Obszary Chronionej Przyrody

Człowiek od zarania dziejów wykorzystuje przyrodę dla własnych potrzeb. Dopóki
robił to z głodu lub zimna, nie zakłócał równowagi w przyrodzie. Niestety, rabunkowa
gospodarka ostatnich wieków i zanieczyszczenie środowiska dokonały dzieła zniszczenia.
Obecnie, średnio co 5 godzin, gdzieś na świecie ginie jeden gatunek fauny. Powiększa się
dziura ozonowa, padają kwaśne deszcze. Przez nadmierne wycinanie lasów zachwiana
została naturalna równowaga ekologiczna. Ludzie są w stanie coraz bardziej zmieniać
środowisko geograficzne, niestety robią to najczęściej ze szkodą dla przyszłych pokoleń.
Mogą oni jednak wnieść swój wkład w zachowanie naturalnych skarbów Ziemi, biorąc
tym samym na siebie nieporównywalnie większą odpowiedzialność i wynikające z niej
działania na rzecz ochrony środowiska naturalnego. Wielu ludzi dawno zrozumiało, że
trzeba chronić środowisko naturalne, że jest to w naszym wspólnym interesie. W Azji i
Europie pierwsze próby objęcia ochroną pewnych obszarów podejmowane były przez
dawnych władców, którym jednak bardziej chodziło o zabezpieczenie własnych terenów
łowieckich niż zachowanie przyrody dla przyszłych pokoleń.
Polska należy do tych nie wielu krajów Europejskich w których ocalało jeszcze
sporo zakątków o mało zmienionej szacie roślinnej, niezwykle rzadkiej i bogatej florze i
faunie. Najbardziej interesujące i najpiękniejsze jej przykłady żyjące w stanie naturalnym
można zobaczyć w rezerwatach przyrody, parkach narodowych i krajobrazowych.
Wszystkie obszary chronione w Polsce zajmowały w 1993 roku 9,8% powierzchni kraju,
przy czym w porównaniu z innymi krajami europejskimi nie była to liczba mała. W
niektórych jednak krajach obszary chronionej przyrody stanowiły nawet 25% ogólnej
powierzchni np. Niemcy- 25,8%, Austria- 23,8%, Wielka Brytania- 20,3%. Mimo
wszystko nie byliśmy gorsi w tej statystyce. W Grecji obszary chronione stanowiły tylko
1,7%, w Belgii– 2,5%. Spośród państw powierzchni kraju wyróżniały się w 1993 roku:
Nowa Zelandia-22,8% i Stany Zjednoczone Ameryki-10,6%. Do 1996 roku powierzchnia
wszystkich obszarów chronionej przyrody w Polsce została powiększona do 9183,1 tyś.
Ha, co stanowi 29,4% powierzchni. Parki narodowe należą do najważniejszych
elementów wszystkich obszarów chronionych, do których (ja już było wspomniane)
zalicza się też rezerwaty, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu. Jest tak
dlatego, ponieważ obejmują bardzo rozległe obszary z najbardziej naturalnym czyli
najmniej zmienionym środowiskiem przyrodniczym. W Polsce na przykład parki
narodowe zajmują powierzchnie ponad 300 tyś ha, co stanowi około 1% powierzchni
Polski (obszar naszego kraju zajmuje ponad 31200 tys. Ha). Tereny te, jako nieliczne,
pozostają poza destrukcyjnym oddziaływaniem człowieka i na mocy prawa wyłączone są
z gospodarczego użytkowania. Parki narodowe tworzy się, aby chronić obszary, na
których ocalały najbardziej wartościowe fragmenty przyrody. Część powierzchni parków
to rezerwaty ścisłe pozostające pod całkowitą ochroną. Parki narodowe są obecnie
najwyższą formą niepowtarzalnością jej zjawisk. Uważa się je za najskuteczniejszą i
najbardziej wszechstronną formę ochrony przyrody.
Park narodowy – według definicji Józefata Zywerta to obszar o powierzchni
ponad
500
ha,
wyróżniający
się
szczególnymi
walorami
przyrodniczymi
i
krajobrazowymi o charakterze naturalnym, chroniony ze względów naukowych,
kulturalnych, estetycznych i innych. W parku nie prowadzi się żadnej działalności
gospodarczej, zwłaszcza w wyodrębnionych na jego terenie rezerwatach ścisłych, albo
ogranicza się ją do zabiegów mających na celu zachowanie lub przywrócenie
pierwotnych cech przyrodniczych.
Celem tworzenia parków narodowych jest ochrona najcenniejszych systemów
przyrodniczych, ich nieodtwarzalnych elementów oraz układów ekologicznych z natury
łatwo ulegających deformacji, jak tez zjawisk na innych obszarach zanikających, bądź już
niespotykanych. Inne cele tworzenie parków narodowych to, oprócz ochrony środowiska,
zadania naukowo-dydaktyczne, rekreacyjno – turystyczne i poznawcze.
To właśnie parki narodowe są obszarami, na których nie zakłóca się rozwoju
ewolucyjnego przyrody, warunkującego ciągłość jej istnienia. Tereny te zabezpieczają
także bogactwa zasobów genowych zawartych w organizmach roślinnych i zwierzęcych.
Pomysłodawcą zakładania Parków Narodowych były podobno malarz George
Catlin (1796-1872), który podróżował po zachodniej części Ameryki i uwieczniał na
płótnie Indian Amerykańskich i ich życie. Catlin zdał sobie sprawę że europejska
kolonizacja stanowi zagrożenie dla Indian i ich kultury, dlatego postólował prowadzenie
wobec ich państwowej polityki ochronnej która miałaby na celu zachowanie Indian, ich
Ziemi i przyrody. W drugiej połowie XIX wieku w wielu rejonach Kalifornii przybrała
katastrofalne rozmiary. W 1864 roku prezydent Abraham Lincoln podpisał ustawę na
mocy której objęto ochroną dwa miejsca- urzekające krajobrazy doliny Yosemite i
sekwojowe lasy w górach Sierra Nevada. Oba te obszary zostały przekazane stanowi
Kalifornia jako park stanowy. W 1870 roku ekspedycja naukowa badała Yellowstone na
terytorium Wyoming i Montany. Urzeczeni pięknem tego zakątka uczestnicy wyprawy
rozpoczęli kampanie na rzecz objęcia go ochroną. Ich starania zostały uwieńczone
sukcesem w 1872 roku kiedy kongres USA ogłosił że Yellowstone będzie odtąd
„publicznym parkiem czyli miejscem rozrywek dla dobra i radości narodu”. Jako że
Yellowstone znajdował się na terenie kilku stanów i nie można było oddać go pod opiekę
władz tylko jednego z nich, park pozostał pod zarządem Departamentów Spraw
Wewnętrznych USA, wstęp sposób stają się pierwszym parkiem narodowym na świecie.
W 1890 roku powstały kolejne 4 parki narodowe. Były to: Yosemite, Sequoia,
General Grand i Mount Rainier w stanie Waszyngton. Przyrodnik i odkrywca John Muier
napisał że “zmęczeni ludzie z nerwami szarpanymi przez cywilizacje zaczynają rozumieć
wyprawa w góry jest jak powrót do domu; że człowiek potrzebuje dzikiej przyrody; że
Rezerwaty i Parki Narodwe są nie tylko źródłem drewna czy wody do nawadniania pól
lecz przede wszystkim są one źródłem życia. Wizja Muiera stała się inspiracją dla
obrońców przyrody na całym świecie. Muier był nie tylko wizjonerem ale także
praktykiem. W roku 1892 założył Sierra club towarzystwo które do dziś należy do
czołówki ruchów ekologicznych w USA. Sierra Club wykorzystywał i wciąż
wykorzystuje wszelkie dostępne sposoby aby tylko ocalić od zagłady resztki dzikiej
przyrody. W 1916 roku Kongres USA powołał do życia Służbę Parków Narodowych
która miała administrować promować i rozwijać parki narodowe. Obecnie SPN zawiaduje
ponad 50 parkami innymi obszarami chronionymi.
Idea tworzenia parków narodowych znalazła wielu zwolenników na całym
świecie. W Europie pierwszym parkiem narodowym był utworzony w Niemczech, w
1910 roku Luneburger Heide, chroniący wrzosowiska w dolinie Łaby. Obecnie na całym
świecie istnieje już ponad 2300 parków narodowych w wielu krajach. Pomysł tworzenie
parków narodowych zaowocował na ziemiach polskich w 1888 roku postulatem
stworzenia Tatrzańskiego Parku Narodowego (na co okupujące Galicję, władze
austriackie nie wyraziły zgody). Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości największe
ugrupowania turystyczne:PTT (Polskie Towarzystwo Turystyczne), PTK(Polskie
Towarzystwo Krajobrazowe) powróciły do idei tworzenia parków narodowych. Do akcji
tej chętnie i aktywnie włączyła się też powstała 1928 roku Liga Ochrony Przyrody.
Listę polskich parków narodowych otwierania Białowieski Parki Narodowy,
który powstał w 1921 roku był zaktywowany w 1947 roku, jako pierwszy po wojnie.
Oprócz Białowiewskiego, w Polsce istnieją następujące parki narodowe: Babiogórski,
Biebrzański, Bieszczadzki, Bory Tucholskie, Drawieński, Gorczański, Gór Stołowych,
Kampinoski, Karkkonoski, Magurski, Narwiański, Ojcowski, Peniński, Poleski,
Roztoczański, Słowiński, Świętokrzyski, Tatrzański, Wielkopolski, Wigierski i Woliński.
W sumie polskich parków narodowych jest 22.
Walory jednego z polskich parków narodowych zostały również docenione
przez światowe organizacje. UNESCO wpisało Białowieski Park Narodowy na Listę
Światowego Dziedzictwa Przyrodniczego i Kulturowego. Babiogórski Park Narodowy,
Białowieski Park Narodowy, Bieszczadzki Park Narodowy, Karkonoski Park Narodowy,
Słowiński Park Narodowy i Tatrzański Park Narodowy znalazły się wśród Rezerwatów
Biosfery. Słowiński Park Narodowy i Biebrzański Park Narodowy zaś należą do
obszarów wodno-błotnych chronionych konwencją Ramsar (Ramsar Wetlands).
Jednocześnie te dwa parki, ze względu na swe niezwykle cenne walory są naszymi
kandydatami do wpisania na Listę Światowego Dziedzictwa Przyrodniczego i
Kulturowego UNESCO. Ponadto na listę rezerwatów międzynarodowych wpisane są z
Polski; Jez. Łuknajno, Siedem Wysp, Karaś, Świdwie, Słońsk.
Do najważniejszych polskich parków narodowych należą:
Tatrzański Park Narodowy
Potrzebę utworzenia parku w Tatrach dostrzeżono już w końcu XIX wieku, jednak
park narodowy powstał dopiero 1 stycznia 1955 r. Park leży w Krainie Karpackiej, w
dzielnicy Tatr i częściowo podhala. Powierzchnia Parku wynosi 21 164 ha, w tym zespoły
leśne zajmują 15 124 ha (71%), nieleśne zajmują 5707 ha (27%) są to głównie tereny
położone powyżej górnej granicy lasu. Grunty rolne i wody zajmują 2% powierzchni
Parku. Ochroną ścisłą objęto 11 514 ha (54%), w tym 6149 ha lasu (53%).
Park obejmuje cały obszar polskich Tatr, najmłodszych i najwyższych gór w
Polsce i jedynych o charakterze alpejskim. Tatry Wysokie zbudowane są ze skał
krystalicznych, a Tatry Zachodnie ze skał krystalicznych i osadowych. Rzeźba Tatr
charakteryzuje się ostrymi poszarpanymi szczytami (m.in. Rysy 2499 m. n.p.m.), kotłami
polodowcowymi (np. kocioł Czarnego Stawu), występowaniem jaskiń (m. in. Jaskinia
Śnieżna o głębokości 780 m.) oraz obfitością jezior zwanych stawami (około 30) m. in.
Morskie Oko o pow. 34 ha, Wielki Staw Polski o głębokości 79 m. i potokami m. in. Rybi
Potok.
W Parku istnieje wyraźny układ piętrowy roślinności. W reglu dolnym (do 1200m.
n.p.m.) występują lasy mieszane z udziałem świerka, jodły, modrzewia, buka, jawora i
jarzębiny. W reglu górnym (do 1550 m. n.p.m.) panuje bór świerkowy, w miejscach
trudnodostępnych, pierwotny. Piętro kosodrzewiny sięga do 1800 m. n.p.m., gdzie obok
kosodrzewiny występują traworośla. Piętro alpejskie, zwane niekiedy halnym, dochodzi
do 2300 m. n.p.m.. Tworzą je murawy złożone z niskich roślin przystosowanych do życia
w surowych warunkach klimatycznych. Powyżej rozpościera się piętro turniowe z bardzo
uboga roślinnością naczyniowa i większym udziałem porostów.
Flora Parku liczy około 1000 gatunków roślin naczyniowych, 500 gatunków
mszaków, 700 gatunków porostów, 1000 gatunków glonów. W Parku znajdują się 84
gatunki roślin objętych ochroną gatunkową, w tym kilka endemitów zachodniokarpackich, np. warzucha tatrzańska, przymiotno węgierskie, kostrzewa bezostna, a także
charakterystyczne dla Tatr szarotka oraz goryczki, skalnice i krokusy.
Bardzo bogata jest fauna Parku. Oprócz gatunków popularnych jak: jeleń, sarna,
dzik, kuna oraz ryś i wydra, występują m. in. Orzeł przedni, puchacz, płochacz halny,
siwerniak, pomurnik i pluszcz. Ponadto liczne są płazy, gady, mięczaki, a najliczniejszą
grupę stanowią owady.
Na terenie Parku znajdują się liczne zabytki kulturowe (szałasy, kapliczki). W
1993 r. TPN z TANAP (Tatransky Narodni Park po stronie słowackiej) został uznany za
światowy rezerwat biosfery, jako obszar międzynarodowy o znaczeniu światowym.Park
ma bogate i dobrze urządzone muzeum przyrodnicze i pracownię naukową. Tatrzański
Park Narodowy leży w województwie nowosądeckim wzdłuż granicy ze Słowacją, w
bezpośrednim sąsiedztwie z Zakopanem.
BIAŁOWIESKI PARK NARODOWY
Jeden z dwudziestu dwóch i najstarszy z polskich parków narodowych, powstał w
1921 roku. Położony w sercu Puszczy Białowieskiej (150 000 ha), w 1977 r. BPN został
uznany przez UNESCO za Światowy Rezerwat Biosfery, zaś w 1979 r. jako jedyny w
Polsce obiekt przyrodniczy za Dziedzictwo Światowe. Od 1992 r. jest on częścią polskobiałoruskiego Transgranicznego Obiektu Dziedzictwa Światowego.
Główny obiekt Parku: Rezerwat Ścisły (4747 ha) położony jest w widłach rzek
Hwożnej od północy i Narewki od zachodu. Od wschodu poprzez granicę państwa graniczy z białoruskim parkiem narodowym „Biełowieżskaja Puszcza” (wzdłuż granicy
od 1981 r. istnieje płot z drutów kolczastych 2 metrowej wysokości, co stanowi barierę
uniemożliwiającą wędrówki zwierzyny).
Białowieski Park Narodowy chroni ostatnie na niżu Europy naturalne ekosystemy
leśne znajdujące się w strefie lasów liściastych i mieszanych. Drzewostany, które ocalały
są jedynym wzorcem na to, jak wyglądały niegdyś europejskie lasy. Najważniejszym
zbiorowiskiem leśnym typu środkowoeuropejskiego jest las dębowo-grabowy, dla
którego przyjęła się w Polsce ludowa nazwa - grąd. Ten typ lasu ma charakterystyczną
strukturę, składającą się z kilku warstw: ponad okap drzew liściastych wznoszą się
pojedyncze strzeliste korony świerków, sięgające niekiedy do 45 m. wysokości. Następną
warstwę tworzą korony okazałych dębów, lip, klonów, a niekiedy także jesionów i
wiązów. Na wysokości kilkunastu metrów zorpościera się zwarta warstwa koron grabów.
Bujnie rozwinięta jest też warstwa krzewów.
Wartość lasów BPN to w pierwszym rzędzie niespotykane bogactwo form,
wyrażające się między innymi ilością gatunków. Flora Parku Narodowego to 725
gatunków roślin naczyniowych (rośliny kwiatowe, widłaki, paprocie), ponad 200 gat.
mszaków, 277 gat. porostów i około 3000 gat. grzybów - a wiele nadal jest odkrywanych.
Fauna Parku Narodowego liczy ok. 11 000 gat. Największym zwierzęciem w
Puszczy Białowieskiej i całej Europie jest żubr. Przed dwoma tysiącami lat zamieszkiwał
on prawie całą Europę za wyjątkiem północnej części Skandynawii. Dorosłe byki żubra
osiągają wagę prawie jednej tony. Poza żubrem, żyją tu też: łosie, dziki, jelenie, sarny i
bobry. Z wielkich drapieżników, zamieszkują Park Narodowy wilki i rysie.
W Parku gnieżdzi się 130 gatunków ptaków, w tym: orlik krzykliwy, bocian
czarny i żuraw, oraz 8 gatunków dzięciołów. Wśród przeszło 7000 gatunków owadów, ze
względu na rzadkość należy wymienić gatunki takie jak: mieniak strużnik, wstęgówka
jesionka, nastrosz topolowiec, kraśnik mokradłowiec, żerdzianka Urrusova i inne.
W skład Białowieskiego Parku Narodowego wchodzą ponadto: Park Pałacowy z
końca XIX wieku, zaprojetowany przez W. Kronenberga, Ośrodek Hodowli Żubrów, oraz
obręb ochronny „Hwożna”. Dla potrzeb turystów Park udostępnia: Rezerwat Pokazowy
Żubrów i Muzeum Przyrodniczo – Leśne.
Biebrzański Park Narodowy
Biebrzański Park Narodowy został utworzony w 1993 roku. Położony jest w
północno-wschodniej Polsce w województwie podlaskim. Jest to największy park
narodowy w Polsce o powierzchni 59 223 ha. Obszary leśne w Parku zajmują 15 544
ha, grunty rolne - 18 180 ha, a nieużytki - słynne Bagna Biebrzańskie, w
rzeczywistości najbardziej cenne przyrodniczo ekosystemy - 25 495 ha. Wokół Parku
utworzono otulinę o powierzchni 66 824 ha. Ochronie ścisłej podlega obszar 5 075
ha (w tym dawny rezerwat Czerwone Bagno). Ze względu na niespotykane w
Europie tereny bagienno-torfowe oraz bardzo zróżnicowaną faunę, a w
szczególności bogaty świat ptaków, park został umieszczony w 1995 r.na liście
obszarów chronionych konwencją Ramsar.
Szata roślinna parku odznacza się dużą różnorodnością, wysokim stopniem
naturalności i obecnością wielu rzadkich gatunków. Sprzyjające warunki rozwoju
znajdują tu rośliny pochodzenia północnego i relikty glacjalne, reprezentowane
przez 17 gatunków roślin naczyniowych m.in.: brzozę niską, wierzbę lapońską,
wełnianeczkę alpejską, gnidosza królewskiego, skalnicę torfowiskową, turzycę
strunową i 8 gatunków mszaków. Dotychczas w dolinie Biebrzy stwierdzono
występowanie ponad 920 gatunków roślin naczyniowych, z których 67 jest objętych
prawną ochroną gatunkową w Polsce, zaś 45 znalazło się na "Czerwonej Liście
Roślin Naczyniowych Zagrożonych w Polsce" jako gatunki ginące bądź zagrożone
wyginięciem (m.in. kosaciec bezlistny, szachownica kostkowata, fiołek torfowy,
wełnianeczka alpejska i wierzba borówkolistna). Według dotychczasowych danych
w dolinie Biebrzy występują zbiorowiska 73 zespołów roślinnych, w tym niemal
wszystkie zbiorowiska siedlisk wodnych, bagiennych i torfowych spotykane w
Polsce. Szczególnie cenna jest duża grupa zbiorowisk turzycowo-mszystych i
mechowiskowych, w których licznie spotyka się gatunki zanikające w innych
częściach kraju. Wyrazem borealnych wpływów klimatycznych jest obecność 7
zespołów roślinnych o borealnym charakterze, m.in.: zarośli brzozy niskiej,
mechowiska złocieńcowego z wełnianeczką alpejską, boru sosnowego z turzycą
strunową,
olsu
świerkowo-olszowego.
Ogromnym walorem doliny Biebrzy jest zachowana dwukierunkowa strefowość
ekologiczna tj. poprzeczna i podłużna strefowość siedliskowo
- roślinna
uwarunkowana różnymi stosunkami hydrologicznymi. Najlepiej wykształcona jest
ona w Basenie Dolnym doliny Biebrzy i dość ewidentnie w Basenie Środkowym.
Niezwykle interesujące pod względem bogactwa są liczne wyspy mineralne
("Grądy", "Grądziki").Dolina Biebrzy jest unikatową w skali Europy enklawą dla
ptaków wodno-błotnych. Obserwowano tu dotychczas 271 gatunków ptaków, w tym 181
gatunków jako lęgowe. Spośród 56 gatunków uznanych w Polsce za ginące lub zagrożone
wyginięciem 17 gnieździ się w parku, np.: dubelt, wodniczka, rybitwa czarna, rybitwa
małoskrzydła, orlik grubodzioby. Dla niektórych z nich Bagna Biebrzańskie są jedną z
ostatnich ostoi gwarantujących utrzymanie się ich populacji w Europie Środkowej. Dla
wielu grup fauny dane są wciąż niekompletne i wymagają uzupełnienia. Na obszarze
parku stwierdzono występowanie 48 gatunków ssaków w tym 10 gatunków nietoperzy i
rzadką w Polsce popielicę, 12 gatunków płazów, 5 gatunków gadów i 37 gatunków ryb.
Fauna bezkręgowców jest słabo poznana. Jak dotąd zarejestrowano tu występowanie: 788
gatunków motyli, 699 gatunków chrząszczy, 450 gatunków pająków oraz 339 gatunków
bezkręgowców z innych grup systematycznych.
W parkach narodowych chronione są prawdziwe skarby naszej przyrody. Obszary
te pozwalają nam obcować z nieskażonym pięknem naszego środowiska i poznawać
nieskończoną mądrość przyrody. Parki narodowe są najwyższą formą kompleksowej
ochrony przyrody, stanowią swoiste muzeum przyrody prezentowane w warunkach
naturalnych, w którym obowiązują zaostrzone i specyficzne rygory. W pobliżu
większości polskich parków narodowych istnieją liczne muzea przyrodnicze, gromadzące
okazy flory i fauny charakterystyczne dla danego parku oraz opisy dziejów parku i
zachodzących na tym obszarze wydarzeń historycznych. Aby pogodzić wymagania
ochrony przyrody oraz ruchu turystycznego na terenie narodowych, niezbędne jest
ustalenie pojemności turystycznej parku, bowiem nadmiar zwiedzających powoduje
zakłócenia w jego funkcjonowaniu. Przeludnienie na obszarach parków narodowych
ponosi za sobą ryzyko niszczenia i ubożenia naturalnych form przyrodniczych, a także nie
sprzyja bezpośrednim kontaktom z przyrodą, w których niezbędne jest cisza, spokój i
skupienie.
Inną formą obszarów chronionych są parki krajobrazowe i rezerwaty przyrody.
Parki krajobrazowe są to obszary chronione ze względu na wartości
przyrodnicze, historyczne i kulturowe. Na ich terenie prowadzi się prace o
charakterze gospodarczym. Wokół parku krajobrazowego może być utworzona
strefa
ochronna,
zabezpieczająca park
przed działaniem szkodliwych
czynników zewnętrznych.
Największym w Polsce Parkiem Krajobrazowym jest Zespół
Jurajskich Parków.
Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych (ZJPK), który utworzono na podstawie uchwały
Wojewódzkich Rad Narodowych w dniu 20 czerwca 1980 r., położony jest obecnie na terenie 2
województw: śląskiego i małopolskiego. Składa się na niego 6 parków krajobrazowych wraz z otuliną w
postaci Obszaru Chronionego Krajobrazu.
Na obszarze województwa śląskiego znajdują się części czterech parków krajobrazowych o łącznej
powierzchni 29.176 ha:
 Park Krajobrazowy Orlich Gniazd (22.476 ha)
 Park krajobrazowy Dolinki Krakowskie (4.365 ha)
 Tenczyński Park Krajobrazowy (2.287 ha)
 Rezerwat Krajobrazowy "Parkowe" (148 ha)
Parki te, połączone obszarem chronionego krajobrazu (o powierzchni 44.834 ha),
tworzą Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych z siedzibą zarządu w Dąbrowie
Górniczej.
Obszar ZJPK charakteryzuje piękno krajobrazu, korzystne warunki klimatyczne,
wysoka lesistość, wyjątkowa różnorodność szaty roślinnej i świata zwierzęcego oraz
bogactwo form krasowych: ostańców skalnych (tzw. mogoty, niekiedy uwieńczone
ruinami średniowiecznych zamków), głębokich dolin i jarów, jaskiń.
Charakterystyczną cechą tego obszaru jest bardzo zróżnicowana rzeźba terenu.
Malowniczość
i
niezwykłość
form
morfologicznych
jest
wynikiem
zarówno
urozmaiconej budowy geologicznej, jak i procesów erozyjnych. Jest to największy w
Polsce obszar występowania zjawisk krasowych. Najwyżej położone punkty znajdują się
na Górze Zamkowej w Ogrodzieńcu (504 m n.p.m.) i na Grochowcu w pobliżu Ryczowa
(486 m n.p.m.).
Szczególnie atrakcyjne są dwa pasma skałkowe położone w obrębie Parku
Krajobrazowego Orlich Gniazd: pasmo zborowsko-ogrodzienickie i smoleńsko-
niegowonickie. Do osobliwości przyrody nieożywionej należą także krasowe źródła rzek,
zwane wywierzyskami (Centuria k.Hutek-Kanek, Czarna Przemsza k.Bzowa, Sączenica
k.Bydlina).
Wyjątkowo bogata rzeźba, wapienne podłoże, zróżnicowanie gleb i warunki
klimatyczne (lokalne mikroklimaty) sprawiły, że nigdzie indziej w Polsce nie znajdujemy
obok siebie zbiorowisk roślinnych tak skrajnie różniących się pod względem
florystycznym i ekologicznym.
Na terenie rozległych powierzchni leśnych dominują mikrokultury sosnowe,
pośród których zachowały się "wyspy" lasów liściastych: głównie bukowych
porastających wyróżniające się w krajobrazie wzniesienia. Buczyny wykazują
zróżnicowanie na cztery zespoły: żyzną buczynę sudecką Dentario enneaphyllidisFagetum, żyzną buczynę karpacką Dentario glandulosae-Fagetum, ciepłolubną buczynę
storczykową Carici-Fagetum i kwaśną buczynę niżową Luzulo pilosae-Fagetum. Do
rzadziej spotykanych zespołów leśnych, rozproszonych w postaci niewielkich
powierzchniowo płatów, należą lasy grabowo-dębowe Tilio-carpinetum, łęgowe FicarioUlmetum campestris i olsowe Ribo nigri-Almetum. Rzadkim zespołem, przywiązanym do
wilgotnych skalistych miejsc, jest las jaworowy Phyllitido-Aceretum, na którego dnie w
załomach skalnych rośnie chroniony gatunek paproci: języcznik zwyczajny Phyllitis
scolopendrium. Szczególnego uroku nadają jurajskiemu krajobrazowi zarośla śródpolne
Pruno-Crataegetum ciągnące się w postaci pasm wzdłuż miedz, otaczające niewielkie
remizy leśne, porastające podnóża skałek.
Strome zbocza i wychodnie skalne o wystawie południowej zajmują
wielogatunkowe i barwne murawy kserotermiczne. Na szczególną uwagę zasługuje
endemiczny
zespół
murawy
naskalnej
z
pieciornikiem
wiosennym
Potentilla
tabernaemontani i oleśnikiem górskim Seseli libanotis.
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska to jeden z najbogatszych pod względem
florystycznym obszar w Polsce. Występują tu zarówno gatunki górskie i północne,
ciepłolubne, południowe, jak i skalne i piaszczyskowe obok higrofitów podmokłych łąk i
torfowisk. Z terenu ZJPK podawane jest ponad 50 gatunków chronionych, a także wiele
gatunków reliktowych i zagrożonych (jak skalnica gronkowa Saxifraga puniculata),
kozłek trójlistkowy Valriana tripteris).
Zróżnicowanie siedlisk i związanych z nimi zbiorowisk roślinnych wpływa na
bogactwo świata zwierzęcego. Licznie reprezentowane są tu grupy bezkręgowców (w tym
owadów), a ze zwierząt kręgowych na szczególną uwagę zasługują nietoperze gnieżdżące
się w jaskiniach i schroniskach skalnych.
Najcenniejsze krojobrazowo i przyrodniczo fragmenty objęte są ochroną
rezerwatową i są to takie jak np. : Sokole Góry, Ostężnik, Zielona Góra, Murowaniec,
Góra z Borów
Rezerwatem przyrody jest obszar objęty ochroną, którego celem jest zachowanie
wartościowych ekologicznie, naturalnych lub nieznacznie zmienionych ekosystemów,
często z rzadkimi lub chronionymi gatunkami roślin i zwierząt lub elementami przyrody
nieożywionej, mających istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych,
kulturowych lub krajobrazowych. W zależności od stopnia ingerencji człowieka,
koniecznej ze stanowiska wyznaczonych celów ochrony, rozróżniamy rezerwaty ścisłe i
częściowe. Podział ten odpowiada rodzajom ochrony – ścisłej i częściowej. Dla
wszystkich rezerwatów sporządza się plany ochrony zatwierdzane przez wojewodę, które
wyznaczają zakres wszelkich zadań ochronnych na ich terenie.