II. Ciekawostki o narządzie słuchu

Wrażenia zmysłowe
zmysł słuchu
Doświadczenia związane z narządem słuchu:
 poznanie budowy narządu słuchu
 poznanie w jaki sposób odbieramy wrażenia zmysłowe – bodźce dźwiękowe
 ciekawostki o narządzie słuchu
 wykonanie doświadczenia - ukazującego przewodzenie drgań przez kości czaszki
 wykonanie doświadczenia - ukazującego znaczenie trąbki słuchowej
 zebranie wiadomości dotyczących wpływu hałasu na układ nerwowy i narządy zmysłów
 zaprezentowanie zgromadzonych informacji na forum grupy
Karta pracy - narządu słuchu
I. Część teoretyczna - Poznanie budowy narządu słuchu
I. Wstęp
Żywy organizm - za pomocą zmysłów stale odbiera z otoczenia informacje w postaci
rozmaitych bodźców: mechanicznych, świetlnych, akustycznych, albo chemicznych. Narządy
zmysłów są wyposażone w wyspecjalizowane fizjologiczne jednostki, zwane receptorami,
albo sensorami.
Narządy zmysłów mogą mieć budowę stosunkowo prostą - stanowić na przykład zakończenie
pojedynczego włókna nerwowego i być pojedynczym receptorem (np. rozmaite narządy
czucia skórnego) albo bardziej złożoną - tworzącą strukturę składającą się z większych
skupisk pojedynczych receptorów (np. okolica węchowa błony śluzowej jamy nosowej), czy
wreszcie - mogą tworzyć skomplikowany układ odbiorczo-analizujący (np. oko czy ucho), w
którym występujące w ogromnej liczbie receptory stanowią najważniejszy, choć tylko jeden z
wielu elementów składowych zwartej całości.
Narządem słuchu i równowagi jest ucho. Umożliwia on odbieranie zarówno wrażeń
słuchowych, jak i odpowiada za utrzymywanie równowagi. Zmysł słuchu charakteryzuje się
zdolnością do rejestracji fal dźwiękowych o określonej częstotliwości, rozpoznaje on także
kierunek, natężenie, ton i barwę danego dźwięku.
- Ucho składa się z:



ucha zewnętrznego – małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego
zakończonego błoną bębenkową,
ucha środkowego – obejmuje jamę bębenkową i trzy kostki słuchowe oraz trąbkę
słuchową,
ucha wewnętrznego – składającego się z właściwego narządu słuchu i równowagi.
Ucho zewnętrzne
Małżowina uszna i przewód słuchowy zewnętrzny tworzą ucho zewnętrzne.
Małżowina uszna zbudowana jest z chrząstki, którą pokrywa skóra. Jej zadaniem jest
wyłapywanie fal dźwiękowych i kierowanie ich do przewodu słuchowego.
Przewód słuchowy zlokalizowany jest w kości skroniowej. Dochodzi on do błony
bębenkowej. Przewód w przedniej części wysłany jest nabłonkiem z delikatnymi włoskami.
Ich zadaniem jest ochrona ucha przed wnikaniem ciał obcych. W skórze przewodu znajdują
się również gruczoły produkujące woskowinę, która natłuszcza przewód słuchowy i błone
bębenkową. Zalegająca woskowina może jednak osłabiać słuch, wywołuje bowiem pewne
zakłócenia w odbieraniu dźwięku.
Zewnętrzny przewód słuchowy kończy się błoną bębenkową. Oddziela ona ucho zewnętrzne
od ucha środkowego. Błona bębenkowa jest zbudowana z tkanki łącznej, jest elastyczna ,
dobrze unerwiona, a tym samym bardzo wrażliwa. Dźwięki, które wpadają do przewodu
słuchowego zewnętrznego wprowadzają błonę w drgania, a ta przekazuje je dalej do ucha
wewnętrznego.
Ucho środkowe
W skład ucha środkowego wchodzi jama bębenkowa, kosteczki słuchowe oraz trąbka
słuchowa (Eustachiusza).
Jama bębenkowa jest nieregularną, spłaszczoną przestrzenią, umieszczona w kości
skroniowej. Ograniczona jest ona od strony zewnętrznej błoną bębenkową, od strony
wewnętrznej natomiast ścianą kostną ucha wewnętrznego. Jama bębenkowa łączy się z
gardłem trąbką słuchową. Dzięki temu możliwe jest wyrównywanie ciśnienia po obu stronach
błony bębenkowej. Mechanizmem, który wspomaga ten proces jest połykanie.
Kosteczki słuchowe zlokalizowane są w jamie bębenkowej. Zaliczamy do nich: młoteczek,
kowadełko i strzemiączko. Młoteczek, kowadełko i strzemiączko łączą się ze sobą za pomocą
małych więzadeł i stawów. Rękojeść młoteczka przylega do błony bębenkowej, główka styka
się z kowadełkiem, które oparte jest na strzemiączku Strzemiączko podstawa zamyka otwór
łączący ucho środkowe z uchem wewnętrznym. Kosteczki te przenoszą i wzmacniają drgania
błony bębenkowej na ucho wewnętrzne.
W uchu wewnętrznym zlokalizowane są tez receptory związane ze zmysłem równowagi.
Właściwy narząd równowagi stanowią kanały półkoliste, woreczek i łagiewka. Rejestrują one
zmiany wywołane ruchami głowy
W uchu wewnętrznym wyróżnia się:


błędnik kostny składający się z przedsionka, trzech kanałów półkolistych i ślimaka,
błędnik błoniasty, w skład którego wchodzą: woreczek, łagiewka, trzy przewody
półkoliste i przewód ślimakowy,
Rys. Budowa ucha człowieka

ślimak będący kanałem spiralnie zwiniętym, w środku którego występuje blaszka
podstawna pokryta urzęsionymi komórkami zmysłowymi tworzącymi narząd Cortiego
– właściwy narząd słuchu.
Odbieranie dźwięków
Fale dźwiękowe przenoszone są przez przewód słuchowy zewnętrzny. Po przejściu przez
ten przewód uderzają o błonę bębenkową . Drgania błony bębenkowej przenoszone są
przez kostki słuchowe na ucho wewnętrzne dzięki ruchom płynu występującego w kanale
ślimaka. Pod wpływem drgań, które przejmowane są przez komórki słuchowe, bodźce
mechaniczne przekształcane SA w bodźce chemiczne. Te z kolei wytwarzają impulsy
nerwowe przekazywane przez nerw słuchowy do ośrodka słuchu, który znajduje się w
płacie skroniowym mózgu. W mózgu powstaje świadome wrażenie słuchowe odebranego
dźwięku
II. Ciekawostki o narządzie słuchu
 Ucho rejestruje fale dźwiękowe o częstotliwości od 16 do 20 tysięcy cykli na sekundę
(herców).
 Kłopoty ze słuchem ma w Polsce co trzeci dorosły i co szóste dziecko w wieku szkolnym.
 W życiu codziennym prostą metodą udrożnienia ucha jest na przykład ziewanie , lub
stosowane podczas jazdy samochodem wysoko w górach poruszanie żuchwą na boki , czy
przełykanie – słyszymy wtedy odgłos otwierających się połączeń między gardłem a trąbką
Eustachiusza . Jest to profilaktyka tzw. urazu ciśnieniowego ucha – bodaj najczęściej
występującego problemu w nurkowaniu . Niestety główną przyczyną jest nurkowanie
z niewyleczonym katarem , zapaleniem zatok obocznych nosa czy gardła.
 Słuchanie głośnej muzyki poprzez słuchawki walkmana powoduje znaczne wzmocnienie
dźwięków, które docierają w bezpośrednie sąsiedztwo błony bębenkowej, bez
niezbędnego filtra jakim jest w normalnych warunkach powietrze. W efekcie tego dźwięki
w niektórych pasmach częstotliwości przekraczają znacznie granicę bezpieczeństwa i
uszkadzają poszczególne elementy narządu słuchu.
 Słyszalność kobiet i mężczyzn:
Fizjologiczne ubytki słuchu związane z wiekiem różnią się u obu płci. Mężczyźni
znacznie wcześniej zaczynają tracić słuch..
 Narząd słuchu, podobnie jak inne narządy organizmu, może ulec uszkodzeniu na skutek
różnych czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Należą do nich czynniki genetyczne,
wrodzone, choroby i urazy. Również wraz z wiekiem narząd słuchu ulega stopniowemu
pogorszeniu i osoby w wieku podeszłym gorzej słyszą.
 Hałas w środowisku pracy jest jednym z najczęściej występujących czynników
szkodliwych i uciążliwych. Instytut Medycyny Pracy szacuje, że w Polsce ponad 600 000
pracowników jest zatrudnionych w warunkach narażenia na nadmierny hałas. Corocznie
odnotowywanych jest ponad 3000 nowych przypadków zawodowego uszkodzenia słuchu.
 Na świecie żyje ponad 40 mln ludzi ze znacznie uszkodzonym słuchem: w Polsce notuje
się ponad 600 000 osób z zaburzeniami słuchu wymagającymi protez słuchowych,
w krajach rozwiniętych przemysłowo na 1000 porodów rodzi się 1 dziecko głuche; w
Polsce odsetek dzieci z ciężkimi zaburzeniami słuchu wzrasta z wiekiem i wynosi 0,005%
populacji niemowląt, 0,12 - 0,77% dzieci w wieku przedszkolnym i 0,17 - 1,1% dzieci w
wieku szkolnym..
III. Część praktyczna – doświadczenia
Doświadczenie I – Przewodzenie drgań przez kości czaszki
1. Problem badawczy:
- Czy drgania są przewodzone przez kości czaszki?
2. Hipoteza
- Drgania są przewodzone przez kości czaszki.
3. Przebieg eksperymentu biologicznego.
Materiał potrzebny do doświadczenia:
- zegarek kieszonkowy
Wykonanie doświadczenia:
Posłuchaj tykania zegarka podczas zbliżenia go do ucha.
Następnie chwyć delikatnie w zęby płaski zegarek kieszonkowy. Posłuchaj tykania zegarka.
Porównaj je z wynikami poprzednimi.
Uzyskane wyniki
Podczas zbliżania zegarka do ucha słuchać jego tykanie niezbyt wyraźnie. Gdy zegarek
umieścimy między zębami tykanie stało się głośniejsze.
5. Wnioskowanie:
Dźwięk dociera do narządu słuchu drogą powietrzną i drogą kostną. Droga powietrzna
biegnie przez zagłębienie małżowiny usznej, przewód słuchowy zewnętrzny, jamę bębenkową
i płyny ucha wewnętrznego do narządu Cortiego.
Za pośrednictwem błony bębenkowej zostaje wprawiony w ruch łańcuch kosteczek
słuchowych. Ostatnia w kolejności z kosteczek, strzemiączko, ma bezpośredni kontakt z
przestrzeniami płynowymi ucha wewnętrznego. Ruch strzemiączka powoduje przesuwanie
płynów ucha wewnętrznego i w ten sposób pobudzenie narządu Cortiego.
Fale głosowe dochodzą do błony bębenkowej i wprowadzają ją w ruch drgający. Kosteczki
słuchowe przyjmują te drgania i przenoszą je na błonę przesłaniającą okienko zamykające
ucho wewnętrzne. Wskutek tego zaczyna falować ciecz wypełniająca błędnik. Odbierają to
komórki słuchowe, których wrażliwe zakończenia SA umieszczone w ślimaku.
Włókna nerwowe, odprowadzające bodźce z komórek słuchowych łączą się w nerw słuchowy
i przekazują odebrane pobudzenie do ośrodków słuchowych w korze mózgowej.
6. Teza: wniosek poparty wynikami eksperymentu
- Drgania są przewodzone przez kości czaszki.
Doświadczenie II – Znaczenie trąbki słuchowej.
1. Problem badawczy:
- Jakie znaczenie ma trąbka słuchowa?
2. Hipoteza
- Czy trąbka słuchowa ma znaczernie przy odbieraniu dźwięków?
3. Przebieg eksperymentu biologicznego.
Wykonanie doświadczenia:
Wciągnij powietrze, zatkaj usta i nos, po czym wykonaj ruch wydechu. Obserwuj reakcję
własnego organizmu.
Uzyskane wyniki
Po zatkaniu ust i nosa podczas próby wydechu powietrza słyszymy lekki trzask. Ucho przez
chwilę słabiej odbiera dźwięki. Spowodowane to jest ruchem powietrza, które nie mogąc się
wydostać, przedostaje się do trąbki słuchowej i uderza od wewnątrz w błonę bębenkową.
5. Wnioskowanie:
Trąbka słuchowa wyrównuje różnice pomiędzy ciśnieniem powietrza zewnętrznego a
ciśnieniem w jamie bębenkowej. Zabezpiecza to m.in. przed uszkodzeniem błony
bębenkowej, która chroniona jest przez trąbkę słuchowa przed zbyt silnym uderzeniem
powietrza wpadającego do przewodu słuchowego.
6. Teza: wniosek poparty wynikami eksperymentu
Trąbka słuchowa uczestniczy w odbieraniu dźwięków.
Literatura:
1. Claude A. Villee
„Biologia”, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1990r.
2. Wanda Stęślicka
„Nauka o człowieku” Wydawnictwa Szkolne i pedagogiczne, Warszawa 1983r.
3. M. Jefimow.
„Puls życia” – podręcznik do biologii dla gimnazjum Wydawnictwo Nowa Era,
Straszyn 2009r.
4. Internet – Wikipedia, Wiem – darmowa encyklopedia