Nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym

A. Sadowska i wsp.
PRACE ORYGINALNE
© Copyright by Wydawnictwo Continuo
• ORIGINAL PAPERS
Nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży
w wieku szkolnym w Gdańsku. Program przesiewowy
„Zdrowe Serce Gdańskich Uczniów”
PL ISSN 1734-3402
Family Medicine & Primary Care Review 2012, 14, 3: 428–430
Hypertension in children and adolescents of school age in Gdansk.
Screening for childhood hypertension – “Healthy Heart of Gdansk
Schoolchildren” program
AGATA SADOWSKA1, A−G, ALEKSANDRA NIEDZIELSKA2, A−D, G, MAREK JANKOWSKI2, A, B, G,
PIOTR GUTKNECHT1, B, E, F, JANUSZ SIEBERT1, A, E
1
Katedra Medycyny Rodzinnej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego
Kierownik: prof. dr hab. med. Janusz Siebert
2 Ośrodek Promocji Zdrowia i Sprawności Dziecka w Gdańsku
Kierownik: mgr Marek Jankowski
A – przygotowanie projektu badania, B – zbieranie danych, C – analiza statystyczna, D – interpretacja danych,
E – przygotowanie maszynopisu, F – opracowanie piśmiennictwa, G – pozyskanie funduszy
Streszczenie Wstęp. Odsetek nadciśnienia wśród dzieci i młodzieży stanowi 1−4,9%.
Cel pracy. Określenie częstości podwyższonych wartości ciśnienia tętniczego u uczniów wybranych gdańskich szkół.
Materiał i metody. Badanie zostało przeprowadzone w latach 2008−2010 wśród 35 599 dzieci i młodzieży. Za
podwyższone wartości ciśnienia tętniczego uznano ciśnienie skurczowe lub/i rozkurczowe ≥ 95 centyla (wg amerykańskich siatek centylowych z 2004 r.).
Wyniki. Stwierdzono odsetek podwyższonych wartości ciśnienia tętniczego, sięgający 7,4% badanych dzieci. W grupie dzieci w wieku 8−12 lat częstość ta wynosiła aż 10%.
Wnioski. W celu określenia rzeczywistej częstości nadciśnienia wśród dzieci i młodzieży konieczna jest dalsza obserwacja i kolejne pomiary ciśnień. Należy określić i wyeliminować potencjalne czynniki zawyżające ciśnienie tętnicze
krwi u młodszych uczniów.
Słowa kluczowe: nadciśnienie tętnicze, badanie przesiewowe, dzieci.
Summary Background. Epidemiological studies indicate the frequency of hypertension among children at the rate
at 1−4.9%.
Objectives. The aim of the study was to assess the frequency of hypertension in ambulatory screening among
selected schools in Gdansk.
Material and methods. The study was conducted in 2008−2010. It included a total of 35 599 children and youth of
school age. The amount of calculated average was compared to the American centile grid (2004). A blood pressure
reading of ≥ 95 centiles was considered as elevated blood pressure.
Results. The study found a high prevalence of increased blood pressure, reaching 7.4% of examined children.
A notable group were young children aged 8−12, in whom the rate was as high as 10%.
Conclusions. In order to determine the occurrence of hypertension in the examined group, it is necessary to observe
children and conduct subsequent measurements of blood pressure. It is required to determine and eliminate factors
that may affect the blood pressure of young students.
Key words: hypertension, screening, children.
Wstęp
Przez wiele lat nadciśnienie tętnicze postrzegane było jako nieczęsty problem w dzieciństwie
oraz okresie dojrzewania. W latach 70. ubiegłego
stulecia jego częstość określano na 1% [1]. Później-
sze badania epidemiologiczne wskazują jednak na
wyższe wskaźniki − około 3% [2]. Jedną z pierwszych prac w Polsce przeprowadziła Wyszyńska
i wsp., stwierdzając nadciśnienie u 1,04% dzieci
i młodzieży [3]. W ostatnich latach w badaniu 25
tys. dzieci odsetek ten sięgał 4,9% [4].
A. Sadowska i wsp. Nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym
Cel pracy
Program przesiewowy „Zdrowe Serce Gdańskich
Uczniów” został przygotowany przez Ośrodek Promocji Zdrowia i Sprawności Dziecka w Gdańsku
oraz Katedrę Medycyny Rodzinnej Gdańskiego
Uniwersytetu Medycznego i finansowany przez
Urząd Miasta Gdańska. Jego celem było określenie
częstości nadciśnienia u dzieci i młodzieży wybranych gdańskich szkół.
Materiał i metody
Badanie przeprowadzono w latach 2008−2010.
Objęto nim 35 599 dzieci i młodzieży w wybranych grupach wiekowych (tab. 1).
Badanie przeprowadzały przeszkolone pielęgniarki na terenie szkół. Pomiarów dokonywano
trzykrotnie u dziecka siedzącego z podpartymi
429
plecami oraz stopami opartymi podeszwami o podłoże, na prawym ramieniu podpartym tak, aby
łokieć znajdował się na poziomie serca. Szerokość
mankietu sfigmomanometru odpowiadała obwodowi ramienia.
Czas badania dobierano tak, aby dzieci nie były
bezpośrednio przed sprawdzianem wiedzy oraz
bezpośrednio po lekcji wychowania fizycznego.
Zadbano również, aby uczeń był po co najmniej
5-minutowym odpoczynku oraz nie spożywał napojów pobudzających przed badaniem.
Dla interpretacji wyników odrzucano pierwszy
pomiar, wyliczając średnią ciśnienia z drugiego
i trzeciego pomiaru, oddzielnie dla wartości ciśnień
skurczowego i rozkurczowego. Wysokości średnich
porównywano z amerykańskimi siatkami centylowymi z 2004 r. [5]. Za podwyższone wartości
ciśnienia uznawano ciśnienie skurczowe lub/i rozkurczowe ≥ 95 centyla.
Tabela 1. Grupa badana z uwzględnieniem wieku, płci oraz czasu, w którym przeprowadzano pomiary ciśnień
Wiek
2008
2009
2010
2008−2010
Razem
(n) %
Ch (n)
Dz (n)
Ch (n)
Dz (n)
Ch (n)
Dz (n)
Ch (n)
Dz (n)
8−12 lat
1494
1521
1294
1472
1158
1052
3946
4045
7991
22,4%
14 lat
2217
2113
2238
2020
1894
1865
6349
5998
12 347
34,7%
17 lat
2796
2648
2650
2406
2453
2308
7899
7362
15 261
42,9%
Razem
6507
6282
6182
5898
5505
5225
18 194
51,1%
17 405
48,9%
35 599
100%
12 789
12 080
10 730
Ch – chłopcy, Dz – dziewczęta.
Wiek
8−12 lat
Średnie ciśnienie < 95 centyla
Średnie ciśnienie ≥ 95 centyla
chłopcy
n (%)
dziewczęta
n (%)
chłopcy
n (%)
dziewczęta
n (%)
3546 (49,4)
3628 (50,6)
400 (49)
417 (51)
7174 (100)
14 lat
5863 (50,7)
11 564 (100)
17 lat
7204 (50,7)
16 613 (50,4)
32 940 (100)
486 (62)
297 (38)
12 347 (100)
783 (100)
6998 (49,3)
14 202 (100)
razem
7991 (100)
817 (100)
5701 (49,3)
695 (65,6)
364 (34,4)
15 261 (100)
1059 (100)
16 327 (49,6)
1581 (59,5)
2659 (100)
Razem
n (%)
1078 (40,5)
35 599 (100)
Family Medicine & Primary Care Review 2012, 14, 3
Tabela 2. Centyle ciśnień określane na podstawie średnich z dwóch pomiarów (pomiar drugi i trzeci)
z uwzględnieniem płci i wieku badanych uczniów
430
A. Sadowska i wsp. Nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym
Wyniki
W tabeli 2 przedstawiono wyniki z uwzględnieniem wieku i płci badanych.
Częstość podwyższonych wartości ciśnienia
w całej grupie badanej wynosiła 7,4%, przy czym
wśród najmłodszych (8−12 lat) odsetek ten wynosił
10,2%. Wśród starszych uczniów częstość ta kształtowała się na poziomie 6,3% i 6,9% odpowiednio
wśród 14- i 17-latków.
Dyskusja
Obserwowana w ostatnich latach rosnąca częstość nadciśnienia w populacji dziecięcej jest,
prawdopodobnie, związana ze wzrostem częstości
nadwagi i otyłości [6]. Innymi czynnikami mogącymi wpływać na to zjawisko jest niska aktywność
fizyczna, palenie papierosów oraz spożywanie alkoholu [7], napojów energetycznych, pseudoefedryny,
zażywanie doustnych środków antykoncepcyjnych
czy nielegalnych substancji pobudzających [8].
W naszej pracy stwierdziliśmy dosyć wysoki odsetek podwyższonych wartości ciśnień, bo sięgający 7,4% badanych dzieci. Jednak w celu określenia
rzeczywistej częstości nadciśnienia konieczna jest
dalsza obserwacja i kolejne pomiary ciśnień.
Szczególną grupą okazały się dzieci w wieku
8−12 lat, gdzie odsetek nadciśnienia sięgał 10%.
Już w 1979 r. Fixler i wsp. [1] zwracali uwagę na
problem podwyższonego poziomu ciśnienia u małych dzieci, szczególnie jeśli pomiar był wykonywany pierwszy raz w życiu (lęk). W naszej pracy
pierwszy pomiar nie był uwzględniany. Istnieje
jednak wiele innych czynników mogących zawyżać
wynik pomiaru: obfity posiłek, wysiłek fizyczny,
przepełniony pęcherz moczowy, rozmawianie [9].
W naszej pracy staraliśmy się je zminimalizować.
Nie zawsze było to jednak możliwe. Dlatego należy dokładniej określić i wyeliminować potencjalne
czynniki mogące wpływać na wysokość ciśnienia
tętniczego u dzieci.
Wnioski
1. Podwyższone ciśnienie tętnicze stwierdzono
u 7,4% badanych dzieci.
2. W celu określenia rzeczywistej częstości nadciśnienia w grupie badanych konieczna jest
dalsza obserwacja dzieci i kolejne pomiary
ciśnienia tętniczego.
3. Należy określić i wyeliminować czynniki mogące zawyżać ciśnienie tętnicze krwi u młodszych
uczniów.
Family Medicine & Primary Care Review 2012, 14, 3
Piśmiennictwo
1. Fixler DE, Laird WP, Fitzgerald V, et al. Hypertension screening in schools: results of the Dallas study. Pediatrics 1979;
63(1): 32−36.
2. McNiese KL, Poffenbarger TS, Turner JL. Prevalence of hypertension and pre-hypertension among adolescents.
J Pediatr 2007; 150(6): 640−644.
3. Wyszyńska T, Skibicka-Regulska Z, Frelek M, et al. Arterial hypertension in school children − incidence and causes.
Ped Pol 1985; 60(2): 169−176.
4. Ostrowska-Nawarycz L, Nawarycz T. Prevalence of excessive body weight and high blood pressure in children and
adolescents in the city of Łódź. Kardiol Pol 2007; 65: 1079−1087.
5. National High Blood Pressure Education Program Working Group on High Blood Pressure in Children and Adolescents.
The Fourth Report on the diagnosis, evaluation, and treatment of high blood pressure in children and adolescents.
Pediatrics 2004; 114(2): 555−576.
6. Din-Dzietham R, Liu Y, Bielo M-V, et al. High blood pressure trends in children and adolescents in national surveys,
1963 to 2002. Circulation 2007; 116: 1488−1496.
7. Cairella G, Menghetti E, Scanu A. Elevated blood pressure in adolescents from Rome, Italy. Nutritional risk factor
and physical activity. Annali Di Igiene: Medicina Preventiva E Di Comunita 2007; 19(3): 203−214.
8. Report of the Task Force on Blood Pressure Control in Children. Pediatrics 1977; 59(5): 797−820.
9. Reeves RA. Does this patient have hypertension? How to measure blood pressure. JAMA 1995; 273(15): 1211−1218.
Adres do koresppndencji:
Dr n. med. Agata Sadowska
Katedra Medycyny Rodzinnej GUM
ul. Dębinki 2
80-211 Gdańsk
Tel.: 58 349-15-78
E-mail: [email protected]
Praca wpłynęła do Redakcji: 31.01.2012 r.
Po recenzji: 27.02.2012 r.
Zaakceptowano do druku: 20.03.2012 r.