Powiat krośnieński położony jest w obrębie trzech
advertisement
Spis treści Położenie geograficzne 3 Budowa geologiczna 3 Bogactwa naturalne 4 Sieć wodna 5 Gleby 6 Klimat 6 Szata roślinna 7 Parki krajobrazowe, rezerwaty i pomniki przyrody 8 Biologia zachowań Wilka w warunkach naturalnych 10 Bibliografia 12 Położenie geograficzne Powiat krośnieński położony jest w obrębie trzech jednostek fizjograficznych: Pogórza Karpackiego Kotliny Jasielsko-Krośnieńskiej Beskidu Niskiego Południowa część powiatu krośnieńskiego położona jest w górach i dolinach Beskidu Niskiego. Pasmo to jest najbardziej na wschód wysuniętym elementem Beskidów Zachodnich. Południową granicę powiatu, stanowiącą zarazem granicę państwową, poprowadzono wzgórzami głównego grzbietu karpackiego. Miasto Krosno oraz miasta i gminy: Jedlicze, Chorkówka, Miejsce Piastowe i Krościenko Wyżne położone są w szerokim obniżeniu śródgórskim, zwanym Dołami Jasielsko – Sanockimi. Doły ciągną się od Gorlic na zachodzie po Sanok na wschodzie ( około 100 km ), zaś ich szerokość wynosi około 18 km. 2 Miejscowości, tworzące gminy Wojaszówka oraz Korczyna ( na północy powiatu) leżą na obszarze Pogórza Strzyżowsko – Dynowskiego. W jego krajobrazie dominują niewielkie wzniesienia – najwyższym z nich jest Sucha Góra ( 591 m n.p.m. ) nad Czarnorzekami. Budowa geologiczna Skały budujące ten obszar należą do fliszu, tj. zespołu naprzemianległych warstw łupków iglastych i marglistych, mułowców, piaskowców i zlepieńców, wyróżniających się zmienną grubością ławic, różną barwą i różnym spoiwem. Osady te o interwale czasowym dolna kreda - oligocen (powstały w ciągu około 5 mln lat) i miąższości około 500m osadzały się w podłużnych basenach morskich w obrębie geosynkliny karpackiej. Na obszarze powiatu krośnieńskiego występują wszystkie główne jednostki tektoniczne tej części Karpat. Wyróżniono tutaj 5 takich jednostek , a w ich obrębie szereg elementów tektonicznych drugiego rzędu - fałdów lub dużych łusek (skib). Idąc od południa ku północy są to: 1. płaszczowina magurska, 2. fałdy dukielskie, 3. płaszczowina śląska, 4. płaszczowina podśląska, 5. region skibowy (płaszczowina skolska). W związku z budową geologiczną na szczególne podkreślenie zasługuje występowanie na omawianym obszarze złóż ropy naftowej i gazu ziemnego a także licznych źródeł wód mineralnych o różnych właściwościach leczniczych. Ropa naftowa i gaz występują w warstwach wieku kredowego i paleogeńskiego. Roponośnością odznaczają się piaskowce ciężkowickie a także istebniańskie (czarnorzeckie), piaskowce kredy dolnej i częściowo piaskowce krośnieńskie. Złoża ropy i gazu związane z antyklinami, których przeguby w sprzyjających warunkach tektonicznych stanowią dogodną pułapkę dla ruchliwych węglowców. Bogactwa naturalne Ogromnym bogactwem naturalnym regionu są lasy zajmujące obszar ponad 32 tys. ha, co stanowi 34,5% ogólnej powierzchni. Przeważają lasy liściaste, głównie bukowe, występują także zespoły dębowo – grabowe, a wśród lasów iglastych dominuje 3 jodła i sosna. W rezerwatach zachowały się relikty gatunków z innych faz zmian klimatu. Lasy będące w znacznej części pozostałością puszczy karpackiej obfitują w rzadkie okazy fauny i flory. Na obszarze pogórzy żyje ponad 150 gatunków ptaków, wiele gatunków ssaków, płazów i gadów. Na wskroś oryginalną osobliwością krajobrazu gminy krosno są gęsto wśród lasów i po wzgórzach rozsiane szyby naftowe, świadczące o specyfice tutejszego terenu i jego najpoważniejszym bogactwie-ropie naftowej. Krośnieńsko-Jasielkie Zagłębie Naftowe to obszar występowania ropy naftowej i gazu ziemnego w podłużnym obniżeniu Pogórza Karpackiego (Doły JasielskoSanockie), chociaż obecne złoża są już znacznie wyczerpane. We wsi Bórbka znajduje się pierwszy na świecie szyb naftowy założony przez Ignacego Łukasiewicza w 1854r. Oraz kuźnia kopalniana, w której obecnie znajduje się Muzeum-Skansen Przemysłu Naftowego. Ropa naftowa i gaz ziemny występują w warstwach wieku kredowego i paleogeńskiego. Roponością odznaczają się piaskowce ciężkowickie a także piaskowce istebniańskie ( czarnorzeckie ), piaskowce kredy dolnej i częściowo piaskowce krośnieńskie. Złoża ropy i gazu są związane z antyklinami, których przeguby w sprzyjających warunkach tektonicznych stanowią dogodną pułapkę dla ruchliwych węglowodorów. Bogactwa naturalne ziemi krośnieńskiej zadecydowały o rozwoju przemysłu na tutejszym terenie, o stałym przekształceniu się powiatu z dawnego charakteru rolniczego na przemysłowo-rolniczy, o ciągłym wzroście zaludnienia. W tej chwili powiat krośnieński zamieszkuje około 110 tyś. mieszkańców, z czego na 1 km kwadratowy przypada średnio 118 osób. Sieć wodna Obszar powiatu krośnieńskiego jest pocięty gęstą siecią potoków stałych i okresowych należących do dorzecza Wisłoki i dorzecza Wisłoka. Wisłoka bierze swój początek w powiecie jasielskim w pobliżu granicy Słowackiej, przepływa przez południowo-zachodnią część powiatu krośnieńskiego i z powrotem do wpływa na obszar powiatu jasielskiego. Na terenie powiatu krośnieńskiego znajdują się jej większe prawo boczne dopływy. Są to: potoki Wilsznia, Iwelka oraz Jasiołka. 4 Jasiołka stanowi jak gdyby oś hydrograficzną południowej i środkowej części powiatu krośnieńskiego. Bierze ona początek na wschodzie w powiecie sanockim, na zachodnim stoku Kanasiówki w pobliżu granicy ze Słowacją. Większe dopływy Jasiołki to: potoki Panna, Kaletowski, Chelbianka, Zawadka oraz Jasionka. Wisłok odwadnia północno-wschodnią część powiatu krośnieńskiego płynąc w północnej części Dołów Jasielsko-Sanockich. Większe dopływy Wisłoka to: Morawa, Lubatówka, potoki Morcinek oraz Wola. Zasoby wód powierzchniowych są znaczne, większość rzek i potoków w górnych biegach tworzy malownicze przełomy, niewielkie wodospady, zakola. Największą rzeką powiatu jest Wisłok. Górne biegi rzek mają I klasę czystości wód. W biegu środkowym i dalszym czystość wód osiąga II a następnie III klasę. Dla celów retencyjnych, komunalnych i rekreacyjnych w zalewni rzeki Wisłok powstało jezioro zaporowe „Besko” o pojemności 16 mln m³, powierzchnia zbiornika 1,3 km², wysokość zapory 38 m. Omawiany obszar obfituje w wody mineralne. Występują tu także wody termalne. Najbardziej rozpowszechnionymi są wody chlorkowo – sodowe zawierające inne pierwiastki jak np. jod, brom, arsen. Licznie występują źródła wód solankowych (jodkowych, jodobromowych, magnezowych), szczawiany, a także wody siarczkowe i fluorowe. Gleby Różnorodny materiał skalny podłoża oraz urozmaicona rzeźba stanowią główne przyczyny znacznej zmienności gleb. Duży wpływ na obecne wykształcenie poszczególnych typów gleb odegrały również warunki klimatyczne, szata roślinna oraz czas a także działalność człowieka. Ogólnie na terenie powiatu wyróżnia się: gleby górskie, gleby kotlin śródgórskich i dolin. Wśród tych dwóch kompleksów gleb w zależności od rozwoju procesu glebotwórczego wyróżnia się kilka typów: a) gleby o początkowym stadium rozwoju profilu glebowego (szkieletowe), b) gleby bielicowe i gleby brunatne, c) mady, d) czarne ziemie. 5 Klimat Urozmaicona rzeźba terenu powoduje zróżnicowanie klimatyczne z zachowaniem cech klimatu górskiego. Powyższe obszary znajdują się na terenie transformacji mas powietrza o różnych właściwościach fizycznych, z których największe znaczenie mają masy powietrza polarno – morskiego i polarno – kontynentalnego. Obszary pogórzy karpackich leżą w piętrze klimatu umiarkowanie ciepłego, nieco chłodniejszymi obszarami są obniżenia i kotliny śródgórskie. W Beskidzie Niskim występują w zasadzie trzy piętra klimatyczne: piętro chłodne (od +2ºC do +4ºC), umiarkowanie chłodne (od +4ºC do +6ºC) i umiarkowanie ciepłe (od +6ºC do +8ºC), najniższe średnie temperatury występują w styczniu lub lutym, najwyższe w lipcu. Kierunki wiatrów są bardzo zmienne. Na Pogórzu Karpackim wiatry wschodnie wieją z częstością ponad 20% przy znacznym udziale kierunku południowo – wschodniego. W półroczu zimnym częstym zjawiskiem są wiatry fenowe rymanowski – dukielski, w lecie natomiast powstają warunki dla cyrkulacji górsko – dolinowej. Średnie roczne sumy opadów wynoszą dla obszarów podgórskich od 700 – 800 mm, dla Beskidu Niskiego 900 – 1100 mm. W półroczu letnim częstym zjawiskiem są gwałtowne burze. W okresie od czerwca do sierpnia notuje się od 70 – 75% burz. W Beskidzie Niskim pokrywa śnieżna zalega przez około 100 – 150 dni, na Pogórzu 75 – 90 dni. Osobliwością klimatyczną tych ziem górskich są między innymi: wyższe temperatury na jesieni niż na wiosnę, okresy mroźnej, słonecznej pogody w sezonie zimowo – wiosennym, częste inwersje temperatury w okresie zimowo – wiosennym, duże prędkości wiatru w wyższych partiach gór, wiatry fenowe, obfite opady późną wiosną i wczesnym latem, długotrwałość opadów do 30 dni bez przerwy (incydentalnie), małe zachmurzenie w trzeciej dekadzie września i pierwszej października. Szczególne cechy pogody w Karpatach pozwalają na wskazanie najkorzystniejszych sezonów w ciągu roku z punktu widzenia rekreacji i turystyki. Bioklimat Beskidu Niskiego i częściowo przylegających do niego pogórzy wyróżnia się bodźcowym oddziaływaniem na ustrój człowieka. Niższe partie pogórzy, doliny, obniżenia charakteryzuje specyficzny termiczno – wilgotnościowy zespół czynników bioklimatycznych niekorzystnie wpływających na organizm człowieka. Dlatego tereny 6 będące w ich zasięgu należy wykorzystywać dla rekreacji krótkopobytowej. Wypoczynek długopobytowy i lecznictwo klimatyczne należy lokalizować na wysokości 200 – 500 m. nad dnem obniżeń. Szata roślinna Najniższe położenie powiatu krośnieńskiego w całym łuku karpackim, zróżnicowana rzeźba, charakter petrograficzny podłoża oraz stosunki klimatyczne sprawiły, że w pierwotnej szacie roślinnej tego obszaru główną rolę odegrały zespoły leśne mające charakter przejściowy pomiędzy dużymi jednostkami geobotanicznymi Działu Karpackiego jakimi są Poddział Karpat Zachodnich i Poddział Karpat Wschodnich. Roślinność tego obszaru obok gatunków zachodniokarpackich zawiera gatunki wschodniokarpackie a także południowe. Pierwotną szatę roślinną w najniższych położeniach tworzyły zespoły piętra pogórza - lasów dębowo-grabowych, w wyższych, w związku z surowszym klimatem zespoły piętra regla dolnego - lasów bukowo-jodłowych z przewagą buka. Dzisiejszy obraz szaty roślinnej stanowi skromne resztki naturalnej pokrywy roślinnej, przeważnie mocno przetrzebionej i zmienionej przez gospodarczą działalność człowieka. Parki krajobrazowe, rezerwaty i pomniki przyrody Odrębność przyrodnicza, bogactwo żywej przyrody, walory krajobrazowe oraz zachowany w dużym stopniu naturalny charakter zasobów środowiska naturalnego, spowodowały, iż obecnie region ten należy do wyjątkowych w skali kraju, pod względem wielkości powierzchni objętej przepisami o ochronie przyrody. Walory przyrodnicze powiatu krośnieńskiego sprawiły, że znaczna część jego obszaru została objęta prawną ochroną przyrody w formie: 1 parku narodowego, 7 rezerwatów przyrody, 2 parków krajobrazowych, 2 obszarów chronionego krajobrazu, 41 pomników przyrody oraz 1 stanowiska dokumentacyjnego (zgrupowanie jaskiń w Węglówce). Prawną ochroną objęto około 35% powierzchni powiatu. W południowo – wschodniej jego części znajdują się fragmenty Magurskiego Parku Narodowego, liczące 1138,6 ha, co stanowi 5,7% ogólnej powierzchni Parku. Wspaniały wiekowy drzewostan, szata roślinna, a także jedna z najbogatszych faun leśnych, decyduje o jego wyjątkowości i dużym znaczeniu naukowym. 7 Ścisłą ochroną objęto tereny o unikatowych cechach geologicznych, bogate w rzadkie, unikatowe okazy flory i fauny, tworząc 7 rezerwatów przyrody: „Modrzyna” - rezerwat leśny o pow. 17.84 ha usytuowany w brzeżnej partii lasu na zachód od zabudowań wsi Barwinek (gm. Dukla) chroniący jedynie w Beskidzie Niskim rodzime stanowisko modrzewia polskiego w drzewostanach mieszanych z jodłą. Struktura wiekowa drzew jest urozmaicona (od 35 do 210 lat). Na gruntach porolnych runie leśnym charakterystyczne dla lasu górskiego rośliny, jak gajowiec złoty, kopytnik pospolity, żonkil zwyczajny i fiołek leśny. „Prządki” w Czarnorzekach. Skałki stanowią rezerwat przyrody nieożywionej. Podziwiamy tutaj potężne skały, wychodnie piaskowców ciężkowickich, wyrzeźbione przez wiatry, deszcze, śniegi. Najwyższe skały znajdują się w szczytowej partii wzgórza. Bardziej ukryte w lesie zalegają południowe i zachodnie stoki wzniesienia. „Cisy” w Nowej Wsi - Rezerwat (2.18ha) jest pozostałością masowo niegdyś występujących zespołów cisa pospolitego w Beskidzie Niskim. Ustawiono go na zachodnim zboczu góry Cergowej (gm. Dukla) na wys. 430-470m n.p.n.m w lesie bukowo-jodłowym z domieszką jaworu, dębu i grabu. „Rezerwat Tysiąclecia” na Górze Cergowej, Obejmuje szczytowe (716 m n.p.m.) fragmenty wielogatunkowego naturalnego lasu mieszanego, zbocza miejscami urwiste i niedostępne oraz osobliwości geologiczne w postaci skalnych wychodni piaskowca cegrowskiego, jaskiń, klasycznych przykładów zsuwów i obrywów. „Igiełki” w Mszanie, Przełom Jasiołki "Przełom Jasiołki" to liczący 123.4ha rezerwat leśny o szczególnej wartości przyrodniczej ze względu na bogactwo gatunkowe i naturalny układ zbiorowisk roślinnych.Obejmuje malowniczy odcinek rzeki Jasiołki na zachód od wsi Daliowa (gm.Dukla) oraz północne stoki wzgórza Ostra z dobrze zachowanym drzewostanem w klasycznym układzie piętrowym „Wadernik” w Ropiance. Rezerwat florystyczny "Wadernik" położony na wzniesieniu o tej samej nazwie we wsi Ropianka jest największym w Beskidzie Niskim naturalnym stanowiskiem cisa. Na obszarze 10 ha stanowiącym fragment zdrowego lasu jodłowo-bukowego Parki Krajobrazowe: Jaśliski o powierzchni 14.229 ha w granicach powiatu (co stanowi 68% powierzchni całkowitej) oraz Czarnorzecko – Strzyżowski o powierzchni 10.649 ha (85,6% ogólnej powierzchni) łączą ochronę wartości przyrodniczych i kulturowych z różnorodną działalnością człowieka. 8 W powiecie krośnieńskim znajduje się 56 pomników przyrody z tego 42 ustanowionych przez Wojewodę i 14 przez Rady Gmin. Wśród nich wyróżnia się pojedyncze drzewa, grupy drzew i twory przyrody nieożywionej (skały, głazy narzutowe). Do najbardziej znanych pomników przyrody zalicza się: „Skałki” w Woli Komborskiej, „Miłorząb japoński” i „Źródło Bełkotka” w Iwoniczu Zdroju, „Dąb szypułkowy” w Krościenku Wyżnym, wiąz górski „Beskidnik” w Iwli, dąb „Poganin” w Węgłówce „Prządki” w Czarnorzekach. Na terenie Powiatu Krośnieńskiego znajdują się również obszary chronionego krajobraz Wchodzą one w skład spójnego ekologicznie systemu obszarów chronionych. Umożliwiają ochronę całego bogactwa naturalnego w jego pełnej różnorodności biologicznej. W powiecie krośnieńskim wyznaczono 2 obszary chronionego krajobrazu: Obszar Chronionego Krajobrazu Beskidu Niskiego – o powierzchni na terenie powiatu 29.665,5 ha (gminy: Miejsce Piastowe, Dukla, Iwonicz Zdrój, Rymanów), Czarnorzecki Obszar Chronionego Krajobrazu – o powierzchni na terenie powiatu 2.413,1 ha (gminy: Korczyna, Wojaszówka). Biologia zachowań Wilka w warunkach naturalnych Wilk należy do najbardziej „elastycznych” drapieżników. Potrafi w dużym stopniu dostosować swój tryb życia do warunków lokalnych. Poza okresem rozrodczym łączy się w stada, zwane watahami. Stado stanowi jedną z najwyższych form życia społecznego zwierząt; poszczególne osobniki tworzą jedność, ale bez utraty swojej indywidualności. Takie uporządkowanie wilków w strukturę społeczną wyraźnie podnosi efektywność w czasie polowania, bowiem jego ofiarą może paść nawet dorosły łoś, a więc zwierzę, na które samotny wilk nigdy by się nie porwał. Dopiero w stadzie może polować na „grubą zwierzynę”. U podstaw łączenia się w watahy leży wzajemne rozpoznawanie się. W stadzie tworzy się struktura socjalna i zostają przydzielone odpowiednie role do wypełnienia. Przewodzi najsilniejszy basior, chociaż często niektórymi akcjami przewodzi stojąca najwyżej w hierarchii wadera. W czasie polowania poszczególni członkowie stada współdziałają ze sobą ścigając wytrwale ofiarę lub po podzieleniu się na mniejsze 9 grupy otaczają ją. Zdobycz jest dzielona pomiędzy poszczególnych członków stada odpowiednio od ich rangi. Do poważnych walk wewnątrz stada dochodzi dość rzadko, przy czym nie wiąże się to z faktem, że większość jego członków jest ściśle ze sobą spokrewniona. Spięcia są rozładowywane przez okazanie uległości i poddania się prze osobnika przegrywającego. Okazanie nieosłoniętego gardła powoduje zahamowanie agresji u zwycięzcy. Ścisłe uporządkowanie wilczego stada ma jeszcze jedną konsekwencję, nie bez znaczenia w okresie niedoboru pokarmu – do rozrodu przystępują jedynie najwyżej stojące w hierarchii basiory i wadery. Znajdujące się na środkowych i dolnych szczeblach drabiny dominacyjnej osobniki nie rozmnażają się. Jest to pewien rodzaj kontroli urodzeń. Więź łącząca wilki rozluźnia się gdy w środowisku występuje obfitość pokarmu. Wiosną wataha zwykle rozpada się na poszczególne pary lub grupy rodzinne, które mogą jednak zachowywać pomiędzy sobą pewne związki. Basior podczas wychowywania młodych zazwyczaj zostaje przy waderze. W czasie polowania wilki zachowują się inaczej niż kotowate. Nie polują z zasadzki, lecz mimo że dobrze skaczą, po wytropieniu ofiary wytrwale ją ścigają. W budowie ich ciała zaznacza się wyraźnie zdolność do długotrwałego biegu. Długie nogi pozwalają biec długimi susami. Umięśnienie jest nastawione na długotrwały wysiłek i mięśnie nie ulegają zmęczeniu już po krótkim, znaczniejszym obciążeniu, jak ma to miejsce u drapieżników polujących z zasadzki. Polujący Gepard osiąga wprawdzie większą szybkość od wilka, ale jego bieg może trwać zaledwie kilka-kilkanaście sekund po czym męczy się i zaprzestaje biegu. Wilki natomiast gonią ofiarę godzinami, utrzymując przy tym wysoką średnią prędkość biegu. Po krótszej lub dłuższej pogoni muszą stawić czoło znacznie silniejszej ofierze. Atakują ze wszystkich stron, wyskakując na zmianę z otaczającego ją stada. Chwytają zębami, natomiast wcale nie korzystają z pazurów. Ich smukłe, przystosowane do biegu nogi mają jedynie przytrzymywać powaloną dużą ofiarę, zanim zostanie zagryziona. W czasie pogoni długo pozostają na tropie zdobyczy nie widząc jej. Umożliwia im to znakomity węch. Tym doskonałym narządem zmysłu powonienia jest długi nos wilka. Jest to zarazem jeden z najlepszych organów zmysłów w świecie zwierząt. Po tropie wilki natychmiast rozpoznają, czy ewentualny pościg się opłaca. Oczywiście węch odgrywa również ważną rolę w zachowaniach socjalnych tego gatunku. Poszczególne osobniki rozpoznają się po zapachu; również zajmowane rewiry znakują za pomocą substancji zapachowych. 10 Wilk poluje nie tylko na duże zwierzęta, takie jak łoś, jeleń czy sarna, lecz zjada także cały szereg mniejszych ssaków, padlinę, a nawet pokarm roślinny. Nie jest wybredny i poluje na to, co aktualnie może najłatwiej zdobyć. Z tym wiąże się ciągle aktualny problem napadania na zwierzęta hodowlane – owce i bydło. To właśnie i zagrożenie dla człowieka – stanowiło przyczynę wytępienia wilka na większej części jego dawnego zasięgu i ciągłych prześladowań w tych rejonach, gdzie jeszcze występuje. Zwierzęta domowe wilk może znacznie łatwiej pokonać niż dzikie, ponadto są one zazwyczaj w większej, łatwiejszej do wytropienia i zaatakowania grupie. Dlatego stada owiec w tych okolicach, gdzie występują wilki, są pilnowane przez psy specjalnych ras pasterskich. Okres rozrodu czyli ruja, ma miejsce w zimie. Po ciąży trwającej 63 dni rodzi się na przełomie marca i kwietnia 4-6 wilczków. Potrzebują one długotrwałej opieki i ochrony, nim po blisko 6 miesiącach nie staną się samodzielne. Opiekują się nimi oboje rodzice, a niekiedy także członkowie wilczego stada zdobywając dla wilcząt pokarm. Ich późniejszy status społeczny zależ od pozycji zajmowanej przez rodziców, a zwłaszcza matki. Bibliografia Josef Reichholf „Leksykon przyrodniczy – Ssaki”, Świat książki, Warszawa 1996 "KROSNO studia z dziejów miasta i regionu", tom I pod redakcja Józefa Garbacika, Kraków 1972 r. „Ziemia krośnieńska”, wydawnictwo autystyczno - graficzne , RSW „Prasa” Kraków 1964 11 x60 12
