174_Skora - Szkolnictwo.pl
advertisement
Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. SKÓRA Wnętrze organizmu stanowi swoistą przestrzeń, w której we względnie stałych warunkach chemicznych oraz termicznych zachodzą różnorodne procesy metaboliczne i fizjologiczne. Utrzymanie stałego środowiska wewnętrznego możliwe jest dzięki wykształceniu przez organizm mechanizmów utrzymujących równowagę i częściowemu odizolowaniu się od otoczenia. Spośród zwierząt kręgowce, w tym także człowiek, wykształciły najbardziej skomplikowany rodzaj powłoki ciała, która oddziela organizm od środowiska zewnętrznego – SKÓRĘ. Funkcje skóry • ochrania organizm przed; - urazami mechanicznymi i termicznymi - czynnikami chemicznymi - szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym - wnikaniem mikroorganizmów i innych ciał obcych • bierze udział w procesie termoregulacji • reguluje gospodarkę wodną i mineralną • pełni funkcje czuciowe Budowa skóry Skóra składa się z: - naskórka (1) - skóry właściwej (2) Skóra ssaków spoczywa na warstwie podskórnej (3) zbudowanej z tkanki łącznej luźnej i tkanki tłuszczowej. Ta ostatnia izoluje ciało i chroni je przed utratą ciepła. Naskórek Stanowi wodoszczelną warstwę oddzielającą delikatne tkanki naszego ciała od otoczenia. Wyróżniamy w nim kilka warstw komórek. Najbardziej zewnętrzną warstwą jest warstwa rogowa a warstwą położoną najgłębiej - warstwa podstawowa. Warstwa powierzchniowa naskórka (rogowa) składa się ze, płaskich komórek, które ulegają zrogowaceniu i złuszczeniu. Komórki tej warstwy zawierają keratynę – białko o specyficznej budowie, które nadaje skórze wytrzymałość mechaniczną w połączeniu z giętkością. Dzięki keratynie skóra jest także wodoszczelna. W warstwie wewnętrznej, twórczej naskórka, komórki stale dzielą się mitotycznie. Wytwarzane są wciąż nowe partie komórek, które przesuwane ku górze zastępują złuszczające się komórki warstwy rogowej. Barwnik skóry W warstwie twórczej naskórka znajdują się także komórki produkujące melaninę – barwnik nadający barwę włosom i skórze. Melanina chroni głębsze warstwy skóry przed szkodliwym działaniem promieni ultrafioletowych. Pod wpływem tych promieni ilość melaniny zwiększa się, powodując przejściową zmianę zabarwienia skóry. Należy pamiętać, że przy intensywnym opalaniu może jednak dojść do uszkodzenia głębszych warstw skóry (oparzenia słoneczne). Ilość barwnika w skórze jest jedną z podstaw do wyróżnienia odmian ludzkich: białej, żółtej i czarnej. Melanina występuje także w tęczówce oka, nadając jej zależnie od rozmieszczenia charakterystyczny kolor. Skóra właściwa • Zbudowana jest z tkanki łącznej zbitej zawierającej kolagen, który nadaje skórze wytrzymałość, a zarazem giętkość i sprężystość. • Znajdują się w niej liczne naczynia krwionośne (3) oraz zakończenia nerwowe (4), które zapewniają czucie dotyku, ucisku, zimna, ciepła oraz bólu. • W skórze właściwej (5) osadzone są wytwory nabłonkowe naskórka tj. włosy (2), gruczoły łojowe (1) i potowe (6). • Grubość skóry jest zmienna i zależy od okolicy ciała. Najgrubszą skórą pokryte są dłonie i podeszwy, a najcieńszą powieki. Wytwory naskórka - włosy Są to nitkowate twory, pochodzenia naskórkowego , które wyrastają z zagłębień skóry tworzących kanał zwany mieszkiem włosowym. Do tego kanału uchodzą przewody gruczołów łojowych (2). Włos zbudowany jest z korzenia (3) zanurzonego w skórze oraz łodygi (1) wystającej ponad powierzchnię skóry. U podstawy korzenia wykształca się specjalne zgrubienie – cebulka (5), która obejmuje brodawkę włosa (4). Brodawka zawiera liczne naczynia odpowiedzialne za odżywianie cebulki. 6 mięsień przywłośny, odpowiedzialny za stroszenie włosów Włosy Na skórze człowieka występuje kilka różnych różnych rodzajów włosów. Najmniejsze, słabo widoczne, rosną prawie na całej powierzchni skóry tworząc tzw. meszek. Włosy utraciły u człowieka funkcję ochronną przed utratą ciepła, jaką pełnią u większości ssaków. Owłosienie u człowieka zachowało się głównie na głowie, w okolicach pachowych oraz narządów rozrodczych. W pozostałych okolicach występuje jedynie jako owłosienie szczątkowe. Wytwory naskórka - paznokcie To zrogowaciałe blaszki, które ochraniają opuszki palców; ich rola związana jest z dotykiem – opuszka pozbawiona paznokcia jest mniej wrażliwa na dotyk. 1 – płytka paznokcia 2 – obłączek 3 – wały boczne paznokcia 4 – wał tylny paznokcia 5 – oskórek 6 – brzeg wolny Wytwory naskórka - gruczoły potowe • Pojedyncze, cewkowate gruczoły leżące w głębi skóry właściwej, rozmieszczone nierównomiernie. • Są charakterystycznie zwinięte na końcu w kształcie kłębka. • Wydzielają pot, który bierze udział w termoregulacji. Pot zawiera wodę, NaCl, mocznik, amoniak, kwas moczowy, stąd rolą potu jest wydalanie zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii. Przekształconymi gruczołami potowymi są gruczoły mleczne, których czynność jest ściśle związane z rozrodem. Wytwory naskórka - gruczoły łojowe Należą do gruczołów pęcherzykowatych, zlokalizowane są w najbliższym otoczeniu włosów. Ich wydzielina, zwana łojem, zawiera głównie kwasy tłuszczowe, cholesterol oraz woski. Łój pokrywa skórę wodoodporną powłoką, nadaje naskórkowi i włosom odpowiednią wilgotność i elastyczność. Receptory zmysłów w skórze • • • • • ciałko Paciniego – receptor ucisku (4) ciałko Ruffiniego – receptor ciepła (6) ciałko Krauzego – receptor zimna (1) ciałka Meissnera – receptor czucia dotyku (5) wolne zakończenia nerwowe w skórze – receptory bólu (2,3) Budowa skóry Budowa skóry 1 – naskórek 2 – warstwa rogowa 3 – warstwa podstawowa 4 – skóra właściwa 5 – podskórna tkanka tłuszczowa 6 – tętnica 7 – żyła 8 – gruczoł potowy 9 – gruczoł łojowy 10 – torebka włosowa 11 – zakończenie nerwowe 12 – łodyga (trzon) włosa 13 – mięsień przywłośny 14 – komórka pigmentowa Zwierzę stałocieplne (ciepłokrwiste) - zwierzę, którego temperatura ciała jest stała i niezależna od temperatury otoczenia, a jej dobowe wahania nie są większe od kilku stopni. Do zwierząt stałocieplnych zalicza się ptaki i ssaki; część uczonych uważa, że stałocieplne były również przynajmniej niektóre dinozaury. Zwierzę zmiennocieplne (zimnokrwiste)- zwierzę, którego temperatura ciała jest zmienna i zależy od temperatury otoczenia, cecha charakterystyczna ryb, płazów i gadów. Mechanizmy termoregulacyjne Stałocieplność wymaga istnienia złożonych mechanizmów termoregulacyjnych. Temperatura 21°C - 24 °C jest dla człowieka strefą komfortu termicznego, kiedy organizm ponosi najmniejsze koszty utrzymania stałej temperatury ciała. Rozwój stałocieplności odbywał się w ścisłym związku z ewolucyjnym doskonaleniem się głównie układu nerwowego i krwionośnego, a także oddechowego. Ośrodek termoregulacji znajduje się w podwzgórzu – reaguje on na temperaturę krwi dopływającej do mózgu. Na chwilowy spadek temperatury nasz organizm reaguje „gęsią skórką” – jest to szczątkowy mechanizm stroszenia włosów – mechanizm pilomotoryczny. Jednocześnie zostaje zmniejszony skórny przepływ krwi poprzez skurcz naczyń krwionośnych – dzięki temu organizm traci mniej ciepła. Dochodzi także do drżenia mięśni - jak wiadomo ruchom mięśni towarzyszy uwalnianie dużej ilości ciepła. Jeśli będziemy dłużej znajdowali się w obniżonej temperaturze, nasz organizm podniesie tempo metabolizmu m.in. dzięki zwiększeniu poziomu hormonów tarczycy. Zbyt niska temperatura doprowadzi do obniżenia ciepłoty ciała (hipotermii) i śmierci z wychłodzenia. Na niewielki wzrost temperatury powyżej strefy komfortu termicznego nasz organizm reaguje zwiększeniem skórnego przepływu krwi – ogrzana, płynąca w naczyniach skóry krew, oddaje ciepło. Następuje także pogłębieniem oddechów i nieznaczny wzrost pracy serca. Następnie zachodzi nadmierne wydzielanie potu, który parując z powierzchni ciała oziębia organizm. Utrzymywania ciała w zbyt wysokiej temperaturze prowadzi do hipertermii - przegrzania organizmu, a nawet śmierci. Choroby skóry Pasożytnicze choroby skóry: • Wszawica, wywoływana przez wesz ludzką. Zarażenie następuje poprzez wspólne używanie przedmiotów osobistych, np. grzebieni. Objawami są: świąd, zmiany ropne i alergiczne. • Świerzb, wywołany przez świerzbowca ludzkiego. Zarażenie następuje przez bezpośredni kontakt z osobą chorą, z zakażoną bielizną lub pościelą. Objawy: uporczywy świąd. • Grzybica stóp i dłoni, wywoływana przez grzyby chorobotwórcze. Zakażenie następuje przez bezpośredni kontakt z powierzchniami, na której występują grzyby. Do objawów należą: wykwity, złuszczanie się naskórka, któremu towarzyszy świąd. Choroby skóry Łuszczyca - przyczyny zachorowań związane są z wieloma czynnikami. Istotne są uwarunkowania genetyczne, ale znaczenie ma także wpływ środowiska. Choroba charakteryzuje się pojawieniem czerwonych, czerwonobrunatnych lub różowych wykwitów łuszczącej się skóry. Trądzik pospolity – choroba skóry, która często występuje w okresie dojrzewania, kiedy dochodzi do nadmiernej aktywności gruczołów łojowych skóry. Często wówczas dochodzi do zaczopowanie porów przez tak zwane zaskórniki utworzone z łoju i martwych komórek. Podczas leczenia konieczna jest kontrola lekarza – dermatologa. Czy wiesz, że…? Linie papilarne na opuszkach palców są rzędami charakterystycznych i niepowtarzalnych wzorów wyniosłości skóry właściwej - tak zwanych brodawek skórnych. Stałość linii papilarnych wykorzystuje się w kryminalistyce, a także w medycynie – do rozpoznania niektórych chorób, np. zespołu Downa. Badaniem i porównywaniem linii papilarnych dla celów policyjnych zajmuje się daktyloskopia. Skóra działa przeciwkrzywicznie, syntetyzując pod wpływem promieniowania słonecznego witaminę D. Literatura: • • • • • • Lewiński W. i inni, 2006. Biologia 1. Operon, Gdynia Traczyk W. Z., 2005. Fizjologia człowieka w zarysie. PZWL, Warszawa Villee i inni, 1996. Biologia. Multico, Warszawa Wiśniewski H, 1998. Biologia. Agmen, Warszawa Lewiński W, 2001. Biologia 2. Operon Gołda w., Wardas J., 1994. Biologia. Nowa Era, Warszawa
