Niepożądane działanie produktów leczniczych

Monitorowanie niepożądanych działań
leków
Anna Wiela-Hojeńska
Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej
Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu
Niepożądane działanie leku (ndl)
Adverse Drug Reaction (ADR)
(definicja przyjęta przez WHO w 1972 r.)
Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne
(zm. 2007, 2011)
każde szkodliwe i niezamierzone działanie leku,
które występuje podczas stosowania dawek
zalecanych u ludzi w celach profilaktycznych,
diagnostycznych, terapeutycznych lub dla
modyfikacji funkcji fizjologicznych
nie można wykluczyć związku przyczynowego
między zastosowanym lekiem a powikłaniem
Zdarzenie niepożądane
adverse event
każda niepożądana reakcja, występująca u
pacjenta w czasie lub po leczeniu, niezależnie
czy jest uznana za związaną z danym produktem
leczniczym, czy nie
przyczyną nie musi być (chociaż może)
zastosowany lek
Niepożądane działanie leku (ndl)
Adverse Drug Reaction (ADR)
Dyrektywa 2010/84/UE
szkodliwe i niezamierzone reakcje,
które wynikają z błędnego stosowania,
stosowania we wskazaniach,
które nie zostały potwierdzone (off-label use),
reakcje będące konsekwencją stosowania
niezgodnego z przeznaczeniem,
nadużywania leku,
jego przedawkowania
Ciężkie niepożądane działanie leku
serious adverse drug reaction
• zgon pacjenta
• zagrożenie życia (krwotok śródmózgowy, wstrząs
anafilaktyczny)
• konieczność leczenia szpitalnego lub jego
przedłużenie (>24 h)
• trwały lub znaczny uszczerbek na zdrowiu
(upośledzenie zdolności do wykonywania
prawidłowych czynności życiowych – FDA)
• choroba, wada wrodzona, uszkodzenie płodu
• inne, które lekarz według swojego stanu wiedzy uzna
za ciężkie („Current Challenges in Pharmacovigilance:
Pragmatic Approach” – Report of CIOMS Working
Group V, Geneva 2001)
Zgłoszenia
ciężkich niepożądanych działań
produktów leczniczych
dokonuje się
nie później niż w terminie
15 dni od uzyskania informacji
Czy reakcja
ciężka = poważna?
NIE!
Poważne niepożądane działanie leku
severe adverse drug reaction
• określa stopień nasilenia reakcji
• reakcja łagodna, o średnim stopniu
nasilenia, o dużym nasileniu
• nasilenie reakcji może decydować o tym
czy jest ona ciężka
Niespodziewane niepożądane działanie leku
unexpected adverse reaction
każde działanie niepożądane, którego charakter lub
stopień nasilenia nie jest zgodny z informacjami
zawartymi w:
- Charakterystyce Produktu Leczniczego
(Summary of Product Characteristics, SPC)
- zatwierdzonych drukach informacyjnych
dla produktów leczniczych dopuszczonych do
obrotu
- Broszurze Badacza
dla produktów leczniczych nie dopuszczonych do
obrotu
Niepożądane działania leków typu A
(drug actions)
reakcje zależne od właściwości farmakologicznych leku,
podanej dawki, obserwowane w czasie prowadzenia badań
klinicznych, możliwe do przewidzenia
Niepożądane działania leków typu B
(bizarre, patient reactions)
reakcje niezależne od zastosowanej dawki leku, zagrażające
życiu chorego (reakcje alergiczne i pseudoalergiczne)
Niepożądane działania leków typu C
(not true drug reactions, chronic use)
reakcje obserwowane z większą częstością
u osób poddanych terapii danym lekiem, ale
dla konkretnego pacjenta trudno wykazać
czy zastosowany lek był przyczyną ich
wystąpienia
(chronic use) - reakcje zależne od
przewlekłego stosowania leku
Niepożądane działania leków
typ D (retarded actions, delayed) - reakcje
ujawniające się po długim czasie od zastosowania
leku, tzw. reakcje opóźnione
- kardiotoksyczność antybiotyków antracyklinowych
- późne dyskinezy po neuroleptykach
typ E (end of use) – reakcje wywołane odstawieniem
leku
- nasilenie objawów choroby niedokrwiennej serca
po nagłym przerwaniu terapii beta-adrenolitykiem
typ F (failure of therapy) - brak skuteczności terapii
(głównie z powodu oporności)
Grupy zwiększonego ryzyka wystąpienia
niepożądanych interakcji NLPZ
• osoby starsze
• osoby cierpiące z powodu niewydolności wątroby i nerek
• osoby z zaburzeniami metabolicznymi (niedoczynność
tarczycy)
• ciężko chorzy (niewydolność krążenia, zapalenie płuc)
• chorzy z zaostrzeniem chorób, takich jak: zaburzenia
rytmu serca, padaczka, cukrzyca, astma
• pacjenci cierpiący z powodu przewlekłych schorzeń,
wymagający długotrwałej farmakoterapii
• osoby o genetycznie uwarunkowanej zmniejszonej
aktywności izoenzymu CYP2C9, odpowiedzialnego za
metabolizm diklofenaku, ibuprofenu, naproksenu,
piroksykamu, celekoksybu
Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia
komorowych zaburzeń rytmu serca
• stosowanie dwóch lub więcej leków
wydłużających odstęp QT
• stosowanie dużych dawek tych leków
• łączenie z inhibitorami ich metabolizmu
• płeć żeńska
• predyspozycje genetyczne
• ciężkie choroby serca
• hipokaliemia
• hipomagnezemia
Przyczyna wystąpienia
niepożądanych działań leków
stosowanie leków poza
wskazaniami rejestracyjnymi (off-label)
wymienionymi w
Charakterystyce Produktu Leczniczego
Stosowanie leków „off label”
inna:
• jednostka chorobowa
• dawka
• droga podania (np. doustnie postać
przeznaczoną do iniekcji)
• forma leku (np. z tabletki sporządzenie
zawiesiny celem podania noworodkowi)
• populacja (np. podanie dziecku leku
przeznaczonego do stosowania u dorosłych)
Przyczyny zwiększonego ryzyka stosowania
leków poza wskazaniami
• nieznane bezpieczeństwo stosowania
• możliwość wystąpienia niepożądanej interakcji
lek-choroba
• ryzyko wynikające ze zmienionej
farmakokinetyki leku w różnych populacjach
wiekowych
• nieznane czynniki zwiększające
niebezpieczeństwo wystąpienia powikłań
polekowych
• niemożliwe wyznaczenie stosunku
korzyść/ryzyko
Kiedy można stosować leki poza
zarejestrowanymi wskazaniami?
• istnieje dowód naukowy dotyczący skuteczności
i bezpieczeństwa stosowania leku
wyprzedzający jego rejestrację
• lek znajduje się w zaleceniach towarzystw
naukowych
• w przypadku ciężkiej choroby zagrażającej
życiu
• w sytuacji gdy nie jest dostępne leczenie
alternatywne lub jest ono nieskuteczne
Kiedy można stosować leki poza
zarejestrowanymi wskazaniami?
• po uzyskaniu pisemnej, świadomej zgody
pacjenta na rozpoczęcie leczenia
• poinformowaniu pacjenta o ewentualnych
negatywnych konsekwencjach i potencjalnych
korzyściach
• prowadzeniu monitorowania stanu zdrowia
pacjenta
Nadzór nad bezpieczenstwem farmakoterapii
Pharmacovigilance
• aktywne monitorowanie i raportowanie ndl
• wykrywanie oraz identyfikacja ndl, w tym niepożądanych
interakcji, wykrywanie wzrostu częstości ich występowania
• określanie czynników ryzyka i mechanizmów wystąpienia
ndl
• ocena zagrożeń i korzyści wynikających ze stosowania leku
• wdrażanie działań prewencyjnych, przekazywanie nowych
informacji pracownikom służby zdrowia i pacjentom
Dlaczego potrzebny jest nadzór
nad bezpieczeństwem farmakoterapii?
• Nie możność zapewnienia bezpieczeństwa
stosowania nowych leków u ludzi na podstawie
braku obserwacji ndl u zwierząt doświadczalnych
• Mała grupa osób uczestnicząca w badaniach
klinicznych
• Szczególne warunki prowadzenia badań
klinicznych, odbiegające od codziennej praktyki
lekarskiej
• Zbyt krótki czas trwania badań dla obserwacji
odległych skutków wpływu substancji leczniczej
na organizm
Droga informacji
o niepożądanym działaniu leku
•
wypełnienie formularza i przesłanie do: Departamentu
Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych
03-736 Warszawa
ul. Ząbkowska 41
www.urpl.gov.pl
Droga informacji
o niepożądanym działaniu leku
• ocena raportu pod względem formalnym,
nadanie numeru
• ocena związku przyczynowo-skutkowego
• przesłanie raportu przez WMNDPL do
centralnej bazy danych Światowej Organizacji
Zdrowia w Uppsali i do Europejskiej Agencji
Leków (European Medicines Agency) w
Londynie
Droga informacji
o niepożądanym działaniu leku
• uaktualnienie informacji o leku – ograniczenie
wskazań, dodanie informacji o nowych ndl,
zmiana dawkowania, ostrzeżenia,
przeciwwskazaniach do stosowania dla
poszczególnych grup pacjentów
• skierowanie komunikatu do fachowych
pracowników ochrony zdrowia
Źródła pozyskiwania przez URPL
zgłoszeń
o niepożądanych działaniach leków
• raporty spontaniczne przesyłane przez fachowych
pracowników służby zdrowia
• raporty przesyłane przez firmy farmaceutyczne
(zgłoszenia spontaniczne – uzyskane przez firmę
farmaceutyczną od fachowych pracowników służby
zdrowia, raporty literaturowe – opracowane w oparciu
o opisy pojedynczych przypadków niepożądanych
działań leków przedstawione w piśmiennictwie
fachowym oraz raporty z badań obserwacyjnych)
• niepożądane odczyny poszczepienne przesyłane
przez stacje sanitarno-epidemiologiczne