Porażenia przez pioruny w Tatrach Polskich lek. med. Sylweriusz Kosiński TOPR Zakopane epidemiologia ✔ w USA z powodu porażeń ginie rocznie około 200 osób ✔ śmiertelność ogółem 30% ✔ 85% ofiar to mężczyźni w wieku średnio 26 lat ✔ najwięcej ofiar pomiędzy majem i wrześniem i pomiędzy godzinami 16.00 a 18.00 (USA) mechanizm urazu porażenie bezpośrednie zazwyczaj śmiertelne. Metalowe elementy garderoby, pole elektryczne (np. telefony komórkowe ??) zwiększają prawdopodobieństwo porażenia porażenie boczne ładunek „odbija się” od innego obiektu (słupa, drzewa itp.). Zjawisko takie powstaje, kiedy obok miejsca pierwotnego uderzenia znajduje się lepszy przewodnik. Ciało człowieka zawierające około 50% wody lepiej przewodzi prąd niż np. suche drzewo porażenie ładunkiem rozprzestrzeniającym się ładunek rozprzestrzenia się wokół miejsca uziemienia. Różnica potencjałów pomiędzy dwoma punktami ciała (np. pomiędzy stopami w trakcie chodzenia) może umożliwić przepływ prądu i porażenie porażenie kontaktowe ładunek elektryczny przewodzony poprzez np. mokrą linę, łańcuch (via ferrata), linia telefoniczna, dotykane przez ofiarę mechanizm urazu c.d fala uderzeniowa temperatura wewnątrz tunelu pioruna 5-krotnie przekracza temperaturę na powierzchni słońca generując falę uderzeniową o sile 20 atmosfer skurcze mięśni mogą spowodować uszkodzenia mięśni, stawów i kości oparzenia mogą powstawać w miejscach kontaktu z metalowymi elementami, lub w miejscach „wejścia” i „wyjścia” prądu. Jeżeli skóra jest mokra (pot, deszcz), to ładunek elektryczny może przemieścić się po powierzchni ciała wyparowując wilgoć. Zjawisko to jest odpowiedzialne za zapalenie lub nawet eksplozję elementów garderoby mechanizm urazu c.d mechanizm urazu c.d figury Lichtenberga nie są oparzeniami. Tworzą je strumienie elektronów, które układają się na skórze i po 24 godzinach zanikają. Zjawiska te są charakterystyczne dla porażeń piorunami przyczyny zgonu ✔ pierwotną przyczyną śmierci jest zatrzymanie krążenia w mechanizmie asystolii ✔ w wielu przypadkach ośrodki bodźcoprzewodzące spontanicznie przywracają pracę serca ✔ zatrzymanie oddechu wywołane skurczem mięśni oddechowych i porażeniem ośrodka oddechowego w rdzeniu przedłużonym prowadzi do wtórnego zatrzymania krążenia z powodu uduszeniaa patofizjologia porażenia ✔ największy opór dla przepływu prądu elektrycznego stanowi skóra jeżeli właściwości izolacyjne skóry byłyby gorsze i/lub czas trwania impulsu elektrycznego dłuższy, to ilość ofiar śmiertelnych byłaby prawdopodobnie dużo większa ✔ opór kości, tkanki tłuszczowej i ścięgien jest stosunkowo duży ✔ najlepszą przewodność wykazują mięśnie, naczynia krwionośne i tkanka nerwowa patofizjologia porażenia ✔ porażenie wzdłuż osi długiej ciała jest bardzo groźne przepływ prądu w osi długiej wiąże się z większą częstością porażeń oddechu, migotania komór i uszkodzeń układu nerwowego ✔ przepływ prądu wzdłuż osi poprzecznej ciała, lub poniżej spojenia łonowego jest mniej niebezpieczny objawy porażenia ✔ układ krążenia zatrzymanie krążenia (asystole), zaburzenia rytmu (wydłużenie odstępu QT), uszkodzenie mięśnia sercowego (uraz termiczny), zawał serca (skurcz naczyń wieńcowych, wyrzut amin katecholowych) ✔ układ nerwowy porażenie ośrodka oddechowego, utrata przytomności (nawet połowa ofiar), krwawienia śródczaszkowe (zazwyczaj uraz mechaniczny), obrzęk mózgu (uraz termiczny), zaburzenia ukrwienia mózgu, zaburzenia pamięci, przemijający niedowład kończyn dolnych (keraunoparalysis), uraz rdzenia kręgowego (mechaniczny lub niedokrwienny) ✔ narządy jamy brzusznej sporadycznie opisywano obrażenia narządów miąższowych (urazy mechaniczne), niewydolność nerek (mioglobina) objawy porażenia ✔ narządy zmysłów zaćma, zaburzenia reaktywności źrenic, pęknięcie błony bębenkowej (nawet 50% ofiar porażenia) ✔ inne narządy oparzenia, uszkodzenie naczyń krwionośnych (zwłaszcza mikrokrążenia) uszkodzenie mięśni, zaburzenia układu krzepnięcia postępowanie ✔ ofiary porażone przez pioruny można bezpiecznie ✔ ✔ ✔ ✔ ✔ dotykać uzasadnione jest rozpoczęcie zabiegów reanimacyjnych nawet po wydłużonym czasie zatrzymania krążenia. (teoria zahamowania metabolizmu) szerokość źrenic nie może być traktowana jako czynnik rokowniczy w przypadku wydarzeń masowych, w pierwszej kolejności należy udzielić pomocy ofiarom z zatrzymaniem oddechu i/lub krążenia po pierwotnym zatrzymaniu serce może spontanicznie podjąć czynność, ale porażenie oddechu jest długotrwałe ofiary, które są przytomne prawie na pewno przeżyją porażenie postępowanie c.d ✔ postępowanie według algorytmu ERC/AHA ze szczególnym uwzględnieniem utrzymania drożności dróg oddechowych i wentylacji ✔ pełne badanie urazowe i stosowne unieruchomienie ✔ usunięcie tlących się i metalowych części garderoby ✔ jak najwcześniej monitorowanie EKG ✔ wszystkie ofiary porażenia wymagają hospitalizacji pioruny w Tatrach Polskich 1989-2013 5 4 3 3 3 2 2 1 1 1 0 0 0 1 1 0 0 0 2 2 1 1 0 0 0 0 0 1 1 1 0 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Wykres. Wyładowania, które spowodowały porażenia ludzi 8 7 7 6 6 5 4 4 3 3 0 3 3 2 2 1 3 4 2 1 1 0 0 0 0 0 2 1 0 0 0 0 0 0 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Wykres. Liczba porazonych pioruny w Tatrach Polskich 1989-2013 12 10 10 8 6 6 6 4 2 0 1 0 0 0 0 styczeń luty marzec kwiecień 1 0 maj czerwiec lipiec sierpień 0 wrzesień październik listopad Wykres. Liczba porażonych w poszczególnych miesiącach 0 grudzień pioruny w Tatrach Polskich 1989-2013 ✔ ogółem porażone zostały 42 osoby (średnio 1,75 porażenia/rok) ✔ wśród porażonych było 13 kobiet i 29 mężczyzn, średnia wieku wyniosła 30 lat ✔ 8 ofiar nie przeżyło porażenia (19%). Jedna z ofiar zmarła z powodu obrażeń doznanych przy upadku ✔ mechanizm porażenia: 25 20 20 15 14 10 8 5 0 porażenie bezpośrednie porażenie kontaktowe "ground current" pioruny w Tatrach Polskich 1989-2013 20 18 18 16 14 13 12 10 8 9 7 6 4 4 2 2 0 zatrzymanie krążenia utrata przytomności oparzenia objawy neurologiczne urazy niedosłuch ✔ objawy neurologiczne: mrowienia/drętwienia – 13 ofiar,keraunoparalysis – 2 ofiary, zaburzenia równowagi – 1 ofiara ✔ urazy: powierzchowne – 2 ofiary, złamanie zęba – 1 ofiara, politrauma – 1 ofiara pioruny w Tatrach Polskich 1989-2013 ✔ zatrzymanie krążenia w następstwie porażenia: 4 3 3 3 2 2 1 1 0 zgon na miejscu ROSC – świadek ROSC – TOPR nieskuteczna ✔ spośród 6 ofiar, u których prowadzono zabiegi resuscytacyjne przeżyły 2 (1 reanimowana przez świadków, 1 przez TOPR) pioruny w Tatrach Polskich 1989-2013 dziękuję za uwagę