United Nations - Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej

A/CONF.1979
Sprawozdanie z drugiego
światowego zgromadzenia na
temat
starzenia
się
społeczeństw
Madryt, 8-12 kwietnia 2002 r.
1
A/CONF.1979
Sprawozdanie z drugiego
światowego zgromadzenia na
temat
starzenia
się
społeczeństw
Madryt, 8-12 kwietnia 2002 r.
Organizacja Narodów Zjednoczonych •
Nowy Jork, 2002
2
A/CONF.1979
I. Rezolucje podjęte przez Zgromadzenie
Rezolucja 11
Deklaracja polityczna i międzynarodowy plan działania w kwestii starzenia się
społeczeństw, 2002
Drugie światowe zgromadzenie na temat starzenia się społeczeństw
Spotkanie w Madrycie w dniach od 8 do 12 kwietnia 2002 r.,
1. Przyjęcie deklaracji politycznej i międzynarodowego planu działania w kwestii starzenia
się społeczeństw (2002), które zostały załączone do niniejszej rezolucji;
2. Rekomendowanie Walnemu Zgromadzeniu zatwierdzenia deklaracji politycznej oraz
międzynarodowego planu działania w kwestii starzenia się społeczeństw (2002), przyjętych
przez Zgromadzenie.
Załącznik I
Deklaracja polityczna
Artykuł 1
My, przedstawiciele rządów zebranych na Drugim światowym zgromadzeniu na temat
starzenia się społeczeństw w Madrycie, postanowiliśmy przyjąć międzynarodowy plan
działania w kwestii starzenia się społeczeństw (2002) w ramach reagowania na możliwości i
wyzwania starzejącego się społeczeństwa w XXI wieku oraz w celu promowania rozwoju
społeczeństw otwartych na wszystkie grupy wiekowe. W kontekście planu działania, jesteśmy
zobowiązani do aktywności na wszystkich szczeblach, w tym na szczeblu krajowym i
międzynarodowym, w ramach trzech priorytetowych kierunków: osoby starsze i rozwój;
promowanie zdrowia i dobrostanu w starszym wieku, oraz zapewnienie środowisk
wspierających i wspomagających.
Artykuł 2
Uznajemy wzrost średniej długości życia w wielu regionach świata jako jedno z największych
osiągnięć ludzkości. Zdajemy sobie sprawę, że świat przechodzi bezprecedensowy proces
transformacji demograficznej i że do 2050 r. liczba osób w wieku 60 lat i powyżej wzrośnie z
600 milionów do prawie 2 miliardów, oraz że odsetek osób w wieku 60 lat i powyżej podwoi
się z 10 do 21 procent. Wzrost będzie największy i najbardziej gwałtowny w krajach
rozwijających się, gdzie liczba osób starszych zwiększy się czterokrotnie w ciągu najbliższych
50 lat. Transformacja demograficzna stanowi dla wszystkich społeczeństw wyzwanie w
zakresie wspierania szans, w szczególności szans dla osób starszych, na realizację własnego
potencjału, aby w pełni uczestniczyć we wszystkich aspektach życia.
Artykuł 3
Podtrzymujemy zobowiązania podjęte przez szefów państw i rządów na konferencjach i
szczytach ONZ, w ramach procesów sprawozdawczych oraz w Deklaracji Milenijnej, w
odniesieniu do promocji międzynarodowych i krajowych środowisk, które będą służyć
tworzeniu społeczeństwa otwartego na wszystkie grupy wiekowe. Ponadto potwierdzamy
zasady i zalecenia dotyczące międzynarodowego planu działania w kwestii starzenia się
społeczeństw, zatwierdzonego przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1982
1 Przyjęta na 10 posiedzeniu plenarnym w dniu 12 kwietnia 2002 r.; patrz rozdz. V.
3
A/CONF.1979
roku i zasady działania ONZ na rzecz osób starszych, przyjęte przez Zgromadzenie Ogólne w
1991 r., które zawierają wskazówki z zakresu niezależności, uczestnictwa, opieki,
samorealizacji i godności.
Artykuł 4
Podkreślamy, że w celu uzupełnienia krajowych wysiłków na rzecz pełnego wdrożenia
międzynarodowego planu działania w kwestii starzenia się społeczeństw (2002), niezbędne jest
wzmocnienie współpracy międzynarodowej.
Dlatego zachęcamy społeczność
międzynarodową do dalszego promowania współpracy między wszystkimi zainteresowanymi
podmiotami.
Artykuł 5
Potwierdzamy wolę prowadzenia wysiłków na rzecz wspierania demokracji, wzmocnienia
praworządności i promowania równości płci, jak również promowania i ochrony praw
człowieka i podstawowych wolności, w tym prawa do rozwoju. Zobowiązujemy się do
wyeliminowania wszelkich form dyskryminacji, w tym dyskryminacji ze względu na wiek.
Uznajemy także, że osoby, w miarę upływu lat, powinny cieszyć się życiem, zdrowiem,
bezpieczeństwem i aktywnością w życiu gospodarczym, społecznym, kulturalnym i
politycznym ich społeczeństw. Jesteśmy zdeterminowani, aby wzmocnić uznania godności
osób starszych i wyeliminować wszelkie formy zaniedbania, nadużyć i przemocy.
Artykuł 6
Współczesny świat obfituje w niespotykane bogactwa i możliwości technologiczne i oferuje
niezwykłe możliwości w zakresie starzenia się kobiet i mężczyzn w lepszym zdrowiu i
większym dobrobycie, pełnej integracji i udziału osób starszych w życiu społecznym,
umożliwieniu osobom starszym większego zaangażowania w życie społeczności i rozwoju
swoich społeczeństw, oraz ciągłej poprawy opieki i wsparcia dla osób starszych. Zdajemy
sobie sprawę, że wymagane jest wspólne działanie aby dokonać zmian w zakresie możliwości i
jakości życia starzejących się kobiet i mężczyzn i do zapewnienia trwałości systemów
wsparcia, a tym samym budowania podstaw do stworzenia społeczeństwa otwartego na
wszystkie grupy wiekowe. Kiedy starzenie się zostanie uznane za osiągnięcie, poleganie na
ludzkich umiejętnościach, doświadczeniach i zasobach wyższych grup wiekowych będzie
naturalnie uznawane jako atut w rozwoju dojrzałych, w pełni zintegrowanych społeczeństw
ludzkich.
Artykuł 7
Jednocześnie kraje rozwijające się muszą pokonać poważne przeszkody na drodze do dalszej
integracji i pełnego udziału w światowej gospodarce, w szczególności w kraje najmniej
rozwinięte, oraz niektóre kraje z gospodarkami w okresie przejściowym. Jeżeli korzyści z
rozwoju gospodarczego i społecznego nie zostaną rozszerzone na wszystkie kraje, coraz więcej
ludzi, szczególnie starszych osób we wszystkich krajach, a nawet całych regionach, pozostanie
na marginesie światowej gospodarki. Z tego powodu możemy uznać znaczenie umieszczania
osób starszych w programach rozwojowych, jak również w strategiach na rzecz zwalczania
ubóstwa i w dążeniu do osiągnięcia pełnego uczestnictwa w globalnej gospodarce wszystkich
krajów rozwijających się.
4
A/CONF.1979
Artykuł 8
Zobowiązujemy się do skutecznego włączenia kwestii starzenia się społeczeństw do strategii
społecznych i ekonomicznych, polityk oraz działań, uznając, że konkretne polityki będą się
różnić w zależności od warunków w danym kraju. Uznajemy potrzebę włączenia problematyki
płci do wszystkich polityk i programów w celu uwzględnienia potrzeb i doświadczeń starszych
kobiet i mężczyzn.
Artykuł 9
Zobowiązujemy się do ochrony i pomocy osobom starszym w sytuacjach konfliktu zbrojnego i
okupacji.
Artykuł 10
Potencjał osób starszych stanowi ważną podstawę do dalszego rozwoju. Dzięki temu
społeczeństwo może coraz bardziej polegać na umiejętnościach, doświadczeniu i mądrości
osób starszych, nie tylko w ramach odgrywania wiodącej roli w ich rozwoju, ale również w
aktywnym udziale w społeczeństwie jako całości.
Artykuł 11
Podkreślamy znaczenie międzynarodowych badań na temat starzenia się i związanych z tym
problemów jako ważnych instrumentów kształtowania polityk dotyczących starzenia się,
opartych na wiarygodnych i zharmonizowanych wskaźnikach opracowanych przez, między
innymi, krajowe i międzynarodowe organizacje statystyczne.
Artykuł 12
Oczekiwania względem osób starszych i potrzeby gospodarcze społeczeństwa, wymagają by
osoby starsze uczestniczyły w życiu gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym
ich społeczeństw. Osoby starsze powinny mieć możliwość pracowania tak długo jak chcą i są
w stanie, w satysfakcjonującej i produktywnej pracy, z dostępem do programów edukacyjnych
i szkoleniowych. Równouprawnienie osób starszych oraz wspieranie ich pełnego uczestnictwa
są istotnymi elementami aktywnego starzenia się. Starszych osoby powinny mieć zapewnione
odpowiednio zrównoważone wsparcie społeczne.
Artykuł 13
Podkreślamy główną odpowiedzialność rządów w zakresie promowania, dostarczenia i
zapewniania dostępu do podstawowych usług społecznych, mając na uwadze specyficzne
potrzeby osób starszych. W tym celu musimy działać wspólnie z lokalnymi władzami,
społeczeństwem obywatelskim, w tym organizacjami pozarządowymi, sektorem prywatnym,
wolontariuszami i organizacjami społecznymi, osobami starszymi i stowarzyszeniami na rzecz
osób starszych, a także rodzinami i społecznościami.
Artykuł 14
Uznajemy potrzebę stopniowego wdrażania pełnej realizacji praw każdego człowieka do jak
najlepszego zdrowia fizycznego i psychicznego. Potwierdzamy, że osiągnięcie najwyższego
możliwego poziomu zdrowia jest najważniejszym celem społecznym na świecie, a jego
realizacja wymaga oprócz sektora zdrowia, działań wielu innych sektorów społecznych i
gospodarczych. Zobowiązujemy się do zapewnienia osobom starszym powszechnego i
równego dostępu do opieki zdrowotnej i usług zdrowotnych, w tym usług w zakresie zdrowia
fizycznego i psychicznego, i zdajemy sobie sprawę, że rosnące potrzeby starzejącego się
społeczeństwa wymagają wdrożenia dodatkowych polityk, w szczególności dotyczących
5
A/CONF.1979
opieki i leczenia, promowania zdrowego styl życia i wspierających środowisk. Będziemy
promować niezależność, dostępność i wzmocnienia pozycji osób starszych by mogły w pełni
uczestniczyć we wszystkich aspektach życia społecznego. Doceniamy wkład osób starszych w
rozwój w ramach pełnienia przez nich roli opiekunów.
Artykuł 15
Zdajemy sobie sprawę z ważnej roli jaką odgrywają rodziny, wolontariusze, społeczności,
organizacje osób starszych i inne organizacje lokalne w zapewnianiu wsparcia i nieformalnej
opieki dla starszych osób, w uzupełnieniu do usług świadczonych przez rządy.
Artykuł 16
Dostrzegamy potrzebę wzmocnienia solidarności między pokoleniami i wdrożenia partnerstw
międzypokoleniowych, mając na uwadze szczególne potrzeby zarówno starszych, jak i
młodszych osób, i zachęcanie do wzajemnych relacji między pokoleniami.
Artykuł 17
Rządy ponoszą główną odpowiedzialność za kierowanie działaniami związanymi z kwestiami
starzenia się oraz w sprawie realizacji międzynarodowego planu działania w kwestii starzenia
się społeczeństw (2002), ale niezbędna jest skuteczna współpraca między krajowymi i
lokalnymi rządami, międzynarodowymi agencjami, osobami starszymi i ich organizacjami,
innymi podmiotami społeczeństwa obywatelskiego, w tym organizacjami pozarządowymi i
sektorem prywatnym. Realizacja międzynarodowego planu działania w kwestii starzenia się
społeczeństw (2002) będzie wymagała współpracy i zaangażowania wielu podmiotów:
organizacji zawodowych, korporacji, pracowników i ich organizacji, spółdzielni, instytucji
badawczych, naukowych, edukacyjnych i religijnych, oraz mediów.
Artykuł 18
Podkreślamy istotną rolę systemu Narodów Zjednoczonych, w tym regionalnych komisji, we
wspomaganiu rządów, na ich wniosek, w realizacji, kontynuacji i monitorowaniu
międzynarodowego planu działania w kwestii starzenia się społeczeństw (2002), biorąc pod
uwagę różnice gospodarcze, społeczne i demograficzne warunków istniejących w
poszczególnych krajach i regionach.
Artykuł 19
Zapraszamy wszystkich obywateli we wszystkich krajach z każdego sektora społeczeństwa,
indywidualnie i zbiorowo, do przyłączenia się do realizacji wspólnej wizji równości osób w
każdym wieku.
6
A/CONF.1979
ZAŁĄCZNIK II
Międzynarodowy plan działania w kwestii starzenia się społeczeństw (2002)
Spis treści
I. Wprowadzenie ........................................................................................................................ 7
II. Zalecenia dotyczące działań ................................................................................................ 11
III. Wdrażanie i kontynuacja .................................................................................................... 41
1. Wprowadzenie
2. Międzynarodowy plan działania w kwestii starzenia się społeczeństw 2 przyjęty podczas
pierwszego światowego zgromadzenia na temat starzenia się społeczeństw w Wiedniu,
wyznaczał tok myślenia i działania w kwestii starzenia się społeczeństw przez ostatnie 20
lat, w miarę jak kluczowe polityki i inicjatywy ewoluowały. Kwestie dotyczące praw
człowieka dla osób starszych zostały podjęte w 1991 roku przy formułowaniu zasad
działania ONZ na rzecz osób starszych 3 , które zawierały wskazówki w zakresie
niezależności, uczestnictwa, opieki, samorealizacji i godności.
3. W XX wieku dokonała się rewolucja w długowieczności. Średnia długość życia w
momencie narodzin wzrosła o 20 lat od 1950 roku do 66 lat i zwiększy się o kolejne 10 lat
do 2050 roku. Wraz z szybkim wzrostem liczby ludności w pierwszej połowie
dwudziestego pierwszego wieku oznacza to, że liczba osób powyżej 60 roku życia wzrośnie
z około 600 milionów w 2000 r. do prawie 2 miliardów w 2050 roku, a odsetek starszych
osób wzrośnie na świecie z 10 procent w 1998 r. do 15 procent w 2025 roku. Wzrost będzie
największy i najbardziej gwałtowny w krajach rozwijających się, gdzie liczba osób
starszych zwiększy się czterokrotnie w ciągu najbliższych 50 lat. W Azji i Ameryce
Łacińskiej, odsetek starszych osób wzrośnie z 8 do 15 procent w latach 1998-2025, choć w
Afryce odsetek ten wzrośnie tylko z 5 do 6 procent w tym okresie, to podwoi się do 2050 r.
W Afryce Subsaharyjskiej, gdzie walka z epidemią HIV/AIDS i trudnościami
gospodarczymi i społecznymi nadal trwa, odsetek ten wzrośnie o połowę tego poziomu. W
Europie i Ameryce Północnej, w latach 1998-2025 odsetek starszych osób wzrośnie
odpowiednio z 20 do 28 procent i z 16 do 26 procent. Taka globalna transformacja
demograficzna ma głębokie konsekwencje dla każdego aspektu życia jednostki, wspólnoty i
społeczeństw. Każdy aspekt ludzkości będzie ewoluował: społeczny, gospodarczy,
polityczny, kulturowy, psychologiczny i duchowy.
4. Trwająca transformacja demograficzna spowoduje wyrównanie liczby światowej populacji
osób starszych i młodych do 2050 r. Globalnie, odsetek osób w wieku 60 lat i starszych
podwoi się między 2000 a 2050 r., z 10 do 21 procent, podczas gdy odsetek dzieci
zmniejszy się o jedną trzecią, z 30 do 21 procent. W niektórych krajach rozwiniętych i
krajach o gospodarkach w okresie transformacji, liczba osób starszych już przekracza liczbę
dzieci, a liczba urodzeń spadła poniżej poziomu zastępowalności pokoleń. W niektórych
Patrz Report of the World Assembly on Ageing, Wiedeń, 26 lipca do 6 sierpnia 1982 r. (publikacja
ONZ, nr E.82.I.16), rozdz. VI, część. A.
3
Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego 46/91, załącznik .
2
7
A/CONF.1979
5.
6.
7.
8.
9.
krajach rozwiniętych, liczba osób starszych będzie dwukrotnie większa niż liczba dzieci w
2050 roku. W krajach rozwiniętych średnia liczba 71 mężczyzn na 100 kobiet wzrośnie do
78. W słabiej rozwiniętych regionach, liczba starszych kobiet nie przewyższa liczby
starszych mężczyzn w tym samym stopniu, jak w rozwiniętych regionach, ponieważ
różnice między płciami w długości życia są na ogół mniejsze. Obecne proporcje płci w
krajach rozwijających się wynoszą średnio 88 mężczyzn na 100 kobiet wśród osób w wieku
60 lat i starszych, i przewiduje się że zmniejszą się do 87 mężczyzn na 100 kobiet do
połowy wieku.
Starzenie się ludności stanie się poważnym problemem w krajach rozwijających się,
których społeczeństwa będą starzeć się w szybkim tempie w pierwszej połowie
dwudziestego pierwszego wieku. Odsetek osób starszych wzrośnie z 8 do 19 procent do
roku 2050, podczas gdy odsetek dzieci spadnie z 33 do 22 procent. Zmiany demograficzne
stanowią poważne wyzwanie dotyczące zasobów. Chociaż społeczeństwa w krajach
rozwiniętych starzeją się stopniowo, to muszą stawić czoła wyzwaniom wynikającym z
relacji pomiędzy starzeniem się a bezrobociem i utrzymaniem systemów emerytalnych,
podczas gdy kraje rozwijające się muszą sprostać wyzwaniu jednoczesnego rozwoju i
starzenia się społeczeństwa.
Istnieją inne duże różnice demograficzne pomiędzy krajami rozwiniętymi i rozwijającymi
się. Choć obecnie przeważająca część osób starszych w krajach rozwiniętych żyje w
obszarach sklasyfikowanych jako miejskie, większość starszych osób w krajach
rozwijających się mieszka na obszarach wiejskich. Prognozy demograficzne wskazują, że
do 2025 roku 82 procent populacji krajów rozwiniętych będzie żyć w miastach, podczas
gdy w krajach rozwijających się będzie to mniej niż połowa ludności. W krajach
rozwijających się odsetek osób starszych mieszkających na wsi jest wyższy niż na
obszarach miejskich. Mimo, że potrzebne są dalsze analizy na temat relacji między
starzeniem się i urbanizacją, trendy wskazują, że w przyszłości na obszarach wiejskich w
wielu krajach rozwijających się populacja osób starszych będzie większa.
Istotne różnice występują również między krajami rozwiniętymi i rozwijającymi w zakresie
rodzajów gospodarstw domowych, w których osoby starsze żyją. W krajach rozwijających
się znaczny odsetek starszych osób żyje w wielopokoleniowych gospodarstwach
domowych. Te różnice sugerują, że działania polityczne będą różne w krajach
rozwijających się i w krajach rozwiniętych.
Najszybciej rosnąca grupa populacji osób starszych to grupa osób w wieku 80 lat i więcej.
W 2000 roku, grupa ta liczyła 70 milionów osób a ich liczba wzrośnie ponad pięciokrotnie
w ciągu najbliższych 50 lat.
Liczba starszych kobiet przewyższa liczbę starszych mężczyzn, i zwiększa się wraz ze
wzrostem wieku. Sytuacja kobiet starszych wszędzie musi być priorytetem dla działań
politycznych uznając, że zróżnicowany wpływ starzenia się na kobiety i mężczyzn jest
niezbędny dla zapewnienia pełnej równości między kobietami i mężczyznami oraz do
rozwoju efektywnych i skutecznych środków w celu rozwiązania tego problemu. Dlatego
też kluczowe znaczenie ma zapewnienie włączenia perspektywy płci do wszystkich polityk,
programów i prawodawstwa.
8
A/CONF.1979
10. Istotne jest, aby zintegrować ewoluujący proces globalnego starzenia się w ramach
szerszego procesu rozwoju. Polityki dotyczące starzenia zasługują na dokładniejsze
zbadanie z rozwojowego punktu widzenia oraz z perspektywy całego społeczeństwa, z
uwzględnieniem ostatnich inicjatyw globalnych i przewodnich zasad określonych na
głównych konferencjach i szczytach ONZ.
11. Międzynarodowy plan działania w kwestii starzenia się społeczeństw (2002) wzywa do
zmiany postaw, polityk i praktyk na wszystkich poziomach we wszystkich sektorach tak, by
ogromny potencjał starzenia się w XXI wieku mógł zostać osiągnięty. Wiele starszych
osób starzeje się bezpiecznie i z godnością, aktywnie uczestnicząc w życiu rodzinnym i w
życiu społeczności. Celem międzynarodowego planu działania jest zapewnienie, by ludzie
mogli zestarzeć się w bezpiecznych warunkach i z zachowaniem godności oraz by mogli
brać udział w życiu społecznym na pełnych prawach. Uznając, że podstawy dla zdrowego i
aktywnego starzenia się należy tworzyć we wczesnym okresie życia, plan ten ma być
praktycznym narzędziem wspomagającym decydentów w skupieniu się na kluczowych
priorytetach związanych ze starzeniem się jednostek i populacji. Wspólne cechy procesu
starzenia i wyzwań jakie są z nim związane zostały uznane i wydano konkretne zalecenia
mające na celu dostosowanie do różnych sytuacji w poszczególnych krajach. Plan
uwzględnia wiele różnych etapów rozwoju i transformacje, które mają miejsce w różnych
regionach, jak również współzależności wszystkich krajów w globalizującym się świecie.
12. Społeczeństwa przyjazne wszystkim grupom wiekowym, co było tematem
Międzynarodowego Roku Osób Starszych w 1999 r., obejmują cztery wymiary:
indywidualny rozwój przez całe życie; wielopokoleniowe relacje; zależność między
starzeniem się społeczeństwa i rozwojem; i sytuację osób starszych. Międzynarodowy Rok
pomógł w zwiększaniu świadomości, prowadzeniu badań i działań na całym świecie, w tym
wysiłków na rzecz włączenia kwestii starzenia się we wszystkich sektorach i wprowadzenia
możliwości na wszystkich etapach życia.
13. Główne konferencje i szczyty Narodów Zjednoczonych oraz specjalne sesje Zgromadzenia
Ogólnego i procesy sprawozdawcze określiły cele i zobowiązania na wszystkich
poziomach, mające na celu polepszenie warunków gospodarczych i społecznych dla
wszystkich. Stanowią one kontekst, w którym określony udział i problemy osób starszych
muszą zostać umieszczone. Wdrażania ich postanowień umożliwi osobom starszym na
pełne uczestnictwo i korzystanie z rozwoju.
Istnieje kilka głównych tematów
pojawiających się w międzynarodowym planie działania w kwestii starzenia się
społeczeństw (2002), związanych z tymi celami i zobowiązaniami, które obejmują:
(a) pełną realizację wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności wszystkich
osób starszych;
(b) zapewnienie bezpiecznego starzenia się, co wiąże się z potwierdzeniem celu likwidacji
ubóstwa wśród osób starszych oraz rozwijania zasad działania ONZ na rzecz osób
starszych;
(c) motywowanie osób starszych do pełnego i skutecznego udziału w życiu
gospodarczym, politycznym i społecznym ich społeczeństw, w tym poprzez
wytwarzanie przychodów i wolontariat;
9
A/CONF.1979
zapewnienie możliwości indywidualnego rozwoju, samorealizacji i dobrostanu przez
całe życie, a także pod koniec życia, poprzez, na przykład, dostęp do kształcenia
ustawicznego oraz uczestnictwa w życiu społeczności przy jednoczesnym uznaniu, że
osoby starsze nie są jednorodną grupą;
(e) zapewnienie pełnego korzystania z praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych,
praw obywatelskich i politycznych oraz praw człowieka i zwalczanie wszelkich form
przemocy i dyskryminacji wobec osób starszych;
(f) zaangażowanie na rzecz równości płci wśród osób starszych, między innymi poprzez
wyeliminowanie dyskryminacji ze względu na płeć;
(g) uznanie fundamentalnego znaczenia rodziny, współzależności między pokoleniami,
solidarności i wzajemności w procesie rozwoju społecznego;
(h) świadczenie opieki zdrowotnej, pomocy i opieki społecznej dla osób starszych, w tym
profilaktyki i rehabilitacji zdrowotnej;
(i) ułatwianie współpracy pomiędzy wszystkimi szczeblami władzy, społeczeństwem
obywatelskim, sektorem prywatnym oraz osobami starszymi w realizacji
międzynarodowego planu działania;
(j) wykorzystanie badań naukowych i ekspertyzy oraz potencjału technologii do skupienia
się na indywidualnych, społecznych i zdrowotnych skutkach starzenia się, w
szczególności w krajach rozwijających się;
(k) uwzględnienie sytuacji starszych osób będących rodowitymi mieszkańcami, ich
unikalnych okoliczności oraz konieczności poszukiwania sposobów skutecznego
włączenia ich w proces podejmowania decyzji bezpośrednio ich dotyczących.
14. Promocja i ochrona wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności, w tym prawa do
rozwoju, jest konieczna dla stworzenia społeczeństwa sprzyjającego włączeniu
społecznemu wszystkich grup wiekowych, w którym osoby starsze w pełni uczestniczą, bez
dyskryminacji i w oparciu o równość. Zwalczanie dyskryminacji ze względu na wiek oraz
promocja godności osób starszych mają fundamentalne znaczenie dla zapewnienia
szacunku, na który te osoby zasługują. Promocja i ochrona wszystkich praw człowieka i
podstawowych wolności jest ważna dla tworzenia społeczeństwa otwartego na wszystkie
grupy wiekowe. Należy w tym kultywować, podkreślać i wspierać wzajemne relacje
między pokoleniami i wśród nich.
15. Zalecenia dla działań są zorganizowane w trzech priorytetowych kierunkach: osoby starsze
i rozwój; zdrowie i dobrostan w starszym wieku; oraz zapewnienie wspierającego
środowiska sprzyjającego włączeniu. Stopień, w jakim życie osób starszych jest
zabezpieczone zależy w dużym stopniu od postępów w tych trzech kierunkach.
Priorytetowe kierunki mają na celu kierowanie formułowaniem i realizacją polityki w
kierunku określonego celu skutecznego dostosowania do sytuacji w starzejącym się
świecie, w której sukces mierzy się w zakresie rozwoju społecznego, poprawy jakości życia
starszych osób oraz w zakresie zrównoważonego rozwoju różnych systemów, formalnych i
nieformalnych, które stanowią podstawę dla dobrostanu w ciągu całego życia.
16. Uwzględnianie kwestii starzenia się w światowych programach jest niezbędne. Należy
podjąć skoordynowane wysiłki, aby dążyć do szerokiego i sprawiedliwego podejścia do
integracji politycznej. Należy połączyć kwestie starzenia się z innymi ramami na rzecz
(d)
10
A/CONF.1979
rozwoju społeczno-gospodarczego i praw człowieka. Chociaż konkretne polityki będą się
różnić w zależności od kraju i regionu, starzenie się populacji jest uniwersalną siłą, która ma
może kształtować przyszłość na równi z procesem globalizacji. Istotne jest, aby
uwzględnić zdolność osób starszych do uczestniczenia w życiu społecznym poprzez
przejęcie inicjatywy nie tylko w ramach doskonalenia siebie ale również społeczeństwa
jako całości. Przyszłościowe myślenie wymaga od nas do ujęcia potencjału starzenia się
ludności jako podstawy do przyszłego rozwoju.
II. Zalecenia dotyczące działań
A. Kierunek priorytetowy I: Osoby starsze i rozwój
17. Starsze osoby muszą w pełni uczestniczyć w procesie rozwoju, a także korzystać z jego
dobrodziejstw. Żadna osoba nie powinna zostać pozbawiona możliwości korzystania z
rozwoju.
Wpływ starzenia się społeczeństwa na rozwój społeczno-gospodarczy
społeczeństwa, w połączeniu ze zmianami społecznymi i ekonomicznymi zachodzącymi we
wszystkich krajach, rodzi potrzebę podjęcia pilnych działań w celu zapewnienia nieprzerwanej
integracji i wzmocnienia pozycji osób starszych. Ponadto, migracja, urbanizacja, zmiana
statusu rodzin z większych do mniejszych, mobilnych rodzin, brak dostępu do technologii,
która promuje niezależność oraz inne zmiany społeczno-gospodarcze mogą doprowadzić do
marginalizacji starszych osób z głównego nurtu rozwoju, odbierając im role gospodarcze i
społeczne i osłabiając ich tradycyjne źródła wsparcia.
18. Podczas gdy rozwój może być korzystny dla wszystkich sektorów społeczeństwa, trwała
legitymizacja tego procesu wymaga wprowadzenia i utrzymania polityk, które zapewnią
sprawiedliwy podział korzyści wynikających z rozwoju gospodarczego. Jedną z zasad
Kopenhaskiej deklaracji w sprawie rozwoju społecznego4 oraz programu działań5 przyjętej na
Światowym Szczycie na rzecz Rozwoju Społecznego jest stworzenie przez rządy ram do
wypełniania ich odpowiedzialności za obecne i przyszłe pokolenia poprzez zapewnienie
równości wszystkich pokoleń. Ponadto, Szczyt Milenijny potwierdził długoterminowy nakaz
likwidacji ubóstwa oraz wypełnianie celów społecznych i humanitarnych wyznaczonych na
światowych konferencjach w latach dziewięćdziesiątych.
19. Uwaga decydentów została skierowana na konieczności dostosowania się do skutków
starzenia się siły roboczej, przy jednoczesnej poprawie wydajności pracy i konkurencyjności, a
także na zapewnieniu trwałości systemów ochrony socjalnej. W stosownych przypadkach,
wieloaspektowe strategie reform powinny być wdrażane w celu stosowania systemów
emerytalnych w oparciu o solidne podstawy finansowe.
Kwestia 1: Aktywne uczestnictwo w życiu społecznym i w rozwoju
20. Społeczeństwo otwarte na wszystkie grupy wiekowe ma uwzględniać zapewnienie osobom
starszym możliwości dalszego udziału w życiu społecznym. Aby podążać w tym kierunku,
należy usunąć przeszkody, które wykluczają lub dyskryminują starsze osoby. Społeczny i
4
Report of the World Summit for Social Development, Kopenhaga, 6-12 marca 1995 r. (publikacja
ONZ, nr E.96.IV.8), rozdz. I, rezolucja 1, załącznik I.
5
Ibid., załącznik II.
11
A/CONF.1979
(a)
(b)
(c)
(d)
(e)
(f)
(g)
(h)
(i)
(j)
ekonomiczny wkład osób starszych wykracza poza ich działa łania w sferze gospodarczej.
Często odgrywają one kluczową rolę w rodzinie i we wspólnocie. Ich wkład nie może być
mierzone w kategoriach ekonomicznych: opieka nad członkami rodziny, praca, utrzymanie
domu i dobrowolne udzielanie się we wspólnocie. Ponadto, role te przyczyniają się do
przygotowania przyszłej siły roboczej. Wszystkie te działania, w tym również te wykonywane
w ramach bezpłatnej pracy we wszystkich sektorach przez osoby w każdym wieku, zwłaszcza
przez kobiety, powinny zostać uwzględnione.
21. Udział w działaniach społecznych, gospodarczych, kulturalnych, sportowych,
rekreacyjnych i wolontariackich również przyczynia się do wzrostu i utrzymania osobistego
dobrostanu. Organizacje osób starszych są ważnym środkiem pozwalającym na uczestnictwo
poprzez popieranie i promocje interakcji między pokoleniami.
22. Cel 1: Uznanie wkładu osób starszych w kwestie społeczne, kulturowe, ekonomiczne i
polityczne.
Działania
Zapewnianie pełnego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych
wolności poprzez promowanie wdrażania konwencji praw człowieka i innych instrumentów
dotyczących praw człowieka, szczególnie w walce z wszelkimi formami dyskryminacji;
Potwierdzenie, wspieranie i promowanie wkładu osób starszych dla rodzin, wspólnot
i gospodarki;
Zapewnienie możliwości, programów i wsparcia, aby zachęcić starsze osoby do
udziału lub dalszego uczestnictwa w życiu kulturowym, gospodarczym, politycznym,
społecznym i do uczenia się przez całe życie;
Zapewnienie informacji i dostępu w celu ułatwienia wkładu osób starszych we
wzajemną pomoc, w działalność międzypokoleniowych grup w społecznościach i w realizację
ich pełnego potencjału;
Tworzenie warunków sprzyjających prowadzeniu działalności wolontariackiej w
każdym wieku, w tym poprzez publiczne uznanie i ułatwienie udziału osób starszych, które
mogą mieć niewielki dostęp do korzyści wynikających z angażowania się w wolontariat, lub
nie mieć go wcale;
Promowanie szerszego zrozumienia roli kulturowej, społecznej i gospodarczej oraz
ciągłego udziału osób starszych w społeczeństwie, w tym, nieodpłatnej pracy;
Osoby starsze powinny być traktowane sprawiedliwie i godnie, bez względu na
niepełnosprawność lub inne kwestie, i powinny być cenione niezależnie od ich wkładu
ekonomicznego;
Uwzględnianie potrzeb osób starszych i szanowanie ich prawa do godnego życia na
wszystkich jego etapach;
Promowanie pozytywnego nastawienia wśród pracodawców w odniesieniu do
wydajności starszych pracowników, jako korzystnego dla ich dalszego zatrudnienia i
upowszechniania wiedzy na temat ich wartości, w tym poczucia własnej wartości na rynku
pracy;
Promowanie obywatelskiego i kulturowego udziału jako strategii zwalczania izolacji
społecznej i wzmacniania samooceny.
12
A/CONF.1979
23. Cel 2: Uczestnictwo osób starszych w procesach decyzyjnych na wszystkich
poziomach.
Działania
(a)
Uwzględnienie potrzeb i problemów osób starszych w podejmowaniu decyzji na
wszystkich szczeblach;
(b)
Zachęcanie do tworzenia organizacji starszych osób na wszystkich szczeblach, m.in.
reprezentujących osoby starsze w podejmowaniu decyzji;
(c) Podjęcie działań w celu umożliwienia pełnego i równego udziału osób starszych, w
szczególności starszych kobiet, w podejmowaniu decyzji na wszystkich szczeblach.
Kwestia 2: Praca i starzejąca się siła robocza
24. Osoby starsze powinny mieć możliwość kontynuowania pracy zarobkowej, tak długo jak
chcą i jak długo są w stanie pracować wydajnie. Bezrobocie, niepełne zatrudnienie i brak
elastyczności na rynku pracy często to uniemożliwia, ograniczając w ten sposób możliwości i
pozbawiając społeczeństwo siły i umiejętności tych osób. Realizacja zobowiązania numer trzy
z Kopenhaskiej deklaracji w sprawie rozwoju społecznego, dotyczącego promowania pełnego
zatrudnienia jest fundamentalnie ważna z tych właśnie powodów, tak jak ważne są strategie i
polityki nakreślone w programie działań przyjętym na światowym szczycie i kolejne
inicjatywy na rzecz wzrostu zatrudnienia zalecane na dwudziestej czwartej sesji specjalnej
Zgromadzenia Ogólnego. 6 Istnieje potrzeba zwiększenia świadomości w miejscu pracy w
odniesieniu do korzyści płynących z utrzymania starzejącej się siły roboczej.
25. W krajach rozwijających się i w krajach o gospodarkach w okresie przejściowym,
większość starszych osób, które pracują jest zaangażowana w gospodarkę nieformalną, co
często pozbawia ich korzyści z odpowiednich warunków pracy i zabezpieczenia socjalnego
zapewnianego w formalnej gospodarce. Przeciętna długość życia w wielu krajach
rozwiniętych i w krajach o gospodarkach w okresie przejściowym przekracza ustalony wiek
przejścia na emeryturę. Ponadto w krajach tych, mniej osób wchodzi na rynek pracy ze względu
na spadek liczby urodzeń; tendencji tej często towarzyszy dyskryminacja ze względu na wiek.
Braki siły roboczej mogą wystąpić w wyniku zmniejszenia liczby młodych osób wchodzących
na rynek pracy, starzenia się siły roboczej i tendencji do przechodzenia na wcześniejszą
emeryturę. W tym kontekście, polityki mające na celu rozszerzenie możliwości zatrudnienia,
takie jak elastyczne plany emerytalne, adaptacyjne środowiska pracy i rehabilitacja zawodowa
niepełnosprawnych starszych osób są niezbędne i pozwalają osobom starszym na łączenie
pracy zarobkowej z innymi działaniami.
26. Czynniki dotyczące starszych kobiet na rynku pracy zasługują na szczególną uwagę,
zwłaszcza te czynniki, które wpływają na zaangażowanie kobiet w pracę zarobkową, w tym
niższe wynagrodzenie, brak ścieżki rozwoju kariery z powodu przerwanej historii pracy,
obowiązki rodzinne i zdolność do oszczędzania na emeryturę oraz inne zasoby dotyczące
kwestii emerytur. Brak przyjaznej rodzinom polityki w zakresie organizacji pracy może
zwiększyć te trudności. Ubóstwo i niskie dochody w okresie pracy zawodowej często mogą
prowadzić do ubóstwa w starszym wieku. Integralnym celem międzynarodowego planu
działania jest osiągnięcie zróżnicowania wiekowego i równowagi płci w miejscu pracy.
6
Patrz rezolucja Zgromadzenia Ogólnego S-24/2, załącznik .
13
A/CONF.1979
27. Odnosząc się do celu, jakim jest zatrudnienie dla wszystkich, należy uznać, że dalsze
zatrudnianie starszych pracowników nie musi zmniejszać szans na rynku pracy dla osób
młodszych i może zapewnić ciągły i cenny wkład w poprawę wyników ekonomicznych kraju z
korzyścią dla wszystkich obywateli. Gospodarka jako całość może również odnieść korzyści z
innych planów mających na celu wykorzystanie doświadczenia i umiejętności starszych
pracowników do szkolenia młodszych pracowników.
28. Tam gdzie istnieją potencjalne niedobory siły roboczej konieczne może się okazać
wprowadzenie zmian w istniejących strukturach w celu zachęcenia pracowników do
odroczenia przejścia na pełną emeryturę i kontynuowania pracy, w niepełnym lub pełnym
wymiarze godzin. Praktyki i polityki zarządzania zasobami ludzkimi powinny brać pod uwagę
niektóre z konkretnych potrzeb starszych pracowników. Konieczne może okazać się
dostosowanie środowiska miejsca pracy i warunków pracy by zapewnić starszym
pracownikom umiejętności, zdrowie i zdolność do zatrudnienia w ich późniejszych latach.
Zatem pracodawcy, organizacje pracowników i personel zasobów ludzkich powinni zwrócić
uwagę na praktyki stosowane w miejscu pracy, zarówno krajowe jak i międzynarodowe, które
mogłyby ułatwić utrzymanie i wydajną pracę starszych pracowników.
29. Cel 1: Możliwości zatrudnienia dla wszystkich osób starszych, które chcą pracować.
Działania
(a) Umieszczenie wzrostu zatrudnienia w centrum polityki makroekonomicznej, na przykład
poprzez zapewnienie, że polityki rynku pracy mają na celu wspieranie wzrostu produkcji i
zatrudnienia na rzecz osób w każdym wieku;
(b) Umożliwienie osobom starszym dalszej pracy tak długo jak chcą i są w stanie pracować;
(c) Podjęcie działań mających na celu zwiększenie udziału w rynku pracy osób w wieku
produkcyjnym i zmniejszenia ryzyka wykluczenia lub zależności w późniejszym życiu.
Działanie to ma być promowane poprzez realizację polityk, takich jak: zwiększenie
udziału starszych kobiet; zrównoważone usługi zdrowotne powiązane z pracą, z naciskiem
na zapobieganie, promowanie bezpieczeństwa i higieny pracy, tak aby utrzymać zdolność
do pracy, dostęp do technologii, uczenie się przez całe życie, szkolenia w miejscu pracy,
rehabilitacja zawodowa i elastyczny system emerytalny, a także wysiłki na rzecz
reintegracji osób bezrobotnych oraz osób niepełnosprawnych na rynku pracy;
(d) Specjalne starania na rzecz zwiększenia aktywności zawodowej kobiet oraz grup
defaworyzowanych, np. długotrwale bezrobotnych i osób niepełnosprawnych, a tym
samym zmniejszenie ryzyka ich wykluczenia lub zależności w późniejszym życiu;
(e) Promowanie samozatrudnienia wśród osób starszych, m.in. poprzez wspieranie rozwoju
małych firm i mikroprzedsiębiorstw oraz zapewnienie dostępu do kredytów dla osób
starszych, bez dyskryminacji, w szczególności dyskryminacji ze względu na płeć;
(f) Pomoc osobom starszym zaangażowanym w nieformalną działalność sektora poprzez
zwiększenie ich dochodów, poprawę wydajności i warunków pracy;
(g) Eliminacja barier wiekowych na formalnym rynku pracy poprzez promowanie
zatrudniania osób starszych i zapobieganie wystąpieniu niekorzystnej sytuacji
starzejących się pracowników w zatrudnieniu;
(h) Promowanie, w stosownych przypadkach, nowego podejścia do emerytury,
uwzględniającego potrzeby pracowników, jak również pracodawców, w szczególności
14
A/CONF.1979
poprzez zastosowanie zasady elastycznych polityk i praktyk emerytalnych, przy
jednoczesnym zachowaniu nabytych praw emerytalnych. Środki służące osiągnięciu tego
celu mogą obejmować zmniejszenie motywacji do przechodzenia na wcześniejszą
emeryturę i usunięcie elementów zniechęcających do pracy po osiągnięciu wieku
emerytalnego;
(i) Uwzględnienie odpowiedzialności pracowników za starszych członków rodziny, osoby
niepełnosprawne i osoby z przewlekłymi chorobami, w tym HIV/AIDS, poprzez
rozwijanie, między innymi, polityk rodzinnych i uwzględniających płeć mających na celu
pogodzenie pracy i obowiązków związanych z opieką;
(j) Usunięcie czynników zniechęcających do pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego, na
przykład poprzez ochronę nabytych praw emerytalnych i prawa do zasiłku z uwagi na
niepełnosprawność i zasiłku zdrowotnego ze względu na opóźniony wiek emerytalny;
(k) Promowanie nowych form pracy i innowacyjnych praktyk w miejscu pracy, mających na
celu utrzymanie zdolności do pracy i wyjście naprzeciw potrzebom pracowników w miarę
starzenia się, między innymi poprzez tworzenie programów pomocy dla pracowników;
(l) Wspieranie pracowników w podejmowaniu świadomych decyzji na temat potencjalnych
skutków finansowych, zdrowotnych i innych związanych z dłuższą obecnością na rynku
pracy;
(m) Promowanie realistycznego obrazu umiejętności starszych pracowników poprzez
korygowanie negatywnych stereotypów na temat starszych pracowników lub kandydatów
do pracy;
(n) Uwzględnianie interesów pracowników w starszym wieku, przy podejmowaniu decyzji o
zatwierdzeniu fuzji biznesowych tak, by nie byli oni narażeni na znalezienie się w
niekorzystnym położeniu, ograniczenie świadczeń lub utratę zatrudnienia w większym
stopniu niż ich młodsi koledzy.
Kwestia 3: Rozwój obszarów wiejskich, migracja i urbanizacja
30. W wielu krajach rozwijających się i krajach o gospodarkach w okresie transformacji,
starzejące się populacje są widoczne na obszarach wiejskich, z powodu exodusu młodych
dorosłych. Starsze osoby mogą być pozostawione bez tradycyjnego wsparcia rodziny a nawet
bez odpowiednich środków finansowych. Polityka i programy w zakresie bezpieczeństwa
żywności i produkcji rolnej muszą brać pod uwagę konsekwencje starzenia się wsi. Starsze
kobiety na obszarach wiejskich są szczególnie wrażliwe ekonomicznie, szczególnie gdy ich
rola ogranicza się do niewynagradzanej pracy dla utrzymania rodziny i są one zależne od
innych. Osoby starsze na obszarach wiejskich w krajach rozwiniętych i krajach o
gospodarkach w okresie przejściowym, często nie mają dostępu do podstawowych usług i nie
mają wystarczających zasobów ekonomicznych i społecznościowych.
31. Pomimo ograniczeń w zakresie legalnej migracji międzynarodowej, przepływy migracyjne
wzrosły na całym świecie. W krajach rozwijających się i krajach o gospodarkach w okresie
przejściowym, wsparcie ekonomiczne, w tym przekazy pieniężne od dzieci za granicą, są
często niezbędne do przeżycia dla osób starszych, a przez to dla społeczności i gospodarki
lokalnej. W miarę starzenia się migrantów międzynarodowych, którzy opuścili kraj we
wcześniejszych dekadach, niektóre rządy starają się pomagać starszym migrantom.
15
A/CONF.1979
32. Środowisko miejskie na ogół mniej sprzyja utrzymaniu tradycyjnej rozbudowanej sieci
rodzinnej i systemu wzajemności niż obszary wiejskie. Starsze osoby migrujące z obszarów
wiejskich do miast w krajach rozwijających się często spotykają się z utratą sieci społecznych i
cierpią na brak infrastruktury wspierającej w miastach, co może doprowadzić do ich
marginalizacji i wykluczenia, w szczególności jeśli są chore lub niepełnosprawne. W krajach o
długiej tradycji migrowania ze wsi do miast i ekspansji słabo rozwiniętych miast, rośnie
populacja biednych osób starszych. Środowisko miejskie dla starszych migrantów w krajach
rozwijających się i krajach o gospodarkach w okresie przejściowym, jest często związane z
ciasną zabudową, biedą, utratą ekonomicznej niezależności i niewystarczającą opieką ze strony
członków rodziny, którzy muszą zarabiać na życie poza domem.
33. Cel 1: Poprawa warunków życia i infrastruktury na obszarach wiejskich.
Działania
(a) Wzmocnienie potencjału starzejących się rolników poprzez ciągły dostęp do usług
finansowych i infrastruktury oraz szkolenia na temat ulepszonych technik i technologii
rolniczych;
(b) Wspieranie tworzenia i rewitalizacji małych przedsiębiorstw poprzez finansowanie lub
wspieranie projektów generujących dochód i spółdzielni wiejskich oraz zwiększenie
dywersyfikacji gospodarczej;
(c) Wspieranie rozwoju lokalnych usług finansowych, w tym systemów mikrokredytów i
instytucji mikrofinansowych, w zaniedbywanych obszarach wiejskich w celu zachęcenia
do inwestycji;
(d) Promowanie ciągłego kształcenia dorosłych, szkolenia i przekwalifikowania w
obszarach wiejskich i peryferyjnych;
(e) Łączenie wiejskich i oddalonych populacji z gospodarką i społeczeństwem opartymi na
wiedzy;
(f) Zapewnienie, że prawa kobiet w starszym wieku na obszarach wiejskich i oddalonych,
będą brane pod uwagę w odniesieniu do równego dostępu oraz kontroli zasobów
gospodarczych;
(g) Promowanie odpowiedniego zabezpieczenia socjalnego dla osób starszych na obszarach
wiejskich i peryferyjnych;
(h) Zapewnienie równego dostępu do podstawowych usług socjalnych dla osób starszych na
obszarach wiejskich i peryferyjnych.
34. Cel 2: Łagodzenie marginalizacji osób starszych na terenach wiejskich.
Działania
(a) Opracowanie i wdrożenie programów i świadczenie usług na rzecz utrzymania
niezależności osób starszych na obszarach wiejskich, w tym starszych osób
niepełnosprawnych;
(b) Ułatwienie i wzmacnianie tradycyjnych wiejskich i wspólnotowych mechanizmów
wsparcia;
(c) Skoncentrowanie się na wspieraniu osób starszych na obszarach wiejskich, które nie mają
bliskich, w szczególności starszych kobiet, które żyją dłużej niż mężczyźni, często z
mniejszymi zasobami;
16
A/CONF.1979
(d) Nadanie pierwszeństwa motywowaniu starszych kobiet na obszarach wiejskich poprzez
dostęp do usług finansowych i infrastruktury;
(e) Promowanie innowacyjnych wiejskich i społecznościowych mechanizmów wsparcia, w
tym takich, które ułatwiają wymianę wiedzy i doświadczeń wśród osób starszych.
35. Cel 3: Integracja starszych migrantów w nowych społecznościach.
Działania
(a) Wspieranie sieci społecznościowych dla starszych migrantów;
(b) Zaprojektowanie środków pomocy dla starszych migrantów w celu zapewnienia i
bezpieczeństwa zdrowotnego i ekonomicznego;
(c) Opracowanie społecznościowych środków w celu zapobieżenia lub zrekompensowania
negatywnych skutki urbanizacji, takich jak ośrodki dla osób starszych;
(d) System mieszkaniowy promujący utrzymanie relacji międzypokoleniowych, gdy jest to
kulturowo i indywidualnie pożądane;
(e) Pomoc rodzinom w zakwaterowaniu ze starszymi członkami rodziny, którzy tego chcą;
(f) Opracowanie polityki i programów ułatwiających, w stosownych przypadkach, jak i
zgodne z prawem krajowym, integrację starszych migrantów w życiu społecznym,
kulturalnym, politycznym i gospodarczym kraju przeznaczenia i zachęcanie do
poszanowania tych imigrantów;
(g) Usuwanie bariery językowej i kulturowej w przypadku świadczenia usług publicznych dla
starszych migrantów.
Kwestia 4: Dostęp do wiedzy, edukacji i szkoleń
36. Edukacja ma kluczowe znaczenie dla aktywnego i satysfakcjonującego życia. Na Szczycie
Milenijnym ONZ, zobowiązano się do zapewnienia, że do 2015 roku wszystkie dzieci ukończą
pełny cykl nauki na poziomie podstawowym. Społeczeństwo oparte na wiedzy wymaga
wdrażania polityk w celu zapewnienia dostępu do ustawicznego kształcenia i szkolenia.
Ustawiczne kształcenie i szkolenia są niezbędne dla zapewnienia wydajności jednostek i
narodów.
37. W chwili obecnej, kraje rozwijające się mają dużą liczbę osób dożywających starości a przy
tym posiadających minimalne umiejętności czytania i liczenia, co ogranicza ich zdolność do
zarabiania na życie i może wpływać na ich zdrowie i dobrostan. We wszystkich krajach,
ustawiczne kształcenie i szkolenie jest warunkiem koniecznym dla zatrudnienia osób starszych.
38. Miejsce pracy z pracownikami o zróżnicowanej strukturze wiekowej tworzy środowisko, w
którym każdy może podzielić się umiejętnościami, wiedzą i doświadczeniem. Ten rodzaj
wzajemnego szkolenia może zostać sformalizowany w ramach układów zbiorowych pracy i
polityk lub pozostać nieformalnym.
39. Starsze osoby stojące w obliczu zmian technologicznych bez odpowiednich szkoleń mogą
doświadczyć alienacji. Zwiększony dostęp do edukacji w młodszym wieku przyniesie korzyści
wraz z wiekiem, także w radzeniu sobie ze zmianami technologicznymi. Jednak pomimo
takiego dostępu, analfabetyzm nadal stanowi problem w wielu miejscach na świecie.
Technologia może być wykorzystywana do jednoczenia ludzi i w ten sposób przyczynić się do
zmniejszenia marginalizacji, samotności i segregacji między różnymi grupami wiekowymi.
Należy podjąć środki, które pozwalają osobom starszym na dostęp, udział i dostosowanie się do
zmian technologicznych.
17
A/CONF.1979
40. Szkolenia i edukacja są ważnymi wyznacznikami zdolności pracownika do dostosowania
się do zmian w miejscu pracy. Technologiczne i organizacyjne zmiany mogą spowodować, że
umiejętności pracownika staną się przestarzałe i znacznie zmniejszą wartość jego
doświadczenia zawodowego. Należy kłaść większy nacisk na dostęp do wiedzy, edukacji i
szkoleń dla osób starszych na rynku pracy. Osoby te często mają większe trudności w
dostosowaniu się do zmian technologicznych i organizacyjnych niż młodsi pracownicy, w
szczególności w odniesieniu do coraz bardziej powszechnego wykorzystania technologii
informacyjnych.
41. Cel 1: Równość szans przez całe życie w odniesieniu do dalszego kształcenia, szkolenia
i przekwalifikowania, a także poradnictwa zawodowego i pośrednictwa pracy.
Działania
(a) Poprawa poziomu umiejętności czytania i pisania dorosłych o połowę do roku 2015,
szczególnie wśród kobiet, i równego dostępu do edukacji podstawowej i kształcenia
ustawicznego dla wszystkich dorosłych;
(b) Promowanie szkoleń z zakresu czytania, liczenia i umiejętności technologicznych dla
osób starszych i starzejącej się siły roboczej, w tym specjalistycznych szkoleń
komputerowych dla starszych osób niepełnosprawnych;
(c) Wdrażanie polityk promujących dostęp do szkolenia i przekwalifikowania starszych
pracowników i zachęcanie ich do dalszego korzystania z nabytej wiedzy i umiejętności po
przejściu na emeryturę;
(d) Zapewnienie, że korzyści z nowych technologii, zwłaszcza technologii informacyjnych i
komunikacyjnych, są dostępne dla wszystkich, biorąc pod uwagę potrzeby starszych
kobiet;
(e) Rozwijanie i upowszechnianie informacji przyjaznych dla użytkownika, aby pomóc
osobom starszym skutecznie reagować na potrzeby technologiczne w codziennym życiu;
(f) Zachęcanie do projektowania technologii komputerowych oraz materiałów drukowanych i
audio, które uwzględniają zmiany w możliwościach fizycznych i wzrokowych u osób
starszych;
(g) Wpieranie dalszych badań w celu lepszego określenia relacji między kształceniem a
wydajnością pracy, tak aby jasno wykazać zarówno pracodawcom jak i pracownikom
korzyści płynące z kształcenia ustawicznego i edukacji osób starszych;
(h) Podnoszenie świadomości pracodawców i organizacji pracowników w odniesieniu do
wartości przekwalifikowania starszych pracowników, w szczególności kobiet.
42. Cel 2: Pełne wykorzystanie potencjału i wiedzy osób w każdym wieku, z
uwzględnieniem korzyści doświadczenia zwiększającego się wraz z wiekiem.
Działania
(a) Rozważenie środków w celu pełnego wykorzystania potencjału i doświadczenia osób
starszych w edukacji;
(b) Zapewnienie możliwości w ramach programów edukacyjnych w celu wymiany wiedzy i
doświadczeń między pokoleniami, w tym wykorzystania nowych technologii;
(c) Umożliwienie osobom starszym pełnienia roli mentorów, mediatorów i doradców;
18
A/CONF.1979
(d) Promowanie i wspieranie tradycyjnych i nietradycyjnych wielopokoleniowych wspólnych
działań pomocowych z uwzględnieniem perspektywy płci w rodzinie, sąsiedztwie i
społeczności;
(e) Zachęcanie starszych wolontariuszy do oferowania swoje umiejętności we wszystkich
dziedzinach działalności, w szczególności w zakresie technologii informacyjnych;
(f) Promowanie wykorzystania wiedzy społecznej, kulturalnej i edukacyjnej i potencjału osób
starszych.
Kwestia 5: Solidarność międzypokoleniowa
43. Solidarność pokoleń na wszystkich poziomach - w rodzinie, społecznościach i narodach jest podstawą do osiągnięcia społeczeństwa otwartego na wszystkie grupy wiekowe.
Solidarność jest również głównym warunkiem spójności społecznej i podstawą formalnego
dobrostanu publicznego i nieformalnych systemów opieki.
Zmiany demograficzne,
okoliczności społeczne i ekonomiczne wymagają dostosowania kwestii emerytalnych,
ubezpieczenia socjalnego, zdrowotnego i długoterminowych systemów opieki dla
podtrzymania wzrostu gospodarczego i rozwoju oraz w celu zapewnienia odpowiedniego i
skutecznego utrzymania dochodów i świadczenia usług.
44. Na poziomie rodziny i społeczności, więzi międzypokoleniowe mogą być cenne dla
każdego. Mimo mobilności geograficznej i innych presji współczesnego życia, które u
trzymują ludzi z dala od siebie, zdecydowana większość ludzi we wszystkich kulturach
utrzymuje bliskie stosunki z rodziną przez całe życie. Relacje te działają w obu kierunkach,
osoby starsze często zapewniają znaczący wkład, zarówno finansowy, jak i, co najważniejsze,
w edukację i opiekę nad wnukami i krewnymi. Wszystkie sektory społeczeństwa, w tym rządy,
powinny dążyć do wzmocnienia tych więzi. Niemniej jednak ważne jest, aby uznać, że życie z
młodszym pokoleniem nie zawsze jest korzystnym czy najlepszym rozwiązaniem dla osób
starszych.
45. Cel 1: Wzmocnienie solidarności poprzez równość i wzajemność między pokoleniami.
Działania
(a) Promowanie zrozumienia procesu starzenia się poprzez edukację społeczną jako kwestię
dotyczącą całego społeczeństwa;
(b) Rozważenie przeglądu istniejących polityk w celu zapewnienia, że wspierają solidarność
między pokoleniami i tym samym promują spójność społeczną;
(c) Opracowanie inicjatyw mających na celu promowanie wzajemnej, wydajnej wymiany
między pokoleniami, koncentrując się na starszych osobach jako zasobach społecznych;
(d) Maksymalizacja możliwości utrzymania i poprawy stosunków międzypokoleniowych w
społecznościach lokalnych, m.in. poprzez ułatwienie spotkań dla wszystkich grup
wiekowych i unikanie segregacji pokoleń;
(e) Rozpatrzenie konieczności zajęcia się szczególną sytuacją pokolenia ludzi, którzy muszą
opiekować się jednocześnie swoimi rodzicami, dziećmi i wnukami;
(f) Promowanie i wzmacnianie solidarności między pokoleniami i wzajemnego wsparcia jako
kluczowego elementu rozwoju społecznego;
(g) Inicjowanie badań nad zaletami i wadami różnych warunków życia dla osób starszych, w
tym wspólnego mieszkania z rodziną i niezależnego życia w różnych kulturach i
środowiskach.
19
A/CONF.1979
Kwestia 6: Zwalczanie ubóstwa
46. Walka z ubóstwem wśród osób starszych jest podstawowym celem międzynarodowego
planu działania w kwestii starzenia się społeczeństw. Chociaż globalna uwaga ostatnio
koncentruje się bardziej aktywnie na celach i politykach związanych ze zwalczaniem ubóstwa,
osoby starsze w wielu krajach nadal są wyłączone z tych polityk i programów. Tam gdzie bieda
ma charakter endemiczny, osoby, które przeżywają całe życie w ubóstwie często na starość
żyją w jeszcze większej biedzie.
47. W przypadku kobiet, instytucjonalne uprzedzenia w systemach ochrony socjalnej, w
szczególności na podstawie nieprzerwanej historii pracy, przyczyniają się do dalszej
feminizacji ubóstwa.
Nierówności i różnice pomiędzy płciami w podziale władzy
ekonomicznej, nierówna dystrybucja pracy bez wynagrodzenia między kobietami a
mężczyznami, brak technologicznego i finansowego wsparcia dla przedsiębiorczych kobiet,
nierówny dostęp do kapitału i kontrola nad nim, w szczególności jeśli chodzi o ziemię i kredyty
oraz dostęp do rynków zbytu, jak również wszelkie szkodliwe praktyki wynikające z tradycji i
zwyczajów, przyczyniły się do zahamowania rozwoju ekonomicznego kobiet i pogłębiają
feminizację ubóstwa. W wielu społeczeństwach gospodarstwa domowe prowadzone przez
kobiety, w tym rozwiedzione, w separacji, niezamężne i wdowy, są szczególnie zagrożone
ubóstwem. Konieczne jest zastosowanie specjalnych środków ochrony socjalnej do
feminizacji ubóstwa, zwłaszcza wśród starszych kobiet.
48. Starsze osoby niepełnosprawne są również bardziej narażone na ubóstwo niż pełnosprawne
osoby starsze, częściowo z powodu dyskryminacji w miejscu pracy, w tym dyskryminacji przez
pracodawców, oraz braku udogodnień w miejscu pracy.
49. Cel 1: Ograniczenie ubóstwa wśród osób starszych. Działania
(a) Zmniejszenia liczby osób żyjących w skrajnym ubóstwie o połowę do 2015 r.;
(b) Włączanie osób starszych w polityki i programy mające na celu zmniejszenie ubóstwa;
(c) Promowanie równego dostępu dla osób starszych do zatrudnienia i możliwości
uzyskiwania dochodów, kredytów, rynków i zasobów;
(d) Zapewnienie, że szczególne potrzeby starszych kobiet, najstarszych osób, starszych osób
niepełnosprawnych i osób mieszkających samotnie, są szczególnie uwzględniane w
strategiach i programach zwalczania ubóstwa;
(e) Opracowanie, w stosownych przypadkach i na wszystkich właściwych poziomach,
odpowiednich wskaźników biedy w odniesieniu do wieku i płci, jako podstawowych
środków w celu zidentyfikowania potrzeb ubogich starszych kobiet i zachęcanie do
korzystania z istniejących wskaźników ubóstwa tak, by dokonać przeglądu zgodnie z
grupą wiekową i płcią;
(f) Wspieranie innowacyjnych programów motywowania osób starszych, zwłaszcza kobiet,
w celu zwiększenia ich wkładu i korzyści z wysiłków na rzecz likwidacji ubóstwa;
(g) Wzmocnienie współpracy międzynarodowej dla wspierania krajowych wysiłków na rzecz
likwidacji ubóstwa, zgodnie z celami uzgodnionymi na szczeblu międzynarodowym, w
celu osiągnięcia trwałego rozwoju społecznego i ekonomicznego wsparcia dla osób
starszych;
20
A/CONF.1979
(h) Wzmocnienie potencjału krajów rozwijających się do usunięcia przeszkód, które
utrudniają ich udział w coraz bardziej zglobalizowanej gospodarce, w celu wsparcia ich w
wysiłkach zmierzających do likwidacji ubóstwa, zwłaszcza wśród osób starszych.
Kwestia 7: Zabezpieczenie dochodów, ochrona socjalna/zabezpieczenie socjalne i
zapobieganie ubóstwu
50. Zabezpieczenie dochodów i środki ochrony socjalnej/zabezpieczenia socjalnego,
niezależnie od czy w formie składek czy nie, obejmują nieformalne i ustrukturyzowane
systemy. Są one częścią podstaw dla dobrobytu gospodarczego i spójności społecznej.
51. Globalizacja, programy dostosowania strukturalnego, ograniczenia fiskalne i zwiększająca
się populacja starszych osób, często są postrzegane jako wywieranie presji na formalne
systemy opieki socjalnej. Zrównoważone zapewnienie odpowiedniego zabezpieczenia
dochodów ma ogromne znaczenie. W krajach rozwijających się o ograniczonym zakresie
formalnych systemów ochrony socjalnej, populacje są wrażliwe na wstrząsy rynkowe i
indywidualne nieszczęścia, które wymagają nieformalnego wsparcia rodziny. W krajach o
gospodarkach w okresie transformacji, przemiany gospodarcze zubożyły całe segmenty
społeczeństwa, w szczególności osoby starsze i wiele rodzin z dziećmi. Jeżeli występowała
hiperinflacja, świadczenia emerytalne i ubezpieczenie rentowe, zasiłki zdrowotne i
oszczędności stały się niemal bezwartościowe.
52. Konieczne jest wprowadzenie odpowiednich środków zabezpieczenia socjalnego w
odniesieniu do feminizacji ubóstwa, zwłaszcza wśród starszych kobiet.
53. Cel 1: Promocja programów umożliwiających wszystkim pracownikom uzyskanie
podstawowej ochrony socjalnej, włączając w stosownych przypadkach, emerytury,
ubezpieczenia rentowe i zasiłki zdrowotne.
Działania
(a) Opracowanie i wdrożenie polityk mających na celu zagwarantowanie, że wszystkie osoby
mają odpowiednie zabezpieczenie ekonomiczne i socjalne na starość;
(b) Dążenie do zapewnienia równości płci w dziedzinie ochrony socjalnej/systemów
zabezpieczenia socjalnego;
(c) Zapewnienie, w stosownych przypadkach, że ochrona socjalna/systemy zabezpieczenia
socjalnego obejmują coraz większą część formalnej i nieformalnej populacji aktywnej
zawodowo;
(d) Rozważenie innowacyjnych programów zabezpieczenia socjalnego dla osób pracujących
w sektorze nieformalnym;
(e) Wprowadzenie programów wspierania zatrudnienia starszych osób o niskich
kwalifikacjach, dających dostęp do ochrony socjalnej/systemów zabezpieczenia
socjalnego;
(f) Dążenie do zapewnienia integralności, stabilności, wypłacalności i przejrzystości
systemów emerytalnych, oraz, w stosownych przypadkach, ubezpieczeń rentowych;
(g) Ustanowienie ram prawnych dla prywatnych i dodatkowych emerytur oraz, w stosownych
przypadkach, ubezpieczeń rentowych;
(h) Zapewnienie doradztwa dla osób starszych w zakresie wszystkich dziedzin ochrony
socjalnej/zabezpieczenia socjalnego.
21
A/CONF.1979
54. Cel 2: Wystarczający dochód minimalny dla osób starszych, zwrócenie szczególnej
uwagi na społecznie i ekonomicznie de faworyzowane grupy.
Działania
(a) Rozważenie ustanowienia, w stosownych przypadkach, nieskładkowego systemu
emerytalnego i rentowego;
(b) Organizowanie, w trybie pilnym, jeśli nie istnieją, systemów ochrony
socjalnej/zabezpieczenia socjalnego, aby zapewnić minimalny dochód dla osób starszych
bez innych środków utrzymania, z których większość to kobiety, w szczególności
żyjących samotnie i bardziej narażonych na ubóstwo;
(c) Uwzględnianie poziomu życia osób starszych przy przeprowadzaniu reform systemów
emerytalnych i rentowych;
(d) Podejmowanie kroków w celu przeciwdziałania skutkom hiperinflacji w odniesieniu do
emerytur, rent oraz oszczędności;
(e) Zaproszenie organizacji międzynarodowych, w szczególności międzynarodowych
instytucji finansowych, zgodnie z ich mandatami, do udzielenia pomocy krajom
rozwijającym się oraz wszystkim krajom potrzebującym pomocy przy wdrażaniu
podstawowych systemów zabezpieczenia socjalnego, w szczególności dla osób starszych.
Wydanie 8: Sytuacje krytyczne
55. W sytuacjach krytycznych, takich jak klęski żywiołowe i inne sytuacje wymagające
pomocy humanitarnej, osoby starsze są szczególnie wrażliwe, ponieważ mogą być
odizolowane od rodziny i przyjaciół i nie być w stanie znaleźć pożywienia i schronienia. Mogą
także zostać przydzielone do pełnienia podstawowych obowiązków opiekunów. Rządy i
organizacje humanitarne powinny uwzględnić, że starsze osoby mogą wnieść pozytywny
wkład w radzenie sobie z sytuacjami krytycznymi w promowaniu rehabilitacji i odbudowy.
56. Cel 1: Równy dostęp osób starszych do pożywienia, schronienia i opieki medycznej
oraz innych usług podczas klęsk żywiołowych i innych sytuacji wymagających pomocy
humanitarnej.
Działania
(a) Podejmowanie konkretnych środków w celu ochrony i pomocy osobom starszym w
sytuacjach konfliktu zbrojnego i okupacji, w tym poprzez zapewnienie usług
rehabilitacyjnych;
(b) Wezwanie rządów do ochrony, pomocy i zapewnienia pomocy humanitarnej dla starszych
osób podczas przesiedlenia zgodnie z rezolucjami Zgromadzenia Ogólnego;
(c) Zlokalizowanie i identyfikacja osób starszych w czasie sytuacji krytycznej oraz
zapewnienie włączenia ich uwag do sprawozdań na temat oceny potrzeb;
(d) Zwiększenie świadomości wśród pracowników agencji humanitarnych na temat
fizycznych i zdrowotnych problemów dotyczących osób starszych oraz sposobów
dostosowania podstawowych potrzeb do ich wymagań;
(e) Zapewnienie dostępu do odpowiednich usług dla starszych osób oraz uwzględnienie ich
opinii w planowaniu i dostarczaniu tych usług;
(f) Uwzględnienie, że starsi uchodźcy z różnych kultur żyjący w nowym i nieznanym
otoczeniu często potrzebują sieci społecznych oraz dodatkowego wsparcia, oraz
zapewnienie im fizycznego dostępu do tych usług;
22
A/CONF.1979
(g) Uwzględnienie wyraźnego odniesienia do, i zaprojektowanie krajowych wytycznych
dotyczących pomocy osobom starszym w planach reagowania w przypadku katastrof, w
tym przygotowanie do klęsk, szkolenia dla pracowników humanitarnych i dostępność
usług i dóbr;
(h) Pomoc osobom starszym w przywracaniu więzi społecznych i rodzinnych i w radzeniu
sobie ze stresem pourazowym;
(i) W
następstwie
katastrofy,
wprowadzanie
mechanizmów
zapobiegających
wykorzystywaniu finansowemu osób starszych przez nieuczciwych oportunistów;
(j) Podniesienie świadomości i ochrona starszych osób przed przemocą fizyczną i
psychiczną, wykorzystywaniem seksualnym i finansowym w sytuacjach krytycznych,
zwracanie szczególnej uwagi na zagrożenia, z jakimi borykają się kobiety;
(k) Zachęcanie do bardziej ukierunkowanego włączenia starszych uchodźców we wszystkie
aspekty planowania i wdrażania programów, między innymi, przez pomaganie osobom
aktywnym w osiąganiu samowystarczalności i promowanie inicjatyw w zakresie poprawy
opieki środowiskowej dla bardzo starych osób;
(l) Zacieśnianie współpracy międzynarodowej, w tym dzielenie obciążeń i koordynację
pomocy humanitarnej dla krajów dotkniętych przez klęski żywiołowe i inne sytuacje
wymagające pomocy humanitarnej oraz po zakończeniu konfliktu w sposób wspierający
odbudowę i długofalowy rozwój.
57. Cel 2: Rozszerzony wkład osób starszych w przywrócenie i odbudowę społeczności po
ustaniu sytuacji krytycznych.
Działania
(a) Włączanie osób starszych w programy pomocowe i rehabilitacyjne, w tym poprzez
identyfikację i pomoc zagrożonym osobom starszym;
(b) Rozpoznawanie potencjału starszych osób do pełnienia roli liderów w rodzinie i
społeczności w zakresie edukacji, komunikacji i rozwiązywania konfliktów;
(c) Pomoc osobom starszym w przywróceniu samowystarczalności ekonomicznej poprzez
projekty rehabilitacji, w tym generowania dochodu, programy edukacyjne i działania
zawodowe, z uwzględnieniem szczególnych potrzeb kobiet starszych;
(d) Udzielanie porad prawnych i informacji osobom starszym w sytuacji wysiedlenia i
wywłaszczenia gruntów i innych aktywów wytwórczych i osobistych;
(e) Uwzględnienie sytuacji starszych osób w humanitarnych programach i pakietach
pomocowych realizowanych w sytuacjach klęsk żywiołowych i innych sytuacjach
wymagających pomocy humanitarnej;
(f) Dzielenie się i stosowanie, w stosownych przypadkach, wniosków wyciągniętych z
praktyk, które z powodzeniem wykorzystywały wkład osób starszych w następstwie
katastrofy.
B. Kierunek priorytetowy II: Zdrowie i dobrostan w starszym wieku
58. Dobry stan zdrowia jest istotnym indywidualnym atutem. Podobnie, wysoki ogólny
poziom zdrowia populacji jest istotny dla wzrostu gospodarczego i rozwoju społeczeństw.
Pełne korzyści wynikające ze starzenia się w dobrym zdrowiu nie są jeszcze udziałem
wszystkich ludzi, czego dowodem jest fakt, że całe kraje, zwłaszcza kraje rozwijające się, oraz
23
A/CONF.1979
niektóre grupy ludności, nadal mają wysokie wskaźniki zachorowalności i śmiertelności w
każdej grupie wiekowej.
59. Osoby starsze mają pełne prawo do dostępu do opieki profilaktycznej i leczniczej, w tym
rehabilitacji i opieki ginekologicznej. Pełny dostęp dla osób starszych do opieki zdrowotnej,
obejmującej zapobieganie chorobom, polega na uwzględnieniu, że działania mające na celu
promocję zdrowia i zapobieganie chorobom przez całe życie muszą skupić się na utrzymaniu
niezależności, zapobieganiu i opóźnieniu chorób i leczeniu niepełnosprawności, jak również na
poprawie jakości życia niepełnosprawnych osób starszych. Opieka zdrowotna i usługi muszą
obejmować niezbędne szkolenia personelu i wyposażenie spełniające specjalne potrzeby osób
starszych.
60. Światowa Organizacja Zdrowia definiuje zdrowie jako stan pełnego komfortu fizycznego,
psychicznego i dobrostanu społecznego, a nie tylko jako brak chorób i zniedołężnienia.
Przeżycie starości w dobrym zdrowiu i pomyślności wymaga indywidualnych wysiłków przez
całe życie oraz środowiska, w którym takie wysiłki mogą odnieść sukces. Odpowiedzialnością
jednostek jest utrzymanie zdrowego stylu życia; obowiązkiem rządu jest stworzenie
warunków, które umożliwią promowanie zdrowia i dobrostanu w starszym wieku. Ze
względów humanitarnych i ekonomicznych, konieczne jest zapewnienie osobom starszym
takiego samego dostępu do profilaktycznej i leczniczej opieki i rehabilitacji, jak innym grupom.
Jednocześnie, dostępny muszą być usługi zdrowotne dostosowane do konkretnych potrzeb
populacji osób starszych, z uwzględnieniem wprowadzenia geriatrii do odpowiednich
programów nauczania uniwersyteckiego i systemów opieki zdrowotnej, w stosownych
przypadkach. Oprócz rządów, istnieją inne ważne podmioty, w szczególności organizacje
pozarządowe i rodziny, które zapewniają wsparcie w utrzymaniu zdrowego stylu życia i blisko
współpracują z rządami w tworzeniu środowiska wsparcia.
61. Zmiany epidemiologiczne widoczne są obecnie we wszystkich regionach świata i wskazują
na dominację chorób przewlekłych i zwyrodnieniowych i zmniejszenie liczby zachorowań na
choroby zakaźne i pasożytnicze. Wiele krajów rozwijających się i krajów o gospodarkach w
okresie przejściowym musi sprostać podwójnemu ciężarowi walki z pojawiającymi się
chorobami zakaźnymi, takimi jak HIV/AIDS, gruźlicą i malarią, równolegle z zagrożeniem
chorobami niezakaźnymi.
62. Rosnące zapotrzebowanie na opiekę i leczenie starzejącego się społeczeństwa wymaga
odpowiednich polityk. Brak takich polityk może spowodować znaczny wzrost kosztów.
Polityki, które promują zdrowie przez całe życie, w tym zapobieganie chorobom, technologie
wspomagające, rehabilitację, opiekę psychiatryczną, zdrowy tryb życia i wspierające
środowiska, mogą obniżyć poziom niepełnosprawności związany z podeszłym wiekiem i
skutkować oszczędnościami budżetowymi.
Problem 1: Promocja zdrowia i dobrostanu przez całe życie
63. Promocja zdrowia zachęca osoby do monitorowania i poprawy własnego zdrowia.
Podstawowe strategie promocji zdrowia zostały określone w Karcie Promocji Zdrowia (1986)
przyjętej w Ottawie. 7 Cele wydłużenia okresu w którym można się cieszyć dobrym zdrowiem,
poprawy jakości życia, zmniejszenia śmiertelności i zachorowalności oraz wzrostu średniej
7
WHO/HPR/HEP/9 5.1.
24
A/CONF.1979
długości życia zostały ustanowione na Międzynarodowej Konferencji w sprawie Ludności i
Rozwoju (1994). 8 Cele te mogą zostać łatwiej osiągnięte poprzez realizację działań
zalecanych przez Światową Organizację Zdrowia w celu poprawy zdrowia publicznego i
dostępu do odpowiedniej opieki zdrowotnej.
64. Działania z zakresu promocji zdrowia i równego dostępu osób starszych do opieki
zdrowotnej i usług, które obejmują zapobieganie chorobom przez całe życie stanowią podstawę
dla starzenia się w dobrym zdrowiu. Perspektywa całego życia polega na uznaniu, że działania
z zakresu promocji zdrowia i zapobiegania chorobom powinny skupić się na utrzymywaniu
niezależności, zapobieganiu i opóźnieniu występowania chorób i niepełnosprawności oraz
zapewnieniu leczenia, jak również na poprawie funkcjonowania i jakości życia
niepełnosprawnych osób starszych.
65. Utrzymanie i polepszanie stanu zdrowia wymaga więcej konkretnych działań mających
wpływ na zdrowie jednostek.
Na kwestie zdrowia silny wpływ ma środowisko,
uwarunkowania gospodarcze i społeczne, w tym środowisko fizyczne, geograficzne,
wykształcenie, zawód, dochód, status społeczny, wsparcie społeczne, uwarunkowania
kulturowe i płeć. Poprawa sytuacji ekonomicznej i społecznej osób starszych spowoduje
również poprawę ich zdrowia. Pomimo usprawnienia procesu legislacyjnego i świadczenia
usług, równe szanse dla kobiet w ciągu całego życia nadal nie są realizowane w wielu
dziedzinach. Dla kobiet, pracowanie na dobrostan w starszym wieku jest szczególnie ważne,
gdyż napotykają one w ciągu całego życia przeszkody, które mają skumulowany wpływ na ich
dobrostan społeczny, ekonomiczny, fizyczny i psychiczny w późniejszych latach.
66. Dzieci i osoby starsze są bardziej podatne na różnego rodzaju zanieczyszczenia środowiska
niż osoby w wieku produkcyjnym i są bardziej narażone na wpływ nawet najniższych
poziomów zanieczyszczeń.
Choroby spowodowane zanieczyszczeniem środowiska
zmniejszają produktywności i wpływają na jakość życia osób w ich wieku. Niedożywienie i złe
odżywianie też narażają starsze osoby na duże ryzyko i mogą niekorzystnie wpłynąć na ich
zdrowie i witalność. Główne przyczyny chorób, inwalidztwa i umieralności osób starszych
mogą być złagodzone poprzez promocję zdrowia i zapobiegania chorobom, która koncentruje
się między innymi, na tematach żywienia, aktywności fizycznej i zaprzestania palenia tytoniu.
67. Cel 1: Zmniejszenie skumulowanych skutków czynników zwiększających ryzyko
chorób i w konsekwencji potencjalnej zależności w starszym wieku.
Działania
(a) Nadanie priorytetu politykom zwalczania ubóstwa, między innymi, w celu poprawy stanu
zdrowia osób starszych, zwłaszcza ubogich i zepchniętych na margines;
(b) Zapewnianie, w stosownych przypadkach, warunków, które umożliwiają rodzinom i
wspólnotom zapewnienie opieki i ochrony osób w ich wieku;
(c) Wyznaczenie celów, zwłaszcza celów związanych z płcią, w celu poprawy stanu zdrowia
osób starszych i zmniejszenia stopnia niepełnosprawności i śmiertelności;
Report of the International Conference on Population and Development, Kair, 5-13 września 1994 r.
(publikacja ONZ, nr E.95.XIII.18), rozdz. I, rezolucja 1, załącznik.
8
25
A/CONF.1979
(d) Określenie i podjęcie kwestii głównych czynników środowiskowych i
społeczno-ekonomicznych, które przyczyniają się do występowania chorób i
niepełnosprawności w późniejszym życiu;
(e) Koncentracja na głównych zagrożeniach wynikających z niezdrowej diety, braku
aktywności fizycznej i z innych niezdrowych zachowań, takich jak nadużywanie tytoniu i
alkoholu, w promocji zdrowia, edukacji zdrowotnej, profilaktycznych działaniach i
kampaniach informacyjnych;
(f) Podejmowanie kompleksowych działań na rzecz zapobiegania nadużywaniu alkoholu,
zmniejszenia używania wyrobów tytoniowych i przymusowego narażania na dym
tytoniowy w ramach promowania zaprzestania używania tytoniu w każdym wieku;
(g) Wdrożenie środków prawnych i administracyjnych oraz organizowanie informacji
publicznej i promocji zdrowia, w tym kampanie na rzecz zmniejszenia narażenia na
działanie substancji zanieczyszczających środowisko;
(h) Promowanie bezpiecznego stosowania wszystkich leków i zminimalizowanie
nadużywania leków na receptę za pomocą środków regulacyjnych i edukacja z udziałem
przemysłu i sektorów zaangażowanych.
68. Cel 2: Rozwój polityk w celu zapobiegania złemu stanowi zdrowia wśród osób
starszych.
Działania
(a) Zaprojektowanie wczesnych interwencji w celu zapobiegania lub opóźniania
występowania chorób i niepełnosprawności;
(b) Promowanie programów szczepień dla dorosłych jako środka zapobiegawczego;
(c) Zapewnienie profilaktyki i programów kontrolnych dostępnych dla osób starszych;
(d) Zapewnienie szkoleń i zachęt dla służby zdrowia i pomocy społecznej oraz pracowników
opieki w zakresie doradztwa dla starzejących się osób w odniesieniu do zdrowego stylu
życia i samoopieki;
(e) Zwrócenie uwagi na niebezpieczeństwa wynikające z izolacji społecznej i chorób
psychicznych i zmniejszenie ryzyka, jakie stanowią dla zdrowia osób starszych poprzez
wspieranie wspólnot i grup wzajemnej pomocy, w tym grup rówieśniczych oraz poprzez
ułatwianie aktywnego uczestnictwa osób starszych w wolontariacie;
(f) Promowanie obywatelskiego i kulturowego uczestnictwa osób starszych jako strategii
zwalczania izolacji społecznej i wzmacniania samooceny.
(g) Rygorystyczne wdrażanie i wzmacnianie, w stosownych przypadkach, krajowych i
międzynarodowych norm bezpieczeństwa mających na celu zapobieganie urazom w
każdym wieku;
(h) Zapobieganie przypadkowym urazom poprzez rozwijanie lepszego zrozumienia ich
przyczyn i podjęcie środków w celu ochrony pieszych, wdrażanie programów
zabezpieczania przed upadkiem, minimalizowanie zagrożeń, w tym zagrożenia
pożarowego w domu i doradztwo w zakresie bezpieczeństwa;
(i) Opracowanie wskaźników statystycznych na wszystkich poziomach o występowaniu
chorób u starszych osób, w celu prowadzenia polityki mającej na celu zapobieganie
dalszym zachorowaniom w tej grupie wiekowej;
26
A/CONF.1979
(j) Zachęcanie starszych osób do utrzymania lub przyjęcia aktywnego i zdrowego stylu życia
i do aktywności fizycznej w tym sportu.
69. Cel 3: Dostęp do żywności i odpowiedniego żywienia dla osób starszych.
Działania
(a) Promowanie równego dostępu do czystej wody i bezpiecznej żywności dla osób starszych;
(b) Osiągnięcie bezpieczeństwa żywnościowego poprzez zapewnienie dostaw bezpiecznej i
odżywczej żywności, zarówno na szczeblu krajowym i międzynarodowym. W związku z
tym zapewnienie, że żywność i lekarstwa nie będą używane jako narzędzia nacisku
politycznego;
(c) Promowanie zdrowego i odpowiedniego odżywiania od dzieciństwa, ze szczególnym
uwzględnieniem zapewnienia, że szczególne potrzeby żywieniowe kobiet i mężczyzn w
całym cyklu życia zostaną spełnione;
(d) Zachęcanie do zrównoważonej diety aby zapewnić odpowiednią energię i zapobiegać
niedoborom makro- i mikroskładników pokarmowych, najlepiej na bazie lokalnych
produktów spożywczych poprzez, między innymi, opracowanie narodowych celów
żywieniowych;
(e) Zwrócenie szczególnej uwagi na niedobory żywieniowe i związane z nimi choroby
podczas projektowania i wdrażania promocji zdrowia i programów profilaktycznych dla
osób starszych;
(f) Edukowanie osób starszych i opinii publicznej, w tym nieformalnych opiekunów, na temat
szczególnych potrzeb żywieniowych osób starszych, w tym odpowiedniego spożycia
wody, kalorii, białka, witamin i minerałów;
(g) Promowanie niedrogich usług stomatologicznych w celu zapobiegania i leczenia
problemów, które mogą utrudniać jedzenie i być przyczyną niedożywienia;
(h) Uwzględnienie specyficznych potrzeb żywieniowych osób starszych w programach
szkoleniowych dla pracowników opieki zdrowotnej i innych profesjonalistów;
(i) Zapewnienie właściwego i odpowiedniego żywienia dla starszych osób w szpitalach i
innych placówkach opieki.
Kwestia 2: Powszechny i równy dostęp do służby zdrowia
70. Inwestowanie w ochronę zdrowia i rehabilitację osób starszych wydłuża okres ich
zdrowego i aktywnego życia. Ostatecznym celem jest ciągłość opieki, od promocji zdrowia i
zapobiegania chorobom do świadczenia podstawowej opieki zdrowotnej, leczenia ostrych
przypadków, rehabilitacji, opieki środowiskowej dla osób z przewlekłymi problemami
zdrowotnymi, rehabilitacji fizycznej i psychicznej osób starszych, w tym starszych osób
niepełnosprawnych i paliatywnej opieki dla starszych osób cierpiących na bolesne lub
nieuleczalne choroby. Skuteczna opieka nad osobami starszymi musi obejmować czynniki
fizyczne, psychiczne, społeczne, duchowe i środowiskowe.
71. Podstawowa opieka zdrowotna jest niezbędną opieką zdrowotną opartą na praktycznych,
naukowych i społecznie akceptowalnych metodach i technologiach, dostępna powszechnie dla
społeczeństwa po kosztach na jakie wspólnota i państwo mogą sobie pozwolić utrzymując ją na
każdym etapie rozwoju, w duchu samodzielności i samostanowienia. Osoby starsze mogą
doświadczyć finansowych, fizycznych, psychologicznych i prawnych barier w dostępie do
służby zdrowia. Mogą one również spotkać się z dyskryminacją ze względu na wiek i
27
A/CONF.1979
niepełnosprawność w zakresie świadczenia usług, ponieważ ich leczenie może być postrzegana
jako mające mniejszą wartość niż leczenie osób młodszych.
72. Zdajemy sobie sprawę z powagi problemów zdrowia publicznego dotykających wiele
rozwijających się krajów oraz tych najmniej rozwiniętych, zwłaszcza problemów
wynikających z HIV/AIDS, gruźlicy, malarii i innych chorób. Podkreślamy potrzebę
Porozumienia Światowej Organizacji Handlu w sprawie uwzględnienia handlowych aspektów
praw własności intelektualnej w szerszych działaniach krajowych i międzynarodowych
mających na celu rozwiązanie tych problemów.
73. Ochrona własności intelektualnej ma znaczenie dla rozwoju nowych leków. Uznajemy
także obawy dotyczące jej wpływu na ceny leków. Zgadzamy się, że Porozumienie w sprawie
Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej nie powinno uniemożliwiać państwom
członkowskim podejmowania działań na rzecz ochrony zdrowia publicznego. Zatem,
podtrzymując nasze zobowiązanie w ramach Porozumienia, stwierdzamy, że może ono i
powinno być interpretowane i wdrażane w sposób, który wspierałby prawa rządów do ochrony
zdrowia publicznego i, w szczególności do promowania dostępu do leków dla wszystkich.
74. Główną odpowiedzialnością rządów jest określenie i monitorowanie standardów opieki
zdrowotnej, jak również zapewnienie opieki zdrowotnej dla wszystkich grup wiekowych.
Partnerstwa między rządami, społeczeństwem obywatelskim, w tym organizacjami
pozarządowymi i społecznościami lokalnymi i sektora prywatnego, stanowią cenny wkład w
usługi i opiekę dla osób starszych. Istotne jest jednak, aby uwzględnić, że usługi świadczone
przez rodziny i wspólnoty nie mogą być substytutem dla skutecznego systemu opieki
zdrowotnej.
75. Cel 1: Wyeliminowanie społecznych i ekonomicznych nierówności ze względu na
wiek, płeć lub jakikolwiek inny powód, w tym bariery językowe, w celu zapewnienia, że
starsze osoby mają powszechny i równy dostęp do opieki zdrowotnej.
Działania
(a) Podjęcie kroków w celu zapewnienia równego rozdziału opieki zdrowotnej i zasobów
rehabilitacji dla osób starszych, w szczególności, zwiększenie dostępu do tych zasobów
dla biednych starszych osób i promowanie ich dystrybucji na obszarach gdzie jest ona
niewystarczająca, takich jak obszary wiejskie i oddalone, w tym niedrogi dostęp do
niezbędnych leków i innych środków terapeutycznych;
(b) Promowanie równego dostępu do opieki dla biednych osób starszych, jak i dla tych, które
mieszkają na obszarach wiejskich lub oddalonych, między innymi, ograniczenie lub
zniesienie opłat, przepisy systemów ubezpieczeniowych i inne środki pomocy finansowej;
(c) Promowanie przystępnego cenowo dostępu do podstawowych lekarstw i innych środków
terapeutycznych;
(d) Edukowanie i ułatwienie osobom starszym efektywnego wykorzystania i wyboru usług
zdrowotnych i rehabilitacyjnych;
(e) Wdrożenie zobowiązań międzynarodowych w celu zapewnienia dostępu osobom
starszym do podstawowej opieki zdrowotnej bez dyskryminacji ze względu na wiek lub
inne przyczyny;
28
A/CONF.1979
(f) Zwiększenie dostępu osób starszych do podstawowej opieki zdrowotnej i podjęcie kroków
w celu wyeliminowania dyskryminacji w opiece zdrowotnej ze względu na wiek i inne
przyczyny;
(g) Wykorzystanie technologii takich jak telemedycyna, jeśli są dostępne, oraz kształcenie na
odległość, w celu zmniejszenia ograniczeń geograficznych i logistycznych w dostępie do
opieki zdrowotnej na obszarach wiejskich.
76. Cel 2: Rozwój i wzmocnienie podstawowych usług opieki zdrowotnej w celu
spełnienia potrzeb osób starszych oraz promowania ich włączenia w ten proces.
Działania
(a) Podjęcie kroków w celu zapewnienia powszechnego i równego dostępu do podstawowej
opieki zdrowotnej i stworzenie programów ochrony zdrowia dla osób starszych;
(b) Wspieranie społeczności lokalnych w świadczeniu pomocy zdrowotnej dla osób
starszych;
(c) Włączenie medycyny tradycyjnej do programów podstawowej opieki zdrowotnej w
stosownych przypadkach;
(d) Szkolenie podstawowe pracowników służby zdrowia i pracowników socjalnych w
zakresie gerontologii i geriatrii;
(e) Promowanie, na wszystkich poziomach, zawierania porozumień i stosowania zachęt do
mobilizowania
komercyjnych
przedsiębiorstw,
zwłaszcza
przedsiębiorstw
farmaceutycznych, do inwestowania w badania mające na celu znalezienie środków
zaradczych, które mogą być świadczone po przystępnych cenach w przypadku chorób,
które szczególnie dotykają osoby starsze w krajach rozwijających się i wezwanie
Światowej Organizacja Zdrowia do rozważenia możliwości zwiększenia partnerstwa
między sektorem publicznym i prywatnym w dziedzinie badań medycznych.
77. Cel 3: Rozwój ciągłej opieki zdrowotnej w celu zaspokojenia potrzeb osób starszych.
Działania
(a) Opracowanie mechanizmów regulacyjnych na odpowiednich poziomach w celu ustalenia
odpowiednich standardów opieki zdrowotnej i rehabilitacji osób starszych;
(b) Wdrażanie strategii rozwoju społeczności, które określają podstawy dla systematycznej
oceny potrzeb w zakresie planowania, realizacji i oceny lokalnych programów
zdrowotnych. Podstawa powinna obejmować wkład osób starszych;
(c) Poprawa koordynacji podstawowej opieki zdrowotnej, opieki długoterminowej i
świadczeń socjalnych oraz innych usług socjalnych;
(d) Wspieranie świadczenia opieki paliatywnej9 oraz jej integracji w ramach kompleksowej
opieki zdrowotnej. Rozwijanie w tym celu standardów szkolenia i opieki paliatywnej8 i
zachęcanie do stosowania podejścia multidyscyplinarnego wszystkich dostawców usług
opieki paliatywnej;
Opieka paliatywna, wg definicji Światowej Organizacji Zdrowia, jest aktywną, wszechstronną i
całościową opieką nad pacjentami chorującymi na nieuleczalne, postępujące choroby w końcowym
okresie życia. Celem jej jest poprawienie jakości życia chorych i ich rodzin. Obejmuje ona zwalczanie
bólu trudnego do opanowania i innych objawów somatycznych, łagodzenie cierpień psychicznych,
duchowych i socjalnych oraz wspomaga rodziny chorych .
9
29
A/CONF.1979
(e) Promowanie utworzenia i koordynacji pełnego zakresu usług w ramach ciągłej opieki, w
tym profilaktyki i promocji, podstawowej opieki, opieki w nagłych przypadkach,
rehabilitacji, długoterminowej opieki i opieki paliatywnej,8 tak by zasoby mogły być
wdrażane elastycznie i sprostać zmieniającym się potrzebom zdrowotnym osób starszych;
(f) Rozwój wyspecjalizowanych usług gerontologicznych i poprawa koordynacji ich działań
w ramach podstawowej opieki zdrowotnej i usług opieki socjalnej.
78. Cel 4: Udział osób starszych w rozwoju i umacnianiu usług opieki podstawowej i
długoterminowej.
Działania
(a) Uwzględnienie osób starszych w planowaniu, realizacji i ocenie programów opieki
socjalnej i zdrowotnej oraz programów rehabilitacyjnych;
(b) Zachęcanie dostawców usług zdrowotnych i socjalnych do pełnego włączenia osób
starszych w proces podejmowania decyzji dotyczących opieki nad nimi;
(c) Promowanie samoopieki u starszych osób i zmaksymalizowanie ich mocnych stron i
umiejętności w ramach opieki zdrowotnej i społecznej;
(d) Integracja potrzeb i postrzegania osób starszych w kształtowaniu polityki zdrowotnej.
Kwestia 3: Osoby starsze a HIV/AIDS
79. Rozpoznanie HIV/AIDS wśród osób starszych jest trudne, ponieważ objawy zakażenia
mogą być mylone z innymi zespołami niedoboru odporności, które występują u osób starszych.
Osoby starsze mogą być narażone na większe ryzyko zakażenia HIV tylko dlatego, że
zazwyczaj kampanie informacyjne nie są do nich adresowane, a tym samym nie mają wiedzy
jak chronić siebie przed zarażeniem.
80. Cel 1: Poprawa w ocenie wpływu HIV/AIDS na zdrowie osób starszych, zarówno
zakażonych jak i ich opiekunów lub członków rodziny.
Działania
(a) Zapewnienie i rozwinięcie kompilacji danych na temat HIV/AIDS w celu umożliwienia
oceny stopnia zakażenia HIV/AIDS u starszych osób;
(b) Zwrócenie szczególnej uwagi na starszych opiekunów pacjentów z HIV/AIDS, w tym
gromadzenie zarówno jakościowych jak i ilościowych danych dotyczących stanu zdrowia
i potrzeb starszych opiekunów.
81. Cel 2: Zapewnienie odpowiednich informacji, szkoleń na temat opieki, leczenia,
opieki medycznej i pomocy socjalnej dla starszych osób żyjących z HIV/AIDS i ich
opiekunów.
Działania
(a) Dostosowanie, w stosownych przypadkach, strategii w zakresie zdrowia publicznego i
strategii zapobiegawczych w celu uwzględnienia lokalnych epidemiologii. Informacje na
temat profilaktyki i zagrożeń związanych z HIV/AIDS dla wszystkich ludzi powinny
odpowiadać potrzebom osób starszych;
(b) Prowadzenie szkoleń dla starszych opiekunów, aby pomóc im w zapewnianiu skutecznej
opieki, przy jednoczesnej minimalizacji ewentualnego negatywnego wpływu na własne
zdrowie i dobrostan;
(c) Zapewnienie, że leczenie AIDS i strategie wsparcia uwzględniają potrzeby osób starszych
zarażonych HIV/AIDS.
30
A/CONF.1979
82. Cel 3: Poprawa i uwzględnienie wkładu starszych osób w rozwój w ramach pełnienia
roli opiekunów dla dzieci z chorobami przewlekłymi, w tym HIV/AIDS oraz roli
rodziców zastępczych.
Działania
(a) Dokonanie oceny ekonomicznych skutków HIV/AIDS dla starszych osób, szczególnie
pełniących rolę opiekunów, jak uzgodniono w Deklaracji Zobowiązań w sprawie
HIV/AIDS; 10
(b) Przyjęcie polityki mającej na celu zapewnienie wsparcia, opieki zdrowotnej i kredytów
dla starszych opiekunów, aby pomóc im w zaspokajaniu potrzeb dzieci i wnuków, zgodnie
z postanowieniami Deklaracji Milenijnej; 11
(c) Współpraca pomiędzy agencjami rządowymi i organizacjami pozarządowymi na rzecz
dzieci, młodzieży i starszych osób w kwestiach związanych z HIV/AIDS;
(d) Zachęcanie do przeprowadzania badań, w celu lepszego zrozumienia i podkreślenia
znaczenia wkładu osób starszych w rozwój społeczny i gospodarczy we wszystkich
krajach, w szczególności w krajach poważnie dotkniętych problemem HIV/AIDS oraz
upowszechnianie ich wyników.
Kwestia 4: Szkolenia opiekunów i pracowników służby zdrowia
83. Istnieje pilna potrzeba zwiększenia szans edukacyjnych w dziedzinie geriatrii i gerontologii
dla wszystkich pracowników służby zdrowia, którzy pracują z osobami starszymi oraz
rozwijania programów edukacyjnych na temat zdrowia i starszych osób dla specjalistów w
sektorze usług socjalnych. Opiekuni nieformalni także potrzebują dostępu do informacji i
szkoleń na temat podstawowej opieki nad osobami starszymi.
84. Cel 1: Zapewnienie lepszej informacji i szkolenia pracowników służby zdrowia i
para-profesjonalistów w zakresie potrzeb osób starszych.
Działania
(a) Inicjowanie i wspieranie programów edukacyjnych i szkoleniowych dla pracowników
służby zdrowia, opieki społecznej i nieformalnych opiekunów w zakresie opieki nad
osobami starszymi, w tym gerontologii i geriatrii, oraz wspieranie wszystkich krajów, w
szczególności krajów rozwijających się, w tych wysiłkach;
(b) Zapewnienie pracownikom opieki zdrowotnej i socjalnej programów kształcenia
ustawicznego, z myślą o zintegrowanym podejściu do zdrowia i dobrostanu starszych osób
i opieki nad nimi, a także społecznych i psychologicznych aspektów starzenia się;
(c) Poszerzanie oferty edukacyjnej dla profesjonalistów w zakresie gerontologii i geriatrii, w
tym za pośrednictwem specjalnych wysiłków zmierzających do zwiększenia rekrutacji
studentów na te kierunki.
Kwestia 5: Potrzeby osób starszych w zakresie zdrowia psychicznego
85. Na całym świecie problemy psychiczne są najczęstszą przyczyną niepełnosprawności i
obniżonej jakości życia. Problemy ze zdrowiem psychicznym nie są nieuniknionym rezultatem
starzenia się, ale można spodziewać się znacznego wzrostu liczby osób starszych z
zaburzeniami psychicznymi w miarę starzenie się społeczeństwa. Różne życiowe przypadki
10
11
Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego S-26/2, załącznik.
Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego 55/2.
31
A/CONF.1979
często mogą prowadzić do szeregu zaburzeń psychicznych, które, jeśli nie zostaną właściwie
zdiagnozowane, mogą prowadzić do niewłaściwego leczenia lub braku leczenia i/lub
niepotrzebnej instytucjonalizacji.
86. Strategie radzenia sobie z takimi chorobami obejmują leki, wsparcie psychospołeczne,
poznawcze programy szkoleniowe, szkolenia dla opiekunów z rodziny i personelu oraz
konkretne struktury opieki szpitalnej.
87. Cel 1: Opracowanie kompleksowych usług w zakresie zdrowia psychicznego,
począwszy od profilaktyki do wczesnej interwencji, świadczenie usług leczenia i
zarządzania problemami zdrowia psychicznego u osób starszych.
Działania
(a) Opracowanie i wdrożenie krajowych i lokalnych strategii mających na celu poprawę
zapobiegania, szybkiego wykrywania i leczenia chorób psychicznych w podeszłym wieku,
w tym procedur diagnostycznych, odpowiednich leków, psychoterapii i edukacji dla
profesjonalistów i nieformalnych opiekunów;
(b) Opracowanie, w stosownych przypadkach, skutecznych strategii w celu zwiększenia
poziomu oceny jakości i diagnozowania choroby Alzheimera i zaburzeń pokrewnych na
wczesnym etapie. Badania nad tymi zaburzeniami powinny być prowadzone w ujęciu
multidyscyplinarnym, które spełnia potrzeby pacjentów, pracowników służby zdrowia i
opiekunów;
(c) Realizacją programów pomocy dla osób z chorobą Alzheimera i chorobami psychicznymi,
umożliwiających im pozostanie w domu tak długo jak to możliwe i odpowiadanie na ich
potrzeby zdrowotne;
(d) Opracowanie programów wspierających samopomoc i zapewniających opiekę zastępczą
dla pacjentów, rodzin i innych opiekunów;
(e) Opracowanie psychospołecznych programów terapeutycznych w celu wspierania
reintegracji chorych zwolnionych ze szpitala;
(f) Opracowanie kompleksowej ciągłości usług we wspólnocie, aby uniknąć niepotrzebnej
instytucjonalizacji;
(g) Ustanowienie usług i udogodnień, które zapewniają bezpieczeństwo i leczenie, oraz
promowanie godności osobistej w celu zaspokojenia potrzeb osób starszych cierpiących
na zaburzenia psychiczne;
(h) Promowanie publicznej informacji na temat objawów, leczenia, następstw i rokowań w
odniesieniu do chorób psychicznych;
(i) Zapewnianie usług w zakresie zdrowia psychicznego dla osób starszych przebywających
w długoterminowych zakładach opieki;
(j) Zapewnienie ciągłych szkoleń dla pracowników służby zdrowia w zakresie wykrywania i
oceny wszelkich zaburzeń psychicznych i depresji.
Kwestia 6: Osoby starsze a niepełnosprawność
88. Częstość występowania niepełnosprawności wzrasta wraz z wiekiem. Starsze kobiety są
szczególnie narażone na niepełnosprawność w podeszłym wieku ze względu na, między
innymi, różnice między płciami w długości życia i podatność na choroby oraz nierówności
między płciami w ciągu całego życia.
32
A/CONF.1979
(a)
(b)
(c)
(d)
(e)
(f)
(g)
(h)
(i)
(j)
89. Skutki niepełnosprawności zwykle są pogłębiane przez negatywne stereotypy na temat
osób niepełnosprawnych, które mogą powodować obniżone oczekiwania w odniesieniu do ich
możliwości, i w polityce socjalnej, które nie pozwalają na realizację ich pełnego potencjału.
90. Umożliwienie interwencji i środowisk wspierających dla wszystkich osób starszych jest
niezbędne przy wspieraniu niezależności i motywowaniu starszych osób niepełnosprawnych do
pełnego uczestnictwa we wszystkich aspektach życia społecznego. Starzenie się osób z
upośledzeniem funkcji poznawczych jest czynnikiem, który należy uwzględnić w planowaniu i
w procesach decyzyjnych.
91. Cel 1: Utrzymanie maksymalnej wydajności funkcjonowania w całym cyklu życia i
promowanie pełnego uczestnictwa starszych osób niepełnosprawnych.
Działania
Zapewnienie, że programy dotyczące polityki krajowej i koordynacji działań związanych z
niepełnosprawnością obejmują kwestie dotyczące starszych osób niepełnosprawnych;
Stworzenie, w stosownych przypadkach, krajowych i lokalnych polityk w zakresie płci i wieku,
planów i programów leczenia i zapobiegania niepełnosprawności, z uwzględnieniem
czynników zdrowotnych, środowiskowych i społecznych;
Zapewnienie usług rehabilitacyjnych w zakresie zdrowia fizycznego i psychicznego dla
starszych osób niepełnosprawnych;
Opracowanie społecznościowych programów w celu edukowania o przyczynach
niepełnosprawności oraz informowania o tym, jak zapobiegać lub radzić sobie z
niepełnosprawnością w ciągu całego życia;
Tworzenie przyjaznych starszym ludziom standardów i środowisk w celu zapobieganiu
występowaniu lub pogorszeniu niepełnosprawności;
Zachęcanie do rozwijania opcji mieszkaniowych dla starszych osób niepełnosprawnych, które
zmniejszają bariery i zachęcają do niezależności oraz, w miarę możliwości, dostosowanie
przestrzeni publicznej, transportu i innych usług, jak również obiektów handlowych i usług
wykorzystywanych przez ogół społeczeństwa do potrzeb takich osób;
Zachęcanie do świadczenia rehabilitacji i opieki odpowiedniej oraz technologii
wspomagających dla starszych osób niepełnosprawnych, w celu spełnienia ich potrzeb,
wspierania i pełnej integracji ze społeczeństwem;
Promowanie, zgodnie z obowiązującym prawem międzynarodowym, w tym z umowami
międzynarodowymi, dostępu dla wszystkich, bez dyskryminacji, w tym dla najbardziej
wrażliwych grup ludności, do leków lub technologii medycznych, oraz ich dostępności
finansowej dla wszystkich, w tym dla osób w niekorzystnej sytuacji;
Zachęcanie i ułatwianie tworzenia samopomocowych organizacji starszych osób
niepełnosprawnych i ich opiekunów;
Zachęcanie pracodawców do wrażliwości na potrzeby starszych osób niepełnosprawnych,
zdolnych do pracy zarobkowej albo wolontariackiej.
C. Kierunek priorytetowy III: Zapewnienie środowisk wspierających i wspomagających
92. Promowanie środowiska wspierającego rozwój społeczny było jednym z głównych celów
uzgodnionych na Światowym Szczycie Rozwoju Społecznego. Został on odnowiony i
umocniony na dwudziestej czwartej sesji specjalnej Zgromadzenia Ogólnego na temat rozwoju
społecznego.
Zobowiązanie to obejmuje istotne warunki ramowe, takie jak:
33
A/CONF.1979
współuczestniczące, przejrzyste i odpowiedzialne systemy polityczne, dobre zarządzanie na
poziomie krajowym i międzynarodowym, zgodnie z Deklaracją Milenijną, uznanie
powszechnego, niepodzielnego, współzależnego i powiązanego charakteru wszystkich praw
człowieka; zwiększenie pomocy zewnętrznej dla krajów rozwijających się poprzez oficjalną
pomoc rozwojową i zmniejszenie zadłużenia; uznanie ważnej interakcji pomiędzy politykami
środowiskowymi, gospodarczymi i społecznymi; lepszy dostęp dla krajów rozwijających się i
krajów o gospodarkach w okresie przejściowym do rynków krajów rozwiniętych; oraz
zmniejszenie negatywnego oddziaływania międzynarodowych zawirowań finansowych.
Realizacja tych i innych aspektów sprzyjającego wspomagającego i wzrost gospodarczy oraz
rozwój społeczny, do którego się przyczyniają, umożliwi osiągnięcie celów i zasad
uzgodnionych w niniejszym międzynarodowym planie działania.
93. Mobilizacja krajowych i międzynarodowych środków na rozwój społeczny jest istotnym
elementem realizacji międzynarodowego planu działania w kwestii starzenia się społeczeństw
(2002). Od 1982 roku reformy mające na celu promowanie skutecznego i efektywnego
wykorzystania istniejących zasobów zyskały większą popularność. Jednak niewystarczające
krajowe poziomy generowania i pobierania dochodów, w połączeniu z nowymi wyzwaniami w
zakresie usług socjalnych i systemów zabezpieczenia socjalnego wynikającymi ze zmian
demograficznych i innych czynników, zagrażają finansowaniu usług socjalnych i systemów
ochrony socjalnej w wielu krajach. Widoczna jest również większa akceptacja poglądu, że
wzrost zadłużenia najbardziej zadłużonych krajów rozwijających się jest nie do utrzymania i
stanowi jedną z głównych przeszkód na drodze do osiągnięcia postępów w zrównoważonym
rozwoju i eliminacji ubóstwa. W wielu krajów rozwijających się, a także krajach o
gospodarkach w okresie przejściowym, obsługa nadmiernego zadłużenia poważnie ogranicza
możliwości rozwoju społecznego i zapewnienia podstawowych usług.
94. Z niepokojem obserwujemy bieżące szacunki dotyczące dramatycznych niedoborów
zasobów wymaganych dla osiągnięcia celów rozwoju uzgodnionych na szczeblu
międzynarodowym, również tych zawartych w Deklaracji Milenijnej.
Osiągnięcie
uzgodnionych na szczeblu międzynarodowym celów rozwoju, również tych zawartych w
Deklaracji Milenijnej, wymaga nowego partnerstwa między krajami rozwiniętymi i
rozwijającymi się. Zobowiązujemy się do realizacji odpowiednich polityk, do dobrego
zarządzania na wszystkich szczeblach i do rządów prawa. Ponadto zobowiązujemy się do
mobilizowania krajowych zasobów, przyciągania międzynarodowych przepływów,
promowania handlu międzynarodowego jako motoru rozwoju, zwiększenia międzynarodowej
współpracy finansowej i technicznej dla rozwoju, zrównoważonego finansowania długów i
zmniejszania zadłużenia zewnętrznego oraz zwiększenie spójności i zgodności
międzynarodowych systemów walutowych, finansowych i handlowych.
95. Zobowiązania do wzmocnienia polityk i programów w celu stworzenia spójne
społeczeństwa otwartego na wszystkich - kobiety i mężczyzn, dzieci, młodzieży i osoby starsze
- są również istotne. Niezależnie od sytuacji osób starszych, wszyscy mają prawo do życia w
środowisku, które zwiększa ich możliwości. Podczas gdy niektóre osoby starsze wymagają
wsparcia i opieki, większość z nich chce i może nadal być aktywna i produktywna, również
poprzez wolontariat. Potrzebne są polityki, które motywują starsze osoby i wspierają ich wkład
w społeczeństwo. Obejmuje to dostęp do podstawowych usług, takich jak czysta woda i
34
A/CONF.1979
odpowiednia żywność. Potrzebne są również polityki, które jednocześnie wzmocnią zarówno
proces rozwoju przez całe życie i niezależność oraz wesprą instytucje społeczne oparte na
zasadach wzajemności i współzależności. Rządy muszą odgrywać kluczową rolę w
formułowaniu i wdrażaniu polityk propagujących takie sprzyjające środowisko, przy
jednoczesnym zaangażowaniu społeczeństwa obywatelskiego i samych osób starszych.
Kwestia 1: Środowisko mieszkaniowe i środowisko życia
96. Kwestie mieszkaniowe i związane z nimi środowisko są szczególnie ważne dla osób
starszych, z uwzględnieniem takich czynników jak: dostępność i bezpieczeństwo; ciężar
finansowy utrzymania domu; oraz ważne emocjonalne i psychologiczne zabezpieczenie
gospodarstwa domowego. Uznaje się, że dobre warunki mieszkaniowe mogą promować dobre
zdrowie i dobrostan. Ważne jest również zapewnienie osobom starszym, w miarę możliwości,
odpowiedniego wyboru miejsca zamieszkania; czynnik ten musi zostać uwzględniony w
politykach i programach.
97. W krajach rozwijających się, i w niektórych kraje o gospodarkach w okresie przejściowym,
proces szybkiego starzenia się populacji ma miejsce w sytuacji ciągłej urbanizacji, a rosnąca
liczba osób, które starzeją się w miastach nie ma dostępu do tanich mieszkań i usług.
Jednocześnie duża liczba osób starzeje się w izolacji na obszarach wiejskich, a nie w
tradycyjnym środowisku wielopokoleniowej rodziny. Pozostawione same sobie, osoby te
często nie mają dostępu do odpowiednich środków transportu i systemów wsparcia.
98. W krajach rozwiniętych, środowisko oraz odpowiedni transport dla osób starszych są
również coraz poważniejszym problemem. Osiedla mieszkaniowe są z reguły projektowane
dla młodych rodzin, które posiadają własny środek transportu. Transport stanowi problem na
obszarach wiejskich, ponieważ osoby starsze bardziej polegają na komunikacji miejskiej, która
jest często niewystarczająca na obszarach wiejskich. Ponadto, niektóre starsze osoby mogą
nadal mieszkać w domach, których nie są w stanie utrzymać po wyprowadzeniu się dzieci lub
po śmierci współmałżonka.
99. Cel 1: Promowanie "starzenia się na miejscu" we wspólnocie z uwzględnieniem
indywidualnych preferencji i niedrogich opcji mieszkaniowych dla osób starszych.
Działania
(a) Promowanie rozwoju społeczności międzypokoleniowych;
(b) Koordynowanie wielosektorowych działań wspierających ciągłą integrację osób starszych
z ich rodzinami i społecznościami;
(c) Zachęcanie do inwestycji w lokalną infrastrukturę, w transport, ochronę zdrowia, warunki
sanitarne i bezpieczeństwo, w celu wspierania wielopokoleniowych społeczności;
(d) Wprowadzenie polityki i wspieranie inicjatyw ułatwiających dostęp osób starszych do
dóbr i usług;
(e) Promowanie sprawiedliwego przydziału mieszkań socjalnych dla osób starszych;
(f) Łączenie tanich mieszkań z usługami socjalnymi, w celu zapewnienia integracji
rozwiązań życiowych, opieki długoterminowej i możliwości interakcji społecznych;
(g) Promowanie projektów mieszkaniowych dostępnych dla osób starszych i zapewnienie
łatwe dostępu do budynków i przestrzeni publicznej;
(h) Zapewnienie osobom starszym, ich rodzinom i opiekunom terminowej i skutecznej
informacji i porad na temat dostępnych opcji mieszkaniowych;
35
A/CONF.1979
(i) Zapewnienie, że mieszkania przewidziane dla osób starszych uwzględniają ich potrzeby;
(j) Promowanie dostępności opcji mieszkaniowych dla osób starszych.
100.
Cel 2: Poprawa sytuacji w budownictwie mieszkaniowym i środowisku
w celu promowania samodzielnego życia, z uwzględnieniem potrzeb osób starszych, w
szczególności osób niepełnosprawnych.
Działania
(a) Zapewnienie, że nowe przestrzenie miejskie są wolne od barier dla mobilności i dostępu;
(b) Promowanie stosowania technologii i usług rehabilitacyjnych mających na celu
wspieranie niezależnego życia;
(c) Sprostanie potrzebie wspólnego, wielopokoleniowego współżycia poprzez projektowanie
budynków mieszkalnych i przestrzeni publicznej;
(d) Pomoc osobom starszym w pokonywaniu barier dla mobilności i dostępu w ich
mieszkaniach.
101.
Cel 3: Poprawa dostępności przystępnych cenowo środków transportu
dla osób starszych.
Działania
(a) Zwiększenie dostępu do skutecznych usług publicznego transportu na obszarach wiejskich
i miejskich;
(b) Ułatwienie wzrostu alternatywnych form transportu publicznego i prywatnego w
miastach, takich jak sąsiedzkie przedsiębiorstwa i usługi;
(c) Wspieranie szkoleń i ocen dla starszych kierowców, projektowanie bezpieczniejszych
dróg i rozwój nowych rodzajów pojazdów, które zaspokajają potrzeby osób starszych i
niepełnosprawnych.
Kwestia 2: Opieka i wsparcie dla opiekunów
102.
Zapewnienie opieki dla osób, które jej potrzebują, zarówno przez osoby
starsze lub dla nich jest najczęściej odpowiedzialnością rodziny lub środowiska, zwłaszcza w
krajach rozwijających się. Rodziny i społeczności odgrywają również kluczową rolę w
profilaktyce, opiece, udzielaniu wsparcia i leczeniu osób dotkniętych HIV/AIDS. W
przypadku, gdy opiekunowie są osobami starszymi, należy ustanowić przepisy, aby im pomóc;
a tam gdzie oni są odbiorcami opieki istnieje potrzeba ustanowienia i wzmocnienia zasobów
ludzkich oraz infrastruktury zdrowotnej i społecznej jako imperatywu dla skutecznej realizacji
profilaktyki, leczenia, opieki i wsparcia. System opieki powinien zostać wzmocniony przez
polityki publiczne ponieważ odsetek populacji która wymaga takiej opieki zwiększa się.
103.
Nawet w krajach o dobrze rozwiniętych formalnych politykach opieki, więzi
międzypokoleniowe i zasady wzajemności sprawiają, że opieka przeważnie nadal pozostaje
nieformalna. Opieka nieformalna ma charakter uzupełniający i nie zastępuje profesjonalnej
opieki. Starzenie się we własnej wspólnocie jest idealnym rozwiązaniem we wszystkich
krajach. Jednak w wielu krajach opieka rodzina bez wynagrodzenia dla opiekunów przyczynia
się do nowych napięć ekonomicznych i społecznych. W szczególności, koszt dla kobiet, które
w większości sprawują nieformalną opiekę, są obecnie uwzględniane. Kobiety opiekunowie
ponoszą karę finansową w postaci niskich składek emerytalnych z powodu nieobecności na
rynku pracy, utraconych szans i niższych dochodów. Ponoszą również fizyczne i emocjonalne
koszty stresu związane z pogodzeniem pracy i obowiązków domowych. Sytuacja jest
36
A/CONF.1979
szczególnie wymagająca w przypadku kobiet opiekujących się zarówno dziećmi jak i osobami
starszymi.
104.
W wielu częściach świata, zwłaszcza w Afryce, pandemia HIV/AIDS
zmusiła starsze kobiety, żyjące w i tak trudnych warunkach, do wzięcia na siebie dodatkowego
obciążenie w postaci opieki nad dziećmi i wnukami z HIV/AIDS i wnukami osieroconymi z
powodu AIDS. W sytuacji gdy normalne jest by to dorosłe dzieci opiekowały się starzejącymi
się rodzicami, wiele starszych osób musi niespodziewanie zająć się opieką nad słabymi dziećmi
lub zastąpić wnukom rodziców.
105.
W ciągu ostatnich dwóch dekad, opieka środowiskowa i starzenie się na
miejscu stały się celami polityk wielu rządów. Czasami powody były finansowe, ponieważ
zakładano, że rodziny będą w większości sprawować opiekę; opieka środowiskowa ma
kosztować mniej niż domy opieki. Bez odpowiedniej pomocy, opiekunowie rodzinni mogą być
przeciążeni. Ponadto, formalne systemy opieki wspólnotowej, nawet jeżeli takie istnieją,
często nie mają wystarczających środków i są słabo koordynowane. W rezultacie, domy opieki
mogą być preferowaną opcją dla starszych osoby lub ich opiekunów. W związku z tymi
kwestiami, ciągłość niedrogiej opieki, od rodziny do instytucji, jest pożądana. Ostatecznie
udział osób starszych w ocenie własnych potrzeb i monitorowaniu realizacji usług ma
kluczowe znaczenie dla wyboru najbardziej efektywnej opcji.
106.
Cel 1: Dostarczenie ciągłej opieki i usług dla osób starszych z różnych
źródeł oraz wsparcie dla opiekunów.
Działania
(a) Podjęcie kroków w celu zapewnienia opieki środowiskowej i wsparcia dla opieki
rodzinnej;
(b) Zwiększenie jakości opieki i dostępu do długoterminowej opieki środowiskowej dla osób
starszych mieszkających samotnie w celu umożliwienia im samodzielnego życia jako
alternatywa dla hospitalizacji i domów opieki;
(c) Wspieranie opiekunów poprzez mechanizmy szkoleniowe, informacyjne, psychologiczne,
ekonomiczne, społeczne i legislacyjne;
(d) Podjęcie kroków w celu zapewnienia świadczenia pomocy dla osób starszych, w
przypadku gdy nieformalne wsparcie jest niedostępne, została utracone lub nie jest
pożądane;
(e) Wspieranie badań porównawczych w systemach opieki w różnych kulturach i
środowiskach;
(f) Przygotowanie i wdrożenie strategii dla zaspokojenia szczególnych potrzeb starzejących
się opiekunów dla osób z upośledzeniem funkcji poznawczych;
(g) Ustanowienie i stosowanie standardów i mechanizmów w celu zapewnienia jakości opieki
zdrowotnej w oficjalnych placówkach opieki;
(h) Opracowanie społecznych systemów wsparcia, zarówno formalnych jak i nieformalnych,
mających na celu zwiększanie zdolności rodzin do opieki nad osobami starszymi, w tym w
szczególności zapewnienie długoterminowego wsparcia i usług dla coraz większej liczby
niedołężnych osób starszych;
37
A/CONF.1979
(i) Poprawa za pomocą odpowiednich środków, samodzielności starszych kobiet i mężczyzn
oraz stworzenie warunków, które promują jakość życia oraz umożliwiają im pracę i
samodzielnie życie w swoich społecznościach, tak długo jak to możliwe i pożądane;
(j) Promowanie świadczenia opieki środowiskowej i wspieranie opieki rodzinnej, z
uwzględnieniem równego podziału obowiązków w zakresie opieki między kobietami i
mężczyznami za pomocą środków do lepszego godzenia pracy i życia rodzinnego.
107.
Cel 2: Wspieranie sprawowania opieki przez osoby starsze, szczególnie
starsze kobiety.
Działania
(a) Zachęcanie do udzielania wsparcia społecznego, w tym opieki zastępczej, poradnictwa i
informacji zarówno dla starszych opiekunów jak i rodzin znajdujących się pod ich opieką;
(b) Określenie, w jaki sposób można pomóc osobom starszym, w szczególności starszym
kobietom, w zapewnianiu opieki oraz spełnianiu ich potrzeb społecznych, ekonomicznych
i psychologicznych;
(c) Wzmocnienie pozytywnej roli dziadków w wychowaniu wnuków;
(d) Uwzględnienie rosnącej liczby starszych opiekunów w planach świadczenia usług.
Kwestia 3: Zaniedbania, nadużycia i przemoc
108.
Zaniedbania, nadużycia i przemoc wobec osób starszych przybierają różne
formy - fizyczną, psychiczną, emocjonalną, finansową - i występują w każdej sferze
społecznej, gospodarczej, etnicznej i geograficznej. Proces starzenia się niesie ze sobą
możliwość spadku zdolności leczenia, tak więc starsze osoby będące ofiarami przemocy mogą
nigdy w pełni nie odzyskać zdrowia fizycznego lub emocjonalnego. Wpływ urazu może być
nawet większy, ponieważ wstyd i strach powodują niechęć do szukania pomocy. Społeczności
muszą współpracować, aby zapobiec nadużyciom, oszustwom wobec konsumentów i
przestępstwom przeciw osobom starszym.
Profesjonaliści muszą rozpoznać ryzyko
potencjalnego zaniedbania, nadużycia lub przemocy przez formalnych i nieformalnych
opiekunów zarówno w domu jak i w społeczności i instytucjach.
109.
Starsze kobiety są bardziej narażone na przemoc fizyczną i psychiczną z
powodu dyskryminacyjnych postaw społecznych i braku realizacji praw człowieka dla kobiet.
Niektóre szkodliwe tradycyjne i zwyczajowe praktyki skutkują nadużyciami i przemocą wobec
starszych kobiet, często pogłębianą przez ubóstwo i brak dostępu do ochrony prawnej.
110.
Ubóstwo kobiet jest bezpośrednio związane z brakiem możliwości
ekonomicznych i autonomii, brakiem dostępu do zasobów ekonomicznych, w tym kredytów,
własności gruntów i dziedziczenia, brakiem dostępu do edukacji i usług pomocniczych i ich
minimalnym udziałem w procesie podejmowania decyzji. Ubóstwo może doprowadzić
kobiety do sytuacji, w której są one narażone na wykorzystywanie seksualne.
111.
Cel 1: Eliminacja wszelkich form zaniedbania, nadużyć i przemocy
wobec starszych osób.
Działania
(a) Zwiększenie wrażliwości profesjonalistów i edukacja ogółu odbiorców, z
wykorzystaniem multimediów i innych kampanii uświadamiających na temat nadużyć
wobec osób starszych;
38
A/CONF.1979
(b) Znieść obrzędów związanych z owdowieniem, które są szkodliwe dla zdrowia i
dobrostanu kobiet;
(c) Ustanowienie prawodawstwa i wzmocnienie wysiłków prawnych w celu wyeliminowania
nadużyć wobec osób starszych;
(d) Wyeliminowanie szkodliwych tradycyjnych praktyk z udziałem osób starszych;
(e) Wspieranie współpracy między rządem a społeczeństwem obywatelskim, w tym
organizacjami pozarządowymi, w odniesieniu do nadużyć wobec starszych osób poprzez,
między innymi, opracowanie inicjatyw społecznych;
(f) Minimalizowanie ryzyka narażenia starszych kobiet na wszelkie formy zaniedbań,
nadużyć i przemocy poprzez zwiększanie świadomości społecznej, a także ochrona
starszych kobiet przed takimi zaniedbaniami, nadużyciami i przemocą, zwłaszcza w
sytuacjach krytycznych;
(g) Zachęcanie do dalszych badań nad przyczynami, charakterem, zakresem, znaczeniem i
konsekwencjami wszelkich form przemocy wobec starszych kobiet i mężczyzn i szerokie
rozpowszechnianie wyników badań i studiów.
112.
Cel 2: Tworzenie usług wspierających rozwiązania problemu nadużyć
wobec starszych osób.
Działania
(a) Utworzenie usług dla ofiar przemocy i organizacja rehabilitacji dla sprawców;
(b) Zachęcanie pracowników służby zdrowia i opieki społecznej, jak również ogółu
społeczeństwa do zgłaszania podejrzeń stosowania przemocy wobec osób starszych;
(c) Zachęcanie pracowników służby zdrowia i opieki społecznej do informowania starszych
osób będących ofiarami nadużyć o możliwościach udzielenia ochrony i wsparcia;
(d) Włączenie kwestii rozwiązywania problemów przemocy wobec starszych osób do
programu szkoleń dla opiekunów;
(e) Ustanowienie programów informacyjnych w celu informowania starszych osób o
oszustwach wobec konsumentów.
Kwestia 4: Opinie na temat starzenia się
113.
Pozytywny obraz starzenia się jest integralnym aspektem związanym z
międzynarodowym planem działania w kwestii starzenia się społeczeństw (2002).
Uwzględnienie autorytetu, mądrości, godności i powściągliwości, które przychodzą wraz z
wieloletnim doświadczeniem stanowi element szacunku dla starszych ludzi. Wartości te są
często pomijane w niektórych społeczeństwach i osoby starsze są niezgodnie z prawdą
przedstawiane jako obciążenie dla gospodarki, z ich potrzebami w zakresie opieki zdrowotnej i
wsparcia. Mimo że kwestia starzenia się w dobrym zdrowiu jest coraz ważniejszym
zagadnieniem dla osób starszych, koncentrowanie się na skali i kosztach opieki zdrowotnej,
emeryturach i innych usługach, czasami sprzyja negatywnemu obrazowi starzenia się.
Wizerunek osób starszych jako atrakcyjnych, różnorodnych i kreatywnych mających ważny
wkład w społeczeństwo powinien rywalizować o uwagę ogółu. Starsze kobiety są szczególnie
narażone na negatywne i wprowadzające w błąd stereotypy: zamiast przedstawiana w sposób,
który odzwierciedla ich wkład, mocne strony i zaradność i ludzkie podejście, są często
przedstawiane jako słabe i zależne. Wzmacnia to praktyki wykluczające starsze kobiety na
szczeblu lokalnym i krajowym.
39
A/CONF.1979
114.
Cel 1: Wzmocnienie publicznego uznania autorytetu, mądrości,
wydajności i innego ważnego wkładu starszych osób.
Działania
(a) Opracowanie i szerokie promowanie ram politycznych, w których istnieje indywidualna i
zbiorowa odpowiedzialność za uznanie przeszłego i obecnego wkładu osób starszych,
mających na celu przeciwdziałanie uprzedzeniom i mitom, a tym samym służących
leczeniu starszych osób z szacunkiem i wdzięcznością, godnością i wrażliwością;
(b) Zachęcanie środków masowego przekazu do promowania obrazu, który podkreśla
mądrość, mocne strony, odwagę i zaradność starszych kobiet i mężczyzn, w tym starszych
osób niepełnosprawnych;
(c) Zachęcanie nauczycieli do uznania i uwzględniania na kursach wkładu osób w każdym
wieku, w tym osób starszych;
(d) Zachęcanie mediów do porzucenia stereotypów i do przedstawiania pełnej różnorodności
rodzaju ludzkiego;
(e) Uznanie, że media mogą się przyczynić do wprowadzenia zmian i mogą pomóc w
przedstawianiu roli osób starszych w strategiach rozwoju, w tym na obszarach wiejskich;
(f) Ułatwienie wkładu starszych kobiet i mężczyzn w prezentację przez media ich
działalności i obaw;
(g) Zachęcanie mediów i sektora prywatnego i publicznego do unikania dyskryminacji ze
względu na wiek w miejscu pracy oraz przedstawiania pozytywnego wizerunku osób
starszych;
(h) Promowanie pozytywnego wizerunku starszych kobiet, aby zwiększyć ich samoocenę.
40
A/CONF.1979
III. Wdrażanie i kontynuacja
115.
Realizacja międzynarodowego planu działania w kwestii starzenia się
społeczeństw (2002) będzie wymagała działania na wszystkich szczeblach w celu reagowania
na przyszłe zmiany demograficzne i zmobilizowania umiejętności i energii osób starszych.
Będzie to wymagało systematycznych ocen w odpowiedzi na nowe wyzwania. Ponadto
istnieje krytyczna i ciągła potrzeba międzynarodowej pomocy dla krajów rozwijających się w
prowadzeniu polityki dotyczącej starzenia się.
116.
Realizacja międzynarodowego planu działania w kwestii starzenia się (2002)
wymaga również, między innymi, politycznej, ekonomicznej, etycznej i duchowej wizji
rozwoju społecznego osób starszych opartego na godności osobistej, prawach człowieka,
równości, szacunku, pokoju, demokracji, wzajemnej odpowiedzialności i współpracy oraz
pełnym poszanowanie różnych wartości religijnych, etycznych i kulturowych.
Działania na szczeblu krajowym
117.
Podstawową odpowiedzialnością rządów jest wdrażanie zaleceń
międzynarodowej planu działań (2002). Niezbędnym pierwszym krokiem w skutecznej
realizacji planu jest umieszczenie kwestii starzenia się i obaw osób starszych w krajowych
ramach rozwoju i strategiach zwalczania ubóstwa. Innowacje programowe, mobilizacja
zasobów finansowych i rozwój niezbędnych zasobów ludzkich będą podejmowane
jednocześnie. W związku z tym, postępy w realizacji planu powinny być uzależnione od
skutecznego partnerstwa między rządami, wszystkimi elementami społeczeństwa
obywatelskiego i sektorem prywatnym, a także ze wspomagającym środowiskiem opartym,
między innymi, na demokracji, praworządności, szacunku dla praw człowieka, podstawowych
wolnościach i dobrym zarządzaniu na wszystkich szczeblach, w tym na poziomie krajowym i
międzynarodowym.
118.
Rola organizacji pozarządowych jest ważna we wspieraniu rządów w ich
realizacji, ocenie i prowadzeniu dalszych działań związanych z międzynarodowym planem
działania (2002).
119.
Należy dołożyć starań, aby promować kontynuację międzynarodowego
planu działania w formie instytucjonalnej, w tym, w stosownych przypadkach, utworzenie
agencji ds. starzenia się i krajowych komitetów. Krajowe komitety ds. starzenia się, z
przedstawicielami właściwych sektorów społeczeństwa obywatelskiego, w szczególności
organizacji osób starszych, mogą mieć bardzo cenny wkład i służyć jako krajowe mechanizmy
doradztwa i koordynacji w kwestiach starzenia się.
120.
Inne kluczowe elementy realizacji obejmują: skuteczną organizację osób
starszych; działania edukacyjne, szkoleniowe i badawcze na temat starzenia się; oraz zbieranie
i analizy danych, takie jak zestawienia płci i wieku dla planowanych polityk, monitorowania i
oceny. Niezależny, bezstronny proces monitorowania postępów w realizacji jest również
cenne i może być prowadzony przez niezależne instytucje. Rządy, a także społeczeństwo
obywatelskie, mogą ułatwić mobilizację zasobów poprzez organizacje reprezentujące i
wspierające starsze osoby przez zwiększanie zachęt.
41
A/CONF.1979



Międzynarodowe działania
121.
Zdajemy sobie sprawę, że globalizacja i współzależność otwierają nowe
możliwości dla wzrostu gospodarki światowej oraz rozwoju i poprawy standardów życia na
całym świecie poprzez handel, inwestycje i przepływy kapitału i postęp technologiczny, w tym
technologii informacyjnych. Jednocześnie nadal istnieją poważne wyzwania, w tym poważne
kryzysy finansowe, brak bezpieczeństwa, ubóstwo, wykluczenia i nierówności w obrębie i
między społeczeństwami. Poważne przeszkody na drodze do dalszej integracji i pełnego
udziału w światowej gospodarce, w szczególności w krajach najmniej rozwiniętych, oraz
niektórych krajach z gospodarkami w okresie przejściowym. Jeżeli korzyści z rozwoju
gospodarczego i społecznego nie zostaną rozszerzone na wszystkie kraje, coraz więcej ludzi we
wszystkich krajach, a nawet całych regionach, pozostanie na marginesie światowej gospodarki.
Musimy działać teraz, żeby pokonać te przeszkody wpływające na ludzi i kraje oraz realizować
pełny potencjał możliwości dla dobra wszystkich.
122.
Globalizacja stwarza możliwości i wyzwania. Kraje rozwijające się i kraje o
gospodarkach w okresie przejściowym stoją w obliczu szczególnych trudności w reagowaniu
na te wyzwania i możliwości. Globalizacja powinna być w pełni otwarta i sprawiedliwa, i
istnieje silna potrzeba realizacji polityk i podejmowania środków na poziomie krajowym i
międzynarodowym, opracowanych i realizowanych z pełnym i skutecznym udziałem krajów
rozwijających się i krajów o gospodarkach w okresie przejściowym, aby pomóc im skutecznie
reagować na te wyzwania i możliwości.
123.
W celu uzupełnienia krajowych wysiłków na rzecz rozwoju, ściślejsza
współpraca międzynarodowa jest niezbędna by wspierać kraje rozwijające się i kraje najsłabiej
rozwinięte oraz kraje dokonujące transformacji gospodarki, w realizacji międzynarodowego
planu działań (2002), uznając jednocześnie znaczenie pomocy oraz zapewniając pomoc
finansową, między innymi poprzez:
uznając pilną konieczność poprawy spójności i zarządzania w międzynarodowych systemach
finansowych i handlowych. Aby przyczynić się do tego celu, podkreślamy wagę kontynuacji
poprawy globalnego zarządzania gospodarczego i wzmocnienia roli Narodów Zjednoczonych
jako lidera w promowaniu rozwoju. W tym samym celu powinno się podjąć działania by
wzmocnić na poziomie krajowym koordynację między wszystkimi właściwymi
ministerstwami i instytucjami. Podobnie, należy wspierać koordynację polityk i programów
międzynarodowych instytucji oraz spójność na poziomie operacyjnym i międzynarodowym w
celu osiągnięcia celów deklaracji milenijnej w zakresie wzrostu gospodarczego,
zrównoważonego rozwoju i zwalczania ubóstwa.
Odnotowując trwające prace na rzecz reformy międzynarodowych finansów, które muszą
być utrzymane przy większej przejrzystości i skutecznym udziale krajów rozwijających się i
krajów o gospodarkach w okresie przejściowym. Jednym z głównych celów reformy jest
zwiększenie finansowania na rozwój i eliminację ubóstwa. Podkreślamy również nasze
zaangażowanie w zabezpieczenie krajowych sektorów finansowych, które w istotny sposób
przyczyniają się do krajowych wysiłków na rzecz rozwoju jako ważny element
międzynarodowej architektury finansowej, wspierającej rozwój.
Wezwanie do szybkiego i zgodnego działania na rzecz skutecznego rozwiązywania
problemów zadłużenia krajów najsłabiej rozwiniętych, rozwijających się krajów o niskich
42
A/CONF.1979

dochodach i średniozamożnych krajów rozwijających się, w sposób kompleksowy i
sprawiedliwy za pośrednictwem różnych krajowych i międzynarodowych działań mających na
celu zrównoważenie długu w dłuższej perspektywie, w tym w stosownych przypadkach,
poprzez mechanizmy redukcji zadłużenia, takich jak swapy dłużne dotyczące projektów.
Uznanie, że znaczny wzrost oficjalnej pomocy rozwojowej i innych zasobów będzie
konieczny, jeśli kraje rozwijające się mają osiągnąć uzgodnione na szczeblu
międzynarodowym cele w zakresie rozwoju, w tym te zawarte w Deklaracji Milenijnej.
Wzywamy kraje rozwinięte, które tego nie uczyniły, do poczynienia wysiłków w celu
osiągnięcia celu przeznaczenia 0,7 procent produktu krajowego brutto (PKB) jako oficjalnej
pomocy dla krajów rozwijających się i 0,15 procent PKB krajów rozwiniętych dla krajów
najsłabiej rozwiniętych i by zachęcić kraje rozwijające się do wykorzystania postępów w
ramach zapewnienia, że oficjalna pomoc rozwojowa jest efektywnie wykorzystywana w celu
osiągnięcia celów rozwojowych.
124.
Wzmocniona i ukierunkowana międzynarodowa współpraca i skuteczne
zaangażowanie ze strony krajów rozwiniętych i międzynarodowych agencji rozwoju wzmocni i
umożliwi wdrożenie międzynarodowego planu działania. Międzynarodowe instytucje
finansowe i regionalne banki rozwoju zachęcamy do przeanalizowania i dostosowania polityk
udzielania pożyczek w celu zapewnienia, że osoby starsze są uwzględniane jako zasoby
rozwojowe i są brane pod uwagę w politykach i projektach na rzecz pomocy krajom
rozwijającym się oraz krajów w okresie transformacji gospodarki w ramach realizacji
międzynarodowego planu działania (2002).
125.
Równie ważne jest zaangażowanie funduszy i programów ONZ
zapewniających integrację kwestii starzenia się w programach i projektach, w tym na szczeblu
krajowym. Bardzo ważne jest wsparcie społeczności międzynarodowej i międzynarodowych
agencji rozwoju dla organizacji, które wspierają szkolenia i budowanie potencjału w zakresie
starzenia się w krajach rozwijających się.
126.
Inne priorytety współpracy międzynarodowej w zakresie starzenia się
powinny obejmować wymianę doświadczeń i najlepszych praktyk, wyniki badań i
gromadzenie danych w celu wspierania rozwoju polityk i programów, określenie projektów
generujących dochód i rozpowszechnianie informacji.
127.
Zarząd Główny ONZ ds. Koordynacji powinien uwzględniać cały system
wdrażania międzynarodowego planu działania w kwestii starzenia się społeczeństw (2002)
podczas swoich posiedzeń. Punkty kontaktowe, które zostały utworzone w systemie
Organizacji Narodów Zjednoczonych w ramach przygotowań do światowej konferencji
poświęconej starzeniu się powinny być utrzymywane i wzmacniane.
Możliwości
instytucjonalne systemu Narodów Zjednoczonych do podjęcia obowiązku realizacji planu
powinny zostać poprawione.
128.
Centralnym punktem systemu Narodów Zjednoczonych, głównym
działaniem programu Wydziału Ekonomiczno-Społecznego będzie ułatwienie realizacji i
wspieranie międzynarodowego plan działania w kwestii starzenia się społeczeństw (2002), w
tym: projektowanie wytycznych dla rozwoju i realizacji polityk; propagowanie środków w
celu włączenia zagadnień starzenia się do programów rozwojowych; angażowanie się w dialog
ze społeczeństwem obywatelskim i sektorem prywatnym; oraz wymiana informacji.
43
A/CONF.1979
129.
Regionalne komisje ONZ są odpowiedzialne za realizację
międzynarodowego planu działania w kwestii starzenia się społeczeństw (2002), w ramach ich
regionalnych planów działania. Powinny one również pomagać, na żądanie, krajowym
instytucjom w realizacji i monitorowaniu ich działań. Rada Gospodarcza i Społeczna może
wzmocnić możliwości regionalnych komisji w tym zakresie. Regionalne organizacje
pozarządowe, powinny być wspierane w ich staraniach na rzecz rozwoju sieci w celu
promowania międzynarodowego planu działania.
Sektor badawczy
130.
Istnieje potrzeba zachęcania i rozwijania wszechstronnych, zróżnicowanych
i specjalistycznych badań nad kwestią starzenia się we wszystkich krajach, szczególnie w
krajach rozwijających się. Badania, w tym dane i analizy na temat wieku i płci, stanowią
dowody na skuteczną politykę. Głównym zadaniem modułu badawczego międzynarodowego
planu działania w kwestii starzenia się społeczeństw (2002) jest ułatwienie, w stosownych
przypadkach, wdrażania zaleceń i działań określonych w międzynarodowym planie działania.
Dostępność wiarygodnych informacji jest niezbędna w identyfikacji pojawiających się
problemów i przyjmowaniu zaleceń. Opracowanie i stosowanie, w stosownych przypadkach,
kompleksowych i praktycznych narzędzi do oceny, np. kluczowych wskaźników, jest również
konieczne, aby ułatwić szybką reakcję polityki.
131.
Międzynarodowe badania na temat starzenia się również są potrzebne aby
wesprzeć działania polityczne i działania w ramach międzynarodowego planu działania w
kwestii starzenia się społeczeństw (2002). Pomogłoby to w promowaniu międzynarodowej
koordynacji badań nad procesem starzenia się.
Globalne monitorowanie, przegląd i aktualizacje
132.
Systematyczny przegląd realizacji międzynarodowego planu działania w
kwestii starzenia się społeczeństw (2002) przez państwa członkowskie ma zasadnicze
znaczenie dla poprawy jakości życia osób starszych. Rządy, we współpracy z innymi
zainteresowanymi stronami, mogą zdecydować o podjęciu odpowiednich działań kontrolnych.
Dzielenie się z wynikami regularnych kontroli między państwami członkowskimi byłoby
pożądane.
133.
Komisja Rozwoju Społecznego będzie odpowiedzialna za monitorowanie i
ocenę realizacji międzynarodowego planu działania w kwestii starzenia się społeczeństw
(2002). Komisja powinna integrować w swojej pracy różne wymiary starzenia się ludności
zawarte w międzynarodowym planie działań. Recenzje i ekspertyzy będą miały istotne
znaczenie dla skutecznego procesu sprawozdawczego do Zgromadzeniu a procedury należy
ustalić jak najszybciej.
134.
44