środki masowego przekazu jako czynnik socjalizacji

ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU JAKO CZYNNIK
SOCJALIZACJI PRZEDSZKOLNEJ
 Telewizja
 Radio
 Prasa
 Internet
 inne
Telewizja jest obecnie najpopularniejszym środkiem masowego przekazu.
Łatwość odbioru przekazywanych treści, atrakcyjność obrazu jako nośnika
informacji, dostępność telewizji i możliwość korzystania z niej w domu
sprawiają, że inne mass media schodzą na dalszy plan. Dotyczy to również
dzieci, które stanowią wielką grupę telewidzów. Wpływ telewizji na dzieci był
przedmiotem wielu publikacji i analiz. Wszystkie one wskazują na szereg
pozytywnych aspektów oglądania telewizji przez dzieci, przy założeniu, że
odbiór programu telewizyjnego przez dziecko zostanie poprawnie
zorganizowany. Najczęściej cytowanymi pozytywami są:

dostarczanie wiadomości i pomoc w zrozumieniu wielu pojęć,

rozwijanie słownictwa dziecka,

pomoc w wiązaniu faktów i wydarzeń w logiczną całość,

rozwój zainteresowań i zdolności poznawczych,

kształtowanie postaw społecznych i etycznych zachowań,

dostarczanie tematów do zabawy,

rozwijanie zmysłu plastycznego u dzieci.
Poprawna organizacja programów, o której mowa była wyżej, polega na
dostosowaniu programów do wieku widza, ścisłym określeniu czasu oglądania
oraz omawianiu i interpretowaniu treści programów. Coraz częściej jednak
dorośli nie spełniają tych warunków. Przyczyną tego stanu rzeczy jest w
pierwszym rzędzie niewiedza. Powoduje to wzrost negatywnych wpływów
telewizji. W latach dziewięćdziesiątych pojawiły się liczne głosy wskazujące na
jej ujemny wpływ na psychikę dziecka. Łączy się to z faktem znacznego
upowszechnienia telewizji, w tym satelitarnej i kablowej, a co za tym idzie
ze wzrostem liczby bodźców oddziaływujących na widza w sposób zarówno
czynny jak i bierny. Posługując się terminem "wpływ" należy pamiętać, że nie
jest to pojęcie jednoznaczne.
Rozróżniamy kilka rodzajów wpływu telewizji na widza:

wpływ bezpośredni, polegający na oddziaływaniu na uczucia i intelekt
odbiorcy,

wpływ kumulacyjny, polegający na tym, że każdy obejrzany program
nakłada się w umyśle widza na poprzednio obejrzane filmy czy programy,
oddziałując wspólnie,

wpływ podświadomy, kiedy widz odrzuca postawy prezentowane przez
bohaterów programu z powodu kontekstu, w jakim zostały one ukazane,
pomimo to postawy te pozostawiają w jego psychice uczuciowe napięcie
mogące zachwiać reprezentowanymi przez widza kategoriami moralnymi,

wpływ zewnętrzny, przejawiający się w naśladowaniu telewizyjnych
wzorców.
Dzieci są grupą najbardziej narażoną na ujemny wpływ telewizji. Szczególnie
niemowlęta i małe dzieci przebywające w pomieszczeniu, w którym ogląda się
telewizję, doznają wielu szkód. Małe dzieci, oglądając telewizję w sposób
bierny, narażone są na agresywne dźwięki i migotanie ekranu, co może
prowadzić do rozstroju systemu nerwowego i zaburzeń w rozwoju.
Dzięki telewizji dochodzi do przedwczesnego rozwoju psychicznego, ze
szkodą dla rozwoju fizycznego. Dziecko ma mniej czasu na zabawy na
powietrzu, przyzwyczaja się do łatwego zdobywania podniet i przeżyć.
Rozważając bezpośredni wpływ telewizji na dzieci, pamiętać należy, iż mali
widzowie głęboko przeżywają obrazy niosące ze sobą duży ładunek
emocjonalny. Drastyczna treść programów może powodować u nich utratę
poczucia bezpieczeństwa. Czarno - białe wzory norm przedstawiane na ogół w
telewizji powodują, że dzieci bezkrytycznie naśladują zachowania bohaterów,
nie rozumiejąc przecież, że sposób reakcji jest zwykle wypadkową wielu,
czasem skrajnie sprzecznych, informacji. Dziecko podejmuje rzecz jasna próby
intelektualnego opracowania oglądanych obrazów. Jednak bez pomocy osoby
dorosłej nie jest w stanie poradzić sobie z różnorodnymi informacjami,
docierającymi doń za pośrednictwem telewizyjnego ekranu. Niedostateczne
rozumienie programu jest przyczyną tworzenia wizji świata opartego na
pozornych i niepełnych przesłankach. Nierzeczywistość staje się bliższa i lepiej
zrozumiała niż realne życie.
Równie niebezpieczne są bodźce słabsze, ale systematyczne i długotrwałe
(wpływ kumulacyjny). Niemożność rozładowania uczuć podczas oglądania
programów ulega kumulacji, zaburza zachowania dziecka w późniejszym czasie.
Skutkiem może być gwałtowne wyładowanie psychiczne bądź ruchowe,
stępienie wrażliwości na silne bodźce, a w konsekwencji nieadekwatność reakcji
wobec powodujących ją bodźców. Stosunkowo najłatwiej dostrzegalny jest
wpływ zewnętrzny, kiedy mały widz naśladuje zaobserwowane wzorce bez prób
ich oceny. Zachowania dziecka stają się powierzchowne i schematyczne,
polegają na odtworzeniu zapamiętanych treści i skojarzeń. Myślenie zaczyna
przebiegać poprzez skojarzenia szybkie i gotowe, a wypowiedzi stają się
stereotypowe. Stawiane przez dzieci pytania stają się powierzchowne, a
odpowiedzi niezbyt je interesują.
Inne szkody wyrządzane przez telewizję w wieku rozwojowym to:

zaburzenia komunikacji, gdyż dialog z ekranem jest zawsze jednostronny,

oderwanie od realności przez wypełnienie jej treściami pochodzącymi z
telewizji,

zniekształcenie wyobraźni i aktywności twórczej, która jest zbędna przy
odbiorze obrazów, siłą rzeczy nadających się do bezpośredniego
przyswojenia,

upośledzenie prawidłowej mowy u najmłodszych dzieci,

zaburzenia postrzegania perspektywy,

wykształcenie postrzegania fotograficznego i dwuwymiarowego,

kształcenie podatności na sugestię i bezkrytyczności,

wytwarzanie sztucznych potrzeb (reklamy telewizyjne),

wywoływanie zachowań agresywnych, fobii i lęków związanych z
treściami oglądanych programów.
Katalog ujemnych stron oglądania telewizji przez dzieci jest obszerny. Nie
może on jednak prowadzić do poglądu, dosyć często w ostatnim czasie
prezentowanego w środkach przekazu, jakoby telewizja była głównym sprawcą
nieprawidłowych zachowań obserwowanych zwłaszcza u młodych ludzi.
Telewizja jest jedynie narzędziem, które może być wykorzystane w sposób
dobry lub zły. To nie telewizor wychowuje dzieci - czynią to dorośli. Od ich
wiedzy i rozsądku zależy rodzaj i stopień wpływu wywieranego przez telewizję
na dziecko. Świadome i przemyślane dobieranie programów, zarówno pod
kątem niesionych przez nie treści jak czasu ich trwania, może zmniejszyć
szkodliwy wpływ telewizji na najmłodszego widza, a wręcz całkiem go
wyeliminować, sprawiając, że telewizja będzie pożytecznym instrumentem w
kształtowaniu osobowości i psychiki dziecka.
W szerokiej ofercie polskich stacji telewizyjnych można znaleźć wartościowe
programy tworzone z myślą o dzieciach, które stanowią cenne źródło przeżyć i
informacji, odmienne od codziennych zajęć przedszkolnych. Stosownie dobrane,
programy te mogą istotnie wzbogacić wiedzę dziecka. Twórcze ich
wykorzystanie rozwija wyobraźnię przestrzenną dzieci, dostarcza doznań
estetycznych, ma znaczny wpływ na rozwój myślenia dzieci przedszkolnych,
rozwija mowę, głównie w zakresie nowych i trudnych słów, zwrotów
językowych, akcentu i struktury gramatycznej języka.
Należy zwrócić uwagę i wykorzystać fakt, że dzieci silnie koncentrują się na
poleceniach płynących z ekranu. Odpowiednią koncentrację można wesprzeć
wstępnym przygotowaniem i zachętą do oglądania programu. Na taką okazję
można również pokusić się o wykonanie - z udziałem dzieci - pacynek, kukiełek
czy sylwetek bohaterów programu. Opierając się na wartościowym, starannie
wybranym programie można odpowiednio kształtować postawy społecznoetyczne dzieci.
Audycje można również wykorzystywać do rozwoju mowy przedszkolaków.
Najcenniejszym i najlepszym sposobem jest spontaniczna rozmowa związana z
tematem programu. Rozmowa taka może odbywać się w dowolnym miejscu i
czasie. Bardzo ważną metodą jest rozmowa wcześniej zaplanowana, z
wykorzystaniem środków dydaktycznych. Inną formą jest opowiadanie
tematyczne związane z programem. Opowiadanie takie wymaga dłuższych
wypowiedzi, opartych na wyobraźni twórczej.
Godne wykorzystania są felietony filmowe dotyczące zjawisk fizycznych oraz
materiały filmowe z miejsc odległych i niedostępnych dla przedszkolaków.
Program telewizyjny może być również źródłem ciekawych zabaw na świeżym
powietrzu. Specjalnie nie wymieniam tutaj nazw programów, zasługujących na
uwagę, gdyż dosyć często ulegają one zmianom i zastępowane są przez inne
audycje, co zresztą nie zawsze jest zrozumiałe. Przykładem może być likwidacja
bardzo udanych programów "Domowe przedszkole" i "Ciuchcia". Niniejsze
opracowanie powinno jednak pomóc w doborze najbardziej wartościowych
audycji dla dzieci.
Telewizja może być cennym narzędziem wychowawczym i dydaktycznym.
Sposób wykorzystania tego środka zależy wyłącznie od dorosłych: w pierwszym
rzędzie od rodziców ale także nauczycieli przedszkolnych. Postęp technologii
pozwala przewidzieć dalszy rozwój tego środka przekazu, co w konsekwencji
postawi przed dorosłymi nowe wyzwania w zakresie edukacji medialnej.
Upowszechnienie wiedzy na temat złych i dobrych stron telewizji powinno się
przyczynić do prawidłowego i rozsądnego korzystania z niej przez dzieci.
Literatura:
1. Al-Khamisy D., Długosz A.: Edukacja w przedszkolu, Raabe, Warszawa
1997;
2. Jaszczyszyn E., Kozłowski A., Pietrewicz B.: Wpływ telewizji na rozwój
dziecka, w: Wychowanie w przedszkolu, WSiP, Warszawa, 6/93;
3. Kamińska J.: "Domowe przedszkole" w przedszkolu, w: Wychowanie w
przedszkolu, WSiP, Warszawa, 4/95;
4. Zawadzka E.: Walory programu telewizyjnego
Wychowanie w przedszkolu, WSiP, Warszawa, 6/94.
Opracowanie
mgr Beata Musielak
Przedszkole Publiczne
w Rydzynie
"Ciuchcia",
w: