Prawo urzędnicze - Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

PRAWO URZĘDNICZE
Wykład 1
Dr Dominika Cendrowicz
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Uniwersytet Wrocławski
Prawo urzędnicze
 Nie jest pojęciem ustawowym.
 Nie tworzy zwartego systemu norm z klarownym systemem źródeł prawa i
wyodrębnioną częścią ogólną określającą precyzyjnie zakres swego
odniesienia.
 Jego granice mają w istocie charakter konwencjonalny.
 Dotyczyć powinno pracowników urzędów organów administracji publicznej
i innych urzędów oraz jednostek w strukturze administracji publicznej.
 Czasem pojawiają się koncepcje, że jest to prawo służby publicznej.
Charakterystyka prawa urzędniczego
Pojęcie prawa urzędniczego
 W Polsce posługiwano się nim w okresie międzywojennym i tuż
powojennym.
 W okresie międzywojennym podstawowym aktem z zakresu prawa
urzędniczego była ustawa z dnia 17 lutego 1922 r. o państwowej służbie
cywilnej.
 Doktryna prawa posługuje się nim obecnie.
Prawo urzędnicze
W okresie powojennym podlegało licznym zmianom:
 W istotny sposób zmieniał się charakter prawa regulującego status
urzędników.
 Zaprzestano używać pojęcia prawo urzędnicze, zaczęto stosować terminy:
prawo służby państwowej, pracowników administracji państwowej,
powierzając regulację sytuacji prawnej tych pracowników głównie
przepisom prawa pracy, choć jeszcze w bliskim związku z prawem
administracyjnym.
Prawo urzędnicze
W okresie powojennym podlegało licznym zmianom:

Zmiana terminologii była odzwierciedleniem przemian prawa urzędniczego,
które w coraz większym stopniu traciło publicznoprawny charakter i
zrównywało uprzywilejowaną pozycję urzędników z sytuacją ogółu
zatrudnionych.

Powrót do klasycznych koncepcji prawa urzędniczego po uchwaleniu ustawy o
pracownikach urzędów państwowych spowodował ponowne posługiwanie się
tym określeniem w języku prawniczym.
Obecnie na prawo urzędnicze składają się:
a.
Ustawa z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów
państwowych.
b.
Ustawa z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej.
c.
Ustawa z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych.
Przedmiot prawa urzędniczego
Przedmiotem prawa urzędniczego są urzędnicze stosunki pracy, tj. stosunki
prawne, w których pozostają osoby zatrudnione na stanowiskach
urzędniczych.
Prawem urzędniczym objęte są także stosunki prawne ściśle powiązane z
urzędniczymi stosunkami pracy (np. stosunki prawne powstające w związku
z rekrutacją do pracy w urzędzie, stosunki odpowiedzialności dyscyplinarnej,
stosunki związane z rozstrzyganiem sporów etc.).
Prawo urzędnicze:
Kryterium podmiotowe – to normy prawne kierowane do:
1.
w znaczeniu szerokim – osób wykonujących czynności publiczno-prawne, bez
względu na to, czy pozostają w stosunku zatrudnienia,
2.
osób zatrudnionych przy wykonywaniu zadań z zakresu adm. publicznej (przy
wyłączeniu pracowników obsługi) nie tylko w aparacie tej adm., ale także i w
innych jednostkach państwa.
Kryterium przedmiotowe – to normy wskazujące na publicznoprawny
charakter zakresu zadań, z czym łączy się rozszerzony katalog obowiązków.
Kryterium podmiotowe
Pracownik państwowy:
jako kategoria normatywna mógłby uzasadniać szerokie ujęcie prawa
urzędniczego, jednak właściwie nie występuje - posługują się nim jedynie
umowy międzynarodowe w sprawie unikania podwójnego opodatkowania,
gdzie przez pracownika państwowego rozumie się osoby fizyczne pełniące
funkcje państwowe dla rządu.
Funkcjonariusz publiczny:
Art. 115 § 13 KK.
W art. 77 Konstytucji pojawia się pojęcie „władzy
publicznej”:
1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu
wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy
publicznej.
2. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia
naruszonych wolności lub praw.
Kryterium podmiotowe
Prawem urzędniczym obejmuje się osoby zatrudnione na
stanowiskach urzędniczych w:
 administracji rządowej (członków korpusu służby cywilnej i służby
zagranicznej),
 samorządowej (urzędników samorządowych),
 oraz w pozostałych urzędach państwowych (urzędników państwowych
pozostających poza korpusem służby cywilnej).
Poza prawem urzędniczym pozostają:

funkcjonariusze służb państwowych tzw. zmilitaryzowanych (wojsko, policja,
Straż Graniczna, Służba Więzienna, Służba Celna, Państwowa Straż Pożarna,
BOR, Agencja Wywiadu i ABW),

sędziowie i prokuratorzy
*przy czym, w poszczególnych jednostkach organizacyjnych ww. służb (jednostki te nazywane są
najczęściej komendami – np. w policji, urzędami – w Służbie Celnej, lub jeszcze inaczej – np.
jednostkami wojskowymi etc.) obok funkcjonariuszy zatrudnia się też często tzw. pracowników
cywilnych, spośród których pewną grupę stanowić mogą urzędnicy państwowi.
Nie podlegają prawu urzędniczemu:

osoby zatrudnione w urzędach państwowych czy samorządowych na
innych niż urzędniczych stanowiskach pracy (np. na stanowiskach
technicznych, obsługi etc.), jak również

pracownicy innych niż urzędy jednostek i instytucji państwowych.
Pojęcie urzędnika
W szerszym ujęciu - to nie tylko osoba pracująca w jednostce obsługującej
organ władzy czy administracji, lecz również w banku, w instytucjach
użyteczności publicznej.
W węższym znaczeniu - jedynie osoba zatrudniona w służbie publicznej,
tzn. w związku z realizacją zadań państwa. W tym znaczeniu pojęcie urzędu
i urzędnika występuje w języku prawnym:
Stanowi się bowiem o urzędniku państwowym, urzędniku służby cywilnej czy
wreszcie pracowniku samorządowym zatrudnionym na stanowisku urzędniczym.
Podobnych sformułowań nie używa się natomiast z reguły w stosunku do osób
aktywnych zawodowo poza sferą imperium.
Pojęcie urzędnika
Kwalifikacja prawna urzędnika zależy od spełnienia dwóch kryteriów –

podmiotowego (zatrudnienie w urzędzie) i

przedmiotowego (zatrudnienie na stanowisku urzędniczym):
*O tym, jakie stanowiska mają charakter urzędniczy, a więc o zakresie podmiotowym prawa urzędniczego
decyduje ustawodawca, dokonując stosownej kwalifikacji prawnej w drodze aktu prawodawczego.
Charakterystyka prawa urzędniczego
Urzędnik jako osobna kategoria pojęciowa

Status prawny urzędnika jest zazwyczaj unormowany przepisami prawa
publicznego – prawa urzędniczego oraz przepisami innych dziedzin prawa,
którymi prawo urzędnicze posługuje się posiłkowo lub do nich odsyła.

Udział w regulacji statusu prawnego urzędnika mają również – w różnym stopniu –
przepisy prawa pracy, regulujące zagadnienia, jak np. urlopy, wynagrodzenia,
niektóre świadczenia, prawa związkowe, układy zbiorowe.

W państwach, gdzie urzędnik podlega ustawom odrębnym i innym aktom prawa
publicznego, prawo urzędnicze traktuje się często jako odrębną dziedzinę „prawo administracyjne służby cywilnej”.
Charakterystyka prawa urzędniczego
Urzędnik a pracownik administracji
Przez pojęcie „pracownik administracji” rozumieć należy osoby wykonujące
czynności związane z funkcjonowaniem administracji publicznej oraz
czynności administracyjne w innych niż jednostki administracji urzędach
państwa, bez względu na sposób nawiązania z nimi stosunku pracy (wybór,
powołanie, mianowanie, umowa o pracę).
Charakterystyka prawa urzędniczego
Prawo urzędnicze a prawo pracy
Prawo urzędnicze, pozostaje w związku z powszechnym prawem pracy, wykazuje
liczne odrębności.
Jednoznaczność zaliczania prawa urzędniczego do prawa pracy nie jest
przekonująca.
Specjalista z zakresu prawa administracyjnego zgodzi się także ze zdaniem, że
istnieje związek pragmatyk urzędniczych z KP:
*art. 5 KP stanowi, że jeżeli stosunek pracy określonej kategorii osób regulują przepisy szczególne, przepisy KP stosuje się w
zakresie nieuregulowanym tymi przepisami. Znaczy to, że przepisy pragmatyk mają pierwszeństwo przed przepisami KP.
T. Górzyńska, Polskie prawo urzędnicze –
kryzys tożsamości?, C.H. Beck 2016.
Charakterystyka prawa urzędniczego
Zdaniem Prof. T. Górzyńskiej – kwalifikowaniu prawa urzędniczego jako
prawa pracy przeciwstawia się następujące argumenty:
„Nie można zgodzić się z poglądami głoszącymi wprost, że prawo urzędnicze jest
częścią prawa pracy. Niewątpliwie poszczególne tzw. pragmatyki urzędnicze
zawierają, i to w znacznym zakresie, regulacje typowe dla prawa pracy, jednakże z
uwagi na ścisły związek tych regulacji z funkcjonowaniem administracji publicznej, jako
struktury państwa, prawo urzędnicze zaliczane jest do prawa publicznego, nie do
prawa prywatnego. Zmiany ustrojowe, społeczne, polityczne, gospodarcze na
przestrzeni lat spowodowały, że nie można już wielu zagadnień rozpatrywać tylko w
aspekcie jednej dziedziny czy gałęzi prawa – stają się one zagadnieniami
interdyscyplinarnymi.”
Zasady odnoszące się do kadr administracji:
1.
Zasada oddzielania stanowisk politycznych,
2.
Zasada otwartości w dostępnie do wszystkich stanowisk urzędniczych w
administracji,
3.
Zasada równości,
4.
Zasada konkurencyjności,
5.
Zasada profesjonalizmu.
Opracowano na podstawie:
1.
T. Górzyńska, Polskie prawo urzędnicze – kryzys tożsamości?, C.H. Beck
2016.
2.
Prawo urzędnicze. Komentarz, K. Baran (red.), Warszawa 2014.
3.
E. Ura, Prawo urzędnicze, Warszawa 2012.
Dziękuję za uwagę!