KONFERENCJA NAUKOWA „ZROZUMIEĆ DZIECKO Z ADHD”

DZIECKO Z ADHD
Opracowane na podstawie informacji oraz materiałów uzyskanych na
konferencji naukowej „Zrozumieć dziecko z ADHD”
1. Czym jest ADHD?
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniem koncentracji uwagi
(z ang.ADHD)
W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że u podłoża ADHD leży
specyficzny tryb pracy mózgu, który utrudnia dziecku kontrolowanie własnych
zachowań i osłabia zdolność skupienia uwagi.
Wieloletnie badania nad bliźniętami wykazują, że ADHD jest uwarunkowane
genetycznie, bowiem często występuje rodzinnie. Jednak nie znaczy to, iż
ADHD jest dziedziczne, raczej wpływają na nie wczesne wpływy środowiska,
już od okresu prenatalnego i wczesnoniemowlęcego. ADHD częściej dotyczy
dzieci wcześniej urodzonych, z niską wagą urodzeniową, niedotlenieniem
mózgu w czasie porodu, dzieci z zaburzeniem słuchu, zaburzeniem snu,
niedożywione. Prawdopodobnie wpływ ma również palenie papierosów
i nadużywanie alkoholu przez rodziców.
2. Jak dziecko z ADHD odczuwa świat na zewnątrz?
Problem ADHD dotyczy zarówno dzieci, jak i dorosłych. Osoby cierpiące na
tę dolegliwość mają trudności w wyłanianiu z tła tego co ważne. Na skutek
ogromnej ilości bodźców zewnętrznych docierających do nich jednocześnie nie
potrafią skupić się na jednym z nich. Postrzegają świat jako chaos. Potrzebują
pomocy ze strony rodziców, nauczycieli, pedagogów/psychologów i lekarzy.
Dzieci z ADHD często mówią do siebie, wolniej się uczą, słabo uczą się na
własnych doświadczeniach, powtarzają swoje zachowania, również te
niepożądane. Gdy się cieszą lub rozpaczają, to całym sobą, bo nie potrafią
skrywać emocji. Dzieci te ciągle czegoś zapominają, coś gubią, czegoś szukają.
W ich codziennym życiu wszystko musi się dziać tu i teraz. Charakteryzuje je
rozproszona uwaga co bardzo utrudnia im wykonywanie poleceń polegających
na działaniu etapami. Znacznie lepiej radzą sobie z pojedynczymi zadaniami.
Zazwyczaj mówią zanim pomyślą, trudno im zrozumieć czytane teksty. Gdy są
czymś zajęci, zaabsorbowani, po prostu nie słyszą osoby, która do nich mówi.
W skoncentrowaniu się na czymś często pomaga im zajęcie rąk czymkolwiek,
dlatego np. bawią się ołówkiem, przekładają przedmioty, dotykają ich. Gdy
mają wiele informacji naraz nie potrafią zająć się tym czym powinny. W szkole
muszą zmagać się z natłokiem przekazów werbalnych, co potęguje ich
problemy.
Dzieci te często czują się odrzucone, wyobcowane, przejawiają zaburzenia
nastroju i często odczuwają dyskomfort. Depresje, zaburzenia lękowe, fobie
1
szkolne zachowania ryzykowne, obsesje, zachowania destrukcyjne
i autodestrukcyjne dotykają ich częściej niż innych. ADHD nie kontrolowane
i nie leczone może prowadzić do bardzo poważnych zaburzeń zachowania, do
używania przemocy wobec ludzi i zwierząt, do działań przestępczych, ucieczek
z domu, zmuszania do seksu itp. Towarzyszące im uczucie wyobcowania
i braku akceptacji w środowisku może spowodować, iż zwiążą się z grupą
nieformalną (gang, narkomani), gdyż tam znajdą aprobatę dla swojego stylu
życia.
3. Inne zaburzenia rozwoju dziecka
Znane jest wiele rodzajów zaburzeń rozwoju, takie jak między innymi:
- zaburzenia zachowania, poznania, nadpobudliwość psychoruchowa, autyzm,
obniżona sprawność manualna, problemy z koordynacją ruchów oraz typowe
zaburzenia umiejętności szkolnych (z ang.SLD): dysleksja, dyskalkulia,
dysgrafia, dysortografia.
Jak wykazują badania 25% - 40% dzieci z ADHD ma dysleksję i mniej
więcej tyleż samo dyslektyków cierpi na ADHD. Dlaczego? Prawdopodobnie
dlatego, że jedno zaburzenie wywołuje drugie. Według niektórych koncepcji
dysleksja może powodować tak ogromne niezadowolenie z siebie, obniżenie
poczucia własnej wartości oraz frustrację, iż może prowadzić do zachowań
zbliżonych do ADHD. Potwierdzeniem tej teorii mogą być dzieci dyslektyczne,
u których zachowania typu ADHD ujawniają się w szkole, ale nie mają miejsca
w domu rodzinnym, na podwórku czy w innej poza szkolnej rzeczywistości.
4. O leczeniu.
Zanim dziecko poddane będzie leczeniu konieczna jest wnikliwe badanie
i diagnoza. Podstawą do tego są: wywiad z rodzicami dziecka i nauczycielami,
badania pediatryczne, urologiczne, badanie w poradni psychologicznopedagogicznej, a także badanie mózgu. Poza tym ważna jest też rozmowa
z samym dzieckiem, także bez obecności rodziców oraz bezpośrednia
obserwacja dziecka. Wnikliwe badania psychologiczne pozwolą określić iloraz
inteligencji dziecka, jego aktywność ruchową oraz deficyt uwagi. Najcięższe
przypadki ADHD, w których występują nasilone objawy charakteryzujące tzw.
mieszane ADHD nazywa się Zespołem Hiperkinetycznym. Część specjalistów
rozpoznaje zespół hiperkinetyczny już w 4 roku życia, wielu mówi o tym, że
cechy zespołu są widoczne już od chwili narodzin – dzieci są bardziej ruchliwe,
drażliwe, częściej płaczą, mają mniejsze zapotrzebowanie na sen.
Bywa, że potrzebna jest terapia dwutorowa czyli psychologiczna
i farmakologiczna, która zdaniem niektórych badaczy jest metodą
najskuteczniejszą. Farmakoterapia nie leczy, nie likwiduje objawów, pozwala
jedynie je zmniejszyć w okresie przyjmowania leków. Stosowana jest
szczególnie w przypadkach, gdy zawiodły oddziaływania psychoedukacyjne,
2
gdy występują powikłania, lub w przypadku oporu ze strony rodziców, którzy
nie godzą się na terapię zajęciową i nie chcą współpracować w interesie dziecka.
W farmakoterapii stosuje się zazwyczaj leki przeciwdepresyjne,
psychostymulujące, które (w zależności od rodzaju leku), mogą wywoływać
objawy takie jak: senność, bóle głowy, lęki, psychozy, drażliwość, suchość
w ustach, tycie, tiki i inne.
W przypadku terapii behawioralnej stosuje się całą gamę oddziaływań
dobranych do specyficznych potrzeb dziecka, jego osobowości
i indywidualnych sytuacji.
Najczęściej stosowane terapie dla dzieci nadpobudliwych psychoruchowo to:
Terapie wspomagające rozwój osobowości dziecka, porządkujące jego
stosunek do siebie
i innych.
Zalicza się do nich:
-terapię zw. "holding" polegającą na trzymaniu dziecka w ścisłym kontakcie
cielesnym po to, aby umożliwić mu otwarte wyrażenie agresji;
-terapię rodzinną poprawiającą komunikację w rodzinie i system jej
funkcjonowania;
-terapię zachowania uczącą kontroli nad sobą i wytrwałości.
Terapie kierujące aktywnością ruchową dziecka i poprawiające jego
zdolność skupienia uwagi i koncentracji.
Zaliczamy do nich między innymi:
-muzykoterapię; relaksację; arteterapię; terapię przez ruch (metoda
V. Sherborne, Kinezjologia Edukacyjna P. Dennisona) terapię integracji
sensorycznej.
Terapia wspomagająca leczenie zwana EEG-BIOFEEDBACK, którą stosuje
się po wykonaniu badań EEG. Jest to metoda łącząca psycho i neurofizjologię.
Jej zadaniem jest poprawa, zaburzonego u dziecka z ADHD, wzorca fal
mózgowych. Terapia ta pozwala na zauważalną poprawę czynności
bioelektrycznej mózgu po mniej więcej kilkudziesięciu treningach. Badacze
obserwują poprawę koncentracji uwagi, zmniejszenie niepokoju, wyciszenie
impulsywności, dzięki czemu dziecko lepiej funkcjonuje w szkole, ma lepsze
wyniki w uczeniu się, jest wyciszone, lepiej sypia.
Ciekawostka
Okazuje się, że mózg jest plastyczny, można wpływać na jego funkcje, można
powodować powstawanie nowych synapsów (Synapsy to styki między
komórkami nerwowymi, to miejsce przeskoku, przekazywania bodźca z jednej
komórki do drugiej).
Z zapisu EEG można dowiedzieć się wiele na temat pacjenta, np. czy jest
senny, napięty, rozdrażniony itp. Fale mózgowe odpowiedzialne są za
poszczególne zachowania:
3
Gamma – skrajne przeżycia
Beta – emocje, napięcia, stres, lęk
Beta1 – aktywność, koncentracja, procesy myślowe
Alfa – głęboka relaksacja
Theta – głęboka relaksacja i hipnoza
Delta – sen głęboki (przy uszkodzeniach mózgu działa w czuwaniu)
W czasie badania EEG lekarz obserwuje na komputerze rozkład fal
mózgowych. Lekarz stymuluje pożądane, a hamuje niepożądane czynności
mózgu.
W trakcie terapii dziecko podłączone do EEG ma przed sobą komputer z jakąś
grą lub rodzajem zadania do wykonania, gdzie musi coś osiągnąć (myślenie,
koncentracja). Przy drugim komputerze siedzi lekarz, który kontroluje
wszystko co się dzieje i odpowiednio reaguje. W efekcie każde pozytywne
osiągnięcie dziecka jest nagradzane np. punktami, co powoduje, że pobudzane
są u niego odpowiednie fale mózgowe. Pozytywne wzmocnienie dziecka jest
bardzo ważne w każdej formie terapii.
5. Co może zrobić nauczyciel dla dziecka z ADHD?
O tym, czy w przypadku dziecka nadpobudliwego i dziecka z rozpoznaniem
ADHD dojdzie do ostrej postaci ADHD w znacznej mierze zależy od
wychowania. Niezaprzeczalnie największy wpływ na wychowanie dziecka
mają rodzice i na nich głównie spoczywa odpowiedzialność za to, jakim
człowiekiem będzie w przyszłości ich dziecko. Jednak rodzice często nie zdają
sobie sprawy z faktu, że ich dziecko potrzebuje pomocy, nie wiedzą, że pomoc
otrzyma, często postrzegają swój problem jako coś co muszą przeżyć, nie mają
żadnego doświadczenia, ani żadnej wiedzy na temat problemu ADHD. Słysząc
skargi nauczycieli na niestosowne zachowanie dziecka lub zalecenia udania się
z dzieckiem do poradni reagują niechęcią do szkoły, unikaniem kontaktu,
czasami nawet wyrażają swoją dezaprobatę na temat nauczycieli w obecności
dziecka, a to tylko pogarsza sytuację dziecka, które zaczyna postrzegać
nauczyciela jako wroga.



Objawy nie są winą dziecka. Nie są też winą rodziców, ani
nauczycieli.
Nadpobudliwość ma swoje uwarunkowania biologiczne. Tak, jak inne
trudności szkolne, można ją leczyć, ale nie można wyleczyć. Umiejętne
interwencje natomiast znacznie ułatwiają funkcjonowanie dziecka.
Objawy ADHD trwają latami. Nie można żadnymi metodami
terapeutycznymi doprowadzić do ich zniknięcia. Można natomiast
poprawić funkcjonowanie dziecka pomimo ich obecności. To, że dobrze
poradziliśmy sobie z objawami dzisiaj nie oznacza, że nie wystąpią one
jutro. Musimy konsekwentnie stosować te same metody przez wiele lat.
4


ADHD nie jest brakiem umiejętności czy wiedzy –
zasadniczym problemem są trudności z utrzymywaniem uwagi,
motywacji i wysiłku na poziomie koniecznym do wykonywania różnych
zadań lub powstrzymywania niepożądanych reakcji.
Dziecku nadpobudliwemu trudniej sprostać wymaganiom szkolnym
i społecznym. Jego efektywność w wykonywaniu poleceń i organizacji
działania jest co najmniej o 30% niższa od przeciętnej w grupie
rówieśniczej.
„Trudne prawdy” o pracy z dzieckiem nadpobudliwym:



Praca z dzieckiem nadpobudliwym jest czasochłonna i obciążająca,
wymaga wiele zaangażowania ze strony nauczyciela.
Można z nim pracować tylko bezpośrednio, asystując mu.
Indywidualizacja pracy z uczniem, to nie tylko mniejsze klasy, lecz także
zmiana podejścia do ucznia
Pracując z dzieckiem nadpobudliwym warto:








poświęcać mu dużo uwagi
wzmacniać wszystkie przejawy pożądanego zachowania
stosować zrozumiałe dla dziecka reguły
być konsekwentnym
przekazywać proste i krótkie treści
pomóc mu zorganizować świat wokół siebie
stworzyć zrozumiały system nagród i kar
kary i nagrody stosować natychmiast
Obszerny materiał na temat problemu ADHD możemy znaleźć w literaturze
fachowej oraz w internecie.
Oto niektóre z przydatnych adresów www:
www.adhd.info.pl / www.adhd.org.pl/ / www.ptadhd.pl / www.adhd.strefa.pl
Zachęcam do lektury!
Opracowanie: Hanna Borowska-Warchoł
5