światła.
Podczas ruchu obrotowego urządzenia pracującego przy tego typu oświetleniu mogą
zachodzić następujące stany:
 pozornego bezruchu, jeżeli częstotliwość strumienia świetlnego będzie równa
wielokrotności częstotliwości obrotowej pracującego urządzenia,
 pozornej zmiany prędkości obrotowej urządzenia będącego w ruchu,
 pozornej zmiany kierunku obrotów.
Minimalne wymagania dotyczące stanowiska pracy (służby).
3.3
Organizacja stanowisk pracy z komputerami.
Podstawowym urządzeniem w biurze jest komputer z oprzyrządowaniem (monitor, drukarka,
klawiatura, mysz).
Podczas pracy z komputerem, pracownik może być narażony na różne czynniki szkodliwe
i uciążliwe.
Czynniki szkodliwe :
 pole elektrostatyczne, rzędu do 100V/m w odległości ok 50 cm od ekranu, wywołane
wysokim potencjałem dodatnim monitora ekranowego,
 promieniowanie elektromagnetyczne, indukowane przez prądy i napięcia.
Powyższe czynniki szkodliwe występują jedynie w monitorach wyposażonych
w tradycyjne kineskopy, nie występują natomiast przy ekranach ciekłokrystalicznych
(LCD) i plazmowych. Postęp w zakresie rozwiązań technicznych mających na celu
ograniczenie tych czynników spowodował, że praktycznie zostały one
wyeliminowane. Zmierzone promieniowanie emitowane przez ekrany monitorowe
wykazało,
że
są
one
o wiele mniejsze od wartości uznanych za bezpieczne.
Czynniki uciążliwe:





niewłaściwe oświetlenie stanowiska pracy,
migotanie obrazu na ekranie,
brak ostrości i rozmycie kolorów,
nieprawidłowe rozmieszczenie stanowisk komputerowych względem siebie,
nieergonomiczne stanowisko pracy (pulpit, siedzisko)
W związku z powyższym istotną sprawą jest uwzględnienie w czasie organizowania
komputerowego stanowiska pracy podstawowych zasad ergonomii. Nieuwzględnienie tych
zasad może spowodować pojawienie się dolegliwości zdrowotnych, a także, z ekonomicznego
punktu widzenia – obniżenie wydajności pracy. Podstawowe wymagania dotyczące
stanowiska
pracy
z komputerem powinno uwzględniać:
 liczbę i rozmiar sprzętu,
 ustawienie stanowiska względem oświetlenia:
o ekran monitora powinien być ustawiony poprzecznie względem okien, w odległości
ok. 1 m od nich,
o przy innym ustawieniu stosować osłony chroniące monitor przed bezpośrednim
nasłonecznieniem,
o przy ustawieniu monitora na tle okna należy stosować obudowę szerokości ok. 0,5 m
za monitorem ,
o w okresie letnim należy stosować żaluzje ograniczające oświetlenie ekranu,
o stosować oświetlenie ogólne (sufitowe), w przypadku oświetlenia miejscowego zaleca
się stosować oprawy ograniczające olśnienie od oprawy oraz odbić na stanowisku
pracy,
 ustawienie monitorów względem siebie – odległość między sąsiednimi monitorami
powinny wynosić co najmniej 0,6 m, a między pracownikiem i tyłem sąsiedniego
monitora (tradycyjnego) – co najmniej 0,8 m,
 wymagania co do monitora:
o znaki na ekranie powinny być wyraźne i czytelne,
o obraz na ekranie powinien być stabilny, bez tętnienia lub innych form niestabilności,
o odległość oczu pracownika od ekranu monitora powinna wynosić 400 – 750 mm,
o odpowiedni kąt obserwacji ekranu monitora , a górna krawędź ekranu monitora nie
powinna znajdować się powyżej oczu pracownika.
 Wymagania do siedziska;
o powinno posiadać dostateczną stabilność przez wyposażenie go w podstawę co
najmniej pięciopodporową z kółkami jezdnymi,
o wymiary oparcia i siedziska zapewniające wygodną pozycję ciała i swobodę ruchów,
o regulację wysokości siedziska w zakresie 400 – 500 mm, licząc od podłogi,
o wyprofilowanie płyty siedziska i oparcia odpowiednie do naturalnego wygięcia
kręgosłupa i odcinka udowego kończyn dolnych,
o regulację wysokości oparcia oraz regulację pochylenia oparcia,
o możliwość obrotu wokół osi pionowej o 360 stopni,
o podłokietniki,
 stół:
o minimalne wymiary powierzchni roboczej stołu powinny wynosić: szerokość 0,8m
i głębokość 0,3m dla klawiatury z zachowaniem odległości nie mniejszej niż 100mm
między klawiaturą, a przednią krawędzią stołu, oraz 0,45m pod monitor, przy czym
zaleca się oddzielne blaty pod klawiaturę i monitor,
o pod blatem powinna być wolna przestrzeń odpowiednia do umieszczenie nóg pod
blatem stołu,
o powierzchnia blatu powinna być wykonana z materiału nie powodującego odbicia
światła ( matowa najlepiej barwy jasnej )
Podstawowe zasady pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe to:
 dostosować rozmieszczenie sprzętu do indywidualnych potrzeb,
 codziennie wietrzyć pomieszczenie,
 po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego stosować 5 minutową
przerwę lub łączenie przemienne pracy związanej z obsługą monitora ekranowego
z innymi rodzajami prac.
W przypadku niemożności wyeliminowania czynników szkodliwych lub uciążliwych dla
zdrowia, policjantom pełniącym służbę w takich warunkach przysługują z tego tytułu płatne
urlopy dodatkowe w wymiarze:
 5 dni roboczych - przy pierwszym stopniu szkodliwości lub uciążliwości,
 9 dni roboczych - przy drugim stopniu szkodliwości lub uciążliwości,
 13 dni roboczych - przy trzecim stopniu szkodliwości.
Zakres udzielania płatnych urlopów dodatkowych dla policjantów pełniących służbę w warunkach
szczególnie uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia ujęty został w § 11 i § 12 rozporządzenia
Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2002 r. w sprawie urlopów
policjantów /Dz.U. Nr 81, póz. 740 z póżn. zm./.
4.
Postępowanie w razie wystąpienia wypadków i w sytuacjach zagrożeń.
4.1 Zasady zabezpieczenia miejsca zdarzenia
Tematyka zabezpieczenia miejsca wypadku została omówiona w rozdziale 1 „Struktura praw
i obowiązków pracownika i pracodawcy oraz policjanta i przełożonego”, punkcie 1.8
„Regulacje prawne dotyczące wypadków w pracy oraz postępowanie powypadkowe”.
4.2 Ogólne zasady bezpieczeństwa pożarowego
Podstawowe przepisy i zasady w zakresie zapobiegania powstawaniu i rozprzestrzenianiu się
pożarów.
Przy używaniu lub przechowywaniu materiałów niebezpiecznych należy przestrzegać
następujących zasad:
1) wszystkie czynności związane z wytwarzaniem, przetwarzaniem, obróbką, transportem lub
składowaniem materiałów niebezpiecznych wykonywać zgodnie z warunkami
określonymi w instrukcjach technologicznych lub w/g wskazań producenta określonych
w kartach charakterystyki materiałów niebezpiecznych,
2) przechowywać materiały niebezpieczne w sposób uniemożliwiający powstanie pożaru lub
wybuchu w następstwie procesu składowania lub wskutek wzajemnego oddziaływania
substancji o dużym powinowactwie chemicznym, a w szczególności:

materiały palne składować w sposób uniemożliwiających ich kontakt z
materiałami utleniającymi,

przechowywać ciecze o temperaturze zapłonu poniżej 328,15 K (+550C)
wyłącznie
w oryginalnych opakowaniach producenta lub w oznakowanych pojemnikach
przystosowanych do tego celu, wykonanych z materiałów co najmniej trudno
zapalnych, odprowadzających ładunki elektryczności statycznej, wyposażonych w
szczelne zamknięcia i zabezpieczonych przed stłuczeniem,

przestrzegać zasady hermetyzacji pojemników, gdy nie pobiera się z nich
materiałów,

wszystkie prace związane z użyciem materiałów niebezpiecznych pożarowo
wykonywać przy czynnej wentylacji.
3) Podczas przechowywania cieczy o temperaturze zapłonu poniżej 328,15
przeznaczonymi do tego celu i przystosowanymi pomieszczeniami
w strefach pożarowych kwalifikowanych do kategorii zagrożenia
administracyjne itp.) jest dopuszczalne przechowywanie do 10
K (+550C) poza
magazynowymi
ludzi (budynki
dm3 cieczy o
temperaturze zapłonu poniżej 294,15 K (+210C) oraz 50 dm3 o temperaturze zapłonu
294,15 – 328,15 K (+21 - +550C).
4) Podczas przechowywania cieczy o temperaturze zapłonu poniżej 373,15 K (+1000C)
w garażach:
 ciecze powinny być przechowywane w naczyniach metalowych lub innych
dopuszczonych do tego celu, posiadających szczelne zamknięcia,
 w garażach o powierzchni powyżej 100 m2 przechowywanie tych cieczy jest
dopuszczalne jedynie wtedy, gdy są niezbędne przy eksploatacji pojazdu i są
przechowywane w jednostkowych opakowaniach stosowanych w handlu detalicznym,
 zabrania się przelewania paliwa oraz napełniania nim zbiorników paliwa w pojazdach,
 w garażach wolnostojących o powierzchni do 100 m2 wykonanych z materiałów
niepalnych jest dopuszczalne przechowywanie do 200 dm3 cieczy o temperaturze
zapłonu poniżej 328,15 K (+550C),
 w garażach o powierzchni do 100 m2 jest dopuszczalne przechowywanie do 20 dm3
cieczy o temperaturze zapłonu poniżej 294,15 K (+210C) lub do 60 dm3 cieczy
o temperaturze zapłonu 294,15-373,15 K (+21-+1000C).
5) Zabrania się przechowywania materiałów niebezpiecznych pożarowo w pomieszczeniach
piwnicznych, na poddaszach i strychach, w obrębie klatek schodowych i korytarzy oraz
w innych pomieszczeniach ogólnodostępnych, jak również na tarasach, balkonach
i loggiach.
6) Zabrania się przechowywania materiałów niebezpiecznych pożarowo w pomieszczeniach
piwnicznych, na poddaszach i strychach, w obrębie klatek schodowych i korytarzy oraz
w innych pomieszczeniach ogólnodostępnych, jak również na tarasach, balkonach
i loggiach.
7) Zabrania się przechowywanie w obiektach Policji substancji wybuchowych
i łatwopalnych, stanowiących dowody rzeczowe. Podmioty odpowiedzialne za
przechowanie powyższych materiałów oraz zasady ich przekazywania określają
odrębne przepisy.
8) Przy stosowaniu gazów palnych należy przestrzegać:

Butle z gazami palnymi należy przechowywać wyłącznie w pomieszczeniach
przeznaczonych do tego celu, spełniających wymagania określone dla pomieszczeń
zagrożonych wybuchem.

Pomieszczenie magazynowe butli z gazami palnymi należy chronić przed
ogrzaniem do temperatury przekraczającej 308,15 K (+350C).

Dopuszcza się magazynowanie w jednym pomieszczeniu:

butli z gazami palnymi oraz z gazami niepalnymi, nietrującymi, z wyjątkiem
gazów utleniających,

butli opróżnionych z butlami napełnionymi gazem palnym, pod warunkiem ich
oddzielnego ustawienia.

Butle z gazami winny być zabezpieczone przed upadkiem, poprzez stosowanie
barier, przegród lub innych środków ochronnych, a zawory butli zabezpieczone
kołpakami.

Zabrania się stosowania instalacji i urządzeń gazowych na gaz płynny o
gęstości większej od gęstości powietrza (np. gaz płynny propanowy) w
pomieszczeniach, których poziom podłogi znajduje się poniżej otaczającego terenu
oraz w których znajdują się studzienki lub kanały instalacyjne i rewizyjne poniżej
poziomu podłogi.
9) Należy na bieżąco kontrolować stan opakowań
niebezpiecznymi, ich szczelność oraz ślady korozji.
10)
pojemników
z
substancjami
Opakowania zawierające substancje niebezpieczne winny być oznakowane.
Oznakowanie opakowań winno zawierać:
a.
nazwę substancji,
b.
znak lub znaki ostrzegawcze i napisy określające ich znaczenie,
c.
zwroty “R”, wskazujące rodzaj zagrożenia,
d.
zwroty “S”, określające warunki bezpiecznego stosowania substancji.
W obiektach oraz na terenach przyległych do nich jest zabronione:
wykonywanie czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się,
utrudnienie prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:
 używanie otwartego ognia oraz wykonywanie innych prac, mogących zainicjować zapłon
występujących materiałów, poza wyznaczonym na stałe do tego celu miejscem bez
uzyskania pisemnego zezwolenia, zastosowania skutecznych zabezpieczeń przed
zainicjowaniem zapłonu oraz bez specjalnego nadzoru,
 palenie tytoniu poza wyznaczonymi miejscami,

użytkowanie instalacji, urządzeń i narzędzi niesprawnych technicznie lub w sposób
niezgodny z przeznaczeniem albo warunkami określonymi przez producenta bądź nie
poddawanych okresowym kontrolom, o zakresie i częstotliwości wynikającej z przepisów
prawa budowlanego, jeżeli może się to przyczynić do powstania pożaru, wybuchu lub
rozprzestrzenienia ognia,
 garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych do
tego celu, jeżeli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu (a w przypadku pojazdów
z napędem gazowym nie zdemontowano zbiorników gazu) oraz nie odłączono na stałe
zasilania akumulatorowego pojazdu;
 rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości
mniejszej niż 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego z
materiałami palnymi,
 rozpalanie ognisk lub wysypywanie gorącego popiołu i żużla w miejscu umożliwiającym
zapalenie się materiałów palnych albo sąsiednich obiektów oraz w odległości mniejszej niż
10 m od tych obiektów,
 składowaniem poza budynkami, w odległości mniejszej niż 4 m od granicy działki,
materiałów palnych, w tym pozostałości roślinnych, gałęzi i chrustu,
 użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłożu
palnym z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez
producenta,
 przechowywanie materiałów palnych oraz stosowanie elementów wystroju i wyposażenia
wnętrz z materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od:

urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do
temperatury przekraczającej 373,15 K (1000C),

linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz
przewodów odprowadzających instalacji piorunochronnej oraz czynnych rozdzielnic
prądu elektrycznego, przewodów elektrycznych siłowych i gniazd wtykowych
siłowych







o napięciu powyżej 400 V,

stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem
materiałów trudno zapalnych i niezapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości
co najmniej 0,05 m od żarówki,

instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych jak
wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli
ich konstrukcja nie zabezpiecza przed zapaleniem,

składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej, służących
ewakuacji, na nieużytkowych poddaszach o konstrukcji drewnianej, nie
zabezpieczonych przed działaniem ognia oraz na drogach komunikacji ogólnej w
piwnicach,

zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe
użycie,

lokalizowanie na drogach ewakuacyjnych elementów wystroju wnętrz, instalacji
i urządzeń w sposób zmniejszający wymiary drogi ewakuacyjnej (ich szerokość lub
wysokość) poniżej wartości wymaganych w przepisach techniczno-budowlanych,

stosowanie na drogach ewakuacyjnych materiałów i wyrobów budowlanych
(okładzin podłogowych, sufitowych i ściennych) wykonanych z materiałów łatwo
zapalnych,
uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:

gaśnic i urządzeń przeciwpożarowych,

hydrantów wewnętrznych i zewnętrznych,

urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami
oraz innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu,

wyjść ewakuacyjnych albo okien dla ekip ratowniczych,

wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz kurków
głównych instalacji gazowej,
stosowanie do wykończenia wnętrz materiałów łatwo zapalnych, których produkty
rozkładu termicznego są bardzo toksyczne lub intensywnie dymiące,
stosowanie w pomieszczeniach produkcyjnych, magazynowych i technicznych oraz
w pomieszczeniach, w których może przebywać jednocześnie ponad 50 osób, stałych
elementów wystroju wnętrz (okładzin podłogowych, sufitowych i ściennych) wykonanych
z materiałów łatwo zapalnych,
stosowanie na okładziny sufitów oraz sufity podwieszane materiałów łatwo zapalnych lub
trudno zapalnych, kapiących lub odpadających pod wpływem ognia,
korzystanie ze sprzętu i urządzeń przeciwpożarowych do celów niezgodnych z ich
przeznaczeniem,
zastawianie bram i dróg pożarowych oraz utrudnianie dojazdów pożarowych do obiektów,
rozsprzęglanie samozamykaczy drzwi przeciwpożarowych i dymoszczelnych oraz
blokowanie tych drzwi w sposób uniemożliwiający ich samoczynne zamykanie.
4.3
Ewakuacja pracowników z pomieszczeń i budynków
Bezpieczna ewakuacja ludzi z obiektów jest możliwa przy zachowaniu odpowiednich
warunków techniczno-budowlanych dla dróg ewakuacyjnych i elementów wystroju wnętrz,
określonych
w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75 z dnia 15
czerwca 2002 r.) oraz ustaleniu przedsięwzięć ewakuacyjnych. Ewakuację z budynku należy
podjąć po ocenie przez kierującego akcją ratowniczą (zarządzającego obiektem), czy
rzeczywiście istnieje taka potrzeba. Podstawowym obowiązkiem wszystkich osób
przebywających w budynku w przypadku powstania zagrożenia, jest współpraca oraz
bezwzględne podporządkowanie się poleceniom kierującego akcją ratowniczą, który do czasu
przybycia jednostek Państwowej Straży Pożarnej musi zorganizować ewakuację ludzi i
mienia.
Osoby nie biorące udziału w akcji ratowniczej powinny ewakuować się najkrótszą
oznakowaną drogą ewakuacyjną poza strefę objętą pożarem lub na zewnątrz budynku.
Wszyscy uczestniczący w ewakuacji, a w szczególności organizujący działania ewakuacyjne
powinni pamiętać że :
 w pierwszej kolejności ratuje się zagrożone życie ludzkie – ewakuację rozpoczyna się
od tych pomieszczeń (lub stref), w których powstał pożar lub które znajdują się na
drodze rozprzestrzeniania się ognia oraz z tych pomieszczeń (lub stref), z których
wyjście lub dotarcie do bezpiecznych dróg ewakuacji może być odcięte przez pożar,
zadymienie lub inne zagrożenie,
 zabronione jest wykorzystywanie dźwigów (wind) do celów ewakuacji
– ewakuację z wyższych kondygnacji należy prowadzić klatkami schodowymi,
 należy wyłączyć dopływ prądu do pomieszczeń i stref objętych pożarem,
 należy usuwać z zasięgu ognia wszelkie materiały palne, cenne urządzenia, walory
itp.,
 należy przeciwdziałać panice wśród ludzi przebywających w budynku, wzywając do
zachowania spokoju, informując o drogach ewakuacji oraz roztaczać opiekę nad
potrzebującymi pomocy,
 w przypadku odcięcia dróg ruchu dla pojedynczych osób lub grupy ludzi, należy
niezwłocznie dostępnymi środkami, bezpośrednio lub przy pomocy osób znajdujących
się na zewnątrz odciętej strefy powiadomić kierującego akcją ratowniczą,
 osoby odcięte od dróg wyjścia, a znajdujące się w strefie zagrożenia, należy zebrać
w pomieszczeniu najbardziej oddalonym od źródła zagrożenia i w miarę posiadanych
środków i istniejących warunków, ewakuować z zewnątrz przy pomocy sprzętu
przybyłych jednostek Państwowej Straży Pożarnej,
 wchodząc do pomieszczeń lub stref silnie zadymionych, przyjmować pozycję
pochyloną (jak najbliżej podłogi) oraz zabezpieczać drogi oddechowe prostymi
środkami
(np. zmoczonym w wodzie materiałem),
 podczas przechodzenia przez silnie zadymione odcinki dróg ewakuacyjnych należy
poruszać się wzdłuż ścian, aby nie stracić orientacji co do kierunku ruchu,
 nie należy otwierać bez koniecznej potrzeby drzwi do pomieszczeń, które mogą być
objęte pożarem, ponieważ nagły dopływ powietrza sprzyja gwałtownemu
rozprzestrzenianiu się ognia – otwierając drzwi do takich pomieszczeń należy chować
się za ich ościeżnicę,
 nie można dopuszczać do blokowania w pozycji otwartej drzwi wyposażonych
w samozamykacze,

po zakończeniu ewakuacji osób należy sprawdzić, czy wszyscy opuścili
poszczególne pomieszczenia – przy niezgodności stanu osobowego i podejrzenia, że
ktoś
pozostał
w zagrożonej strefie, należy natychmiast fakt ten zgłosić jednostkom ratowniczym
przybyłym na miejsce akcji i przeprowadzić ponowne sprawdzenie pomieszczeń
w budynku.
4.4 Postępowanie w przypadku zaistnienia pożaru.
1. Każdy, kto zauważy pożar lub inne zagrożenie ma obowiązek:
natychmiast, w sposób nie powodujący powstania paniki, powiadomić wszelkimi
dostępnymi środkami:
a)
będące w pobliżu osoby,
b)
bezpośredniego przełożonego,
c)
oficera dyżurnego jednostki,
d)
Państwową Straż Pożarną – w przypadku pożaru lub innego zagrożenia
stwarzającego bezpośrednie zagrożenie dla życia ludzi,
2)
przystąpić do gaszenia pożaru przy pomocy wszelkich dostępnych środków oraz
do zabezpieczenia, bądź ewakuacji dokumentów, podporządkowując się ściśle
kierującemu działaniami ratowniczymi.
1)
2. Alarmowanie Państwowej Straży Pożarnej winno się odbywać telefonicznie
numer alarmowy Państwowej Straży Pożarnej 998
3. Zgłoszenie o pożarze winno zawierać następujące informacje:
1)
2)
3)
4)
5)
nazwisko i imię osoby zgłaszającej,
numer telefonu, z którego następuje zgłoszenie o pożarze,
informację o pożarze,
dokładny adres obiektu,
krótką informację o sytuacji.
4. Meldunek należy uznać za nadany po potwierdzeniu przez dyspozytora Państwowej Straży
Pożarnej przyjęcia zgłoszenia.
5. Z chwilą usłyszenia alarmu pożarowego lub zauważenia pożaru należy:
1) wyłączyć będące w ruchu urządzenia i maszyny,
2) otworzyć okna na korytarzach i klatkach schodowych lub uruchomić systemy
oddymiające,
3) sprawdzić zamknięcie i pozamykać drzwi przeciwpożarowe i dymoszczelne,
4) w pierwszej kolejności ratować ludzi - przeprowadzić ewakuację interesantów oraz
osób zatrzymanych, znajdujących się w pomieszczeniach objętych pożarem lub
pomieszczeniach zagrożonych,
5) usunąć z zagrożonych pomieszczeń wszelkie materiały mogące przyczynić się do
rozprzestrzeniania pożaru, a w szczególności materiały pożarowo niebezpieczne,
6) ewakuować lub zabezpieczyć przed zniszczeniem dokumenty,
7) podjąć próby ugaszenia pożaru w zarodku przy pomocy dostępnego sprzętu,
8) w przypadku rozprzestrzenienia się pożaru w stopniu stwarzającym zagrożenie życia,
opuścić obiekt, korzystając z oznakowanych dróg ewakuacyjnych i udać się na
miejsce zbiórki ewakuowanych; opuszczając pomieszczenie należy zamknąć szafę
metalową na klucz, a drzwi do pomieszczenia zatrzasnąć, nie zamykając ich na klucz,
9) bezwzględnie podporządkować się kierującemu działaniami ratowniczymi.
6. Przedstawiciel służby dyżurnej (oficer dyżurny, pracownik ochrony, portier) jest
zobowiązany:
otworzyć bramy wjazdowe na teren jednostki,
wskazać miejsce pożaru,
wskazać lokalizację wyłączników przeciwpożarowych prądu, głównych kurków
gazowych oraz hydrantów,
4)
utrzymywać porządek na miejscu zdarzenia.
1)
2)
3)
7. Obowiązek kierowania działaniami ratowniczymi spoczywa na kierowniku jednostki lub
osobie go zastępującej, a pod jego nieobecność na dyżurnym jednostki lub osobie przez
niego wyznaczonej.
8. Po przybyciu Państwowej Straży Pożarnej kierowanie działaniami ratowniczymi przejmuje
dowódca Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej.
9. Wszyscy policjanci i pracownicy mają obowiązek czynnego włączenia się do działań
ratowniczych.
10. Podczas gaszenia pożaru zawsze należy pamiętać o zachowaniu bezpiecznej drogi
odwrotu
w przypadku, gdyby pożaru nie udało się ugasić w zarodku – zawsze należy podchodzić
do ognia od strony wyjść z pomieszczenia. W przeciwnym wypadku, rozprzestrzeniający
się pożar, którego nie udało się ugasić w zarodku, może odciąć drogę odwrotu.
11. Gasząc pożar należy stosować zasadę:
jak najwięcej środka gaśniczego w jak najkrótszym czasie.
12. Decyzję o odcięciu dopływu energii elektrycznej i gazu do budynku podejmuje
każdorazowo kierujący działaniami ratowniczymi.
13. W przypadku wystąpienia innych zagrożeń obowiązują takie same zasady powiadamiania
i alarmowania oraz organizacji akcji ratowniczej jak w przypadku pożaru.
4.5 Podręczny sprzęt gaśniczy, zasady jego doboru oraz użycia.
Podział pożarów (grupy pożarów) oraz odpowiadające im piktogramy stosowane na
gaśnicach
Pożary w zależności od rodzaju materiałów, które ulegają spalaniu i sposobu ich spalania
dzielą się na grupy:
grupa A – pożary materiałów stałych, zwykle pochodzenia
organicznego, których normalne spalanie zachodzi
z tworzeniem żarzących się węgli, np.: drewno,
papier, węgiel, tworzywa sztuczne, tkaniny, słoma,
grupa B – pożary cieczy i materiałów stałych ulegających
stopieniu pod wpływem ciepła wytwarzającego się
przy pożarze, np.: benzyna, alkohole, aceton, eter,
oleje, lakiery, tłuszcze, parafina, stearyna, pak,
naftalen, smoła,
grupa C – pożary gazów, np.: metan, acetylen, propan, butan,
wodór, gaz ziemny,
grupa D – pożary metali, np.: magnez, sód, potas, uran,
grupa F – pożary tłuszczów i olejów w urządzeniach
kuchennych.
Etykieta gaśnicy z oznakowaniem grup pożarów, które można tą gaśnicą gasić.
Zakres stosowania środków gaśniczych
1. Środki gaśnicze należy dobierać w zależności od rodzaju pożaru zgodnie z
następującymi zasadami:
 woda – pożary grupy A,
 gaśnice wodno-pianowe typu AB oraz gaśnice płynowe typu AB – pożary grupy A i
B,
 gaśnice pianowe typu GWG F – pożary grupy F,
 gaśnice śniegowe – pożary grupy B i C,
 gaśnice proszkowe – pożary grupy B i C lub A, B i C lub D w zależności od rodzaju
zastosowanego proszku.
2. Wodą, ani gaśnicami wodno-pianowymi typu AB nie wolno gasić pożarów urządzeń
elektrycznych pod napięciem.
3. Pożary urządzeń elektrycznych pod napięciem (do 1 000 V) wolno gasić gaśnicami
proszkowymi, gaśnicami śniegowymi oraz gaśnicami pianowymi typu GWG F.
4. Gaśnicami śniegowymi nie wolno gasić istot żywych (np. płonącej odzieży na
człowieku). Najlepszym sprzętem gaśniczym do takich pożarów jest koc gaśniczy.
Zamiennie można zastosować inny, duży kawał tkaniny, np.: płaszcz, kurtka,
marynarka, zasłona, duża szmata itp. i stłumić ogień na poszkodowanym.
Gaszenie pożarów przy pomocy gaśnic
 Wyłączyć urządzenia elektryczne, zamknąć drzwi i okna.
 Dobierać odpowiednią gaśnicę do rodzaju palącego się materiału (grupy pożary)
– przestrzegać wskazań zawartych na etykiecie gaśnicy.
 Gaśnice przenosić pionowo.
 Zbliżać się do pożaru zgodnie z kierunkiem wiatru – wiatr powinien wiać (jeśli to
możliwe) w plecy. Rozpocząć gaszenie od skierowania strumienia środka gaśniczego
na źródło ognia zgodnie z kierunkiem wiatru. Gaszący nie powinien narażać się na
działanie dymu i promieniowania cieplnego (wiersz 1 diagramu).
 W przypadku konieczności gaszenia pożaru większą liczbą gaśnic, należy zastosować
je jednocześnie, nie pojedynczo. Wcześniej należy zgromadzić potrzebną ilość gaśnic
(wiersz 5 diagramu).
 Strumień środka gaśniczego kierować:
o w przypadku powierzchni poziomych od przodu do tyłu (wiersz 2 diagramu),
o w przypadku powierzchni pionowych od dołu do góry (wiersz 4 diagramu).
 W przypadku cieczy w spoczynku – nie kierować strumienia na ciecz, a układać
chmurę środka gaśniczego nad źródłem ognia.
 Płonące spadające z góry na dół krople lub cieknącą ciecz gasić kierując strumień
gaśniczy od góry do dołu. Płonące ciecze spadają na podłoże, powodując drugi pożar.
Zanim nie ugasi się kropli spadających nie można ugasić pożaru na podłożu (wiersz
3 diagramu).
 W przypadku gaszenia pożarów urządzeń elektrycznych pod napięciem zachować
minimalny odstęp 1 m dyszy gaśnicy od elementów będących pod napięciem.
 Podchodząc do pomieszczeń objętych pożarem należy zachować szczególną
ostrożność przy otwieraniu drzwi:
o uchylić lekko drzwi i jednocześnie sprawdzić czy drzwi nie są gorące,
o wprowadzić przez szczelinę krótki strumień środka gaśniczego, następnie
drzwi otworzyć i przystąpić do gaszenia pożaru.
 Po ugaszeniu pożaru dopilnować aby nie doszło do powtórnego zapłonu. Palne pary
mogą się ponownie zapalić przy kontakcie z nagrzanymi przedmiotami (wiersz
6 diagramu).
 Gaśnice po ich użyciu skierować do warsztatu – nie wolno użytych gaśnic odstawiać
z powrotem na stanowisko. Także w przypadku gdy nie zużyto całej zawartości środka
gaśniczego z gaśnicy. Gaśnice nie mogą być używane wielokrotnie (wiersz 7
diagramu).
 W przypadku pożaru gazu wypływającego z uszkodzonej (rozszczelnionej) instalacji
gazowej pożaru nie wolno gasić do czasu odcięcia dopływu gazu. Po odcięciu
dopływu gazu ogień zgaśnie samoistnie. Ugaszenie ognia przed odcięciem dopływu
gazu może doprowadzić do wybuchu.
 W przypadku pożaru silnika pojazdu:
o wyłączyć zapłon,
o odłączyć akumulator (o ile istnieje możliwość),
o gasić pożar przy pomocy gaśnic śniegowych lub proszkowych,
o w przypadku pożaru w obrębie komory silnikowej strumień środka gaśniczego
kierować do środka komory silnika przez otwór chłodzący lub od dołu, bądź
pomiędzy atrapą i pokrywą komory silnikowej po nieznacznym uchyleniu
pokrywy,
o jeśli pożar ma miejsce w garażu – podjąć próbę wyprowadzenia (wypchnięcie)
pojazdu na otwartą przestrzeń.
Gaszenie pożarów przy pomocy gaśnic
Gaszenie człowieka kocem gaśniczym.
4.6
Ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy medycznej w różnych przypadkach
Ratowanie zagrożonego życia w nagłych wypadkach jest obowiązkiem każdego z nas.
Obowiązek ten wynika wprost z art. 162 Kodeksu karnego, który określa, że: ,,kto
człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem
utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez
narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku
na zdrowiu podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 ,,z odpowiedzialności za
niedopełnienie obowiązku udzielenia pomocy (w tym pierwszej pomocy z razie wypadku)
jesteśmy zwolnieni tylko w gdy do udzielenia pomocy koniecznym jest poddanie się
zabiegowi lekarskiemu lub gdy możliwa jest niezwłoczna pomoc instytucji lub osoby do tego
powołanej”.
Pod pojęciem pierwszej pomocy rozumiemy szybkie, zorganizowane działanie prowadzone
przez osoby (osobę) z otoczenia ofiary nieszczęśliwego wypadku. Sprawne i w miarę kompetentne
działanie podczas udzielania pierwszej pomocy ma bardzo często decydujące znaczenie dla
dalszych rezultatów leczenia przez fachowy personel medyczny – często decyduje o życiu osoby
poszkodowanej. Pierwszej pomocy zwykle udziela się na miejscu wypadku.
Ogólne zasady udzielania pomocy:
a/ ocena zdarzenia, podjęcie działania,
b/ usunięcie czynnika działającego na poszkodowanego,
c/ ocena zagrożenia życia poszkodowanego:

sprawdzenie tętna,

sprawdzenie oddechu, drożności dróg oddechowych,

ocena stanu przytomności,

ustalenie rodzaju urazu (rany, złamania itp.),
d/ zabezpieczenie chorego przed możliwością dodatkowego urazu lub innego zagrożenia
(odsunięcie go od środków toksycznych itp.),
e/ wezwanie pomocy fachowej,
f/ zorganizowanie transportu poszkodowanego (brak możliwości szybkiego dotarcia
lekarza),
g/ udzielanie pomocy winno odbywać się w taki sposób, aby stan poszkodowanego nie
pogorszył się (uraz kręgosłupa, krwotok itp.).
Pamiętaj!
Przed przystąpieniem do udzielania pierwszej pomocy zadbaj
o swoje bezpieczeństwo.
2. Podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy
Zranienia
Pamiętaj! Mając kontakt z krwią zadbaj o swoje bezpieczeństwo stosując
rękawiczki.
Kolejność czynności :
1. natychmiastowe zatrzymanie krwotoku,
 nie usuwanie z rany ciał obcych,
 zabezpieczenie rany przed zakażeniem, głębokich ran nie należy przemywać żadnymi
płynami antyseptycznymi ani nie wycierać, a jedynie pokryć jałowym opatrunkiem
i zabandażować),
 w przypadku rany zanieczyszczonej – spłukać jedynie wodą,
 miejsce zranione przykryć wyjałowioną gazą i zabandażować,
 opatrunek umocować bandażem, przylepcem, chustą trójkątną – w zależności od wielkości
zranienia,
 wszystkich chorych (zranionych) z poważniejszymi uszkodzeniami należy natychmiast
kierować do szpitala.
Właściwa pomoc lekarska powinna być udzielona niezwłocznie nie później jednak niż do
8 godzin od chwili zranienia. Poszkodowany, którego rany zanieczyszczone są ziemią lub
kurzem, powinien obowiązkowo otrzymać surowicę przeciwtężcową.
Krwotoki
Pamiętaj! Mając kontakt z krwią zadbaj o swoje bezpieczeństwo stosując rękawiczki.
Krwotokiem nazywamy szybki i obfity wylew z uszkodzonego naczynia krwionośnego.
Wolne
i skąpe wypływanie krwi nazywamy krwawieniem.
Upływ krwi z tętnic zatrzymuje się doraźnie przez:
 ucisk palcami na krwawiące naczynie:
o tętnicę przyciska się do kości powyżej miejsca zranienia, a przy
krwotokach
z tętnicy szyjnej i skroniowej poniżej miejsca zranienia,
o przy krwotoku z rany na kończynie, koniecznie unieść ją do góry,
o ucisnąć należy silnie kciukiem, czterema palcami lub pięścią,
 miejsce zranione przykryć wyjałowioną gazą i nałożyć na nią ligninę lub watę:
o
doraźnie zatrzymać krwawienie (ucisk palcami),
o
położyć opatrunek z jałowej gazy (kilkakrotnie złożony),
o
mocno zabandażować.
Krwotoki wewnętrzne mogą być spowodowane:
 chorobą, np. gruźlicą, wrzodami żołądka, nowotworami płuc,
 upadkiem z wysokości,
 uderzeniem,
 zgnieceniem.
Jak najszybciej przekazać poszkodowanego w ręce lekarza.
Złamania
Złamanie to przerwanie ciągłości kości, np. na skutek urazu mechanicznego. Złamanie może
być także wynikiem procesu chorobowego.
Pierwsza pomoc:
 założyć jałowy opatrunek na ranę (w przypadku złamania otwartego),

unieruchomić złamaną kończynę stosując zasadę unieruchamiania dwóch
sąsiadujących ze złamaniem stawów (np. przy złamaniu kości przedramienia: staw
nadgarstkowy i staw łokciowy). Do unieruchamiania kończyn, należy stosować
specjalne szyny druciane Kramera, a w przypadku ich braku – inne środki, takie
jak: deszczułki, chusty trójkątne, bandaże (stosowane np. przy unieruchamianiu
zdrowej kończyny).

przy złamaniu kończyn górnych, podudzia i żeber, chorego można przenosić
i przewozić w pozycji siedzącej,
Zwichnięcia
Zwichnięciem nazywamy częściowe lub całkowite przemieszczenie się jednej kości w
obrębie stawu. Prócz przemieszczenia dochodzi do uszkodzenia torebki stawowej i więzadeł.
Pierwsza pomoc:
 przyłożyć zimny okład na zwichnięty staw,
 unieruchomić chore miejsca za pomocą szyny i opaski,
 przewieźć chorego do lekarza (przy zwichnięciach stawów: kolanowego, biodrowego
i skokowego – w pozycji leżącej).
Oparzenia
Oparzenia to uszkodzenia tkanek miękkich (skóry, błon śluzowych, a w oparzeniach
głębszych
– także tkanki podskórnej i mięśni) spowodowane działaniem energii cieplnej (wysoka
temperatura), chemicznej (żrące, parzące związki chemiczne), elektrycznej (działanie prądu
elektrycznego), promieniowania (promieniowanie podczerwone, elektromagnetyczne
wysokiej częstotliwości, laserowe, jonizacyjne).
Ze względu na głębokość uszkodzenia skóry lub tkanki podskórnej wyróżnia się
4 stopnie oparzeń:
 I stopień – pojawienie się na skórze zaczerwienienia z towarzyszącym piekącym
bólem,
 II stopień – pojawienie się na podłożu rumieńcowym pęcherzyków wypełnionych
płynem surowiczym oraz silnego bólu,
 III stopień – oparzenie dotyczy także tkanki podskórnej, skóra przybiera barwę białą,
szarą lub ciemnobrązową,
 IV stopień – zwęglenie tkanek i daleko posunięta martwica.
Pierwsza pomoc:
 przerwać kontakt z czynnikami parzącymi,
 zmniejszyć występujący ból przez polewanie chorego miejsca czystą zimną wodą
przez kilkanaście minut (oprócz zmniejszenia bólu woda zapobiega powstawaniu
głębokich oparzeń). W przypadku oparzenia związkami chemicznymi należy je zmyć
pod silnym strumieniem zimnej wody,
 zabezpieczyć oparzoną powierzchnię przed zakażeniem opatrunkami (jałowa gaza)
przy oparzeniach I, II, III stopnia małych powierzchni ciała oraz przykrycie czystymi
prześcieradłami, serwetami, rozwiniętymi płatami gazy – przy oparzeniach dużych
powierzchni ciała,
 zapewnić poszkodowanemu, możliwie szybko, opiekę lekarską.
Odmrożenia
Odmrożenia są to uszkodzenia tkanek miękkich wywołane miejscowym działaniem zimna.
Rozróżnia się trzy stopnie odmrożeń:
I stopień – zblednięcie i zdrętwienie odmrożonej części ciała, pieczenie skóry,
II stopień – oprócz sinoczerwonego zabarwienia skóry pojawią się pęcherze wypełnione
płynem surowiczym,
III – stopień – dochodzi do martwicy tkanek.
Pierwsza pomoc:
 odmrożone miejsce stopniowo ogrzać (przy I stopniu) – rozpoczynając od zimnej
wody,
 nałożyć jałowy opatrunek (II, III stopień)
 podać środki przeciwbólowe (II, III stopień)
 przewieźć chorego do szpitala (II, III stopień)
 przy wszystkich stopniach odmrożenia podawać ciepłe płyny do picia.
Porażenie prądem elektrycznym
Pamiętaj! Zanim przystąpisz do akcji ratowniczej zadbaj o swoje bezpieczeństwo.
Pierwsza pomoc:
Natychmiast uwolnić porażonego spod działania prądu elektrycznego poprzez:
 wyłączenie napięcia właściwego obwodu elektrycznego,
 odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem (należy pamiętać
o
stosowaniu przez ratującego odpowiedniego zabezpieczenia siebie przed
porażeniem);
W zależności od stanu porażonego zastosować odpowiednie czynności ratownicze:
 przy zatrzymaniu oddechu – sztuczne oddychanie,
 przy zatrzymaniu czynności serca – masaż serca,
 przy oparzeniach, krwotokach, zranieniach itd. postępować jak wyżej omówiono.
Sztuczne oddychanie metodą usta-usta
Pierwszą czynnością jest zapewnienie drożności dróg oddechowych poprzez ułożenie
poszkodowanego w pozycji na plecach na twardym podłożu oraz uniesienie żuchwy. Należy
kontrolować, czy w jamie ustnej nie ma przedmiotów zaburzających drożność dróg
oddechowych, np. proteza lub inne obce ciała:
 prowadzący sztuczne oddychanie klęka za głową poszkodowanego i unosi żuchwę,

wdmuchiwanie powietrza do ust chorego każdorazowo poprzedzone normalnym,
nie głębokim wdechem ratownika. Prawidłowa objętość wdmuchiwanego powietrza
do płuc sygnalizowana jest uniesieniem się klatki piersiowej poszkodowanego,

przy każdorazowym wdmuchiwaniu powietrza do ust chorego należy zatykać nos
palcami wolnej ręki,

po odjęciu ust od ust chorego klatka piersiowa na skutek sprężystości jej ścian
opada
i należy wysłuchać szmeru biernego wydechu poszkodowanego,
Pośredni masaż serca
Jest zabiegiem wykonywanym jednocześnie ze sztucznym oddychaniem i obie te czynności
muszą być ze sobą zsynchronizowane. Kolejne czynności przy wykonywaniu masażu serca:
 poszkodowany spoczywa w pozycji leżącej na wznak na twardym podłożu, tak jak
przy prowadzeniu sztucznego oddychania,
 prowadzący masaż serca klęka przy poszkodowanym, mając wyprostowane
przedramiona układa dłonie na środku mostka ratowanego,
 ratownik wykonuje ucisk dynamicznie, przenosząc ciężar tułowia na wyprostowane
przedramiona,
 warunkiem skuteczności masażu serca jest obniżenie się poziomu mostka o około 4
cm,
 masaż wykonywany jest z częstotliwością około 100 razy na minutę.
Jeżeli akcję reanimacyjną prowadzi jedna osoba, to po każdych 2 wdechach reanimujący
wykonuje ucisk na mostek 30 razy. Jeżeli akcja reanimacyjna prowadzona jest przez dwie
osoby, to jedna prowadzi sztuczne oddychanie, a druga wykonuje masaż serca wg schematu
30 uciśnięć / 2 wdechy
Pamiętaj! Rozpoczynając reanimację krążeniowo-oddechową zaczynaj zawsze od 30
uciśnięć klatki piersiowej, a dopiero dwa normalne wdechy.
Zatrucia chemiczne
Przy zatruciach drogą oddechową:
o usunąć chorego z miejsca, w którym nastąpiło zatrucie i wynieść go na świeże
powietrze,
o rozluźnić wszystkie uciskające go części ubioru,
o zdjąć mu odzież w przypadku zanieczyszczenia jej środkami trującymi,
o zapewnić poszkodowanemu bezwzględny spokój,
o zabezpieczyć chorego przed utratą ciepła przez okrycie go np. kocem,
o w przypadku braku akcji serca i oddychania (bezwzględnie pamiętając o
skontrolowaniu drożności dróg oddechowych) rozpocząć sztuczne oddychanie i masaż
serca,
o w razie wystąpienia drgawek zabezpieczyć chorego przed przegryzieniem języka
(włożyć miedzy zęby np. kawałek drewna).
Przy zatruciach drogą pokarmową:
 usunąć truciznę z żołądka przez spowodowanie wymiotów (drażnienie palcem
tylnej ściany gardła lub podanie do wypicia szklanki bardzo słonej wody),
 podać odtrutkę (po ustąpieniu wymiotów) – np. zwykłą wodę (rozcieńcza i
zobojętnia truciznę), zawiesinę węgla aktywnego lub wodny roztwór białka
kurzego (2 białka na szklankę wody),
 ponownie spowodować wymioty.
Przy zatruciach przez skórę:
 rozebrać zatrutego,
 zmyć skórę strumieniem wody dbając o to, aby strumień wody ze spłukaną trucizną nie
skaził zdrowych części ciała.
Procedura postępowania w reanimacji i resuscytacji (ożywiania) w przypadku
zatrzymania krążenia. Podstawowe czynności ratujące życie.16
Zalecenia algorytmu BLS (Basic Live Support)
1. Upewnij się, czy poszkodowany i wszyscy świadkowie zdarzenia są bezpieczni.
2. Sprawdź reakcję poszkodowanego, delikatnie potrząśnij za ramiona i głośno zapytaj:
„Czy wszystko w porządku?”
Algorytm BLS - sekwencja postępowania
Podstawowe zabiegi resuscytacyjne u dorosłych
Jeżeli reaguje:
Zostaw poszkodowanego w pozycji, w której go zastałeś, o ile nie zagraża mu żadne
niebezpieczeństwo. Dowiedz się jak najwięcej o stanie poszkodowanego i wezwij pomoc
(jeśli będzie potrzebna), regularnie oceniaj stan poszkodowanego.
Jeżeli nie reaguje:
Głośno zawołaj o pomoc. Odwróć poszkodowanego na plecy, a następnie udrożnij jego drogi
oddechowe: wykonując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy, umieść jedną rękę na czole
poszkodowanego i delikatnie odegnij jego głowę do tyłu, pozostawiając wolny kciuk i palec
wskazujący tak, aby zatkać nimi nos. Jeżeli potrzebne będą oddechy ratunkowe - opuszki
16
Procedura postępowania w reanimacji i resuscytacji (ożywiania) w przypadku zatrzymania krążenia.
Podstawowe czynności ratujące życie – http://www.zbmzdrowie.pl/algorytm_bls
palców drugiej ręki umieść na żuchwie poszkodowanego, a następnie unieś ją w celu
udrożnienia dróg oddechowych.
Ryc.1. Wołaj o pomoc
Utrzymując drożność dróg oddechowych wzrokiem, słuchem i dotykiem poszukaj
prawidłowego oddechu, oceń wzrokiem ruchy klatki piersiowej, nasłuchuj przy ustach
poszkodowanego szmerów oddechowych, staraj się wyczuć ruch powietrza na swoim
policzku.
Ryc.2. Wzrokiem, słuchem i dotykiem poszukaj prawidłowego oddechu
W pierwszych minutach po zatrzymaniu krążenia poszkodowany może słabo oddychać lub
wykonywać głośne, pojedyncze westchnięcia. Nie należy ich mylić z prawidłowym
oddechem. Na ocenę wzrokiem, słuchem i dotykiem przeznacz nie więcej niż 10 sekund.
Jeżeli masz jakiekolwiek wątpliwości, czy oddech jest prawidłowy, działaj tak, jakby był
nieprawidłowy.
Jeżeli oddech jest prawidłowy:
Ułóż poszkodowanego w pozycji bezpiecznej (patrz dalej) wyślij kogoś lub sam udaj się po
pomoc (wezwij pogotowie: tel.112, 999), regularnie oceniaj oddech poszkodowanego.
Jeżeli oddech nie jest prawidłowy:
Wyślij kogoś po pomoc, a jeżeli jesteś sam, zostaw poszkodowanego i wezwij pogotowie
(tel.:112, 999), wróć i rozpocznij uciskanie klatki piersiowej zgodnie z poniższym opisem:
 uklęknij obok poszkodowanego;
 ułóż nadgarstek jednej ręki na środku klatki piersiowej poszkodowanego, ułóż
nadgarstek drugiej ręki na już położonym, spleć palce obu dłoni i upewnij się, że nie
będziesz wywierać nacisku na żebra poszkodowanego; nie uciskaj nadbrzusza ani
dolnego końca mostka;
Ryc.3. Ułóż nadgarstek jednej ręki na środku klatki piersiowej
Ryc.4. Nadgarstek drugiej ręki ułóż na już położonym
 pochyl się nad poszkodowanym, wyprostowane ramiona ustaw prostopadle do mostka
i uciskaj na głębokość 4-5 cm; po każdym uciśnięciu zwolnij nacisk na klatkę
piersiowa, nie odrywając dłoni od mostka; powtarzaj rytmiczne uciśnięcia z
częstotliwością
100 x/min (nieco mniej niż 2 uciśnięcia/sek); okres uciskania i zwalniania nacisku
(relaksacji) mostka powinien być taki sam;
Ryc.5. Spleć palce obu rąk
Ryc.6. Uciskaj mostek na głębokość 4 - 5 cm
 połącz uciskanie klatki piersiowej z oddechami ratowniczymi, po wykonaniu 30
uciśnięć klatki piersiowej udrożnij drogi oddechowe odginając głowę i unosząc
żuchwę, zaciśnij skrzydełka nosa, używając palca wskazującego i kciuka ręki
umieszczonej na czole poszkodowanego, pozostaw usta delikatnie otwarte,
jednocześnie utrzymując uniesienie żuchwy;
Ryc.7. Udrożnij drogi oddechowe
 weź normalny wdech i obejmij szczelnie usta poszkodowanego swoimi ustami,
upewniając się, że nie ma przecieku powietrza, wdmuchuj powoli powietrze do ust
poszkodowanego przez około 1 sekundę (tak jak przy normalnym oddychaniu),
obserwując jednocześnie, czy klatka piersiowa się unosi.
Ryc.8. Powoli wdmuchuj powietrze do ust, obserwując unoszenie się klatki piersiowej
Taki oddech ratowniczy jest efektywny. Utrzymując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy,
odsuń swoje usta od ust poszkodowanego i obserwuj, czy podczas wydechu opada jego klatka
piersiowa.
 Jeszcze raz nabierz powietrza i wdmuchnij do ust poszkodowanego, dążąc do
wykonania dwóch skutecznych oddechów ratowniczych; następnie ponownie ułóż
ręce
w prawidłowej pozycji na mostku i wykonaj kolejnych 30 uciśnięć klatki piersiowej.
Kontynuuj uciskanie klatki piersiowej i oddechy ratownicze w stosunku 30:2.
 Przerwij swoje działanie w celu sprawdzenia stanu poszkodowanego tylko wtedy, gdy
zacznie on prawidłowo oddychać. W innym przypadku nie przerywaj resuscytacji.
 Jeżeli wykonany pierwszy oddech ratowniczy nie powoduje uniesienia się, klatki
piersiowej jak przy normalnym oddychaniu, wykonaj następujące czynności:

sprawdź jamę ustną poszkodowanego i usuń widoczne ciała obce;

sprawdź, czy odgięcie głowy i uniesienie żuchwy są poprawnie
wykonane;

wykonaj nie więcej niż 2 próby wentylacji za każdym razem, zanim
podejmiesz ponownie uciskanie klatki piersiowej.
 Jeżeli na miejscu zdarzenia jest więcej niż jeden ratownik, ratownicy powinni się
zmieniać podczas prowadzenia RKO co 1–2 minuty, aby zapobiec zmęczeniu. Należy
zminimalizować przerwy w resuscytacji podczas zmian.
Akcję ratunkową ograniczoną wyłącznie do uciśnięć klatki piersiowej możesz prowadzić
w następujących sytuacjach:
 Jeżeli nie jesteś w stanie lub nie chcesz wykonywać oddechów ratowniczych, zastosuj
uciski klatki piersiowej.
 Jeżeli stosujesz wyłącznie uciśnięcia klatki piersiowej, wykonuj je bez przerwy,
z częstotliwością 100 uciśnięć/min.
 Przerwij swoje działanie w celu sprawdzenia stanu poszkodowanego tylko wtedy,
jeżeli zacznie on prawidłowo oddychać. W innym przypadku nie przerywaj
resuscytacji.
Ryc.9. Odsuń swoje usta od ust poszkodowanego i obserwuj czy opada klatka piersiowa
Kontynuuj resuscytację do czasu, gdy:
 przybędą wykwalifikowane służby medyczne i przejmą działania;
 poszkodowany zacznie prawidłowo oddychać;
 ulegniesz wyczerpaniu.
Pozycja boczna bezpieczna.
Istnieje kilka wariantów pozycji bezpiecznej, każda z nich ma swoje zalety. Żadna z pozycji
nie jest idealna dla wszystkich poszkodowanych. Pozycja powinna być stabilna, jak najbliższa
ułożeniu na boku z odgięciem głowy i brakiem ucisku na klatkę piersiowa, by nie utrudniać
oddechu.
Ryc.10. Pozycja bezpieczna
 Zdejmij okulary poszkodowanego, uklęknij przy poszkodowanym
i upewnij się, że obie nogi są wyprostowane, rękę bliższa tobie ułóż pod katem
prostym w stosunku do ciała, a następnie zegnij w łokciu pod kątem prostym tak, aby
dłoń ręki była skierowana do góry (Ryc.11),
Ryc.11. Kończynę górną ratowanego bliższą tobie ułóż w zgięciu 90o w stawie łokciowym,
po zgięciu łokcia, dłoń powinna być skierowana ku górze
 Dalsza rękę przełóż w poprzek klatki piersiowej i przytrzymaj stroną grzbietową przy
bliższym tobie policzku (Ryc.12).
Ryc.12. Przełóż dalsze ramię ratowanego w poprzek jego klatki piersiowej,
a grzbiet jego ręki przytrzymaj przy jego policzku
 Drugą swoją ręką złap za dalszą kończynę dolną ratowanego tuż powyżej kolana
i podciągnij ją ku górze, nie odrywając stopy od podłoża (Ryc.13),
Ryc.13. Drugą ręką uchwyć dalszą kończynę dolną ratowanego tuż ponad kolanem
i pociągnij ją ku górze, nie odrywając stopy od podłoża
 Przytrzymując dłoń dociśniętą do policzka, pociągnij za dalszą kończynę dolną tak, by
ratowany obrócił się na bok w twoim kierunku, ułóż kończynę, za którą przetaczałeś
poszkodowanego w ten sposób, zarówno staw kolanowy jak i biodrowy były zgięte
pod kątem prostym, odegnij głowę˛ ratowanego ku tyłowi by upewnić się, że drogi
oddechowe są drożne. Gdy jest to konieczne, ułóż rękę ratowanego pod policzkiem
tak, by utrzymać głowę w odgięciu (Ryc.14).
Ryc.14. Pozycja bezpieczna
Transport poszkodowanych

prowadzenie – pod rękę, podtrzymujemy za biodro (lekki uraz, zdrowe
kończyny dolne)

przewożenie – droga powietrzna (zagrożenie życia)
- droga lądowa
- droga wodna
 przenoszenie
 przez jedną osobę – sposobem strażackim (przez ramię)
- sposobem matczynym (jak dziecko)
- na barana
 przez dwie osoby – na stołeczku
- na ławeczce
- pod pachy i pod kolana
 za pomocą noszy
 poszkodowanego przekładamy na nosze po wykonaniu czynności pierwszej pomocy
z zakresu doznanych urazów (delikatnie)
 nosze ustawiamy przy poszkodowanym od strony zranienia
 poszkodowanego niespokojnego przywiązujemy
 poszkodowanego z urazami klatki piersiowej - siedząca z podłożeniem pod plecy




poszkodowanego nieprzytomnego układamy na noszach w pozycji bocznej ustalonej
przy urazie szyi - pozycja półsiedząca z głową pochyloną do przodu
przy urazie tyłu głowy lub pleców - pozycja na boku
uszkodzone kończyny układamy w lekkim uniesieniu, powyżej serca: uszkodzenie
miednicy i kręgosłupa-przenosimy poszkodowanego wraz z twardym podłożem
WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH
1. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2007 r., Nr 43, poz. 277 z poźn.
zm.),
2. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. Nr 21, poz.94 – tekst
jednolity z poźn. zm.)
3. Ustawa o systemie oceny zgodności (Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2087 z późn. zm.),
4. Ustawa z dnia 16 grudnia 1972 r. o odszkodowaniach przysługujących w razie
wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą w Policji (Dz. U. Nr 53, poz.
345 z późn. zm.),
5. Ustawa z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji,
Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura
Ochrony Rządu, Państwowej Straży pożarnej i służby więziennej oraz ich rodzin (Dz.
U. Nr 53, poz. 214 z późn. zm.)
6. Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób
zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach (Dz. U. Nr 199, poz. 1674
z późn. zm.).
7. Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej (Dz. U. Nr 170, poz. 1218
z późn. zm.),
8. Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U.
Nr 191, poz. 1410 z późn. zm.).
9. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. Nr 92, poz. 879 z
późn. zm.),
10. Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (Dz. U. z 2004 r Nr 125,
poz. 1317 z późn. zm.)
11. Ustaw z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej Dz. U. z 2002 r. Nr
147, poz. 1229 z późn. zm.)
12. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2006 r. Nr
129, poz. 902 z późn. zm.).
13. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118),
14. Ustawa z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej (Dz. U. z 2001 r. Nr 81, poz.
889, z późn. zm).
15. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 10października
2011 w sprawie trybu ustalania okoliczności i przyczyn wypadków pozostających w
związku z pełnieniem służby w Policji ( Dz. U. nr 243 poz. 1453)
16. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 września
2005 r. w sprawie wykazu schorzeń i chorób pozostających w związku ze służbą w
Policji, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej (Dz.
U. nr 206. poz. 1723),
17. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2005 r. w sprawie szczegółowych
warunków i sposobu postępowania przy użyciu broni palnej przez policjantów oraz
zasad użycia broni palnej przez oddziały i pododdziały zawarte Policji (Dz. U. Nr 135,
poz. 1132),
18. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 września 1990 r. w sprawie określenia
przypadków oraz warunków i sposobów użycia przez policjantów środków przymusu
bezpośredniego (Dz. U. Nr 70, poz. 410 z późn. zm.),
19. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2005 r. w sprawie sposobu
postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów (Dz. U. Nr 141,
poz. 1186)
20. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2002
r. w sprawie urlopów policjantów (Dz. U. Nr 81, poz. 740)
21. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 2 września
2002 r. w sprawie szczegółowych praw i obowiązków oraz przebiegu służby
policjantów (Dz. U. Nr 151, poz. 1261),
22. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 maja 2009 r.
w sprawie umundurowania policjantów (Dz. U. z 2009 r. Nr 90, poz. 738),
23. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 12 września
2002 r. w sprawie przypadków otrzymywania przez policjanta wyżywienia oraz norm
tego wyżywienia (Dz. U. Nr 166, poz. 1366),
24. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 listopada
2003 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy udzielaniu wyróżnień
policjantom (Dz. U. Nr 198, poz. 1932)
25. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 listopada
2003 r. w sprawie szczegółowego trybu wykonywania czynności związanych z
postępowaniem dyscyplinarnym w stosunku do policjantów (Dz. U. Nr 198, poz.
1933)
26. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 październik
2001 r. w sprawie rozkładu czasu służby policjantów (Dz. U. 131, poz. 1471)
27. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 grudnia
2002 r. w sprawie wprowadzenia płatnych urlopów dodatkowych dla policjantów (Dz.
U. Nr 81, poz. 741)
28. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 października
2002 r. w sprawie wysokości, warunków i trybu przyznawania policjantom należności
za podróże służbowe i przeniesienia (Dz. U. Nr 191, poz.1598) Rozporządzenie
Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 30 listopada 2001 r. w sprawie
umundurowania policjantów (Dz. U. Nr 3, poz. 29 z 2002 r.),
29. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 15 marca 2000
r. w sprawie wzorcowego regulaminu strzelnic (Dz. U. Nr 18, poz. 234),
30. Zarządzenie nr 25 Komendanta Głównego Policji z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie
szczegółowych zasad organizacji i zakresu działania komend, komisariatów i innych
jednostek organizacyjnych Policji (Dz. Urz. KGP nr 2, poz. 4 z późn. zm.),
31. Zarządzenie nr 768 Komendanta Głównego Policji z dnia 14 sierpnia 2007 r. w
sprawie metod i form wykonywania zadań przez policjantów pełniących służbę
patrolową oraz koordynacji działań o charakterze prewencyjnym (Dz. Urz. KGP Nr
15, poz. 119),
32. Zarządzenie nr 609 Komendanta Głównego Policji z dnia 25 czerwca 2007 r. w
sprawie pełnienia służby na drogach przez policjantów (Dz. Urz. KGP nr 13, poz.
100).
33. Zarządzenie nr 496 Komendanta Głównego Policji z dnia 25 maja 2004 r. w sprawie
badań na zawartość w organizmie alkoholu lub środka działającego podobnie do
alkoholu (Dz. Urz. KGP nr 9, poz. 41.
34. Zarządzenie nr 497 Komendanta Głównego Policji z dnia 25 maja 2004 r. w sprawie
pełnienia służby przez policjantów wykorzystujących przyrządy kontrolno-pomiarowe
służące do rejestracji zachowań uczestników ruchu drogowego (Dz. Urz. KGP nr 9,
poz. 42 z późn. zm.).
35. Zarządzenie nr 916 Komendanta Głównego Policji z dnia 25 sierpnia 2004 r. w
sprawie szczegółowych warunków bezpieczeństwa i higieny służby oraz organizacji
służby bhp w Policji (Dz. Urz. KGP Nr 16, poz. 98),
36. Zarządzenie nr 1426 Komendanta Głównego Policji z dnia 23 grudnia 2004 r. w
sprawie metodyki wykonywania czynności dochodzeniowo-śledczych przez służby
policyjne wyznaczone do wykrywania przestępstw i ścigania ich sprawców (Dz. Urz.
KGP nr 1, poz. 1),
37. Zarządzenie nr1173 Komendanta Głównego Policji z dnia 10 listopada 2004 r. w
sprawie organizacji służby dyżurnej w jednostkach organizacyjnych Policji (Dz. Urz.
KGP Nr 21, poz. 132),
38. Zarządzenie nr 528 Komendanta Głównego Policji z dnia 6 czerwca 2007 r. w sprawie
form i metod wykonywania zadań przez dzielnicowego i kierownika rewiru
dzielnicowych (Dz. Urz. KGP Nr 12, poz. 95),
39. Zarządzenie nr 841 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 lipca 2004 r. w sprawie
metod i form wykonywania zadań przez policjantów pełniących służbę na wodach
i terenach przywodnych (Dz. Urz. KGP Nr 13, poz. 68),
40. Zarządzenie Nr 1216 Komendanta Głównego Policji z dnia 2 listopada 2005 r. w
sprawie metod i form wykonywania zadań przez służbę Lotnictwo Policji (DZ> Urz.
KGP. Nr 18, poz. 125 z późn. zm.),
41. Zarządzenie Nr 6 Komendanta Głównego Policji z dnia 16 maja 2000 r. w sprawie
szczegółowych zasad przyznawania i użytkowania broni palnej przez policjantów (Dz.
Urz. KGP Nr 4, poz. 38 z poźn. zm.),
42. Zarządzenie nr 498 Komendanta Głównego Policji z dnia 24 maja 2004 r. w sprawie
wzorów i typów wprowadzonej na uzbrojenie Policji broni gładkolufowej typu
MOSSBERG kal. 12/76 oraz SDASS IMPERATYOR kal. 12/76,
43. Zarządzenie Nr 13 Komendanta Głównego Policji z dnia 23 sierpnia 2002 r. w
sprawie określenia norm wyposażenia jednostek, komórek organizacyjnych Policji i
policjantów oraz szczegółowych zasad jego przyznawania i użytkowania (Dz. Urz.
KGP Nr 11, poz. 70 z późn. zm.),
44. Zarządzenie Nr 7 Komendanta Głównego policji z dnia 26 maja 2000 r. w sprawie
szczegółowych zasad przyznawania i użytkowania sprzętu transportowego w Policji
(Dz. Urz. KGP r. Nr 4, poz. 39 z późn. zm.),
45. Zarządzenie Nr 648 Komendanta Głównego Policji z dnia 30 czerwca 2006 r. w
sprawie ochrony przeciwpożarowej w jednostkach organizacyjnych Policji (Dz. Urz.
KGP Nr 11, poz. 68),
46. Zarządzenie Nr 213 Komendanta Głównego Policji z dnia 28 lutego 2007 r. w sprawie
metod i form przygotowania i realizacji zadań Policji w przypadkach zagrożenia życia
i zdrowia ludzi lub ich mienia albo bezpieczeństwa i porządku publicznego (Dz. Urz.
KGP Nr 5, poz. 49),
47. Zarządzenie Nr 1114 Komendanta Głównego Policji z dnia 19 grudnia 2006 r. w
sprawie szyków, ugrupowań oraz przemieszczania oddziałów i pododdziałów Policji
(Dz. Urz. KGP z 2007 r. Nr 1, poz. 1 z późn. zm.),
48. Decyzja nr 713 Komendanta Głównego Policji z dnia 30 grudnia 2005 r. w sprawie
szkolenia strzeleckiego policjantów (Dz. Urz. Z 2006 r. Nr 3, poz. 9 z późn. zm.),
49. Decyzja nr 703 Komendanta Głównego Policji z dnia 14 grudnia 2006 r. w sprawie
warunków technicznych jakim powinny odpowiadać policyjne strzelnice ćwiczebne
(Dz. Urz. Nr 17, poz. 104),
50. Decyzja nr 360 Komendanta Głównego Policji z dnia 6 lipca 2005 r. w sprawie
gospodarowania uzbrojeniem i sprzętem techniczno-bojowym w Policji (Dz. Urz.
KGP Nr 13, poz. 85),
51. Zarządzenie nr 11 Komendanta Głównego policji z dnia 4 lipca 2004 r. w sprawie
metod i form wykonywania zadań związanych z użyciem psów służbowych,
szczegółowych zasad ich szkolenia oraz norm wyżywienia (Dz. U. KGP Nr 10, poz.
64),
52. Zarządzenie nr 11 Komendanta Głównego Policji z dnia 15 kwietnia 1997 r. w
sprawie szczegółowych zasad szkolenia policjantów przewodników i jeźdźców oraz
zwierząt wykorzystywanych do realizacji zadań Policji a także norm wyżywienia
zwierząt,
53. Decyzja nr 449 Komendanta Głównego Policji z dnia 24 września 2004 r. w sprawie
profilaktycznej opieki zdrowotnej w Policji (Dz. Urz. KGP Nr 19, poz. 120 z poźn.
zm.),
54. Decyzja Nr 255/2009 Wielkopolskiego Komendanta Wojewódzkiego Policji w
Poznaniu z dnia 4 września 2009 r. zmieniająca decyzję w sprawie upoważnienia do
załatwiania
w imieniu Wielkopolskiego Komendanta Wojewódzkiego Policji w Poznaniu spraw
z zakresu medycyny pracy oraz zasad postępowania w tych sprawach (Ppw-024387/2009),
55. Decyzja nr 278 Komendanta Głównego Policji z dnia 22.07.2004 r. w sprawie
zaopatrywania w okulary ochronne osób zatrudnionych do pracy na stanowiskach
wyposażonych w monitory ekranowe,
56. Regulamin Komendy Wojewódzkiej Policji w Poznaniu z dnia 7 maja 2005 r. (Ppw022-183/05) oraz regulaminy jednostek organizacyjnych Policji województwa
wielkopolskiego,
57. Decyzja nr 119/2003 Wielkopolskiego Komendanta Wojewódzkiego Policji w
Poznaniu z dnia 18 kwietnia 2003 r. w sprawie ustalania szczegółowych norm
podziału środków higieny osobistej dla policjantów i pracowników Policji woj.
wielkopolskiego,
58. Wytyczne nr 2 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 czerwca 2007 r. w sprawie
zasad ewidencjonowania, wypełniania oraz przechowywania notatników służbowych
(Dz. Urz. KGP Nr 13, poz. 104),
59. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań
i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 33,
poz. 166),
60. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r.
w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla
zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833 z późn. zm.),
61. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy związanych z narażeniem na hałas lub drgania
mechaniczne (Dz. U. Nr 105, poz. 1318),
62. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie wykazu
chorób (Dz. U. Nr 132, poz. 869),
63. Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu
dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dz. U. Nr 132, poz.
1121)
64. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie
szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180, poz. 1860, z
późn. zm.).
65. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie
rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (Dz. U. Nr 62,
poz. 287)
66. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie
rodzajów prac, które powinny wykonywane być przez co najmniej dwie osoby (Dz. U.
Nr 62, poz. 288),
67. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w
sprawie bezpieczeństwa pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. Nr 26,
poz.
313
z późn. zm.),
68. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1grudnia 1998 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe
(Dz. U. Nr 148, poz. 973)
69. Rozporządzenie Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 lipca 2003
r.
w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji, transporcie
wewnątrzzakładowym oraz obrocie materiałów wybuchowych, w tym wyrobów
pirotechnicznych (Dz. U. Nr 163, poz. 1577),
70. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 r. w sprawie warunków
technicznych jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych (Dz. U. nr 243,
poz. 2063),
71. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 września 1999 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (Dz.
U. Nr 80, poz. 912),
72. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 listopada 2004 r. w sprawie służby
bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 246, poz. 2468 z późn. zm.),
73. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie
zasadniczych wymagań dla ochrony indywidualnej (Dz. U. Nr 259, poz. 2173),
74. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21.10.2008 r. w sprawie zasadniczych
wymagań dla maszyn i elementów bezpieczeństwa (Dz. U. Nr 199, poz. 1228),
75. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 czerwca
2002 r. w sprawie wykazu chorób pozostających w związku ze służbą w Policji, z
tytułu których przysługują odszkodowania określone w ustawie (Dz. U. Nr 6, poz. 75
z 2003 r.)
76. Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych Nr 18 z dnia 24 lutego 1973 r. w sprawie
trybu okoliczności i przyczyn wypadków dla celów związanych z przyznawaniem
funkcjonariuszom Milicji Obywatelskiej i ich rodzinom odszkodowań i rent (Dz. Urz.
MSW Nr 3, poz. 6)
77. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 grudnia
2002 r. w sprawie warunków przyznawania policjantowi odszkodowania za szkody
poniesione
w przedmiotach osobistego użytku w związku ze służbą w Policji (Dz. U. Nr 1, poz.
11 z 2003 r.)
78. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 22 marca 1973 r. w sprawie
ustalania stopnia trwałego uszczerbku na zdrowiu oraz związku śmierci
funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej ze służbą wskutek wypadku lub choroby (Dz.
U. Nr 11, poz. 83 z późn. zm.),
79. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 9 lipca 1991 r. w sprawie
właściwości i trybu postępowania komisji lekarskich podległych Ministrowi Spraw
Wewnętrznych (Dz. U. Nr. 79, poz. 349 z późn. zm.),
80. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 10 marca 1992 r. w sprawie
przyznawania i wypłaty odszkodowań przysługujących w razie wypadków i chorób
pozostających w związku ze służbą w Policji, Urzędzie Ochrony Państwa, Straży
Granicznej i Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U. Nr 29 poz. 129 z późn. zm.),
81. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 16 stycznia 1995 r. w sprawie
zasad orzekania o inwalidztwie funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa,
Straży Granicznej, Państwowej Straży pożarnej, Służby Więziennej, emerytów i
rencistów policyjnych, trybu postępowania i właściwości komisji lekarskich w tych
sprawach, sposobu przeprowadzania kontrolnych badań lekarskich oraz inwalidów na
te badania (Dz. U. Nr 8, poz. 41),
82. Decyzja Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji Nr 108 z dnia 14 lipca 2003 r.
w sprawie podwyższania kwot jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadków i
chorób pozostających w związku ze służbą w Policji (Dz. Urz. Min. Spraw Wew. i
Ad. Nr 6, poz. 22 z późn. zm.).
83. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 września
2005 r. w sprawie wykazu schorzeń i chorób pozostających w związku ze służbą w
Policji, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej
(Dz.U nr 206, poz. 1723),
84. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 grudnia
2002 r. w sprawie wykazu chorób pozostających w związku ze służbą w Policji, z
tytułu których przysługują odszkodowania określone w ustawie (Dz. U. Nr 6 poz. 75 z
2003 r.)
85. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r.
w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia
wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty
wypadku i terminu jej sporządzenia (Dz. U. Nr 236, poz. 1992),
86. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10.04.2009 r. r. w sprawie zasad
wynagradzania pracowników niebędących członkami korpusu służby cywilnej
zatrudnionych w urzędach administracji rządowej i pracowników innych jednostek
(Dz. U. Nr 64, poz. 536),
87. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 kwietnia 2007 r;. w sprawie czasu
pracy pracowników urzędów administracji rządowej (Dz. U. Nr 76, poz. 505),
88. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 24 grudnia 2002 r.
w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu uznania zdarzenia za wypadek w drodze
do pracy lub z pracy, sposoby jego dokumentowania, wzoru karty wypadku w drodze
do pracy lub z pracy oraz terminu jej sporządzania (Dz. U. Nr 237, poz. 2015),
89. Decyzja ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji Nr 108 z dnia 14 lipca 2003 r.
w sprawie podwyższania kwot jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadków i
chorób pozostających w związku ze służbą w Policji (Dz. Urz. Min. Spraw Wew. i
Ad. Nr 6, poz. 22 z późn. zm..),
90. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 25 września 1997 r.
w sprawie rodzajów dokumentacji medycznej służby medycyny pracy oraz sposobu
jej prowadzenia i przechowywania (Dz. U. Nr 12, poz. 768 oraz z 2003 r. Nr37, poz.
328)
91. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 lipca 2006 r. w sprawie szczegółowych
warunków bezpiecznej pracy ze źródłami promieniowania jonizującego (Dz. U. Nr
140, poz. 994).
92. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 stycznia 2000
r. w sprawie medycyny pracy w resorcie spraw wewnętrznych i administracji (Dz. U.
Nr 3, poz. 42),
93. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca
2003 r. w sprawie uzgodnienia projektu budowlanego pod względem ochrony
przeciwpożarowej (Dz. U. Nr 121, poz. 1137),
94. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia
2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów
budowlanych
i terenów (Dz. U. Nr 80, poz. 568),
95. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca
2003 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych
(Dz. U. Nr 121, poz. 1139),
96. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 czerwca
2007 r. w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa
publicznego lub ochrony zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania
dopuszczania tych wyrobów do użytkowania (Dz. U. nr 143, poz. 1002).
97. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2006
r. w sprawie zadań z zakresu kultury fizycznej realizowanych w Policji, Państwowej
Straży Pożarnej, Straży Granicznej i Biurze Ochrony Rządu (Dz. U. Nr 121, poz. 841),
98. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 25 lutego 2003
r. w sprawie celów kultury fizycznej realizowanych w Policji, Państwowej Straży
Pożarnej, Straży Granicznej i Biurze Ochrony Rządu (Dz. U. Nr 50, poz. 433),
99. Decyzja nr 155 Komendanta Głównego Policji z dnia 4 kwietnia 2005 r. w sprawie
wprowadzania do użytku służbowego Instrukcji o przeprowadzeniu testu sprawności
fizycznej dla policjantów (Dz. Urz. KGP Nr 9, poz. 55).
LITERATURA:
Praktyczny poradnik dla służb bhp, wyd. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr
Gdańsk 2005 r.,
2 . Bogdan Rączkowski „BHP w praktyce", wyd. XII Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr
Gdańsk, 2009 r.
3. Franciszek MAŁYSZ „Szkolenie w zakresie BHP” Prawo Pracy nr 5 z maja 2006 roku
Wydawca „Librata” sp. z o.o. Warszawa Al. Jerozolimskie 42
1.