Prawa człowieka

Prawa człowieka
w teorii i praktyce szkolnej
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
Prawa człowieka
- podstawowe prawa , które przysługują każdemu człowiekowi od momentu
narodzin do śmierci
- nie są zależne od pochodzenia człowieka, koloru skóry, narodowości, płci,
religii czy wyznawanych poglądów
- wynikają z samego faktu bycia człowiekiem
- są niezależne od państwa ale gwarantowane przez państwo
Prawa i wolności człowieka są :
• powszechne
• niezbywalne
• nienaruszalne
• przyrodzone
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
Genezę praw człowieka możemy wiązać z faktami w historii:
• Dekalog i inne zasady obowiązujące w różnych religiach
• demokracja ateńska
• republika rzymska
• wiec plemienny
• Wielka Karta Swobód 1215 r.
• humanizm i renesansowa idea godności człowieka
• demokracja szlachecka
• parlamentaryzm angielski
• oświecenie
• rewolucja francuska i Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
• konstytucja USA 1787 r. , konstytucje – francuska z 1791 r. i 3 polska 3 maja
1791 r.
• wprowadzenie powszechnego prawa wyborczego ( w większości krajów XX
w.)
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
Prawa człowieka - sformułowane zostały w dokumentach :
Karta Narodów Zjednoczonych 1945 r.
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ 1948 r.
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych 1966 r.
Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych , Socjalnych i Kulturalnych 1966 r.
Konwencja w sprawie wyeliminowania wszelkich form dyskryminacji rasowej 1966
Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet 1979 r.
Konwencja przeciwko torturom i innemu okrutnemu , nieludzkiemu lub
poniżającemu traktowaniu lub karaniu 1984 r.
Konwencja o prawach dziecka 1989 r.
Konwencja o ochronie praw pracowników migrujących i członków ich rodzin 1990 r
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
Trzy generacje praw człowieka
I generacja – prawa indywidualne - osobiste i
polityczne
II generacja – prawa ekonomiczne, socjalne i
kulturalne
III generacja – prawa kolektywne , odnoszące się do
jakości życia
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
I generacja praw człowieka
• prawo do życia
• wolność osobista
• prawo do własności
• wolność od tortur
• wolność sumienia i wyznania
• wolność wypowiedzi
• prawo do informacji
• równość wobec prawa
• swoboda przemieszczania się
• tajemnica korespondencji
• bierne i czynne prawo wyborcze
• prawo zrzeszania się
• prawo do skargi na działania organów państwa
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
II generacja praw człowieka
• prawo
do pracy i wynagrodzenia
• prawo do nauki
• prawo do wypoczynku
• prawo do ochrony zdrowia
• prawo do zabezpieczenia społecznego
• prawo do uczestnictwa w życiu kulturalnym
• prawo do korzystania z osiągnięć cywilizacyjnych
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
III generacja praw człowieka :
• prawo
do pokoju
• prawo do demokracji
• prawo do rozwoju
• prawo do zdrowego środowiska naturalnego
• prawo do pomocy humanitarnej
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
Najważniejsze indywidualne prawa człowieka:
1. Prawo do życia (obowiązek troski o życie każdego od urodzenia do
naturalnej śmierci ; zakaz umyślnego pozbawiania życia ; brak jednomyślności w
sprawach kary śmierci i aborcji )
2. Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego , wolność od tortur,
niewoli , poddaństwa i pracy przymusowej (niedopuszczalne jest
arbitralne pozbawianie wolności, a także poniżające traktowanie więźniów)
3. Wolność sumienia, wyznania, przekonań
(zakaz dyskryminacji i
tolerancję w stosunkach międzyludzkich ; może podlegać ograniczeniom w
szczególnych okolicznościach)
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
4. Prawo do własności
(może być ograniczane jedynie na mocy
wyroków sądowych albo ze względu na ważny interes publiczny)
5. Wolność zrzeszania się
(jeden z warunków istnienia społeczeństwa
obywatelskiego i pluralizmu politycznego)
6. Prawo do prywatności
(oznacza poszanowanie indywidualności ,
życia rodzinnego , domu i korespondencji)
7. Prawo do słusznego i sprawiedliwego procesu
(prawo do
niezależnego i bezstronnego sądu , do publicznego procesu i rozstrzygnięcia
sprawy w rozsądnym terminie)
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
Organy ONZ odpowiedzialne za ochronę praw człowieka :
Rada Praw Człowieka z siedzibą w Genewie (organ pomocniczy Zgromadzenia
Ogólnego ONZ)
Komitety traktatowe np. Komitet Praw Człowieka, Komitet Praw
Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych, Komitet przeciwko Torturom,
Komitet Praw Dziecka itp.
Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Praw Człowieka (+ Biuro)
Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze (od 1998)
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
Ochrona praw człowieka w Europie
 organizacje międzynarodowe : Unia Europejska , Rada Europy , Organizacja
Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) ,
 Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu
 Komisarz Praw Człowieka (urząd powstał w 1999 r. )
 w ramach UE – Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości oraz
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich
 w ramach OBWE - Biuro Instytucji Demokratycznych ; Wysoki Komisarz
OBWE do spraw Mniejszości Narodowych
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
Regionalne systemy praw człowieka
a) System afrykański
- Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów przyjęta przez OJA (Organizację
Jedności Afrykańskiej) w 1981 r.
- Komisja Praw Człowieka i Ludów
- Afrykański Trybunał Praw Człowieka i Ludów (postępowanie przed tym
trybunałem ma prowadzić do merytorycznego rozstrzygnięcia spraw;
pierwszeństwo ma polubowny sposób załatwienia spraw, trybunał zaleca
określone prowadzące do poprawy sytuacji, ma też zasądzać sprawiedliwe
odszkodowania)
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
b) System interamerykański
- Amerykańska Konwencja Praw Człowieka (uchwalona przez Organizację
Państw Amerykańskich w 1969 r. )
- Międzyamerykańska Komisja Praw Człowieka (organ pomocniczy
Organizacji Państw Amerykańskich)
- Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka (w sprawach indywidualnych
wydaje wyroki ostateczne i wiążące dla państw amerykańskich, które podpisały
Kartę)
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
c) System arabski
- jest zgodny z islamskim szariatem i formalnie oparty na Arabskiej Karcie Praw
Człowieka
-organ kontrolny – Komitet Ekspertów Praw Człowieka działający w ramach Ligii
Państw Arabskich
Specyficzne cechy arabskiego systemu ochrony praw człowieka:
 podstawowe prawa i wolności jednostki są integralną częścią religii islamskiej
jako zalecenia boskie nie mogą być przez nikogo unieważnione w jakimkolwiek
zakresie
 wszystkie prawa zapisane w traktatach międzynarodowych np. ONZ muszą
być rozpatrywane przez pryzmat szariatu
 prawa człowieka w krajach islamskich są pojmowane odmiennie niż w krajach
Europy czy Ameryki
 skuteczność uniwersalnego systemu praw człowieka w stosunku do państwa
arabskich jest niewielka
 nie ma możliwości składania skarg indywidualnych
 prace Komitetu Ekspertów ograniczają się tylko do oceny działań państw
członkowskich (efekty raczej symboliczne)
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
Wolność sumienia i wyznania w państwach arabskich
 jednym z praw człowiek łamanych przez większość państw arabskich jest
wolność sumienia i wyznania
 dotyczy to zwłaszcza chrześcijan mieszkających w krajach arabskich, ale także
wyznawców hinduizmu np. w niektórych regionach Indii , Pakistanu
 lepsze jest położenie chrześcijan w krajach, w których mieszkają od wieków
np. w Egipcie i Etiopii
 chrześcijanie traktowani są jak obywatele drugiej kategorii
 najgorsza jest sytuacja chrześcijan w Iranie i Arabii Saudyjskiej ( nie wolno
w tych krajach wznosić kościołów chrześcijańskich, a za posiadanie Biblii lub
symboli religijnych grozi kara więzienia)
 także muzułmanie maj a ograniczona wolność sumienia i wyznania
 w wielu krajach arabskich obowiązuje zakaz porzucania religii muzułmańskiej
(w Arabii Saudyjskiej grozi za to kara śmierci)
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
Organizacje pozarządowe działające na rzecz ochrony praw człowieka:
 Międzynarodowy Czerwony Krzyż i Czerwony Półksiężyc (cele : ochrona
życia ludzkiego, poszanowanie godności ludzkiej , sprzeciw wobec
dyskryminacji , pomoc uchodźcom, ofiarom kataklizmów i klęsk żywiołowych,
upośledzonym, potrzebujący m, nosicielom wirusa HIV i chorym na AIDS,
pomoc ofiarom wojen i konfliktów, sprzeciw wobec rasizmu , dążenie do
pokojowego rozwiązywania konfliktów)
 Amnesty International (cele : zabiega o amnestię dla więźniów sumienia,
pomaga represjonowanym , zwalcza stosowanie tortur i znęcanie się nad
więźniami, dokumentuje „zaginięcia” i pozasądowe wyroki , prowadzi
kampanie medialne)
 Międzynarodowa Helsińska Federacja Praw Człowieka (opracowuje
dokładne i bardzo cenione raporty dotyczące przestrzegania praw człowieka w
krajach OBWE, fachowe doradztwo, obserwowanie procesów)
 organizacje humanitarne
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
Ochrona praw człowieka w Polsce
Polski system ochrony praw człowieka:
 Trybunał Konstytucyjny
 Rzecznik Praw Obywatelskich
 Rzecznik Praw Dziecka
 Sądy powszechne i administracyjne
Organizacje pozarządowe w Polsce broniące praw człowieka:
 Komitet Helsiński w Polsce
 Helsińska Fundacja Praw Człowieka
 Polskie Stowarzyszenie Amnesty International
 Polski Czerwony Krzyż
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
Wybrane strony internetowe:
• www.prawaczlowieka.edu.pl
• www.europs.eu/pd/rigts
• www.ipolska.pl
• www.sourcewatch.org
• www.amnesty.org.pl
• www.globalwoiceonline.prg
• www.www.freg.com
• www.watchdocs.pl
• www.allafrica.com
• www.hrv.org
• www.witness.org
•www.thinkweb.hrw.org
• www.guardian.co.uk
• www.ratujtybet.org
• www.wordpress.com
i tysiące innych : )
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
Najnowsze akcje w obronie praw człowieka z inspiracji ONZ
STOP RAPE NOW
RED HAND CAMPAIN
- END THE USE CHILD SOLDIERS
Z inicjatywy Polski – opracowanie pod koniec lat 80 -tych XX w.
Konwencji Praw Dziecka
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
Konwencja o Prawach Dziecka – 1989 r.
Dziecko – każda istota ludzka poniżej 18 roku życia (chyba że
zgodnie z prawem uzyska ono wcześniej pełnoletniość)
Cel działań Państw – Stron, które podpisały konwencję:
- najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka
- ochrona i opieka w takim stopniu, w jakim jest to niezbędne dla
dobra dziecka biorąc pod uwagę prawa i obowiązki rodziców
- prawa ekonomiczne socjalne są rozpatrywane zgodnie z
maksymalnym wykorzystaniem środków
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
Prawa dziecka :
• każde dziecko ma niezbywalne prawo do życia i rozwoju (art. 6)
• dziecko ma prawo do niezwłocznego sporządzenia aktu urodzenia
– prawo do otrzymania imienia, uzyskania obywatelstwa
• dziecko ma prawo do poznania swoich rodziców i pozostawania
pod ich opieką (jeśli to możliwe)
• dziecko ma prawo do zachowania tożsamości w tym:
obywatelstwa, nazwiska, stosunków rodzinnych
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
•dziecko nie zostanie oddzielone od rodziców (z wyjątkiem
decyzji kompetentnych organów dla dobra dziecka)
• rodzic rozwiedziony, odseparowany, ma prawo do kontaktu
z dzieckiem
• prawo do łączenia rodzin
• dziecko ma prawo do wyrażania własnych poglądów
(stosownie do dojrzałości dziecka, zgodnie z prawem)
• prawo swobodnej wypowiedzi, poszukiwania i
otrzymywania informacji
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
•zwalczanie nielegalnego wywozu i transferu dzieci
• prawo do swobody myśli, sumienia, wyznania,
• prawo rodziców do ukierunkowywania rozwoju dziecka
• prawo do swobodnego zrzeszania się oraz wolności
pokojowych zgromadzeń
• zakaz bezprawnej , arbitralnej ingerencji w życie prywatne,
rodzinne , domowe
• prawo do ochrony prawnej
• oboje rodzice ponoszą wspólną odpowiedzialność za
wychowanie i rozwój dziecka
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
• prawo do ochrony przed prześladowaniem etnicznym,
rasowym, religijnym
• prawo do opieki zdrowotnej
• prawo do ochrony przed wyzyskiem ekonomicznym
• prawo do ochrony przed narkotykami
• ochrona w czasie konfliktów zbrojnych
• równość szans
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
•prawo do opieki zdrowotnej (art. 24)
• odpowiednie traktowanie w sądzie
• art. 34 ochrona przed wyzyskiem i nadużyciami
seksualnymi
• zakaz tortur i okrutnego, nieludzkiego traktowania
• art. 38 – Państwa – Strony podejmą wszelkie działania aby
osoby poniżej 15 roku życia nie uczestniczyły walkach
zbrojnych
• ochrona praw dzieci niepełnosprawnych
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
Prawa człowieka i prawa dziecka powinny mieć swoje
odbicie w dokumentach szkolnych takich jak:
Statut szkoły
Regulamin szkoły
Wewnątrzszkolny system oceniania (WSO) i
przedmiotowe systemy oceniania (PSO
Praw człowieka – w tym praw dziecka – należy
przestrzegać w maksymalnym możliwym zakresie w
praktycznym funkcjonowaniu szkoły.
Ochrona praw człowieka w systemie oświaty w Polsce
dotyczy nie tylko uczniów ale także nauczycieli i
wszystkich pracowników szkoły oraz rodziców
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa
Dziękuję Państwu za uwagę
ODN Łomża oprac. Bożena Zgrzywa