gminny program opieki nad zabytkami
advertisement
Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr XXIX/228/09 Rady Gminy w Zarzecze z dnia 29 grudnia 2009 r. w sprawie: przyjęcia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI NA LATA 2010 – 2013 DLA GMINY ZARZECZE Opracowanie: Uzgodniono: mgr Paweł Płocica Podkarpacki Wojewódzki Konserwator Zabytków UOZ-1-7041/70/2009 15 grudnia 2009 r. 1 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze Zarzecze, wrzesień 2009 Spis treści: 1. 2. 3. 4. Wstęp Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami 4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu 5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 5.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy (analiza dokumentów programowych gminy) 5.2. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu 5.2.1. Zarys historii obszaru gminy 5.2.2. Krajobraz kulturowy 5.2.3. Zabytki nieruchome 5.2.4. Zabytki ruchome 5.2.5. Zabytki archeologiczne 5.2.6. Zabytki w zbiorach muzealnych i innych 5.2.7. Dziedzictwo niematerialne 5.3. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony 5.4. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków 5.5. Zabytki o najważniejszym znaczeniu dla gminy 6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy. Analiza szans i zagrożeń 7. Założenia programowe 7.1. Priorytety programu opieki 7.2. Kierunki działań programu opieki 7.3. Zadania programu opieki 8. Instrumentarium realizacji programu opieki nad zabytkami 9. Zasady oceny realizacji programu opieki nad zabytkami 10. Źródła finansowania programu opieki nad zabytkami 11. Realizacja i finansowanie przez gminę zadań z zakresu ochrony zabytków 12. Aneksy 2 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 1. Wstęp Nadrzędnym celem „Programu opieki nad zabytkami na lata 2010-2013 dla Gminy Zarzecze” jest ukierunkowanie działań samorządu gminnego na poprawę stanu zachowania i utrzymania zasobów dziedzictwa kulturowego gminy Zarzecze. Zarzecze – siedziba władz gminy oraz cała gmina charakteryzuje się cennym krajobrazem kulturowym. Środowisko kulturowe jest ważnym czynnikiem życia i działalności człowieka nie tylko jako jednostki, ale i całego społeczeństwa. Zabytki są nie tylko materialnym śladem przeszłości, ale także najcenniejszym elementem kultury, który przyczynia się do kształtowania otoczenia człowieka. Dziedzictwo kulturowe gminy Zarzecze jest uznawane i rozpoznawane przez mieszkańców gminy, ale niestety pozostaje poza szerszym odbiorem, co powoduje kłopoty w prawidłowym utrzymaniu i promocji. Zasoby kulturowe gminy Zarzecze wymagają pomocy i ochrony ze strony władz rządowych, niezależnie od kontekstu politycznego. Trudno jest mówić o rozwoju gminy bez opierania się na jej zasobach i walorach krajobrazu kulturowego, w związku z powyższym wykorzystanie ich stanowić musi jeden z priorytetów polityki gminy Zarzecze. Zasoby wartości kulturowych są przedmiotem szczególnej troski władz gminy, ale i wspólnoty mieszkańców. W dalszym ciągu należy prowadzić działania dążące do ochrony dóbr kultury, tak w formie biernej (poprzez stanowienie prawa miejscowego), jak i w formie czynnej (finansowanie prac konserwatorskich). Zasadniczym celem opracowania niniejszego programu jest uznanie zasobów dziedzictwa kulturowego za główny czynnik wpływający na kształtowanie tożsamości lokalnej. Istotnym jest zapewnienie zrównoważonego rozwoju i ładu przestrzennego oraz powiązanie ochrony dóbr kultury z ochroną środowiska przyrodniczego, działanie to powinno odbywać się przy udziale samorządu gminy Zarzecze, właścicieli i użytkowników zabytków oraz mieszkańców i wspólnot lokalnych. O ile mowa w tekście o programie, oznacza to „Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze”. 3 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 2. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami 1. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zmianami). Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 9 ustawy, do zadań własnych gminy należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty, w tym m.in. sprawy kultury, a więc bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. 2. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 ze zmianami), która nakłada na gminę następujące obowiązki i uprawnienia: a) prawo utworzenia przez radę gminy (po uprzednim zasięgnięciu opinii konserwatora zabytków) parku kulturowego w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej (art.16), b) obowiązek uwzględniania w strategii rozwoju gminy, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego ochrony zabytków i opieki nad zabytkami (art. 18 i 19), c) obowiązek uzgadniania projektów i zmian planów zagospodarowania przestrzennego z wojewódzkim konserwatorem zabytków (art. 20), d) obowiązek prowadzenia gminnej ewidencji zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków z terenu gminy, objętych wojewódzką ewidencją zabytków (art. 22 ust. 4), e) przyjmowanie zawiadomień o znalezieniu w trakcie prowadzenia robót budowlanych lub ziemnych przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, że jest on zabytkiem oraz powiadomienie o tym fakcie wojewódzkiego konserwatora zabytków (art. 32 ust.1 pkt 3 i ust.2), f) f) przyjmowanie zawiadomień o przypadkowym znalezieniu przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, że jest on zabytkiem archeologicznym i powiadomienie o tym fakcie wojewódzkiego konserwatora zabytków (art. 33 ust. 1 i 2), g) sprawowanie opieki nad zabytkami, w tym finansowanie prac konserwatorskich i budowlanych przy zabytku, do którego gmina posiada tytuł prawny (art. 71 ust. 1 i 2) h) h) prawo udzielania przez organ stanowiący gminy, na zasadach określonych w podjętych uchwałach, dotacji na prace konserwatorskie, 4 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (art. 81), i) obowiązek sporządzenia przez wójta gminy na okres 4 lat gminnego programu opieki nad zabytkami (art. 87 ust.1). j) obowiązek sporządzenia i przedstawienia radzie gminy sprawozdania z realizacji programu (art. 87, ust. 5). Głównymi celami opracowania niniejszego programu, są przesłanki wynikające z art. 87, ust. 2 ustawy: 1. Włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2. Uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; 3. Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4. Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5. Podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; 6. Określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; 7. Podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. 5 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce Obowiązek opieki nad zabytkami nakładają na samorządy następujące ustawy oraz rozporządzenia: 1) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku. 2) Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym. 3) Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. 4) Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane. 5) Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. 6) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, 7) Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. 8) Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. 9) Ustawa z dnia 24 września 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. 10) Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach. 11) Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach. 12) Ustawa z dnia 14 lipca 1983 o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach. 13) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 lutego 2004 r. w sprawie wzoru znaku informacyjnego umieszczanego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków. 14) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 1 kwietnia 2004 r. w sprawie nagród za odkrycie lub znalezienie zabytków archeologicznych. 15) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 19 kwietnia 2004 r. w sprawie wywozu zabytków i przedmiotów o cechach zabytków za granicę. 16) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 12 maja 2004 r. w sprawie odznaki "Za opiekę nad zabytkami", 17) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 14 maja 2004 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem, 18) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 czerwca 2004 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich i architektonicznych, a także innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz badań archeologicznych i poszukiwań ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych, 6 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 19) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych, 20) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków. 7 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Gminny program opieki nad zabytkami dla Gminy Zarzecze na lata 2010 – 2013 koreluje z Krajowym programem ochrony nad zabytkami, którego opracowanie jest ustawowym obowiązkiem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Z ministerialnego dokumentu wynikają następujące zasady postępowania konserwatorskiego: zasada primum non nocere (po pierwsze nie szkodzić), zasada maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartości materialnych i niematerialnych, zasada minimalnej niezbędnej ingerencji – powstrzymania się od działań niekoniecznych, zasada zgodnie, z którą należy usuwać to co działa niszcząco na oryginał, zasada czytelności i odróżnialności ingerencji, zasada odwracalności metod i materiałów, zasada wykonywalności wszelkich prac zgodnie z najlepszą wiedzą i na najwyższym poziomie. Powyższe zasady obowiązują nie tylko konserwatorów zabytków, ale i pracowników samorządowych zajmujących się ochroną zabytków. Strategicznym dokumentem programowym rozwoju społeczno-gospodarczego państwa jest „Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004 – 2013” przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 21 września 2004 roku. Jest to dokument ramowy dla nowoczesnego mecenatu państwa w sferze kultury, przede wszystkim dla nowocześnie pojmowanej polityki kulturalnej funkcjonującej w warunkach rynkowych, ale również dla wspólnoty Polski z Unią Europejską. Głównym celem przedmiotowej strategii jest działanie na rzecz zrównoważonego rozwoju kulturalnego regionów w Polsce. Dokumentem wytyczającym strategiczne cele polityki, który jednocześnie służy wdrożeniu strategii w sferze materialnej spuścizny kulturowej Polski jest „Narodowy Program Kultury – Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego na lata 2004 – 2013”. 8 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu Dokumentami planistycznymi sporządzonymi podkarpackiego i powiatu przeworskiego są: dla obszaru województwa Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007 – 2020 Województwo posiada dobre warunki dla rozwoju turystyki, rekreacji i wypoczynku. Wyjątkowo atrakcyjne walory przyrodniczo-krajobrazowe, bogactwo flory i fauny, stosunkowo czyste powietrze oraz wody rzek, potoków i zbiorników, szlaki turystyczne w obszarach objętych ochroną, stwarzają szczególnie korzystne warunki do harmonijnego obcowania ludzi ze środowiskiem naturalnym. Funkcje turystyczne podkreślają liczne zabytki kultury materialnej i niematerialnej, które wymagają szczególnych nakładów. Niezbędna jest modernizacja szlaków turystycznych, dalsza rewaloryzacja zabytkowych, a często unikatowych obiektów sakralnych i świeckich (m.in. obiektów architektury pałacowo-zamkowej oraz budownictwa drewnianego. Realizacja określonych przedsięwzięć, służących rozwojowi turystyki wymaga współdziałania wielu podmiotów, których działalność może wpływać na ruch turystyczny. Są nimi samorządy lokalne, powiatowe i samorząd województwa, terenowa administracja rządowa, Wojewódzki Konserwator Zabytków i podległe mu jednostki państwowej służby ochrony zabytków, administratorzy wybranych obiektów zabytkowych, instytucji kultury, parków narodowych i krajobrazowych, wyższe uczelnie kształcące kadry turystyczne, Podkarpacki Ośrodek Doradztwa Rolniczego i inne podmioty. Strategia Rozwoju Powiatu Przeworskiego na lata 2007 – 2013 W strategii przedstawiono charakterystykę ziemi przeworskiej należącej do ciekawych i atrakcyjnych zakątków południowo-wschodniej Polski, mającej bogatą historię, posiadającej wiele zabytków kultury oraz cennych osobliwości świata roślinnego i zwierzęcego. Warunki naturalne powiatu dają możliwość organizowania popularnych form wypoczynku turystyki rowerowej i pieszej. Istnieje wzmianka o ogrodach w Zarzeczu należących do najpiękniejszych w regionie. Zostały zaprojektowane przez Magdalenę z Dzieduszyckich Morską, z tego okresu zachowana jest sieć nieregularnych dróg, z dużym parterem wodnym oraz z wyspą i kopcem widokowym. 9 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze W obszarze strategicznym – Kultura i dziedzictwo kulturowe, w priorytecie „Zachowanie dziedzictwa kulturowego oraz poprawa jakości i dostępności infrastruktury kultury w powiecie” wskazano następujące działania: ochrona dóbr kultury materialnej (w szczególności zabytków nieruchomych oraz zabytków ruchomych – wytworów sztuki rzemiosła), wspieranie rozwoju instytucji i organizacji życia kulturalnego, w szczególności na terenach wiejskich, modernizacja i rozbudowa istniejącej infrastruktury kulturalnej, poprawa jakości środowiska kulturowego powiatu, zwiększenie możliwości dostępu do kultury, aktywizacja rozwoju małych miejscowości jako lokalnych ośrodków usług kulturalnych, rozbudowa i modernizacja obiektów służących aktywności kulturalnej, w tym służących wykorzystaniu rzemiosła i rękodzieła jako pozarolniczych źródeł dochodu ludności wiejskiej, tworzenie właściwych warunków rozwoju instytucji kultury, wymiana kulturalna dzieci i młodzieży, utrzymanie i rozwój sieci bibliotek publicznych w powiecie, informatyzacja placówek działalności kulturalnej, podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracowników instytucji kultury, stworzenie i wdrożenie Powiatowego Programu Ochrony Zabytków. Uchwała Nr XLVIII/522/02 Sejmiku Województwa Podkarpackiego z dnia 30 sierpnia 2002 r. w sprawie uchwalenia planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Podkarpackiego. W niniejszym planie przyjęto następujące zasady zagospodarowania przestrzennego: 1. Współistnienie środowiska przyrodniczego i zurbanizowanego ze szczególnym uwzględnieniem różnych form ochrony środowiska naturalnego oraz tworzenie warunków do racjonalnego wykorzystania tego środowiska. 2. Zasada maksymalnej integracji działań na rzecz ochrony środowiska, w szczególności walorów krajobrazowych, przyrody, ochrony bioróżnorodności przyrody i krajobrazu kulturowego w sferze badawczej, społeczno-gospodarczej i ekonomicznej oraz w wojewódzkich programach sektorowych, na obszarach transgranicznych i na obszarach stykowych z sąsiednimi województwami. 3. Przeznaczenie obszarów predysponowanych do ochrony przyrodniczej i krajobrazowej oraz obiektów stanowiących dziedzictwo kulturowe o różnym reżimie ochronnym, oparte o dokładne rozpoznanie zasobów, waloryzację terenu i określenie odporności środowiska na antropopresję. 4. Tworzenie spójnego systemu ekologicznego poprzez rozwój wielkoprzestrzennych obszarów ochrony środowiska naturalnego i krajobrazowego. 10 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 5. Promocja obszarów koncentracji walorów turystycznych, zespołów i obiektów turystycznych, zespołów i obiektów zabytkowych w celu ich gospodarczego wykorzystania. 6. Ograniczanie negatywnych skutków działalności urządzeń infrastruktury technicznej, społecznej i gospodarczej oraz różnych form aktywności społecznej i gospodarczej na środowisko naturalne i kulturowe. 7. Ograniczanie negatywnych skutków występowania zjawisk erozji, powstawania osuwisk, złazisk itp. 8. Restytucja obszarów zdegradowanych i zdewastowanych. 9. Racjonalna gospodarka surowcami mineralnymi w sposób uwzględniający zachowanie wartości środowiska naturalnego i kulturowego. 10. Ochrona zasobów kultury materialnej i niematerialnej oraz utrzymanie ładu przestrzennego w obrębie dawnych układów urbanistycznych i obszarów proponowanych do ochrony krajobrazu kulturowego. 11. Łagodzenie konfliktów społecznych związanych z tworzeniem systemu prawnej ochrony środowiska naturalnego i ochrony kontekstu przestrzennego cennych obiektów i zespołów kultury materialnej. Program opieki nad zabytkami w województwie podkarpackim na lata 2006 – 2009. Program Opieki nad Zabytkami w województwie podkarpackim jest dokumentem o charakterze uzupełniającym w stosunku do innych aktów planowania wojewódzkiego. Przedmiotem programu jest województwo podkarpackie jako region administracyjny oraz miejsce lokalizacji objętych programem zabytków, zasobu dziedzictwa kulturowego oraz krajobrazu kulturowego. Głównym celem programu jest określenie zadań, jakie winny być realizowane w zakresie będącym przedmiotem programu. Zadania te określone są w odniesieniu do całego województwa jako regionu administracyjnego, a nie odnoszą się jedynie do władz województwa, których bezpośredni wpływ na działalność chociażby instytucji sprawujących w różnej formie opiekę nad zabytkami jest ograniczony do pewnych wybranych instytucji. 11 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 5.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy (analiza dokumentów programowych gminy) Dokumentami strategicznymi wykonanymi na poziomie gminy Zarzecze są: Strategia Rozwoju Gminy Zarzecze na lata 2007 – 2015 Strategia Rozwoju Gminy Zarzecze na lata 2007 – 2015 została opracowana w listopadzie 2007 roku przez Centrum Doradztwa Gospodarczego Sp. z o.o. w Rzeszowie, a następnie przyjęta Uchwałą Nr XII/83/2007 Rady Gminy Zarzecze z dnia 28 grudnia 2007 r. Strategia uwzględnia ochronę dziedzictwa kulturowego, włączając ją w rozwój gminy w zakresie wykorzystania obiektów zabytkowych do celów turystycznych. W rozdziale 4.2. „Kultura” zawarto informacje o upowszechnianiu kultury na terenie gminy Zarzecze. Jednostką odpowiedzialną za promowanie kultury jest powołane 11-go czerwca 2007 roku Centrum Kultury w Zarzeczu. Mieści się ono w zabytkowym pałacu Dzieduszyckich w Zarzeczu. Najbardziej znanymi imprezami cyklicznymi organizowanymi przez Centrum są: Festyn pod Platanem – organizowany wspólnie z Centrum Kulturalnym w Przemyślu, Wielokulturowy Festiwal „Galicja” Gminne Święto Plonów, Przegląd Grup Śpiewaczych, Przegląd Kolęd i Pastorałek. W ramach celu strategicznego „Rozwój kultury i turystyki na terenie gminy” przewidziane jest wdrożenie następujących celów operacyjnych: 1. Modernizacja obiektów dziedzictwa kulturowego na terenie gminy. 2. Promocja gminy i rozwój turystyki na jej terenie. Podstawowym efektem wdrożenia ww. celów będzie poprawa atrakcyjności kulturowej i turystycznej gminy Zarzecze. Stan obiektów zabytkowych zlokalizowanych w gminie znacząco się poprawi – zostaną one wyremontowane i odnowione. Realizacja ww. celów doprowadzi również do większej promocji gminy w regionie i kraju oraz stworzenia na jej terenie profesjonalnej bazy turystycznej, ze szczególnym uwzględnieniem bazy agroturystycznej. W konsekwencji doprowadzi to do znaczącego wzrostu liczby turystów odwiedzających i wypoczywających w gminie Zarzecze, co przełoży się na zwiększenie dochodów mieszkańców gminy oraz poprawę sytuacji społecznogospodarczej w gminie. 12 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze Zadania wymienione w strategii - Modernizacja obiektów dziedzictwa kulturowego na terenie gminy to: Rewitalizacja zabytkowego parku w Zarzeczu, Rewitalizacja zasobów przyrodniczo-kulturowych w zabytkowym parku w Siennowie, Odnowienie i renowacja kapliczek i krzyży przydrożnych na terenie gminy Zarzecze, Konserwacja i zabezpieczenie pomników oraz wykonanie placów przy pomnikach w Zarzeczu i Zalesiu, Prace budowlano-restauratorskie przy zabytkowym Kościele p.w. Św. Michała Archanioła w Zarzeczu, Remont zabytkowego pałacu oraz modernizacja oficyny w Zarzeczu, Konserwacja zabytkowego kościoła w Siennowie. Wieloletni Program Inwestycyjny Ostatnio Wieloletni Program Inwestycyjny (WPI) został zmodyfikowany Uchwałą Nr 207/XXVII/2009 Rady Gminy Zarzecze z dnia 28 sierpnia 2009 roku. W limicie wydatków na WPI Gminy Zarzecze na lata 2008 - 2015 „Poprawa infrastruktury gminy”, w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego znalazły się: 1. Modernizacja Pałacu Dzieduszyckich i Oficyny w Zarzeczu – termin realizacji 2010-2011 – wydatki ogółem 3 mln zł. 2. Rewitalizacja zabytkowego parku w Zarzeczu – termin realizacji 2008-2011 – wydatki ogółem 3.624.000 zł. 3. Rewitalizacja zasobów przyrodniczo-kulturowych w Siennowie – termin realizacji 2008-2010 – wydatki ogółem 805.000 zł. Opracowania wyznaczające kierunki polityki przestrzennej gminy Zarzecze to: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Studium zostało przyjęte Uchwałą Nr XVI/134/2000 Rady Gminy Zarzecze z dnia 28 września 2000 roku. Składa się z dwóch części: 1. Uwarunkowań rozwoju. 2. Kierunki rozwoju i polityka przestrzenna. Jest to dokument niezbędny do koordynacji działań związanych z zagospodarowaniem terenów gminy. Wskazuje szanse poprawy sytuacji ekonomiczno-gospodarczej w oparciu o rolniczy charakter Gminy, walory środowiska przyrodniczego, położenie geograficzne i dobrze zachowane dobra 13 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze kultury. Uwarunkowania historyczno-kulturowe zostały opisane w I części Studium. Część opisowa obejmuje rys historyczny gminy Zarzecze z podziałem na sołectwa. Podstawę ochrony środowiska kulturowego w Studium stanowią strefy ochrony konserwatorskiej: Strefa „A” obejmuje obiekty, dla których zostały wydane decyzje Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Strefa „B” dotyczy ochrony zachowania elementów ukształtowania przestrzennego. W zakres strefy wchodzi zabudowa zagrodowa mieszkalna i gospodarcza wykazana w spisie zabytków zarejestrowanych przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków dla gminy Zarzecze. Strefa „K” dotyczy ochrony krajobrazu, w której skład wchodzą zabytkowe cmentarze oraz dworki . Strefa „E” dotyczy ochrony ekspozycji określonych miejsc widokowych na obiekty zabytkowe lub tereny krajobrazowe. Na tych terenach nie wolno realizować obiektów przesłaniających widok na obiekt zabytkowy bez zgody Konserwatora Zabytków. Strefa ta dotyczy terenów wokół stref „A” i „K”. Strefa „W” dotyczy ochrony archeologicznej, czyli wszystkich stanowisk archeologicznych, na których jakakolwiek realizacja wymaga zgody Konserwatora Zabytków. W uwarunkowaniach wymieniono ważniejsze obiekty zabytkowe, cmentarze i stanowiska archeologiczne. Z punktu widzenia planowania przestrzennego elementem ochrony są: historyczna sieć osadnicza wraz z wytworzoną komunikacją, układy ruralistyczne wsi wraz z historyczną zabudową, zespoły pałacowo-parkowe, dworsko-parkowe oraz zespoły sakralne. W części II Studium omówione zostały cele rozwoju gminy. Głównym celem rozwoju gminy jest poprawa warunków życia ludności gminy. Cel ten został równocześnie przyjęty w Strategii Rozwoju Gminy. Poprawę warunków życia ludności zamierza się osiągnąć w aspekcie przestrzennym poprzez m.in.: zrównoważony rozwój, z zachowaniem i podniesieniem walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego, przestrzeganie zasad zagospodarowania przestrzennego terenów zgodnie z ich funkcjami wiodącymi w oparciu o strukturę funkcjonalno-przestrzenną przyjętą w Studium, kształtowanie ładu przestrzennego w zabudowie oraz podniesienie poziomu architektonicznego nowej zabudowy, rewaloryzację zabytków architektury oraz istniejącej zabudowy adaptowanej. 14 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego został przyjęty Uchwałą Nr XIX/138/2008 Rady Gminy Zarzecze z dnia 18 września 2008 roku. Plan jest zgodny ze Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego. Obejmuje granicami obszar o powierzchni około 15 ha położonych w Zarzeczu. Na terenie obowiązywania niniejszego planu nie występują obiekty zabytkowe, istnieje natomiast teren zasięgu stanowiska archeologicznego o powierzchni około 15 arów. Inne dokumenty: Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Zarzecze na lata 2006 – 1012 Program ochrony środowiska W wymienionych dokumentach zapisy dotyczące istnienia obiektów zabytkowych pojawiają się w formie lakonicznej. Najwięcej informacji znajduje się w Studium Uwarunkowań oraz Strategii Rozwoju. 15 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 5.2. Charakterystyka zasobów i analiza i krajobrazu 5.2.1. Zarys historii obszaru gminy stanu dziedzictwa Początki osadnictwa na terenie podlegającym dziś gminie Zarzecze, sięgają okresu neolitycznego, zwanego również młodszą epoką kamienną, trwającego na obszarze Polski od 4400 lat p.n.e. do 1700 lat p.n.e. O plemionach żyjących w owych czasach, o ich kulturze, sposobie życia, świadczą stanowiska paleontologiczne, odkryte przez archeologów na pograniczu obecnej Łapajówki i Zarzecza, zawierające przedmioty prehistoryczne oraz fragmenty ceramiki. Przedmioty należące do tego znaleziska świadczą o naddunajskim pochodzeniu osadników, zajmujących się głównie rybołówstwem, łowiectwem i zbieractwem oraz o początkach rolnictwa, związanego z hodowlą zwierząt i uprawą roślin. O osadnictwie epoki brązu (1700 lat p. n. e. do 650 lat p.n.e.) świadczą wykopaliska archeologiczne, usytuowane na Smyczku, dotyczące zapewne ludności prasłowiańskiej, będącej pod Wpływem kultury trzcinieckiej (Trzciniec w Lubelskiem), zajmującej się garncarstwem i obróbką drewna. Podczas kolejnej epoki, epoki żelaza (650 lat p.n.e. do 500 r. n.e.), na obszarze zarzeckim wystąpiły dość znaczne wpływy cywilizacji rzymskiej, czego dowodem są zachowane naczynia (wazy, miseczki) oraz monety rzymskie i greckie. W okresie wczesnego średniowiecza ścierały się tutaj wpływy słowiańszczyzny zachodniej (plemiona polskie) i słowiańszczyzny wschodniej (plemiona ruskie), powodowane rywalizacją władców ruskich, czeskich i polskich, trwające niejednokrotnie całe wieki (wiek X i XI). I tak oto, tereny zwane dawniej Rusią Halicką były w posiadaniu książąt ruskich do wieku XIV, kiedy to Król Polski Kazimierz Wielki przyłączył te ziemie do Polski, obwarowując je licznymi zamkami oraz miastami-fortecami. Kazimierz Wielki propagował zakładanie nowych miast i wsi, co wiązało się z przemyślaną akcją umacniania i zagospodarowywania ziem ruskich. Jego pracę kontynuowali władcy dynastii andegaweńskiej i jagiellońskiej, panujący nad Rusią Czerwoną do I rozbioru Polski (1772). Ze względu na brak dokumentu lokacyjnego Zarzecza oraz nieznanej daty wprowadzenia prawa niemieckiego, nie mona określić dokładnej daty założenia wsi. Wiadomo jest, że wieś została osadzona na prawie magdeburskim na początku XV wieku, czego dowodem jest istnienie sołectwa, w zapiskach pochodzących z 1462 i 1489 roku oraz przestrzenny podział wsi na łany kmiece, charakterystyczny dla osad zakładanych na karczowiskach leśnych. Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych, dotycząca wsi Zarzecze, pochodzi z 1430 roku. Charakter lokalizowania się wsi jest zawarty w samej nazwie Zarzecze, traktującej ten etap dosłownie. Do końca wieku XV wieś była własnością drobnej szlachty, której losy splatały się z możnym rodem Tarnowskich związanych z Jarosławiem. I tak spoczywała w rękach Cieszackich16 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze Ramszów, Mzurowskich, Siennowskich i Krzeczowskich. Około roku 1489 wieś składała się z pól dworskich oraz z dużego gospodarstwa sołeckiego, tworząc tym samym folwark. Cofnę się jeszcze do roku 1430, w którym to właściciel Cieszacina, Kisielowa i Rożniatowa ufundował kościół rzymsko-katolicki w Zarzeczu, dając tym samym początek parafii zarzeckiej. Epoka nowożytna odcisnęła swoje piętno na mieszkańcach wsi, obarczonych darmową pracą na rzecz swojego pana (pańszczyzna), z czym wiązało się ograniczenie praw osobistych i majątkowych, załamanie się samodzielnych gospodarstw kmiecych. Na domiar złego chłopi mieli odczuć jeszcze konsekwencje zbliżających się najazdów tatarsko-tureckich i wołoskich oraz mieli doświadczyć reformacji Kościoła katolickiego. O niezbyt pomyślnej sytuacji chłopów w owym okresie świadczą również zarazy, pomór bydła, czy niszcząca uprawy szarańcza. Wszelkie niedogodności losowe doprowadziły do obniżenia wydajności produkcyjnej chłopów, czego efektem było pozostawienie sporej powierzchni pól uprawnych odłogiem. Pomiędzy wiekiem XVI a XVIII Zarzecze przechodzi z rąk do rąk, stając się dobrem wielowioskowej szlachty, posiadającej liczne kompleksy ziemskie w Polsce i w Rusi Czerwonej. I tak przechodziło Zarzecze z rąk Adama Ramsza na ręce Jana Borowskiego, następnie na ręce Jadwigi Tarnowskiej, przed rokiem 1570 trafiło w ręce podstolego lubelskiego Jana Leskiego, który przekazał je w formie posagu Stanisławowi Dydyńskiemu. Przed rokiem 1731 Zarzecze dostaje się w ręce Morskich, panów Łapajówki, Rożniatowa oraz wielu wsi w okolicy Pruchnika. W roku 1772 ziemie dawnego województwa ruskiego zostały wcielone do monarchii habsburskiej, wchodząc w skład Królestwa Galicji i Lodomerii. Automatycznie zmienił się system administracyjny, prawny i wojskowy, wprowadzono górne granice pańszczyzny, poborowym zagwarantowano nieusuwalność z gruntów. Społeczeństwo wchodziło w nowy etap, niosący nieprzewidywalne zmiany (emigracja zarobkowa, tendencje niepodległościowe Polaków, powstanie listopadowe i styczniowe, usprawnienie galicyjskiej gospodarki i rolnictwa, utrzymanie odrębności narodowej poprzez naukę, literaturę, kulturę i oświatę). Pod koniec XVIII wieku Zarzecze trafia w ręce rodu Dzieduszyckich, z którymi jego losy są nieodzownie splecione po dzień dzisiejszy. Gmina Zarzecze dzieli się na 9 sołectw. Kisielów - pierwotnie stanowił południową część wsi Cieszacin Mały. Położony na zachód od Jarosławia, przy trasie do Zarzecza. Graniczy od zachodu z Zarzeczem, od wschodu z Cieszacinem Wielkim, a od strony południowej z lasem zwanym Roźwienicą i byłym folwarkiem w Woli Roźwienickiej. 17 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze Łapajówka - wieś położona na obszarach równinnych, około 14 km od Jarosławia, przy trasie Jarosław – Kańczuga, gdzie wysokość terenu dochodzi do 247 m. n. p. m. Graniczy od północy z Żurawiczkami , od wschodu z Zarzeczem, od południa z Rożniatowem i od zachodu z Urzejowicami. Lokowana na terenach podmokłych, sąsiadujących z Mleczką i jej zarzeckim ramieniem, nad którym znajdują się stare okopy tatarskie. Należała do hr. Włodzimierza Dzieduszyckiego. Maćkówka – według dykcyonarza Siarczyńskiego, jej właściwą nazwą jest Maszkowska Wola. Położona 3 km na południowy - wschód od Przeworska, graniczy z Żurawiczkami od południa, z Urzejowicami od zachodu i z Przeworskiem od północy. Należy do parafii rzymsko – katolickiej w Żurawiczkach. W XIX wieku zamieszkana była przez około 500 osób i należała do przeworskiej ordynacji ks. Lubomirskich. Położona na obszarach składających się z gleby glinkowej, bardzo urodzajnej, otoczona soczystymi i bujnymi łąkami. Pełnatycze – początkowo zwane Pełniatycze (forma ruska), należące do parafii rzymskokatolickiej w Siennowie. Oddalone około 12 km od Jarosławia. Wioska graniczy z Rożniatowem i Siennowem od zachodu, z Cząstkowicami od południa, z Wolą Roźwienicką od wschodu i z Zarzeczem od północy. Wieś ciągnie się od południa ku północy, na lewym brzegu Cietrzewi (dopływ Pruchnika), 208 m. n. p. m. Niegdyś należała do hr. Włodzimierza Dzieduszyckiego. Rożniatów – miejscowość położona w urodzajnej równinie, 225m. n. p. m., przy starym gościńcu z Jarosławia do Kańczugi. Graniczy z Krzeczowicami od zachodu, z Siennowem i Czudowicami od południa, z Pełnatyczami od wschodu oraz z Zarzeczem i Łapajówką od północy. Siennów – jest malowniczą miejscowością położoną w południowej części gminy Zarzecze, gdzie panujący mikroklimat stworzył dogodne warunki do rozwoju sadownictwa, co jego mieszkańcy skwapliwie wykorzystali. Najstarszy dokument, świadczący o istnieniu miejscowości, pochodzi z 1443 roku, mimo iż osada istniała dużo wcześniej. Jej pierwszym właścicielem był Jan Sienko, kasztelan lwowski. Zapiski kościelne wspominają o zaginionym akcie fundacyjnym kościoła w Siennowie z roku 1392. Historia Siennowa nierozerwalnie związana jest z dworem, kościołem i szkołą. Stary drewniany dwór, zwany zamczyskiem spłonął podczas najazdu Tatarów w 1524 roku. Nowy zespół parkowo–dworski powstał w roku 1676 roku, za sprawą Marii Ożarowskiej. Do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie pozostałości fortyfikacji 18 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze ziemskich, murowana oficyna oraz park założony w 1819 roku, zawierający niewiadomego pochodzenia nasyp ziemny (150 m. długości), ciągnący się prostopadle w stronę dworu. Podanie ludowe mówi o białej damie, przechadzającej się w księżycowe noce po jego krańcach porosłych dębami. Zalesie – wieś lokowana po II wojnie światowej. Graniczy z Maćkówką od strony północnej, z Żurawiczkami od strony zachodniej, Zarzeczem od strony południowej oraz z Ożańskiem od strony wschodniej. Niegdyś stanowiła własność tabularną hr. Włodzimierza Dzieduszyckiego. Zarzecze – jako stała osada została położona prawdopodobnie we wczesnym średniowieczu. W połowie XIV wieku weszła na trwałe, wraz z całym regionem przemyskim, w skład państwa polskiego. Struktura przestrzenna Zarzecza jest typowa dla osad zakładanych na karczowiskach leśnych. Oś osadniczą stanowiła rzeka, wzdłuż której stawiano zabudowania oddzielone od siebie drogami i opłotkami. Do końca XV wieku Zarzecze pozostawało w rękach drobnej szlachty, utrzymującej luźne, lenne stosunki z możnowładczym rodem Tarnowskich Jarosławskich. Szlachta przybierała nazwiska od nazwy wsi będących aktualnie w jej posiadaniu, które zmieniały się często, nawet w jednym pokoleniu. Źródła po raz pierwszy odnotowały właściciela Zarzecza dopiero w 1430 roku. Był nim fundator miejscowego kościoła parafialnego Henryk Ramsz, który był zarazem dziedzicem Cieszacina Wielkiego, Cieszacinka i Kisielowa. Około 1462 roku Zarzecze przeszło w ręce Jakuba Siennowskiego i pozostało w jego rodzinie przez ponad ćwierć wieku. Doniosłym wydarzeniem w dziejach średniowiecza Zarzecza było założenie parafii łacińskiej, przez co sama wieś zyskała na znaczeniu, stając się lokalnym ośrodkiem kultu religijnego, życia społecznego i kulturalnego. O życiu codziennym mieszkańców średniowiecznego Zarzecza niewiele można powiedzieć. Imiona kmieci wpisywano czasem do akt sądowych, ale tylko wtedy, gdy ich gospodarstwa były przedmiotem zastawu lub dzierżawy. W połowie XV wieku we wsi funkcjonowały już najważniejsze instytucje samorządowe, sądowe (ława wiejska) oraz zakłady usługowe. W dziejach Zarzecza epoki nowożytnej miały miejsce ważne procesy społeczne i gospodarcze, które były odzwierciedleniem pracy całego społeczeństwa. Wzrasta znaczenie i aktywność szlachty, która systematycznie obciążała chłopów pańszczyzną, powiększając tym samym swoje własne dochody. Ludność wsi poważnie odczuła konsekwencje działań wojennych, szczególnie najazdów tatarsko-tureckich. Z początkiem XVI wieku areał pól uprawnych wsi drastycznie się zmalał, pola leżały odłogiem i nie wiadomo bliżej, z jakich przyczyn Zarzecze opustoszało. Opuszczone pola w 1572 roku dołączono do rozrastającego się folwarku, w którym pracowali 19 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze ubodzy chłopi. Utrata niepodległości przez Polskę niewiele zmieniła w sytuacji wsi. Dopiero w drugiej połowie XIX wieku poprawiła się nieco pozycja prawna i materialna chłopów, ożywiło się także życie społeczne i kulturalne, głównie za sprawą właścicieli Zarzecza – Dzieduszyckich. W ich rękach wieś znalazła się w sposób nietypowy. W 1782 roku Ignacy Morski poślubił swoją kuzynkę Magdalenę, córkę Tadeusz Dzieduszyckiego i Salomei Trembińskiej. Magdalena była uzdolnioną malarką i projektantką. Ignacy Morski był obrotnym lecz skąpym finansistą i niewiernym mężem. Morscy rozwiedli się około 1817 roku. Wkrótce Ignacy zmarł pozostawiając Magdalenie dobra zarzeckie, gdzie już wcześniej zamieszkała ona na stałe. W Zarzeczu rozpoczęły się szeroko zakrojone prace budowlane przy przebudowie dworu, oraz całego układu przestrzennego wsi. Magdalena wykorzystując swoje doświadczenia z licznych podróży zagranicznych rozpoczęła budowę placu w stylu empire, do którego sama zaprojektowała wyposażenie. Oddzielnym nurtem toczyło się wówczas życie dworu. Pałac stał się znanym ośrodkiem życia towarzyskiego i umysłowego. Jego właściciele dali dowody patriotyzmu oraz zainteresowania różnymi dziedzinami życia. Zarzecze, zwłaszcza w XIX wieku było szeroko znane nie tylko w Galicji. Miejscowy dwór przyciągał zdolną młodzież, w tym artystów, pisarzy i poetów, którzy w zamian za gościnność pozostawili swe dzieła. Najcenniejsze źródła, rejestry podatkowe z czasów Rzeczypospolitej Szlacheckiej, austriackie mapy i księgi katastralne, wojskowe i kościelne spisy ludności, kroniki rodowe Dzieduszyckich, opisy majętności zarzeckiej oraz akta parafialne zostały w Archiwum Diecezjalnym w Przemyślu. Tak w przeszłości jak i obecnie Zarzecze tworzyło wraz z okolicznymi wsiami zwartą jednostkę administracji państwowej (gmina, gromada). Środowisko naturalne w okolicy Zarzecza nie zmieniało się w sposób zasadniczy od średniowiecza do czasów współczesnych. Sieć dróg krzyżujących się w pobliżu kościoła i łączących wieś z Jarosławiem (przez Kisielów i Cieszacin), Przeworskiem (przez Maćkówkę), Kańczugą (przez Rożniatów) i Pruchnikiem (przez Pełnatycze) pozostała bez zmian. Zmniejszyła się rola rzeki Mleczki, stanowiącej niegdyś główną oś zasadniczą wielu wsi, intensywnie wykorzystywanej do celów gospodarczych (młyny, tartaki, stawy rybne), a obecnie sprowadzonej do roli podrzędnego cieku wodnego. W porównaniu ze stanem sprzed paru stuleci poważnie obniżył się poziom wód gruntowych w wyniku systematycznego zmniejszania się powierzchni lasu. Nazwa miejscowa Zarzecze występowała pospolicie na ziemiach polskich. Według źródeł, aż do połowy XIX wieku wieś koło Jarosławia określano jako Zarzycze w formie zbliżonej do ówczesnego języka potocznego (gwarowe rzyka). Pochodzenie nazwy nie budzi wątpliwości. Oznacza ona osadę za rzeką, w tym przypadku za rzeką Mleczką. 20 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze Po wielowiekowej historii Zarzecza pozostały na terenie wsi liczne zabytki kultury materialnej, oraz nikłe już tradycje bogatej niegdyś kultury ludowej. Najstarsze z zabytków sięgają przełomu XVIII i XIX wieku. Wyjątkowe walory architektoniczne posiada zespół pałacowy (oficyna, pałac, mała oranżeria i park romantyczny), kościół oraz dzwonnica. Żurawiczki – wieś (Żurowiczki), lokowana najprawdopodobniej w XV wieku. Położona jest w dolinie rzeki Mleczki, około 5 km na południowy – wschód od Przeworska. Graniczy z Maćkówką od strony północnej, z Urzejowicami od strony zachodniej, z Krzeczowicami i Łapajówką od strony południowej oraz z Zalesiem od strony wschodniej. Niegdyś stanowiła własność tabularną hr. Włodzimierza Dzieduszyckiego. 21 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 5.2.2. Krajobraz kulturowy Gmina Zarzecze należy do ciekawych i atrakcyjnych zakątków południowowschodniej Polski. Ma ona bogatą i ciekawą historię, znajdują się tu zabytki kultury oraz cenne osobliwości świata roślinnego i zwierzęcego. Obszar gminy znajduje się w terenie przewidzianym do intensywnego rozwoju turystyki i wypoczynku, a jego możliwości w tym zakresie znacząco zwiększa fakt, iż wieś Zarzecze zlokalizowana jest u zbiegu dróg powiatowych. Właściwie utrzymane, estetycznie zagospodarowane i wyeksponowane walory kulturowe są wyrazem dumy oraz szacunku i troski mieszkańców tych terenów o własne dziedzictwo kulturowe. Gmina Zarzecze jest usytuowana w malowniczo ukształtowanej Kotlinie Sandomierskiej rozciągającej się od podnóża Karpat po wyżyny: Małopolską i Lubelsko-Lwowską. Brak uciążliwego dla środowiska przemysłu sprawił, że teren ten odznacza się czystym, nieskażonym powietrzem. Świetnie nadaje się, więc do celów kuracyjnych i wypoczynku, a warunki naturalne dają możliwość organizowania popularnych form wypoczynku turystyki rowerowej i pieszej. Poza tym zachowało się wiele - choć stopniowo ulegają zniszczeniu - historycznych budynków zarówno dworskich, jak folwarcznych, a w szczególności obiektów gospodarczych. Na krajobraz kulturowy gminy Zarzecze, jako ważny element dziedzictwa kulturowego, składają się: Zespół parkowo-pałacowy w Zarzeczu, Oficyna i park w Siennowie, Kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych w Siennowie, Kościół pod wezwaniem Ofiarowania Najświętszej Maryi Panny w Pełnatyczach, Kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Zarzeczu, Kapliczka murowana z II poł. XIX wieku w Łapajówce. Jednym z elementów dziedzictwa kulturowego są zabytkowe cmentarze grekokatolickie w Pełnatyczach i Rożniatowie. Cmentarz w Pełnatyczach położony jest na skraju wsi, przy drodze do Cząstkowic, tuż za kościołem parafialnym, po lewej stronie cmentarza rzymskokatolickiego. Założony został w 2 poł. XIX wieku, na planie wydłużonego prostokąta, najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1890 roku. Swoją powierzchnią obejmuje 0,33 ha. Cmentarz w Rożniatowie położony jest na niewielkim wzniesieniu, 1,5 km od centrum wsi, między Rożniatowem a Siennowem. Założony został końcem XIX wieku, wokół dawnej, nieistniejącej cerkwi. Najstarszy istniejący nagrobek pochodzi z 1918 roku, oprócz tego istnieje kilkanaście nagrobków i 25 mogił. 22 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 5.2.3. Zabytki nieruchome Wykaz zabytków wpisanych do rejestru zabytków Łapajówka Kapliczka z rzeźbami św. Piotra i św. Pawła oraz antependium ze sceną adoracji Krzyża Świętego. Kapliczka wpisana do rejestru pod numerem A-76. Maćkówka Stanowisko archeologiczne nr 2 na obszarze 103-81 – ślady osadnictwa z epoki kamienia/neolitu oraz osada kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich. Wpisane do rejestru pod numerem A-408. Stanowisko archeologiczne nr 3 na obszarze 103–81 – osada z okresu wczesnego średniowiecza – wpis pod numerem A-574. Pełnatycze Zespół Kościoła Parafialnego p.w. Ofiarowania Najświętszej Maryi Panny – kościół (użytkowany jako cerkiew grekokatolicka w latach 1921 – 1944), murowany w 1789 r., przebudowany w roku 1900; dzwonnica murowana w roku 1789, przebudowana w roku 1900; plebania murowana ok. poł. XIX w., nadbudowana w XX w.; brama murowana końcem XIX w.; cmentarz grekokatolicki z 2 poł. XIX w. Obiekt wpisany do rejestru pod nr A-231. Plebania wpisana pod numerem A-300 Kapliczka murowana z 1898 r. koło domu nr 52. Wpisana pod numerem A-60. Siennów Kościół Parafialny p.w. Wszystkich Świętych, drewniany z roku 1676. Wpisany do rejestru pod nr A-305. Pozostałości zespołu dworskiego – murowana oficyna z XVIII w., przebudowana końcem XIX w.; pozostałości fortyfikacji z XVIII w.; park z XVIII/XIX wieku. Wpis pod nr A-34. Zarzecze Zespół Kościoła Parafialnego p.w. św. Michała Archanioła – kościół i dzwonnica murowane w latach 1880 – 1895 wg projektu Juliana Zachariewicza; plebania z 1 ćw. XX w. Wpisane pod nr A-305. Zespół parkowo-pałacowy składający się z pałacu murowanego w latach 1817 – 1819 wg projektu Chrystiana Aignera; oficyny murowanej w XIX w.; holenderii murowanej ok. roku 1820; stajni murowanej z poł. XIX w.; parku romantycznego z XVIII w. Wpis do rejestru pod nr A-42. 23 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze Oranżeria murowana w 1820 roku wg projektu Aignera. Obecnie domy mieszkalne wraz z ścianą łącznika, będącego elementem zespołu parkowo -pałacowego. Wpisana do rejestru zabytków pod nr A-351. Żurawiczki Stanowisko archeologiczne nr 10 w obrębie obszaru 104 -81 - Fortyfikacje ziemskie z XVII/XVIII wieku, osada – krąg kultury lendzielsko-polgarskiej z okresu wczesnego neolitu, osada kultury trzcinieckiej z epoki brązu, ślady osadnictwa kultury przeworskiej okresu wpływów rzymskich. Wpisane pod numerem A-741. 24 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze Wykaz istniejących obiektów zabytkowych nieruchomych znajdujących się w Gminnej Ewidencji Zabytków W wykazie znalazły się nieruchome obiekty zabytkowe, znajdujące się w GEZ. W związku z sytuacją, że niektóre budynki zostały rozebrane oraz skreślone z ewidencji Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Przemyślu, to nie są ujęte w poniższym zestawieniu. Kisielów 1. Stanowisko archeologiczne nr 1 w obrębie obszaru 104-81. 2. Stanowisko archeologiczne nr 2 w obrębie obszaru 104-81. 3. Stanowisko archeologiczne nr 3 w obrębie obszaru 104-81. 4. Stanowisko archeologiczne nr 4 w obrębie obszaru 104-81. 5. Stanowisko archeologiczne nr 5 w obrębie obszaru 104-81. 6. Stanowisko archeologiczne nr 6 w obrębie obszaru 104-82. 7. Stanowisko archeologiczne nr 7 w obrębie obszaru 104-82. 8. Stanowisko archeologiczne nr 8 w obrębie obszaru 104-82. 9. Stanowisko archeologiczne nr 9 w obrębie obszaru 104-82. Łapajówka 1. Kapliczka – murowana, koniec XIX w. (A-76) 2. Stanowisko archeologiczne nr 1 w obrębie obszaru 103-81. Maćkówka 1. Kapliczka – przy drodze Przeworsk-Zarzecze, murowana z 1901 r. 2. Szkoła murowana z 1910 r. i rządcówka murowana z końca XIX w. (obecnie włączone do kompleksu szkolnego) 3. Zagroda nr 72 – dom drewniany i stajnia z lat 30-tych XX w. (wł. Zając Teresa) 4. Zagroda nr 99 – dom drewniany z pocz. XX w. i stajnia drewniana z 1914 r. (wł. Szczepański Rafał) 5. Dom nr 46 – drewniany z lat 30-tych XX w. (wł. Hejnosz Zofia) 6. Dom nr 48 – drewniany z lat 30-tych XX w. 7. Dom nr 73 – drewniany z lat 30-tych XX w. (wł. Bieniasz Wojciech) 8. Dom nr 89 – drewniany z końca XIX w. (wł. Szot Zygmunt) 9. Dom nr 90 – drewniany z końca XIX w. (wł. Pieniążek Zbigniew) 10. Dom nr 92 – drewniany z 1914 r. (wł. Machaj Zofia) 11. Dom nr 93 – drewniany z lat 20-tych XX w. 12. Dom nr 103 – drewniany z lat 20-tych XX w. (wł. Dałomis Maria) 13. Dom nr 104 – drewniany z lat 20-tych XX w. (wł. Śliwa Maria) 14. Dom nr 106 – drewniany z lat 20-tych XX w. 15. Stajnia w zagrodzie nr 141 – murowana z początku XX w. (wł. Dziedzic Tadeusz) 25 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 16. Stanowisko archeologiczne nr 1 w obrębie obszaru 103-81. 17. Stanowisko archeologiczne nr 2 w obrębie obszaru 103-81 (A-765/408). 18. Stanowisko archeologiczne nr 3 w obrębie obszaru 103-81 (A-574). 19. Stanowisko archeologiczne nr 4 w obrębie obszaru 103-81. 20. Stanowisko archeologiczne nr 5 w obrębie obszaru 103-81. 21. Stanowisko archeologiczne nr 6 w obrębie obszaru 103-81. 22. Stanowisko archeologiczne nr 7 w obrębie obszaru 103-81. 23. Stanowisko archeologiczne nr 8 w obrębie obszaru 103-81. 24. Stanowisko archeologiczne nr 9 w obrębie obszaru 103-81. 25. Stanowisko archeologiczne nr 10 w obrębie obszaru 103-81. 26. Stanowisko archeologiczne nr 11 w obrębie obszaru 103-81. 27. Stanowisko archeologiczne nr 12 w obrębie obszaru 103-81. 28. Stanowisko archeologiczne nr 13 w obrębie obszaru 103-81. 29. Stanowisko archeologiczne nr 14 w obrębie obszaru 103-81. 30. Stanowisko archeologiczne nr 15 w obrębie obszaru 103-81. 31. Stanowisko archeologiczne nr 16 w obrębie obszaru 103-81. 32. Stanowisko archeologiczne nr 17 w obrębie obszaru 103-81. 33. Stanowisko archeologiczne nr 18 w obrębie obszaru 103-81. 34. Stanowisko archeologiczne nr 19 w obrębie obszaru 103-81. Pełnatycze 1. Zespół Kościoła Parafialnego p.w. Ofiarowania NMP (A-231). 2. Plebania murowana (A-300). 3. Kapliczka murowana z 1898 r. – koło domu nr 52 (A-60). 4. Dom nr 6 – drewniany z początku XX w. (wł. Tomas Krystyna). 5. Dom nr 28 – drewniany z 1934 r. (wł. Lenar Tadeusz). 6. Młyn wodny – murowano-drewniany, remontowany w latach 1996-1997 (wł. Malinowski Piotr). 7. Stanowisko archeologiczne nr 1 w obrębie obszaru 104-81. 8. Stanowisko archeologiczne nr 2 w obrębie obszaru 104-81. 9. Stanowisko archeologiczne nr 3 w obrębie obszaru 104-81. 10. Stanowisko archeologiczne nr 4 w obrębie obszaru 104-81. 11. Stanowisko archeologiczne nr 5 w obrębie obszaru 104-81. 12. Stanowisko archeologiczne nr 6 w obrębie obszaru 105-81. 13. Stanowisko archeologiczne nr 7 w obrębie obszaru 105-81. 14. Stanowisko archeologiczne nr 8 w obrębie obszaru 105-81. 15. Cmentarz grekokatolicki z 2 poł. XIX w. (A-231) Rożniatów 1. Kapliczka – murowana około poł. XIX w. 2. Zagroda nr 80 – dom i stodoła drewniana z końca XIX w. (wł. Bujna Aniela) 26 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 3. Dom nr 130 – drewniany z początku XX w. (wł. Boratyn Aniela) 4. Dom nr 189 – drewniany z 1914 r. 5. Dom nr 194 – drewniany z 1915 r. (wł. Puć Marian). 6. Stanowisko archeologiczne nr 1 w obrębie obszaru 104-81. 7. Stanowisko archeologiczne nr 2 w obrębie obszaru 104-81. 8. Stanowisko archeologiczne nr 3 w obrębie obszaru 104-81. 9. Stanowisko archeologiczne nr 4 w obrębie obszaru 104-81. 10. Stanowisko archeologiczne nr 5 w obrębie obszaru 104-81. 11. Stanowisko archeologiczne nr 6 w obrębie obszaru 104-81. 12. Stanowisko archeologiczne nr 7 w obrębie obszaru 104-81. 13. Stanowisko archeologiczne nr 8 w obrębie obszaru 104-81. 14. Stanowisko archeologiczne nr 9 w obrębie obszaru 104-81. 15. Stanowisko archeologiczne nr 10 w obrębie obszaru 104-81. 16. Stanowisko archeologiczne nr 11 w obrębie obszaru 105-81. 17. Stanowisko archeologiczne nr 12 w obrębie obszaru 105-81. 18. Cmentarz grekokatolicki z końca XIX w. Siennów 1. Kościół Parafialny p.w. Wszystkich Świętych (A-305). 2. Pozostałości zespołu dworskiego (A-34). 3. Stanowisko archeologiczne nr 1 w obrębie obszaru 105-81. 4. Stanowisko archeologiczne nr 2 w obrębie obszaru 104-81. 5. Stanowisko archeologiczne nr 3 w obrębie obszaru 104-81. 6. Stanowisko archeologiczne nr 4 w obrębie obszaru 104-81. 7. Stanowisko archeologiczne nr 5 w obrębie obszaru 105-81. 8. Stanowisko archeologiczne nr 6 w obrębie obszaru 105-81. 9. Stanowisko archeologiczne nr 7 w obrębie obszaru 105-81. 10. Stanowisko archeologiczne nr 8 w obrębie obszaru 105-81. 11. Stanowisko archeologiczne nr 9 w obrębie obszaru 105-81. 12. Stanowisko archeologiczne nr 10 w obrębie obszaru 105-81. 13. Stanowisko archeologiczne nr 11 w obrębie obszaru 105-81. 14. Stanowisko archeologiczne nr 12 w obrębie obszaru 105-81. 15. Cmentarz rzymskokatolicki z poł. XIX w. Zalesie 1. Dom nr 56 – drewniany z lat 30-tych XX w. (wł. Obarzanowski Bogdan) 2. Dom nr 65 – drewniany z 1926 r. 3. Dom nr 73 – drewniany z 1920 r. 4. Stanowisko archeologiczne nr 1 w obrębie obszaru 104-81. 5. Stanowisko archeologiczne nr 2 w obrębie obszaru 104-81. 6. Stanowisko archeologiczne nr 3 w obrębie obszaru 104-81. 27 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 7. Stanowisko archeologiczne nr 4 w obrębie obszaru 104-81. 8. Stanowisko archeologiczne nr 5 w obrębie obszaru 104-81. 9. Stanowisko archeologiczne nr 6 w obrębie obszaru 104-81. Zarzecze 1. Zespół Kościoła Parafialnego p.w. św. Michała Archanioła (A-649). 2. Kapliczka obok domu nr 16 – murowana z 1874 r. 3. Karczma – murowana z 1 ćw. XX w. – obecnie lokale mieszkalne, biurowe i handlowe (wł. Gmina Zarzecze). 4. Zespół parkowo-pałacowy (wł. Gmina Zarzecze) (A-42). 5. Oranżeria murowana (wł. Powiat Przeworski) (A-351). 6. Zespół folwarczny – rządcówka, stajnia, spichlerz. 7. Dom nr 5 – murowany z 1 ćw. XX w. (wł. Mielniczek Antoni). 8. Dom nr 7 – murowany z 1 ćw. XX w. (Kucza Albina). 9. Stanowisko archeologiczne nr 1 w obrębie obszaru 104-81. 10. Stanowisko archeologiczne nr 2 w obrębie obszaru 104-81. 11. Stanowisko archeologiczne nr 3 w obrębie obszaru 104-81. 12. Stanowisko archeologiczne nr 4 w obrębie obszaru 104-81. 13. Stanowisko archeologiczne nr 5 w obrębie obszaru 104-81. 14. Stanowisko archeologiczne nr 6 w obrębie obszaru 104-81. 15. Stanowisko archeologiczne nr 7 w obrębie obszaru 104-81. 16. Stanowisko archeologiczne nr 8 w obrębie obszaru 104-81. 17. Stanowisko archeologiczne nr 9 w obrębie obszaru 104-81. 18. Stanowisko archeologiczne nr 10 w obrębie obszaru 104-81. 19. Stanowisko archeologiczne nr 11 w obrębie obszaru 104-81. 20. Stanowisko archeologiczne nr 12 w obrębie obszaru 104-81. 21. Mogiła nieznanego żołnierza z okresu II wojny światowej (na terenie zespołu parkowo-pałacowego) 22. Cmentarz rzymskokatolicki z poł. XIX w. Żurawiczki 1. Kapliczka murowana z początku XX w. 2. Kapliczka murowana z 1887 r. 3. Pozostałości zespołu folwarcznego – zagroda nr 256 (wł. Elżbieta DenduraBarwinek, Piotr Dendura) 4. Dom nr 5 – drewniany z 1932 r. (wł. Machaj Edward) 5. Dom nr 52 – drewniany z lat 20-tych XX w. (wł. Żyła Halina) 6. Dom nr 65 – drewniany z 1910 r. (wł. Jamroży Zbigniew) 7. Dom nr 75 – drewniany z lat 20-tych XX w. (wł. Bogacz Jan) 8. Dom nr 79 – drewniany z początku XX w. (wł. Michalik Stanisław) 9. Dom nr 83 – drewniany z XIX/XX w. 28 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 10. Dom nr 91 – murowany z końca XIX w. (wł. Kubicki Józef) 11. Dom nr 107 – drewniany z 1934 r. 12. Dom nr 118 – drewniany z 1920 r. (wł. Śliwa Zbigniew) 13. Dom nr 165 – drewniany z początku XX w. (wł. Depciuch Antoni) 14. Dom nr 170 – drewniany z 1921 r. (wł. Depciuch Antoni) 15. Dom nr 184 – drewniany z końca XIX w. 16. Dom nr 200 – drewniany z 1938 r. (wł. Mazur Stanisław) 17. Dom nr 216 – drewniany z lat 30-tych XX w. (wł. Jasiewicz Bogusław) 18. Stanowisko archeologiczne nr 1 w obrębie obszaru 103-81. 19. Stanowisko archeologiczne nr 2 w obrębie obszaru 103-81. 20. Stanowisko archeologiczne nr 3 w obrębie obszaru 103-81. 21. Stanowisko archeologiczne nr 4 w obrębie obszaru 103-81. 22. Stanowisko archeologiczne nr 5 w obrębie obszaru 103-81. 23. Stanowisko archeologiczne nr 6 w obrębie obszaru 103-81. 24. Stanowisko archeologiczne nr 7 w obrębie obszaru 103-81. 25. Stanowisko archeologiczne nr 8 w obrębie obszaru 103-81. 26. Stanowisko archeologiczne nr 9 w obrębie obszaru 103-81. 27. Stanowisko archeologiczne nr 10 w obrębie obszaru 104-81 (A-764/471) 28. Stanowisko archeologiczne nr 11 w obrębie obszaru 104-81. 29. Stanowisko archeologiczne nr 12 w obrębie obszaru 103-81. 30. Stanowisko archeologiczne nr 13 w obrębie obszaru 104-81. 31. Stanowisko archeologiczne nr 14 w obrębie obszaru 104-81. 32. Stanowisko archeologiczne nr 15 w obrębie obszaru 104-81. 33. Stanowisko archeologiczne nr 16 w obrębie obszaru 104-81. 34. Stanowisko archeologiczne nr 17 w obrębie obszaru 104-81. 35. Stanowisko archeologiczne nr 18 w obrębie obszaru 104-81. 36. Stanowisko archeologiczne nr 19 w obrębie obszaru 104-81. 37. Stanowisko archeologiczne nr 20 w obrębie obszaru 104-81. 38. Stanowisko archeologiczne nr 21 w obrębie obszaru 104-81. 39. Stanowisko archeologiczne nr 22 w obrębie obszaru 104-81. 40. Stanowisko archeologiczne nr 23 w obrębie obszaru 104-81. 41. Stanowisko archeologiczne nr 24 w obrębie obszaru 104-81. 42. Stanowisko archeologiczne nr 25 w obrębie obszaru 104-81. 43. Stanowisko archeologiczne nr 26 w obrębie obszaru 104-81. 29 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 5.2.4. Zabytki ruchome Zgodnie z definicją zawartą w wzmiankowanej ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami - zabytek ruchomy - to rzecz ruchoma, jej część lub zespół rzeczy ruchomych, będących dziełem człowieka lub związanych z jego działalnością i stanowiących świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Do zabytków ruchomych podlegających ochronie i opiece ustawodawca zaliczył dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, prezentujące minione kierunki artystyczne. Zaliczają się do nich również inne obiekty, nie będące w pełni dziełami sztuki. Są nimi przedmioty posiadające wysoką wartość historyczną i naukową, będące świadectwem poziomu kultury materialnej, np. wytwory sztuki ludowej i rękodzieła oraz inne obiekty etnograficzne, instrumenty muzyczne, przedmioty zgromadzone w kolekcjach, numizmaty, pieczęcie, medale i ordery, militaria, pamiątki historyczne, czy przedmioty związane z wybitnymi osobistościami lub instytucjami. Oprócz obiektów wchodzących w skład wyposażenia budowli - także wystrój architektoniczny zaliczany jest do zabytku ruchomego. Należą do niego elementy stałej dekoracji budynków (zewnętrznej i wewnętrznej) oraz obiekty tzw. małej architektury, ale pod warunkiem, że posiadają cechy indywidualnych, niepowtarzalnych wytworów artystycznych. Są to m. in. rzeźby, płaskorzeźby, malowidła ścienne, mozaiki, sztukaterie i detal architektoniczny (np. gzymsy, obramowania otworów okiennych i drzwiowych), ale także rzeźby ogrodowe, fontanny, pomniki, kapliczki przydrożne, drogowskazy kamienne, nagrobki itp. Zabytki ruchome na terenie gminy Zarzecze to wyposażenie obiektów sakralnych, które są właściwie i prawidłowo chronione. W celu zabezpieczenia wyposażenia kościołów, zostały w nich zainstalowane systemy alarmowe, które ostrzegają o próbie kradzieży oraz zagrożeniu pożarowym. Zabezpieczone zostały kościoły w Pełnatyczach, Siennowie i Zarzeczu. Wpisany do rejestru zabytków ruchomych pod numerem B - 224 drewniany krzyż przydrożny z figurą Chrystusa został odrestaurowany w roku 2008 przez konserwatora dzieł sztuki mgra Wojciecha Kozaka, a następnie ustawiony na terenie zespołu parkowo-pałacowego w Zarzeczu (nr ewid. 998/2). Ponadto do rejestru wpisane pod numerem B-76 jest wyposażenie kapliczki w Łapajówce, które stanowią rzeźby św. Piotra i św. Pawła oraz antependium ze sceną adoracji Krzyża Świętego. W Łapajówce znajduje się również krzyż przydrożny stojący na posesji nr 117 – został on wpisany pod numerem B-313. 30 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 5.2.5. Zabytki archeologiczne Początki osadnictwa na terenie gminy Zarzecze, sięgają okresu neolitycznego, zwanego również młodszą epoką kamienną, trwającego na obszarze Polski od 4400 lat p.n.e. do 1700 lat p.n.e. O plemionach żyjących w owych czasach, o ich kulturze, sposobie życia, świadczą stanowiska paleontologiczne, odkryte przez archeologów na pograniczu obecnej Łapajówki i Zarzecza, zawierające przedmioty prehistoryczne oraz fragmenty ceramiki. Przedmioty należące do tego znaleziska świadczą o naddunajskim pochodzeniu osadników, zajmujących się głównie rybołówstwem, łowiectwem i zbieractwem oraz o początkach rolnictwa, związanego z hodowlą zwierząt i uprawą roślin. O osadnictwie epoki brązu (1700 lat p. n. e. do 650 lat p.n.e.) świadczą wykopaliska archeologiczne, usytuowane na Smyczku, dotyczące zapewne ludności prasłowiańskiej, będącej pod Wpływem kultury trzcinieckiej (Trzciniec w Lubelskiem), zajmującej się garncarstwem i obróbką drewna. Podczas kolejnej epoki, epoki żelaza (650 lat p.n.e. do 500 r. n.e.), na obszarze zarzeckim wystąpiły dość znaczne wpływy cywilizacji rzymskiej, czego dowodem są zachowane naczynia (wazy, miseczki) oraz monety rzymskie i greckie. Z miejscowości Maćkówka pochodzi duża liczba znalezisk archeologicznych, m.in.: przedmioty brązowe (1200-800 r. p.n.e.), najstarsze, napotkane tutaj szczątki człowieka z młodszej epoki kamiennej, denar Marka Aureliusza z 165 r.n.e., co potwierdza tezę prowadzenia w tamtych czasach handlu dalekosiężnego na tych terenach. Na terenie gminy Zarzecze do chwili obecnej istnieje 105 stanowisk archeologicznych. Trzy stanowiska wpisane są do rejestru zabytków, dwa z nich umiejscowione są w miejscowości Maćkówka, jedno stanowisko istnieje w Żurawiczkach. Pozostałe 102 stanowiska znajdują się w ewidencji PWKZ w Przemyślu oraz zostały ujęte w GEZ. Wykaz stanowisk został ujęty w niniejszym opracowaniu. W rozbiciu na sołectwa gminy Zarzecze istnieje odpowiednia liczba stanowisk: Kisielów – 9, Łapajówka – 1, Maćkówka – 19, Pełnatycze – 8, Rożniatów – 12, Siennów – 12, Zalesie – 6, Zarzecze – 12, Żurawiczki – 26. 31 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 5.2.6. Zabytki w zbiorach muzealnych i innych Gmina Zarzecze może poszczycić się faktem, iż w roku 2008 otwarte zostało w zarzeckim pałacu Muzeum im. Dzieduszyckich. Muzeum jest oddziałem filialnym Muzeum w Jarosławiu. Dla zwiedzających turystów muzeum otwarte jest w dni powszednie w godz. 8.00 – 15.00, jednakże istnieje możliwość zwiedzania w dni wolne od pracy po wcześniejszym ustaleniu z Centrum Kultury. Zabytkami zarzeckiego muzeum są eksponaty przewiezione z Jarosławia. Stanowią one stałą ekspozycję sal muzealnych. Eksponowane są również inne dzieła z muzeów w Krakowie, Lubaczowie, Rzeszowie, Krośnie, Łańcucie i Kozłówce – lecz ze względu na ich określony czas ekspozycji nie zostały wymienione w niniejszym opracowaniu. Wykaz eksponatów Muzeum im. Dzieduszyckich w Zarzeczu LP Opis eksponatu Stan zachowania 1. Obraz, P. Labruzzi, portret Magdaleny Morskiej, Rzym 1783, pł./ol. wym. 82 x 69 cm, rama drewniana, złocona, profilowana Obraz, P. Labruzzi, portret Ignacego Morskiego, rzym 1783, pł./ol. wym. 74 x 65 cm, rama drewniana, złocona, profilowana Rzeźba, AN., Herkules, Włochy XVIII/XIX w., marmur, wym. wys. 76 cm, śr. podst. 18 x 23,5 cm Rzeźba, AN., Demeter, Włochy XVIII/XIX w., marmur, wym. wys. 73 cm Lampa stojąca, pocz. XIX w., blacha, brąz, szkło, wym. wys. 96 cm Świecznik sześcioramienny, wiszący, Polska, pocz. XIX w., wym. wys. 130 cm, śr. 120 cm, drewno, metal, brąz, złocenia Lustro w ramie drewnianej, profilowanej, złoconej, Polska, pocz. XIX w. wym. z ramą 117 x 132 cm Kanapa, Polska, pocz. XIX w., drewno, tkanina, brąz, wym. 116 x 195 x 53 – sztuk 2 dobry, po konserwacji w 2008 r. dobry, po konserwacji w 1981 r. dobry 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Fotel, Polska, pocz. XIX w., drewno, brąz, tkanina, wym. 79 x 62 x 50 cm – sztuk 3 10. Obraz, J. Brand, Pejzaż z rybakiem, Austria, 2 poł. XVIII w., pł./ol., wym. 108 x 75 cm, rama drewniana, złocona, profilowana 32 Miejsce ekspozycji rotunda I p. rotunda I p. rotunda I p. dobry rotunda I p. dobry, brak 3 plakietek dobry, po konserwacji w 2008r. rotunda I p. dobry, rama po konserwacji w 2008r. konserwacja w 1977 r., odspojenia i ubytki forniru, tkanina przetarta konserwacja w 1977 r., drobne ubytki forniru, tkanina spłowiała, przetarta po konserwacji w 1974 r. rotunda I p. rotunda I p. rotunda I p. rotunda I p. sala ze słonecznikami Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. Obraz, J. Brand, Pejzaż z rybakiem z siecią, Austria, 2 poł. XVIII w., pł./ol., wym. 108 x 75 cm, rama drewniana, złocona, profilowana Komódka, Polska , pocz. XIX w., drewno, brąz, wym. 74 x 96 x 48 Obraz, A. Reychan, Portret Magdaleny Morskiej, Polska, 1 poł. XIX w., pł./ol. wym. 81 x 62 cm, rama drewniana, złocona, profilowana Postument, Polska, 1 poł. XIX w., drewno, wym. wys. 87 cm, śr. 46,5 cm Rzeźba, AN, Pallas Atena, Włochy, pocz. XIX w., marmur, wym. wys. 104 cm, podst. 35 x 24 cm Obraz, J. Schoepf, Portret młodego mężczyzny, Tyrol 1789 r., pł./ol., wym. 57,5 x 47,5 cm, rama drewniana, złocona, profilowana Obraz, J. Schoepf, Portret starszego mężczyzny, Tyrol 1789 r., pł./ol., wym. 56,5 x 47 cm, rama drewniana, złocona, profilowana Kobierzec kaukaskim w typie chila, wełna, wym. 234 x 122, Kaukaz, XIX w. Stół, Polska, 1 ćw. XIX w., drewno, fornir, wym. 79 x 169 x 79 Krzesło, Polska, 1 ćw. XIX w., drewno, tkanina, brąz, wym. 93 x 47 x 44 cm – sztuk 7 Gotowalnia, Polska, 1 ćw. XIX w., drewno, lustro, wym. 78 x 80 x 63 cm Postument, Polska, pocz. XIX w., imitacja porfiru, wym. wys. 111 cm, śr. 32 – sztuk 2 Waza, pocz. XIX w., majolika, wym. wys. 73 cm, śr. 31 Stół, Polska, 1 ćw. XIX w., drewno, wym. wys. 75 cm, śr. blatu 110 cm Sekretarzyk, Polska, 1 ćw. XIX w., drewno, filc, wym. 160 x 90 x 57 cm 26. Kałamarz, Polska, 1 ćw. XIX w. 27. Krzesło, Polska, 1 ćw. XIX w., drewno, tkanina, wym. wys. 86 cm, śr. 50 cm Lampa wisząca, Polska, 1 poł. XIX w., brąz złocony, szkło, wym. dł. 136 cm, śr. 42 Fajczarnia, drewno, metal, Polska, poł. XIX w., wym. 122 x 76 x 37 cm Fajka z cybuchem, XX w., drewno, dł. 14,3, wys. 2,8, śr. napychu 1,7 28. 29. 30. 33 po konserwacji w 1974 r. sala ze słonecznikami brak bazy pilastra, odspojenia forniru, zadrapania dobry po konserwacji w 1983 roku drobne rysy, pęknięcia na trzonie po konserwacji w 2008 r. po konserwacji w 1979 r. sala ze słonecznikami po konserwacji w 1978 r. sala ze słonecznikami średni sala ze słonecznikami sala ze słonecznikami sala ze słonecznikami po konserwacji w 1977 r. po konserwacji w 1977 r., wyplamienia na tkaninie po konserwacji w 1976 r. drobne ubytki i zabrudzenia drobne przetarcia i zabrudzenia zarysowania na blacie po konserwacji w 1976 r., filc przetarty i zabrudzony dosyć dobry, drobne ubytki i zabrudzenia po konserwacji w 1977 r. brąz po konserwacji w 1989 r. po konserwacji w 1998 r. dobry sala ze słonecznikami sala ze słonecznikami sala ze słonecznikami sala ze słonecznikami sala ze słonecznikami sala ze słonecznikami sala ze słonecznikami sala ze słonecznikami sala ze słonecznikami sala ze słonecznikami sala ze słonecznikami sala ze słonecznikami sala Włodzimierza sala Włodzimierza Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. Fajka bez cybucha, 1835 r., sepiolit, blacha srebrna, wym. wys. 14,0, dł. 9,3 Fajka bez cybucha, k. XIX w., drewno, blacha mosiężna, wym. wys. 10,3, dł. 11,8 Fajka z cybuchem, róg, wym. wys. 4,5 , dł. 13,9 dobry Fajka bez cybucha, Niemcy, Cassel, k. XIX w., porcelana, wym. wys. 13,5 Fajka bez cybucha, XIX w., drewno, wym. wys. 4, szer. 8,5 Fajka z cybuchem, Włochy, XX w. drewno, wym. wys. 3, dł. 14 Cybuch fajki, Polska, XIX w., drewno, drucik, koraliki, wym. dł. 51 Fajka z cybuchem, XIX w., drewno, szylkret, porcelana, wym. dł. 86,5, wys. cylindra 9,1 dobry Fajka z cybuchem, XIX w., drewno, szylkret, porcelana, róg, wym. dł. 86, wys. cylindra 12 Fajka z cybuchem, Niemcy, XIX w., drewno, porcelana, róg, szylkret, wym. dł. 181, wys. cylindra 13 Serwantka, Polska, ok. 1900 r., drewno, szkło, wym. 181 x 104 x 49 Sztucer, XVIII/XIX w., żelazo, drewno, mosiądz, dł. cał. 102 cm, kaliber 14 mm Strzelba kapiszonowa, Austria, 1 poł. XIX w., stal, żelazo, drewno, mosiądz, dł. cał. 89 cm, kaliber 18 mm Krzesło, drewno, tkanina, Polska, pocz. XIX w., wym. 87 x 55 cm Obraz, J. Maszkowski, Portret Pauliny z Działyńskich Dzieduszyckich, Polska, 1 poł. XIX w., pł./ol., rama drewniana, złocona, profilowana, wym. 77,5 x 62 cm Kocioł, Polska, XVIII w., miedź, wym. wys. 41 cm, śr. 47 cm Podstawa pod kocioł, Polska, XIX w., żelazo, wym. wys. 27 cm, śr. 48 cm Stojak do kominka, Polska, XVIII w., żelazo, wym. wys. 54 cm, szer. 25 cm Mieszek do rozdmuchiwania ognia, Polska, XIX w., drewno, skóra, wym. dł. 42 cm, szer. 24 cm Kordelas myśliwski, XIX w., stal, żelazo, róg, wym. dł. 54 cm, szer. 2,7 cm Kordelas myśliwski, XIX w., stal, żelazo, róg, wym. dł. 63 cm, szer. 3,2 cm 34 dobry dobry dobry dobry dobry brak przykrywki cylindra, rysy i spękania pęknięcia na cylindrze cylinder z ułamanym przewodem dymowym dobry dobry, po konserwacji w 1985 r dobry, po konserwacji w 1985 r dobry po konserwacji w 1982 r. dobry dobry dobry ułamana 1 rączka, skóra przetarta dosyć dobry dosyć dobry sala Włodzimierza sala Włodzimierza sala Włodzimierza sala Włodzimierza sala Włodzimierza sala Włodzimierza sala Włodzimierza sala Włodzimierza sala Włodzimierza sala Włodzimierza sala Włodzimierza sala Włodzimierza sala Włodzimierza sala Włodzimierza sala Włodzimierza sala Włodzimierza sala Włodzimierza sala Włodzimierza sala Włodzimierza sala Włodzimierza sala Włodzimierza Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. Kanapa, Polska, 1 ćw. XIX w., drewno, brąz, tkanina, wym. 95 x 163 x 52 cm Fotel, Polska, 1 ćw. XIX w., drewno, brąz, tkanina, wym. wys. 94 cm, szer. 58 cm, gł. 55 cm Krzesło, Polska, 1 ćw. XIX w., drewno, brąz, tkanina, wym. wys. 91 cm, szer. 51 cm, gł. 48 cm Stół, Polska, 1 poł. XIX w., drewno, wym. wys. 80 cm, szer. 75 cm, dł. 145 cm Serwantka, Polska, 2 poł. XIX w., drewno, szkło, wym. 182 x 96 x 43 cm Postument, Polska, pocz. XIX w., imitacja porfiru, wym. wys. 111 cm, śr. 32 cm Szafa z lustrami, Polska, 1 poł. XIX w., drewno, stiuk, lustra Lustro, Polska, 1 poł. XIX w., drewno, lustro, rama drewniana, złocona, profilowana, wym. 122 x 153 cm Obraz, W. Majeranowski, Śmierć Aleksandra Wielkiego, Polska, 1836 r., papier/akwerela z gwaszem, wym. 61 x 78 cm, rama drewniana, złocona, profilowana 35 brak podpórki, ubytki forniru brak plakietek, ubytki forniru, przedarcia tkaniny brak plakietek, ubytki forniru dobry sala II brak głowicy pilastra sala II drobne ubytki i zabrudzenia ubytki forniru, spękania, braki detalu po konserwacji w 1975 r. sala II dobry magazyn sala II sala II sala II magazyn magazyn Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 5.2.7. Dziedzictwo niematerialne W rozumieniu Konwencji UNESCO, której tekst został przyjęty na XXXII sesji Konferencji Generalnej UNESCO w październiku 2003 r., dziedzictwo niematerialne to zwyczaje, przekaz ustny, wiedza i umiejętności oraz związane z nimi przedmioty i przestrzeń kulturowa, które są uznane za część własnego dziedzictwa przez daną wspólnotę, grupę lub jednostki. Ten rodzaj dziedzictwa jest przekazywany z pokolenia na pokolenie i ustawicznie odtwarzany przez wspólnoty i grupy w relacji z ich środowiskiem, historią i stosunkiem do przyrody. Dla danej społeczności dziedzictwo niematerialne jest źródłem poczucia tożsamości i ciągłości. Dziedzictwo niematerialne w rozumieniu wspomnianej wyżej Konwencji obejmuje: Tradycje i przekazy ustne, w tym język jako narzędzie przekazu. Spektakle i widowiska. Zwyczaje, obyczaje i obchody świąteczne. Wiedzę o wszechświecie i przyrodzie oraz związane z nią praktyki. Umiejętności związane z tradycyjnym rzemiosłem. Powyższe cele realizuje Centrum Kultury w Zarzeczu. Pod opieką instruktorów działają 4 zespoły śpiewacze z miejscowości: Łapajówka, Kisielów, Maćkówka i Rożniatów. Najbardziej znanym zespołem jest zespół z Rożniatowa, który w listopadzie 2008 roku świętował swoje X-lecie. Zespół jest laureatem wielu przeglądów śpiewaczych organizowanych na terenie województwa podkarpackiego. We wrześniu 2008 roku Centrum Kultury rozpoczęło współpracę ze szkołami z terenu gminy Zarzecze w celu stworzenia kół zainteresowań dla młodych ludzi. Nastawiona w tym kierunku współpraca zaowocowała odkryciem kilku talentów artystycznych. Wśród dzieci rozwinęła się świadomość kulturalna, stworzono możliwości do rozwoju pasji i zainteresowań młodych ludzi. Ponadto współpraca z Gminną Biblioteką Publiczną im. Prymasa Tysiąclecia ks. Stefana Kardynała Wyszyńskiego w Zarzeczu, stowarzyszeniami oraz oazami działającymi przy parafiach na terenie gminy przynosi korzyści wszystkim mieszkańcom gminy Zarzecze. Centrum Kultury mieści się w zarzeckim pałacu, gdzie stałą ekspozycją jest wystawa fotograficzna Rodziny Dzieduszyckich. W pałacowych wnętrzach istnieje możliwość organizacji wystaw fotograficznych i plastycznych. Jednym z zadań Centrum jest organizacja imprez plenerowych pod okazałym ponad 250-letnim platanem. Co roku organizowane są tutaj: Przegląd Dorobku Kulturalnego Szkół im. Mariana Posiaka – prezentacja poprzez występy taneczne i wokalne, przedstawienia teatralne oraz prace plastyczne, 36 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze Ogólnopolski Konkurs – Eliminacje Wojewódzkie Konkursu „Zapobiegajmy pożarom”, „Festyn pod Platanem – Przegląd Grup Śpiewaczych” – zespoły biorące udział w przeglądzie, prezentują pod bacznym okiem jury pieśni o różnej tematyce. W każdym roku dominuje inna tematyka. Właśnie ten przegląd cieszy się dużym zainteresowaniem wśród odbiorców tej formy prezentacji dorobku kultury ludowej. Festyn jest organizowany we współpracy z Centrum Kulturalnym w Przemyślu. Gminne Święto Plonów – corocznie inne sołectwo jest organizatorem Dożynek, podczas których dzieci i młodzież pod okiem instruktorów z Centrum Kultury przygotowują część wieńcową i artystyczno-rozrywkową. 37 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 5.3. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony Opiece nad zabytkami w gminie Zarzecze podlegają obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych i ruchomych Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, który prowadzi rejestr zabytków wpisanych oraz wytypowanych do wpisu. Do rejestru wpisuje się zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez Konserwatora Zabytków z urzędu, bądź na wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy. W trybie określonym w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, do rejestru może być również wpisane otoczenie zabytku wpisanego do rejestru, a także nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna tego zabytku. Wpis do rejestru historycznego układu urbanistycznego, ruralistycznego lub historycznego zespołu budowlanego nie wyłącza możliwość wydania decyzji o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych wchodzących w skład tych układów lub zespołów. Wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru ujawnia się w księdze wieczystej danej nieruchomości na wniosek Konserwatora Zabytków, na podstawie decyzji o wpisie do rejestru tego zabytku. W odniesieniu do tego typu obiektu ochronie podlega jego forma architektoniczna we wszystkich jej elementach, w tym: wysokość, forma dachu, kompozycja elewacji wraz z detalem architektonicznym i stolarką, materiał budowlany. Ochronie podlega również funkcja obiektu, której ewentualna zmiana wymaga zgody Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Warunkami ochrony są: trwałe zachowanie formy architektonicznej i substancji budowlanej obiektu wpisanego do rejestru zabytków; utrzymanie otoczenia obiektu zabytkowego zgodnie z historycznym zagospodarowaniem, np. cmentarza w otoczeniu kościoła; wszelkie zmiany - wewnątrz i na zewnątrz - dotyczące obiektu zabytkowego wymagają zezwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Teren gminy Zarzecze został przebadany powierzchniowo w ramach Programu Archeologicznego Zdjęcia Polski (AZP). Wyniki badań są dostępne Krajowym Ośrodku Badań i Dokumentacji Zabytków, a także w archiwum Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Przemyślu. Realizacja program AZP rozpoczęła się w roku 1978, archeolodzy prowadzili na wytyczonych obszarach terenowe badania powierzchniowe. Ich wyniki to podstawowa baza informacji o zasobach archeologicznych oraz punkt wyjścia dla dalszych etapów badań, czyli prac wykopaliskowych. Na terenie gminy Zarzecze nie istnieją pomniki historii oraz parki kulturowe. 38 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 5.4. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków Ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy. Na uwagę konserwatorską zasługują wszystkie obiekty z terenu gminy Zarzecze uwzględnione w opracowaniu. Gminna ewidencja nie jest dokumentem zamkniętym, jest uzupełniana i weryfikowana. Wprowadzane zmiany nie powodują nieważności ustaleń studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz przedmiotowego Programu. Niezbędna jest okresowa aktualizacja, polegająca na wykreśleniu z ewidencji obiektów nieistniejących oraz gruntownie przebudowanych Uzupełnienia wymagają także zmiany stanu prawnego: wpis do rejestru zabytków czy ustanowienie parku kulturowego. Należy podkreślić, że te obiekty zabytkowe, które uwzględnione są w ewidencji zabytków, a nie figurują w rejestrze zabytków lub nie bierze ich pod uwagę miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego i park kulturowy, nie są prawnie chronione. Uwzględnienie ich wyłącznie w ewidencji ma charakter informacyjny, pomocny przy określaniu i ocenianiu zasobów zabytkowych na określonym terenie oraz przy opracowywaniu programów opieki nad zabytkami. 39 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 5.5. Zabytki o najważniejszym znaczeniu dla gminy Zabytkiem o najważniejszym znaczeniu dla gminy Zarzecze jest kompleks parkowo-pałacowy, z pałacem Dzieduszyckich w Zarzeczu. W jego skład wchodzi rozległy park o powierzchni ponad 7 ha, pałac w stylu empire wybudowany w latach 1817 – 1819 przez żonę ówczesnego właściciela Zarzecze – Magdalenę Morska z domu Dzieduszycką. Znamienitymi obiektami istniejącymi na terenie zespołu są holenderia, oranżeria oraz oficyna z przyległą do niej drewnianą pergolą. W pałacu znajdują się Centrum Kultury, Gminna Biblioteka Publiczna, Muzeum im. Dzieduszyckich oraz restauracja „Wiktoria”. Zespół parkowo-pałacowy jest miejscem spotkań i niedzielnego wypoczynku mieszkańców gminy, ale i turystów przyjeżdżających zwiedzać muzeum. Sporą grupę turystów stanowią uczestnicy wielu przeglądów organizowanych przez Centrum Kultury. Konserwacja i pielęgnacja zabytkowego drzewostanu oraz jego rewaloryzacja na terenie zabytkowego parku w Zarzeczu przywróci go do dawnej świetności. Prace zostały rozpoczęte we wrześniu 2009 roku, dzięki dofinansowaniu z Podkarpackiego Urzędu Marszałkowskiego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007 – 2013. Gmina Zarzecze otrzymała 3 miliony złotych, wkład własny wynosi 597 tysięcy złotych. Pielęgnacją objętych zostało 836 sztuk drzew, na 17-tu z nich wykonane zostały wiązania elastyczne. Całość prac prowadzona jest pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody. W ramach zadania przewidziano remont stawu, wykonanie głównego wejścia do parku oraz ciągów pieszo-jezdnych w parku, oświetlenie parku i alejek, budowa altany na wyspie, a także odbudowa zniszczonych fontann. Do zespołu parkowo-pałacowego od strony zachodniej przylega zespół kościelny, który składa się z Kościoła Parafialnego p.w. św. Michała Archanioła wraz z wyposażeniem jego wnętrza, murowanej dzwonnicy oraz obelisku z figurą Matki Boskiej. W skład zabytkowego zespołu parkowo-pałacowego wchodzą również dawne ogrody użytkowe i zabudowania folwarczne położone naprzeciw parku, po północnej stronie drogi prowadzącej z Jarosławia. Zabudowania folwarczne należą obecnie do osoby fizycznej, prowadzącej działalność gospodarczą o profilu rolniczym. Zabudowania stanowią pomieszczenia magazynowe firmy. Nie można również pominąć ważnego dla kultury sakralnej kościoła parafialnego w Siennowie z 1676 roku. Zabytek był kilkakrotnie remontowany, najpoważniejszy remont był w roku 1999, gdy po wichurze, która nawiedziła Siennów, na prezbiterium kościoła runął dąb, tym samym uszkadzając dach, część murów, część zakrystii oraz część głównego ołtarza. Świątynia została zalana przez ulewny deszcz. Pomimo ogromnych zniszczeń parafianie pod nadzorem konserwatora zabytków, z pomocą ekipy konserwatorskiej wyremontowali obiekt. 40 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze Zabytkiem o ważnym znaczeniu dla gminy jest również zespół kościelny w Pełnatyczach, składający się z Kościoła Parafialnego p.w. Ofiarowania NMP, dzwonnicy, murowanej bramy i przylegającego nieopodal cmentarza grekokatolickiego. Równie ważnymi zabytkami są kapliczki we wszystkich miejscowościach gminy, zarówno wpisane do rejestru zabytków PWKZ w Przemyślu, jak i te niewpisane. Gmina Zarzecze podejmie działania na rzecz wpisania ich do rejestru zabytków PWKZ w Przemyślu. 41 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy. Analiza szans i zagrożeń Mocne strony + 1. Atrakcyjne położenie gminy pod Słabe strony 1. Niski stopień świadomości społecznej względem krajobrazowym. w zakresie należytego o obiekty zabytkowe. 2. Cenne historycznie i architektonicznie obiekty zabytkowe. 2. Niewystarczające działania promujące zabytki jako towar turystyczny. 3. Wysoki stopień rozpoznania zasobów dziedzictwa kulturowego z terenu gminy. 4. Dobra sieć komunikacyjna. 5. Rozwinięta infrastruktura. 3. Zły stan techniczny kilku obiektów. 4. Brak szlaków turystycznych. 5. Brak odpowiedniego zaplecza turystycznego Szanse 1. Rozwój agroturystyki. 2. Budowa ścieżek rowerowych 3. Rozbudowa bazy turystycznej z wykorzystaniem obiektów i obszarów o wartościach historycznych i kulturowych. 4. Uwzględnienie potrzeb ochrony zabytków w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Zarzecze. 5. Koordynacja działań konserwatorskich z Podkarpackim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. dbania Zagrożenia 1. Samowolne działania na zabytkach bez uzgodnień konserwatorskich, 2. Brak środków finansowych na odnowę obszarów i obiektów zabytkowych, 3. Brak koordynacji działań z właścicielami obiektów i innymi podmiotami działającymi w sferze ochrony zabytków 4. Brak działań w celu pozyskania środków Unii Europejskiej na ochronę zabytków. 42 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 7. Założenia programowe 7.1. Priorytety programu opieki Priorytety wyznaczone w programie wynikają zarówno z wymagań ustawowych, jak również podporządkowane są głównemu celowi działań samorządu, jakim jest osiągnięcie zrównoważonego rozwoju gminy, prowadzącego do poprawy jakości życia lokalnej społeczności. Podporządkowane jest temu planowanie strategiczne gminy, które łączy problematykę społeczną, gospodarczą i przestrzenną. W strategii określone zostały misje rozwojowe gminy polegające na stworzeniu warunków dla inwestorów; wykorzystywaniu zasobów i walorów gminy; wspieraniu edukacji, kultury i sportu. 43 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 7.2. Kierunki działań programu opieki Kierunki działań programu zostały sformułowane w zgodności z zapisami art. 87 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami i realizują wyznaczone ustawowo cele, określone w niniejszym dokumencie jako strategiczne poprzez: włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej, zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania, wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego, podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami, określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków, podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. Założeniem jest, że kierunki programu będą realizowane poprzez wspólne działanie władz samorządowych, właścicieli oraz zarządców obiektów, organizacji pozarządowych i stowarzyszeń, lokalnego środowiska naukowego. Gmina Zarzecze zadania prowadzić będzie przez gminne jednostki organizacyjne, czyli Centrum Kultury, szkoły oraz Referat Budownictwa, Gospodarki Komunalnej i Rozwoju Gminy. 44 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 7.3. Zadania programu opieki Głównymi zadaniami programu opieki nad zabytkami dla Gminy Zarzecze na lata 2010 – 2013 są: 1. Prowadzenie prac remontowo-konserwatorskich przy obiektach zabytkowych stanowiących własność gminy (zespół parkowo-pałacowy w Zarzeczu, zespół parkowo-dworski w Siennowie, przydrożne kapliczki i krzyże), 2. Podejmowanie starań o uzyskanie środków zewnętrznych na rewaloryzację zabytków, 3. Zmiana sposobu użytkowania i adaptacja zabytków do nowych funkcji, 4. Rewitalizacja zespołów zabytkowej zieleni. 5. Dofinansowanie prac rewaloryzacyjnych przy obiektach niebędących własnością gminy, na podstawie stosownej uchwały Rady Gminy Zarzecze, 6. Zabezpieczenie obiektów zabytkowych przed pożarem, zniszczeniem i kradzieżą, 7. Umieszczanie tablic informacyjnych przy obiektach zabytkowych oraz szablonu „obiekt prawem chroniony”, 8. Prowadzenie bieżących prac porządkowych przy obiektach zabytkowych, 9. Wspieranie rozwoju Muzeum im. Dzieduszyckich w Zarzeczu, 10. Walka z samowolami budowlanymi, 11. Egzekwowanie zapisów dotyczących działalności inwestycyjnej na obszarach objętych ochroną określonych w Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego i Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego, 12. Udostępnianie na stronie internetowej www.zarzecze.itl.pl informacji o zabytkach z terenu gminy Zarzecze, 13. Opracowanie mapy zabytków gminy Zarzecze, jako formy promocji ułatwiającej dotarcie do wszystkich elementów dziedzictwa kulturowego ziemi zarzeckiej, 14. Organizowanie szkoleń związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego, 15. Organizowanie i wspieranie realizacji konkursów, wystaw i innych działań edukacyjnych, 16. Ustanowienie i przyznawanie nagrody za osiągnięcia w upowszechnianiu dziedzictwa kultury, 17. Monitoring i weryfikacja obiektów uwzględnionych w Gminnej Ewidencji Zabytków, 18. Opracowanie szlaków turystycznych wykorzystujących walory ziemi zarzeckiej. 19. Wprowadzenie zintegrowanego systemu informacji wizualnej obejmującego zasoby i wartości dziedzictwa kulturowego gminy. 45 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 8. Instrumentarium realizacji programu opieki nad zabytkami Zakłada się, że zadania określone w programie będą realizowane w wyniku następujących działań: 1. Wspólne działanie Wójta Gminy Zarzecze z Podkarpackim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków z siedzibą w Przemyślu oraz z właścicielami i użytkownikami obiektów zabytkowych, przedstawicielami Kościołów, organizacjami pozarządowymi i stowarzyszeniami regionalnymi, ośrodkami naukowymi; 2. Działania własne władz samorządowych na podstawie instrumentów: prawnych - np. uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, wnioskowanie o wpis do rejestru zabytków obiektów, które powinny być objęte ochroną konserwatorską, finansowych - należyte utrzymywanie, wykonanie remontów i prac konserwatorskich przy obiektach zabytkowych będących własnością gminy oraz dotacje, system ulg finansowych dla właścicieli i użytkowników obiektów zabytkowych, kontrolnych – aktualizacja bazy danych geodezji i gospodarki gruntami, infrastruktury technicznej, stanu zachowania obiektów zabytkowych, monitoring środowiska kulturowego, programowych - realizacja projektów i programów regionalnych, innych - działania stymulujące, promocyjne, edukacyjne itp. 3. Działania w ramach programów dofinansowywanych z funduszy Unii Europejskiej. 46 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 9. Zasady oceny realizacji programu opieki nad zabytkami Przedmiotowy program po zaopiniowaniu przez Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z siedzibą w Przemyślu, zostanie przedstawiony Radzie Gminy Zarzecze, w celu przyjęcia go uchwałą. Program został opracowany na okres czterech lat (lata 2010 – 2013) i stanowi dokument uzupełniający w stosunku do innych aktów planowania (wymienione w rozdziale 5.1.). Z realizacji zadań niniejszego programu, Wójt Gminy Zarzecze zobowiązany jest co dwa lata do sporządzenia sprawozdań i przedstawienia ich Radzie Gminy. Następnie sprawozdania przekazywane powinny być do Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Wyniki sprawozdań powinny być wykorzystywane przy opracowywaniu, aktualizacji i realizacji wojewódzkiego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Głównym odbiorcą programu jest społeczność lokalna, która bezpośrednio powinna odczuć efekty jego wdrażania. Dotyczy to nie tylko właścicieli i użytkowników obszarów i obiektów zabytkowych, ale również wszystkich mieszkańców, gdyż zachowane i należycie pielęgnowane dziedzictwo kulturowe wyróżnia obszar gminy i przesądza o jej atrakcyjności. Przyjęty przez Radę Gminy w formie uchwały „Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Zarzecze na lata 2010 – 2013)” będzie jednym z elementów polityki samorządowej. Powinien służyć podejmowaniu planowych działań dotyczących: inicjowania, wspierania, koordynowania badań i prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego. Program wykorzystywany może być przez inne jednostki samorządu terytorialnego, środowiska badawcze i naukowe, właścicieli i posiadaczy obiektów zabytkowych, osoby zainteresowane kulturą i dziedzictwem kulturowym, w tym studentów piszących prace dyplomowe na temat ochrony dóbr kultury. Opracowanie i uchwalenie programu nie powinno być traktowane jedynie jako realizacja przez Gminę ustawowego zadania, gdyż służyć ma on rozwojowi Gminy poprzez dążenie do poprawy stanu zachowania zabytków, eksponowania walorów krajobrazu kulturowego, wykorzystania atrakcyjności zabytków dla potrzeb społecznych, gospodarczych i edukacyjnych. Inne ważne cele programu wskazane przez ustawodawcę, jak określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków eliminujących sytuacje konfliktowe czy tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami, sprawiają, że program ten może pełnić ważną rolę społeczną, a jego konsekwentna realizacja stać się istotnym czynnikiem rozwoju gminy. 47 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze Program powinien pomóc w aktywnym zarządzaniu zasobem stanowiącym dziedzictwo kulturowe gminy. Współpraca środowisk samorządowych, konserwatorskich i lokalnych przy realizacji programu przynieść powinna wszystkim stronom wymierne korzyści: zachowanie dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń, polepszenie stanu obiektów zabytkowych, zwiększenie atrakcyjności przestrzeni publicznych, rozwój społeczno-gospodarczy. Program jest opracowywany ustawowo na okres czterech lat. Kolejny program zostanie przygotowany w roku 2013 na lata 2014 – 2018, uwzględnione w nim zostaną nowe uwarunkowania prawne i administracyjne. 48 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 10. Źródła finansowania programu opieki nad zabytkami Ustawowy obowiązek utrzymania zabytku we właściwym stanie, co wiąże się m.in. z prowadzeniem i finansowaniem przy nim prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych spoczywa na jego posiadaczu, który dysponuje tytułem prawnym do zabytku wynikającym z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu. W przypadku Gminy Zarzecze, jako jednostki samorządu terytorialnego, prowadzenie i finansowanie wspomnianych robót jest jej zadaniem własnym. Tym samym, gmina Zarzecze może ubiegać się o ich dofinansowanie ze środków m.in.: Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Zasady finansowania opieki nad zabytkami określa ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 ze zmianami, art. 71- 83. Szczegółowe uregulowania w tym zakresie zawiera Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (Dz. U. Nr 112, poz. 940). Program operacyjny DZIEDZICTWO KULTUROWE realizowany jest w ramach 6 priorytetów: 1. Rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ruchomych 2. Rozwój instytucji muzealnych 3. Ochrona dziedzictwa narodowego poza granicami kraju 4. Ochrona zabytków archeologicznych 5. Tworzenie zasobów cyfrowych dziedzictwa kulturowego 6. Ochrona zabytkowych cmentarzy Strona internetowa: http://www.mkidn.gov.pl Podkarpackiego w Przemyślu Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z siedzibą Dotacja może być udzielona na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (art. 74 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). Strona internetowa: http://www.wosozprzemysl.pl/ 49 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego W ramach otwartego konkursu ofert na zadania publiczne Województwa Podkarpackiego w dziedzinie ochrony dziedzictwa kulturowego – ochrona zabytków i opieka nad zabytkami. Witryna internetowa: http://www.si.podkarpackie.pl/Promocja/K0/?id=1296 Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi W ramach działania „Odnowa i rozwój wsi” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Witryna internetowa: http://www.minrol.gov.pl Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Administracji Departament Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych, Wydział Funduszu Kościelnego Dotacje udzielane na remonty i konserwację obiektów sakralnych w zakresie wykonywania podstawowych prac zabezpieczających obiekt (bez wystroju i wyposażenia). Witryna internetowa: http://www.mswia.gov.pl Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Rzeszowie Zadania związane z ochroną i kształtowaniem przyrody. Witryna internetowa: http://www.bip.wfosigw.rzeszow.pl/ Działania o charakterze strategicznym i ponadregionalnym mogą liczyć na finansowanie z Funduszy Unii Europejskiej, m.in. 1) Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), którego działalność koncentruje się na różnych dziedzinach, m.in. rozwój turystyki oraz inwestycje w dziedzinie kultury. 2) Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013, który zgodnie z projektem Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 20072013 (NSRO) stanowi jeden z programów operacyjnych przy wykorzystaniu środków Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. 50 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze W ramach programu realizowanych będzie 17 osi priorytetowych, m.in. 12 – kultura i dziedzictwo kulturowe. Zgodnie z ustawą z dnia 22 maja 2009 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2009 r. Nr 97, poz. 804) osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna, która zamierza finansować roboty budowlane przy zabytku nieruchomym wpisanym do rejestru lub objętym ochroną konserwatorską na podstawie ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub znajdującym się w ewidencji PWKZ w Przemyślu albo też osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna zamierzająca finansować roboty ziemne lub dokonać zmiany charakteru dotychczasowej działalności na terenie, na którym znajdują się zabytki archeologiczne, co doprowadzić może do przekształcenia lub zniszczenia zabytku archeologicznego jest obowiązana pokryć koszty badań archeologicznych oraz ich dokumentacji, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest niezbędne w celu ochrony tych zabytków. Jednakże minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego udziela dotacji osobie fizycznej lub jednostce organizacyjnej zamierzającej realizować w/w działania. Dotacja może być przyznana na przeprowadzenie badań archeologicznych oraz wykonanie dokumentacji, w przypadku gdy koszt planowanych badań będzie wyższy niż 2 % kosztów planowanych działań. Wymienione źródła finansowania są wskazówką dla właścicieli obiektów zabytkowych. Szczegółowe informacje dotyczące rodzaju finansowanych zadań, uprawnionych wnioskodawców, trybu składania wniosków, kryteriów oceny i warunków rozliczenia można znaleźć na stronach internetowych instytucji udzielających pomocy finansowej. 51 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 11. Realizacja i finansowanie przez gminę zadań z zakresu ochrony zabytków Fundamentalnym działaniem Rady Gminy Zarzecze jest coroczne przyznawanie w uchwale budżetowej wysokości środków finansowych przeznaczonych na dotacje dla prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy obiektach wpisanych do rejestru zabytków. Zestawienie wydatków z budżetu gminy na ochronę zabytków z okresu 2004-2008 Rok 2004 6.000 zł na remont zabytkowej dzwonnicy przy kościele parafialnym w Zarzeczu, Rok 2005 20.000 zł – prace remontowo-konserwatorsko-zabytkowe przy elewacji kościoła w Zarzeczu Rok 2006 18.673 zł – remont zabytkowej oficyny w Siennowie (pokrycie dachowe) Rok 2007 172.146 zł – prace konserwatorsko-restauracyjne w pałacu w Zarzeczu (zabezpieczenie pożarowe i antykradzieżowe), 32.000 zł – konserwacja i renowacja posadzki, 23.970 zł – rewitalizacja zabytkowego parku. Rok 2008 199.982 zł – renowacja i remont schodów oraz stolarki w zarzeckim pałacu, 18.750 zł – prace konserwatorskie przy wystroju sali Wyszyńskiego, 15.745 zł – remont krzyża przydrożnego, 10.000 zł – zakup materiałów na remont oficyny w Siennowie, 13.000 zł – opracowanie dokumentacji na rewitalizację parku w Siennowie. 52 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 12. Aneksy Gminna Ewidencja Zabytków LP Miejscowość Obiekt Adres 1. Łapajówka Kapliczka Na wprost domu nr 23 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. Maćkówka Maćkówka Maćkówka Maćkówka Maćkówka Maćkówka Maćkówka Maćkówka Maćkówka Maćkówka Maćkówka Maćkówka Maćkówka Maćkówka Przy drodze powiatowej Maćkówka 123 Maćkówka 72 Maćkówka 99 Maćkówka 46 Maćkówka 48 Maćkówka 73 Maćkówka 89 Maćkówka 90 Maćkówka 92 Maćkówka 93 Maćkówka 103 Maćkówka 104 Maćkówka 106 16. Maćkówka Kapliczka Szkoła z rządcówką Zagroda 72 Zagroda 99 Dom nr 46 Dom nr 48 Dom nr 73 Dom nr 89 Dom nr 90 Dom nr 92 Dom nr 93 Dom nr 103 Dom nr 104 Dom nr 106 Stajnia w zagrodzie nr 141 Wpis do rejestru 10.10.2003 r. A-76 - Maćkówka 141 - 17. Pełnatycze Plebania Pełnatycze 18. Pełnatycze Zespół Kościoła Parafialnego Pełnatycze 19. Pełnatycze Kapliczka Pełnatycze k/domu 52 20. 21. 22. Pełnatycze Pełnatycze Pełnatycze Dom nr 6 Dom nr 28 Młyn wodny 23. Rożniatów Kapliczka 24. 25. 26. 27. Rożniatów Rożniatów Rożniatów Rożniatów Zagroda nr 80 Dom nr 130 Dom nr 189 Dom nr 194 Pełnatycze 6 Pełnatycze 28 Pełnatycze, „BAMAL” Rożniatów, przy końcu wsi, w kierunku Krzeczowic Rożniatów 80 Rożniatów 130 Rożniatów 189 Rożniatów 194 53 22.02.1951 r. A-15/48 30.06.1987 r. A-300 17.09.2002 r. A-60 - Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 28. Siennów Kościół Parafialny Siennów 29. Siennów 30. 31. 32. Zalesie Zalesie Zalesie 33. Zarzecze 34. 35. Zarzecze Zarzecze 36. Zarzecze Zespół parkowopałacowy Zarzecze 1 37. Zarzecze Oranżeria Zarzecze 1 38. 39. 40. Zarzecze Zarzecze Zarzecze 41. Żurawiczki 42. Żurawiczki Zarzecze Zarzecze 5 Zarzecze 7 Żurawiczki, przy drodze Przeworsk-Krzeczowice Żurawiczki, przy drodze Przeworsk-Krzeczowice 43. Żurawiczki 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. Żurawiczki Żurawiczki Żurawiczki Żurawiczki Żurawiczki Żurawiczki Żurawiczki Żurawiczki Żurawiczki Żurawiczki Żurawiczki Żurawiczki Żurawiczki Żurawiczki Kisielów Zespół folwarczny Dom nr 5 Dom nr 7 Kapliczka murowana z pocz. XX w Kapliczka murowana z 1887 r. Pozostałości zespołu folwarcznego Dom nr 5 Dom nr 52 Dom nr 65 Dom nr 75 Dom nr 79 Dom nr 83 Dom nr 91 Dom nr 107 Dom nr 118 Dom nr 165 Dom nr 170 Dom nr 184 Dom nr 200 Dom nr 216 Stanowisko Pozostałości zespołu dworskiego Dom nr 56 Dom nr 65 Dom nr 73 Zespół Kościoła Parafialnego Kapliczka k/domu 16 Karczma 54 Siennów – park Zalesie 56 Zalesie 65 Zalesie 73 Zarzecze 3 Zarzecze Zarzecze 9a 27.11.1952 r. A-305 25.02.1986 r. A-34 14.01.1993 r. A-649 12.05.1986 r. A-42 30.04.2009 r. A-351 - Żurawiczki 256 - Żurawiczki 5 Żurawiczki 52 Żurawiczki 65 Żurawiczki 75 Żurawiczki 79 Żurawiczki 83 Żurawiczki 91 Żurawiczki 107 Żurawiczki 118 Żurawiczki 165 Żurawiczki 170 Żurawiczki 184 Żurawiczki 200 Żurawiczki 216 w obrębie obszaru 104-81 - Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 59. Kisielów 60. Kisielów 61. Kisielów 62. Kisielów 63. Kisielów 64. Kisielów 65. Kisielów 66. Kisielów 67. Łapajówka 68. Maćkówka 69. Maćkówka 70. Maćkówka 71. Maćkówka 72. Maćkówka 73. Maćkówka 74. Maćkówka 75. Maćkówka 76. Maćkówka 77. Maćkówka 78. Maćkówka archeologiczne nr 1 Stanowisko archeologiczne nr 2 Stanowisko archeologiczne nr 3 Stanowisko archeologiczne nr 4 Stanowisko archeologiczne nr 5 Stanowisko archeologiczne nr 6 Stanowisko archeologiczne nr 7 Stanowisko archeologiczne nr 8 Stanowisko archeologiczne nr 9 Stanowisko archeologiczne nr 1 Stanowisko archeologiczne nr 1 Stanowisko archeologiczne nr 2 Stanowisko archeologiczne nr 3 Stanowisko archeologiczne nr 4 Stanowisko archeologiczne nr 5 Stanowisko archeologiczne nr 6 Stanowisko archeologiczne nr 7 Stanowisko archeologiczne nr 8 Stanowisko archeologiczne nr 9 Stanowisko archeologiczne nr 10 Stanowisko 55 w obrębie obszaru 104-81 - w obrębie obszaru 104-81 - w obrębie obszaru 104-81 - w obrębie obszaru 104-81 - w obrębie obszaru 104-82 - w obrębie obszaru 104-82 - w obrębie obszaru 104-82 - w obrębie obszaru 104-82 - w obrębie obszaru 103-81 - w obrębie obszaru 103-81 - 11.12.1968 r. A-765/408 02.02.1970 r. w obrębie obszaru 103-81 A-574 w obrębie obszaru 103-81 w obrębie obszaru 103-81 - w obrębie obszaru 103-81 - w obrębie obszaru 103-81 - w obrębie obszaru 103-81 - w obrębie obszaru 103-81 - w obrębie obszaru 103-81 - w obrębie obszaru 103-81 - w obrębie obszaru 103-81 - Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 79. Maćkówka 80. Maćkówka 81. Maćkówka 82. Maćkówka 83. Maćkówka 84. Maćkówka 85. Maćkówka 86. Maćkówka 87. Pełnatycze 88. Pełnatycze 89. Pełnatycze 90. Pełnatycze 91. Pełnatycze 92. Pełnatycze 93. Pełnatycze 94. Pełnatycze 95. Rożniatów 96. Rożniatów 97. Rożniatów 98. Rożniatów archeologiczne nr 11 Stanowisko archeologiczne nr 12 Stanowisko archeologiczne nr 13 Stanowisko archeologiczne nr 14 Stanowisko archeologiczne nr 15 Stanowisko archeologiczne nr 16 Stanowisko archeologiczne nr 17 Stanowisko archeologiczne nr 18 Stanowisko archeologiczne nr 19 Stanowisko archeologiczne nr 1 Stanowisko archeologiczne nr 2 Stanowisko archeologiczne nr 3 Stanowisko archeologiczne nr 4 Stanowisko archeologiczne nr 5 Stanowisko archeologiczne nr 6 Stanowisko archeologiczne nr 7 Stanowisko archeologiczne nr 8 Stanowisko archeologiczne nr 1 Stanowisko archeologiczne nr 2 Stanowisko archeologiczne nr 3 Stanowisko 56 w obrębie obszaru 103-81 - w obrębie obszaru 103-81 - w obrębie obszaru 103-81 - w obrębie obszaru 103-81 - w obrębie obszaru 103-81 - w obrębie obszaru 103-81 - w obrębie obszaru 103-81 - w obrębie obszaru 103-81 - w obrębie obszaru 104-81 - w obrębie obszaru 104-81 - w obrębie obszaru 104-81 - w obrębie obszaru 104-81 - w obrębie obszaru 104-81 - w obrębie obszaru 105-81 - w obrębie obszaru 105-81 - w obrębie obszaru 105-81 - w obrębie obszaru 104-81 - w obrębie obszaru 104-81 - w obrębie obszaru 104-81 - w obrębie obszaru 104-81 - Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 99. Rożniatów 100. Rożniatów 101. Rożniatów 102. Rożniatów 103. Rożniatów 104. Rożniatów 105. Rożniatów 106. Rożniatów 107. Siennów 108. Siennów 109. Siennów 110. Siennów 111. Siennów 112. Siennów 113. Siennów 114. Siennów 115. Siennów 116. Siennów 117. Siennów 118. Siennów archeologiczne nr 4 Stanowisko archeologiczne nr 5 Stanowisko archeologiczne nr 6 Stanowisko archeologiczne nr 7 Stanowisko archeologiczne nr 8 Stanowisko archeologiczne nr 9 Stanowisko archeologiczne nr 10 Stanowisko archeologiczne nr 11 Stanowisko archeologiczne nr 12 Stanowisko archeologiczne nr 1 Stanowisko archeologiczne nr 2 Stanowisko archeologiczne nr 3 Stanowisko archeologiczne nr 4 Stanowisko archeologiczne nr 5 Stanowisko archeologiczne nr 6 Stanowisko archeologiczne nr 7 Stanowisko archeologiczne nr 8 Stanowisko archeologiczne nr 9 Stanowisko archeologiczne nr 10 Stanowisko archeologiczne nr 11 Stanowisko 57 w obrębie obszaru 104-81 - w obrębie obszaru 104-81 - w obrębie obszaru 104-81 - w obrębie obszaru 104-81 - w obrębie obszaru 104-81 - w obrębie obszaru 104-81 - w obrębie obszaru 105-81 - w obrębie obszaru 105-81 - w obrębie obszaru 105-81 - w obrębie obszaru 104-81 - w obrębie obszaru 104-81 - w obrębie obszaru 104-81 - w obrębie obszaru 105-81 - w obrębie obszaru 105-81 - w obrębie obszaru 105-81 - w obrębie obszaru 105-81 - w obrębie obszaru 105-81 - w obrębie obszaru 105-81 - w obrębie obszaru 105-81 - w obrębie obszaru 105-81 - Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 119. Zalesie 120. Zalesie 121. Zalesie 122. Zalesie 123. Zalesie 124. Zalesie 125. Zarzecze 126. Zarzecze 127. Zarzecze 128. Zarzecze 129. Zarzecze 130. Zarzecze 131. Zarzecze 132. Zarzecze 133. Zarzecze 134. Zarzecze 135. Zarzecze 136. Zarzecze 137. Żurawiczki 138. Żurawiczki archeologiczne nr 12 Stanowisko archeologiczne nr 1 Stanowisko archeologiczne nr 2 Stanowisko archeologiczne nr 3 Stanowisko archeologiczne nr 4 Stanowisko archeologiczne nr 5 Stanowisko archeologiczne nr 6 Stanowisko archeologiczne nr 1 Stanowisko archeologiczne nr 2 Stanowisko archeologiczne nr 3 Stanowisko archeologiczne nr 4 Stanowisko archeologiczne nr 5 Stanowisko archeologiczne nr 6 Stanowisko archeologiczne nr 7 Stanowisko archeologiczne nr 8 Stanowisko archeologiczne nr 9 Stanowisko archeologiczne nr 10 Stanowisko archeologiczne nr 11 Stanowisko archeologiczne nr 12 Stanowisko archeologiczne nr 1 Stanowisko 58 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 103-81 w obrębie obszaru 103-81 - Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 139. Żurawiczki 140. Żurawiczki 141. Żurawiczki 142. Żurawiczki 143. Żurawiczki 144. Żurawiczki 145. Żurawiczki 146. Żurawiczki 147. Żurawiczki 148. Żurawiczki 149. Żurawiczki 150. Żurawiczki 151. Żurawiczki 152. Żurawiczki 153. Żurawiczki 154. Żurawiczki 155. Żurawiczki 156. Żurawiczki 157. Żurawiczki 158. Żurawiczki archeologiczne nr 2 Stanowisko archeologiczne nr 3 Stanowisko archeologiczne nr 4 Stanowisko archeologiczne nr 5 Stanowisko archeologiczne nr 6 Stanowisko archeologiczne nr 7 Stanowisko archeologiczne nr 8 Stanowisko archeologiczne nr 9 Stanowisko archeologiczne nr 10 Stanowisko archeologiczne nr 11 Stanowisko archeologiczne nr 12 Stanowisko archeologiczne nr 13 Stanowisko archeologiczne nr 14 Stanowisko archeologiczne nr 15 Stanowisko archeologiczne nr 16 Stanowisko archeologiczne nr 17 Stanowisko archeologiczne nr 18 Stanowisko archeologiczne nr 19 Stanowisko archeologiczne nr 20 Stanowisko archeologiczne nr 21 Stanowisko 59 w obrębie obszaru 103-81 w obrębie obszaru 103-81 w obrębie obszaru 103-81 w obrębie obszaru 103-81 w obrębie obszaru 103-81 w obrębie obszaru 103-81 w obrębie obszaru 103-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 103-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 - Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze 159. Żurawiczki 160. Żurawiczki 161. Żurawiczki 162. Żurawiczki 163. Pełnatycze 164. Rożniatów 165. Zarzecze 166. Zarzecze archeologiczne nr 22 Stanowisko archeologiczne nr 23 Stanowisko archeologiczne nr 24 Stanowisko archeologiczne nr 25 Stanowisko archeologiczne nr 26 cmentarz grekokatolicki cmentarz grekokatolicki cmentarz rzymskokatolicki mogiła nieznanego żołnierza 60 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 w obrębie obszaru 104-81 na skraju wsi na pograniczu wsi Rożniatów i Siennów centrum m. Zarzecze zespół parkowopałacowy - Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze LP. Miejscowość 1. Łapajówka 2. Maćkówka 3. Maćkówka 4. Pełnatycze 5. 6. Pełnatycze Siennów 7. Siennów 8. 9. Zarzecze Zarzecze 10. Zarzecze 11. Żurawiczki Rejestr zabytków nieruchomych Obiekt Adres Nr Kapliczka Łapajówka A-76 murowana Stanowisko 3 Maćkówka A-742/574 – osada z okresu wczesnego średniowiecza Stanowisko 2 Maćkówka A-765/408 – osada z okresu wpływów rzymskich Zespół kościoła Pełnatycze A-231 rzymskokatolickiego Plebania Pełnatycze A-15/48 Kościół Siennów A-23/58 rzymskokatolicki Budynek oficyny Siennów A-34 i park Zespół kościelny Zarzecze 3 A-649 Zespół pałacowoZarzecze 1 A-42 parkowy Oranżeria Zarzecze 1 A-351 Fortyfikacje ziemne – stanowisko 65 Żurawiczki 61 A-764/430 Data wpisu 10.10.2003 02.12.1970 r. 11.12.1968 r. 30.06.1987 r. 22.02.1951 r. 27.11.1952 r. 25.02.1986 r. 12.05.1986 r. 12.05.1986 r. 30.04.2009 r. 14.07.1969 r. Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze Rejestr zabytków ruchomych LP. Miejscowość Obiekt 1. Zarzecze Krzyż drewniany 2. Łapajówka Rzeźby apostołów św. Piotra i św. Pawła oraz antependium ze sceną adoracji Krzyża Świętego 3. Łapajówka Krzyż przydrożny – posesja 117 62 Nr B-224 B-76 Data wpisu 31.01.2008 r. 08.10.2003 r. B-313 09.04.1998 r. Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2010 – 2013 dla Gminy Zarzecze Rejestr zabytków archeologicznych LP. Miejscowość Obszar AZP Nr stanowiska wg AZP 1. Maćkówka 10381 2 Funkcja Kultura ślady osadnictwa osada 2. 3. Maćkówka 10381 Żurawiczki 10481 Chronologia epoka kamienia przeworska okres wpływów rzymskich wczesne średniowiecze XVII/XVIII w. wczesny neolit 3 osada 10 fortyfikacje ziemne osada krąg kultury lendzielskopolgarskiej osada trzciniecka epoka brązu ślady przeworska okres osadnictwa wpływów rzymskich 63 Nr Data wpisu A- 11.12.1968 408 A- 02.02.1970 574 A- 14.07.1969 471
