Poradnik dla kobiet z rakiem narządów płciowych
advertisement
Poradnik dla kobiet z rakiem narządów płciowych www.jestemprzytobie.pl Kiedy dowiadujemy się od lekarza o toczącej się w naszym organizmie chorobie nowotworowej, to powszechny brak wiedzy o tej chorobie powoduje, że pojawia się w nas intensywnie odczuwany lęk, wywołujący wrażenie bezpośredniego zagrożenia życia, wobec którego czujemy się bezsilni i bezbronni. Ale jednocześnie pamiętajmy, że lęk nie może istnieć bez nadziei. Tę nadzieję przynoszą nam nie tylko nasi bezpośredni bliscy, ale także pielęgniarki i położne pracujące w oddziałach ginekologii onkologicznej, które dzięki posiadanej bieżącej wiedzy na temat raka, psychologii, rehabilitacji oraz dietetyki są naszymi pierwszymi przewodniczkami w chorobie nowotworowej narządów płciowych kobiety. Tę nadzieję przynoszą lekarze – chirurdzy, radioterapeuci, onkolodzy kliniczni – psychoonkolodzy, patomorfolodzy, dietetycy i rehabilitanci wsparci nowoczesnymi urządzeniami diagnostycznymi i terapeutycznymi, nowoczesną technologią genetyczną oraz coraz bardziej skutecznymi nowymi lekami przeciwnowotworowymi. Pamiętajmy – w tej chorobie nie jesteśmy sami, a zdobyta przez nas nowoczesna, bieżąca wiedza na temat tej, wydawałoby się „beznadziejnej choroby”, pozwoli pokonać lęk. Czytajmy i bądźmy odważni, bo odwaga to zwycięstwo nad własnym lękiem. Prof. Bogdan Michalski www.jestemprzytobie.pl Nie poddawaj się! Jesteśmy przy Tobie Choroba nowotworowa spada na nas znienacka, zaskakuje. Zawsze budzi lęk. Wiadomość o wykryciu raka dla każdego jest szokiem. Wiele chorych zadaje sobie pytanie, „dlaczego ja”, „dlaczego to mnie właśnie spotkało coś takiego”. To tylko pogarsza sytuację. Raka nie wolno traktować jako kary za całe życie czy za grzechy. Żadna choroba, również nowotworowa, nie jest ani karą, ani dopustem bożym, choć może sprawić, że w jednej chwili cały świat zaczyna walić się w gruzy. Ale właśnie w tym tak trudnym momencie trzeba znaleźć w sobie wolę życia. Z pewnością nie jest to łatwe, ale bardzo pomaga, bo bez woli pokonania tej choroby, bez gotowości do zmierzenia się z nią, cierpienie jest jeszcze większe, a leczenie mniej skuteczne. Ludzie zbuntowani lub pogrążeni w beznadziei całą swą energię zużywają na zmaganie się z rozpaczą, a wtedy może zabraknąć siły do walki z chorobą. Z rakiem trzeba i można walczyć! Walczyć skutecznie! Nasz poradnik powstał po to, aby pomóc w tej walce. Zebraliśmy w nim pytania, które często zadają kobiety zmagające się z rakiem narządów płciowych. Wierzymy, że odpowiedzi na te pytania pozwolą zmniejszyć zrozumiały lęk, ułatwią rozmowę z lekarzem, pomogą szybciej odzyskać formę, wrócić do normalnego życia. Nowotwory narządów kobiecych (rak jajnika, szyjki macicy, trzonu macicy, pochwy, sromu), podobnie jak inne nowotwory złośliwe, mogą być trwale wyleczone. Muszą być jednak wykryte jak najwcześniej. Leczenie raka jest możliwe na każdym etapie choroby. 3 Poradnik dla kobiet z rakiem narządów płciowych Są trzy główne metody leczenia nowotworów złośliwych: • chirurgia, • radioterapia, • chemioterapia. Bardzo często stosuje się leczenie skojarzone, tzn. przy wykorzystaniu wszystkich metod leczenia występujących w różnej kolejności np. radioterapia lub chemioterapia po chirurgii lub przed operacją. Leczeniu podstawowemu powinna towarzyszyć rehabilitacja Wybór metody lub metod leczenia zależy od stopnia zaawansowania choroby, wieku kobiety, a także od ogólnego stanu jej zdrowia. Jak przygotować się do pierwszej wizyty u ginekologa onkologa? Jeżeli zgłaszasz się na pierwszą wizytę u lekarza przyjmującego w przychodni, gabinecie lub klinice, pamiętaj, aby przygotować się do tej wizyty. Pierwszy kontakt z lekarzem ma duże znaczenie zarówno dla Ciebie jak i dla leczącego. Masz prawo być zdenerwowana, ale nie pozwól, aby emocje doprowadziły do tego, że zapomnisz powiedzieć o wszystkich swoich dolegliwościach. Czasami objawy, które Cię niepokoją mogą nie być istotne dla postawienia diagnozy a to, co Tobie wydaje się błahostką 4 www.jestemprzytobie.pl jest ważną wskazówką dla lekarza. Najlepiej, abyś przyniosła na pierwszą wizytę całą posiadaną dokumentację medyczną, i to nie tylko dotyczącą Twojej choroby kobiecej, ale również innych chorób, na które chorowałaś lub nadal na nie cierpisz. Najbezpieczniej jest przygotować kopie dokumentów, dobrze jest ułożyć je według dat – to bardzo ułatwi lekarzowi wnikliwe zapoznanie się z dokumentacją. Jeżeli posiadasz klisze RTG, wyniki tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego, zabierz je ze sobą. Wskazane jest, abyś miała spis leków, które przyjmujesz na stałe – nie zapomnij wpisać leków kupowanych bez recepty! Jeżeli przewidujesz, że rozmowa o chorobie nowotworowej będzie dla Ciebie trudna i stresująca, poproś bliską osobę, aby towarzyszyła Ci w tym momencie. Sama przecież wiesz, czy chcesz, aby to był ktoś z rodziny czy przyjaciółka. Dobrym sposobem jest przygotowanie zestawu pytań, na które chcesz znać odpowiedź. To, że jesteś zdenerwowana, że boisz się pewnych odpowiedzi jest naturalne. Im lepiej się do wizyty przygotujesz, tym łatwiej będzie przez nią przebrnąć. CHIRURGIA Chirurgia jest najstarszą metodą leczenia nowotworów. Kiedyś po skalpel sięgano dopiero wtedy, kiedy choroba dawała bardzo wyraźne objawy i utrudniała życie choremu. Dziś operacje wykonuje się już w najwcześniejszych stadiach choroby, co znacznie zwiększa szansę na wyleczenie. Mogą one polegać na wycięciu guza z marginesem zdrowych tkanek lub z całym narządem, czasem z węzłami chłonnymi. Wszystko po to, by doprowadzić do całkowitego wyleczenia. O zasięgu i rodzaju operacji decyduje lekarz na podstawie specjalistycznych badań. 5 Poradnik dla kobiet z rakiem narządów płciowych Jak wygląda przygotowanie do operacji? Lekarze (chirurg i anestezjolog) wyjaśnią, na czym będzie polegał zabieg i jakie znieczulenie zostanie zastosowane. Uzyskasz również informację, czy możesz jeść przed i po zabiegu. Należy ściśle przestrzegać tych zaleceń lekarza. Niekiedy lekarz może zalecić założenie specjalnych pończoch. Często przed operacją pielęgniarki przeprowadzają odpowiednie do rodzaju operacji oczyszczenie i zabiegi higieniczne. Przygotowanie do zabiegu zależy od rodzaju operacji i zastosowanego znieczulenia. Co się dzieje po zabiegu? Jeśli było zastosowane znieczulenie ogólne (narkoza) przez kilka godzin po operacji może występować uczucie rozbicia, niepewności, senność. Niektóre chore mają nudności, może pojawiać się ból w okolicy rany operacyjnej. Wszystkie dolegliwości trzeba zgłosić pielęgniarce, która poda zalecone przez lekarza leki. 6 www.jestemprzytobie.pl Praktyczne rady O czym warto pamiętać, gdy zgłaszasz się do szpitala na zabieg operacyjny Przed zgłoszeniem się do szpitala sprawdź, czy masz zlecone przez lekarza badania a w szczególności badanie grupy krwi. Weź ze sobą przybory toaletowe, bieliznę osobistą, koszulę nocną – najlepiej przewiewną, bawełnianą z krótkim rękawem, dosyć szeroką i o odpowiedniej, średniej długości. Zarówno zbyt długa jak i zbyt krótka koszula nie są komfortowe. Dobrze mieć wygodne, nieuciskające skarpety i kapcie, które nie ślizgają się po podłodze. Również dobór szlafroka powinien być przemyślany – zwiewne peniuarki nie zdają egzaminu w warunkach szpitala. Szlafrok w zimie powinien być ciepły, w lecie – przewiewny. Ważne, aby nie miał bardzo długiego paska – najlepiej kiedy jest na całej długości zapinany lub zasuwany z przodu. Niestety o pasek można się potknąć, a lepiej przecież nie ryzykować upadku po operacji. Z całego serca radzimy: łańcuszki, pierścionki a nawet obrączkę zostaw w domu, zdejmij też kolczyki. W czasie operacji musisz je zdjąć, po operacji też nie są wskazane a zanim wrócisz z bloku operacyjnego na swoją salę chorych minie przecież trochę czasu, cenne rzeczy pozostaną wtedy bez nadzoru. Po co martwić się o przedmioty, które tak naprawdę nie są potrzebne w szpitalu? I jeszcze jedna uwaga – jeżeli malujesz paznokcie, zmyj lakier. Na pewno poprosi o to anestezjolog, kolor paznokci to dla niego ważna wskazówka. Jeżeli masz ruchomą protezę zębową, pamiętaj, że przed znieczuleniem musisz ją zdjąć. Dobrze mieć ze sobą pojemniczek na protezę, po zdjęciu jej już na bloku operacyjnym łatwiej ją zabezpieczyć. RADIOTERAPIA Radioterapia, często nazywana przez pacjentów naświetlaniami lub lampami, to następna metoda leczenia nowotworów złośliwych. Radioterapia najczęściej 7 Poradnik dla kobiet z rakiem narządów płciowych stosowana jest jako uzupełnienie leczenia operacyjnego, ale także jako samodzielna metoda, np. w leczeniu raka szyjki macicy, trzonu macicy. Radioterapia polega na niszczeniu komórek raka za pomocą promieni jonizujących lub izotopów pierwiastków. Wiązkę leczniczych promieni można kierować dokładnie na guz, maksymalnie oszczędzając zdrowe komórki. Przed rozpoczęciem radioterapii lekarz zawsze określa „wrażliwość” nowotworu. To znaczy, na ile jego komórki są bardziej podatne, wrażliwe na działanie promieniowania niż sąsiadujące z nimi zdrowe tkanki. W ten sposób jest dokładnie ustalana najskuteczniejsza, ale jednocześnie bezpieczna dla pacjenta dawka promieniowania. Stosowane dziś aparaty do napromieniania są bezpieczniejsze i dają mniej powikłań niż napromienianie za pomocą dawniejszej aparatury. Rodzaje radioterapii W leczeniu nowotworów narządów kobiecych wykorzystywane są dwa rodzaje takich zabiegów: Teleradioterapia Urządzenia wytwarzające lecznicze promienie znajdują się na zewnątrz ciała, w pewnej od niego odległości. Brachyterapia Źródło promieniowania umieszcza się wewnątrz ciała. Jak długo trwają naświetlania? Dla każdej pacjentki opracowuje się indywidualny plan radioterapii. Ilość seansów może być bardzo różna – od kilku do kilkudziesięciu. Czasem wystarcza napromieniowanie jednorazowe. 8 www.jestemprzytobie.pl Czy seans radioterapii może być nieprzyjemny? Może pojawić się, zwłaszcza podczas pierwszego zabiegu, nieprzyjemne wrażenie osamotnienia. Przed uruchomieniem urządzenia radioterapeuta opuszcza pokój – steruje maszyną z pomieszczenia obok. • Nie obawiaj się! • Cały czas jesteś słyszana i widziana na monitorze. • Cały czas ktoś nad Tobą czuwa! • Jeżeli pojawią się jakiekolwiek dolegliwości lub coś Cię zaniepokoi, od razu powiedz o tym terapeucie. • Pamiętaj, zabieg radioterapii można przerwać w każdej chwili! Czy radioterapia ma jakieś skutki uboczne? Promienie mają za zadanie zniszczyć komórki nowotworowe, ale mogą też uszkodzić Twoje zdrowe. Zależy to od tego, który obszar ciała jest napromieniany, od dawki promieni, długości leczenia oraz od indywidualnej wrażliwości. W czasie radioterapii lub bezpośrednio po jej zakończeniu, ale też dużo później – nawet po 6 miesiącach, mogą pojawić się różne dolegliwości. 9 Poradnik dla kobiet z rakiem narządów płciowych Najczęstsze skutki uboczne to: • osłabienie, senność, • dolegliwości skórne, • utrata apetytu, • nudności i wymioty, • biegunka. Co robić, aby zmniejszyć skutki uboczne? Dolegliwości skórne W miejscu napromieniania skóra może być zaczerwieniona, wysuszona, obrzęknięta, swędzieć, sączyć się. Aby zniwelować te nieprzyjemne dolegliwości należy: • natłuszczać skórę oliwką, najlepiej delikatną – dziecięcą, • nosić przewiewne ubrania z naturalnych tkanin (bawełna lub jedwab), • cały czas chronić skórę przed słońcem i urazami, • unikać odparzeń w fałdach skórnych (pachy, pachwiny, fałdy na skórze brzucha u osób otyłych); można je oddzielać np. gazikiem nasączonym tłustą maścią, • jeśli skóra złuszcza się „na sucho”, pomogą zasypki pudrowe, np. Alantan, • jeśli skóra złuszcza się „na mokro”, można stosować np. Linomag płyn, Silol, Panthenol, okłady z jałowej parafiny. 10 www.jestemprzytobie.pl Pamiętaj! Mycie skóry napromienianej można wykonać dopiero w 6 – 8 tygodniu od zakończenia naświetlań. Do mycia należy stosować delikatne szampony (najlepiej dziecięce), które nie zawierają dodatków drażniących. Do mycia powinna być używana woda letnia, nie wolno używać wody zbyt ciepłej ani zbyt zimnej. Biegunka Przy napromienianiu jamy brzusznej często dochodzi do odczynowego zespołu złego wchłaniania, objawiającego się bólami brzucha, uporczywą biegunką, spadkiem wagi ciała, zaburzeniami elektrolitowymi. Istotnym czynnikiem w leczeniu tego powikłania jest ścisłe przestrzeganie odpowiednio dobranej diety. Najlepsze efekty uzyskuje się wprowadzając dietę bezglutenowo – bezmleczną. Dietę należy stosować w czasie trwania radioterapii, a także przez około 3 miesiące od jej zakończenia. W 4 miesiącu można wycofać dietę bezglutenową. W 5 miesiącu wolno wprowadzić mleko i jego przetwory. Przez cały rok należy unikać potraw ciężkostrawnych, alkoholu i napojów gazowanych. Niestosowanie się do powyższych zaleceń może spowodować nasilenie objawów ubocznych, a co za tym idzie przerwanie radioterapii. 11 Poradnik dla kobiet z rakiem narządów płciowych Pokarmy dozwolone: • • • • • • • • • • • woda mineralna niegazowana, mleko sojowe, odżywki: Prosobee, Nutramigen, Nutridrink, Nutrison, pieczywo bezglutenowe (kukurydziane i ryżowe), kleiki ryżowe, kasza kukurydziana, ziemniaki gotowane, buraki, gotowana kukurydza, banany, pieczone jabłka, margaryna, oliwa, oleje roślinne, polędwica, szynka, drób, cielęcina, ryby gotowane, mogą być z dodatkiem mąki kukurydzianej, jajka na miękko, zupy jarzynowe przetarte. Pokarmy niedozwolone: • • • • • groch, fasola, kapusta, pieprz, przyprawy ziołowe, marynaty, czosnek, cebula, ocet, potrawy smażone, pieczone, wędzone, napoje gazowane, alkohol. Utrata wagi w trakcie leczenia Prawidłowe odżywianie, stymulowanie apetytu pomogą Ci w radzeniu sobie z chorobą i objawami ubocznymi radioterapii. Ważne jest utrzymanie wysokiej dawki kalorii i protein w pokarmach, abyś w trakcie radioterapii nie traciła na wadze. Utrata apetytu następuje 12 www.jestemprzytobie.pl razem ze zmianami w zdrowych komórkach, związana jest ze stresem spowodowanym chorobą lub na skutek zaburzeń smakowych spowodowanych leczeniem. Pamiętaj • • • • • • • • jedz, kiedy jesteś głodna, nawet jeśli nie jest to pora posiłku, urozmaicaj dietę i wypróbuj nowe przepisy, jedz w towarzystwie miłych Ci osób, miej pod ręką zdrowe przekąski, sięgaj po nie, gdy masz na to ochotę, dodawaj do jedzenia masło lub margarynę, jeśli lubisz ich smak, mieszaj kremowe zupy z mlekiem a nie z wodą, między posiłkami pij koktajle mleczne, dodaj śmietankowe sosy lub stopiony żółty ser do swoich ulubionych warzyw. CHEMIOTERAPIA Leczenie systemowe (chemioterapia), nazywane potocznie „chemią”, stosuje się po to, by zniszczyć wszystkie komórki nowotworowe w organizmie, gdziekolwiek by się nie znajdowały. Te z guza oraz te, które oderwały się od niego, krążą we krwi i układzie limfatycznym, skąd mogą docierać do innych narządów. Zadanie to spełniają specjalne leki. Dziś zwykle stosuje się tak zwaną chemioterapię wielolekową, czyli kombinację kilku preparatów. Stwierdzono bowiem, że metoda ta jest bardziej skuteczna, gdyż każdy z tych leków ma inny mechanizm niszczenia komórek nowotworowych. 13 Poradnik dla kobiet z rakiem narządów płciowych Kiedy lekarze zalecają chemioterapię? Chemioterapia może być stosowana jako samodzielna metoda leczenia nowotworów (np. niektórych typów nowotworów jajnika) lub uzupełniać leczenie chirurgiczne i radioterapię (np. w przypadku raka piersi, jajnika). Jako leczenie uzupełniające „chemię” stosuje się też wtedy, kiedy istnieje prawdopodobieństwo pojawienia się przerzutów – po to, by do nich nie dopuścić. W jaki sposób stosuje się leki chemiczne? Różnie, zależy to od ich rodzaju. Leki, które mają np. postać tabletek lub kapsułek, stosuje się doustnie. Te w ampułkach mogą być podawane w “zastrzykach” domięśniowych lub podskórnych. Jeszcze inne są wstrzykiwane dożylnie albo podawane w formie wlewów, czyli popularnych kroplówek. Chemia leczy i zapobiega Dzięki chemioterapii można: • wyleczyć chorobę; • spowolnić postęp choroby nowotworowej; • poprawić jakość życia; • złagodzić dolegliwości. 14 www.jestemprzytobie.pl Skuteczność chemioterapii zależy m.in. od typu nowotworu i stopnia jego zaawansowania, także od ogólnego stanu pacjenta i od tego, jak zareaguje on na leczenie. Czy chemioterapia wymaga pobytu w szpitalu? Najczęściej nie. Można przyjeżdżać do szpitala tylko na czas podawania leku. Zwykle odbywa się to w przychodni chemioterapii lub na oddziale dziennym szpitala. Czasami jednak leki muszą być podawane w postaci kroplówek przez wiele godzin albo preparaty dożylne są wstrzykiwane w krótkich odstępach czasu. Wówczas potrzebny jest pobyt w szpitalu. O czym warto pamiętać, gdy zgłaszasz się na chemioterapię? Nie zapomnij wyników zaleconych badań. Jeżeli po poprzednim kursie wystąpiły jakieś istotne niepokojące Cię dolegliwości, spisz je uwzględniając czas, kiedy wystąpiły – czy zaraz po powrocie do domu czy też po kilku dniach. Nie zapomnij o dokumentacji medycznej dotyczącej wydarzeń takich jak wizyty u lekarza, pobyty szpitalne, dodatkowe badania, które wystąpiły od ostatniego cyklu. Jeżeli musisz zostać w szpitalu, weź ze sobą przybory toaletowe, bieliznę osobistą, koszulę nocną – najlepiej przewiewną, bawełnianą z krótkim rękawem, dosyć szeroką i o odpowiedniej, średniej długości. Zarówno zbyt długa jak i zbyt krótka koszula nie są wygodne. Chemioterapia podawana jest we wlewie dożylnym, więc ważne jest, aby miejsce wkłucia igły było dostępne. 15 Poradnik dla kobiet z rakiem narządów płciowych Czy chemioterapia jest bolesna? W większości przypadków nie, choć niewielki ból może wystąpić w trakcie podawania leków domięśniowo. Dolegliwości pojawiające się w czasie podawania leków dożylnie trzeba koniecznie zgłaszać pielęgniarce. Ból lub pieczenie wzdłuż żyły, do której podawany jest lek, świadczy o miejscowej nietolerancji leku albo nadwrażliwości ścianek naczyń. Dolegliwości odczuwane w miejscu wkłucia igły mogą sygnalizować, że lek wydostał się poza żyłę. Również pojawiające się po kilku godzinach lub dniach w miejscu wkłucia zaczerwienienie, obrzęk albo piekący ból należy zgłosić zespołowi prowadzącemu leczenie. Przejściowe skutki uboczne Leki stosowane w chemioterapii działają nie tylko na komórki nowotworowe. Niszczą też, choć w mniejszym stopniu, zdrowe. Uszkodzenia te są przejściowe, ale mogą być przyczyną różnych skutków ubocznych. Najczęściej są to: • • • • • nudności i wymioty, podrażnienie błon śluzowych jamy ustnej i przewodu pokarmowego, podrażnienie skóry, wypadanie włosów, uszkodzenie szpiku kostnego. Niektóre objawy mogą dać o sobie znać od razu po podaniu leków, inne dopiero po kilku tygodniach, a nawet miesiącach. Nie dotyczy to wszystkich. Wiele pacjentek dobrze 16 www.jestemprzytobie.pl znosi leczenie. Większość dolegliwości można złagodzić albo całkowicie wyeliminować. Warto porozmawiać na ten temat ze swoim lekarzem prowadzącym. Na pewno znajdzie jakiś sposób na rozwiązanie problemu. Co robić, aby zmniejszyć skutki uboczne? Nudności i wymioty Powstają w wyniku pośredniego lub bezpośredniego podrażnienia części centralnego układu nerwowego, w wyniku czego ulega pobudzeniu ośrodek wymiotny w mózgu. Podrażnienie tego ośrodka powoduje zwiększenie wydzielania śliny, mimowolne ruchy przepony, mięśni brzucha, klatki piersiowej oraz wymioty. Nasilenie objawów może być różne i zależy nie tylko od rodzaju leku i jego dawki, ale także od stanu ogólnego pacjentki, spożywania w przeszłości alkoholu, rodzaju odżywiania, stosowania innych leków oraz od czynników psychicznych. Nudności i wymioty zazwyczaj obserwuje się u chorych z chorobą lokomocyjną, wyniszczonych i u osób młodych. Dzięki poznaniu mechanizmów powstawania nudności i wymiotów, obecnie można zastosować leki przeciwwymiotne o bardzo dużej skuteczności, co pozwala na wyeliminowanie lub wyraźne ograniczenie nasilenia tych przykrych objawów u ponad 80% chorych. 17 Poradnik dla kobiet z rakiem narządów płciowych Aby ograniczyć nudności dobrze jest zastosować się do poniższych rad: • jedz w małych ilościach lekkostrawne posiłki, aby nie obciążać żołądka, • pij płyny na 1 godzinę przed lub po posiłku, • jedz i pij powoli, • unikaj słodkich pokarmów, • spożywaj pokarmy o temperaturze pokojowej, aby nie drażniły Cię mocne zapachy, • starannie przeżuwaj posiłki, żeby polepszyć trawienie, • jeżeli nudności występują rano, jedz produkty suche, takie jak: płatki śniadaniowe, tosty, krakersy (jeśli nie jest uszkodzona śluzówka w jamie ustnej), • pij chłodne, klarowne, nie słodzone soki owocowe, np. jabłkowy, winogronowy, • unikaj drażniących zapachów gotowania, dymu, perfum, • po jedzeniu odpoczywaj w pozycji siedzącej przez przynajmniej 2 godziny (nie kładź się płasko), • ubieraj się w luźne, niekrępujące ubrania, • w czasie nudności oddychaj wolno i głęboko, • nie dopuszczaj do wysychania śluzówek jamy ustnej – często pij lub ssij pastylki miętowe, • spożywaj posiłki powoli, w ciszy i spokoju, najlepiej jedz w towarzystwie z cicho włączoną nastrojową muzyką, • pobudzaj apetyt aktywnością fizyczną (spacer, jazda na rowerze). 18 www.jestemprzytobie.pl Podrażnienie błon śluzowych jamy ustnej i przewodu pokarmowego Przewód pokarmowy pokryty jest błoną śluzową, w której stale zachodzi rozmnażanie się komórek w celu zastąpienia tych, które ulegają zniszczeniu. W błonach śluzowych w obrębie całego przewodu pokarmowego mogą rozwinąć się niekorzystne objawy działania leków chemicznych, takie jak pieczenie w jamie ustnej (zwłaszcza przy spożywaniu kwaśnych napojów). Aby uniknąć tej bardzo przykrej dolegliwości wskazane jest: • przed rozpoczęciem chemioterapii wyleczenie ubytków, braków w uzębieniu, chorób dziąseł lub wzmocnienie słabo przylegających protez zębowych, • usuwanie miękką szczoteczką do zębów resztek pokarmowych po posiłku, • płukanie jamy ustnej roztworami naparu ziół, np. rumianku, • unikanie napojów kwaśnych, słonych, bardzo zimnych lub gorących oraz gazowanych, • spożywanie miękkich pokarmów, przecierów, • picie dużej ilości płynów. Zmiana smaku i zapachu Objaw ten może występować w trakcie podawania leków, ulgę mogą przynieść silnie pachnące cukierki, np. miętowe. Zmiana smaku i zapachu może towarzyszyć przez cały okres leczenia i jest trudna do opanowania. Zwykle mija samoistnie w 2 – 3 miesiącu po zakończeniu leczenia. 19 Poradnik dla kobiet z rakiem narządów płciowych Podrażnienie skóry W skórze występuje proces stałego mnożenia się komórek, dlatego też mogą być obserwowane objawy uboczne takie jak: • przebarwienia skóry, niekiedy na przebiegu naczyń żylnych, • zmiany podobne do odcisków na skórze rąk i stóp, • rozwarstwianie paznokci, paznokcie mogą być ciemniejsze, łamliwe, a ich powierzchnia może ulec deformacji. Czarne, martwe paznokcie po kilku miesiącach odpadają, a te pod spodem są zawsze zdeformowane, miękkie, w żółtym, brzydkim kolorze. Możemy temu zapobiec i zdecydować się na sztuczne paznokcie. Chorą płytkę trzeba wcześniej delikatnie spiłować i posmarować preparatem chroniącym przed rozwojem bakterii. Potem pedikiurzystka nałoży na nią specjalny żel, różowy lub bezbarwny. Paznokieć można pomalować lakierem, ale nie jest to konieczne. Stopa z żelowymi paznokciami wygląda bardzo ładnie i nic nie stoi na przeszkodzie, by chodzić w sandałkach. Pod żelowym paznokciem odrosną ładne zdrowe paznokcie. Należy pamiętać, aby w czasie wizyty u pedikiurzystki sprawdzić czystość w gabinecie! Powstało bardzo dużo kosmetycznych punktów usługowych, jednak nie w każdym są odpowiednie warunki sanitarne, ponieważ autoklawy do dezynfekcji przyrządów są bardzo drogie i nie każdego na nie stać. Jeśli właściciel zainwestuje w aparaturę do dezynfekcji, zawsze chętnie się tym pochwali i nie należy się wstydzić, pytając o warunki sanitarne. Jest to szczególnie istotne podczas chemio-radioterapii, kiedy odporność spada i organizm nie radzi sobie w tym okresie tak dobrze z bakteriami. 20 www.jestemprzytobie.pl Suchość i łuszczenie skóry oraz trądzik - praktyczne rady • nawilżenie skóry poprawią kremy, balsamy nawilżające. Kosmetyki do pielęgnacji skóry powinny być odpowiednio dobrane, dobrej jakości, hypoalergiczne. Warto skorzystać z porady kosmetologa, farmaceuty czy kosmetyczki. Problemy ze skórą często mają bowiem podłoże uczuleniowe. W aptekach dostępne są dermokosmetyki przeznaczone dla osób po radio i chemioterapii (np. kosmetyki do twarzy i ciała z serii AA Specjalistyczna Pielęgnacja); • zamiast długich, gorących kąpieli wybierz prysznic; • bezpośrednio po myciu nałóż na wilgotną skórę balsamy lub olejki nawilżające; • nie wolno stosować bezpośrednio na skórę perfum oraz preparatów, które zawierają w swoim składzie alkohol; • jeżeli pojawi się trądzik, należy utrzymać czystą i suchą skórę oraz stosować preparaty przeciwtrądzikowe; • przebarwione miejsca można maskować za pomocą makijażu; • należy pamiętać, że ekspozycja na promieniowanie słoneczne może nasilać niepożądane działanie cytostatyków na skórę, dlatego by chronić skórę należy stosować kremy i balsamy z filtrem. Czasem bywa tak, że przebywanie na słońcu jest przeciwwskazane. Nie możesz sobie sama poradzić ze skórą? Zwróć się do wykwalifikowanej kosmetyczki. Na oddziałach onkologicznych bywają kosmetyczki, które dobrze znają problemy kobiet po chemioterapii. W miarę możliwości skorzystaj z ich pomocy. 21 Poradnik dla kobiet z rakiem narządów płciowych Wypadanie włosów na skórze głowy, pach, okolicy narządów płciowych i kończyn Wypadanie włosów to częsty efekt uboczny chemioterapii. Na szczęście nie dotyczy to wszystkich chorych. Ilość traconych włosów zależy od rodzaju leku lub typu kombinacji leków, dawki i indywidualnej reakcji osoby przyjmującej chemioterapię. Warto zapytać lekarza prowadzącego, czy któryś z przyjmowanych preparatów szczególnie wpłynie na wypadanie włosów. U większości osób włosy odrastają po zakończonym leczeniu, a u niektórych nawet jeszcze w trakcie chemioterapii. Zazwyczaj “nowe włosy” są ciemniejsze, grubsze i bardziej kręcone. Niestety nie ma skutecznej metody by zapobiec wypadaniu włosów. Można natomiast zmniejszyć niedogodności z tym związane poprzez: używanie łagodnych szamponów, miękkiej szczotki zamiast grzebienia, ograniczenie suszenia włosów suszarką. Jeżeli zachodzi taka konieczność, należy ustawiać temperaturę strumienia powietrza na najniższą wartość. Niewskazane jest także używanie wałków, lokówki, papilotów, farbowanie włosów, czy też trwała ondulacja. Warto pomyśleć o krótkiej fryzurze, wtedy włosy stwarzają wrażenie grubszych i o większej objętości. Natomiast jeśli większość włosów lub wszystkie wypadną, należy zwrócić uwagę na skórę głowy. Wychodząc na słońce należy posmarować skórę głowy 22 www.jestemprzytobie.pl balsamem z filtrem, a przede wszystkim osłaniać głowę czapką, kapeluszem czy chustą. Warto wiedzieć, że na rynku pojawiło się wiele różnych i ciekawych nakryć głowy. Niektóre kobiety otulają głowy wymyślnymi turbanami i chustkami, inne wybierają peruki, które są refundowanie przez NFZ. Nowoczesne peruki są doskonałej jakości i jeśli tylko są dobrze dobrane, wygląda się w nich tak samo dobrze jak we własnych włosach. Po perukę dobrze jest wybrać się już po pierwszej chemii, najlepiej z przyjaciółką, która krytycznie oceni i szczerze doradzi, w jakiej fryzurze wyglądamy najkorzystniej. Najbezpieczniej jest kupić perukę w kolorze i długości własnych włosów, wtedy otoczenie nawet nie zauważy problemu. Można też zaszaleć i zrealizować marzenia, na przykład o długich blond lokach na szczególną okazję. Własne włosy najlepiej ściąć, zgolić, żeby cebulki mogły odpocząć i przygotować się do wytworzenia zdrowych włosów po zakończeniu leczenia. Niestety pierwsze włoski, które odrastają, są cienkie i słabe, te również należy zgolić. Dopiero drugi a nawet trzeci odrost jest zdrowy i mocny. Jeśli swędzi skóra głowy, trzeba ją odżywiać nawilżającą odżywką do włosów lub dobrym kremem. Nie należy farbować nowych włosów – najlepiej poczekać, aż się wzmocnią. Nowym włosom nie żałujmy dobrych odżywek. Refundacja peruk i uzupełnień przez NFZ Peruka jest produktem wpisanym na listę refundowanych środków pomocniczych. NFZ refunduje zakup środków pomocniczych zgodnie z ustalonymi limitami. Jak uzyskać refundację? Zlecenie na refundację peruki wystawia lekarz: dermatolog, onkolog, hematolog, chirurg. Wypełnione przez lekarza zlecenie należy następnie potwierdzić w swoim Oddziale NFZ. 23 Poradnik dla kobiet z rakiem narządów płciowych Potwierdzone przez NFZ zlecenia są realizowane w salonach fryzjerskich, które mają podpisaną umowę z NFZ. UWAGA! Zlecenie na perukę z włosów syntetycznych lub naturalnych można uzyskać raz na rok. Zlecenia wystawione od dnia 01.01.2010r, są ważne 30 dni od daty wystawienia przez lekarza. Od dnia 1 stycznia 2010 r. wzór zlecenia stanowi załącznik nr 4 do zarządzenia nr 58/2009/DSOZ Prezesa NFZ. Peruka syntetyczna – kod środka 9292.01, limit 250 zł, NFZ refunduje 100% tej kwoty, czyli 250 zł. Peruka naturalna – kod środka 9292.02, limit 600 zł, NFZ refunduje 70% tej kwoty, czyli 420 zł. Uszkodzenie szpiku kostnego Uszkodzenie szpiku w trakcie chemioterapii jest zwykle krótkotrwałe i przemijające. Niekiedy jednak trwa dłużej i może być przyczyną wydłużenia przerwy między kolejnymi kursami. Przed każdym kursem musi być wykonana morfologia. Obniżenie liczby krwinek białych, odpowiedzialnych za odporność organizmu człowieka na zakażenia, może zwiększać podatność na infekcje, niekiedy trudne do opanowania nawet antybiotykoterapią. Zmniejszenie liczby płytek krwi, odpowiedzialnych za prawidłowe krzepnięcie, może powodować łatwe krwawienie z nosa, dziąseł, dróg rodnych, łatwe wynaczynianie się krwi poza naczynia krwionośne i powstawanie licznych siniaków, nawet po niewielkim urazie. 24 www.jestemprzytobie.pl Ze względu na zmniejszoną odporność organizmu i dużą podatność na wszelkie infekcje: • często myj ręce, szczególnie dokładnie przed jedzeniem, • dokładnie i delikatnie oczyszczaj okolice odbytu po wypróżnieniu, • unikaj kontaktu z osobami przeziębionymi lub chorymi, szczególnie na choroby wirusowe, • unikaj przebywania w dużych skupiskach ludzkich, np. kino, • nie wycinaj skórek przy paznokciach, • nie wyciskaj wyprysków skórnych, • po zranieniu umyj ranę wodą z mydłem i odkaż, • właściwie czyść nos, poprzez delikatne wycieranie miękką chusteczką – nie dmuchaj ( może dojść do masywnego krwawienia). Anemia Zmniejszenie ilości krwinek czerwonych a tym samym niedostateczne utlenowanie krwi. Towarzyszy jej zmęczenie, które jest istotnym problemem chorych poddanych leczeniu onkologicznemu. Innymi objawami anemii mogą być: osłabienie, skrócenie oddechu, zadyszka, duszność, bóle i zawroty głowy. Zalecenia dla chorych z anemią: • dbałość o odpoczynek w ciągu dnia, • zapewnienie spokojnego snu, • pomoc choremu w wykonywaniu czynności dnia codziennego, • utrzymanie mikroklimatu w mieszkaniu – temperatury, wilgotności powietrza, ograniczenie odwiedzin, 25 Poradnik dla kobiet z rakiem narządów płciowych • dieta wysokobiałkowa, • ograniczenie wysiłku, dostosowanie wszystkich czynności wykonywanych przez pacjenta do jego możliwości, • dostateczna ilość płynów, min. 2l. REHABILITACJA W przypadku nowotworów narządu rodnego, także raka szyjki macicy, żadna z metod leczenia nie pozostawia widocznych zewnętrznych „śladów”. Mimo to już samo ich rozpoznanie, a potem leczenie, może powodować zaburzenia emocjonalne, prowadzić do obniżenia poczucia własnej wartości, do unikania kontaktów seksualnych. Często też metody leczenia stosowane przy raku szyjki „odpowiadają” za osłabienie sprawności fizycznej oraz za różne nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu i występowanie pewnych dolegliwości. Należą do nich: nietrzymanie moczu, zaburzenia w opróżnianiu pęcherza, bolesność podczas współżycia, suchość pochwy, wystąpienie obrzęków limfatycznych kończyn dolnych, okolicy warg sromowych i podbrzusza. Dlatego właśnie leczenie podstawowe powinno być powiązane z wieloetapową rehabilitacją. Są to działania mające na celu przyspieszenie powrotu do zdrowia, regenerację organizmu i zmniejszenie fizycznych i psychicznych następstw leczenia. Ważnym zadaniem leczniczej rehabilitacji jest również pomoc w przystosowaniu się do nowej sytuacji, w zaakceptowaniu „nowej siebie”. 26 www.jestemprzytobie.pl Kiedy i dlaczego kobieta leczona z powodu raka szyjki macicy wymaga rehabilitacji? W zależności od sposobu leczenia potrzebne są nieco inne działania. Mogą być prowadzone w szpitalu (rehabilitacja szpitalna) i poza szpitalem (rehabilitacja ambulatoryjna). Jeszcze przed operacją lekarz powinien poinformować chorą o rodzaju zabiegu i formach leczenia uzupełniającego. Powinno też dojść do spotkania z fizjoterapeutą, który przedstawi plan rehabilitacji zarówno fizycznej, jak i seksualnej. Obie te rozmowy są bardzo ważne. Świadomy udział pacjentki w procesie leczenia jest podstawą do osiągania lepszych rezultatów w terapii onkologicznej. Przed operacją Przed zabiegiem, polegającym na otwarciu jamy brzusznej (laparotomia) powinna odbyć się nauka ćwiczeń, niezbędnych już krótko po operacji. Są to: ĆWICZENIA przeciwzakrzepowe – układanie nóg na podwyższeniu; krążenia stopami w stawach skokowych; maksymalne przyciąganie stopy ku przodowi, maksymalne wyciąganie całej nogi. ĆWICZENIA ODDECHOWE – nauka oddychania tylko z udziałem klatki piersiowej, z wyłączeniem operowanego brzucha. Przykłady ćwiczeń oddechowych: 1.Leżąc na plecach uginamy nogi w kolanach, opieramy je na łóżku całymi stopami. Ramiona skrzyżowane na brzuchu: 27 Poradnik dla kobiet z rakiem narządów płciowych • wdychamy powietrze nosem, pamiętając, by wznosiła się przy tym tylko klatka piersiowa, • wydychamy powietrze ustami – rozluźniamy się. 2.Leżymy na plecach, nogi wyprostowane, ramiona wzdłuż tułowia: • unosimy ramiona przodem w górę – wdech, • opuszczamy ramiona przodem w dół – wydech. 3.Leżymy na plecach, nogi ugięte, stopy oparte o podłoże, ręce wzdłuż tułowia, kciuki skierowane w górę (tzw. pozycja pośrednia): • odchylamy głowę w tył; odchylamy dłonie tak, aby ich grzbiety znalazły się na górze – wdech, • przyciągamy głowę do mostka, układamy ręce z powrotem w pozycji pośredniej – wydech. 4.Leżymy na boku; noga boku, na którym leżymy, podkurczona. Ramię wzdłuż tułowia: • przenosimy rękę przodem w górę z jednoczesnym wdechem • opuszczamy rękę bokiem do pozycji wyjściowej 5.Siadamy na stołku, ręce opuszczone wzdłuż tułowia: • wdychamy powietrze nosem z jednoczesnym uniesieniem rąk bokiem w górę, • robimy wydech jednocześnie z opuszczeniem kończyn przodem w dół. 6.Siadamy na krześle, ręce splecione z tyłu na plecach: 28 www.jestemprzytobie.pl • robimy głęboki wdech nosem, ściągamy łopatki odchylając jednocześnie ręce od kręgosłupa, • wydychamy powietrze przez przymknięte usta, układając z powrotem ręce w pozycji wyjściowej. 7.Pozycja wyjściowa: stanie w rozkroku, ręce wzdłuż tułowia: • głęboki wdech nosem z jednoczesnym podniesieniem rąk przodem w górę i odchyleniem głowy ku tyłowi, • wydech przymkniętymi ustami z jednoczesnym opuszczaniem rąk bokiem w dół. 8.Pozycja wyjściowa: stanie w rozkroku, ręce skrzyżowane na brzuchu: • głęboki wdech nosem z jednoczesnym ruchem rąk w górę na skos, • wydech, powrót do pozycji wyjściowej. Ćwiczenia oddechowe należy wykonywać kilka razy dziennie, w niedużych seriach, tak aby nie doprowadzić do zawrotów głowy. Nauka odkrztuszania, odkasływania, pomagające w ochronie miejsca operacyjnego. Zdobycie tych umiejętności przed operacją pozwoli na szybszy powrót do sprawności fizycznej po operacji. Rehabilitacja pooperacyjna Rehabilitacja odbywająca się w szpitalu po operacji ma przede wszystkim na celu zapobieganie zakrzepom, bólowi (szczególnie bólom pleców), powikłaniom ze strony układu oddechowego. Chodzi także o poprawę ogólnej sprawności i mobilizowanie do zwiększanej stopniowo aktywności ruchowej. 29 Poradnik dla kobiet z rakiem narządów płciowych • W okresie pierwszych dni po operacji (1-3) trzeba wykonywać ćwiczenia przeciwzakrzepowe oraz ćwiczenia oddechowe bez udziału brzucha, nie wolno natomiast wykonywać ćwiczeń mięśni brzucha! W okresie tym chorej pomaga się w „osiągnięciu” z powrotem pionowej postawy. Przedtem jednak trzeba się nauczyć siadać z leżenia na boku. Do zmiany pozycji z leżącej do siadu w łóżku nie powinno używać się popularnych w szpitalach drabinek, gdyż prowadzi to do napinania mięśni brzucha, napięcia w obszarze rany pooperacyjnej. To zaś grozi wystąpieniem powikłań. Zanim usiądzie się na łóżku najpierw trzeba ułożyć się na boku z przyciągniętymi do tułowia nogami. Jak najwcześniejsze wyprostowanie się i chodzenie przy balkoniku przyspiesza poprawę ogólnej kondycji. • Około 4 doby po operacji (jeśli nie ma przeciwwskazań lekarskich) można próbować, najpierw pod okiem rehabilitanta, układać się na brzuchu (na około 30 min.) Jeśli nie ma przeciwwskazań, czas ten można wydłużać. • W 6-9 dobie włącza się ćwiczenia poprawiające ogólną kondycję (wydłużanie okresu chodzenia, włącznie z chodzeniem po schodach z asekuracją fizjoterapeuty). Rehabilitacja w warunkach domowych Jej celem jest mobilizowanie do aktywności fizycznej, poprawa sprawności psychicznej i fizycznej, ułatwienie powrotu do zajęć dnia codziennego. Zalecane są: ćwiczenia oddechowe z wprowadzaniem ćwiczeń oddechowych z udziałem brzucha (około 1 miesiąc od operacji), spacery – ze stopniowym wydłużaniem ich czasu i długości, nordic walking. 30 www.jestemprzytobie.pl Uwaga! Należy unikać dźwigania ciężarów powyżej 2 kg. Czy po operacji przezpochwowej należy wykonywać również ćwiczenia fizyczne? Rehabilitacja powinna zawsze być dobrana indywidualnie, w zależności od zastosowanej metody operacyjnej. Kobieta operowana drogą przezpochwową powinna unikać w okresie szpitalnym: • wykonywania ruchów odwodzenia i zginania w stawach biodrowych, • ćwiczeń mięśni brzucha, • ”zwykłego” siadania (wstawanie z łóżka poprzez pozycję leżenia na boku). Trzeba wykonywać ćwiczenia przeciwzakrzepowe i ćwiczenia oddechowe, takie jak przy laparotomii. Od 3-4 doby można wprowadzać ćwiczenia mięśni dna miednicy. Przykłady ćwiczeń znajdują się na stronie 32. Co trzeba ćwiczyć po operacji laparoskopowej? Po operacji wykonywanej laparoskopowo należy wykonywać ćwiczenia oddechowe. Zmieniać pozycje w łóżku – do leżenia bokiem i na wznak, oszczędzać mięśnie brzucha. Co należy robić w przypadku operacji połączonej z usunięciem węzłów chłonnych? 31 Poradnik dla kobiet z rakiem narządów płciowych W tych przypadkach, a także po napromienianiu tego obszaru, istnieje możliwość obrzęku nogi po operowanej lub naświetlanej stronie upośledzenia. Może bowiem dojść do pogorszenia przepływu chłonki (limfy). Profilaktycznie zaleca się wysokie układanie nóg w czasie odpoczynku i podczas snu (unieść posłanie od strony nóg na wysokość grubej książki). W prawidłowym przepływie chłonki w nogach pomaga kontrolowany wysiłek fizyczny, między innymi odpowiednie ćwiczenia. Powinny to być ćwiczenia o niedużej intensywności, trwające około 30 min dziennie. W trakcie ćwiczeń można stosować specjalny klin do układania nóg. Oto, kilka przykładowych ćwiczeń: Pozycja wyjściowa: leżenie na plecach 1. naprzemienne zginanie i prostowanie palców stopy 2. naprzemienne zginanie i prostowanie stopy 3. unoszenie nóg 4. dociskanie kolan do klina 5. unoszenie bioder 6. przyciąganie kolan do klatki piersiowej 7. rowerek 32 www.jestemprzytobie.pl Co robić kiedy noga puchnie? Należy skorzystać z profesjonalnej kompleksowej terapii w placówkach rehabilitacji. Samemu trzeba: • zadbać o skórę – nie dopuścić do nadmiernego jej przesuszenia, a później rogowacenia naskórka; nawilżać skórę, stosując np. balsamy hipoalergiczne, krem z arniką do masażu; • unikać urazów, zadrapań i obtarć wrażliwej skóry na obrzękniętej nodze; • unikać ciasnych butów; • zwracać uwagę na prawidłowo wykonywany pedicure; • nie korzystać z sauny, nie nagrzewać nóg. Kompleksowa terapia obrzęku składa się z kinezyterapii (ćwiczeń podobnych do tych profilaktycznych) i różnego rodzaju zabiegów, polegających na kontrolowanym ucisku. Może to być tzw. masaż pneumatyczny lub drenaż limfatyczny. W niektórych przypadkach zaleca się również w celu podtrzymania efektów terapii, czyli zmniejszenia obrzęku, noszenie rajstop lub pończoch o różnym stopniu nacisku. Uwaga! Pończochy powinny być zakładane przed opuszczeniem nogi z łóżka. Należy unieść nogę ku górze, następnie położyć na łóżku i nałożyć pończochę, opuścić nogę w dół. Ćwiczenia przy obrzęku nóg Są to te same ćwiczenia, które wykonuje się profilaktycznie. Dodatkowo można wykonywać jeszcze kilka innych, np.: 33 Poradnik dla kobiet z rakiem narządów płciowych 1.Pozycja wyjściowa – leżenie na boku (na stronie nieoperowanej, nieobrzękniętej), noga wewnętrzna zgięta: • unosimy bokiem nogę w górę (10 razy), • wracamy do pozycji wyjściowej, • rozluźniamy się. 2.Pozycja wyjściowa – leżenie na plecach, nogi zgięte pod kątem prostym, stopy oparte na klinie: • prostujemy nogi, • wracamy do pozycji wyjściowej, • rozluźniamy się. 3.Pozycja wyjściowa – leżenie na brzuchu, ręce zgięte, dłonie położone pod głową: • na przemian zginamy i prostujemy nogi w stawach kolanowych (10 razy), • rozluźniamy się. 4.Pozycja wyjściowa jak wyżej: • odchylamy nogi w stawie biodrowym – naprzemiennie, raz jedną, raz drugą (10 razy), 5.Pozycja wyjściowa – stanie w pozycji zasadniczej, ręce oparte o ścianę: • wspinamy się na palce stopy – wdech powietrza nosem, • stajemy na całej stopie – wydech. 34 www.jestemprzytobie.pl Co to są ćwiczenia Kegla? Często mówi się o nich w powiązaniu z operacjami ginekologicznymi. Zacznijmy może od wyjaśnienia, co to są mięśnie Kegla, łatwiej będzie zrozumieć sens tych ćwiczeń. Są to mięśnie dna miednicy, znajdujące się między kością łonową a kością ogonową. Jeśli są sprawne, nie mamy problemu z trzymaniem moczu, bólami w dolnym odcinku pleców i zachowaniem prawidłowej sylwetki. Mięśni tych nie widać gołym okiem, ale można je zlokalizować dzięki poniższemu ćwiczeniu: Siadamy na krawędzi taboretu, nogi w lekkim rozkroku, oparte całymi stopami o podłoże. W tej pozycji napinamy mięśnie okolicy cewki moczowej i odbytu. Uwaga! nie napinamy pośladków. Ćwiczenia Kegla polegają właśnie na napinaniu i rozluźnianiu mięśni dna miednicy. Wykonuje się je w celu zapobiegania nietrzymaniu moczu, które może być następstwem leczenia raka szyjki macicy. Szczególnie, jeśli była stosowana radioterapia. Kilka przykładów ćwiczeń Kegla 1.Pozycja wyjściowa – leżenie plecach, nogi ugięte w stawach kolanowych; nogi i stopy blisko siebie, ręce odwiedzone od tułowia: • unosimy miednicę ku górze, starając się utrzymać w bezruchu dolny odcinek kręgosłupa (wciągnięcie brzucha ułatwi to zadanie); na początku napinanie mięśni bez widocznego przemieszczenia się miednicy też jest ćwiczeniem, 35 Poradnik dla kobiet z rakiem narządów płciowych • utrzymujemy napięcie, rozluźniamy się i wracamy do pozycji wyjściowej. Ćwiczenie wykonujemy 5-6 razy 2.Pozycja wyjściowa – leżenie na boku opierając się na przedramieniu, nogi ugięte w kolanach, lekko przyciągnięte do tulowia: • „wciągamy” dolną część brzucha do pleców, bez napinania pośladków, wytrzymujemy w takiej pozycji (licząc do 3-4), rozluźniamy się, • powtarzamy wszystko leżąc na drugim boku. Ćwiczenie wykonujemy 5-6 razy 3.Pozycja wyjściowa – siad na stołku, nogi zgięte w stawach kolanowych, niewielka piłeczka między kolanami: • napinamy mięśnie dna miednicy ściskając piłeczkę kolanami, tak jakbyśmy chciały wciągnąć ją jak najwyżej między uda. • Nie napinamy pośladków. Ćwiczenie wykonujemy 5-6 razy 4.Pozycja wyjściowa: siad na stołku, noga prawa założona na nogę na lewą, ręce wzdłuż tułowia chwytają siedzisko stołka: • mocno ściskamy uda z jednoczesnym podciągnięciem zgiętego, wydychając w tym czasie powietrze, • rozluźniamy się – wdech. Powtarzamy ćwiczenie na każdą nogę 5-6 razy. 36 www.jestemprzytobie.pl Czy skutkiem leczenia raka szyjki zawsze jest nietrzymanie moczu? Rzeczywiście po operacji i radioterapii może pojawić się ten problem. Jeśli jest to stan przejściowy, zwykle pomagają ćwiczenia wzmacniające dno miednicy (między innymi przedstawione wyżej). Jeśli jednak dolegliwości utrzymują się nadal, mimo ćwiczeń, należy porozumieć się z lekarzem. Jest wiele metod leczenia nietrzymania moczu – mniej lub bardziej inwazyjnych, które stosuje się w zależności od stopnia uszkodzenia. Czy są jakieś ćwiczenia, które mogą pomóc zapanować nad ciągłym uczuciem lęku? Z problemem tym zmaga się wielu pacjentów leczonych z powodu choroby nowotworowej. W opanowaniu lęku są pomocne ćwiczenia oddechowe przeponowe, elementy jogi, rehabilitacja psychofizyczna. Ta ostatnia jest połączeniem terapii fizycznej z terapią zmierzającą do poprawy stanu emocjonalnego i psychicznego. Wyspecjalizowane placówki prowadzą też zajęcia z psychoedukacji (nauka umiejętności zwalczania stresu) oraz zajęcia z różnych form relaksacji. Seks po operacji Dla większości kobiet operacja ginekologiczna wiąże się nie tylko z głębokim przeżyciem związanym z ingerencją chirurgiczną, ale również z obawą co do długofalowych efektów operacji wpływających na życie seksualne. Utrata organu, będącego dla każdej kobiety symbolem kobiecości, oddziałuje na samoocenę i prowadzi do zmiany w sposobie postrzegania własnego ciała. Może to powodować lęk, zaburzenia nastroju, a także powstawanie wątpliwości związanych z wpływem operacji na związek partnerski. 37 Poradnik dla kobiet z rakiem narządów płciowych Możliwe jest, że Twój stan emocjonalny i fizyczny będzie z początku zakłócał i uniemożliwiał życie seksualne. Jednak spadek libido w pierwszym okresie po operacji nie oznacza, że ochota na seks nigdy nie powróci. Większość kobiet czuje znaczne wyczerpanie i zmęczenie przez pierwsze tygodnie po zabiegu chirurgicznym, ale gdy tylko upłynie czas potrzebny na rekonwalescencję i zaczyna powracać energia, zainteresowanie seksem powraca. Lekarze zalecają odczekać od 4 do 8 tygodni przed powrotem do aktywności seksualnej. Po upływie odpowiedniego czasu, stosunek seksualny nie powinien wywoływać bólu czy dyskomfortu. Zdarza się jednak, iż mimo upłynięcia zaleconego czasu, może minąć kolejnych parę miesięcy, zanim zaczniesz ponownie odczuwać pełną przyjemność płynącą z seksu. Może to być spowodowane na przykład bólem w podbrzuszu czy też skurczeniem się pochwy. Nieprzyjemny stosunek często także powodowany jest suchością pochwy, która z kolei wynika z niedoboru estrogenu. Wszystkie te czynniki mogą przyczynić się do bolesności stosunku i zakłócić chęć do współżycia. A oto sposoby, które mogą przyczynić się do zwiększenia przyjemności odczuwanej podczas stosunku: • używanie wszelkiego rodzaju lubrykantów: olejków, kremów, globulek, które zapewnią odpowiedni poziom nawilżenia, • wydłużenie i spowolnienie stymulacji, • taniec lub innego rodzaju ruch pozwalający na fizyczne rozruszanie okolic miednicy przed stosunkiem, • wypróbowanie odpowiedniej pozycji, w której to kobieta będzie kontrolowała głębokość penetracji, • konsultacja z seksuologiem, 38 www.jestemprzytobie.pl Problem z powrotem do życia seksualnego po operacji najczęściej nie wynika ze zmian w anatomii, ale z braku pogodzenia się z nową sytuacją, która bywa interpretowana jako utrata kobiecości. Pamiętaj jednak, że kobiecość to przede wszystkim osobowość, zatem żadna ingerencja chirurgiczna nie jest w stanie Cię jej pozbawić. Czerpanie satysfakcji seksualnej zależy przede wszystkim od Twojego nastawienia. Nie bez znaczenia jest także wsparcie i zrozumienie partnera. Jednak aby on mógł służyć Ci tym wsparciem, musisz z nim na ten temat porozmawiać. Dzielenie się swoimi odczuciami i przeżyciami związanymi z tym, przez co przeszłaś, pomoże we wzajemnym zrozumieniu emocjonalnych i fizycznych potrzeb w związku. Często warto skorzystać z profesjonalnej pomocy psychoonkologa, lekarza, seksuologa czy fizjoterapeuty. Z doniesień naukowych wynika, że większość kobiet, które prowadziły pomyślne życie seksualne przed operacją, powracają do tego samego poziomu satysfakcji z seksu. Niektóre kobiety stają się nawet bardziej współżyciem zainteresowane, zwłaszcza te, które obawiały się zajścia w niechcianą ciążę, czy te, którym podczas stosunku dokuczały bóle, np. miednicy. Często przeżycia związane z seksem po operacji stają się bardziej zintensyfikowane dla obojga partnerów, ze względu na zwężenie się pochwy. Badania porównujące rodzaje operacji oraz zasięg ingerencji w organizmie pokazały, że satysfakcja i aktywność seksualna po 6 miesiącach od zabiegu wzrosła niezależnie od typu operacji. Ponadto częstość współżycia przed i po zabiegu nie uległa zmianie, a w niektórych przypadkach nawet wzrosła. 39 Organizatorzy programu Jestem przy Tobie Fundacja MSD dla Zdrowia Kobiet ul. Chłodna 51, 00-867 Warszawa tel. +48 601 947 746 e-mail: [email protected] www.fzk.org.pl Fundacja Różowa Konwalia im. prof. Jana Zielińskiego ul. Grójecka 64 m. 3, 02-339 Warszawa tel. +48 501 581 764 e-mail: [email protected] www.rozowa-konwalia.pl Polskie Stowarzyszenie Pielęgniarek Onkologicznych Aleje Ujazdowskie 22, 00-478 Warszawa, tel. +48 602610029 e-mail: [email protected] www.pspo.pl Partnerzy portalu www.jestemprzytobie.pl Wspierają nas Poradnik opracowano na podstawie materiałów przygotowanych przez: mgr Barbarę Jobdę, dr Hannę Tchórzewską-Korba, prof. Violettę Skrzypulec-Plinta Redakcja: Emilia Borkowska, Elżbieta Więckowska Opracowanie graficzne i skład: Agencja Interaktywna Warski Nadzór merytoryczny: doc. dr hab. med. Bogdan Michalski – ginekolog onkolog Wydanie II poprawione i uzupełnione. © Jestem Przy Tobie - Wszelkie prawa zastrzeżone.
