ARTYKUŁY Ślimaki lądowe Babiogórskiego Parku

ARTYKUŁY
Chrońmy Przyr. Ojcz. 67 (1): 39–54, 2011
Ślimaki lądowe Babiogórskiego Parku Narodowego
Terrestrial snails of Babia Góra Na�onal Park
WITOLD PAWEŁ ALEXANDROWICZ
Katedra Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej
Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska
Akademia Górniczo-Hutnicza im. S. Staszica
30–059 Kraków, al. A. Mickiewicza 30
e-mail: [email protected]
Słowa kluczowe: ślimaki lądowe, formacje roślinne, piętra roślinne, Babiogórski Park Narodowy.
Analizie poddano zespoły mięczaków rozpoznane na 69 stanowiskach. Były one rozlokowane
w całym masywie Babiej Góry i reprezentowały różne piętra i formacje roślinne. Łącznie rozpoznano 78 gatunków ślimaków lądowych, co stanowi 44% wszystkich taksonów występujących na
terenie Polski. Najliczniejsza i najbardziej zróżnicowana fauna jest związana z formacjami roślinnymi piętra regla dolnego. Obejmuje ona 78 taksonów. Główną rolę odgrywają tu szeroko
rozprzestrzenione i środkowoeuropejskie gatunki cieniolubne. Malakofauna regla górnego charakteryzuje się podobnym składem ekologicznym i zoogeograficznym, lecz znacznie mniejszym
zróżnicowaniem gatunkowym (59 gatunków). Malakocenozy piętra kosodrzewiny są wyraźnie
uboższe (42 gatunki), a w ich strukturze ekologicznej zaznacza się wzrastający udział form mezofilnych. Najuboższe zespoły ślimaków (13 gatunków) o przewadze taksonów mezofilnych występują w piętrze alpejskim. Spośród wszystkich rozpoznanych gatunków ślimaków zasiedlających
Babiogórski Park Narodowy 21 (27%) taksonów jest wpisanych na Czerwoną listę zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce.
Wstęp
Ślimaki są grupą zwierząt bardzo silnie uzależnioną od warunków środowiska. Dotyczy to
zarówno charakteru dominującej na danym terenie formacji roślinnej, cech podłoża (chemizmu, wilgotności), jak i warunków klimatycznych, głównie temperatury i długości okresu
wegetacji. Wymagania te determinują zróżnicowanie malakofauny, a na obszarach górskich
w istotny sposób wpływają one na pionowe
rozmieszczenie ślimaków. Babiogórski Park
Narodowy leży w Beskidzie Wysokim i chroni
najwyższą część tego pasma (1725 m n.p.m.).
Cały masyw zbudowany jest z fliszu karpackiego reprezentowanego przez ogniwa piaskowcowe lub piaskowcowo-łupkowe należące do zewnętrznych stref facjalnych jednostki magurskiej. Niska zawartość węglanu wapnia w skałach budujących Babią Górę stwarza niedogodne warunki dla życia mięczaków. Uniemożliwia
ona także zachowanie skorupek ślimaków
w stanie subfosylnym po śmierci organizmów.
Badania mięczaków występujących na terenie Babiogórskiego Parku Narodowego mają
długą historię. Pierwsze opracowania powstały w drugiej połowie XIX wieku (Stoblecki
1880, 1883; Bąkowski 1884; Bąkowski, Łomnicki
39
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 1, 2011
1892). Autorzy ci stwierdzili obecność w masywie Babiej Góry kilkudziesięciu gatunków ślimaków. W latach późniejszych studia
nad malakofauną prowadzili Urbański (1932)
i Dzięczkowski (1971, 1972). Najobszerniejsze
opracowanie fauny ślimaków Babiogórskiego
Parku Narodowego powstało w 2003 roku
(W.P. Alexandrowicz 2003). Przeprowadzone
wówczas badania na ponad 50 stanowiskach
umożliwiły identyfikację 78 gatunków ślimaków lądowych (oskorupionych i nagich), 11
taksonów ślimaków wodnych i 3 gatunków
małży (W.P. Alexandrowicz 2003).
Materiał i metoda
Badania fauny mięczaków występujących na
terenie Babiogórskiego Parku Narodowego były
prowadzone w latach 1996–2006. W tym czasie
opracowano 69 stanowisk leżących w obrębie
Parku przed jego powiększeniem. Stąd zostały użyte starsze materiały kartograficzne prezentujące dawny przebieg granic Parku. Dane
pochodzące z 47 stanowisk, opisane w pracy z 2003 roku (W.P. Alexandrowicz 2003),
uzupełniono o wyniki analiz dokonanych w latach 2003–2006 na kolejnych 22 stanowiskach
(ryc. 1A). Badania obejmowały pobór próbek
ściółki (z kwadratów o boku 1 m), a także analizę malakofauny występującej w odsypach powodziowych. Uzupełnienie stanowiły bezpośrednie obserwacje terenowe. Próbki pobierane
ze ściółki były analizowane głównie bezpośrednio w terenie, z wyjątkiem form o niewielkich
rozmiarach lub gatunków trudnych do oznaczenia bez użycia mikroskopu. Analizowane
stanowiska były rozmieszczone w całym masywie Babiej Góry i reprezentowały różne strefy
wysokościowe oraz różne typy formacji roślinnych. Zastosowano nazewnictwo formacji
roślinnych w oparciu o pracę Matuszkiewicza
(2008). Umożliwiło to nie tylko ogólną charakterystykę fauny, ale także rozpoznanie różnic
w składzie gatunkowym zespołów występujących w różnych typach siedlisk. Cały analizowany materiał obejmował prawie 3500
okazów należących do 78 gatunków ślimaków
40
lądowych. Liczba gatunków na poszczególnych
stanowiskach wahała się od 4 do 38. Materiał
ten pozwolił na charakterystykę fauny mięczaków występującej w obrębie poszczególnych
pięter roślinnych, a także zespołów związanych
z różnymi formacjami roślinnymi. Ekologiczna i zoogeograficzna charakterystyka zespołów
mięczaków została przeprowadzona dla poszczególnych pięter i formacji roślinnych przy
użyciu malakologicznego spektrum gatunkowego (MSS), spektrum zoogeograficznego,
a także stałości występowania gatunków. W celu
scharakteryzowania struktury zespołów został
także wyliczony znormalizowany współczynnik stałości Ci (Ložek 1964; S.W. Alexandrowicz
1987, 1999).
Malakofauna piętra regla dolnego
Regiel dolny występuje wyłącznie na północnych zboczach Babiej Góry do wysokości
około 1150 m n.p.m. (Celiński, Wojterski 1963,
1983) (ryc. 1A, B). Dwoma dominującymi
formacjami roślinnymi są buczyna karpacka
Dentario glandulosae-Fagetum i dolnoreglowy bór mieszany Abeti-Piceetum. Podrzędną
rolę odgrywają: olszynka karpacka Alnetum
incanae oraz formacje zarośli, źródlisk i łąk
(ryc. 1A, B).
Malakofauna buczyny karpackiej (Dentario
glandulosae-Fagetum)
W strefie występowania buczyny karpackiej malakofaunę zebrano z 12 stanowisk
(ryc. 1A). Fauna mięczaków jest tu bardzo bogata, zróżnicowana i obejmuje 73 gatunki, co
stanowi ponad 93% wszystkich taksonów występujących na terenie Babiogórskiego Parku
Narodowego. Prawie połowa gatunków (34,
46%) została rozpoznana na pojedynczych
stanowiskach (klasy stałości C = 1 i C = 2).
Ponadto 16 taksonów (22%) to formy pojawiające się często i występujące na co najmniej 8 stanowiskach. W całym omawianym
zespole najistotniejszą rolę odgrywają gatunki
osiągające najwyższą klasę stałości (C = 5). Są
to: szklarka przezroczysta Vitrea diaphana,
W.P. Alexandrowicz
Ślimaki lądowe Babiogórskiego Parku Narodowego
A
B
m n.p.m.
54°
m n.p.m.
2000
1725
piętro alpejskie
1650
50°
1500
piętro kosodrzewiny
16°
24°
1390
piętro regla górnego
1150
1000
piętro regla dolnego
1 km
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
Ryc. 1. Rozmieszczenie głównych formacji roślinnych (A) i piętra roślinne (B) masywu Babiej Góry (wg Celiński,
Wojterski 1961, 1963, 1983): 1 – buczyna karpacka (Dentario glandulosae-Fagetum), 2 – dolnoreglowy bór
mieszany (Abe�-Piceetum), 3 – olszynka karpacka (Alnetum incanae), 4 – łąki i pastwiska górskie (GladioloAgrose�um, Hieracio-Nardetum), 5 – jaworzyna karpacka (Sorbo-Aceretum carpa�cum), 6 – górnoreglowy bór
świerkowy (Plagiothecio-Piceetum), 7 – borówczyska (zbiorowisko Vaccinium myr�llus, Empetro-Vaccinietum),
8 – ziołorośla i traworośla (Betulo-Adenostyletea), 9 – kosodrzewina karpacka (Picetum mugo carpa�cum),
10 – murawy wysokogórskie (Junco trifidi, Festucetum arioidis), 11 – głazowiska, 12 – granice pięter roślinnych,
13 – górna granica lasu, 14 – stanowiska badawcze, 15 – główne szczyty, 16 – granice parku narodowego
Fig. 1. Distribu�on of main plant forma�ons (A) and plant zones (B) in Babia Góra Massif (basis on: Celiński,
Wojterski 1961, 1963, 1983): 1 – carpathian beech-wood (Dentario glandulosae-Fagetum), 2 – lower mountain mixed forests (Abe�-Piceetum), 3 – carpathian alderwood (Alnetum incanae), 4 – mountains meadows and
pastures (Gladiolo-Agrose�um, Hieracio-Nardetum), 5 – carpathian sycamore-wood (Sorbo-Aceretum carpa�cum), 6 – upper mountain spruce forests (Plagiothecio-Piceetum), 7 – blueberryies (Vaccinium myr�llus, EmpetroVaccinietum), 8 – herbs and grasslands (Betulo-Adenostyletea), 9 – dwarf pine (Picetum mugo carpa�cum),
10 – alpine grassland (Junco trifidi, Festucetum arioidis), 11 – rocky field, 12 – boundary of plant zones, 13 – �mber-line, 14 – locali�es, 15 – main peaks, 16 – na�onal park boudary
szklarka siedmiogrodzka Vitrea transsilvanica
i szklarka blada Aegopinella pura występujące na
wszystkich 12 stanowiskach oraz nieznacznie
tylko rzadsze – szklarka nakłuta Vitrea subrimata, szklarka lśniąca Aegopinella nitens, stożeczek drobny Euconulus fulvus i ślimak czerwonawy Perforatella incarnata rozpoznane na co
najmniej 10 stanowiskach. Stosunkowo wysoka
wartość znormalizowanego współczynnika stałości (Ci = 29,25) wskazuje, że skład gatunkowy fauny na poszczególnych stanowiskach jest
dość silnie zróżnicowany i prawdopodobnie
w znacznym stopniu uzależniony od lokalnych
warunków (ryc. 2). Struktura ekologiczna fauny jest typowa dla zespołów zasiedlających lasy.
Gatunki cieniolubne odgrywają tu najistotniejszą rolę i stanowią prawie 70% całej asocjacji. Drugą istotną grupą są ślimaki mezofilne.
Uzupełnienie stanowią nieliczne formy wilgociolubne i taksony preferujące stosunkowo
suche siedliska otwarte. Te ostatnie występują
wyłącznie w bezpośrednim sąsiedztwie polan
śródleśnych (ryc. 2). Struktura zoogeograficzna
fauny charakteryzuje się znacznym udziałem
gatunków o szerokim zasięgu geograficznym,
szczególnie holarktycznych oraz form środ-
41
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 1, 2011
NTAX
C
23
25
18
20
15
NTAX
Ci = 29,25
20
15
9
Ci = 27,5
25
16
10
27
15
12 13
10
7
5
5
5
1
2
3
4
5
1
C
2
Abieti-Piceetum
Dentario glandulosae-Fagetum
3
4
5
C
Alnetum incanae
MSS
NST = 12
NTAX = 73
I
II
III
V
NST = 15
NST = 1
NTAX = 72
NTAX = 42
VI
VII
VIII
IX
ZG
EO
ME
Hl
EO
HP
Pl
ME
Ep
Es
Me
EO
HP
Ma
ME
Ba
Ew
Em
HP
Ee
Ryc. 2. Malakofauna piętra regla dolnego: C – struktura stałości: Ci – znormalizowany współczynnik stałości
(S.W. Alexandrowicz 1987, 1999), NST – liczba stanowisk, NTAX – liczba gatunków; MSS – skład ekologiczny fauny
(grupy ekologiczne wg Ložek 1964; S.W. Alexandrowicz 1987, 1999) – objaśnienia jak w tabeli 1; ZG – struktura zoogeograficzna (wg Ložek 1964; S.W. Alexandrowicz 1987, 1999) – objaśnienia jak w tabeli 1, HP – gatunki szeroko rozprzestrzenione, ME – gatunki środkowoeuropejskie, EO – gatunki europejskie o ograniczonym rozprzestrzenieniu
Fig. 2. Malacofauna of lower mountain forest zone: C – constancy: Ci – normalized constancy index
(S.W. Alexandrowicz 1987, 1999), NST – number of locali�es, NTAX – number of taxa; MSS – ecological composi�on
of fauna (ecological groups based on: Ložek 1964; S.W. Alexandrowicz 1987, 1999) – for explana�on see table 1;
ZG – zoogeographical structure (based on: Ložek 1964; S.W. Alexandrowicz 1987, 1999) – for explana�on see table
1, HP – widespread species, ME – Middle-European species, EO – species of limited distribu�on
42
W.P. Alexandrowicz
Ślimaki lądowe Babiogórskiego Parku Narodowego
kowo-europejskich górskich i wyżynnych. Na
uwagę zasługuje stosunkowo liczne występowanie ślimaków zachodnioeuropejskich, typowe
dla lasów bukowych (Dzięczkowski 1971, 1972;
W.P. Alexandrowicz 2003) (ryc. 2, tab. 1).
Zespół fauny obejmujący 42 gatunki ślimaków
został rozpoznany tylko na jednym stanowisku
i z tego powodu nie została wyliczona struktura
stałości. W analizowanej próbce występowały 42
gatunki ślimaków. Najistotniejszą rolę w zespole
odgrywają formy cieniolubne, stanowiąc około
75%. Na uwagę zasługuje znacznie liczniejsze
występowanie (w stosunkudo wyżej omówionych asocjacji) taksonów charakterystycznych
dla zacienionych siedlisk o znacznej wilgotności
podłoża: ślimak dwuzębny Perforatella bidentata, ślimak cieniolubny Perforatella umbrosa, świdrzyk karpacki Vestia turgida. Pospolite są także
gatunki typowe dla silnie zacienionych biotopów leśnych: szklarka przeźroczysta, szklarka
siedmiogrodzka, szklarka blada. Drugim istotnym składnikiem zespołu są ślimaki mezofilne,
w tym także formy typowe wilgotnych siedlisk:
poczwarówka prążkowana Vertigo substriata i białek wysmukły Carychium tridentatum.
Omawiany zespół jest uzupełniony przez taksony higrofilne: poczwarówkę rozdętą Vertigo
antivertigo i bursztynkę pospolitą Succinea
putris (ryc. 2). Struktura zoogeograficzna charakteryzuje się dużym udziałem gatunków
środkowoeuropejskich, zarówno górskich, jak
i wyżynnych. Znaczną rolę odgrywają także formy holarktyczne, europejskie i eurosyberyjskie.
Gatunki o ograniczonym rozprzestrzenieniu
(borealno-alpejskie, zachodnio-, południowoi wschodnioeuropejskie) mają niewielkie znaczenie, a ich udział w zespole nie przekracza
10% (ryc. 2, tab. 1).
Malakofauna dolnoreglowych borów
mieszanych (Abe�-Piceetum)
Mieszane bory dolnoreglowe porastają północne stoki Babiej Góry i występują głównie
w górnych partiach regla dolnego. Bogata i zróżnicowana malakofauna obejmująca 72 gatunki
ślimaków została zebrana na 15 stanowiskach
(ryc. 1A). Najistotniejszymi składnikami zespołu są: szklarka nakłuta, szklarka siedmiogrodzka, szklarka blada, pomrów czarniawy Limax
cireneoniger i stożeczek drobny osiągające najwyższą klasę stałości (C = 5) oraz 13 gatunków
osiągających klasę stałości C = 4. Bardzo liczna
jest jednak grupa taksonów (42 gatunki, 58%
zespołu) występujących tylko na pojedynczych
lub co najwyżej na kilku stanowiskach (klasy
stałości C = 1 i C = 2). O wyraźnym zróżnicowaniu składu gatunkowego malakofauny na
poszczególnych stanowiskach świadczy niezbyt
wysoka wartość znormalizowanego współczynnika stałości (Ci = 27,5) (ryc. 2). Skład ekologiczny fauny jest typowy dla zbiorowisk leśnych
i cechuje się licznym występowaniem gatunków
cieniolubnych, które stanowią prawie 70% całego analizowanego zespołu. Mniej liczne są
formy mezofilne, podczas gdy ślimaki typowe
dla siedlisk otwartych i bardzo wilgotnych pojawiają się sporadycznie i tylko na nielicznych
stanowiskach. Struktura zoogeograficzna fauny
jest zbliżona do tej opisanej z buczyn karpackich
Dentario glandulosae-Fagetum. Zaznacza się tu
jednak nieznacznie większy udział form środkowoeuropejskich górskich i wyżynnych kosztem
borealno-alpejskich, zachodnio- i południowoeuropejskich (ryc. 2, tab. 1).
Malakofauna olszynki karpackiej (Alnetum
incanae)
Jest to lokalnie tylko występująca formacja roślinna porastająca wilgotne i zabagnione
strefy w dolnej części regla dolnego (ryc. 1).
Malakofauna piętra regla górnego
Formacje roślinne regla górnego w masywie
Babiej Góry występują zarówno na północnych,
jak i na południowych stokach w przedziale
wysokości od 1150 m n.p.m. do 1390 m n.p.m.
(ryc. 1A, B) (Celiński, Wojterski 1963, 1983).
Zdecydowanie dominującą formacją roślinną
jest górnoreglowy bór świerkowy PlagiothecioPiceetum. Lokalnie występują izolowane płaty
jaworzyny karpackiej Sorbo-Aceretum carpaticum, a także zarośla szczawiu alpejskiego Rumicetum alpini i ziołorośla Athyrietum
43
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 1, 2011
Tab. 1. Malakofauna masywu Babiej Góry
Tab. 1. Malacofauna of Babia Góra Massif
Gatunek
Species
Rodzina
Family
1
2
igliczek karpacki
Acicula parcelineata
Igliczkowate
Aciculidae
igliczek lśniący
Acicula polita
białek malutki
Carychium minimum
Białkowate
Ellobiidae
białek wysmukły
Carychium tridentatum
bursztynka podłużna
Succinea oblonga
Bursztynkowate
Succineidae
bursztynka pospolita
Succinea putris
błyszczotka połyskliwa
Cochlicopa lubrica
Błyszczotkowate
Cochlicopidae
błyszczotka mała
Cochlicopa lubricella
poczwarówka bezzębna
Columella edentula
poczwarówka alpejska
Ver�go alpestris
poczwarówka rozdęta
Ver�go an�ver�go
Poczwarówkowate poczwarówka drobna
Ver�nigidae
Ver�go pusilla
poczwarówka karliczka
Ver�go pygmaea
poczwarówka prążkowana
Ver�go substriata
poczwarówka pospolita
Pupilla muscorum
ślimaczek żeberkowany
Vallonia costata
ślimaczek gładki
Ślimaczkowate
Valloniidae
Vallonia pulchella
jeżynka kolczasta
Acanthinula aculeata
wałkówka górska
Wałkówkowate
Enidae
Ena montana
krążałek malutki
Punctum pygmaeum
krążałek plamisty
Krążałkowate
Endodon�dae
Discus rotundatus
krążałek obły
Discus ruderatus
44
PA
PKS
BA
Mc
3
4
PRD
Ai APm Fc
ZG RL
7
8
9
10
11 12 13
F
F
F
F
A
1
S
S
S
1
Ma
F
C
S
F
9
Es
F
F
F
C
8
Ep
F
C
8
Es
F
9
Es
F
7
Hl
S
6
Hl
C
C
8
Es
F
C
7
Ba
S
F
9
Es
F
C
1
Ep
S
S
5
Hl
F
F
8
Es
S
F
5
Hl
F
5
Hl
S
F
5
Hl
C
F
1
Ew
S
F
F
S
S
C
S
F
C
C
C
C
F
S
F
F
F
S
S
E
6
F
5
PRG
SAc Pe
F
F
F
F
F
S
S
F
F
S
F
F
C
C
S
C
F
1
Ma
F
C
A
C
C
A
7
Hl
S
S
S
C
F
2
Ew
F
C
S
F
F
1
Hl
W.P. Alexandrowicz
1
Ślinikowate
Arionidae
Przeźrotkowate
Vitrinidae
Szklarkowate
Zoni�dae
Pomrowiowate
Limacidae
Ślimaki lądowe Babiogórskiego Parku Narodowego
2
ślinik leśny
Arion silva�cus
ślinik rdzawy
Arion subfuscus
przeźrodka szklista
Vitrina pellucida
przeźrodka alpejska
Eucobresia nivalis
przeźrodka Kotuli
Semilimax kotulai
przeźrodka wydłużona
Semilimax semilimax
szklarka ścieśniona
Vitrea contracta
szklarka kryształowa
Vitrea crystallina
szklarka przezroczysta
Vitrea diaphana
szklarka nakłuta
Vitrea subrimata
szklarka siedmiogrodzka
Vitrea transsilvanica
szklarka lśniąca
Aegopinella nitens
szklarka blada
Aegopinella pura
szklarka żeberkowana
Nesovitrea hammonis
szklarka zielonawa
Nesovitrea petronella
szklarka płaska
Oxychilus depressus
szklarka gładka
Oxychilus glaber
daudebardia któtkonoga
Daudebardia brevipes
daudebardia czerwonawa
Daudebardia rufa
szklarka obłystek
Zonitoides ni�dus
pomrów czarniawy
Limax cireneoniger
pomrów wielki
Linax maximus
pomrów cytrynowy
Limax tellenus
pomrów wielkobiczykowy
Lehmania macroflagellata
pomrów nadrzewny
Lehmania marginata
3
4
5
S
6
7
8
9
10
11 12 13
S
F
F
C
A
1
Ep
F
F
7
Hl
C
A
7
Hl
S
S
F
F
C
C
C
C
F
C
C
F
F
1
Me NT
A
A
C
F
F
S
F
2
Me NT
S
S
F
C
F
C
1
Ma NT
S
S
F
F
7
Pl
S
F
F
F
F
2
Ep
S
F
C
F
A
A
A
A
A
1
Me
S
F
F
C
C
C
C
A
1
Ma
C
S
C
C
A
A
A
A
1
Me
F
C
C
A
1
Me NT
F
C
A
A
A
1
Hl
F
S
F
C
A
7
Pl
S
S
F
F
F
8
Ba NT
F
S
F
C
F
1
Me
S
F
F
F
2
Em NT
S
F
S
F
F
1
Em VU
S
F
S
F
F
1
Em
C
F
9
Hl
A
C
1
Ep
F
2
Em
F
3
Ep
F
1
Me NT
F
1
Ep
S
S
S
F
C
F
C
S
C
C
F
S
C
S
S
F
S
S
F
F
S
F
45
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 1, 2011
1
Pomrownikowate
Agriolimacidae
Stożeczkowate
Euconulidae
Świdrzykowate
Clausilidae
Ślimakowate
Helicidae
46
2
pomrów paskowany
Lehmania nyctella
pomrów błękitny
Bielzia coerulans
pomrowik polny
Deroceras agreste
pomrowik wczesny
Deroceras praecox
pomrowik plamisty
Deroceras rec�culatum
pomrowik rodański
Deroceras rodnae
stożeczek drobny
Euconulus fulvus
świdrzyk lśniący
Cochlodina laminata
świdrzyk prążkowany
Cochlodina orthostoma
świdrzyk żeberkowany
Macrogasta latestriata
świdrzyk leśny
Macrogastra plicatula
świdrzyk rozdęty
Macrogastra tumida
świdrzyk okazały
Macrogastra ventricosa
świdrzyk nadrzewny
Clausilia cruciata
świdrzyk pospolity
Clausilia dubia
świdrzyk dwufałdkowy
Alinda biplicata
świdrzyk krępy
Ves�a gulo
świdrzyk karpacki
Ves�a turgida
świdrzyk siwy
Bulgarica cana
ślimak czerwonawy
Perforatella incarnata
ślimyk cieniolubny
Perforatella umbrosa
ślimak karpacki
Perforatella vicina
ślimak dwuzębny
Perforatella bidentata
ślimak kosmaty
Trichia hispida
ślimak jednozębny
Trichia unidentata
3
4
5
6
S
S
S
F
S
10
11 12 13
F
1
Em VU
C
F
1
Me NT
S
C
F
F
C
C
C
7
Es
S
S
C
F
3
Ew NT
S
C
C
C
3
Ep
S
S
F
3
Me NT
A
A
7
Hl
C
C
F
1
Ep
S
C
F
1
Ma
F
F
S
S
S
S
9
F
C
S
8
S
S
S
7
C
F
F
C
F
1
Me NT
F
F
F
F
F
1
Ma
S
S
C
F
F
3
Me NT
S
C
C
F
3
Ma
S
F
1
Ba NT
F
7
Ma
F
S
F
F
S
F
F
S
S
F
F
2
Ma
C
F
F
3
Me NT
C
F
F
3
Me VU
S
F
F
1
Es
C
C
C
1
Ma
3
Es NT
3
Me
3
Ee
F
S
F
C
C
C
C
F
S
C
C
F
A
F
F
F
C
C
C
S
F
7
Ep
C
F
1
Ew NT
W.P. Alexandrowicz
1
Ślimaki lądowe Babiogórskiego Parku Narodowego
2
ślimak długowłosy
Trichia villosula
ślimak zaroślowy
Arianta arbustorum
ślimak nadobny
Chilostoma faus�num
ślimak maskowiec
Isognomostoma
isognomostoma
ślimak ogrodowy
Cepaea hortensis
ślimak winniczek
Helix poma�a
3
4
5
6
F
C
C
S
7
8
F
C
A
A
S
F
S
C
C
9
10
11 12 13
C
C
8
Ew NT
C
C
2
Ma
F
F
1
Me
F
F
1
Me
S
F
2
Ew
2
Ma
S
Objaśnienia symboli: PRD – piętro regla dolnego, PRG – piętro regla górnego, PKS – piętro kosodrzewiny, PA – piętro
alpejskie, Fc – buczyna karpacka (Dentario glandulosae-Fagetum), APm – dolnoreglowy bór mieszany (Abe�-Piceetum),
Ai – olszynka karpacka (Alnetum incanae), Pe – górnoreglowy bór świerkowy (Plagiothecio-Piceetum), SAc – jaworzyna
karpacka (Sorbo-Aceretum carpa�cum), VEV – borówczyska (zbiorowisko Vaccinium myr�llus, Empetro-Vaccinietum),
Mc – kosodrzewina karpacka (Picetum mugo carpa�cum), BA – murawy wysokogórskie (Junco trifidi, Festucetum arioidis).
Występowanie: A – bardzo częsty, C – częsty, F – rzadki, S – sporadyczny. E – skład ekologiczny fauny (grupy ekologiczne
wg Ložek 1964; Alexandrowicz 1987, 1999): 1 – typowe gatunki leśne, 2 –gatunki zaroślowe, 3 – gatunki wilgotnych lasów, 5 – gatunki środowisk otwartych, 6 – gatunki mezofilne środowisk suchych, 7 – gatunki mezofilne środowisk średnio
wilgotnych, 8 – gatunki mezofilne środowisk wilgotnych, 9 – gatunki wilgociolubne; ZG – struktura zoogeograficzna (wg
Ložek 1964; Alexandrowicz 1987, 1999): Hl – gatunki holarktyczne, Pl – gatunki palearktyczne, Ep – gatunki europejskie, Es – gatunki eurosyberyjskie, Me – gatunki środkowoeuropejskie niżowe i wyżynne, Ma – gatunki górskie alpejskie
i karpackie, Ba – gatunki borealno-alpejskie, Ew – gatunki zachodnioeuropejskie, Em – gatunki południowoeuropejskie
(medyterańskie), Ee – gatunki wschodnioeuropejskie; RL – gatunki wpisane na „czerwoną listę”: NT – gatunki bliskie
zagrożenia, VU – gatunki zagrożone, DD – gatunki o niepełnych danych
Explana�on of symbols: PRD – lower mountain forest zone, PRG – upper mountain forest zone, PKS – dwarf pine zone,
PA – alpine grassland zone, Fc – carpathian beech-wood (Dentario glandulosae-Fagetum), APm – lower mountain mixed
forests (Abe�-Piceetum), Ai – carpathian alderwood (Alnetum incanae), Pe – upper mountain spruce forests (PlagiothecioPiceetum), SAc – carpathian sycamore-wood (Sorbo-Aceretum carpa�cum), VEV – blueberryies (Vaccinium myr�llus,
Empetro-Vaccinietum), Mc – dwarf pine (Picetum mugo carpa�cum), BA – alpine grassland (Junco trifidi, Festucetum
arioidis). Occurrence: A – very frequent, C – frequent, F – rarely, S – sporadically. E – ecological composi�on of the fauna
(ecological groups based on: Ložek 1964; Alexandrowicz 1987, 1999): 1 – typical forest species, 2 – species inhabi�ng
forests and bushes, 3 – species of moist forests, 5 – open-country species, 6 – mesophile species of dry environments,
7 – mesophile species of moderately dry environments, 8 – mesophile species of moist environments, 9 – higrophile species; ZG – zoogeographical structure (based on: Ložek 1964; Alexandrowicz 1987, 1999): Hl – holarc�c species,
Pl – palaearc�c species, Ep – European species, Es – Euro-Syberian species, Me – Central-European species, Ma – AlpinoCarpathian species, Ba – Boreo-Alpine species, Ew – West-European species, Em – South-European (Mediterranian) species, Ee – East-European species; RL – species noted on „Red List”: NT – near threatened species, VU – vulnerable species,
DD – data deficient species
alpestris. Górna granica lasu na północnych
stokach przebiega na wysokości około 1300 m
n.p.m., podczas gdy na południowych o około
70–100 m wyżej. Na jej położenie wpływ mają
różne czynniki, związane głównie z ukształtowaniem terenu (np. nachylenie stoków), intensywnością występowania lawin śnieżnych
i obrywów skalnych, a także działalnością człowieka. Generalnie wahania przebiegu górnej
granicy lasu są znacznie większe na stokach
północnych niż na południowych (Celiński,
Wojterski 1963, 1983) (ryc. 1A, B).
Malakofauna górnoreglowych borów
świerkowych (Plagiothecio-Piceetum)
Górnoreglowy bór świerkowy jest najważniejszą i najszerzej rozprzestrzenioną formacją
roślinną regla górnego, otaczającą cały masyw
47
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 1, 2011
C
NTAX
Ci = 23,3
25
20
20
19
NST = 16
15
10
6
5
NTAX = 57
7
3
1
2
3
4
5
C
Sorbo-Aceretum carpaticum
Plagiothecio-Piceetum
MSS
NST = 2
NTAX = 49
ZG
EO
ME
HP
EO
ME
HP
Ryc. 3. Malakofauna piętra regla górnego (objaśnienia jak na ryc. 2)
Fig. 3. Malacofauna of upper mountain forest zone (for explana�on see fig. 2)
Babiej Góry. Badania malakofauny objęły 16
stanowisk (ryc. 1), na których występowało
57 gatunków ślimaków. Zaledwie trzy taksony: szklarka przezroczysta, szklarka blada i
ślimak zaroślowy Arianta arbustorum zostały
znalezione na niemal wszystkich stanowiskach
48
(C = 5). Siedem innych gatunków występowało na większości stanowisk (C = 4). Z drugiej
strony 26 taksonów osiągało najniższe klasy
stałości (C = 1, C = 2) (ryc. 3). Wartość znormalizowanego współczynnika stałości wynosi
23,3 i jest niższa niż wyliczona dla malakoce-
W.P. Alexandrowicz
Ślimaki lądowe Babiogórskiego Parku Narodowego
noz występujących w obrębie regla dolnego.
Jest to związane z większym zróżnicowaniem
gatunkowym malakofauny na poszczególnych
stanowiskach. Szczególnie wyraźne różnice
w składzie fauny zaznaczają się w odniesieniu
do stanowisk położonych na stokach południowych w stosunku do tych rozlokowanych
na zboczach północnych. W tym drugim przypadku zespoły mają mniej lub bardziej zubożony skład gatunkowy. Ślimaki cieniolubne,
zwłaszcza formy typowe dla cienistych lasów
są dominującym składnikiem malakocenoz.
Uzupełnienie stanowią formy mezofilne oraz
bardzo nieliczne gatunki wilgociolubne. Udział
taksonów leśnych jest wyższy niż w przypadku
zespołów rozpoznanych w formacjach dolnoreglowych (ryc. 3). Struktura zoogeograficzna
charakteryzuje się dominacją gatunków o szerokim rozprzestrzenieniu i ślimaków środkowoeuropejskich. Na uwagę zasługuje jednak
znaczny, bo sięgający 20% udział form borealno-alpejskich, zachodnio- i południowoeuropejskich (ryc. 3, tab. 1).
stwierdzona obecność gatunków środowisk
otwartych i silnie wilgotnych. Skład zoogeograficzny fauny jest bardzo zbliżony do obserwowanego w strefie występowania górnoreglowych borów świerkowych. Zaznacza się
tu jedynie nieznacznie większy udział gatunków środkowoeuropejskich, a mniejszy form
o szerokim rozprzestrzenieniu (ryc. 3, tab. 1).
Malakofauna jaworzyny karpackiej (Sorbo-Aceretum carpa�cum)
Jaworzyna karpacka tworzy niewielkie, izolowane płaty na bardzo stromych, często skalistych zboczach, głównie po północnej stronie
masywu Babiej Góry. Malakofauna została
przeanalizowana na dwóch stanowiskach, na
których rozpoznano 49 gatunków ślimaków
(ryc. 1). Taksony typowe dla silnie zacienionych siedlisk zdecydowanie dominują, a ich
udział w zespole przekracza 75%. Najliczniej
występującymi taksonami są: szklarka przezroczysta i ślimak zaroślowy. Pospolitymi
składnikami zespołu są także m.in.: przeźrodka Kotuli Semilimax kotulai, przeźrodka alpejska Eucobresia nivalis, świdrzyk żeberkowany
Macrogastra latestriata i ślimak jednozębny
Trichia unidentata. Uzupełnienie malakocenozy stanowią taksony mezofilne, wśród
których największe znaczenie mają: poczwarówka alpejska Vertigo alpestris, poczwarówka
bezzębna Columella edentula i krążałek malutki Punctum pygmaeum. Nie została natomiast
Malakofauna piętra kosodrzewiny
Formacje roślinne piętra kosodrzewiny
występują w przedziale wysokości od 1390 m
n.p.m. do 1650 m n.p.m. (Celiński, Wojterski
1963, 1983) (ryc. 1A, B). Najistotniejszą rolę
odgrywa tu kosodrzewina karpacka Picetum
mugo carpaticum. Inną, pospolicie występującą
formacją, zwłaszcza na stokach południowych
w wyższych partiach omawianego piętra, są borówczyska czernicowe (zbiorowisko Vaccinium
myrtillus) i bażynowe (Empetro-Vaccinietum).
Bardziej lokalnie pojawiają się zbiorowiska
ziołorośli, traworośli i muraw naskalnych
(Celiński, Wojterski 1963, 1983) (ryc. 1A, B).
Malakofauna borówczysk czernicowych
(zbiorowisko Vaccinium myr�llus)
i bażynowych (Empetro-Vaccinietum)
Faunę zanalizowano na czterech stanowiskach, na których rozpoznano łącznie 23 gatunki
ślimaków (ryc. 1). Cztery taksony: poczwarówka
alpejska, przeźrodka Kotuli, szklarka siedmiogrodzka i ślimak zaroślowy występują tu stosunkowo licznie, podczas gdy pozostałych 19 znacznie rzadziej. Gatunki cieniolubne są najistotniejszym składnikiem zespołu, ale ich udział jest
wyraźnie mniejszy niż w piętrach regla dolnego
i górnego. Liczniejsze są natomiast taksony mezofilne stanowiące 36% zespołu. Sporadycznie
występują również formy typowe dla siedlisk
otwartych. Struktura zoogeograficzna fauny
charakteryzuje się dużym udziałem gatunków
o szerokim rozprzestrzenieniu, zwłaszcza holarktycznych oraz ślimaków środkowoeuropejskich. Gatunki o ograniczonym rozprzestrzenieniu (borealno-alpejskie i zachodnioeuropejskie
odgrywają podrzędną rolę (ryc. 4, tab. 1).
49
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 1, 2011
Malakofauna kosodrzewiny karpackiej
(Picetum mugo carpa�cum)
Jest to najważniejsza formacja roślinna porastająca strefę powyżej górnej granicy lasu. Na
15 stanowiskach została rozpoznana niezbyt
bogata fauna ślimaków obejmująca łącznie 36
gatunków (ryc. 1). Zaledwie 4 formy: przeźrodka Kotuli, przeźrodka alpejska, pomrów
czarniawy i ślimak zaroślowy osiągają wysokie
klasy stałości (C = 5 i C = 4) i są najważniejszymi składnikami zespołu. Pozostałe 32 taksony
pojawiają się rzadziej, a wśród nich aż 22 to
gatunki rozpoznane tylko na pojedynczych stanowiskach (C = 1 i C = 2). Bardzo niska wartość znormalizowanego współczynnika stałości
(Ci = 10,0) świadczy o silnym zróżnicowaniu
malakocenoz na poszczególnych stanowiskach.
Należy podkreślić fakt, iż zespoły zasiedlające
stoki południowe cechują się bogatszym składem gatunkowym. Jest to niewątpliwie związane z dogodniejszymi warunkami rozwoju
fauny, a zwłaszcza z nieco krótszym okresem
zalegania pokrywy śnieżnej. Gatunki typowe
dla siedlisk zacienionych są głównym składnikiem zespołu, formy mezofilne stanowią jego
uzupełnienie. Na uwagę zasługuje stosunkowo
znaczny udział ślimaków preferujących siedliska o znacznej wilgotności, zarówno zacienione, jak i bardziej otwarte. Szeroko rozprzestrzenione taksony holarktyczne, europejskie
i eurosyberyjskie, a także wyżynne i górskie
formy środkowoeuropejskie są dominującymi
elementami w strukturze zoogeograficznej. Stosunkowo znaczny jest udział gatunków borealno-alpejskich, zachodnio- i południowoeuropejskich. Występowanie tych ostatnich jest
jednak ograniczone do południowych stoków
masywu Babiej Góry (ryc. 4, tab. 1).
Malakofauna piętra alpejskiego
Obecność piętra alpejskiego jest ograniczona do szczytowych partii Babiej Góry, powyżej
1650 m n.p.m. (Celiński, Wojterski 1963, 1983).
Dominującą formacją roślinną w tej strefie są
murawy wysokogórskie z kosmatką brunatną
i sitem skuciną (Junco trifidi, Festucetum ario-
50
idis). Znaczne obszary w piętrze alpejskim pokrywają blokowiska skalne (ryc. 1A, B).
Malakofauna muraw wysokogórskich (Junco
trifidi, Festucetum arioidis)
Analiza fauny występującej w piętrze alpejskim została przeprowadzona na 4 stanowiskach (ryc. 1). Rozpoznano na nich tylko 13 gatunków ślimaków. Najważniejszą rolę w zespole odgrywają taksony cieniolubne i mezofilne.
Wszystkie występujące w tej strefie formy charakteryzują się dużą tolerancją termiczną i są
dobrze przystosowane do krótkiego okresu wegetacji. Najczęściej spotykanymi gatunkami są:
przeźrodka Kotuli, pomrów wielkobiczykowy
Lehmania macroflagellata, przeźrodka alpejska
i ślimak zaroślowy. Pozostałe taksony występują rzadko. Z drugiej strony skład gatunkowy na
poszczególnych stanowiskach jest zbliżony, co
wskazuje na dużą stabilność fauny. Struktura
zoogeograficzna charakteryzuje się bardzo
wyraźną przewagą gatunków środkowoeuropejskich stanowiących prawie 60% wszystkich
rozpoznanych tu form. Taksony holarktyczne
i eurosyberyjskie, a także borealno-alpejskie są
rzadsze (ryc. 4, tab. 1).
Podsumowanie
Badania malakologiczne przeprowadzone
na terenie Babiogórskiego Parku Narodowego
pozwoliły na identyfikację 78 taksonów ślimaków lądowych, co stanowi prawie 45% ogólnej
liczby gatunków żyjących na terenie Polski
(Riedel 1988, Wiktor 2004). Możliwe jest wydzielenie trzech grup mięczaków. Do pierwszej
zaliczają się gatunki pospolicie występujące na
terenie całej Polski (43 gatunki), drugą grupę
stanowią taksony, których areał występowania
obejmuje Karpaty (30 gatunków), podczas gdy
w skład trzeciej wchodzą formy rzadkie, znane
tylko z nielicznych stanowisk, rozmieszczonych głównie na obszarze Karpat (5 gatunków)
(ryc. 5A). Do największych osobliwości fauny
mięczaków Babiej Góry należą: igliczek karpacki Acicula parcelineata, szklarka lśniąca,
pomrów wielkobiczykowy, pomrów paskowa-
W.P. Alexandrowicz
Ślimaki lądowe Babiogórskiego Parku Narodowego
ny Lehmania nyctelia i pomrownik wczesny
Deroceras praecox. Dodatkowo na uwagę zasługuje obecność glacjalnego reliktu (przeźrodki
Kotuli) oraz karpackiego endemitu – świdrzyka krępego Vestia gulo. 21 gatunków zasiedlających Babiogórski Park Narodowy znajduje się na Czerwonej liście zwierząt ginących
i zagrożonych w Polsce (Wiktor, Riedel 2002).
Najliczniejszą grupę wśród nich stanowią for-
my bliskie zagrożenia (NT – 17 gatunków). Do
kategorii gatunków zagrożonych (VU) należą
trzy taksony, a jeden do form o niepełnych danych (DD) (ryc. 5B).
Najbogatsza i najbardziej zróżnicowana fauna mięczaków zasiedla buczynę karpacką (73
gatunki). Jest to niewątpliwie związane z dogodnymi dla ślimaków warunkami siedliskowymi,
głównie z obfitością pokarmu i stosunkowo
C
NTAX
Ci = 10,0
25
20
15
15
10
7
10
5
3
1
2
3
4
1
5
zbiorowisko Vaccinium myrtillus
Empetro-Vaccinietum
Pinetum mugo carpaticum
C
Junco trifidi - Festucetum airoidis
MSS
NST = 15
NTAX = 36
NST = 4
NTAX = 23
ZG
EO
ME
HP
EO
ME
HP
NST = 4
NTAX = 13
EO
ME
HP
Ryc. 4. Malakofauna piętra kosodrzewiny i piętra alpejskiego (objaśnienia jak na ryc. 2)
Fig. 4. Malacofauna of dwarf pine zone and alpine grassland zone (for explana�on see fig. 2)
51
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 1, 2011
A
B
RL
1
2
NTAX
78
80
70
73
57
50
40
40
30
30
20
13
7
71
60
42
6
D
70
59
50
5
NTAX
C
60
4
49
42
42
23
13
20
BA
Mc
VEV
Sac
Pe
Ai
PA
PKS
PRG
PRD
Apm
10
10
Fc
80
3
Ryc. 5. Gatunki pospolite i rzadkie (wg Riedel 1988, Wiktor 2004) (A), gatunki wpisane na „czerwoną listę” (wg Wiktor, Riedel 2002) (B), zróżnicowanie gatunkowe w obrębie pięter roślinnych (C) i formacji roślinnych (D): 1 – gatunki pospolite na całym terytorium Polski, 2 – pospolite gatunki karpackie,
3 – rzadkie gatunki karpackie, 4 – gatunki niewpisane na „czerwoną listę”, 5 – gatunki bliskie zagrożenia,
6 – gatunki zagrożone, 7 – gatunki o niepełnych danych; RL – gatunki wpisane na „czerwoną listę”; PRD,
PRG, PKS, PA – objaśnienia jak na ryc. 1B i tab. 1; Fc, APm, Ai, Pe, SAc, VEV, Mc, BA – objaśnienia jak
w tab. 1; NTAX – liczba gatunków
Fig. 5. Common and rare species (based on: Riedel 1988, Wiktor 2004) (A), species noted on „Red List” (based on:
Wiktor, Riedel 2002) (B), taxonomical differen�a�on into plant zones (C) and into plant forma�ons (D): 1 – species
common in whole territory of Poland, 2 – common Carpathian species, 3 – rare Carpathian species, 4 – species
not noted on „Red List”, 5 – near threatened species, 6 – vulnerable species, 7 – data deficient species; RL – species noted on „Red List”; PRD, PRG, PKS, PA – for explana�on see fig. 1B and tab. 1; Fc, APm, Ai, Pe, SAc, VEV, Mc,
BA – for explana�on see tab. 1; NTAX – number of taxa
niewielkim stopniem zakwaszenia podłoża.
Na duże zróżnicowanie zespołów mięczaków
karpackich lasów bukowych zawracali uwagę
Dzięczkowski (1971, 1972) i W.P. Alexandrowicz
52
(2003). Podobnie bogate malakocenoazy zostały
rozpoznane w strefach występowania dolnoreglowych borów mieszanych (71 taksonów),
podczas gdy malakofauna olszynki karpackiej
W.P. Alexandrowicz
Ślimaki lądowe Babiogórskiego Parku Narodowego
jest znacznie uboższa (42 gatunki). Fakt ten
można wiązać ze specyficznymi warunkami
siedliskowymi, a szczególnie z dużą wilgotnością podłoża. Generalnie piętro regla dolnego
stwarza najdogodniejsze warunki siedliskowe
i klimatyczne dla życia mięczaków. Wyraźnie
mniejsza liczba gatunków została rozpoznana
na stanowiskach związanych z górnoreglowymi
borami świerkowymi (57 gatunków) i jaworzyną
karpacką (49 gatunków). Niewątpliwie wynika
to z pogarszających się wraz ze wzrostem wysokości warunków klimatycznych, głównie krótszego okresu wegetacji, dłuższego zalegania pokrywy śnieżnej i niższych średnich temperatur
rocznych. Dodatkowym, ale nie mniej ważnym
czynnikiem są niedogodne warunki siedliskowe
przejawiające się w dominacji bardzo silnie zacienionych biotopów i w znacznym zakwaszeniu
podłoża. Podobnie wyraźny spadek zróżnicowania gatunkowego w strefie regla górnego opisała
z Tatr Dyduch-Falniowska (1991). Piętro kosodrzewiny zasiedlają głównie stosunkowo ubogie
zespoły fauny, praktycznie pozbawione takso-
nów o wyższych wymaganiach termicznych
(borówczyska czernicowe i bażynowe – 23 gatunki, kosodrzewina karpacka – 42 gatunki).
Jednocześnie obserwuje się wyraźny spadek
udziału gatunków cieniolubnych kosztem eurytopowych form mezofilnych. Zdecydowanie
najuboższa fauna występuje w piętrze alpejskim
(13 gatunków). Rozpoznane tu gatunki charakteryzują się szczególnie niskimi wymaganiami
siedliskowymi i klimatycznymi (ryc. 5C, D).
Podobny spadek zróżnicowania gatunkowego następujący wraz ze wzrostem wysokości
nad poziom morza został szczegółowo opisany z Tatrzańskiego Parku Narodowego przez
Dyduch-Falniowską (1991).
Podziękowania
Badania fauny mięczaków Babiogórskiego Parku
Narodowego były prowadzone w ramach umowy badań statutowych AGH nr 11.11.140.560. Serdecznie
dziękuję Panu mgr inż. Andrzejowi Kalembie za pomoc i konsultacje.
PIŚMIENNICTWO
Alexandrowicz S.W. 1987. Analiza malakologiczna
w badaniach czwartorzędowych. Geologia 13
(1–2): 5–240.
Alexandrowicz S.W. 1999. Tanatocenozy muszlowe w rzecznym środowisku sedymentacyjnym
– metody badań i interpretacji. Geologia 25 (3):
211–295.
Alexandrowicz W.P. 2003. Ślimaki (Mollusca; Gastropoda) i małże (Mollusca; Bivalvia) masywu Babiej Góry. Publ. Kom. Ochr. Przyr. PAN: 69–97.
Bąkowski J. 1884. Mięczaki Galicyjskie. Kosmos 9:
190–789.
Bąkowski J., Łomnicki A.M. 1892. Mięczaki (Mollusca). Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie,
Zoologia: 1–264.
Celiński F., Wojterski T. 1963. Świat roślinny Babiej Góry. W: Szafer W. (red.). Babiogórski
Park Narodowy. Zakład Ochr. Przyr. PAN. 22:
109–173.
Celiński F., Wojterski T. 1983. Szata roślinna Babiej
Góry. W: Zabierowski K. (red.). Park Narodowy
na Babiej Górze, człowiek i przyroda. Studia Naturae, ser. B, 29: 121–175.
Dyduch-Falniowska, A. 1991. The Gastropods of the
Polish Tatra Mountain. Studia Naturae, ser. A,
38: 5–111.
Dzięczkowski A. 1971. Badania ilościowe buczyn
południowo-zachodniej Polski. Spraw. PTPN 2
(83): 258–260.
Dzięczkowski A. 1972. Badania ilościowe buczyn
południowo-zachodniej Polski. Pr. Kom. Biol.
PTPN 35: 243–332.
Ložek V. 1964. Quartärmollusken der Tschechoslowakei. Rozpravy Ustředniho Ustavu Geologického. 31: 1–374.
Matuszkiewicz W. 2008. Przewodnik do oznaczania
zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa.
Riedel A. 1988. Ślimaki lądowe. Gastropoda terrestria. Kat. Fauny Pol. 36 (1): 3–316.
Stoblecki S. 1880. Spis mięczaków zebranych na Babiej Górze w r. 1879. Spraw. Kom. Fizjogr. AU
14: 77–78.
53
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 1, 2011
Stoblecki S. 1883. Do fauny Babiej Góry (Mięczaki – Mollusca). Spraw. Kom. Fizjogr. AU 17 (2):
82–84.
Urbański J. 1932. Die Molluskenfauna der Babia
Góra (Westkarpaten). Arch. Mollusk. 24: 117–
–136.
Wiktor A. 2004. Ślimaki lądowe Polski. Wyd. Mantis, Olsztyn.
Wiktor A., Riedel A. 2002. Ślimaki lądowe. Gastropoda terrestria. W: Głowaciński Z. (red.).
Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych
w Polsce. Zakład Ochr. Przyr. PAN: 31–38.
SUMMARY
Alexandrowicz W.P. Terrestrial snails of Babia Góra Na�onal Park
Chrońmy Przyr. Ojcz. 67 (1): 39–54, 2011
The fauna of terrestrial molluscs of the Babia Góra massif is rich and differentiated. In 69 localities
distributed in whole massiv (Fig. 1) 78 species of land snails have been recognised. Babia Góra Range is a typical
massif with strongly marked arrangement of vegetational zones (Figs 1A, B). Four zones of plant formations can
be distinguished: the lower mountain forest containing the mixed forests: Abeti-Piceetum, Dentario glandulosaeFagetum and alderwoods (Alnetum incanae), the upper mountain forest (mainly coniferous forests – PlagiothecioPiceetum), the zone of dwarf pine including Vaccinium myrtillus, Empetro-Vaccinietum and Picetum mugo
carpaticum, and finally the alpine grassland zone (Junco trifidi, Festucetum arioidis). The timberline ranges the
altitude of about 1390–1400 m a.s.l. (Figs 1A, B). The present-day vertical distribution of molluscs species and
assemblages distinctly corresponds with arrangement of vegetational zones. The composition of molluscan
assemblages illustrates Table 1. The zoogeographical, ecological composition as well as structure of constancy
(C) and normalised index of constancy (Ci) were calculated for each vegetational zone (Figs 2–4).
Molluscan assemblages connected with lower mountain plant formations are richest ones. Typical woodland
snails accompanied by limited number of mesophile species prevail in this zone (Fig. 2). Snail fauna found in
localities distributed in upper mountain forest zone is less differentiated, and clearly dominated by forest species
(Fig. 3). The dwarf pine and the alpine grassland zones are inhabiting by relatively poor molluscan assemblages.
Cold-tollerant snalis typical for the partly shady habitats and mespphile ones are the main components of this
fauna (Fig. 4).
The molluscan fauna of the Babia Góra Range contains taxa of variable geographic range (Figs 2–4). Below the
timber-line European, Middle-European, Holarctic and Palaearctic taxa occur commonly (Figs 2, 3). In the upper
part of the massif the Alpino-Carpathian snails become most important components of the fauna (Fig. 4).
The fauna recognized in Babia Góra Range including numerous rare species reaching up to 45% of whole
taxa. On the other hand 21 (26%) taxa are noted on Polish Red List (Figs 5A, B). Decrease in the number of
taxa, the differentiation and diversity of the communities strongly corresponds with type of plant formation and
increases of altitude (Figs 5C, D).
54