MATERIAŁY KONKURSOWE do V Powiatowego Konkursu Wiedzy
advertisement
1 MATERIAŁY KONKURSOWE do V Powiatowego Konkursu Wiedzy o Krajach Angielskiego Obszaru Językowego organizowanego przez Zespół Szkół im. Marii Skłodowskiej-Curie w Mińsku Mazowieckim Stany Zjednoczone Ameryki – the United States of America Symbole USA : 1. Flaga USA – jest na niej 13 pasków ( stripes) – 13 pierwszych kolonii i 50 gwiazdek – 50 stanów; 2.Hymn narodowy - The Star Spangled Banner napisany przez Francis Scott Key 3. Great Seal of the USA – Wielka Pieczęć to symbol używany na ważnych dokumentach, takich jak np. paszport. 4. The Bald Eagle – jest symbolem ( bald tu znaczy „biały”) – orzeł zamieszkujący tylko kontynent północno-amerykański; 2 5.Narodowym kwiatem jest róża od 1986r. 6.Motto narodowe - In God We Trust – „W Boga wierzymy” 7. Dzwon Wolności – symbol wielkiej wagi narodowej, związany z Amerykańską Rewolucją. Jest symbolem niepodległości, abolicji od niewolnictwa, wolności. Inne symbole kojarzone z USA Statua Wolności (The Statue of Liberty) – posąg mierzący wraz z cokołem 93 metry wysokości, znajdujący się na Wyspie Wolności w Nowym Jorku u ujścia rzeki Hudson. Stanowi on symbol wolności Nowego Jorku i Stanów Zjednoczonych. Wzniesiony został w latach 1884–1886 na podstawie projektu Frédérica Auguste'a Bartholdiego, Gustawa Eiffla i Richarda Morrisa Hunta. Ten imponujący posąg był darem rządu francuskiego dla USA w stulecie uchwalenia Deklaracji Niepodległości. Uroczyste odsłonięcie miało miejsce w 1886 roku, a dokonał go prezydent Grover Cleveland. Statua Wolności to narodowy pomnik USA. Jest on wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO od 1984 roku. Góra Rushmore – pomnik w Keystone w Południowej Dakota symbolizując 150 lat historii USA.: George Washington, Thomas Jefferson, Theodore Roosevelt i Abraham Lincoln 3 Wuj Sam – to narodowa personifikacja USA . Przedstawia starszego mężczyznę ubranego w strój złożony m.in. z elementów flagi amerykańskiej. Po raz pierwszy był użyty w czasie wojny w 1812roku. Roswell - miasto w Stanach Zjednoczonych w Stanie Nowy Meksyk. Miejscowość ta znana jest przede wszystkim z rzekomego rozbicia się tam UFO, dnia 2 lipca 1947 roku. Świadkowie twierdzą, żezauważyli duży jarzący się przedmiot, który z dużą prędkością przeleciał w kierunku północno-zachodnim. Kształtem przypominał dwa nałożone na siebie talerze. Następnego dnia odkryto porozrzucane szczątki wraku. Fragmenty te po zgnieceniu natychmiast się odginały, a kawałki były lekkie, ale mimo to nie dało się ich złamać ani spalić. Wrak został zabrany do wojskowej bazy w Roswell, gdzie był badany. Oficjalnie ogłoszono, że latający spodek był w rzeczywistości meteorologicznym balonem sondażowym. Jednak prawda dotycząca pochodzenia tego dziwnego obiektu ciągle owiana jest tajemnicą. Dzień świstaka (Groundhog Day) – święto obchodzone w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie dnia 2 lutego. Polega ono na przepowiadaniu nadejścia wiosny poprzez wyciągnięcie świstaka z jego nory. Jeśli zwierzę zobaczy wtedy swój cień – oznacza to, że zima potrwa jeszcze 6 tygodni. Jeśli nie ujrzy cienia – zwiastuje to szybkie nadejście wiosny. Futbol amerykański (American football) – Jest to najpopularniejszy sport w Stanach Zjednoczonych. W trakcie meczu dwie jedenastoosobowe drużyny starają się zdobyć jak największą liczbę punktów. Główną zasadą gry jest rzucanie piłki ręką, jednak można ją również przemieszczać wykopując, niosąc, rzucając lub przekazując ją z rąk do rąk między zawodnikami. W USA ta gra nazywana jest po prostu football. American football to nazwa przyjęta w innych krajach dla odróżnienia od innych gier piłkarskich. W USA nasza piłka nożna to soccer). Taksówki amerykańskie - są najbardziej popularnymi taksówkami na świecie, w większości dysponujące takimi samymi markami aut o jednakowym żółtym kolorze. Taksówki te są przede wszystkim kojarzone z Nowym Jorkiem. Autobusy Szkolne (School bus) - typ autobusów zaprojektowanych i wykonanych do przewozu uczniów do i ze szkoły oraz szkolnych wydarzeń. Autobusy szkolne różnią się od innych typów autobusów cechami 4 konstrukcyjnymi, które są wymuszone przez przepisy federalne i stanowe. Autobusy są barwy żółtej i wyposażone są w specjalne urządzenia bezpieczeństwa. Prom - odpowiednik polskiej studniówki. Gubrani są bardzo elegancko: panie - w suknie balowe, a Panowie - w eleganckie garnitury. Most Brookiński (Brooklyn Bridge) to jeden z najstarszych mostów wiszących na świecie. Łączy dzielnice Brooklyn i dzielnice Manhattan, które są od siebie oddzielone przez rzeke East River. Most ten został otwarty 24 maja 1883 roku, i był wtedy największym stalowym mostem wiszącym. Konstrukcja zbudowana jest ze stali, kamienia i granitu. Długość Mostu wynosi 1834 metry. National Aeronautics and Space Administration (NASA) - pl: Narodowa Agencja Aeronautyki i Przestrzeni Kosmicznej. Agencja Rządów Stanów Zjednoczonych odpowiedzialna za loty kosmiczne oraz programy badań przestrzeni kosmicznych. Ustanowiona została 29 lipca 1958 r. na mocy National Aeronautics and Space Act. Pentagon - siedziba Departamentu Obrony Stanów Zjednoczonych. Jest to największy pod względem kubatury i liczby pomieszczeń budynek biurowy na świecie, nie będący wieżowcem. To budynek rządowy, zbudowany został w czasie II wojny światowej. Wykonany z kamienia , liczący 5 pięter, każde piętro ma pięć korytarzy otaczających budynek. Biały Dom (White House) - rezydencja i miejsce pracy prezydentów USA. Biały Dom znajduje się w Waszyngtonie, a swoją nazwę zawdzięcza prezydentowi Rooseveltowi, który nadał mu ją w 1901 roku. Do kompleksu Białego Domu zalicza się: Rezydencja Wykonawcza, Zachodnie i Wschodnie Skrzydło, gmach Urzędu Wykonawczego Prezydenta Stanów Zjednoczonych oraz tereny zielone. The Empire State Building - najbardziej znany wieżowiec w Stanach Zjednoczonych znajdujący się w Nowym Jorku. Jest to drugi pod względem wysokości budek w całym kraju po Willis Tower, WysokośćEmpire State Building wynosi 381 metrów, ma 102 piętra . Amerykańskie Stowarzyszenie Inżynierów Budownictwa zaliczyło go do 7 cudów współczesnego świata. Tradycja nakazuje, by po wejściu na ostatnie piętro rzucić w dół monetę. Jeden z mitów głosi, że taki rzut monetą może nawet zabić. Mit ten oczywiście został obalony. Disneyland – sieć parków rozrywki wytwórni Walta Disneya. Pierwszy z nich powstał w 1955 r. niedaleko Anaheim w Kalifornii. Kolejne parki powstały na Florydzie, w Tokio, w Paryżu. Głównymi atrakcjami są tam postacie z filmów Disneya, baśniowe budynki. Dla dzieci jest to raj, mają kontakt z ulubionymi postaciami z bajek, mogą zdobyć pamiątki oraz przeżyć niezapomniane chwile. Wodospad Niagara (Niagara Falls) - najwyższy i największy wodospad na świecie. Wodospad znajduje się na rzece Niagara i rozdzielony jest Wyspą Kozią na dwie części: wschodnią (American Falls) o szerokości 323 m i wysokości 56 m oraz skupiającą 94% wody część zachodnią (Canadian Falls lub Horseshoe Falls), tworzącą rozległe półkole o szerokości 675 m i wysokości 54 m. Wodospad liczy 10 tysięcy lat i powstał u schyłku ostatniej epoki lodowcowej. Nocą wodospady są podświetlone. Szczególnie interesująco wyglądają zimą, kiedy zamarzająca woda tworzy dużych rozmiarów sople. Wodospad jest wpisany na listę cudów świata. Dolina Krzemowa (Silicon Valley) - nazwa nadana północnej części Doliny Santa Clara przez amerykańskiego dziennikarza Dona C. Hoeflera w 1971 roku. Dolina znajduje się w północnej części stanu Kalifornia. Tereny stanowią centrum przemysłu – głównie komputerowego. Route 66 – historyczna droga łącząca Chicago z Los Angeles otwarta w 1926r. Od roku 1936 przedłużona została do Santa Monica. Route 66 mierzy 2448 mil (3939 km). Trasa ta popularnie zwana jest Mother Road czyli Droga – Matka. Przebiega m. in. przez stany Illinois, Nowy Meksyk i Arizona. Trasa na tych odcinkach uznana została za narodową drogę krajową, stanowiącą popularną atrakcję turystyczną. Dziki Zachód (Wild West) – termin, który swoją popularność zawdzięcza literaturze i filmom z gatunku western. Określenie to odnosi się do zachodnich terenów Stanów Zjednoczonych z XIX i początku XX wieku. W tym czasie panowało tam bezprawie oraz ciągłe zmagania Indian, kowbojów, traperów i osadników, czyli sytuacje znane nam z westernów. Charakterystycznym zjawiskiem dla Dzikiego Zachodu była tzw. Gorączka Złota – chęć szybkiego wzbogacenia się przez duża liczbę osób, przybywających na tereny, obfitujące w złoża złota i innych szlachetnych kruszców. 5 Masło orzechowe (Peanut butter) – bardzo popularny w kuchni amerykańskiej i holenderskiej wyrób z orzeszków ziemnych. Produkt ten jest jednak przede wszystkim kojarzony ze Stanami Zjednoczonymi. Jego konsystencja to gęsta masa – krem. Zawiera zdrowe tłuszcze roślinne, cukier, sól i nieznaczne ilości szkodliwych tłuszczów. Wynalazcą masła orzechowego jest amerykański lekarz John Harvey Kellogg. Zostało ono wynalezione w XIX wieku. (http://www.whynotusa.pl/) USA - państwo w Ameryce Północnej graniczące z Kanadą od północy, Meksykiem od południa, Oceanem Spokojnym od zachodu, Oceanem Arktycznym od północnego zachodu, Oceanem Atlantyckim od wschodu. Trzecie państwo na świecie pod względem liczby ludności (po Chinach i Indiach), a czwarte pod względem terytorium (po Rosji, Kanadzie i Chinach ). W jego skład wchodzą także pozastanowe wyspy na Pacyfiku (Baker, Guam, Howland, Jarvis, Johnston, Kingman, Mariany Północne, Midway, Palmyra, Samoa Amerykańskie, Wake) i na Atlantyku (Wyspy Dziewicze, Navassa, Portoryko – największa z nich, formalnie państwo stowarzyszone z USA). Geografia Obszar: o całkowity: 9,6 mln km² o lądu: 9,2 mln km² o wodny: 470 tys. km² Uwaga: dane dotyczą jedynie 50 stanów i okręgu stołecznego Porównanie: obszar ten odpowiada mniej więcej: 1/2 powierzchni Rosji, 3/10 powierzchni Afryki; 1/2 powierzchni Ameryki Południowej; jest nieco mniejszy od Chin, około dwa i pół razy większy od Europy Zachodniej i prawie 31 razy większy od Polski. Granice lądowe: o długość całkowita: 12248 km o granica z Kanadą: 8893 km (w tym 2477 km z Alaską), z Meksykiem: 3326 km o linia brzegowa: 19924 km (bez wysp na Pacyfiku i Atlantyku) Klimat kontynentalnej części USA jest w większości umiarkowany, tropikalny na Hawajach i Florydzie, arktyczny na Alasce, półsuchy na Wielkich Wyżynach na zachód od rzeki Missisipi oraz suchy na południowym zachodzie. Ukształtowanie powierzchni Powierzchnia kraju jest ukształtowana przez równiny centralne, góry na zachodzie, wzgórza i niskie góry na wschodzie; krajobraz wulkaniczny na Hawajach. najniższy punkt: Death Valley (Dolina Śmierci) 86 m p.p.m. najwyższy punkt: (Alaska) Mount McKinley 6194 m n.p.m. Zasoby naturalne to m.in. węgiel, miedź, ołów, molibden, fosforany, uran, złoto, rtęć, nikiel, potas, srebro, wolfram, cynk, ropa naftowa, gaz ziemny, drewno i olbrzymie zasoby nie wykorzystanych jeszcze nasyconych bituminami łupków bitumicznych (do produkcji benzyny). Zasoby te w większości są niewykorzystywane. Spowodowane jest to szczególną polityką USA, która zmierza do oszczędzania surowców naturalnych (większość jest kupowana od innych państw). W chwili, gdy światowe zapasy surowców będą już wykorzystane tylko USA będzie je posiadać. Naturalne zagrożenia Naturalne zagrożenia kraju to tsunami, wulkany, trzęsienia ziemi, huragany wzdłuż wybrzeża Atlantyku i w Zatoce Meksykańskiej, tornada na obszarach centralnych i południowo-wschodnich, lawiny błotne i pożary w Kalifornii, powodzie. Nazwy stanów: Alabama, Alaska, Arizona, Arkansas, Connecticut, Dakota Południowa, Dakota Północna, Delaware, Floryda, Georgia, Hawaje, Idaho, Illinois, Indiana, Iowa, Kalifornia, Kansas, Karolina Południowa, Karolina Północna, Kentucky, Kolorado, Luizjana, Maine, Maryland, Massachusetts, Michigan, Minnesota, Missisipi, Missouri, Montana, Nebraska, Nevada, New Hampshire, New Jersey, Nowy Jork, Nowy Meksyk, Ohio, Oklahoma, Oregon, Pensylwania, Rhode Island, Teksas, Tennessee, Utah, Vermont, Waszyngton, Wirginia, Wirginia Zachodnia, Wisconsin, Wyoming. Terytoria zależne Samoa Amerykańskie (American Samoa), Baker (Baker Island), Guam, Howland (Howland Island), Jarvis (Jarvis Island), Johnston (Johnston Atoll), Kingman (Kingman Reef), Midway (Midway Islands), Navassa (Navassa Island), Mariany Północne (Northern Mariana Islands), Palmyra (Palmyra Atoll), Portoryko (Puerto Rico), Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych (U.S. Virgin Islands), Wake (Wake Island) Liczba ludności w 2010r.: 308 771 000 MELTING POT - „tygiel narodów” Ludność biała stanowi 71,7%, ludność czarna 12,9%, Azjaci 4,2%, Indianie i rdzenni mieszkańcy Alaski (Aleuci, Inuit i Yupik) 1%, Hawajczycy i wyspiarze Pacyfiku 0,2%, inni 11% (2003). 6 Zróżnicowane językowo i kulturowo, wojujące pomiędzy sobą ludy tubylczych Amerykanów, w tym stosunkowo mniej rozszczepieni Inuit, zamieszkiwały obszary dzisiejszych Stanów Zjednoczonych przez co najmniej ostatnie 20 tys. lat. Przed przybyciem Europejczyków i sprowadzeniu przez nich na te ziemie pojmanych w Afryce Zachodniej i zniewolonych Afrykanów do pracy na plantacjach, populacja autochtonów stanowiła ponad 1 mln mieszkańców. Wskutek ścierania się z technologicznie bardziej zabójczą imigracją Europejczyków, populacja tubylcza poddana była chronicznym działaniom wojennym, kulturowo wyniszczającym. W ich wyniku została sprowadzona do znikomego ułamka nowej całości. Murzyni zaś, pierwotnie niewolnicy, wskutek krwawej wojny secesyjnej w latach 60. XIX wieku i wygranej przez przeciwników niewolnictwa zostali uwolnieni. Proces ich integracji społecznej, jak i Indian, nadal trwa. USA jest zarówno po części wymieszanym kulturowo, etnicznie, religijnie i obyczajowo krajem . Z drugiej strony, jest także głęboko miejscami spolaryzowanym, podzielonym politycznie, etnicznie, ekonomicznie i obyczajowo państwem. Jest to kraj o populacji liczącej prawie 310 mln ludzi z tendencją wzrostową, nacechowany dużym wzrostem imigracji (legalnej i nielegalnej), szczególnie z sąsiedniego Meksyku. Nadal tu niektóre przetrwałe społeczności Indian utrzymują odrębność kulturowo-narodowościową (Lakotowie, Hopi). Wielu Indian służy czy służyło w siłach zbrojnych USA, np. Nawahowie służyli podczas II wojny światowej jako Indiańscy szyfranci. W wielu środowiskach o odosobnionym charakterze etnicznym, imigranci czy rodzimi obywatele w dużej mierze utożsamiają się z etnicznością przodków, jednak nie jest to krajową normą społeczną. HISTORIA - początki Pierwsi Europejczycy prawdopodobnie dotarli na obrzeża Stanów Zjednoczonych ok. 1000 r. Byli to Wikingowie, a ściślej, Islandczycy, którzy najpierw zostali banitami wydalonymi do Grenlandii, lub byli to ich potomkowie. Znalezisko archeologiczne w postaci kilkuletniej osady Wikingów z szeregiem domostw odkryto w latach 60. XX wieku na samym skraju północnej Nowej Fundlandii w L'Anse aux Meadows. Archeolodzy skandynawscy szukali go na podstawie dokładnych chronologii i opisów w sagach islandzkich, pierwotnie przekazywanych tradycją ustną. Miejsce to, po pieczołowitej rekonstrukcji i budowie przeszklonego nowoczesnego muzeum, zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Zagadnieniem obecnie badanym, aczkolwiek nadal nieustalonym, jest gdzie konkretnie ci Wikingowie, korzystający z L'Ans Aux Meadows, zapuścili się dalej na południe wzdłuż wybrzeża Atlantyku, czy w głąb kontynentu pobliskim wielkim ujściem Rzeki Świętego Wawrzyńca. 500 lat później, wyprawa Krzysztofa Kolumba zawitała na plaże Portoryko w 1492. W mniej więcej tym samym czasie (1497, 1498), Giovanni Caboto (John Cabot), wenecki żeglarz włoskiego pochodzenia w służbie króla Anglii, opływał kanadyjskie i amerykańskie wybrzeża, szukając Przejścia Północno-Zachodniego do Indii, zawitawszy m.in. na ląd w dzisiejszym stanie Maine, lecz ginąc na morzu w drodze powrotnej, opodal Islandii. Niemniej, jego żegluga stała się podstawą prawną roszczeń Anglii do ziem Ameryki Północnej, w tym obszarów po części stanowiących Wybrzeże Wschodnie dzisiejszego terytorium USA. Niedługo potem, w 1542, Kalifornia została "odkryta" przez żeglarza portugalskiego Juana Rodrígueza Cabrillo, który analogicznie do Cabota służył królowi Hiszpanii. Oczywiście, kraina ta była ludnie zamieszkana przez rozmaitych Indian. W 1565 Hiszpanie ustanowili St. Augustine na Florydzie, pierwszą przetrwałą do dziś osadę Europejczyków na terenie USA. Przez następne 235 lat była stolicą hiszpańskiej Florydy. Natomiast pierwsi koloniści z Anglii, o stosunkowo trwałej osadzie na obszarze Stanów Zjednoczonych, założyli ufortyfikowaną kolonię Jamestown (Wirginia) w 1607. Jednak osada ta, podatna na ataki Indian i głodowanie, nie przetrwała i została ostatecznie po latach ewakuowana. Nieco późniejsi koloniści z Anglii, których osada jednak przetrwała i dała początek anglojęzycznej kulturze USA w postaci obecnej, to purytanie, protestanccy uchodźcy na tle religijnym, przybyli w okolice dzisiejszego nadmorskiego Plymouth (Massachusetts) w 1620 na statku "Mayflower". Konflikty. Większością kolonii zarządzali wtedy specjalnie przysłani z Anglii gubernatorzy, przeważnie niezwiązani z lokalnymi społecznościami. Jednocześnie rozwijały się jednak lokalne samorządy, które dążyły do uzyskania większej niezależności od metropolii. Wyrazem tego był np. Kongres z Albany. Tymczasem Anglia traktowała swe zamorskie posiadłości jako rynek zbytu i źródło surowców. Nie było zgody na powstawanie manufaktur, co nie poprawiało nastrojów wśród kolonistów. Akty nawigacyjne, czyli ustawy mające za zadanie ochronę angielskich posiadłości przed konkurencją innych mocarstw kolonialnych dokładnie regulowały, które towary mogą być produkowane w koloniach, a które muszą być sprowadzane z Europy. Działania zbrojne w czasie brytyjskiej wojny z Indianami i Francuzami skłoniły władze do nowego rodzaju opodatkowania ludności. W 1765 wprowadzono tak zwaną opłatę stemplową. Wywołało to wzburzenie mieszkańców, gdyż uważali oni za niesprawiedliwy obowiązek płacenia podatków do wspólnej kasy, przy jednoczesnym braku swej reprezentacji w parlamencie. Ogłoszono nawet bojkot angielskich towarów, co spowodowało chwilowe ustępstwa rządu, jednak stało się jasne, że bez radykalnej zmiany obecnego stanu, ponowny konflikt pozostawał kwestią czasu. W 1770 przeciwko nowym cłom zaprotestowali mieszkańcy Bostonu. Protestujący tłum został ostrzelany przez wojsko, a całe wydarzenie przeszło do świadomości kolonistów jako masakra bostońska. W 1773 Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska otrzymała od rządu prawo do sprzedaży herbaty amerykańskim koloniom z pominięciem ceł i podatków, co wyraźnie uderzało w lokalnych importerów tego produktu. W odpowiedzi kilkudziesięciu członków konspiracyjnej organizacji Synowie Wolności, tuż po przypłynięciu transportu herbaty do portu w Bostonie wdarło się na pokład statku (przebrani za Indian) i cały ładunek zniszczono. Zajście nazwano ironicznie herbatką bostońską. Reakcją brytyjską było zamknięcie bostońskiego portu, co spowodowało zakłócenia handlu w regionie. Nastroje społeczne uległy radykalizacji, a zwołany w 1774 I Kongres Kontynentalny podjął decyzję do przygotowania zbrojnego wystąpienia, usiłując jednak nadal prowadzić rokowania ze stroną brytyjską. Polityka prowadzona przez Wielką Brytanię, zwłaszcza w latach 60. i 70. XVIII wieku oraz szerzące się idee oświeceniowe dokonały gruntownej zmiany w społeczeństwie kolonistów. Przestawali być już poddanymi brytyjskimi i jawnie zaczęli dążyć do niezależności. Zachodzące w tym czasie procesy i wydarzenia tego okresu zwane są rewolucją 7 amerykańską. 19 kwietnia 1775 doszło do pierwszej konfrontacji zbrojnej sił kolonistów z armią brytyjską – bitwy pod Lexington. Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki (ang. The Constitution of the United States) to ustawa zasadnicza tego państwa, uchwalona 17 września 1787 i później ratyfikowana przez specjalne konwencje w każdym z 13 stanów. Wchodząc w życie 4 marca 1789, Konstytucja zastąpiła Artykuły konfederacji i wieczystej unii, które obowiązywały w latach 1781-1788. Pierwotny projekt Konstytucji przygotował James Madison z Wirginii. Początkowo miała służyć jako podpora w rządzeniu 4 milionami ludzi w 13 stanach i doprowadzić do centralizacji władzy, pozostawiając jednak przy tym prawa poszczególnych stanów i dając im swobodę w sprawach wewnętrznych. Zawarty kompromis stanowił, że wszystkie stany będą reprezentowane przez jednakową liczbę swoich przedstawicieli w Senacie, natomiast w Izbie Reprezentantów ich liczba będzie zależeć od liczby mieszkańców danego stanu. Ustrój polityczny Konstytucja USA (przyjęta 17 września 1787, weszła w życie 4 marca 1789) wprowadziła trójpodział władzy oraz system "hamulców i równowagi", polegający na wzajemnym równoważeniu się władzy: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Wojna secesyjna w USA. Wojna secesyjna była wojną domową między stanami północnymi, a stanami południowymi USA. Właściwie od początku istnienia Stanów Zjednoczonych przemysłowa północ i rolnicze południe były całkowicie różniącymi się regionami. Z czasem różnice nasilały się, co prowadziło do nieuchronnego konfliktu. Sytuacja stała się bardzo poważna w latach 60-tych XIX wieku. Jedną z głównych przyczyn wojny secesyjnej konfliktu między Północą a Południem była kwestia niewolnictwa. Stany południowe opierały swą gospodarkę na produkcji bawełny, która była opłacalna dzięki taniej, niewolniczej sile roboczej. Na Północy istniał rozwinięty przemysł, a niewolnictwo było zabronione. W stanach północnych rozwijał się także ruch abolicjonistyczny, walczący o zniesienie niewolnictwa. Konflikt zaostrzył się w związku z przyłączeniem do USA po wojnie z Meksykiem trzech nowych stanów. Południowcy żądali, by niewolnictwo było w nich dozwolone, czemu sprzeciwiali się mieszkańcy Północy. Gdy w 1860 roku na prezydenta USA wybrany został Abraham Lincoln, nastroje na Południu zradykalizowały się. Był on uznawany za zdecydowanego przeciwnika niewolnictwa. W tym czasie w 15 stanach południowych niewolnictwo było dozwolone, natomiast w 23 stanach północnych zabronione. W czasie wyborów prezydenckich w 1860 roku na południu pojawiały się liczne głosy, że w wypadku zwycięstwa Lincolna, z Unii wystąpią stany południowe, co było zapowiedzią nadchodzącej wojny secesyjnej (domowej). Secesja Karoliny Południowej, powołanie Konfederacji Stanów Ameryki i wybuch wojny. W odpowiedzi na wybór Lincolna, 20 grudnia 1860 r. secesję (wystąpienie) z Unii ogłosiła Południowa Karolina. 4 lutego 1861 r. na kongresie w Montgomery 7 stanów utworzyło Konfederację Stanów Ameryki z prezydentem Jeffersonem Davisem na czele. Do końca 1861 r. należało do niej 11 stanów; a ostatecznie 17. Konflikt zbrojny wydawał się nieuchronny, więc na dowódcę wojsk Południa został wybrany doświadczony żołnierz, generał Robert Lee. Lincoln nie spieszył się z wypowiedzeniem wojny ani ogłoszeniem zniesienia niewolnictwa, gdyż chciał rozwiązać konflikt na drodze pokojowej. Dopiero 5 kwietnia 1861 r. prezydent wydał dekret o wyjęciu spod prawa zbuntowanych stanów. W odpowiedzi południowcy 12 kwietnia 1861 r. uderzyli na obsadzony przez wojska federalne Fort Sumter (w Karolinie Południowej). Był to początek wojny secesyjnej. Przebieg wojny secesyjnej. Mimo, że Konfederacja była słabsza pod względem gospodarczym, oraz posiadała mniej mieszkańców, początkowo odnosiła znaczne sukcesy militarne. Wynikało to w dużej mierze z nieprzygotowania stanów północnych do wojny. Jednak główną rolę odgrywało większe doświadczenie wojskowe dowódców Konfederacji. Wynikało to z tego, że większość oficerów armii USA pochodziło z południowych stanów. Jednak liczne zwycięstwa wojsk Konfederacji na wschodzie były równoważone przez sukcesy gen. Granta, który dowodził wojskami Unii na zachodzie. 20 maja 1862 roku wydano tzw. Homestead Act, czyli ustawę o gospodarstwach rolnych. Gwarantowała ona kupno ziemi za niewielką opłatą imigrantom przybyłym z Europy. Jednak w zamian za te korzystne warunki musieli oni odbyć służbę w wojskach Północy. Pod naciskiem radykalnego odłamu republikanów, Lincoln 23 września 1862 r. ogłosił, że jeżeli do 1 stycznia 1863 r. zbuntowane stany nie powrócą do Unii, to ich niewolnicy otrzymają wolność i będą mogli swobodnie wstępować do armii Unii. W wyniku braku reakcji Konfederacji 1 stycznia 1863 roku wszedł w życie dekret o zniesieniu niewolnictwa, czyli akt abolicji. Wszedł on później do konstytucji (18 grudnia 1865 r.) jako 13 poprawka. W 1863 roku wojna secesyjna weszła w decydującą fazę. Generał Lee przeszedł Potomac i zagroził Waszyngtonowi. Jednak po zaciętej bitwie pod Gettysburgiem -1-3 lipiec 1863 r. - był zmuszony cofnąć się na południe. Od tego momentu konfederaci przeszli do defensywy, natomiast wojska Unii zaczęły odnosić coraz większe sukcesy. W 1864 roku Lincoln został wybrany po raz drugi na prezydenta, wbrew nadziejom południowców. Armia Unii posuwała się coraz bardziej na południe, a klęska Konfederacji zdawała się być nieuchronną. Prezydent Południa Davies, starał się zdobyć poparcie Wielkiej Brytanii, jednak jego polityka okazała się nie skuteczna, gdyż Brytyjczycy nie zdecydowali się na oficjalne wsparcie Konfederacji. 8 W wyniku zdecydowanej przewagi, jaką uzyskały wojska Północy, wojska Konfederacji zaczęły w 1865 roku skłaniać się do kapitulacji. Taktyka spalonej ziemi skutecznie osłabiała gospodarkę Południa i zaopatrzenie ich wojsk. 9 kwietnia 1865 r. w Appomattox generał Lee podpisał akt kapitulacji Konfederacji. Oznaczało to koniec wojny secesyjnej - prawie 5-letniego konfliktu, który pochłonął życie kilkuset tysięcy ludzi. Dużą rolę w zwycięstwie Unii odegrał niewątpliwie prezydent Lincoln. Jednak 5 dni po podpisaniu pokoju został on zastrzelony przez zamachowca związanego z południowcami. Zwycięstwo Unii w wojnie secesyjnej przyspieszyło zmiany zachodzące w USA. Następował szybki rozwój przemysłu, a rolnicze południe traciło na znaczeniu. Zniesiono niewolnictwo, chociaż w stanach południowych los murzynów nadal był bardzo ciężki. Amerykańska wojna domowa nie spowodowała jednak trwałych podziałów i animozji w społeczeństwie. Po wojnie secesyjnej USA wstąpiło na ścieżkę szybkiego rozwoju, dzięki czemu w kolejnym stuleciu stało się największym światowym mocarstwem. W USA władzę wykonawczą sprawuje prezydent (obecnie Barack Obama), który jest jednocześnie głową państwa i szefem rządu (administracji). Prezydent (i wiceprezydent) wybierany jest w pośrednich wyborach na czteroletnią kadencję, może powtórnie sprawować urząd tylko raz. Prezydenta wybierają elektorzy przysługujący każdemu stanowi w liczbie równej członkom Kongresu z danego stanu. Choć dziś we wszystkich stanach elektorzy są wybierani w głosowaniu powszechnym, to stany nie mają obowiązku organizowania wyborów. Zgodnie z art. II Konstytucji Stanów Zjednoczonych o sposobie wyboru elektorów decyduje stanowa legislatywa i jeśliby uznała to za stosowne może np. wybrać elektorów samemu (taki sposób zresztą funkcjonował w wielu stanach przez wiele lat). System ten powoduje, że zdarza się, że kandydat, który uzyskał mniejszość w głosowaniu powszechnym uzyskuje przewagę w kolegium elektorskim i zostaje prezydentem. Taka sytuacja miała miejsce w latach: 1824, 1876, 1888, 1960 i niedawno w 2000.Rząd jest powoływany przez prezydenta po uzyskaniu aprobaty Senatu. Władzę ustawodawczą sprawuje Kongres, składający się z dwóch izb: Izby Reprezentantów (izba niższa) i Senatu (izba wyższa). Izba Reprezentantów ma kadencję 2-letnią, liczy 435 członków, jest wyłaniana w wyborach powszechnych i bezpośrednich; liczba reprezentantów poszczególnych stanów jest proporcjonalna do liczby ich mieszkańców (każdy stan musi mieć co najmniej 1 przedstawiciela). Senat jest organem bezkadencyjnym, liczy 100 członków, wszystkie stany mają równą reprezentację – po 2 senatorów (co 2 lata odnawia się 1/3 składu w wyborach częściowych); stołeczny Dystrykt Kolumbii również ma reprezentację w Kongresie, ale mniejszą.Na czele władzy sądowniczej stoi Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych (nie mylić z Sądami Najwyższymi poszczególnych stanów i wspólnot). Partie polityczne W Stanach Zjednoczonych istnieje system wielopartyjny, ale faktycznie politykę kontrolują jedynie dwie partie: Demokraci (Partia Demokratyczna) i Republikanie (Partia Republikańska). Partia Demokratyczna jest uważana za partię centrum ze skrzydłami lewicowymi. Część jej członków opowiada się za wprowadzeniem publicznej służby zdrowia, zwiększeniem podatków, zwiększeniem wydatków na edukację, prawami dla homoseksualistów do zawierania małżeństw i adopcji dzieci, domaga się utrzymania obowiązującego na terenie Stanów Zjednoczonych od 1973 r. prawa do aborcji. Partia Republikańska jest uważana za prawicową, postuluje wolny rynek, liberalizację gospodarki, obniżkę podatków, a w kwestiach społecznych – m.in. zakaz aborcji. Opowiada się także za łatwym dostępem dla każdego obywatela do broni palnej w celu możliwości skutecznej obrony koniecznej. Amerykańska scena polityczna jest klasyfikowana inaczej niż w Europie. Politycy zbliżeni do europejskiego centrum i lewicy są nazywani liberałami, a zbliżeni do prawicy konserwatystami. Ponadto w kraju istnieje kilkanaście partii politycznych, ale ich dostęp do życia publicznego jest znikomy. Zazwyczaj jedna partia kontroluje przez dekady konkretny powiat. W przypadku przejęcia władzy w legislaturze stanowej, wszystkie kluczowe stanowiska są obsadzane przez współpracowników jednej partii. Język Chociaż Stany Zjednoczone nie mają oficjalnego języka na poziomie federalnym, to język angielski jest de facto językiem narodowym. W 2003 około 215 milionów lub 82% populacji powyżej piątego roku życia mówiło w domu tylko po angielsku. Język angielski jest używany w kontaktach między Amerykanami a obcokrajowcami. Znajomość angielskiego jest wymagana od imigrantów pragnących naturalizacji. Jednak w użyciu jest jeszcze wiele innych języków. język hiszpański jest drugim najczęściej używanym i najczęściej nauczanym językiem obcym. W Kalifornii dla 30% społeczeństwa język hiszpański jest językiem ojczystym. Z powyższych powodów niektórzy Amerykanie chcą chronić język angielski i żądają, aby stał się on językiem oficjalnym. Obecnie jest on oficjalnym językiem w dwudziestu pięciu stanach. Trzy stany wprowadziły dodatkowo inny język jako urzędowy obok angielskiego: język hawajski jest urzędowym na Hawajach, język francuski w Luizjanie, język hiszpański jest używany w Nowym Meksyku, gdzie chociaż nie ma on oficjalnego statusu, to jednak wydawane są w nim wszystkie dokumenty. W użyciu jest także wiele innych języków, jak: polski, mandaryński, kantoński, portugalski. Często w tych językach dostępne są naziemne lub kablowe stacje radiowe i telewizyjne. W wielu dzielnicach dużych miast na co dzień używa się właśnie tych języków: w sklepach, prywatnych szkołach. Sporządzane są w nich również szyldy i napisy. Dlatego zdarza się, że osoba urodzona w takiej dzielnicy mówi bardzo słabo po angielsku. Ok. 99% populacji w wieku powyżej 15 lat jest piśmienna. Religia Stany Zjednoczone nie mają oficjalnej religii państwowej. Według American Religious Identification Survey, w 2001 r. 81,1% Amerykanów określiła się jako chrześcijanie. 52% Amerykanów należało do różnych Kościołów protestanckich. Amerykański protestantyzm jest bardzo podzielony, w USA istnieją setki Kościołów, które działają 9 lokalnie. W 2001 r. największą wspólnotą protestancką była Południowa Konwencja Baptystów (17,2%), a dalej: metodyści (7,2%), luteranie (4,9%), prezbiterianie (2,8%) i zielonoświątkowcy (2,2%). Do Kościoła katolickiego należało 25,9% społeczeństwa i jest to tym samym największa wspólnota religijna w Stanach Zjednoczonych. Amerykańscy katolicy są przede wszystkim potomkami Włochów, Irlandczyków, Polaków i Niemców. Współcześnie, do gwałtownego wzrostu liczby katolików, w założonym przez protestantów kraju, przyczyniła imigracja z krajów Ameryki Południowej. Inne religie to: judaizm (1,4%), Świadkowie Jehowy (0,7%), prawosławie (0,6%), islam (0,5%), buddyzm (0,5%), hinduizm (0,4%) i unitarianizm (0,3%). 15% Amerykanów nie należało do żadnej wspólnoty religijnej, spośród których najliczniejsi byli niesprecyzowani i wolnomyśliciele, rzadziej natomiast ateiści. W Stanach Zjednoczonych powstał także Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich, którego członkowie nazywani są mormonami od uznawanej przez nich za świętą obok Biblii Księgi Mormona, wierzący, iż Chrystus po zmartwychwstaniu objawił się Indianom. To związek religijny założony 1830 przez J. Smitha i realizujący jego objawienie. Wywodzi się z chrześcijaństwa. Mormoni uznają Trójcę Św., chrzest przez zanurzenie (również tzw. chrzest zastępczy, który przyjmuje się za innych, w tym za zmarłych), podwójne kapłaństwo (Aaronowe i Melchizedekowe), praktykują rytuał Wieczerzy Pańskiej. Odrzucają naukę o grzechu pierworodnym. Do 1895 dopuszczali poligamię, uzasadniając to tradycją patriarchalną Starego Testamentu (rzeczywistymi poligamistami było zaledwie 2% mormonów) - obecnie jest ona zakazana. Mormoni wierzą w odnalezienie się 10 zaginionych pokoleń (Żydzi) i zjednoczenie Izraela oraz w powstanie Nowego Syjonu na kontynencie amerykańskim. Głoszą, że po swym ponownym przyjściu Jezus Chrystus będzie osobiście rządził Ziemią, która uzyska rajską świetność. Podstawą doktryny jest obok Biblii (ale tylko poprawnie przetłumaczonej) Księga Mormona, spisana przez jego syna Moroniego. Opisuje ona dzieje ludów, które zawędrowały do Ameryki po pomieszaniu języków (wieża Babel) i później (około 600 p.n.e.), tj. Dżaredytów oraz bezbożnych Lamanitów i zniszczonych przez nich bogobojnych Nefitów, których prorokiem był Mormon. Kościół liczy około 6 mln wiernych. Kieruje nim przywódca z tytułem "proroka", wspomagany przez 2 doradców i 12 tzw. apostołów. Niżej w hierarchii znajdują się biskupi, główni kapłani i kapłani oraz misjonarze, których jest ok 30 tys. w ponad 150 misjach na całym świecie). Główny ośrodek w Salt Lake City (USA).Jest to jeden z najbogatszych kościołów na świecie, gdyż jego członkowie płacą 10% podatku na rzecz swojego kościoła, z którego finansuje on budowę i utrzymanie kościołów, broszury, książki rozdawane za darmo, szkoły i misje na całym świecie (jest m.in. współwłaścicielem sieci Hotel Marriott). W stanie Utah stanowią oni ponad 70% ludności, a w sąsiednich stanach nawet 30%, co powoduje istnienie specyficznej kultury: wydawane tam są mormońskie książki i powieści, produkowane są mormońskie filmy itd. AMISZE – Jedna z najciekawszych dla współczesnego człowieka grup religijnych. Wiernych wspólnoty amiszy można odróżnić już na pierwszy rzut oka. Ubierają się oni tak, jak ludzie przed 200 laty – w czarne płaszcze bez guzików (używanie guzików też zresztą stało się przyczyną rozłamu między dwoma ich wspólnotami), mężczyźni noszą czarne kapelusze, a kobiety nakrywają włosy. W ich domach nie ma prądu, telefonów, telewizji czy radia. Zamiast samochodu przed domem mają bryczkę i koniki. Prowadzą typowe życie rolników z okresu przed-przemysłowego. Różni ich także język, bowiem między sobą nadal używają dialektu języka niderlandzkiego. Najbardziej konserwatywne grupy zakazują używania szelek, kolorowych koszul (można nosić jedynie białe), sprzętów inżynieryjnych jakiegokolwiek rodzaju, wysokich dachów w swoich domów, zasłon w oknach i drzwiach, kotar, trawników. Włosy u mężczyzn muszą być odpowiednio uczesane, zaś kobiet przykryte stosownym czepeczkiem. reguluje wszelkie aspekty codzienności: od techniki, jakiej można używać, po kobiece fryzury i kolor materiałów na ubrania. Mężczyźni do czasu ślubu golą zarost twarzy, a żonaci zapuszczają długie brody. Wąsy są raczej nietolerowane, gdyż kojarzone są z przynależnością do armii, a amisze są pacyfistami. Nie praktykuje się małżeństw z osobami spoza wspólnoty. Obojętny nie jest nawet kolor powozu, który musi być biały, żółty lub czarny w zależności od rodzaju grupy i mieć niebieskie światełko , które jest niewidoczne dla kierowców. Powinno być pomarańczowe, ale w ich religii jest zakazane. Cechą charakterystyczną jest także fakt, iż nabożeństwa u najbardziej konserwatywnych amiszy nie odbywają się w kaplicach czy kościołach, ale w domach najbardziej godnych tego gospodarzy. Każda miejscowość amiszów tworzy całkowicie oddzieloną od zewnętrznych wpływów wspólnotę. Jej członkowie są w zasadzie absolutnie samowystarczalni i wzajemnie się wspierają. Gdy dwoje młodych decyduje się na ślub – nowy dom dla nich buduje cała wspólnota. Podobnie wszyscy składają się na potrzebne w domu rzeczy, zaś gdy jeden z gospodarzy zachoruje pozostali wykonują za niego jego pracę. Uznają oni, że prawdziwy chrześcijanin powinien oddzielić się od świata, który leży w złu. Swoistym potwierdzeniem tego, że jest się wybranym jest pobożne i sprawiedliwe życie. Każdy, kto nie stosuje się do zasad życia wspólnoty jest z niej usuwany (a to oznacza, że będzie, o ile się nie nawróci i nie powróci potępiony), a członkowie wspólnoty – nawet rodzice – nie mają prawa się z nim kontaktować, staje się on dla nich martwy. Amisze w zasadzie nie głoszą, charakterystycznej dla wielu radykalnych nurtów reformacyjnych nauki o konieczności nawrócenia, akcentują jednak, że chrzest powinien się dokonywać w wieku dorosłym. Odrzucają służbę wojskową i państwową. Każda wspólnota jest niezależna i tworzy własną ustną tradycję sposobu życia (Ordnung). Nie istnieje nic takiego jak władza centralna rządząca, czy choćby nadzorująca 10 życie tej wspólnoty. Nabożeństwa składają się ze śpiewanych pieśni i hymnów z pochodzącego z XVI wiecznego śpiewnika Ausbund. Duchowni amiszy – kaznodzieje, diakonii i biskupi – wybierani są spośród świeckich i sprawują swoją posługę za darmo. W latach 50, gdy wprowadzono obowiązkowe ubezpieczenie społeczne, amisze uznali, że dla nich to wspólnota jest ubezpieczeniem, które zapewnia ochronę, opiekę nad chorymi i starymi. Zgodnie z zasadą niepobierania pomocy od rządu odmówili płacenia składek, co doprowadziło do najazdów służb skarbowych na ich farmy oraz konfiskat i licytacji dóbr. Ostatecznie Kongres zwolnił członków ich wspólnoty z obowiązku ubezpieczeniowego. Nie pobierają też zasiłku dla bezrobotnych ani żadnej innej formy opieki społecznej od państwa. Dla członków wspólnoty, którzy muszą ponieść koszty leczenia, organizują specjalne fundusze na ten cel. Amisze nie wysyłają dzieci do szkół publicznych i uważają, że nie potrzeba im wykształcenia wyższego niż podstawowe do wieku 14 lat. Ponieważ w Stanach Zjednoczonych kształcenie jest obowiązkowe do 16. roku życia, na tym tle także dochodziło do konfliktów z władzami. W 1972 Sąd Najwyższy uznał ich prawo do ograniczonej edukacji. W kwestiach doktryny religijnej nie różnią się praktycznie od pozostałych mennonitów. Istniejące różnice dotyczą jedynie obrzędowości religijnej. Firmy amiszów mają najniższy odsetek niepowodzeń biznesowych spośród wszystkich firm amerykańskich. W Stanach Zjednoczonych znajduje się również Główne Biuro koordynujące działalność społeczności Świadków Jehowy na całym świecie (Nowy Jork, Brooklyn). Świadkowie Jehowy (pełna nazwa: Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy) – to związek wyznaniowy głoszący, że jedynymBogiem jest Jehowa (Jahwe) i o zbliżającym się objęciu władzy nad światem przez Królestwo Boże. Ruch został zapoczątkowany przez Charlesa T. Russella w 1870 w Pensylwanii (USA). Obecnie liczy ok. 8 milionów aktywnych głosicieli na całym świecie. Świadkowie Jehowy są znani z działalności ewangelizacyjnej i rozpowszechniania swoich publikacji. Amerykanie są jednym z najbardziej religijnych narodów spośród krajów wysoko rozwiniętych. 87% Amerykanów deklaruje się jako osoby religijne, a 40% Amerykanów podaje, że regularnie praktykuje (więcej w regionach wiejskich niż miejskich). Najmniej osób deklarujących regularne praktyki religijne jest w stanie Vermont, gdzie przyznaje się do tego tylko 24% mieszkańców, i co charakterystyczne, ma on najwyższe podatki w całych Stanach oraz jako jedyny stan wyraźny system trójpartyjny, w którym obok dominującej Partii Demokratycznej i drugiej Partii Republikańskiej w legislaturze zasiada z dużą ilością przedstawicieli socjaldemokratyczna Progressive Party of Vermont. Były prezydent George Bush jest protestantem (metodystą) i swoje cotygodniowe orędzia do narodu oraz niektóre inne przemówienia kończył słowami "God bless America" (niech Bóg błogosławi Amerykę).
