Helping Smokers Quit - International Society of Nurses in Cancer Care
advertisement
Jak pielęgniarki mogą pomóc swoim pacjentom rzucić palenie? Projekt EE-HSQ Podziękowania • Grant Bristol-Myers Squibb Foundation’s Bridging Cancer Care Initiative dla International Society of Nurses in Cancer Care • Dodatkowe finansowanie projektu zapewnione przez School of Nursing, University of California, Los Angeles 2 Współorganizatorzy projektu w Polsce • Fundacja „Promocja Zdrowia” – główny partner Prof. Witold Zatoński, Koordynator Projektu Krzysztof Przewoźniak, Dyrektor Projektu Aleksandra Herbeć Barbara Jaworska • Centrum Onkologii-Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie - współorganizator Dr n. med. Marta Mańczuk Magdalena Cedzyńska Irena Przepiórka • Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych - współorganizator Dr n. med. Grażyna Rogala-Pawelczyk Teresa Kuziara Bożena Czerwińska 3 Międzynarodowi koordynatorzy projektu: International Society of Nurses in Cancer Care (ISNCC) i UCLA School of Nursing • ISNCC Dr Stella Aguinaga – Koordynator Projektu Sarah McCarthy – Dyrektor Projektu • University of California, Los Angeles Prof. Linda Sarna – Koordynator Projektu Dr Marjorie Wells – Dyrektor Projektu Jenny Brook - Statystyk 4 Główny cel projektu EE-HSQ • Poszerzenie wiedzy i umiejętności pielęgniarek w Polsce w zakresie zaprzestania palenia tytoniu przez pacjentów objętych opieką zdrowotną, głównie z wykorzystaniem tzw. krótkiej interwencji medycznej. 5 Podstawowe zadania programu edukacyjnego • Dokonać przeglądu wiedzy na temat wpływu używania tytoniu na zdrowie. • Ocenić wpływ czynników społeczno-ekonomicznych na używanie tytoniu w Polsce. • Omówić problematykę uzależnienia od tytoniu i możliwości zmiany zachowań zdrowotnych. • Przedyskutować strategię włączenia pielęgniarek w proces leczenia ich pacjentów z uzależnienia od tytoniu. • Przekazać pielęgniarkom wiedzę na temat możliwości zastosowania tzw. krótkiej interwencji medycznej w procesie zaprzestania palenia przez pacjentów. • Rozpropagować informacje o sposobach leczenia uzależnienia od tytoniu. 6 Zmiana w rutynowej praktyce pielęgniarskiej • Wprowadzenie leczenia uzależnienia od tytoniu do rutynowej praktyki pielęgniarskiej jest przykładem najlepszej praktyki medycznej. 7 Dlaczego problematyka używania tytoniu powinna być adresowana do pielęgniarek? Jeśli tylko 1% (ok. 3000) pielęgniarek w Polsce weźmie udział w programie, a każda z nich pomoże jedynie 2 pacjentom w miesiącu rzucić palenie, to po roku 72000 pacjentów w Polsce zaprzestanie palenia. W ten sposób pielęgniarki mogą dokonać wielkiej zmiany w życiu swoich pacjentów! 8 Kodeks Etyki Zawodowej Pielęgniarki i Położnej Rzeczypospolitej Polskiej • Kodeks wspiera zaangażowanie pielęgniarek i położnych w promocję zdrowia i prewencję chorób. Wg Kodeksu tego rodzaju działania są obowiązkiem pielęgniarek i położnych (str. 9, punkt 7). 9 Pomoc pielęgniarek w leczeniu pacjentów z uzależnienia od tytoniu – problemy do rozwiązania • Brak wiedzy i umiejętności – Wsparcie pacjentów w leczeniu uzależnienia od tytoniu nie znajduje się w programie kształcenia pielęgniarek • Palenie tytoniu przez pielęgniarki – Palący lekarze i pielęgniarki rzadziej angażują się w leczenie swoich pacjentów z uzależnienia od tytoniu. – Palące pielęgniarki powinny zaprzestać palenia i same uzyskac w tym zakresie wsparcie od innych pracowników służby zdrowia. – Szacuje się, że od 18% do 40% pielęgniarek w Polsce pali tytoń. Źródło: Dziankowska-Zaborszczyk i in. Przegl Lek. 2009;66(10):738-40; Adamek i in. 10 Przegl Lek. 2012;69(10):969-72. Wielkość szkód zdrowotnych spowodowanych paleniem w Polsce 11 Palenie tytoniu jako przyczyna zachorowań i zgonów w Polsce w 2010 r. • Palenie tytoniu jest największą pojedynczą, możliwą do prewencji przyczyną zgonów w w dorosłej populacji Polski. • 67 000 zgonów odtytoniowych w wieku 35+ lat – 51 000 wśród mężczyzn – 16 000 wśród kobiet • 38 000 zgonów odtytoniowych w wieku 35–69 lat – 33% przedwczesnych zgonów wśród mężczyzn – 20% przedwczesnych zgonów u kobiet • Szacuje się, że w 2002 r. z powodu biernego palenia w Polsce zmarło ponad 8720 dorosłych osób, w tym ponad 1800 niepalących. Source: Peto et al.. Mortality from smoking in developed countries 1950-2010. Oxford University Press, Oxford 2010; www.ctsu.ox.ac.uk/research/mega-studies/mortality-from-smoking-in-developed-countries-1950-2010/mortality-from-smoking-indeveloped-countries-1950-2010; Smoke Free Partnership. Rozwiać zasłonę dymną. 10 argumentów za Europą wolną od dymu tytoniowego. Centrum Onkologii, Warszawa 2007 (pierwsze polskie wydanie) 12 Palenie zabija co roku w Polsce z powodu różnych chorób 67 000 osób w wieku 35+ lat (dane z 2010 r.) • 29 000 zgonów nowotworowych – w tym 20 000 zgonów na raka płuca • 22 000 zgonów na choroby układu krążenia – choroby serca, udary mózgu, choroby układu obwodowego • 7 000 zgony na choroby układu oddechowego • 10 000 zgonów na inne choroby Source: Peto et al..Mortality from smoking in developed countries 1950-2010. Oxford University Press, Oxford 2010; www.ctsu.ox.ac.uk/research/mega-studies/mortality-fromsmoking-in-developed-countries-1950-2010/mortality-from-smoking-in-developed-countries1950-2010 13 Częstość palenia tytoniu w Polsce • Palenie tytoniu ciągle stanowi jedną z głównych przyczyn złego stanu zdrowia w Polsce. • Badanie GATS z 2010 r. - 9,8 mln dorosłych (w wieku 15+) Polaków pali tytoń. – 30,3% w całej dorosłej populacji – 36,9% mężczyzn (5,7 mln) – 24,4% kobiet (4,1 mln) • Badanie GYTS z 2009 r. - 23,3% dzieci w wieku 13-15 lat używa tytoniu: – 20% chłopców – 17% dziewcząt Żródło: Globalny sondaż dotyczący używania tytoniu przez osoby dorosłe. Polska 2009-2010. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2010; Przewoźniak i in. Zdrowie 14 Publiczne Monografie 2014;2:69-78 Nowe wyzwania w ograniczaniu palenia tytoniu w Polsce (wyroby tytoniowe) • Częstość palenia tytoniu spada w Polsce, wolniej u kobiet. • Palą głównie najuboższi, niewykształceni Polacy. • Rośnie spożycie papierosów ręcznie skręcanych, głównie z powodu ich niskiej ceny. • Wiele kobiet zaczęło palić papierosy mentolowe i papierosy cienkie (slimy), gdyż są przekonane, że papierosy te są mniej szkodliwe (przeczą temu jednak wyniki badań toksykologicznych). • Dlatego Unia Europejska zakazała produkcji i sprzedaży papierosów „zapachowych”, także mentolowych (od 2020 r.). Zakazana również będzie sprzedaż wyrobów tytoniowych w opakowaniach przypominających inne wyroby, np. wyroby kosmetyczne (szminki, perfumy). Żródło: Globalny sondaż dotyczący używania tytoniu przez osoby dorosłe. Polska 2009-2010. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2010; Diagnoza Społeczna 2013 (www.diagnoza.com); Additives in Tobacco Products. DKFZ, Heidelberg 2012; EU Tobacco Products Directive 15 (www.ec.europa.eu/health/tobacco/products/index_en.htm) Tzw. papierosy elektroniczne lub e-papierosy • Są to elektroniczne środki do przenoszenia (inhalacji) zawartej w parze nikotyny. • Niektóre badania wskazują na obecność substancji toksycznych, w tym rakotwórczych w epapierosach, jednak ich zawartość jest niższa niż w tradycyjnych papierosach. • Do tej pory brak dostatecznych dowodów na to, że e-papierosy są bezpiecznym produktem oraz skutecznie pomagają palaczom rzucić palenie. • Z badań ankietowych wynika, że po e-papierosy sięga ok. 650 tys. Polaków powyżej 15 r.ż. • Konsumpcja e-papierosów rośnie wśród niepełnoletnich; wiele osób jednocześnie pali tradycyjne papierosy i używa e-papierosów. • W większości krajów e-papierosy nie są traktowane jako wyrób tytoniowy i nie podlegają wymogom polityki ograniczającej palenie tytoniu (np. zakazowi reklamy, zakazowi palenia w miejscach publicznych, nie mają ostrzeżeń zdrowotnych na opakowaniach) • Unia Europejska zaleca traktowanie e-papierosów jako wyrobów tytoniowych lub ograniczenie ich sprzedaży do aptek, ale decyzję w tej sprawie oddaje w ręce poszczególnych państw unijnych. Ogólnopolskie badanie ankietowe przeprowadzone w dn. 8-15.11.2013 r. przez Centrum Onkologii-Instytut w Warszawie we współpracy z TNS Polska na 1000-osobowej próbie dorosłej ludności Polski powyżej 15 r.ż.; http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/mm6235a6.htm http://www.who.int/tobacco/communications/statements/eletronic_cigarettes/en/index.html 16 Zaprzestanie palenia tytoniu • Rzucanie palenia: – Ponad 50% dorosłych palących w Polsce chce zaprzestać palenia • więcej kobiet (53,1%) niż mężczyzn (48,1%). – 35% palących podjęło próbę zaprzestania palenia w ciągu ostatniego roku • 25,2% używając farmakoterapii • jedynie 3,5% po uzyskaniu porady, aby rzucić palenia. • Porady lekarzy i pielęgniarek dla rzucających palenie: – 57,2% palących zostało zapytanych czy palą tytoń – 41,8% palącym doradzono, aby przestali palić Żródło: Globalny sondaż dotyczący używania tytoniu przez osoby dorosłe. Polska 2009-2010. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2010 17 Zaprzestanie palenia a polityka zdrowotna • Ostrzeżenia zdrowotne na paczkach papierosów mają wpływ na rzucanie palenia. – 96,6% palących w Polsce widziało ostrzeżenia zdrowotne na paczkach papierosów – 17,7% palących pomyślało o zaprzestaniu palenia po obejrzeniu ww. ostrzeżeń – 24,2% palących zapamiętało ostrzeżenie: "Dzwoniąc pod numer telefonu 801 108 108 uzyskasz pomoc w rzuceniu palenia” • Nowa Dyrektywa Unii Europejskiej wprowadza ostrzeżenia obrazkowe (zamiast tekstowych, obowiązujących w Polsce obecnie) na paczkach polskich papierosów, a także znacznie zwiększa ich rozmiar na obu stronach opakowania (z 30-40% do 65%). Żródło: Globalny sondaż dotyczący używania tytoniu przez osoby dorosłe. Polska 2009-2010. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2010; EU Tobacco Products Directive 18 (www.ec.europa.eu/health/tobacco/products/index_en.htm) Inne dane o paleniu tytoniu w Polsce • Bierne narażenie na dym tytoniowy: – Nie wszystkie miejsca publiczne są nadal w 100% wolne od dymu tytoniowego (np. bary, kawiarnie, restauracje, zakłady pracy) – W 2010 r. 33,6% (4,3 million) dorosłych, aktywnych zawodowo, Polaków było narażonych na dym tytoniowy w miejscu pracy – Aż 44,2% (14,1 million) było narażonych na dym tytoniowy w domu – W miejscach publicznych, najczęściej na dym tytoniowy byli narażeni klienci barów/pubów, dyskotek, restauracji i kawiarni. – Niemniej, po wprowadzeniu w Polsce w 2010 r. zakazu palenia tytoniu w miejscach publicznych i zakładach pracy, odsetek narażonych na dym tytoniowy w tych pomieszczeniach dramatycznie spadł (np. w restauracjach 5 razy). Żródło: Globalny sondaż dotyczący używania tytoniu przez osoby dorosłe. Polska 2009-2010. 19 Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2010 Inne dane o paleniu tytoniu w Polsce • Ekonomiczne koszty palenia: • W skali państwa (dane z 2011 r.): – Koszty leczenia chorób odtytoniowych są szacowane na ok. 18 mld złotych rocznie – Straty ekonomiczne związane z utratą produktywności przedwcześnie zmarłych palaczy szacuje się na ok. 15 mld złotych • Dla przeciętnego palacza (dane z 2010 r.): – Palący 20 papierosów dziennie wydaje co miesiąc 208 złotych, co roku 2500 złotych, a w ciągu swojego życia 57000 złotych. Żródło: http://global.tobaccofreekids.org/files/pdfs/po/Poland_tobacco_taxes_report_po.pdf; Globalny sondaż dotyczący używania tytoniu przez osoby dorosłe. Polska 2009-2010. 20 Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2010 Palenie tytoniu w szpitalach i innych placówkach służby zdrowia w Polsce • • • Od czasu nowelizacji Ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami zdrowotnymi używania tytoniu i wyrobów tytoniowych w 2010 r. we wszystkich placówkach służby zdrowia w Polsce obowiązuje całkowity zakaz palenia tytoniu (w pomieszczeniach i na terenie ww. placówek) Umożliwia to pielęgniarkom przedyskutowanie z pacjentami, ich rodziną oraz przyjaciółmi sprawy wprowadzenia zakazu palenia także w ich środowisku domowym Pielęgniarki powinny uzmysłowić pacjentom i ich rodzinom, jak to jest ważne, również dla zaprzestania palenia – Rodzina, przyjaciele i goście nigdy nie powinni palić w pomieszczeniach zamkniętych w domu pacjenta – Dzieci powinny przebywać z dala od miejsc, gdzie palenie jest dozwolone – Jeśli jest to konieczne, palenie powinno być dozwolone 21 jedynie poza domem, na wolnym powietrzu 22 Papierosy i inne wyroby tytoniowe zawierają ponad 4000 substancji toksycznych, które powodują raka i inne choroby Faza cząsteczkowa Faza gazowa Tlenek węgla Cyjanowodór Nitrozoaminy lotne Benzen Formaldehyd Substancje smoliste Nitrozoaminy swoiste dla tytoniu Metale ciężkie, np. ołów, kadm Substancje radioaktywne (polon-210) Nie nikotyna, ale dym tytoniowy jest przyczyną większości chorób; nikotyna powoduje natomiast 23 uzależnienie od tytoniu Zdrowotne skutki palenia • Palenie tytoniu, także okazjonalnie i w małych dawkach, uszkadza funkcjonowanie prawie każdego narządu, przyczynia się do zachorowania i śmierci z powodu wielu chorób oraz pogarsza ogólny stan zdrowia. • Zaprzestanie palenia przynosi zarówno natychmiastowe, jak i długoterminowe korzyści, zmniejsza ryzyko wystąpienia wielu chorób i poprawia ogólny stan zdrowia. • Nie ma dowodów na to, że palenie tytoniu o mniejszej zawartości substancji smolistych i nikotyny prowadzi do jakichkolwiek korzyści zdrowotnych. • Lista chorób spowodowanych paleniem tytoniu stale się rozszerza. U.S. Department of Health and Human Services. (2004). The Health Consequences of Smoking: A Report of the Surgeon General. 24 Wybrane choroby odtytoniowe • Nowotwory – – – – – – – – Rak płuca Rak jamy ustnej, gardła i krtani Rak przełyku i żołądka Rak pęcherza moczowego Rak nerki Rak trzustki Rak szyjki macicy Ostra białaczka szpikowa • Choroby płuc – Ostre, np. zapalenie płuc – Przewlekłe, np. obturacyjna choroba płuc U.S. Department of Health and Human Services. (2004). The Health Consequences of Smoking: A Report of the Surgeon General. • Choroby ukłądu krążenia – – – – Tętniak aorty Choroba wieńcowa serca Choroba naczyń mózgowych Choroba naczyń obwodowych, np. choroba Bürgera • Rozrodczość – Niższa płodnośc – Problemy zdrowotne ciężarnych, np. niska masa urodzeniowa noworodka, ryzyko wczesnego porodu – Wyższa umieralność niemowląt • Inne schorzenia: katarakta, osteoporoza, paradontoza, powikłania w leczeniu chirurgicznym i onkologicznym 25 Zdrowotne skutki biernego palenia Nie ma bezpiecznej dawki narażenia na dym tytoniowy, także biernego. Palarnie, kabiny dla palaczy i wentylacja pomieszczeń nie są skuteczne. • Bierne palenie jest przyczyną przedwczesnych zgonów i wielu chorób u osób niepalących. • Dzieci: – Zwiększone ryzyko zespołu nagłej śmierci łóżeczkowej (ang. SIDS), ostrych infekcji dróg oddechowych, zapalenia ucha środkowego, zaostrzenia objawów astmy – Wolniejszy rozwój płuc i ryzyko chorób układu oddechowego u dzieci palących rodziców • Dorośli: – Pogorszenie funkcjonowania układu krążenia – Wzrost ryzyka choroby wieńcowej serca i raka płuca U.S. Department of Health and Human Services. (2006). The Health Consequences 26 of Involuntary Exposure to Tobacco Smoke: Report of the Surgeon General. Zaprzestanie palenia zmniejsza ryzyko zgonu i przedłuża życie • Badania prospektywne 34 439 brytyjskich lekarzy (mężczyzn) • Umieralność monitorowana przez 50 lat (1951–2001) Liczba zyskanych lat życia 15 Średnio, palacze papierosów umierają 10 lat wcześniej niż osoby nigdy niepalące. 10 Wśród tych, co kontynuują palenie, połowa umiera na choroby wywołane paleniem tytoniu. 5 0 30 40 50 60 Wiek zaprzestania palenia (rok życia) 27 Korzyści zaprzestania palenia • Po 20 minutach: spada ciśnienie krwi, zmniejsza się tętno • Po 8 godzinach: poziom tlenku węgla i tlenu we krwi wraca do normy • Po 24 godzinach: zmniejsza się ryzyko zawału serca • Po 48 godzinach: zmysły węchu i smaku wyostrzają się • Po 2 tygodniach do 3 miesięcy: poprawia się krążenie, zwiększa się wydolność fizyczna, poprawiają się parametry funkcjonowania płuc • Po 1-9 miesiącach: zmniejsza się kaszel, ryzyko zapalenia zatok nosowych, rzadziej czujemy się zmęczeni, zwiększa się wydolność oddechowa 28 Korzyści zaprzestania palenia (cd.) • Po roku: o połowę zmniejsza się ryzyko choroby wieńcowej serca (w porównaniu z osobami kontynuującymi palenie) • Po 5 latach: już po 5 latach spada ryzyko udaru mózgu, po 15 latach do poziomu obserwowanego u nigdy niepalących. • Po 10 latach: ryzyko raka płuca spada o połowę (w porównaniu z osobami kontynuującymi palenie) • Po 15 latach: ryzyko choroby wieńcowej serca jest podobne do tego u osób nigdy niepalących; jeśli zaprzestanie palenia nastąpiło przed 35 r.ż., ryzyko zgonu wraca do poziomu notowanego u osób nigdy niepalących 29 Zmiana paradygmatu Palenie tytoniu nie jest elementem stylu życia. Jest chorobą, zespołem uzależnienia od tytoniu, z dobrze zbadaną i zdefiniowaną etiologią i objawami (F17 w ICD-10). 30 Uzależnienie od tytoniu: problem dwojakiej natury Uzależnienie od tytoniu Fizjologiczne Behawioralne Uzależnienie od nikotyny Nałóg palenia tytoniu Leczenie Farmakoterapia (+ terapia behawioralna) Leczenie Terapia behawioralna (+ farmakoterapia) Leczenie uzależnienia od tytoniu powinno uwzględniać zarówno fizjologiczną, jak i behawioralną komponentę uzależnienia 31 Absorpcja nikotyny z papierosa Nikotyna w osoczu (ng/ml) Nikotyna dociera do mózgu po 11 sekundach 80 70 Tętnice 60 50 40 30 Żyły 20 10 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Minuty po zapaleniu papierosa Źródło: Henningfield et al. (1993). Drug Alcohol Depend 33:23–29. 32 Biologiczny mechanizm działania nikotyny Nikotyna stymuluje wydzielanie dopaminy Uzależnienie od nikotyny nie jest tylko złym nawykiem. Uczucie przyjemności Chęć ponownego podania nikotyny Przerwa w podawaniu nikotyny wywołuje objawy zespołu odstawienia nikotyny (m.in. głód nikotynowy) Rozwija się tolerancja na nikotynę 33 ZESPÓŁ UZALEŻNIENIA OD TYTONIU (F17.2): GŁÓWNE OBJAWY * • • • • • • silna potrzeba używania tytoniu, trudności kontrolowania tego zachowania, uporczywe używanie tytoniu wbrew szkodliwym następstwom, przedkładanie używania tytoniu ponad inne zajęcia, zobowiązania i stany biologiczne np. sen zwiększająca się tolerancja na nikotynę, występowanie objawów zespołu abstynenckiego. * Objawy fizjologiczne, behawioralne, zmiany procesów poznawczych. Mechanizmy uzależnienia od tytoniu są podobne do mechanizmów rządzących uzależnieniem od narkotyków lub alkoholu . American Psychiatric Association. (1994). DSM-IV. Hughes et al. (1991). Arch Gen Psychiatry 48:52–59. Hughes & Hatsukami. (1998). Tob Control 7:92–93. 34 Uzależnienie od nikotyny • Osoby używające tytoniu utrzymują stałe stężenie nikotyny we krwi, bo: – starają się zapobiec objawom odstawienia nikotyny, – chcą odczuwać przyjemność i pobudzenie, – modulują nastrój. • Palacze, którzy starają się ograniczyć poziom nikotyny, np. paląc „słabsze”papierosy: – palą częściej, – palą więcej papierosów i głębiej się nimi zaciągają, – palą dłuższy odcinek papierosa lub ściskają (uszkadzają) jego filtr, aby więcej nikotyny dostawało się do ich organizmu. 35 WARUNKI WYSTĄPIENIA ZESPOŁU ABSTYNENCKIEGO (F17.3) • Nikotyna jest silną substancją psychoaktywną. • Zespół abstynencki (odstawienia nikotyny) to grupa fizjologicznych i psychologicznych objawów pojawiających się u osoby, której mózg jest pozbawiony regularnie dostarczanej ilości nikotyny. • Zespół ten jest szczegółowo scharakteryzowany w X. Rewizji Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych. 36 OBJAWY ABSTYNENCJI • stany depresyjne • bezsenność Większość objawów • drażliwość, frustracja lub gniew znika lub znacznie zmniejsza swoje • stany lękowe natężenie w ciągu • trudności w koncentracji 2-4 tygodni po zaprzestaniu • niepokój palenia. • obniżenie częstości tętna • wzmożony apetyt i wzrost masy ciała • głód nikotynowy * * Objaw nie brany pod uwagę w kryteriach DSM-IV. American Psychiatric Association. (1994). DSM-IV. Hughes et al. (1991). Arch Gen Psychiatry 48:52–59. Hughes & Hatsukami. (1998). Tob Control 7:92–93. 37 Przesłanki leczenia uzależnienia od tytoniu • Uzależnienie od tytoniu jest przewlekłą i nawracającą chorobą (ale uleczalną). • Dlatego, leczenie uzależnienia od tytoniu, podobnie jak każdej innej choroby, powinno być częścią rutynowej praktyki medycznej lekarskiej i pielęgniarskiej. 38 Proces zaprzestania palenia* Nawrót do palenia Uzależnienie Nie myśli o rzuceniu palenia Krótkotrwała abstynencja Działanie Rozważa rzucenie palenia Długotrwała abstynencja * Prochaska JO, DiClemente CC. J. Consult. Clin. Psychol. 1983;51:390-395 39 Wybór metody leczenia uzależnienia od tytoniu • Przygotowanie pacjenta do zaprzestania palenie • Udzielenie wsparcia behawioralnego (w ew. konsultacji z psychologiem) • Wybór leczenia farmakologicznego (w konsultacji z lekarzem) – Nikotynowej terapii zastępczej (plastry, guma do żucia, pastylki, inhalator, spray) – Leki działające na centralny układ nerwowy: bupropion, cytyzyna, wareniklina • Leki te są bezpieczne, skuteczne, ale w Polsce rzadko i mało racjonalnie (na ogół bez kontroli specjalisty) stosowane. Tzw. e-papierosy nie są zarejestrowanym lekiem stosowanym w leczeniu uzależnienia od tytoniu. Brak dowodów naukowych na to, aby polecać je pacjentom. 40 Zaprzestanie palenia wymaga wsparcia behawioralnego • Od kiedy szpitale i inne placówki służby zdrowia (ale także miejsca pracy i inne miejsca publiczne) stają się miejscami wolnym od dymu tytoniowego, rośnie potrzeba pomocy osobom palącym w zaprzestaniu palenia. • Palaczom, którzy rzucają palenie samemu rzadziej udaje wytrwać w abstynencji przez rok. • Tylko niewielu we właściwy sposób PRZYGOTOWUJE SIĘ do zaprzestania palenia i ma opracowany PLAN DZIAŁANIA. • Wielu pacjentów nie rozumie potrzeby zmiany swojego zachowania (rzucenia palenia). • Większość sądzi, że „uda im się rzucić palenie samemu”. Wsparcie behawioralne, w tym porady pielęgniarek jest kluczowym elementem 41 Interwencja pielęgniarki może zmienić zachowanie pacjenta Szansa zaprzestania palenia na co najmniej 6 miesięcy Interwencja pielęgniarki służąca zaprzestaniu palenia przez pacjenta vs rutynowa porada medyczna W porównaniu z palaczami, którym pielęgniarka udzieliła rutynowej porady medycznej, interwencja pielęgniarki mająca na celu zaprzestanie palenia przez pacjenta zwiększa o 29% prawdopodobieństwo rzucenia palenia na co najmniej 6 miesięcy 20 10 n = 35 badań n = ponad 17 000 badanych 1.29 0 1.0 Rutynowa porada (1.2, 1.4) Interwencja dla zaprzestania palenia Rodzaj interwencji medycznej Rice, Hartmann-Boyce, Stead. (2013) Cochrane Database of Systematic Reviews No.: CD001188. 42 Zasada pięciu „P” w zaprzestaniu palenia KROK 1: PYTAJ PYTAJ każdego pacjenta czy pali tytoń • “Czy Pan/Pani lub ktoś w Pana/Pani obecności pali tytoń lub używa tytoń w innej formie” “Pytamy naszych pacjentów o palenie/używanie tytoniu, ponieważ narażenie na dym tytoniowy przyczynia się do wielu chorób i objawów chorobowych.” “Pytamy naszych pacjentów o palenie/używanie tytoniu, ponieważ dym tytoniowy wchodzi w interakcję w wieloma lekami, osłabiając ich działanie.” Zasada pięciu „P” w zaprzestaniu palenia KROK 2: PORADŹ PORADŹ jak zaprzestać palenia, używając modelu pięciu „O”: Odnieś się do sytuacji pacjenta (jego aktualnego stanu zdrowia, sytuacji materialnej, itp.) Oszacuj ryzyka związane z paleniem Oceń korzyści po zaprzestaniu palenia Określ przeszkody na drodze do rzucenia palenia Omów przy kolejnym spotkaniu z pacjentem wszystkie porady dotyczące zaprzestania palenia (5”P” i 5”O”) Zasada pięciu „P” w zaprzestaniu palenia KROK 2: PORADŹ (cd.) PORADŹ jak zaprzestać palenia “Rzucenie palenia jest bardzo ważne dla Pani/Pana. Skontaktuję Cię ze specjalistą, który może w tym Ci dopomóc.” “Jest co najmniej kilka leków, które mogą Pani/Panu pomóc w zaprzestaniu palenia. Z przyjemnością poproszę lekarza, aby porozmawiał z Panią/Panem o metodach rzucenia palenia.” “Pacjenci, którzy otrzymali poradę, jak zaprzestać palenia znacznie częściej rzucają palenie za zawsze. Jeśli chcesz, możemy porozmawiać na ten temat.” Zasada pięciu „P” w zaprzestaniu palenia KROK 3: POZNAJ POZNAJ postawę pacjenta wobec palenia i zaprzestania palenia. Zapytaj jak często, ile i jak długo pali. Oceń charakter i siłę uzależnienia od tytoniu. Zapytaj się w jakiej fazie zaprzestania palenia pacjent się znajduje. Zapytaj, czy chce przestać palić. Jeśli tak, udziel mu pomocy, jeśli nie poradź mu ponownie, aby przestał palić i wręcz materiały informacyjno-edukacyjne. Zasada pięciu „P” w zaprzestaniu palenia KROK 4: POMÓŻ POMÓŻ palącemu pacjentowi w opracowaniu planu zaprzestania palenia Wręcz mu poradnik dla pacjentów i ulotki Wyznacz datę rzucenia palenia, najlepiej w ciągu 2 najbliższych tygodni. Zapewnij pacjentowi wsparcie ze strony rodziny, przyjaciół, kolegów z pracy. Zanalizuj poprzednie próby rzucenia palenia – co się podczas nich działo, co doprowadziło do powrotu do palenia. Przedyskutuj z pacjentem potencjalne problemy, szczególnie te, które może mieć w okresie pierwszych kilku tygodni po zaprzestaniu palenia (np. objawy głodu nikotynowego). Zasada pięciu „P” w zaprzestaniu palenia KROK 4: POMÓŻ (cd.) POMÓŻ palącemu pacjentowi w opracowaniu planu zaprzestania palenia Ustal z pacjentem powody, dla których chce przestać palić oraz korzyści z rzucenia palenia. Poradź mu jak może skutecznie zaprzestać palenia. Połóż nacisk na to, że: bardzo ważna jest całkowita abstynencja – niewskazane jest nawet jedno ponowne zaciągnięcie się papierosem; picie alkoholu jest znacznie zwiększa szansę nawrotu do palenia; palenie przez inne osoby w domu utrudnia palącemu pacjentowi rzucenie palenia. Zasada pięciu w zaprzestaniu palenia KROK 5: PLANUJ PLANUJ następne wizyty z pacjentem Jeśli pacjent wróci do palenia, namów go do jak najszybszego podjęcia kolejnej próby rzucenia palenia – przekonaj go, że chwilowa porażka jest częścią procesu zaprzestania palenia. Zanalizuj okoliczności i powody nawrotu pacjenta do palenia. Wyciągnij wnioski z chwilowej porażki; zastanów się wraz z pacjentem czego to go nauczyło. Zastanów się, czy nie skontaktować go z lekarzem w celu zastosowania farmakoterapii; omów z mim jak osiągnąć sukces przy kolejnych próbach zaprzestania palenia. Ustal z pacjentem terminy kolejnych wizyt i kontaktów z pielęgniarką lub lekarzem. Rozważ, czy nie skontaktować go z Telefoniczną Poradnią Pomocy Palącym, specjalistyczną poradnią odwykową lub terapeutą uzależnień. Nawrót do palenia • Nawrót następuje wówczas, kiedy osoba, która zaprzestała palenia (na krótki lub dłuższy czas) ponownie zaczyna palić. • Nawroty do palenia występują stosunkowo często i są normalną częścią procesu zaprzestania palenia (zob. model Prochaski i diClemente). • Większość palaczy podejmuje wiele prób zaprzestania palenia zanim zerwie z nałogiem na zawsze (w Polsce średnio 8 prób) • Uczucie głodu nikotynowego zdarza się nawet po 1-2 miesiącach; nie powinno to niepokoić pacjenta. • Zaprzestając palenia pacjent uczy się żyć i organizować życie na nowo. Source: http://www.quit-smoking-central.com/smoking-relapse.html 50 Nawrót do palenia (c.d.) • Wielu palaczy wraca do palenia, ponieważ nie wiedzą, co zrobić, kiedy odczuwają silą potrzebę zaprzestania palenia i jak unikać sytuacji, których ta pokusa jest silniejsza. – Pielęgniarki mogą pomóc pacjentom w zaplanowaniu zaprzestania palenia i utrzymaniu abstynencji. • Pielęgniarki powinny przypominać swoim pacjentom, aby ponawiali próbę zaprzestania palenia. – Pielęgniarki powinny przekonać swoich pacjentów, którzy wrócili do palenia, aby uczyli się na swoich błędach i próbowali jeszcze raz zerwać z nałogiem, a nie wpadać w pesymizm i rezygnować z zaprzestania palenia. Source: http://www.quit-smoking-central.com/smoking-relapse.html 51 Pomocne materiały, informacje, instytucje (http://www.isncc.org/?page=EEHSQ_Polish) • Zalecenia dotyczące diagnostyki i leczenia uzależnienia od tytoniu dla pracowników służby zdrowia • Poradniki dla pacjentów (samokontrola) • Informacje i ostrzeżenia na paczkach papierosów • Publikacje na temat palenia • Kampanie społeczne i medialne • Konkursy dla osób chcących rzucić palenie • Ulotki i plakaty • Środki, testy, karty diagnostyczne • Placówki odwykowe • Strony internetowe Pamiętaj! Jeśli weźmiesz udział w projekcie i pomożesz jedynie 2 swoim pacjentom w miesiącu rzucić palenie, to po roku 24 pacjentów zaprzestanie palenia i znacznie poprawi swoje zdrowie. To niemała liczba, zważywszy, że kilkukrotnie więcej pacjentów po Twojej interwencji podejmie próbę rzucenia palenia. Namów do tego samego swoje koleżanki. Jeśli zrobi to tylko 1% (ok. 3000) pielęgniarek w Polsce, to liczba pacjentów, którzy wyrwali się z uzależnienia od tytoniu wzrośnie do 72000! W ten sposób pielęgniarki mogą dokonać wielkiej zmiany w życiu swoich pacjentówi przyczynić się do poprawy zdrowia w Polsce! 53
