Czytanie i pisanie

Temat: Przyczyny i objawy trudności w nauce czytania i pisania.
Trudności w nauce czytania i pisania są najczęstszymi przyczynami niepowodzeń szkolnych u dzieci. Nauka
czytania i pisania jest czynnością długotrwałą, przy tym skomplikowaną i wymagającą pełnej mobilizacji sił dziecka i
dłuższego zaangażowania w pracę, której nie zawsze i nie wszystkie dzieci mogą podołać. Trudności te dotyczą głównie
umiejętności dokonywania analizy i syntezy wyrazu, a także kojarzenia dźwięków z ich odpowiednikami w znakach
literowych, zastosowania zmiękczeń przy pisaniu dwuznaków. Niektórym dzieciom sprawia też trudność osiągnięcie
odpowiedniego tempa czytania, szybkie i prawidłowe zrozumienie treści, a także czytanie głośne z odpowiednią dykcją.
Jedną z przyczyn powodujących trudności w czytaniu i pisaniu, szczególnie w początkowym okresie nauki, należą
wszelkie zaburzenia mowy. Bardzo dużą rolę w nauce czytania i pisania odgrywają umiejętności językowe dziecka.
Z badań przeprowadzonych nad rozwojem mowy wynika, iż pod względem rozwoju artykulacji dopiero dzieci
sześcioletnie są w pełni gotowe do podjęcia nauki czytania i pisania, bowiem dopiero wówczas większość z nich potrafi
wymawiać poprawnie wszystkie dźwięki języka ojczystego.
Trzeba uświadomić dziecku potrzebę analizy słowa oraz nauczyć jej przeprowadzania. Można to uczynić poprzez
rozbijanie słów na różne elementy w procesie głośnego artykułowania i intonacyjnego wybrzmiewania wskazanych
dźwięków. Analiza artykulacyjna wspiera wysoce analizę słuchową i trzeba jej uczyć jeszcze przed przystąpieniem do
nauki czytania i pisania.
W wielu badaniach wykazano, że artykulacja odgrywa ogromną rolę w początkowych etapach nauki czytania i
pisania, pomagając dziecku odróżnić dźwięki w oparciu o miejsce i sposób ich wytwarzania.
Trudności w czytaniu i pisaniu powodują wszelkie zaburzenia mowy: seplenienia i rerania, a także ubezdźwięcznienie
głosek dźwięcznych (wymawianie „p” zamiast „b”, „t” zamiast „d” itd.) wskutek czego dziecko czyta z błędami
artykulacyjnymi. Nieprawidłowości w mówieniu i czytaniu wpływają siłą rzeczy na pisanie – dziecko tak samo pisze
błędnie jak błędnie wymawia głoski.
Trudności w czytaniu i pisaniu mogą wynikać także z posługiwania się gwarą lub żargonem.
Inna przyczyną trudności nauki czytania i pisania są zaburzenia w funkcjonowaniu wzroku i słuchu. Uczniowie, którzy
niedowidzą, a także ci, którzy niedosłyszą, mają duże trudności w posługiwaniu się podręcznikiem.
Trudności w czytaniu i pisaniu mogą być spowodowane czynnikami natury psychicznej. Do czynników tych
należy brak zainteresowania czytaniem, brak adekwatnej motywacji do czytania albo brak gotowości do czytania,
polegający na nie osiągnięciu dojrzałości do dokonywania analizy i syntezy, które są istotnymi elementami procesu
czytania i pisania. W przypadku braku gotowości do czytania, dziecko potrafi dokonywać analizy wyrazu, lecz nie potrafi
dokonać syntezy.
Jeszcze inną przyczyną niepowodzenia w nauce czytania i pisania jest zła sytuacja rodzinna. Powodują niemożność
podołania wymaganiom szkoły a w konsekwencji wywołują niechęć do wszelkich wysiłków a przede wszystkim do
czytania i pisania.
Bardzo ważnym elementem w nauce czytania i pisania jest zainteresowanie przez rodziców pracą dziecka nad
nauką czytania i pisania.
Objawy trudności w nauce czytania i pisania.
Jednym z pierwszych objawów opóźnienia rozwoju tych funkcji są zaburzenia rozwoju mowy. Nie stanowią one jednak
bezpośredniej przyczyny dysleksji. Opóźnienia te ujawniają się już na początku nauki szkolnej przy nauce czytania i
pisania.
U dzieci tych występują również zaburzenia lateralizacji, orientacji przestrzennej sfery emocjonalno-uczuciowej. Między
tymi procesami zachodzą złożone związki np.: stwierdzono, że konsekwencją nie dających się przezwyciężyć trudności w
nauce czytania i pisania są zaburzenia uczuciowe. U dzieci z tymi trudnościami wytwarzają się postawy negatywne w
odniesieniu do nauki czytania i pisania.
Wynikają one również z mikrouszkodzeń struktur mózgowych, od których te funkcje zależą.
Objawy zaburzeń czynności czytania i pisania zależą od zakresu tych mikrouszkodzeń.
Dysleksja, dysortografia i dysgrafia – terminy te określają zaburzenia związane z nauką czytania i pisania, występują u
dzieci z normą intelektualną a nawet u tych, które mają intelekt powyżej normy. Jeżeli jednak nie będziemy nad nimi
pracować mogą spowodować bardzo poważne niepowodzenia w nauce także obniżenie intelektu.
Trzy terminy wymienione powyżej M.Bogdanowicz definiuje w taki sposób:
„dysleksja – to niemożność nabycia umiejętności czytania, dysortografia – to niemożność nabycia umiejętności
poprawnego pisania, dysgrafia – to trudność osiągnięcia dobrego poziomu graficznego pisma.”
Bardzo często zdarza się, że wszystkie trzy typy zaburzeń występują jednocześnie.
W wyniku deficytów rozwoju poszczególnych funkcji mogą nastąpić ich zaburzenia.
Objawy deficytów u dzieci w zakresie:
 zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej:
wypowiadanie się – w związku z trudnością „rozpoznawania” przedmiotów na obrazkach – opis jest ubogi, dziecko
zauważa małą liczbę przedmiotów.
Rysowanie – rysunki są przeważnie „ubogie”, linie nie są dokładne, praca jest niedbała, kolory słabe. Dzieci mają kłopoty
z odwzorowaniem prostych figur geometrycznych (koło, kwadrat, trójkąt, rąb).
Czytanie – mylenie liter o podobnym kształcie: a-o, l-t-ł, b-d, g-p, n-u, n-m, m-w, m-n itp. Opuszczanie liter, sylab,
wyrazów wierszy, przekręcanie końcówek wyrazów, „zgadywanie”, gubienie się w tekście. Tempo czytania wolne,
szybko następuje zmęczenie i niechęć do czytania. Czytanie nierytmiczne, długo utrzymuje się technika literowania.
Koncentracja na technicznej stronie czytania utrudnia rozumienie przeczytanej treści.
Pisanie – trudności z zapamiętaniem kształtu liter, mylenie liter o podobnym kształcie, pomijanie drobnych elementów
graficznych liter (kropek, ogonków, kresek), opuszczanie liter lub cząstek wyrazów. Pomimo znajomości zasad i reguł
ortograficznych liczne błędy ortograficzne (dziecko ma trudności z zapamiętaniem obrazu pisanych słów, nie może
poprawić błędów, bo ich nie dostrzega – ten sam wyraz w tym samym tekście pisze w różny sposób).
Dzieci te mają też trudności w innych przedmiotach: geografia – kłopoty w posługiwaniu się mapą, geometria,
arytmetyka – np. błędne przepisywanie słupków, języki obce – trudności z opanowaniem nowych znaków graficznych.
 zaburzenia orientacji przestrzennej:
wypowiadanie się – kłopoty z rozumieniem sytuacji przedstawionej na obrazku, określenia miejsca wzajemnego położenia
przedmiotów na obrazku, określenia miejsca przedmiotu, wzajemnego położenia przedmiotów, przyswajaniu i operowaniu
pojęciami w zakresie stosunków przestrzennych (nad, pod, obok, w prawo, w lewo itp.)
Rysowanie – trudności z właściwym rozplanowaniem rysunku, zakłócenia proporcji elementów, stosunków
przestrzennych, rysunki sprawiają wrażenie chaotycznych, są uproszczone, zawierają małą liczbę szczegółów.
Czytanie – na stosunek mylenia kierunków występuje przedstawienie i opuszczanie liter, sylab, linijek druku. Trudności te
w rozumieniu treści zawierających pojęcie stosunków przestrzenno-czasowych i struktur gramatyczno-logicznych.
 zaburzenia analizy i syntezy słuchowej:
wypowiadanie się – słownictwo ubogie, agramatyzmy, zniekształcenia wyrazów mało znanych.
Czytanie – długo utrzymuje się technika literowania, kłopoty z syntezą dźwięków. W czytaniu nie uwzględniane są znaki
przestankowe. Błędy w czytaniu: opuszczanie liter, sylab mylenie głosek i wyrazów o podobnym brzmieniu,
zniekształcenie słów, trudności w rozumieniu przeczytanej treści wynikają z niedokładnego rozumienia określeń słownych.
Błędy typu fonetycznego – fonetyczna deformacja słów.
Pisanie – szczególne trudności w pisaniu ze słuchu wynikające z kłopotów z dokonaniem prawidłowej analizy dźwiękowej
dyktowanych wyrazów ( niekiedy wyrazy są nieczytelne ), trudności z wyodrębnieniem wyrazów w zdaniu. Błędy w
pisaniu z dwuznakami grup spółgłosek zmiękczonych, z „i – j” słabe różnicowanie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych:
„ p –b”, „k – g”, „d –t”, „s –z”, itp., samogłosek nosowych
( ą = om, on itp.), opuszczanie liter i końcówek wyrazów. U dzieci z wadami wymowy mogą występować błędy
fonetyczne mimo zakończonych ćwiczeń logopedycznych. Trudności w innych przedmiotach szkolnych – trudności w
nauce języków obcych, uczeniu się pamięciowym ( wierszy, tabliczka mnożenia ) spowodowane gorszą pamięcią
słuchową. Mogą występować trudności ze zrozumieniem instrukcji nauczyciela.
 zaburzenia funkcjonowania analizatora kinestetyczno – ruchowego:
rysowanie – rysunki sprawiające wrażenie niestarannych ruchów „ kanciaste” gwałtowne lub zwolnione. Za duży lub za
mały nacisk ołówka lub innego przyrządu rysowania, przeważają linie proste, mało falistych.
Pisanie – za duży lub za mały nacisk, mała precyzja ruchów dłoni i palców, wolne tempo pracy. Obniżony poziom
graficzny pisma – litery niekształtne, kanciaste, nieprecyzyjne, różnej wielkości, wychodzące poza linie. Połączenia
między literami różnej długości, w dowolnym miejscu litery, różne nachylenie liter, odstępy między literami za duże lub za
małe, linie niepewne, litery „ niedokończone”. Pismo mało czytelne. Tempo pisania wolne – trudności z nadążaniem za
tempem klasy. Zeszyty sprawiają wrażenie źle utrzymanych.
Trudności w innych przedmiotach szkolnych – ogólna niska sprawność ruchowa powoduje problemy w wykonywaniu
ćwiczeń na lekcjach wychowania fizycznego, nieudolność w grach, zabawach sportowych. Kłopoty w takich czynnościach,
jak np.: rysowanie, majsterkowanie, lepienie, wycinanie, szycie, kreślenie.
 zaburzenia procesu lateralizacji:
rysowanie – zmiany kierunki w rysunkach (np.: rysowanie szlaczków od strony prawej do lewej, rysowanie linii
pionowych z dołu do góry ).
Czytanie – zmiana kolejności liter, sylab w wyrazach, przestawianie kolejności słów opuszczanie wiersza w tekście, tempo
czytania wolne.
Pisanie – w początkowej fazie nauki pisania ( szczególnie w lateralizacji skrzyżowanej) może występować element pisma
lustrzanego, odwracanie liter, cyfr, zmiana ich kolejności, opuszczanie końcówek w wyrazach, a nawet całych wyrazów.
Poziom graficzny pisma zwykle obniżony.
Trudności w innych przedmiotach szkolnych: geografia – kłopoty z orientacją na mapie, geometria – zmiany kierunku w
rysunkach. Trudności w orientacji w schemacie własnego ciała, trudnościach na lekcjach wychowania fizycznego. Ponadto
objawy podobne, jak przy zaburzeniach orientacji przestrzennej.
Opracowała: Magdalena Rduch-Grzęda