wpływ telewizji i internetu na młodzież

3. Wpływ telewizji i Internetu na dorastającą młodzież
Analizując literaturę przedmiotu można zauważyć różnorodne podziały dotyczące
szkodliwego działania tych mediów, dzieli się je na zdrowotne, psychiczne, pedagogiczne i
inne. Próbę klasyfikacji tych zagrożeń podjął Maciej Tanaś w swoim artykule Medyczne
skutki uboczne kształcenia wspomaganego komputerowo. Sklasyfikował on zagrożenia
dydaktyczne i psychiczne nowych technologii informacyjnych. Do najbardziej powszechnych
zaliczył:
1) Zaburzenia funkcji poznawczych, które prowadzą do tego że uczeń nie może
kontynuować nauki z powodu:

zaburzeń percepcji, problemów z koncentracja uwagi, ograniczonej bądź
utraconej zdolności logicznego myślenia, poczucia alienacji
i
zagubienia, doświadcza natrętnych myśli, zachowuje się kompulsywnie,
ma problemy z pamięcią;

wymienionym wyżej objawom towarzyszy również tzw. syndrom
odstawienia.
2) Ucieczka do świata wirtualnego:

dziecko ma poczucie siły i przynależności, która tak naprawdę jest złudna;
doświadcza rywalizacji o patologicznym charakterze;
nie
przestrzega zasad etycznych co doprowadza do wyparcia prawidłowych
norm i zasad postępowania agresją;

dziecko ma poczucie wolności, bycia niezastąpionym, chce być ciągle
dostępne (przymus bycia „on-line”), doświadcza potrzeby autoprezentacji i
demonstrowania swojej osoby.
3) Charakterystyczne postacie patologii społecznej:

indywidualna lub zbiorowa agresja niczym nie uzasadniona, przeżywanie
autoagresji i frustracji;

zachowania patologiczne i destrukcyjne,

przystępowanie do patologicznych grup, zetkniecie się z takimi
problemami jak prostytucja, pornografia dziecięca, pedofilia, handel
żywym towarem i in.,

zetknięcie się z grupami satanistycznymi, parareligijnymi, które mają
własne ideologie agresji, zła.
1
4) Uzależnienia:

uzależnienie od Internetu,

zapadanie w trans w czasie emitowanych w telewizji reklam,

zmienione stany świadomości, które fizjologicznie i psychologicznie
podobne są do zatrucia alkoholem bądź narkotykami,

uzależnienie od świata wirtualnego,

uzależnieni od programów, które stanowią elementy manipulacji
psychologicznej,
5) Dysfunkcje neurologiczne:

padaczka ekranowa,

nerwica1.
Dostępność mediów jest dla małego dziecka dużą atrakcją. Proponowane przez
telewizję spędzanie wolnego czasu wydaje się maluchom interesujące i warte uwagi. W
efekcie często dochodzi do sytuacji, że spędzanie czasu przed ekranem jest głównym
zajęciem większości dzieci w czasie wolnym.
Pociąga to za sobą rezygnację z innych zajęć – bardziej rozwojowych i zapewniających
dziecku różnorakie, niezbędne do rozwoju bodźce, nie zaś jedynie jednostajne, jak czyni
to telewizja. Nawyki dotyczące oglądania telewizji często są na tyle silne i trwałe, że
objawiają się nawet w późniejszym okresie życia dziecka.
Co wpływa na zainteresowanie dziecka telewizją?
Istnieje szereg cech, których występowanie powodować może z dużym
prawdopodobieństwem silniejsze zainteresowanie programami telewizyjnymi oraz
większą potrzebę ich oglądania:

wiek – okres przedszkolny wyzwala szczególnie silną potrzebę spędzania
czasu przed ekranem, dziecko jest wtedy raczej mało pomysłowe w kwestii
organizowania sobie czasu wolnego, ma dość wąskie zainteresowania i mało
towarzyszy zabaw, jeśli więc nie jest aktywowane przez rodziców, spośród
innych zajęć wybiera telewizję; starsze dzieci, które przejawiają już większą
aktywność społeczną, mają mniejsze tendencje do oglądania telewizji;

płeć – chłopcy więcej czasu spędzają przed telewizorem niż dziewczęta,
przyczyny tkwią zazwyczaj w tym, że chłopcy nieco trudniej przyswajają
naukę szkolną, odnajdując mniej przyjemności np. w czytaniu książek;
M. Tanaś, Nowe technologie informacyjne źródłem zagrożeń dla dzieci i młodzieży, „Opieka Wychowanie
Terapia” 2003, nr 4, s. 7-8.
1
2
ponadto chłopcy bardziej pasjonują się żywiołowością scen telewizyjnych niż
dziewczynki;

inteligencja – dzieci zdolne przejawiają mniejsze zainteresowanie telewizją i
z czasem w dużej mierze rezygnują z jej oglądania, przeznaczając czas na
rozwijanie swoich pasji i zainteresowań; dzieci mniej zdolne są oglądaniem
telewizji bardziej zainteresowanie, gdyż wypełnia im ona lukę czasu wolnego,
której nie chcą z własnej woli przeznaczać na zajęcia rozwoje;

postępy w nauce – dzieci odnoszące sukcesy w nauce poświęcają telewizji
mniej czasu niż ich gorzej uczący się rówieśnicy, wynika to z dużego
zaangażowania czasowego niezbędnego na przyswojenie nowej wiedzy,
przez co na oglądanie telewizji zostaje mniej czasu, jak również ze
świadomego odrzucenia programów telewizyjnych, uznawanych za mało
ciekawe w kontekście wiedzy szkolnej;

status społeczno-ekonomiczny – dzieci ze środowisk uboższych mają z
reguły mniejsze możliwości, by korzystać z różnorodnych form zabawy,
dlatego telewizja staje się często główną formą spędzania ich wolnego
czasu; dzieci z rodzin o wyższym statusie korzystają zazwyczaj z
różnorodnych rodzajów aktywności zabawowej, często zapewnianej im przez
dorosłych, ale również z własnego wyboru, stąd też dzieci te spędzają przed
telewizorem mniej czasu;

osobowość – dzieci bardziej nieśmiałe i niepewne siebie oraz mniej
przystosowane psychicznie oglądają telewizję chętniej, gdyż nie wymaga to
od nich przejawów aktywności i zaangażowania; dzieci żywiołowe nie mają
potrzeby spędzania długiego czasu na oglądaniu telewizji, szukając bardziej
interesujących rozrywek;

funkcjonowanie społeczne – dzieci przystosowane społecznie i
akceptowane w swoim środowisku chętnie wchodzą w kontakty z ludźmi
poświęcając oglądaniu telewizji mniej czasu; ich gorzej przystosowani
rówieśnicy uznają telewizor za lepszego towarzysza.
Jak telewizja wpływa na dziecko?
3
Oddziaływanie telewizji na dziecko jest dość złożonym procesem. Można powiedzieć, że
efekty oglądania telewizji mogą być zarówno dobre, jak i złe – wszystko zależy od ilości
czasu spędzonego przed ekranem, rodzaju oglądanych programów, stanu
emocjonalnego dziecka, kontroli rodziców. Sfery oddziaływania telewizji obejmują:

wpływ na stan fizyczny – jeśli oglądanie telewizji ogranicza czas snu
dziecka bądź koliduje z porami posiłków;

wpływ na inne formy zabawy – telewizja oglądana w nadmiarze ogranicza
czas na zabawę z innymi dziećmi, głównie na świeżym powietrzu oraz
zabawy twórcze;

wpływ na naukę – programy edukacyjne mogą wspierać naukę szkolną i
przyswajanie wiedzy oraz motywować do zdobywania nowych wiadomości,
jednak czas poświęcany oglądaniu telewizji w nadmiarze wpływa zwykle
negatywnie na wypełnianie obowiązków szkolnych;

wpływ na stosunki rodzinne i społeczne – telewizja znacząco ogranicza
kontakty między ludźmi, głównie odbierając czas na wspólną rozmowę.
-----
Problem z uzależnieniem zaczyna się wówczas, gdy czas i sposób korzystania
z Internetu wymyka się spod kontroli. Uzależnienie od Internetu nazywane jest również:
siecioholizmem, infoholizmem, dataholizmem czy netmanią2.
Uzależnienie od Internetu, tak jak każe inne ma swoje objawy. Do objawów
pozwalających zakwalifikować je do zespołu uzależnienia Konrad Pluciński zaliczył:
- nieodparte pragnienie lub przymus przebywania w sieci,
2
J. Szymańska, Komputer jak narkotyk (cz. II), „Remedium” 2002, nr 11, s. 6.
4
- upośledzona zdolność kontrolowania własnego zachowania, nieskuteczne próby
ograniczenia czasu przebywania w sieci,
- występowanie zespołu abstynenckiego (głodu) po wyjściu z sieci (niepokój, rozdrażnienie),
- wzrost tolerancji (zwiększanie „dawki sieci”),
- porzucanie dotychczasowych kontaktów i zainteresowań,
- uporczywe kontynuowanie zachowań pomimo występowania szkodliwych następstw3.
- zmiana nastroju, jest to subiektywne odczucie osoby uzależnionej, które uznaje
za
konsekwencję jej działania; osoba uzależniona postrzega je jako sposób radzenia sobie z
emocjami przez np. podekscytowanie albo doznawanie uspokajającego uczucia ucieczki,
odseparowania się od rzeczywistości,
- tolerancja dawkowania, z biegiem czasu osoba uzależniona do osiągnięcia takich samych
emocji potrzebuje większej „dawki” danego zachowania,
- objawy odstawienia, towarzysza mu nieprzyjemne uczucia i objawy fizjologiczne, które
pojawiają się w chwili przerwania lub ograniczenia pożądanej aktywności np. ponury nastrój,
drżenie rąk,
- konflikt, dochodzi do nieprzyjemnych sytuacji między osobą uzależnioną a jej najbliższym
otoczeniem np. rodziną (konflikt interaktywny), może pojawić się także dyskomfort
wewnętrzny (konflikt intrapsychiczny) uzależniony ma wówczas poczucie utraty kontroli,
- nawrót, tendencja do wielokrotnego powracania do dawnych zachowań. Zachowania
charakterystyczne dla okresu uzależnienia mogą pojawić się nawet po wielu latach
abstynencji i kontroli4.
Agresja, która wszechobecna jest w programach telewizyjnych bądź grach
komputerowych stanowi nie mały problem, skala tego zjawiska zdaje się być coraz większą
dlatego autorka niniejszej pracy chce poświęcić temu problemowi chociaż część tego
opracowania.
O obecności mediów w naszych domach nie trzeba przypominać, nie da się uniknąć
zainteresowania mediami a korzystanie z Internetu, komputera czy telewizji stało się
3
4
K. Pluciński, Osobowościowe uwarunkowania uzależnienia od Internetu, cyt. za: J. Szymańska, dz. cyt., s. 6.
B. Dankowski, A. Krupińska, dz. cyt., s. 32-33.
5
codziennością. A zatem drastyczne programy z elementami przemocy i walki, niewątpliwie
dają początek zachowaniom agresywnym5.
O uzależnieniu dzieci od telewizji decydują przede wszystkim rodzice, to oni już od
wczesnych okresów dzieciństwa sadzają swoje pociechy przed szklanym ekranem, by w tym
czasie zająć się domowymi obowiązkami lub po prostu mieć trochę czasu dla siebie. Niestety
bajki emitowane obecnie w telewizji zasadniczo różną się od tych które oglądali rodzice
będąc dziećmi, może dlatego nie zauważyli jaki negatywny wpływ mogą mieć kolorowe
kreskówki na ich dzieci. Obecnie w bajkach dominuje przemoc, rywalizacja, walka,
nienawiść i chęć bycia lepszym. Dzieci utożsamiają się ze swoimi ulubionymi postaciami i
chcą ich naśladować. Telewizja wywiera podobny wpływ zarówno na dzieci młodsze jak i
starsze6.
Kolejna kwestia wiąże się z podejmowaniem przez młodzież działań dla tzw. „zabicia
wolnego czasu”. Wpływ na młodych ludzi ma reklama, za pośrednictwem, której młodzi
spotykają się z bogata ofertą atrakcyjnego spędzania wolnego czasu, frustrację wówczas
budzi brak pieniędzy i możliwości ich zarobienia. Stają się oni wówczas skłonni do zachowań
agresywnych, wyładowania złość i na przypadkowych osobach i przedmiotach7.
Z badań przeprowadzonych przez amerykańskich psychologów J. G. Johnsona, P.
Cohena wynika, że istnieje związek między oglądaniem telewizji a zachowaniem
agresywnym. Prawdopodobieństwo wystąpienia zachowań agresywnych u dorosłych osób
wzrasta, gdy w czasie dojrzewania dużo czasu poświęcali na oglądanie telewizji.
Z badań
wynikało również, że bardziej podatni na wpływ telewizji są chłopcy niż dziewczęta. Nie
udało im się jednak wskazać przyczyn różnicy takiego stanu rzeczy.
Ze wzrostem
zachowań agresywnych nie miały związku takie czynniki, jak: wykształcenie rodziców, status
materialny rodziny, a co najważniejsze także zaburzenia psychiczne
i wcześniejsze
zachowania agresywne8.
Podsumowując negatywny wpływ telewizji na rozwój i dojrzewanie młodego
człowieka, można ograniczyć poprzez uświadomienie mu, jakie programy telewizyjne są dla
niego wartościowe i zwrócenie uwagi na to, by świadomie wybierał programy telewizyjne,
przeznaczone dla odpowiedniej grupy wiekowej.
J. Karbowniczek, Wpływ mass mediów na agresywne zachowania dzieci, „Życie Szkoły” 2003, nr 7, s. 395.
M. Humke, D. Wiśniewski, dz. cyt., s. 30.
7
J. Sztumski, Społeczne uwarunkowania przemocy, [w:] Przemoc dzieci i młodzieży w perspektywie polskiej
transformacji ustrojowej, red. J. Papież, A. Płukis, Toruń 1998, s. 34.
8
L. Kirwil, Agresja i telewizor, „Charaktery” 2002, nr 5, s. 9.
5
6
6
Z kolei Janusz Morbitzer uważa, że najważniejsze konsekwencje istnienia świata
medialnego to: „mediatyzacja, czyli przenoszenie coraz większej liczby doświadczeń ze
świata realnego do medialnego, oraz technopolizacja życia, polegająca- w dużym
uproszczeniu- na tym, że do współczesnego człowieka dociera różnorodna informacja
wieloma niezależnymi kanałami”9.
Omawiając negatywny wpływ telewizji na dorastającą młodzież, warto zwrócić uwagę
na to jakie programy dominują w ofertach telewizji. Badania przeprowadzone przez
studentów, dotyczyły właśnie analizy programów nadawanych przez znana stację telewizyjną.
Wyniki tych badań przedstawiają się następująco. Filmy, ukazujące przemoc zarówno
fizyczną jak i psychiczną zajmowały 11% czasu antenowego. Drugie miejsce zajęły filmy z
elementami pornografii, czasem filmy o tematyce miłosnej, które głównie skupiały się na
sferze seksualnej człowieka, te z kolei wypełniły 7% czasu antenowego.
Należy również wspomnieć że zarówno telewizja jak i Internet mogą mieć pozytywne
cechy. Odpowiednio i mądrze wykorzystane mogą być wartościowym i niezastąpionym
źródłem wiedzy i nowych wiadomości.
Jedną z podstawowych zalet komputera podłączonego do sieci jest możliwość
komunikowania się z drugim człowiekiem. Porozumiewanie się zawsze było jedną z
podstawowych potrzeb człowieka, współcześnie ta potrzeba może być zaspokojona przez
rozmaite programy służące do komunikowania się, również na duże odległości zaliczyć do
nich można: Skype, gadu-gadu, e-mail, chaty oraz grupy dyskusyjne10.
Gadu-gadu daje możliwość prowadzenie rozmów w czasie rzeczywistym z innym
użytkownikiem tego programu, warto również podkreślić, że taka rozmowa jest bezpłatna. Po
zarejestrowaniu się w takim programie każdy użytkownik otrzymuje swój własny numer
identyfikacyjny, a po zapisaniu numerów swoich znajomych program tworzy książkę
adresową i powiadamia nas o dostępności naszych znajomych z którymi możemy się
wówczas połączyć. Za pomocą tego programu możemy również wysyłać pliki z danymi 11.
Program Skype również daje nam możliwość prowadzenia bezpłatnych rozmów z
innymi użytkownikami, różnica polega na tym że rozmowy są głosowe. Ten program daje
nam także możliwość obserwowania rozmówcy, po zainstalowaniu kamery internetowej,
9
J. Morbitzer, dz. cyt., s. 515.
A. Andrzejweska, dz. cyt., s. 48.
11
Tamże, s. 48.
10
7
możemy jednocześnie rozmawiać i widzeń naszego znajomego. Dodatkową zaletą Skype jest
możliwość połączenia się z telefonem stacjonarnym. Kiedy nasz rozmówca nie jest dostępny
możemy zostawić mu wiadomość głosową bądź tekstową12.
Poczta elektroniczna, zwana e-mail służy do wysyłania wiadomości tekstowych, oraz
przesyłania plików np. ze zdjęciami. Każdy użytkownik po zarejestrowaniu się otrzymuje
adres e-mailowy. Poczta elektroniczna jest darmowa13.
12
13
Tamże, s. 48.
Tamże, 48-49.
8