NARZĄDY ZMYSŁÓW: UCHO

NARZĄDY ZMYSŁÓW: UCHO
AUTOR: Arkadiusz Kamiński
KL. I, SEMESTR I
TECHNIKUM ROLNICTWA
SZKOŁA: NIEPUBLICZNA SZKOŁA POLICEALNA W STASZOWIE (uprawnienia szkoły
publicznej)
Temat z produkcji zwierzęcej
NARZĄDY ZMYSŁÓW: UCHO
Staszów, dn. 20.08.2008r.
1
NARZĄDY ZMYSŁÓW: UCHO
UCHO JAKO NARZĄD SŁUCHU I RÓWNOWAGI.
Definicja słuchu. SŁUCH, zmysł słuchu, zdolność odbioru przez zwierzęta
i człowieka dźwięku; umożliwia porozumiewanie się osobników, u człowieka jest
niezbędny do prawidłowego kształtowania mowy; narządem słuchu u kręgowców
jest ucho; rolą ucha zewn. jest skupianie fal dźwiękowych przez małżowinę
uszną i kierowanie ich przez przewód słuchowy zewn. do błony bębenkowej;
drgania słupa powietrza w tym przewodzie udzielają się błonie bębenkowej, stąd
przenoszą się na 3 kosteczki słuchowe w uchu środk. i dochodzą do błony
okienka owalnego ślimaka w uchu wewn.; ruchy tej błony wymuszają drgania
endolimfy i perylimfy — płynów wypełniających ślimak; drgania endolimfy
przenoszą się na błonę podstawową, na której spoczywa narząd Cortiego
utworzony z komórek rzęsatych — receptorowych komórek słuchowych;
powstałe pod ich wpływem impulsy zostają przekazane nerwem słuchowym do
podkorowych ośrodków słuchu, skąd biegną do ośrodków korowych w płacie
skroniowym kory mózgowej. Kodowanie częstotliwości dźwięku jest wynikiem
działania 2 mechanizmów; pierwszy polega na tym, że drgania o małej
częstotliwości (odpowiadające tonom niskim) obejmują duże fragmenty błony
podstawowej
narządu
Cortiego,
a drgania
o wysokiej
częstotliwości
(odpowiadające tonom wysokim) zostają wytłumione w początkowym odcinku
błony; istotą drugiego mechanizmu są właściwości rezonansowe błony, które
powodują, że pod wpływem dźwięków o określonych wysokościach silniej drgają
określone odcinki błony; impulsy wywołane tonami o różnych wysokościach
dochodzą do różnych części okolicy słuchowej kory mózgowej
Definicja ucha. UCHO, narząd statyczno-słuchowy, narząd przedsionkowoślimakowy, narząd zmysłowy kręgowców stanowiący siedlisko zmysłu równowagi
i zmysłu słuchu; część słuchowa ucha jest filogenetycznie młodsza i wywodzi
się z części stat.; receptory obu zmysłów mieszczą się w strukturze zw.
błędnikiem błoniastym, obrośniętym kostną lub chrzęstną ścianą puszki
mózgowej; stanowi on tzw. ucho wewnętrzne; w przebiegu ewolucji pojawiają się
jako narządy pomocnicze ucho środkowe i ucho zewnętrzne. U ssaków
i człowieka ucho zewnętrzne składa się z małżowiny usznej oraz przewodu
słuchowego zewn. (u człowieka dł. ok. 35 mm), wysłanego zmodyfikowaną skórą
zawierającą gruczoły woskowinowe (woskowina). Błona bębenkowa oddziela
przewód od jamy bębenkowej, która wraz z trąbką słuchową, łączącą ją
2
NARZĄDY ZMYSŁÓW: UCHO
z gardłem, tworzy ucho środkowe; jama bębenkowa, niewielka komora wypełniona
powietrzem, wysłana błoną śluzową, zawiera łańcuch 3 kosteczek słuchowych,
rozciągający się między błoną bębenkową a okienkiem owalnym (okienkiem
przedsionka), prowadzącym do błędnika ucho wewnętrzne — błędnik błoniasty,
układ pęcherzyków i przewodów wypełnionych płynem (śródchłonką, endolimfą)
leży w wydrążeniu kości skroniowej, tzw. błędniku kostnym, który jest jakby
powiększonym nieco odlewem błędnika błoniastego; ich ściany oddziela
szczelinowata przestrzeń wypełniona płynem (przychłonką, perylimfą);
w błędniku błoniastym rozróżnia się: woreczek, łagiewkę (objęte rozszerzeniem
błędnika kostnego, tzw. przedsionkiem) i łączące się z łagiewką 3 przewody
półkoliste — części zawierające receptory zmysłu równowagi, oraz odchodzący
z woreczka spiralnie skręcony przewód ślimakowy (ślimak), w którym są zawarte
receptory słuchowe (Cortiego narząd). Ucho pozostałych kręgowców ma budowę
prostszą; nie występuje u nich ucho zewnętrzne, jedynie gady i ptaki mają zewn.
przewód słuchowy; ucho środkowe pojawia się u płazów; jama bębenkowa
u płazów, gadów, ptaków zawiera tylko 1 kostkę słuchową. Błędnik błoniasty
jest zbud. podobnie jak u ssaków (z wyjątkiem przewodu ślimakowego), u ryb
odgrywa gł. rolę narządu równowagi, jako narząd słuchu działa w połączeniu
z tzw. narządem Webera.
CHOROBY UCHA. Do najczęściej spotykanych schorzeń należą zapalenia (różnych
części ucha) — wywoływane przez drobnoustroje, uszkodzenia powodowane przez
urazy mech. i akust., także przez leki ototoksyczne lub alkohol; typowe objawy:
ból, wyciek z ucha, podwyższona temperatura, zawroty głowy, w różnym stopniu
pogorszenie słuchu; ostre zapalenie ucha środkowego występuje często u dzieci,
jako powikłanie ostrych stanów zapalnych górnych dróg oddechowych lub chorób
zakaźnych; przewlekłe zapalenie ucha środkowego przebiega łagodnie, nie
leczone prowadzi do stopniowego upośledzania słuchu; niezapalne choroby ucha
to: otoskleroza, choroba Ménière'a, głuchota.
OTOSKLEROZA [gr.], choroba o nieustalonej przyczynie, polegająca na
unieruchomieniu strzemiączka (III kosteczki słuchowej) w niszy okienka owalnego,
przez tkankę przypominającą kość; prowadzi do upośledzenia słuchu, często
obustronnego i szumów usznych; częściej występuje u kobiet; leczenie
mikrochirurgiczne — zastąpienie unieruchomionego strzemiączka protezką
przenoszącą drgania akust. do płynów ucha wewn. (stapedektomia).
3
NARZĄDY ZMYSŁÓW: UCHO
MÉNIÈRE'A CHOROBA, choroba ucha wewn. o nieustalonej przyczynie; objawia się
atakami zawrotów głowy, upośledzeniem słuchu i szumem w chorym uchu —
pogłębiającymi się przy kolejnych napadach choroby; atakom towarzyszą silne
zaburzenia równowagi, oczopląs, wymioty (trwające od kilku do kilkunastu godz.);
objawy te są spowodowane zaburzeniem w krążeniu endolimfy, z nadciśnieniem
wyzwalającym napad choroby i prowadzącym do stopniowej destrukcji komórek
zmysłu słuchu i zmysłu równowagi; opisana 1861 przez lekarza franc. P.
Ménière'a.
Rysunek 1. Ucho, budowa.
4
NARZĄDY ZMYSŁÓW: UCHO
Rysunek 2. Budowa ucha.
Rysunek 3. Ucho zewnętrzne
5
NARZĄDY ZMYSŁÓW: UCHO
Rysunek 4. Ucho, przekrój w płaszczyźnie czołowej
Rysunek 5. Kosteczki słuchowe
6
NARZĄDY ZMYSŁÓW: UCHO
Rysunek 6. Ucho wewnętrzne
7
NARZĄDY ZMYSŁÓW: UCHO
Rysunek 7. Budowa i strefy ucha
Definicja kosteczek słuchowych. KOSTECZKI SŁUCHOWE, kostki słuchowe, kostki
w jamie bębenkowej ucha, przenoszące drgania błony bębenkowej do ucha wewn.;
u ssaków występują 3 kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko, strzemiączko,
połączone ze sobą stawowo; z błoną bębenkową łączy się młoteczek,
strzemiączko zamyka tzw. okienko owalne, położone w ścianie oddzielającej jamę
bębenkową od ucha wewn.; u kręgowców niższych występuje jedna kosteczka
słuchowa. Nazwy kosteczek słuchowych pochodzą od kształtu kosteczek.
Wchodzą w skład ucha środkowego.
Są to: KOWADEŁKO, STRZEMIĄCZKO i MŁOTECZEK.
8
NARZĄDY ZMYSŁÓW: UCHO
ROLA POSZCZEGÓLNYCH KOSTECZEK SŁUCHOWYCH:
• MŁOTECZEK, anat. jedna z 3 kosteczek słuchowych ssaków i
człowieka; łączy się z błoną bębenkową, dotyka błony bębenkowej;
• KOWADEŁKO, anat. jedna z 3 kosteczek słuchowych (środkowa) ssaków
i człowieka.
• STRZEMIĄCZKO, jedna z 3 kosteczek słuchowych ssaków; łączy się z
kowadełkiem i zamyka otwór okienka owalnego w ścianie między jamą
bębenkową i uchem wewnętrznym, dotyka błony przysłaniającej wejście
do ucha środkowego.
ROLA POSZCZEGÓLNYCH ELEMENTÓW TWORZĄCYCH UCHO.
DZIAŁANIE FIZJOLOGICZNE (ROLA BIOLOGICZNA,
FUNKCJA BIOLOGICZNA)
UCHO ZEWNĘTRZNE
ODBIERANIE FAL DŹWIĘKOWYCH I KIEROWANIE ICH
MAŁŻOWINA USZNA DO PRZEWODU SŁUCHOWEGO, BIEGNĄCEGO W
OBRĘBIE KOŚCI SKRONIOWEJ CZASZKI.
PRZEWÓD SŁUCHOWY POKRYTY JEST CIENKĄ
WARSTWĄ SKÓRY, ZAWIERAJĄCEJ DUŻĄ LICZBĘ
PRZEWÓD
GRUCZOŁÓW ŁOJOWYCH, KTÓRE PRODUKUJĄ TZW.
SŁUCHOWY
WOSKOWINĘ – GĘSTĄ WYDZIELINĘ CHRONIĄĆĄ
WNĘTRZE UCHA PRZED DOSTANIEM SIĘ OBCYCH
CIAŁ.
ELASTYCZNA MEMBRANA PRZENOSZĄCA DRGANIA
NA KOSTECZKI SŁUCHOWE, ZNAJDUJE SIĘ NA
WEWNĘTRZNYM KOŃCU PRZEWODU SŁUCHOWEGO;
BŁONA BĘBENKOWA
WRAZ Z KOSTECZKAMI SŁUCHOWYMI I TRĄBKĄ
SŁUCHOWĄ (TRĄBKA EUSTACHIUSZA) TWORZY
UCHO ŚRODKOWE
UCHO ŚRODKOWE
KOSTECZKI
SĄ TO: MŁOTECZEK, KOWADEŁKO, STRZEMIĄCZKO.
SŁUCHOWE
KOSTECZKI TE SĄ POŁĄCZONE STAWOWO
ELEMENT UCHA
9
NARZĄDY ZMYSŁÓW: UCHO
I PRZENOSZĄ ORAZ WZMACNIAJĄ DRGANIA
Z BŁONY BĘBENKOWEJ DO UCHA WEWNĘTRZNEGO.
PRZEWÓD (U CZŁOWIEKA DŁ. OK. 36 MM) ŁĄCZĄCY
JAMĘ BĘBENKOWĄ UCHA Z JAMĄ GARDŁA; SŁUŻY
TRĄBKA SŁUCHOWA GŁ. DO WYRÓWNYWANIA CIŚNIENIA W JAMIE
(TRĄBKA
BĘBENKOWEJ Z CIŚNIENIEM ATMOSF. (PODCZAS
EUSTACHIUSZA)
OTWIERANIA SIĘ SŁUCHOWEJ TRĄBKI PRZY
PRZEŁYKANIU); OPISANA W XVI W. PRZEZ B.
EUSTACHIEGO.
UCHO WEWNĘTRZNE
JEST BŁONIASTĄ, ŚLIMAKOWATO ZWINIĘTĄ I
ŚLEPO ZAKOŃCZONĄ RURKĄ. W JEGO WNĘTRZU
ZNAJDUJĄ SIĘ LICZNE KOMÓRKI ZMYSŁOWE,
ŚLIMAK
ZWANE
KOMÓRKAMI
RZĘSATYMI.
ZAWIERA
ENDOLIMFĘ (PŁYN DRAŻNIĄCY NEURONY W
NARZĄDZIE CORTIEGO – WŁAŚCIWYM NARZĄDZIE
SŁUCHU).
TRZY RURKOWATE PRZEWODY USTAWIONE
PROSTOPADLE
DO
SIEBIE,
ZAWIERAJĄCE
ENDOLIMFĘ (W NIEJ ZANURZONE SĄ OTOLITY –
KRYSZTAŁKI WĘGLANU WAPNIA), W ZALEŻNOŚCI
KANAŁY
OD USTAWIENIA CIAŁA OTOALITY POBUDZAJĄ
PÓŁKOLISTE
RECEPTORY RÓWNOWAGI.
POŁOŻENIE KANAŁÓW PÓŁKOLISTYCH: JEDEN LEŻY
W PŁASZCZYŹNIE POZIOMEJ, DRUGI – CZOŁOWEJ,
TRZECI ZAŚ STRZAŁKOWEJ.
PRZEWODZI BODŹCE MECHANICZNE I ZAMIENIA JE
NA IMPUSLY NERWOWE – TE IMUPLSY NERWOWE
NERW SŁUCHOWY DOCIERAJĄ
DO
ODPOWIEDNIEGO
OŚRODKA
ZNAJDUJĄCEGO SIĘ W PŁACIE CZOŁOWYM KORY
MÓZGOWEJ.
Pojęcie endolimfy. ENDOLIMFA, śródchłonka, płyn wypełniający błędnik błoniasty
ucha; przekazuje dochodzące do niego drgania receptorowi słuchu, narządowi
Cortiego.
10
NARZĄDY ZMYSŁÓW: UCHO
*** EWOLUCJA UCHA U POSZCZEGÓLNYCH GROMAD ZWIERZĄT.
Gromada
Ucho wewnętrzne
Kręgouste
2 kanały półkoliste
Ryby
3 kanały półkoliste
Płazy
Gady i ptaki
Ssaki
3 kanały półkoliste
błędnik:
błędnik z trzema
kanałami
półkolistymi. Rola
to reagowanie na
doprowadzone
bodźce akustyczne
i na zmiany
położenia
w przestrzeni,
przekazywanie
podrażnień nerwami
do mózgu
Ucho środkowe
Ucho zewnętrzne
jedna kosteczka
słuchowa,
strzemiączko,
powstałe z II łuku
skrzelowego
(gnykowego)
po raz pierwszy
młoteczek
i kowadełko (powstałe małżowina uszna,
z I łuku skrzelowego zewnętrzny przewód
i kości stawowej
słuchowy
i kwadratowej), obecne
(wydzielanie
również strzemiączko. i naprowadzanie fal
Rola: przeniesienie
dźwiękowych,
drgań do płynu ucha
przewodzenie
wewnętrznego,
i skupienie fal
wyrównanie ciśnień
słuchowych na
przez połączenie
kostki słuchowe
z gardzielą (trąbka
Eustachiusza)
Literatura:
1. J. Grzegorek, A. Jerzmanowski, K. Spalik, K. Staroń, Biologia. Podręcznik
dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum.
Kształcenie w zakresie podstawowym, pod redakcją A. Jerzmanowskiego,
WSiP, Warszawa 2002, Wydanie trzecie zmienione.
2. A. Czubaj, J. Grzegorek, A. Jerzmanowski, H. Rebandel, R. Skoczyłaś,
K. Skwarło – Sońta, J. Sotowska – Brochocka, K. Spalik, K. Staroń, T.
11
NARZĄDY ZMYSŁÓW: UCHO
Umiński, Biologia cz. 3 dla liceum ogólnokształcącego, liceum
profilowanego i technikum. Kształcenie w zakresie rozszerzonym.
Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i
technikum pod redakcją K. Spalika, WSiP, Warszawa 2004, Wydanie
pierwsze.
Źródła: Encyklopedia PWN Biologia – płyta CD.
Hasła: Definicja słuchu. SŁUCH, zmysł słuchu.
Definicja ucha. UCHO, narząd statyczno-słuchowy, narząd przedsionkowoślimakowy.
CHOROBY UCHA. OTOSKLEROZA. MÉNIÈRE'A CHOROBA.
Definicja kosteczek słuchowych. KOSTECZKI SŁUCHOWE, kostki słuchowe.
Pojęcie endolimfy.
ROLA POSZCZEGÓLNYCH ELEMENTÓW TWORZĄCYCH UCHO:
Ucho ZEWNĘTRZNE: małżowina uszna, przewód słuchowy, błona bębenkowa.
Ucho ŚRODKOWE: KOSTECZKI SŁUCHOWE, TRĄBKA SŁUCHOWA (TRĄBKA
EUSTACHIUSZA).
Ucho wewnętrzne: ŚLIMAK, KANAŁY PÓŁKOLISTE, NERW SŁUCHOWY.
EWOLUCJA UCHA U POSZCZEGÓLNYCH GROMAD ZWIERZĄT – opracowanie pani
mgr A. Obcowskiej.
12