1 ZNACZENIE I WOJNY ŚWIATOWEJ W DZIEJACH EUROPY I
advertisement
ZNACZENIE I WOJNY ŚWIATOWEJ W DZIEJACH EUROPY I ŚWIATA Przyczyny wybuchu I wojny światowej "A to nam zabili Ferdynanda" - brzmi pierwsze zdanie sławnej powieści Jarosława Haśka. I rzeczywiście, zabójstwo austriackiego następcy tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, dokonane 28 czerwca 1914 roku w Sarajewie, stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu pierwszej wojny światowej. Zginął on z rąk serbskich terrorystów przekonanych, że Bośnia powinna należed do Serbii i najprawdopodobniej inspirowanych przez wywiad tego paostwa. Austriacy, chod nie dysponowali dowodami potwierdzającymi taki spisek, postanowili wykorzystad to wydarzenie do ostatecznego wyeliminowania wpływów serbskich na Bałkanach. Poparcie Niemiec spowodowało ostre ultimatum Wiednia skierowane do Belgradu, po stronie którego Manewry niemieckie w 1914 r. opowiedziała się Rosja. Niemcy wypowiedziały więc wojnę Rosji (1.08.1914). Rosję poparła Anglia i Francja związane z nią sojuszem militarnym - Trójporozumieniem. Niemcy tylko na to czekały i wypowiedziały wojnę Francji (3.08.1914), a kolei Niemcom wypowiedziała wojnę Anglia (4.08.1914). Wreszcie Austria wypowiedziała wojnę Rosji (6.08.1914). W ten sposób, na zasadzie reakcji łaocuchowej konflikt z Bałkanów rozprzestrzenił się najpierw na całą Europę, a później na cały świat. Należy jeszcze zwrócid uwagę, że pośrednie przyczyny wybuchu tej wojny, wiążące się z załamaniem równowagi europejskiej ustanowionej w 1815 roku, były zdecydowanie ważniejsze. Równowaga ta załamała się w wyniku zjednoczenia Niemiec i powstałych wówczas ambicji do hegemonii. Ułatwiły to nasilające się od kooca XIX wieku sprzeczności interesów wielkich mocarstw i rywalizacja o kolonie. Przebieg działań wojennych Lepiej przygotowani do wojny Niemcy chcieli ją rozstrzygnąd na swoją korzyśd, zanim paostwa Ententy, zwłaszcza Anglia i Rosja, zmobilizują swój potencjał militarny. Plan Schlieffena zakładał uderzenie większością sił niemieckich, poprzez Belgię i Luksemburg, na Francję. Pokonanie jej w ciągu kilku tygodni miało umożliwid przerzucenie jednostek niemieckich na wschód i zadanie klęski Rosji. Plan zawiódł, ponieważ Rosja rozpoczęła działania wojenne nie czekając na zakooczenie mobilizacji, a brytyjski korpus ekspedycyjny wylądował we Francji. W tej sytuacji Niemcy ponieśli już w 1914 roku, swoją pierwszą porażkę w bitwie nad Marną i wojna na zachodnim froncie przybrała charakter pozycyjny. W następnym roku ustabilizował się front wschodni. Lata 1916-1917 to okres nieudanych, z obu stron, prób przełamania pozycji nieprzyjacielskich. Krwawe bitwy pod Verdun, nad Sommą, czy na półwyspie Gallipoli, mimo olbrzymich strat, nie przyniosły rozstrzygnięd. W tej sytuacji Niemcy próbowali wpłynąd na przebieg wojny działaniami na morzu, ogłaszając rozpoczęcie nieograniczonej wojny podwodnej. Mimo sukcesów w tych działaniach, nie mogli zapobiec klęsce. Druga bitwa nad Marną w 1918 roku zmusiła ich do podjęcia rokowao, które zakooczyły się kapitulacją Niemiec. Pierwsza wojna światowa zakooczyła się 11 listopada 1918 roku o godz 11:00. Z lokalnego konfliktu przekształciła się w wojnę światową, w której wzięły udział 24 paostwa Ententy i 4 paostwa centralne. Uczestniczyło w niej 65 mln żołnierzy, z których ponad 10 mln zginęło. Straty materialne wyniosły 270 mld dolarów, czyli 175 mln dolarów dziennie. Wojna zmieniła granice paostw i układ polityczny świata. 1 Nowa technika wojenna Kiedy rozpoczynała się I wojna światowa, prawie nikt nie zdawał sobie sprawy, że będzie ona odmienna od wszystkich wcześniej prowadzonych. Podstawowym czynnikiem walki stały się milionowe masy piechoty, której mała ruchliwośd zmuszała do prowadzenia wojny pozycyjnej. Na wielokilometrowe linie obrony składały się całe systemy okopów, rowów łącznikowych i bunkrów z bronią maszynową, ochranianych jeszcze przez zasieki z drutu kolczastego. Szczególnie groźne były karabiny maszynowe wystrzeliwujące około 600 pocisków na minutę. Ich liczba zwiększała się w trakcie wojny; początkowo batalion piechoty brytyjskiej dysponował dwoma karabinami maszynowymi, a trzy lata później już ponad pięddziesięcioma. Zdobycie tak umocnionych pozycji, nie zawsze umożliwiała nawet ciężka artyleria. Potwierdzają to walki pod Verdun, gdzie Niemcy użyli prawie 1200 dział, które wystrzeliły ponad 2 mln pocisków. W tej sytuacji sięgano po tak straszne wynalazki, jak miotacze ognia czy gazy trujące. Wbrew konwencjom międzynarodowym, Niemcy najpierw użyli prozaicznego tlenku węgla, a później iperytu - gazu trującego o działaniu parzącym. Wkrótce broo tę stosowały obie strony konfliktu. Dużą rolę w czasie tej wojny zaczęły odgrywad czołgi, użyte po raz pierwszy przez Anglików w bitwie nad Sommą. Ich liczba z 49 wrosła do prawie 2 tys. w koocowym okresie wojny. Do roku 1918 samochody stały się dla walczących armii ważniejsze od koni. Taksówki paryskie umożliwiły przerzucenie dodatkowych sił francuskich nad Marnę i powstrzymanie ofensywy niemieckiej. Lotnictwo, używane początkowo do działao rozpoznawczych, pod koniec wojny dzieliło się na rozpoznawczo-łącznikowe, myśliwskie i bombowe. Tylko brytyjskie Królewskie Siły Powietrzne (RAF) dysponowały ponad 20 tys. samolotów. Najgroźniejszą bronią morską okazały się okręty podwodne, które przy pomocy torped zatapiały wręcz masowo okręty nieprzyjaciela. Niemieckie U-booty tylko w ciągu jednego kwartału 1917 roku zatopiły ponad 1000 statków alianckich o łącznym tonażu ponad 2 mln ton. Jednak najwięcej ofiar spowodowała zwykła broo strzelecka, z której wystrzeliwano po 10-12 pocisków na minutę. Wszystko to sprawiło, że wojnę z lat 1914-1918 zaczęto nazywad Wielką Wojną. Rewolucje w Rosji Jednym z najważniejszych dla historii świata wydarzeo lat I wojny światowej były rewolucje w Rosji. W okresie poprzedzającym wybuch wojny, należała ona do najbardziej zapóźnionych w rozwoju paostw europejskich. Konflikty wewnętrzne zostały spotęgowane klęskami wojennymi. Dyscyplina na froncie ulegała rozkładowi, a na tyłach coraz więcej ludzi głodowało. Politycy, od kadetów po bolszewików, wskazywali na całkowitą nieudolnośd władz carskich. Zamieszki i strajki głodowe w Piotrogrodzie, największym ośrodku przemysłowym Rosji, doprowadziły do upadku rządu i abdykacji cara Mikołaja II. Powołany w wyniku rewolucji lutowej Rząd Tymczasowy dążył do przekształcenia Rosji w republikę parlamentarną. Pozycję tego rządu osłabiały z jednej strony siły monarchistyczne, z drugiej dążący do władzy Rewolucja w Rosji bolszewicy. Nie przysporzyło mu popularności kontynuowanie działao wojennych po stronie Ententy. Przywódca bolszewicki, Włodzimierz Lenin , przygotowywał zamach stanu już od wiosny 1917 roku. Zapowiadając natychmiastowy pokój po przejęciu władzy, rzucił hasło: "Cała władza w ręce rad",. Bowiem Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich były głównym instrumentem działania bolszewików. Przejęcie przez bolszewików władzy w Piotrogrodzie nastąpiło 25 października (7 listopada) 1917 r. i odbyło się właściwie bez walki. Pierwsze dekrety powołanej przez nich Rady Komisarzy Ludowych, o pokoju i o ziemi, pozwoliły uzyskad poparcie wystarczające do przejęcia władzy w całej Rosji. Wbrew 2 prognozom Marksa, komunizm zwyciężył w kraju zacofanym, pozbawionym rozwiniętego przemysłu i silnej klasy robotniczej. Jednak paostwo "dyktatury proletariatu" stało się faktem. Traktat wersalski Zakooczenie I wojny światowej przyniosło nowy kształt polityczny świata. Z pięciu wcześniej dominujących w Europie i świecie mocarstw, pozostały tylko dwa. Rozdzielona Austria straciła swoją polityczną pozycję, podobnie jak rozbrojone Niemcy. Zmiana ustroju w Rosji spowodowała izolację polityczną tego komunistycznego paostwa. Konferencja pokojowa w Paryżu (1919) podjęła działania zmierzające do stworzenia nowego porządku politycznego, przede wszystkim w Europie. Traktaty pokojowe, będące rezultatem tej konferencji , miały na długie lata zapewnid światu pokój. Jednak postanowienia w sprawach terytorialnych zaczęły byd kwestionowane niemalże natychmiast. Dążenia do rewizji istniejących granic stały się głównym motywem działania paostw pokonanych, szczególnie Niemiec i Węgier. Źródłem podważania porządku wersalskiego stała się również polityka paostwa radzieckiego, dążącego do "światowej rewolucji". Włochy, należące przecież do grona paostw zwycięskich, miały poczucie "ukradzionego zwycięstwa". Niekorzystne dla powojennego ładu w świecie było również nieprzystąpienie Stanów Zjednoczonych do Ligi Narodów, która, zdominowana przez Anglię i Francję, okazała się niezdolna do utrzymania systemu wersalskiego. Postanowienia w sprawie Niemiec Podpisany 28 czerwca 1919 roku traktat wersalski był surową rozprawą z Niemcami. Obciążono je wyłączną odpowiedzialnością za wywołanie wojny i jej skutki. Traktat ustalił nowe granice Niemiec, odbierając im Alzację i Lotaryngię na rzecz Francji, okręgi Eupen i Malmedy na rzecz Belgii, częśd Szlezwiku na rzecz Danii, Pomorze Gdaoskie i Wielkopolskę na rzecz Polski. Gdaosk stał się wolnym miastem, a Kłajpedę i okręg Saary oddano administracji międzynarodowej. O przynależności paostwowej terenów wielonarodowościowych - Górny Śląsk, Warmia, Mazury i Szlezwik - miały zadecydowad plebiscyty. Niemcy musiały również zrezygnowad ze swoich posiadłości kolonialnych. Ograniczono ich suwerennośd przez okupację i demilitaryzację lewobrzeżnej Nadrenii. Znacznie osłabiono ich potencjał militarny przez zmniejszenie wojsk lądowych do 100 tys. zawodowych oficerów i żołnierzy. Zakazano Niemcom utrzymywania lotnictwa i floty podwodnej oraz zredukowano pozostałą częśd floty. Ponadto obciążono je ogromną sumą 140 mln marek w złocie, reparacji wojennych. Podpisanie traktatu wersalskiego miało symboliczną wymowę, ponieważ nastąpiło w sali lustrzanej pałacu wersalskiego, w której 48 lat wcześniej ogłoszono powstanie zjednoczonych Niemiec. 3
