Ocena częstotliwości spożycia warzyw i owoców przez chorych na

838
Probl Hig Epidemiol 2012, 93(4): 838-843
Ocena częstotliwości spożycia warzyw i owoców przez
chorych na raka płuca i osoby zdrowe
Assessment of vegetable and fruit intake in patients with lung cancer and in healthy subjects
Katarzyna Zabłocka-Słowińska 1/, Anna Prescha 1/, Joanna Pieczyńska 1/, Joanna Wyka 2/,
Marcin Gołecki 3/, Monika Kosacka 3/, Irena Porębska 3/, Halina Grajeta 1/, Renata Jankowska 3/,
Jadwiga Biernat 2/
Katedra i Zakład Bromatologii i Dietetyki, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
Katedra Żywienia Człowieka, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
3/
Katedra i Klinika Pulmonologii i Nowotworów Płuc, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
1/
2/
Wprowadzenie. Spośród czynników ryzyka rozwoju raka płuca,
najistotniejszymi są: palenie tytoniu i narażenie na substancje chemiczne,
m.in. na azbest. Prowadzone są także badania mające wykazać związek
pomiędzy sposobem żywienia a ryzykiem rozwoju tej choroby. Wykazano,
że najważniejsze w żywieniowej profilaktyce raka płuca jest odpowiednio
częste spożywanie warzyw i owoców.
Cel pracy. Porównanie częstotliwości spożycia wybranych warzyw i owoców
wśród chorych na raka płuca oraz osób zdrowych.
Materiał i metody. Badania określające częstotliwość spożycia
wybranych warzyw i owoców przeprowadzono wśród 126 osób chorych ze
zdiagnozowanym rakiem płuca oraz 198 osób zdrowych. Różnice istotne
statystycznie pomiędzy spożyciem tych produktów w grupach chorych
i zdrowych oceniano za pomocą testu c2 NW.
Wyniki. Najczęściej spożywanym warzywem kapustnym, zarówno przez
osoby chore jak i zdrowe była kapusta biała. Wykazano istotnie większą
częstotliwość spożycia kapusty pekińskiej i kalafiora przez kobiety
chore w porównaniu ze zdrowymi. Nie wykazano znamiennych różnic
w częstotliwości spożycia warzyw czerwonych. Większość z nich była
konsumowana z częstotliwością 1-3x/tydzień. Stwierdzono zdecydowanie
niską częstotliwość spożycia owoców cytrusowych. Najczęściej spożywanymi
owocami przez osoby chore i zdrowe były jabłka.
Wnioski. Większość badanych osób spożywała warzywa i owoce
z częstotliwością 1-3 razy w tygodniu lub rzadziej niż raz na tydzień. Jednak
liczba uwzględnionych w badaniu produktów roślinnych wskazuje na ich
urozmaicone spożycie. Najczęściej spożywanymi warzywami, zarówno
wśród osób zdrowych jak i chorych były pomidory i marchew, a owocami
jabłka. Kapusta pekińska i kalafior były istotnie częściej spożywane przez
kobiety chore niż zdrowe.
Introduction. Smoking and exposure to chemicals, such as asbestos, are
the most significant lung cancer risk factors. There are also studies on the
relationship between nutritional habits and the lung cancer risk. It was
shown that the fruit and vegetable consumption is of major importance
in the nutritional prophylaxis of lung cancer.
Aim. To examine the frequency of intake of selected fruit and vegetables
in lung cancer patients and healthy subjects.
Materials & methods. The frequency of consumption of selected fruit
and vegetables was studied among 126 patients with lung cancer and
198 healthy subjects. The differences between consumption of the food
products in studied groups were statistically assessed using c2 test.
Results. White cabbage was the most frequently eaten vegetable in patients
and in healthy subjects. A significantly higher frequency of the Shantung
cabbage and cauliflower intake was shown in lung cancer women than
in healthy ones. There was no significant differences in the red vegetable
intakes. A low frequency of citrus fruit consumption was observed in the
study groups. The apple was the most frequently eaten fruit in patients
and in healthy subjects.
Conclusions. Most patients and healthy subjects ate vegetables and fruit
1-3 times a week or less frequently than once a week. However the number
of products included in the study indicates varied consumption. Tomatoes,
carrots and apples were the most frequently eaten in the study groups. The
women with lung cancer ate Shantung cabbage and cauliflower more often
than the healthy ones.
Key words: lung cancer, vegetables, fruit, intake
Słowa kluczowe: nowotwór płuca, warzywa, owoce, spożycie
© Probl Hig Epidemiol 2012, 93(4): 838-843
www.phie.pl
Nadesłano: 10.10.2012
Zakwalifikowano do druku: 31.10.2012
Adres do korespondencji / Address for correspondence
dr Katarzyna Zabłocka-Słowińska
Katedra i Zakład Bromatologii i Dietetyki
ul. Borowska 211, 50-556 Wrocław
tel. 71 7840210, fax 71 7840206
email: [email protected]
Zabłocka-Słowińska K i wsp. Ocena częstotliwości spożycia warzyw i owoców przez chorych na raka płuca i osoby zdrowe
Wykaz skrótów
TRAIL (tumor necrosis factor induced ligand mediated
apoptosis) – ligand czynnika martwicy nowotworu
indukującego apoptozę
MAPK (mitogen activated protein kinases) – kinazy
aktywowane mitogenem
JNK (c-JUN amino-terminal kinase) – N-koniec białka
JUN
ERK (extracellular signal regulated kinases) – kinazy
regulowane sygnałem zewnątrzkomórkowym
DR5 (death receptor 5) – receptor śmierci 5
Wstęp
Według raportu Centrum Onkologii w Warszawie, w 2009 roku na raka płuca zachorowało 14,7 tys.
mężczyzn oraz 5,9 tys. kobiet. W Polsce schorzenie
to jest najczęściej występującym wśród mężczyzn nowotworem złośliwym. U kobiet nie jest dominującym
schorzeniem onkologicznym, jednak – jak podają dane
statystyczne – diagnozowany jest często [1]. Zachorowalność na ten typ nowotworu stale wzrasta, podobnie
jak w innych krajach rozwijających się [1-3]. Najważniejszymi czynnikami zewnątrzpochodnymi, istotnie
determinującymi rozwój tej choroby są palenie tytoniu,
narażenie na azbest i inne substancje chemiczne [4, 5].
Jak wiadomo rak płuca nie należy do nowotworów dieto
zależnych, ale od lat prowadzone są badania określające
wpływ sposobu żywienia na ryzyko rozwoju tej choroby [6-8]. Wykazano, że najważniejsze w żywieniowej
profilaktyce raka płuca jest odpowiednio częste spożywanie warzyw i owoców. Ochronną rolę przypisuje się
roślinom kapustnym, warzywom i owocom będącym
bogatym źródłem karotenoidów, a także owocom cytrusowym [9-11]. Badania epidemiologiczne wykazały, że
w profilaktyce raka płuca częste spożycie różnorodnych
warzyw i owoców jest istotniejsze od zwiększonego spożycia pojedynczego produktu bądź grupy produktów
roślinnych [12,13]. W Polsce nie prowadzono dotąd
badań oceniających wpływ częstotliwości i ilości spożycia warzyw i owoców na ryzyko rozwoju tej choroby.
Istotą badań jest porównanie częstotliwości spożycia
różnorodnych warzyw i owoców przez osoby z rakiem
płuca oraz osoby zdrowe.
Cel badań
Porównanie częstotliwości spożycia wybranych
warzyw i owoców wśród chorych na raka płuca i osób
zdrowych.
Materiał i metody
Badaniami objęto 126 osób chorych na raka płuca
(95 mężczyzn i 31 kobiet). Chorzy byli pacjentami
Dolnośląskiego Centrum Chorób Płuc we Wrocła-
839
wiu, u których zdiagnozowano raka płuca w różnym
stadium zaawansowania klinicznego. Średnia wieku
kobiet chorych wynosiła 58,2±9,1 lat, a mężczyzn
64,2±8,3 lat. Grupę kontrolną stanowiło 198 osób
zdrowych (137 mężczyzn i 61 kobiet) z doboru przypadkowego w wieku zbliżonym do wieku chorych.
Średnia wieku kobiet zdrowych wynosiła 55,7±13,4
lat, a mężczyzn 64,0±10,1 lat. Wszystkie osoby zakwalifikowane do badania były mieszkańcami Dolnego Śląska.
Badania przeprowadzono metodą wywiadu częstotliwościowego, bezpośredniego w okresie od maja
2007 do września 2009 roku. Za pomocą autorskiej
ankiety określono częstotliwość spożycia kilkunastu
najbardziej popularnych warzyw i owoców, mających
znaczenie w profilaktyce raka płuca. Udzielone przez
pacjentów odpowiedzi przydzielono do następujących
częstotliwości: <1×/tydzień, 1-3×/tydzień, 4-6×/
tydzień ≥1×/dzień. Do wykazania różnic istotnych
statystycznie w częstotliwości spożycia poszczególnych warzyw i owoców pomiędzy osobami zdrowymi a
chorymi zastosowano test c2 najwyższej wiarygodności
(NW) przy użyciu programu Statistica 10.0 (Statsoft
Polska). W pracy podano uzyskane wartości p dla tego
testu, przy czym za znamienne statystycznie przyjęto
p<0,05.
Wyniki
Częstotliwość spożycia wybranych warzyw
i owoców przez kobiety chore i zdrowe na raka płuca
przedstawiono w tabeli I, przez mężczyzn chorych
i zdrowych w tabeli II.
Częstotliwość spożycia roślin z rodziny kapustnych oceniono uwzględniając następujące warzywa:
kapustę białą, kapustę pekińską, brokuły i kalafiory.
Wykazano istotnie statystycznie wyższą częstotliwość
spożycia kapusty pekińskiej i kalafiora przez kobiety
chore w porównaniu ze zdrowymi (tab. I). Najczęściej
spożywanym warzywem spośród kapustnych była
jednak kapusta biała. Spożycie tego warzywa z częstotliwością 1-3 x/tydzień deklarowało: ok. 57% kobiet
zdrowych, ok. 68% kobiet chorych, ok. 67% mężczyzn
zdrowych i ok. 70% mężczyzn chorych (tab. I i II).
Częstotliwość spożycia brokułów w badanych grupach była niska (tab. I i II). Nie wykazano istotnych
statystycznie różnic w spożyciu pomiędzy osobami
chorymi a zdrowymi, niezależnie od płci. Ponad 75%
kobiet zdrowych, ok. 84% kobiet chorych i mężczyzn
chorych oraz ok. 85% mężczyzn zdrowych spożywało
to warzywo z częstotliwością mniejszą niż 1x/tydzień.
Tylko 23% kobiet zdrowych konsumowało brokuły
z częstotliwością 1-3 ×/tydzień.
W przeprowadzonym badaniu nie wykazano
różnic istotnych statystycznie pomiędzy grupami
840
Probl Hig Epidemiol 2012, 93(4): 838-843
Tabela I. Częstotliwość spożycia wybranych warzyw i owoców przez kobiety zdrowe (n=61) i chore na raka płuca (n=31) [% badanych w grupie]
Table I. Consumption frequency of selected vegetables and fruit by healthy (n=61) and lung cancer women (n=31) [% of group]
<1×/tydzień
Produkt roślinny
Zdrowe
Chore
1-3×/tydzień
Zdrowe
Chore
4-6×/tydzień
Zdrowe
≥1×/dzień
Chore
Zdrowe
Chore
p*
Warzywa kapustne
Kapusta biała
39,3
25,8
57,4
67,7
1,6
6,5
1,6
0,0
0,30
Kapusta pekińska
54,1
19,4
37,7,
77,4
4,9
3,2
3,3
0,0
0,002
Brokuły
75,4
83,9
23,0
16,1
1,6
0,0
0,0
0,0
0,47
Kalafior
77,1
54,8
22,9
45,2
0,0
0,0
0,0
0,0
0,03
Warzywa czerwone
Marchew
9,8
6,4
39,4
45,2
24,6
19,4
26,2
29,0
0,86
Pomidory
11,5
9,7
45,9
45,2
18,0
12,9
24,6
32,3
0,84
Papryka
45,9
38,7
32,8
48,4
9,8
3,2
11,5
9,7
0,40
Buraki
45,9
29,0
47,5
61,3
4,9
6,5
1,6
3,2
0,46
Owoce cytrusowe
Pomarańcze
55,7
71,0
32,8
19,4
8,2
6,4
3,3
3,2
0,52
Mandarynki
44,3
51,6
44,3
35,5
6,6
6,5
4,9
6,5
0,87
Grejpfruty
70,5
80,7
26,2
12,9
0,0
3,2
3,3
3,2
0,23
Cytryny
19,7
25,8
26,2
22,6
8,2
3,2
11,5
16,1
0,46
Jabłka
11,5
25,8
18,0
25,8
14,8
16,1
55,7
32,3
0,13
Banany
34,4
58,1
45,9
22,6
8,2
3,2
11,5
16,1
0,07
*- wartości p testu c2
Tabela II. Częstotliwość spożycia wybranych warzyw i owoców przez mężczyzn zdrowych (n=137) i chorych na raka płuca (n=95) [% badanych w grupie]
Table II. Consumption frequency of selected vegetables and fruit by healthy (n=137) and lung cancer men (n=95) [% of group]
<1×/tydzień
Produkt roślinny
1-3×/tydzień
Zdrowi
Chorzy
Zdrowi
Chorzy
Kapusta biała
29,2
28,4
67,2
70,5
Kapusta pekińska
59,8
66,3
39,4
32,6
Brokuły
85,4
84,2
14,6
Kalafior
76,6
71,6
23,4
4-6×/tydzień
Zdrowi
≥1×/dzień
p*
Chorzy
Zdrowi
Chorzy
2,9
1,1
0,7
0,0
0,54
0,7
1,1
0,0
0,0
0,56
15,8
0,0
0,0
0,0
0,0
0,80
28,4
0,0
0,0
0,0
0,0
0,39
Warzywa kapustne
Warzywa czerwone
Marchew
5,1
3,2
38,0
33,7
40,2
35,8
16,8
27,4
0,26
Pomidory
11,7
7,4
54,0
65,3
21,9
17,9
12,4
9,5
0,37
Papryka
51,8
52,6
43,1
43,2
1,5
3,2
3,7
1,1
0,50
Buraki
48,2
34,7
49,6
63,2
2,2
1,1
0,0
1,1
0,09
Owoce cytrusowe
Pomarańcze
60,6
60,0
35,8
36,8
1,5
2,1
2,2
1,1
0,90
Mandarynki
53,3
50,5
44,5
43,2
0,7
4,2
1,5
2,1
0,33
Grejpfruty
83,9
74,7
15,3
24,2
0,0
1,1
1,7
0,0
0,13
Cytryny
25,5
24,2
24,1
25,3
13,1
6,3
37,2
44,2
0,33
Jabłka
11,7
19
26,3
34,7
16,1
13,7
46,0
32,6
0,11
Banany
49,6
59,0
42,3
31,6
4,4
5,3
3,7
4,2
0,43
*- wartości p testu c
2
osób chorych a zdrowych w częstotliwości spożycia
warzyw czerwonych, niezależnie od płci (tab. I i II).
Największy odsetek kobiet zdrowych (ok. 39%)
i chorych (ok. 45%) spożywał marchew z częstotliwością 1-3×/tydzień, a mężczyzn zdrowych (40%)
i chorych (ok. 36%) konsumował to warzywo z częstotliwością 4-6×/tydzień. Częstotliwość spożycia
pomidorów była podobna w badanych grupach osób
zdrowych i chorych: ok. 46% kobiet zdrowych i ok.
45% chorych oraz 54% mężczyzn zdrowych i ok. 65%
chorych konsumowało to warzywo z częstotliwością:
1-3×/tydzień.
W niniejszej pracy, w ocenie częstotliwości spożycia owoców cytrusowych uwzględniono: pomarańcze,
mandarynki, grejpfruty i cytryny. Częstotliwość spożycia wybranych owoców cytrusowych była niska, zarówno w grupie osób chorych jak i zdrowych, niezależnie
od płci (tab. I i II). Ok. 56% kobiet zdrowych i 71%
Zabłocka-Słowińska K i wsp. Ocena częstotliwości spożycia warzyw i owoców przez chorych na raka płuca i osoby zdrowe
chorych oraz 60% mężczyzn chorych i zdrowych spożywało pomarańcze z częstotliwością mniejszą niż 1×/
tydzień. Ponad połowa kobiet i mężczyzn chorych oraz
mężczyzn zdrowych spożywała mandarynki z równie
niską częstotliwością jak pomarańcze. Jedynie w grupie
kobiet zdrowych odsetek spożywających mandarynki
rzadziej niż 1×/tydzień był niższy i wynosił ok. 44%.
Taki sam odsetek kobiet zdrowych spożywał te owoce
z częstotliwością 1-3× /tydzień. Spożycie grejpfrutów przez osoby chore i zdrowe charakteryzowało
się jeszcze niższą częstotliwością. Ponad 70% kobiet
zdrowych i 80% chorych spożywało ten owoc rzadziej
niż 1×/tydzień, a w grupie mężczyzn – 84% zdrowych
i 75% chorych deklarowało tak niską częstotliwość
spożycia grejpfrutów.
W niniejszym badaniu wykazano wysoką częstotliwość spożycia jabłek. Owoce te były konsumowane
z częstotliwością ≥1×/dzień przez: ok. 56% kobiet
zdrowych i 32% chorych oraz 46% mężczyzn zdrowych i ok. 33% chorych (tab. I i II).
Dyskusja
W niniejszej pracy, do warzyw kapustnych,
których częstotliwość spożycia istotnie różnicowała
chorych na raka płuca i zdrowych należały: kapusta
pekińska i kalafior, przy czym obydwa te produkty
zaskakująco częściej spożywali chorzy niż zdrowi.
W Europie Środkowej z tej grupy warzyw najczęściej
spożywana jest jednak kapusta biała. Szacuje się, że
spożycie kapusty świeżej i kiszonej w Polsce kształtuje
się na poziomie, odpowiednio ok. 11 kg i ok. 5 kg/osobę/rok. W niniejszej pracy również obserwowano najwyższą częstotliwość spożycia kapusty białej spośród
wszystkich warzyw kapustnych. Duża popularność
tego warzywa wśród konsumentów, a także powszechna dostępność przez cały rok powodują, że może ono
stanowić istotny czynnik w żywieniowej prewencji
nowotworów, m.in. raka płuca [14]. Efekt antykancerogenny warzyw kapustnych wynika ze znacznej zawartości glukozynolanów, które pod wpływem enzymu
mirozynazy ulegają rozpadowi do izotiocyjanianów,
biologicznie czynnych związków o udowodnionym
działaniu chemoprewencyjnym. Kapusta biała zawiera
30-130 mg glukozynolanów/100 g świeżej masy, przy
czym w największych ilościach występują: glukoiberyna, glukobrassicyna i synigryna [15]. W niniejszym badaniu nie wykazano jednak istotnych różnic
w częstotliwości spożycia tego warzywa, które mogłyby wskazywać na jego ochronną rolę przed rozwojem
raka płuca. Częstotliwość spożycia brokułów również
nie różnicowała chorych i zdrowych, niezależnie od
płci. Warzywo to jest podstawowym źródłem w diecie
glukorafaniny, która stanowi prekursor sulforafanu.
W 1 g suchej masy brokułów znajduje się ok. 0,8-21,7
µmoli glukorafaniny [16]. Sulforafan charakteryzuje
841
się silnym działaniem antykancerogennym, podobnie
jak inne izotiocyjaniany występujące w warzywach kapustnych: izotiocyjanian fenetylu, indolo-3-karbinol
i produkt jego kondensacji – 3-3’-indolilometan [15].
W badaniach na liniach komórkowych raka płuca
A549 wykazano, że sulforafan indukował apoptozę,
jednak dopiero przy dwukrotnie wyższym stężeniu
(40 µmol/l vs 20 µmol/l) niż izotiocyjanian fenetylu
[17]. Jin i wsp. [18] wykazali z kolei, że sulforafan
zwiększał cytotoksyczne działanie liganda czynnika
martwicy nowotworu indukującego apoptozę ­(tumor
necrosis factor induced ligand mediated apoptosis
– TRAIL) w komórkach raka płuca linii A549 na
skutek kondensacji chromatyny, fragmentacji DNA,
a także wzrostu aktywności białek p38, kinaz aktywowanych mitogenem (mitogen activated protein kinases
– MAPK) kinaz fosforyzujących N-koniec białka JUN
(c-JUN amino-terminal kinase – JNK) oraz inhibicji
kinaz regulowanych sygnałem zewnątrzkomórkowym
(extracellular signal regulated kinases – ERK) i Akt.
Przy ocenie częstotliwości spożycia warzyw czerwonych uwzględniono: marchew, pomidory, paprykę
i buraki. Pierwsze trzy warzywa są istotnym źródłem
β-karotenu i innych karotenoidów. W buraku ćwikłowym występują betalainy, do których należą czerwonofioletowe betacyjaniny oraz żółte betaksantyny [19].
W piśmiennictwie istnieją doniesienia wskazujące na
hamujący wpływ betalain na proliferację raka płuca
[20]. Z kolei Holick i wsp. [21] obserwowali istotnie
niższą zachorowalność na raka płuca wśród osób,
które spożywały więcej likopenu, luteiny/zeaksantyny, β-kryptoksantyny i karotenoidów ogółem niż
u osób z niską podażą w diecie tych karotenoidów. Tę
samą zależność badali Männistö i wsp. [22] analizując 7 niezależnych badań kohortowych. Autorzy nie
wykazali jednak związku pomiędzy spożyciem β-karotenu, α-karotenu, luteiny/zeaksantyny i likopenu
a częstotliwością występowania raka płuca. Jedynie dla
β-kryptoksantyny wykazano ujemną korelację pomiędzy spożyciem tego karotenoidu a zachorowalnością
na raka płuca. Pomimo udowodnionego, prewencyjnego działania biologicznie czynnych związków,
występujących w warzywach czerwonych, w niniejszej
pracy nie obserwowano istotnych różnic w częstotliwości spożycia tej grupy warzyw pomiędzy chorymi
a zdrowymi.
Bogatym źródłem β-kryptoksantyny są m.in.
również owoce cytrusowe, w których związek ten
jest głównym prekursorem witaminy A [23]. Niskie
spożycie owoców cytrusowych, wykazane w niniejszej
pracy, jest niekorzystnym nawykiem żywieniowym
w aspekcie profilaktyki chorób nowotworowych, m.in.
raka płuca. Owoce te są również cennym źródłem witamin, szczególnie witaminy C, składników mineralnych i innych, biologicznie czynnych związków, np.:
842
flawonoidów. Le Marchand i wsp. [24] wykazali, że
częste spożywanie białego grejpfruta w istotny sposób
może zmniejszać ryzyko rozwoju choroby nowotworowej płuc w związku z dużą zawartością naryngeniny.
W badaniach Du i wsp. [25] przeprowadzonych na
myszach z indukowanym zwłóknieniem płuc za pomocą bleomycyny, wykazano, że podaż naryngeniny
istotnie obniżała zawartość kolagenu w płucach oraz
znacząco zmniejszała syntezę malonylodialdehydu
i obszar płuc dotknięty zwłóknieniem w porównaniu
z myszami, którym nie podawano naryngeniny. Autorzy obserwowali ponadto, że u myszy otrzymujących
naryngeninę istotnie niższa była liczba przerzutów do
zwłókniałych płuc po dożylnej iniekcji komórek raka
piersi linii 4T1 oraz wydłużała się długość życia.
Dominującym owocem w strukturze spożycia
w polskich gospodarstwach domowych są jabłka. Pod
koniec lat 90. XX w. stanowiły one 47% wszystkich
konsumowanych owoców, co powodowało, że roczne
średnie spożycie jabłek wynosiło 15,5 kg/osobę [26].
Również w niniejszej pracy wykazano wysoką częstotliwość spożycia jabłek, zarówno w grupach chorych
jak i zdrowych. Jabłka są źródłem wielu substancji
biologicznie czynnych, m.in.: błonnika pokarmowego, polifenoli (głównie kwasów fenolowych, w tym
chlorogenowego), witaminy C i flawanoli, m.in.
kwercetyny [27]. W badaniach Chen i wsp. [28]
przeprowadzonych na liniach komórkowych H460
niedrobnokomórkowego raka płuca wykazano, że
roztwór kwercetyny wzmagał cytotoksyczne dzia-
Probl Hig Epidemiol 2012, 93(4): 838-843
łanie TRAIL. Odsetek martwych komórek zależał
zarówno od stężenia TRAIL jak i kwercetyny. Autorzy
zaobserwowali ponadto, że w trzech innych liniach
komórkowych raka płuca, niewrażliwych na aktywność TRAIL: A549, H2009, H1299, ekspozycja na
roztwór kwercetyny o stężeniu 40 µmoli powodowała
ujawnienie się działania cytotoksycznego TRAIL.
Efekt ten był rezultatem indukcji apoptozy w komórkach nowotworowych w wyniku m.in. zwiększenia
ekspresji receptora śmierci 5 (death receptor – DR5)
oraz zmniejszenia aktywności surwiwiny – białka
hamującego programowaną śmierć komórkową.
Wnioski
1. Częstotliwość spożycia poszczególnych warzyw
i owoców w grupach osób zdrowych i chorych
była niska. Większość badanych spożywała je
z częstotliwością 1-3 razy w tygodniu lub rzadziej
niż raz na tydzień. Jednak liczba uwzględnionych
w badaniu produktów roślinnych wskazuje na ich
zróżnicowane spożycie.
2. Nie wykazano znamiennych różnic w częstotliwości spożycia poszczególnych warzyw i owoców
pomiędzy grupami osób chorych na raka płuca
a zdrowych. Jedynie kapusta pekińska i kalafior
były istotnie częściej spożywane przez kobiety
chore niż zdrowe.
3. Najczęściej spożywanymi warzywami, zarówno
wśród osób zdrowych jak i chorych była marchew
i pomidory, a owocami jabłka.
Piśmiennictwo / References
1. Raport Centrum Onkologii w Warszawie z 2009. http://epid.
coi.waw.pl/krn/
2. Szczuka I, Roszkowski-Śliż K. Rak płuca w latach 1970-2004.
Pneumonol Alergol Pol 2008, 76(1): 19-28.
3. Spiro SG, Silvestri GA. One hundred years of lung cancer.
Am J Respir Crit Care Med 2005, 172(5): 523-529.
4. Kosacka M, Jankowska R. Epidemiologia raka płuca.
Pneumonol Alergol Pol 2007, 75(1): 76-80.
5. Nowicki A, Kowalska J. Epidemiologia raka płuca w Koninie
i Pile w latach 1993-2002, w miastach o odrębnej strukturze
geograficzno-przemysłowej. Współcz Onkol 2007, 11(1):
29‑36.
6. Galeone C, Negri E, et al. Dietary intake of fruit and vegetable
and lung cancer risk: a case-control study in Harbin,
northeast China. Ann Oncol 2007, 18(2): 388-392.
7. Alavanja MCR, Brown CC, et al. Saturated fat intake and
lung cancer risk among nonsmoking women in Missouri.
J Natl Cancer Inst 1993, 85(23): 1906-1916.
8. De Stefani E, Fontham ETH, et al. Fatty foods and the risk of
lung cancer: a case-control study from Urugway. Int J Cancer
1997, 71(5): 760-766.
9. Zabłocka K, Biernat J. Wpływ wybranych składników
pożywienia na ryzyko rozwoju raka płuca – nienasycone
kwasy tłuszczowe, izotiocyjaniany, selen. Współcz Onkol
2010, 14(1): 54-58.
10. Holick CN, Michaud DS, et al. Dietary carotenoids, serum
β-carotene and retinol and risk of lung cancer in the alphatocopherol beta-carotene cohort study. Am J Epidemiol 2002,
156(6): 536-547.
11. Voorrips LE, Goldbohm RA, et al. Vegetable and fruit
consumption and lung cancer risk in the Netherlands cohort
study on diet and cancer. Cancer Causes Contr 2000, 11(2):
101-115.
12. Buchner FL, Bueno-de-Mesquita HB, et al. Variety in fruits
and vegetable consumption and the risk of lung cancer in
the European Prospective Investigation into Cancer and
Nutrition. Cancer Epidemiol Biomark Prev 2010, 19(9):
2278-2286.
13. Feskanich D, Ziegler RG, et al. Prospective study of fruit and
vegetable consumption and risk of lung cancer among men
and women. J Natl Cancer Inst 2000, 92(22): 1812-1823.
14. Kusznierewicz B, Piasek A i wsp. Właściwości przeciw­
nowotworowe kapusty białej. Żywn Nauk Technol Jakość
2007, 6(55): 20-34.
15. Szwejda-Grzybowska J. Antykancerogenne składniki
warzyw kapustnych i ich znaczenie w profilaktyce chorób
nowotworowych. Bromat Chem Toksykol 2011, 44(4):
1039-1046.
Zabłocka-Słowińska K i wsp. Ocena częstotliwości spożycia warzyw i owoców przez chorych na raka płuca i osoby zdrowe
16. Tomczyk J, Olejnik A. Sulforafan potencjalny czynnik
w prewencji i terapii chorób nowotworowych. Post Hig Med
Dośw 2010, 64: 590-603.
17. Mi L, Wang X. The role of protein-binding in induction of
apoptosis by phenethyl isothiocyanate and suforaphane
in human non-small lung cancer cells. Cancer Res 2007,
67(13): 6409-6416.
18. Jin CY, Moon DO i wsp. Sulforaphane sensitizes tumor
necrosis factor-related apoptosis-inducing ligand-mediated
apoptosis through downregulation ERK and Akt in lung
adenocarcinoma A549 cells. Carcinogenesis 2007, 28(5):
1058-1066.
19. Piasek A, Bartoszek A i wsp. Substancje pochodzenia
roślinnego przeciwdziałające kardiotoksyczności
towarzyszącej chemioterapii nowotworów. Post Hig Med
Dośw 2009, 63: 142-158.
20. Stintzing FC, Carle R. Functional properties of anthocyanins
and betalains in plants, food, and in human nutrition. Trends
Food Sci Tech 2004, 15(1): 19-38.
21. Holick CN, Michaud DS i wsp. Dietary carotenoids, serum
β-carotene, and retinol and risk of lung cancer in the alphatocopherol, beta-carotene cohort study. Am J Epidemiol
2002, 156(6): 536-547.
22. Männistö S, Smith-Warner SA i wsp. Dietary carotenoids and
risk of lung cancer in a pooled analysis of seven cohort studies.
Cancer Epidemiol Biomark Prev 2004, 13(1): 40‑48.
843
23. Dhuique-Mayer C, Borel P i wsp. β-cryptoxanthin from
Citrus juices: assessment of bioaccessibility using an in vitro
digestion/Caco-2 cell culture model. Brit J Nutr 2007, 97(5):
883-890.
24. Le Marchand L, Murphy SP i wsp. Intake of flavonoids and
lung cancer. J Natl Cancer Inst 2000, 92(2): 154-160.
25. Du G, Jin L i wsp. Naringenin a potential immunomodulator
for inhibiting lung fibrosis and metastasis. Cancer Res 2009,
69(7): 3205-3212.
26. Adamczyk G. Wybrane aspekty zachowań konsumpcyjnych
i wzorców spożycia żywności w polskich gospodarstwach
domowych w latach dziewięćdziesiątych. Roczniki Akademii
Rolniczej w Poznaniu 2002, 343(1): 31-41.
27. Hallmann E, Rembiałowska E. Zawartość związków
przeciwutleniających w przecierach owocowych. Post Tech
Przetw Spoż 2007, 2: 40-42.
28. Chen W, Wang X i wsp. Induction of death receptor 5 and
suppression of surviving contribute to sensitization of
TRAIL‑induced cytotoxicity by quercetin in non-small
cell lung cancer cells. Carcinogenesis 2007, 28(10):
2114‑2121.