Podręcznik do opracowania analiz finansowych i ekonomicznych
advertisement
EUROPEJSKA WSPÓŁPRACA TERYTORIALNA Podręcznik do opracowania analiz finansowych i ekonomicznych Program Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 - 2013 1 Spis treści Wstęp .................................................................................................................................... 3 1. Definicja projektu i przyczyn realizacji ............................................................................. 5 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 2. Cele i efekty projektu..................................................................................................... 15 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 3. Charakterystyka nakładów inwestycyjnych..................................................................................... 45 Źródła finansowania...................................................................................................................... 48 Analiza popytu, cen i przychodów.................................................................................................. 49 Koszty operacyjne ........................................................................................................................ 54 Kalkulacja zmian kapitału obrotowego ........................................................................................... 56 Wynik finansowy i analiza wskaźników dyskontowych.................................................................... 58 Dochody netto generowane przez inwestycję – obliczanie luki w finansowaniu ............................... 62 Trwałość finansowa inwestycji....................................................................................................... 66 Analiza ekonomiczna .................................................................................................... 69 6.1. 6.2. 6.3. 6.4. 7. 8. Wnioskodawca i partnerzy ............................................................................................................ 37 Opis zasad partnerstwa ................................................................................................................ 37 Charakterystyka jednostki odpowiedzialnej za eksploatację inwestycji ............................................ 38 Doświadczenie w realizacji projektów inwestycyjnych..................................................................... 39 Analiza finansowa ......................................................................................................... 41 5.1. 5.2. 5.3. 5.4. 5.5. 5.6. 5.7. 5.8. 6. Opis i ocena wariantów alternatywnych ......................................................................................... 33 Charakterystyka wnioskodawcy i partnerów.................................................................. 37 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 5. Cel projektu oraz przewidywane oddziaływania społeczno-gospodarcze......................................... 15 Rezultaty projektu ......................................................................................................................... 18 Produkty projektu.......................................................................................................................... 21 Spójność projektu z celami PWT PL-SK, z dokumentami strategicznymi i przepisami unijnymi ....... 24 Matryca logiczna........................................................................................................................... 27 Analiza techniczna ........................................................................................................ 31 3.1. 4. Uwarunkowania społeczno gospodarcze ......................................................................................... 5 Identyfikacja grup docelowych, istniejących problemów i ich przyczyn .............................................. 6 Przedmiot projektu i jego lokalizacja ................................................................................................ 9 Powiązania z innymi projektami / działaniami................................................................................. 12 Korekty zniekształceń cenowych (AKK) ......................................................................................... 70 Efekty zewnętrzne wynikające z realizacji inwestycji (AKK) ............................................................ 71 Analiza wskaźników ekonomicznych (AKK) ................................................................................... 73 Analiza efektywności kosztowej i analiza wielokryterialna (AEK i AWK) .......................................... 76 Analiza ryzyka i wraŜliwości .......................................................................................... 78 Wymagane załączniki: .................................................................................................. 80 Analiza finansowa i ekonomiczna w aktywnym arkuszu kalkulacyjnym. ..................................................... 80 Wykaz skrótów:.................................................................................................................... 81 Literatura:............................................................................................................................. 82 Aneks: Wskazówki do analiz sektorowych 2 Wstęp Niniejszy Podręcznik stanowi podstawę metodologiczną do opracowywania analiz finansowych i ekonomicznych projektów zgłaszanych do dofinansowania ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republika Słowacka 2007-2013 (dalej: PWT PL-SK). Celem niniejszego Podręcznika jest przybliŜenie ujednoliconych zasad i zakresu analiz wykonalności, które przedstawiane są przez wnioskodawców ubiegających się o dofinansowanie projektów inwestycyjnych w ramach PWT PL-SK. Potrzeba opracowania zestawu „wskazówek” wynika przede wszystkim z szeregu wymogów stawianych przez Komisję Europejską, a związanych z ustalaniem poziomu dofinansowania, unikaniem ryzyka wspierania projektów realizowanych przez beneficjentów o niekorzystnej sytuacji finansowej, jak równieŜ dotyczących oceny korzyści społecznych i ekonomicznych, które są spodziewanych w wyniku realizacji projektów. W zamierzeniu autora niniejszy Podręcznik powinien stanowić pomoc zarówno dla podmiotów starających się o wsparcie finansowe UE, jak i dla konsultantów wykonujących na ich zlecenie analizy wykonalności. W szczególności Podręcznik przynosi ujednolicenie szeregu definicji, załoŜeń metodologicznych i zawartości prezentowanych przez wnioskodawców analiz, przedstawianych, nierzadko w róŜny sposób w szeregu opracowaniach krajowych i sporządzanych przez instytucje unijne. Podręcznik uzupełnia część szczegółowa – aneksy odnoszące się do wybranych obszarów tematycznych, takich jak: • inwestycje drogowe, • infrastruktura wodno-kanalizacyjna, • infrastruktura telekomunikacyjna i rozwój społeczeństwa informacyjnego, • ochrona zasobów przyrodniczych, bioróŜnorodności, zarządzanie środowiskiem, • ochrona przed katastrofami naturalnymi, • infrastruktura edukacyjna, • infrastruktura turystyczna w których zawarto zbiór standardów i przykładów pomocnych przy pracy nad konkretnymi projektami. Analiza finansowa i ekonomiczna jest dokumentem stanowiącym załącznik do wniosku o dofinansowanie, który stanowi kompendium wiedzy na temat projektu oraz jego otoczenia. Dokumentacja ta jest opracowaniem o charakterze eksperckim, ale jest równieŜ narzędziem marketingowym, za pomocą którego beneficjent (wnioskodawca) przedstawia atuty swojego zamierzenia inwestycyjnego. Procedury konkursowe stosowane przez WST PWT mają przecieŜ za zadanie wyselekcjonowanie projektów najbardziej korzystnych dla społeczności przygranicznych. Opracowanie analizy finansowej i ekonomicznej daje projektodawcy moŜliwość bardziej szczegółowego uzasadnienia przesłanek realizacji inwestycji, jej celów i spodziewanych efektów. Daje równieŜ moŜliwość dokładniejszego odniesienia się do kwestii kluczowych poddawanych analizie w trakcie oceny merytorycznej projektu w tym zwłaszcza „odpowiedniość” projektu wobec istniejących enumeratywnie i konkretnie opisanych problemów. Wskazówki metodologiczne dotyczące sposobu i zakresu analizy finansowej i ekonomicznej stanowią przedmiot rozdziału 5 i 6 niniejszego Podręcznika. Jednocześnie informacje zawarte w przedstawianych przez wnioskodawców dokumentach powinny umoŜliwić ocenę skutków inwestycji w aspekcie wytyczonych dla niej celów, uwarunkowania techniczne i instytucjonalne jej realizacji. Informacje przedstawiane w tym zakresie powinny zawierać uzasadnienie dla późniejszych analiz liczbowych. W związku z powyŜszym w rozdziałach 1-4 Podręcznika opisano zasady dotyczące układu logicznego projektu: 3 • definiowania projektu i przyczyn jego realizacji, • określania celów, rezultatów i produktów przedsięwzięcia, • prezentacji technicznych i organizacyjnych aspektów projektu. NaleŜy jednak zastrzec, Ŝe informacje podawane w opracowaniach załączanych do wniosku aplikacyjnego muszą być zgodne ze stanem faktycznym i posiadanymi przez wnioskodawcę dokumentami, powinny być opracowane rzetelnie, a prognozy finansowe i ekonomiczne wybiegające w przyszłość wymagają naleŜytego uzasadnienia i potwierdzenia obiektywnymi szacunkami. Analiza finansowa i ekonomiczna powinna dać odpowiedzi na następujące pytania: • Czy projekt jest moŜliwy do zrealizowania, tzn. czy beneficjent posiada wystarczające zasoby finansowe i organizacyjne, • Czy są przesłanki do uznania, Ŝe projekt będzie miał charakter trwały, tzn., czy projekt będzie mógł funkcjonować w przyszłości zgodnie z załoŜeniami wnioskodawcy; czy dochody z prowadzonej działalności pozwolą na pokrycie bieŜących kosztów, a w przypadku projektów niedochodowych - w jaki sposób będzie finansowane funkcjonowanie inwestycji? • Czy projekt jest uzasadniony finansowo i społecznie - czy i jakie korzyści uzyska wnioskodawca i społeczności regionów przygranicznych Polski i Słowacji w efekcie realizacji projektu, jak równieŜ czy ich wartość i znaczenie będzie przewyŜszać poniesione koszty? Przedstawiane w niniejszym Podręczniku objaśnienia dotyczą takŜe zgodności przyjętych rozwiązań z dokumentami programowymi, politykami UE i krajowymi, znaczenia projektu dla społeczności i rozwoju współpracy przygranicznej, wykonalności technicznej, wymogów natury administracyjnoprawnej umoŜliwiających realizację projektu. Analizy te uzupełniają opis wykonalności projektu oraz stanowią podstawę do określenia parametrów wpływających na wyniki finansowe i ekonomiczne danego przedsięwzięcia. Podręcznik uzupełnia wykaz literatury obejmujący najwaŜniejsze opracowania, które zaleca się wykorzystać podczas prac analitycznych nad konkretnymi projektami. Przedstawiono równieŜ wyjaśnienie skrótów uŜywanych w treści Podręcznika. Zastrzega się, Ŝe zakres obowiązywania niniejszego Podręcznika oraz informacji wymaganych do zamieszczenia w analizach finansowych i ekonomicznych lub pełnych studiach wykonalności moŜe być dodatkowo określony w regulaminie danego konkursu. Podręcznik został opracowany na podstawie aktualnych uregulowań prawnych oraz formalnoadministracyjnych. Proponowane rozwiązania konsultowano z praktykami, pracownikami Wspólnego Sekretariatu Technicznego, Słowackiego Koordynatora Krajowego PWT PL-SK oraz Panem Łukaszem Mazurem z BM Partners sp. z o.o. Wszystkim im Autor składa serdeczne podziękowania za cenne rady i wskazówki. Grudzień 2009 r., Grzegorz Topolewicz 4 1. Definicja projektu i przyczyn realizacji W rozdziale tym powinien znaleźć się skrótowy przegląd kluczowych informacji tzw. „tła” projektu. NaleŜy takŜe przedstawić przyczyny podjęcia realizacji projektu oraz określić problemy, jakie zostaną rozwiązane w wyniku realizacji zaplanowanych działań, zgodnie z poniŜszymi punktami: • uwarunkowania społeczno gospodarcze, • identyfikacja grup docelowych, istniejących problemów i ich przyczyn, • przedmiot projektu i jego lokalizacja , • powiązania z innymi projektami / działaniami. 1.1. Uwarunkowania społeczno gospodarcze Punkt obejmuje informacje związane ze społeczno-gospodarczym kontekstem i przyczynami realizacji projektu. Podstawowym parametrem wymagającym określenia jest obszar potencjalnego oddziaływania inwestycji (obszar, na który moŜe mieć ona wpływ) oraz prezentacja docelowej społeczności (osób fizycznych, podmiotów gospodarczych, instytucji, organizacji pozarządowych itd.), której dotyczyć mogą realizowane działania oraz przyszłe efekty inwestycji. Punkt niniejszy stanowi rozwinięcie treści przedstawianych w p. 3.2 Opis sytuacji wyjściowej – diagnoza problemu formularza wniosku o dofinansowanie. Opis powinien obejmować najwaŜniejsze informacje w zakresie: • ustalenia obszaru, który objęty jest potencjalnym oddziaływaniem przyszłego projektu? struktury zagospodarowania przestrzennego, liczby miejscowości, liczby mieszkańców itd. • profilu społeczno-gospodarczego obszaru na podstawie wybranych wskaźników (rolniczy, przemysłowy, turystyczny, miejski itp.); Ile przedsiębiorstw znajduje się na tym terenie? Struktura przedsiębiorstw według sektorów działalności? Jak rozwija się współpraca przedsiębiorstw z partnerami słowackimi/polskimi? Jaki jest ich udział w tworzeniu lokalnego i regionalnego (przygranicznego) rynku pracy? Jak przedstawia się rozwój ekonomiczny obszaru objętego projektem na tle regionu i obszaru przygranicznego? • stanu w aktualnym sektorze/dziedzinie, których dotyczy projekt (takŜe przy wykorzystaniu wybranych wskaźników), • stopnia, a jakim obecna infrastruktura zaspokaja potrzeby społeczności (chodzi tu o dostępność, łatwość obsługi, uciąŜliwość dla mieszkańców, jakość uŜytkowania, efektywność ekonomiczną, satysfakcję z uŜytkowania, jakość świadczonych usług itp.) • stanu technicznego / funkcjonalnego dotychczasowej infrastruktury lub wyposaŜenia, którego projekt dotyczy bezpośrednio, lub z którą jest powiązany pośrednio 1. KaŜdy projekt w ramach PWT PL-SK powinien odznaczać się tzw. efektem transgranicznym. W związku z tym przedstawiane opisy powinny odnosić się zarówno do obszaru Polski jak i Republiki Słowackiej. Omawiane w niniejszym punkcie uwarunkowania obejmują równieŜ charakterystykę dotychczasowej kooperacji pomiędzy partnerami w realizacji projektu, w szczególności dotyczącą oferty (kulturalnej, turystycznej, współpracy gospodarczej) współpracujących społeczności lokalnych i środowiska. Opis powinien zawierać wyłącznie najistotniejsze informacje i dane statystyczne odnoszące się do zakresu i typu projektu oraz mogące mieć wpływ na jego przewidywane skutki w sferze społecznej i gospodarczej. Źródłem danych będą tu przede wszystkim: 1 Np. w przypadku budowy sieci wodociągowych / kanalizacyjnych konieczne jest opisanie infrastruktury, technologii pracy i rezerw przerobowych ujęcia wody / stacji uzdatniania / oczyszczalni ścieków; w przypadku inwestycji w zakresie turystyki – np. stanu sieci drogowej, ale równieŜ informacji w zakresie dostępności usług transportu publicznego, charakterystyki zaplecza noclegowego, gastronomicznego i usług rekreacyjnych na danym obszarze. 5 • statystyka powszechna, • dane jednostek samorządu terytorialnego, • miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, • części diagnostyczne lokalnych i regionalnych dokumentów o charakterze strategicznym, • opracowania naukowe, • dane własne wnioskodawcy (w tym wywiady, ankiety, dane rejestrów działalności gospodarczej itd.). W kaŜdym przypadku naleŜy podawać dane jak najaktualniejsze (zaleca się dane za 1 – 2 lata poprzedzające złoŜenie wniosku) oraz konieczne jest określenie ich źródła. NaleŜy unikać nadmiernego rozbudowywania ww. opisów oraz zamieszczania danych zbędnych z punktu widzenia przedmiotu i celów projektu. W punkcie niniejszym nie naleŜy równieŜ przedstawiać szczegółowego opisu technicznego infrastruktury istniejącej – informacje takie powinny być zamieszczone w rozdziale 3, dotyczącym analizy wykonalności technicznej. Odniesienie do kryteriów oceny merytorycznej Zagadnienia przedstawione w tym punkcie powiązane są z kryteriami oceny strategicznej, w tym: • kryterium S 5. Udowodniony wpływ transgraniczny – gdyŜ opisy stanu aktualnego stanowią podstawę do późniejszej analizy celów i transgranicznych oddziaływań proponowanej operacji. • kryterium S 6. Wpływ na sytuację grupy docelowej – wstępne określenie obszaru oddziaływania projektu, barier w rozwoju społeczno-gospodarczym, zagroŜeń środowiska jest punktem odniesienia do analizy rezultatów i korzyści, jakie uzyskają grupy docelowe projektu w wyniku jego wdroŜenia. • kryterium O 4. Logika i jakość przygotowania projektu – analiza stanu aktualnego stanowi podstawę do formułowania logiki projektu (przyczyny - problemy – działania – rezultaty – cele). Wytyczne dla Oceniających. Ocena formalna/kwalifikowalności oraz techniczna wniosku o dofinansowanie, WST PWT, http://pl.plsk.eu/ 1.2. Identyfikacja grup docelowych, istniejących problemów i ich przyczyn W punkcie niniejszym przedstawiane są Problem - trudna sytuacja, z której naleŜy informacje w zakresie problemów, które dotykają znaleźć jakieś wyjście. grupy docelowe projektu. Na jego podstawie Przyczyna - czynnik lub zespół warunków formułowana jest odpowiedź, dlaczego projekt wywołujący jakieś zjawisko jako swój skutek. powinien być realizowany – podawane Słownik języka polskiego, Wyd. Naukowe PWN, informacje słuŜą następnie definiowaniu celów http://slowniki.pwn.pl/ projektu, uzasadnieniu zakresu i efektów rzeczowych oraz ustalenia kierunków badania potencjalnych korzyści ekonomiczno-społecznych. 6 Na wstępie naleŜy wymienić oraz scharakteryzować grupy wszystkich beneficjentów docelowych (grupy docelowe), którzy będą korzystali z projektowanej infrastruktury. Rodzaj beneficjentów wynikać będzie z typu projektu – mogą to być: mieszkańcy obszaru oddziaływania projektu, turyści, przedsiębiorcy, inwestorzy zewnętrzni, pracownicy i animatorzy instytucji kultury, organizacje pozarządowe, media, uŜytkownicy projektowanych dróg itd. Interesariusze (ang. stakeholders) - są to osoby lub inne organizacje, które uczestniczą w tworzeniu projektu (biorą czynny udział w jego realizacji) lub są bezpośrednio zainteresowane wynikami jego wdroŜenia. Interesariusze mogą wywierać wpływ na organizację projektu. W niniejszym punkcie naleŜy skupić się na identyfikacji interesariuszy zewnętrznych, do których zaliczają się między innymi: • Klienci / osoby i podmioty korzystające bezpośrednio z efektów rzeczowych projektu, • Organizacje pozarządowe (stowarzyszenia wspierające rozwój lokalny i współpracę trans graniczną, organizacje ekologiczne), • Dostawcy • Konkurenci • Władze państwowe i samorządowe • Instytucje finansowe • Media • Związki zawodowe • Inne grupy interesariuszy Wśród podmiotów bezpośrednio zainteresowanych efektami wdroŜenia inwestycji naleŜy zwrócić uwagę na wydzielenie beneficjentów bezpośrednich, dla których wdroŜenie inwestycji związane jest wprost ze stałym lub okazjonalnym korzystaniem z danej infrastruktury, a często równieŜ ze zmianą sytuacji finansowej (np. poniesienie opłat za bilety wstępu). Informacje w zakresie liczby i kategorii beneficjentów bezpośrednich będą miały istotne znaczenie dla Źródło: Opracowano na podstawie Encyklopedia późniejszych analiz finansowych projektu (analizy zarządzania …, popytu i przychodów). Zdefiniowanie grup fttp://mfiles.pl/pl/index.php/Interesariusze. beneficjentów ma bezpośrednie przełoŜenie na część wskaźników rezultatów projektu. Równie waŜna jest rzetelnie wykonana i uzasadniona prognoza liczby beneficjentów pośrednich, a więc podmiotów i osób, które uzyskają korzyści w wyniku realizacji projektu, choć najczęściej wynikać one będą np. ze zwiększenia ruchu turystycznego, rozszerzenia oferty kulturalnej, poprawy dostępności komunikacyjnej danego obszaru, czy teŜ poprawy stanu środowiska naturalnego. Informacje w zakresie liczby i kategorii beneficjentów pośrednich będą miały istotne znaczenie dla późniejszych analiz ekonomicznych projektu (analizy zewnętrznych korzyści i kosztów społecznoekonomicznych). Zdefiniowanie grup beneficjentów pośrednich ma powiązanie z kategoriami przewidywanych oddziaływań i wytyczonych celów projektu. O jakości przygotowania projektu świadczyć powinno to, czy wszystkie grupy docelowe są aktywnie zaangaŜowane w proces przygotowywania i uzgadniania załoŜeń projektu, jego późniejszej realizacji i eksploatacji jego produktów. W szczególności korzystne jest wskazanie wsparcia dla projektu przez grupy objęte zasadą równych szans (kobiet i męŜczyzn, mniejszości, niepełnosprawnych, osób zagroŜonych wykluczeniem społecznym itd. Projekt w Ŝadnym przypadku nie moŜe prowadzić do dyskryminacji którejś z wymienionych grup. W punkcie niniejszym niezbędne jest wskazanie bezpośrednich lub pośrednich beneficjentów projektu z obu stron granicy, gdyŜ jest to jeden z warunków potwierdzający transgraniczny wpływ inwestycji. NaleŜy zwrócić uwagę na potrzebę szczególnej ostroŜności podczas szacowania liczby odbiorców projektu. W przypadku projektów sieciowych (np. infrastruktura wodno-kanalizacyjna) podstawą kalkulacji będzie dokumentacja techniczna. W przypadku projektów drogowych - wymagane jest przeprowadzenie pomiarów ruchu i wykonanie prognoz SDR zgodnie ze wskazówkami przedstawionymi w wytycznych szczegółowych. W przypadku innych kategorii projektów oszacowanie będzie opierać się najczęściej na danych historycznych lub analizach uwzględniających przewidywany popyt na oferowane usługi, analizach porównawczych wobec oferty podmiotów konkurencyjnych, danych demograficznych wskazujących na trendy zmian ilościowych grup docelowych w przyszłości. 7 Kolejne kwestie wymagające opisania dotyczą problemów, które dotykają beneficjentów (i szerzej – interesariuszy) projektu. Konieczne jest przy tym dokonanie selekcji problemów, które są powiązane z przedmiotem projektu, a w przypadku dłuŜszej listy sytuacji problemowych – ustalenie przybliŜonej hierarchii waŜności2. Sprecyzowanie tych problemów powinno wynikać zarówno z analizy otoczenia jak i analizy stanu aktualnego (zgodnie z rozdziałem analiza techniczna). NaleŜy przedstawić powiązania pomiędzy problemami oraz zidentyfikować problem kluczowy, który projekt ma rozwiązać. KaŜdy problem ma swoje przyczyny, które wymagają krótkiej charakterystyki (w przypadku projektów infrastrukturalnych przyczyny dotyczą z reguły braku lub złego stanu technicznego/funkcjonalnego danej infrastruktury). Ułatwieniem metodologicznym jest zamieszczenie tzw. „drzewa problemów”. Źródło: Technika budowy projektu, Wspólny Sekretariat Techniczny WWPWP, Warszawa 2005. Do identyfikacji problemów i przyczyn zaleca się wykorzystanie części diagnostycznych opracowanych dla danego obszaru dokumentów o charakterze strategicznym (np. strategii rozwoju, planów ochrony, planów rozwoju itd.), wiedzy eksperckiej, wywiadów, badań ankietowych, wyników dyskusji prowadzonej w systemie burzy mózgów itd. Opisy powinny zawierać logiczne uzasadnienie powiązań pomiędzy problemami a przedstawioną wcześniej analizą otoczenia projektu. WaŜne jest wskazanie, Ŝe realizacja zakresu rzeczowego projektu stanowi rzeczywiste i trwałe rozwiązane przyczyn leŜących u źródła opisywanych problemów. 3 Jednocześnie naleŜy zwrócić uwagę, Ŝe opracowane drzewo problemów, które projekt ma rozwiązać (lub przyczynić się do ich rozwiązania) daje moŜliwość hierarchizacji celów i opracowania matrycy logicznej projektu, w związku z czym jest to zalecany element analizy. Opisy przedstawiane w niniejszym punkcie zawierają dodatkowe uzasadnienie dla zapisów podawanych między innymi w p. 3.3 Grupy docelowe i wpływ projektu na grupy docelowe formularza wniosku. 2 Dla projektu dotyczącego budowy drogi kluczowym problemem moŜe być mała dostępność komunikacyjna obszaru, co jest równieŜ źródłem kolejnych trudności – np. związanych z niską aktywnością gospodarczą, a w konsekwencji niskim poziomem Ŝycia lokalnej społeczności. Od problemu naleŜy odróŜnić przyczynę, którą w tym przypadku jest najprawdopodobniej zły stan techniczny nawierzchni, mała nośność obiektu mostowego, brak środków finansowych itp. 3 Por. W. Behrens, P. M. Hawranek, Poradnik przygotowywania przemysłowych studiów feasibility, UNIDO, 2003, s. 79 i następne. 8 Odniesienie do kryteriów oceny merytorycznej Zagadnienia przedstawione w tym punkcie powiązane są z kryteriami oceny strategicznej, w tym: • kryterium S 3. Zgodność z politykami horyzontalnymi – określenie grup docelowych, ich problemów i przyczyn tych problemów stanowi podstawę do analizy wpływu projektu na kwestie polityk horyzontalnych UE: równych szans, ochrony środowiska oraz rozwoju społeczeństwa informacyjnego, • kryterium S 5. Udowodniony wpływ transgraniczny – gdyŜ opisy problemów i ich przyczyn stanowią podstawę do późniejszej analizy celów i transgranicznych oddziaływań proponowanej operacji. • kryterium S 6. Wpływ na sytuację grupy docelowej – ustalenie problemów, z którymi borykają się grupy docelowe projektu, jest punktem odniesienia dla analizy rezultatów i korzyści, jakie uzyskają one w wyniku wdroŜenia proponowanej operacji. W ramach kryterium oceniana jest „odpowiedniość” projektu wobec istniejących enumeratywnie i konkretnie opisanych problemów. 4 • kryterium O 4. Logika i jakość przygotowania projektu – analiza problemów, poparta wynikami analizy stanu aktualnego stanowi integralną część logiki projektu, formułowania działań, rezultatów i celów. Wytyczne dla Oceniających. Ocena formalna/kwalifikowalności oraz techniczna wniosku o dofinansowanie, WST PWT, http://pl.plsk.eu/ 1.3. Przedmiot projektu i jego lokalizacja Punkt niniejszy przedstawiać powinien przedmiot i Projekt to: zakres projektu. Wnioskodawca zobowiązany jest „operacja o jasno określonych celach, składająca do zamieszczenia opisu, z którego powinno się z całej serii robót, działań lub usług, której jednoznacznie wynikać, jakie konkretne działania celem jest wykonanie niepodzielnego zadania, będą realizowane w ramach projektu. Zgodnie z posiadającego sprecyzowany charakter Dokumentem Roboczym nr 4 (dalej: DR nr 4; p. gospodarczy lub techniczny. Zespoły działań 2.2.1) projekt naleŜy zdefiniować jako operację o tworzących projekt powinny zachować spójny i jasno określonych celach, składającą się z całej serii skoordynowany charakter i prowadzić do ściśle prac, czynności lub usług, której celem jest określonego celu.” wykonanie konkretnego, niepodzielnego zadania, Wytyczne MRR, s. 12. posiadającego dokładny gospodarczy lub techniczny charakter. W przypadku, gdy projekt obejmuje kilka równolegle prowadzonych zadań inwestycyjnych analiza powinna mieć formę skonsolidowaną z punktu widzenia równocześnie właściciela / operatora infrastruktury. Projekt charakteryzuje się moŜliwością wyraźnego wyodrębnienia ram czasowych realizacji. Działania te mają charakter jednorazowy, zaś ich celem jest doprowadzenie do rozwiązania problemu (osiągnięcia stanu poŜądanego – celu) lub ułatwienie likwidacji przyczyn problemów rozwojowych, społecznych dotykających określonych wcześniej grup docelowych. W związku z powyŜszym definiowany w niniejszym Podręczniku „projekt” obejmuje: 4 To jedno z kluczowych zagadnień oceny wstępnej zgodnie z Zarządzanie cyklem projektu. Podręcznik, EuropeAid, s. 3. 9 • wszystkie zaplanowane do wykonania zadania o charakterze budowlanym (w tym objęte róŜnymi opracowaniami projektowymi, dotyczące róŜnych obiektów lub róŜnych lokalizacji). • zakupy sprzętu i wyposaŜenia, • wszystkie działania nieinwestycyjne (promocyjne, kulturalne, edukacyjne itd.) objęte zakresem wniosku o dofinansowanie. Jednocześnie ze względu na specyfikę Programu Współpracy Transgranicznej, regulacje prawne obowiązujące w Polsce i na Słowacji (dotyczące kwestii podatkowych, rachunkowości, sposobu wyznaczania cen, jak równieŜ niektóre parametry analiz wskazane w wytycznych Metodický pokyn k vypracovaniu finančnej analýzy projektu, analýzy nákladov a prínosov projektu a finančnej analýzy žiadateľa o NFP v programovom období 2007 – 2013 właściwe jest przeprowadzenie odrębnych analiz (w tym finansowych i ekonomicznych) dla części projektu (inwestycji) realizowanej przez partnera/ów po stronie polskiej oraz odrębnej dla części (inwestycji) zaplanowanej do wykonania przez partnera/ów słowackich. Ponadto zawarte w niniejszym punkcie opisy powinny zawierać niezbędne informacje pozwalające na zdefiniowanie przedmiotu i zakresu inwestycji realizowanej po obu stronach granicy polskosłowackiej (w tym dotyczących lokalizacji, podstawowych parametrów technicznych), jak równieŜ opis działań „miękkich” zaplanowanych przez partnerów. Zgodnie bowiem z celami Programu działania podejmowane przez kaŜdego z NajwaŜniejszym i decydującym kryterium przy ocenie projektów partnerów powinny zawsze wykazywać ubiegających się o dofinansowanie ze środków programów współpracy transgranicznej jest określenie, jakie projekt ma wspólny efekt transgraniczny. W przypadku, gdy zdefiniowany zgodnie z powyŜszymi zasadami projekt dotyczy szeregu obiektów znajdujących się w róŜnych lokalizacjach (np. dot. przebudowy domów kultury w kilku gminach lub modernizacji kilku odcinków dróg), poszczególne zadania inwestycyjne powinny odznaczać się: • powiązaniami o charakterze technicznym (np. uzasadniona znaczenie dla obszaru państw członkowskich uczestniczących w programie i w jakim stopniu jego produkty, rezultaty i oddziaływanie przyniosą korzyść dla jasno zdefiniowanych grup docelowych z obszaru wsparcia. Wyraźny wpływ transgraniczny wyróŜnia je spośród innych programów finansowanych ze środków EFRR lub Europejskiego Funduszu Społecznego i stanowi w odniesieniu do nich linię demarkacyjną. Wytyczne dotyczące kwalifikowania wydatków i projektów w ramach programów współpracy transgranicznej Europejskiej Współpracy Terytorialnej realizowanych z udziałem Polski w latach 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, MRR/H/21(1)/09-2008, 28.09.2008 r., s. 14. 10 jest rozbudowa sieci kanalizacyjnych w kilku odrębnych miejscowościach danej aglomeracji, czy związana z tym modernizacja urządzeń technologicznych oczyszczalni ścieków) lub • powiązaniami o charakterze funkcjonalnym (np. modernizacja sieci odcinków dróg polegająca na wielokierunkowej poprawie dostępności danego obszaru), • wpływem na poprawę współpracy z partnerami i interesariuszami po stronie słowackiej, • oraz zawsze wspólnym celem zgodnym z celami danego działania PWT PL-SK. Inwestycja z reguły jest powiązana z bieŜącą działalnością podmiotu, który ją realizuje, ale jednocześnie musi być łatwa do wyodrębnienia z owej działalności. NaleŜy jednak podkreślić, iŜ projekt powinien mieć pozytywny wpływ na bieŜące funkcjonowanie instytucji lub grupy osób. W punkcie niniejszym naleŜy w sposób bardzo przejrzysty i konkretny opisać, co i ile wnioskodawca i partnerzy zamierzają wykonać w ramach projektu przy wykorzystaniu danych liczbowych i podstawowych parametrów technicznych inwestycji (np. powierzchnia uŜytkowa, zabudowy, długość sieci, liczba urządzeń, przepustowość, szerokość, nośność itd.). Opis ten konkretyzuje informacje podane w p. 3.1 Krótki opis projektu oraz 3.6 Opis realizowanych w projekcie działań formularza wniosku o dofinansowanie. NaleŜy więc jasno określić zakres poszczególnych zadań ze wskazaniem danych liczbowych, zastosowanych technologii itd. Wskazówki dotyczące wymaganych parametrów dla poszczególnych typów projektów zamieszczone zostały w części szczegółowej Podręcznika. Opis przedmiotu projektu/inwestycji wymaga równieŜ zamieszczenia informacji dotyczących jego lokalizacji. Powinna ona zostać określona w moŜliwe szczegółowy sposób: • dla projektów inwestycyjnych naleŜy podać nazwę powiatu, miejscowości, sołectwa, dzielnicy, w której zlokalizowany jest projekt, wraz z numerem NUTS, • dla inwestycji liniowych (systemy wodno – kanalizacyjne, drogi) połoŜenie naleŜy oznaczyć w sposób umoŜliwiający jednoznaczne określenie jej początku i końca, wraz z określeniem obszaru według NUTS, • dla projektów punktowych/kubaturowych naleŜy wskazać dokładną lokalizację (numer, obręb ewidencyjny lub adres) działki (działek, obiektu) wraz z określeniem obszaru według NUTS, Zalecane jest załączenie schematycznej mapy z lokalizacją projektu/inwestycji, gdyŜ ułatwia to ocenę inwestycji oraz umoŜliwia wizualizację jego potencjalnych efektów transgranicznych. W punkcie tym powinna znaleźć się równieŜ informacja o istniejącym i planowanym stanie zagospodarowania terenu obszaru objętego realizacją projektu. NaleŜy podać takŜe aktualny stan zagospodarowania/uzbrojenia terenu (np. dostępność mediów pod inwestycję), warunki geotechniczne (nachylenie, poziom wód gruntowych, miąŜszość podłoŜa itd.), jak równieŜ dane dotyczące uprawnień wnioskodawcy i partnerów do dysponowania nieruchomościami na cele budowlane, instalacje wyposaŜenia itd. Rozdział ten powinien wskazywać równieŜ inne istotne czynniki związane z lokalizacją obszaru, na którym będzie realizowany projekt/inwestycja, np.: lokalizację poszczególnych zadań w obszarach chronionych (przepisy o ochronie zabytków, ochronie przyrody, obszary Natura 2000), przeznaczenie terenów pod inwestycje przemysłowe/mieszkaniowe, atrakcyjność turystyczną. Dane w tym zakresie powinny być zgodne z dokumentami dotyczącymi zagospodarowania przestrzennego danej jednostki terytorialnej. Dla zadań nieinwestycyjnych naleŜy wskazać obszar, w którym będą podejmowane działania (reklamowe, promocyjne, imprezy publiczne) oraz zasięg ich oddziaływań. 11 Odniesienie do kryteriów oceny formalnej Zagadnienia przedstawione w tym punkcie podlegają ocenie formalnej dotyczącej kwalifikowalności projektu, w tym: • kryterium F 11. Czy projekt jest wdraŜany w ramach jednej z Osi Priorytetowej i Tematu Osi Priorytetowej Programu Operacyjnego – zakres rzeczowy i lokalizacja inwestycji podlega weryfikacji z zapisami Szczegółowego Opisu PWT PL-SK, • kryteria F 13-F15. Czy beneficjent (partnerzy), lokalizacja oraz działania w ramach projektu są kwalifikowane - zakres rzeczowy i lokalizacja inwestycji podlega weryfikacji zgodnie z wymogami Wytycznych MRR dotyczących kwalifikowania wydatków i projektów w ramach programów współpracy transgranicznej Europejskiej Współpracy Terytorialnej realizowanych z udziałem Polski w latach 2007-20135. Odniesienie do kryteriów oceny merytorycznej Zagadnienia przedstawione w tym punkcie powiązane są z kryteriami oceny strategicznej, w tym: • kryterium S 4. Zgodność z priorytetami Programu i lokalnymi/regionalnymi i krajowymi strategiami– zakres rzeczowy i lokalizacja projektu • kryterium S 5. Udowodniony wpływ transgraniczny – gdyŜ opisy problemów i ich przyczyn stanowią podstawę do późniejszej analizy celów i transgranicznych oddziaływań proponowanej operacji. • kryterium O 4. Logika i jakość przygotowania projektu – analiza problemów, poparta wynikami analizy stanu aktualnego stanowi integralną część logiki projektu, formułowania działań, rezultatów i celów. Wytyczne dla Oceniających. Ocena formalna/kwalifikowalności oraz techniczna wniosku o dofinansowanie, WST PWT, http://pl.plsk.eu/ 1.4. Powiązania z innymi projektami / działaniami Projekt zgłaszany do konkursu w ramach PWT PL-SK moŜe stanowić element szerszego przedsięwzięcia, w tym zadań inwestycyjnych wykonanych przez partnerów w związku z realizacja długoterminowych strategii rozwoju i inwestycji w infrastrukturę. Powiązania z innymi inwestycjami są szczególnie istotne do wykazania w przypadku zamierzeń dotyczących obiektów sieciowych – wodociągów, kanalizacji, dróg oraz obiektów mostowych, gdyŜ realizacja inwestycji moŜe być komplementarna pod względem technicznym lub funkcjonalnym z wcześniej zakończonych lub z innych źródeł finansowanych działań. W niniejszym, punkcie naleŜy przedstawić informację o realizowanych/ planowanych działaniach/ projektach, które ze względu na zakres rzeczowy lub cele społeczno-gospodarcze są powiazane z projektem. 5 Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, MRR/H/21(1)/09-2008 z 23.09.2008 r. 12 Wskazać tu moŜna takŜe konsekwentnie, choć etapowo, realizowane inwestycje dotyczące uzbrajania terenów inwestycyjnych, poprawy infrastruktury terenów wiejskich, czy stanu środowiska. Podobnie zamierzenia dotyczące obiektów kubaturowych – edukacyjnych, kulturalnych – mogą być powiązane z wcześniej lub równolegle prowadzonymi działaniami remontowymi, zagospodarowania terenu, zakupami wyposaŜenia itd. Projekty zgłaszane do PWT PL-SK cechują takŜe działania dotyczące współpracy w rozwoju zasobów ludzkich, wymiany doświadczeń, współpracy kulturalnej, edukacyjnej, promocji turystyki i walorów środowiska. W punkcie niniejszym naleŜy wskazać istniejące powiązania równieŜ w tym zakresie. Działania komplementarne z przedmiotem zgłaszanej operacji obejmują inicjatywy podejmowane z udziałem środków unijnych, jak i krajowych, czy innych zagranicznych. Mogą to być równieŜ działania podejmowane przez podmioty niezwiązane z wnioskodawcą i partnerami, które jednak mogą mieć jakikolwiek wpływ na jego realizację, np. • dla projektów dot. infrastruktury wodno-kanalizacyjnej moŜe to być inwestycja inwestora prywatnego dotycząca budowy osiedla mieszkalnego, do którego projektowany jest kolektor sanitarny i magistrala wodociągowa, co moŜe równieŜ wymagać zbadania przepustowości oczyszczalni oraz wydajności ujęcia i stacji uzdatniania, • dla projektów dot. infrastruktury i promocji turystyki - działania promocyjne podejmowane przez organizację producentów w zakresie promocji regionalnych produktów Ŝywnościowych, finansowane np. w ramach instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej, które powiązane są z prezentacją walorów środowiska i kultury regionu, • dla projektów dot. infrastruktury drogowej – powiązanie z planowanym do utworzenia przejściem granicznym oraz siecią drogową po drugiej stronie granicy, Opis dotyczący powiązań z działaniami juŜ zrealizowanymi powinien być spójny6 z danymi przedstawianymi w p. 2.6.1. Doświadczenie Partnera Wiodącego i pozostałych partnerów, 2.6.2. Wcześniejsza współpraca partnerów projektu oraz p. 3.14 Związek projektu z innymi wcześniej realizowanymi projektami… formularza wniosku o dofinansowanie oraz opisów doświadczenia wnioskodawcy i partnerów w realizacji inwestycji przedstawianych zgodnie ze wskazówkami rozdziału 4 Podręcznika. Głównym celem jest ograniczenie dublowania się działań w regionie docelowym oraz ich koordynacja. W szczególny sposób naleŜy odnieść się do znanych wnioskodawcy zamierzeń lub uwarunkować inwestycyjnych, które mogą w sposób negatywny wpływać na proces realizacji inwestycji, np. istnieją plany utworzenia rezerwatu przyrody w pobliŜu projektowanego obiektu sportowego. NaleŜy odnieść się równieŜ do sytuacji, jeśli realizacja projektu, pociąga za sobą konieczność dokonania w przyszłości dodatkowych inwestycji np. zmiany poziomu wód gruntowych, osuwania się zbocza (konieczność wykonania zabezpieczeń), konieczność budowy sieci kanalizacyjnej na terenie wyposaŜonym w ramach projektu w sieci wodociągowe, wykonanie remontu dróg po wykonaniu przekroczeń sieci wod.-kan. lub transportu materiałów budowlanych na drogach dojazdowych do budowy itd. Konieczne jest wówczas uprawdopodobnienie, Ŝe działania takie nie spowodują szkód dla społeczeństwa lub środowiska. 6 Spójność nie oznacza identycznej treści, ale zgodność logiczną treści opisu. 13 Odniesienie do kryteriów oceny merytorycznej Zagadnienia przedstawione w tym punkcie powiązane są z kryteriami oceny strategicznej, w tym: • kryteria S 3. Zgodność z politykami horyzontalnymi oraz S 4. Zgodność z priorytetami Programu i lokalnymi/regionalnymi i krajowymi strategiami – w niektórych przypadkach projekt moŜe generować ryzyko negatywnych skutków np. w sferze ochrony środowiska; najczęściej jednak wskazanie powiązań operacji z wcześniejszymi inicjatywami da oceniającym moŜliwość weryfikacji na ile wpisuje się on w konsekwentną realizację długoterminowych strategii rozwoju i współpracy transgranicznej oraz czy słuŜy to wypełnianiu celów polityk horyzontalnych, • kryterium S 5. Udowodniony wpływ transgraniczny – opisy powiązań funkcjonalnych i technicznych stanowią podstawę do potwierdzenia transgranicznych oddziaływań proponowanego projektu. • oraz pośrednio na pozostałe kryteria podlegające ocenie punktowej. Wytyczne dla Oceniających. Ocena formalna/kwalifikowalności oraz techniczna wniosku o dofinansowanie, WST PWT, http://pl.plsk.eu/ 14 2. Cele i efekty projektu Przedstawienie strategii wdraŜania przedsięwzięcia opiera się na określeniu uzasadnionych celów, rezultatów projektu oraz niezbędnych do ich osiągnięcia działań / produktów. Rozdział prowadzi do opracowania matrycy logicznej, którą dodatkowo moŜna uzupełnić analizą SWOT projektu. Cele projektu muszą odpowiadać zidentyfikowanym problemom/potrzebom grup docelowych w regionie przygranicznym, a takŜe przedstawiać ich skuteczne rozwiązanie. Zaleca się przy tym przedstawienie struktury celów we wniosku, tj. cel ogólny, cel szczegółowy i działania. Do tych poziomów przyporządkowywane są wskaźniki wpływu, rezultatów i produktów. 2.1. Cel projektu oraz przewidywane oddziaływania społeczno-gospodarcze Cel (-e) to przyszły stan rzeczy, który jest planowany do osiągnięcia w następstwie podjętych działań. Cel wyraŜa sens działania, wynikający z potrzeb wewnętrznych i zewnętrznych systemu i jest konkretną odpowiedzią na istniejące potrzeby7. 7 Cele projektu nie mogą dotyczyć realizacji robót budowlanych, zakup sprzętu komputerowego, organizacji konferencji czy wydruków materiałów promocyjnych; cel realizowany przez jednostkę publiczną odnosi się do potrzeb zbiorowości, często równieŜ do wymogów określonych przepisami prawa. 15 Wnioskodawca opisuje w tym punkcie, jakie długoterminowe korzyści zostaną osiągnięte w obszarze oddziaływania projektu poprzez jego realizację. Projekty dotyczące rozwoju współpracy trans granicznej realizowane w ramach PWT PL-SK charakteryzować się będą wieloma celami. Ustalona kompozycja celów wymaga hierarchizacji i wyróŜnienia przynajmniej celów ogólnych i cząstkowych. Uwaga! cele nie mogą się wykluczać. WaŜne jest, aby zdefiniować dla projektu jeden cel ogólny, który moŜe zawierać kilka szczegółowych (waŜne jest ich odpowiednie powiązanie z występującymi problemami). W miarę moŜliwości naleŜy równieŜ dokonać wstępnej kwantyfikacji waŜnych parametrów takich celów (wskaźników oddziaływania) oraz określić ramy czasowe ich osiągnięcia. Podczas definiowania celów inwestycji zaleca się wykorzystanie jednej z poniŜszych metod: • Zdefiniowanie celów jest niezbędnym etapem słuŜącym identyfikacji i analizie projektu. Stanowi ono punkt wyjścia do przeprowadzenia jakiejkolwiek oceny inwestycji. Cele projektu, zarówno te bezpośrednie, jak i pośrednie, powinny zostać określone w oparciu o analizę potrzeb danego środowiska gospodarczo-społecznego, z uwzględnieniem zjawisk najbardziej adekwatnych do skali oddziaływania projektu. NaleŜy zwrócić uwagę, aby cele projektu zdefiniowane w analizie spełniały następujące załoŜenia: a) jasno wskazywały, jakie korzyści społecznoekonomiczne moŜna osiągnąć dzięki wdroŜeniu projektu, b) były logicznie powiązane ze sobą, w przypadku, gdy w ramach projektu realizowanych jest jednocześnie kilka celów, c) uwzględniały wszystkie najwaŜniejsze bezpośrednie i pośrednie skutki społeczno-ekonomiczne przedsięwzięcia, d) określały, czy całkowite korzyści (tzw. całościowy przyrost dobrobytu) osiągnięte w wyniku realizacji projektu uzasadniają jego koszt, e) były logicznie powiązane z ogólnymi celami omawianych funduszy, tj. wymagane jest określenie zbieŜności celów projektu z celami realizacji danej osi priorytetowej programu operacyjnego, f) były uzupełnione o metodę pomiaru poziomu ich osiągnięcia, g) korzyści osiągnięte w ramach danego celu powinny być wyraŜone w konkretnych wartościach/parametrach społecznoekonomicznych. Rozwinięcie celu ogólnego na Wytyczne MRR, s. 19. cząstkowe w formie diagramu – drzewa celów (klasyfikator celów). W górnej części diagramu podany powinien być cel główny operacji, natomiast niŜej cele szczegółowe, ze wskazaniem hierarchii waŜności i ewentualnych wzajemnych interakcji. Nie naleŜy przy tym przepisywać celów danego działania lub priorytetu PWT PL-SK. Prawidłowo skonstruowane drzewo celów jest „odwrotnością” drzewa problemów: cel priorytetowy jest powiązany z następstwami problemu (np. dysfunkcjami rozwoju gospodarczego obszaru), cele szczegółowe z zidentyfikowanymi problemami (np. brakami w infrastrukturze, zanieczyszczeniem środowiska), cele niŜszego rzędu – z przyczynami problemów (brakiem, złym stanem technicznym itd.). Rysunek 1. Przykładowe drzewo celów. 16 Rozwój aktywności gospodarczej – wzrost atrakcyjności gospodarczej subregionów przygranicznych w miejscowości X. Utworzenie systemu wymiany informacji gospodarczej dla przedsiębiorstw i inwestorów obszaru przygranicznego Promowanie współpracy podmiotów około biznesowych z terenów przygranicznych Wprowadzenie systemu fiskalnych i pozafiskalnych zachęt dla inwestorów z obszaru oddziaływania projektu WdraŜanie technologii informatycznych w wymianie informacji gospodarczych Wzrost dostępności komunikacyjnej obszaru Udostępnienie terenów pod inwestycje gospodarcze przez podniesienie nośności obiektu mostowego Źródło: Opracowanie własne. • Analiza jakości celów – zgodnie z układem SMART. Cele powinny być ściśle sformułowane, mierzalne, osiągalne, realistyczne i określone w czasie (zasady SMART). Rysunek 2. Diagram zasad zastosowania metody SMART. Źródło: Opracowanie własne. Cel jest konkretny, jeŜeli podmioty uczestniczące we wdraŜaniu projektu wiedzą, czego dotyczy oraz jakie efekty są oczekiwane. Mierzalność moŜna osiągnąć najczęściej poprzez określenie ścisłego poziomu wskaźnika, wskazanie konkretnego miejsca w rankingu wraz z podaniem kryteriów, zakresu dopuszczalnych wartości itd.. Akceptację celów wnioskodawca musi uzyskać, prezentując je 17 partnerom, pracownikom, ale równieŜ docelowym odbiorcom projektu i przekonując ich do realizacji przewidzianych zadań. Realność przewidzianych zadań projektu sprawdzana jest na podstawie posiadanych dokumentów (technicznych), ekspertyz finansowych i ekonomicznych, doświadczeń, znajomości rynku i analiz marketingowych. KaŜdy cel musi zostać ściśle określony w czasie, a zaproponowane harmonogramy realizacji stanowić będą punkt odniesienia dla procesów kontroli i ewaluacji. Wyniki analizy celów prezentowane są w p. 3.5. Cele projektu w formularzu wniosku o dofinansowanie. Odniesienie do kryteriów oceny merytorycznej Zagadnienia przedstawione w tym punkcie powiązane są z kryteriami oceny strategicznej, w tym: • kryterium S 2. WdraŜanie Odnowionej Strategii Lizbońskiej i Strategii Goeteborskiej. Podczas oceny tego kryterium punktowane będą długoterminowe skutki projektu w kontekście głównych celów ww. strategii, dotyczące działań innowacyjnych, transferu wiedzy, tworzenia nowych miejsc pracy oraz zrównowaŜonego rozwoju obszarów przygranicznych. • kryterium S 6. Wpływ na sytuację grupy docelowej – cele projektu powinny słuŜyć zaspokojeniu najpilniejszych, zdefiniowanych wcześniej, potrzeb rozwojowych grup docelowych, • kryterium O 4. Logika i jakość przygotowania projektu – definiowanie, strukturalizacja i uzasadnienie celów projektu stanowi integralną część strategii przedsięwzięcia. Wytyczne dla Oceniających. Ocena formalna/kwalifikowalności oraz techniczna wniosku o dofinansowanie, WST PWT, http://pl.plsk.eu/ 2.2. Rezultaty projektu System wdraŜania projektów współfinansowanych z EFRR narzuca konieczność monitorowania poziomu osiągania zamierzonych celów i efektów za pomocą skonkretyzowanych i wyraŜonych w jednostkach liczbowych wskaźników. Rezultaty charakteryzują wpływ zrealizowanego przedsięwzięcia na otoczenie społecznoekonomiczne, uzyskany bezpośrednio po zakończeniu realizacji projektu. Przykładowe wskaźniki, monitorowane na poziomie Programu przez Instytucję Zarzadzajacą, są określone w Załączniku I: Wskaźniki kluczowe dla EFRR i Funduszu Spójności Dokumentu Roboczego nr 2 Przewodnik po metodach ewaluacji: Wskaźniki monitoringu i ewaluacji8. Kodyfikacja ww. wskaźników odwołuje się do kategorii interwencji dla poszczególnych typów projektów, zgodnie z listą zamieszczoną w Rozporządzeniu Komisji nr 1828/2006. W przypadku poszczególnych działań wnioskodawcy powinni korzystać zwłaszcza ze wskaźników określonych przez Instytucję Zarządzającą, ewentualnie wykorzystać takŜe własne. 8 Komisja Europejska, sierpień 2006; zaleca się przy tym podać nie tylko wskaźniki przypisane do celu współpraca terytorialna (nr 42- 56), ale równieŜ wskaźniki wymienione dla celu konwergencja (nr 1 – 41) o ile odpowiadają one zakresowi danego projektu. 18 Rezultaty projektu przedstawiane są w syntetycznej formie w p. 3.10 Wskaźniki projektu w formularzu wniosku o dofinansowanie. Oszacowane przez wnioskodawcę wartości wskaźników wymagają jako podstawy solidnego modelu objaśniającego, zwłaszcza, Ŝe odnoszą się do wartości przyszłych i obciąŜonych niepewnością. Zbiór danych bez modelu objaśniającego logikę oddziaływania jest nieprzydatny, poniewaŜ nie zawiera argumentów potwierdzających rzetelność przyjętych wartości. W celu podniesienia jakości wskaźników rezultatu zaleca się wykonanie: • pogłębionej analizy kontekstowej (przyczyn i problemów), • przedstawienie zrozumiałej logiki rezultatów projektu, • ustalenie konkretnych definicji, • inwentaryzację wartości bazowych, • opis metody pomiaru, • oszacowanie wartości docelowych. Przy określaniu wskaźników rezultatu, ze względu na specyfikę projektów wdraŜanych po dwu stronach granicy, naleŜy stosować następujące załoŜenia: • w p. 3.10 Wskaźniki projektu formularza wniosku dofinansowanie wskaźniki rezultatów naleŜy podać jedynie dla projektu łącznie (suma rezultatu po obu stronach granicy). Natomiast w analizie finansowej niezbędne jest wydzielenie rezultatów, które odnoszą się do działań inwestycyjnych, i terminów ich osiągnięcia odrębnie dla zakresu realizowanego na Słowacji i w Polsce. 9 • rezultaty powinny być prezentowane tak, aby wskazać zmiany wywołane realizacją projektu – wartości naleŜy podawać w sposób narastający, z uwzględnieniem stanu poprzedzającego realizację inwestycji oraz wartości docelowych, • wartość bazowa dla wskaźnika rezultatu to wyraŜony liczbowo stan danego wskaźnika w roku złoŜenia wniosku o dofinansowanie lub w okresie poprzedzającym zakończenie rzeczowej realizacji projektu; • wartość docelowa dla rezultatów odnosi się do stanu bezpośrednio po zakończeniu realizacji inwestycji (po odbiorze technicznym, po zakończeniu działań nieinwestycyjnych). W indywidualnych sytuacjach prawidłowe oszacowanie wartości wskaźnika rezultatu moŜe być jednak utrudnione lub niemoŜliwe w roku zakończenia rzeczowego projektu; naleŜy wówczas odnosić się do wartości uzyskanych w pierwszym pełnym roku kalendarzowym po roku, w którym zakończono realizację inwestycji10. Jedną z metod weryfikacji poprawności wskaźników jest ocena źródeł pozyskania informacji o docelowych wartościach. Nigdy źródłem informacji o rezultatach nie będą protokoły odbioru robót budowlanych lub dostaw (dokumenty te dotyczą weryfikacji wykonania wskaźników produktu). Przykład 1: Wskaźniki rezultatu Liczba polsko-słowackich kontaktów partnerskich, które będą kontynuowane Wartość oszczędności czasu dla przewozu pasaŜerów i towaru wyraŜona w euro/rocznie, uzyskanych dzięki budowie i modernizacji dróg Rok bazowy -2009 Wartość docelowa (rok 2011) Docelowe źródło danych 0 1 szt. Ewidencja umów, sprawozdania okresowe, urząd gminy X, urząd gminy Y, 0 120000 EUR Sprawozdania okresowe na podstawie ekspertyz i analiz natęŜenia ruchu, urząd gminy X, urząd gminy Y, 9 Wynika to z faktu, Ŝe rezultaty najczęściej powiązane są ściśle z liczbą osób, na które projekt bezpośrednio wpływa. Informacje w tym zakresie są kluczowe dla późniejszych analiz popytu, przychodów oraz korzyści i kosztów ekonomicznych. 10 Np. odbiór wybudowanej infrastruktury zaplanowano na 30 października 2009 r.; ze względów technicznych, organizacyjnych i warunków atmosferycznych pełna liczba planowanych uŜytkowników zostanie osiągnięta dopiero w II lub III kwartale 2010 r. Zgodnie Instrukcją do wniosku w p. 3.10 formularza wniosku wystarczy podać jedynie wartość docelową rezultatów. Natomiast w analizie finansowej i ekonomicznej zaleca się podać informacje o wartościach cząstkowych, uzyskiwanych w kaŜdym roku realizacji długoterminowego projektu (umoŜliwienie ewaluacji on-going). 19 w tym na Słowacji 0 70000 EUR w tym w Polsce 0 50000 EUR Liczba ludzi biorących udział we wspólnych działaniach edukacyjnych i szkoleniowych, 0 6550 os. w tym na Słowacji 0 2775 os. w tym w Polsce 0 3775 os. Sprawozdania okresowe na podstawie ekspertyz i analiz natęŜenia ruchu, urząd gminy X Sprawozdania okresowe na podstawie ekspertyz i analiz natęŜenia ruchu, urząd gminy Y Sprawozdania okresowe na podstawie ewidencji uczestników, list obecności, urząd gminy X, urząd gminy Y Sprawozdania okresowe na podstawie ewidencji uczestników, list obecności, urząd gminy X Sprawozdania okresowe na podstawie ewidencji uczestników, list obecności, urząd gminy Y Opis do przykładu: Gmina X (Słowacja) oraz Gmina Y (Polska) zamierzają podjąć współpracę partnerską (umowa) w celu rozwoju działalności turystycznej na obszarze przygranicznym. Jednocześnie na rok 2010 przewidywana jest inwestycja władz krajowych - utworzenie przejścia małego ruchu granicznego, które połączy atrakcyjne turystycznie szlaki piesze i rowerowe obu gmin. Wśród najwaŜniejszych zidentyfikowanych wspólnie problemów wymienia się niską dostępność komunikacyjną obszaru oraz małą aktywność gospodarczą lokalnych społeczności: brak oferty turystycznej, brak bazy gastronomicznej itd. Przyczyny niekorzystnego stanu rzeczy upatrywane są między innymi w złym stanie technicznym mostu na rzece Z (na Słowacji), o nośności uniemoŜliwiającej ruch autobusów oraz sieci dróg gminnych w relacji droga wojewódzka – miejscowość Y (w Polsce). Ponadto władze samorządowe widzą konieczność podjęcia działań aktywizujących skierowanych do mieszkańców – w tym prowadzenie szkoleń i wsparcia w zakresie podejmowania działalności turystycznej oraz dla mieszkańców i turystów - organizacji atrakcji turystycznych i imprez promocyjnych. Roboty dotyczące mostu na Słowacji jak i roboty drogowe w Polsce zrealizowane będą w roku 2010 (odbiór techniczny mostu zaplanowano na 30.10.2010 r., natomiast przebudowywanych dróg: 15.09.2010 r.). W roku 2010 ośrodki kultury obu gmin zorganizują wspólne konkursy (2) i imprezy plenerowe (4), w których weźmie udział ok. 1500 osób (po ok. 750 po obu stronach granicy). Przeprowadzone będą równieŜ szkolenia dotyczące animacji kulturalnej i warsztaty rękodzieła, wizyty studyjne, praktyki dla dwóch grup po 25 osób z Polski i 25 osób ze Słowacji w zakresie podejmowania działalności agroturystycznej i animowania aktywnego wypoczynku na terenach podgórskich (łącznie z działań w roku 2010 skorzysta więc 1550 osób). W roku 2011 zaplanowano organizację 2 imprez masowych w X oraz w Y, dla których zaplanowano ok. 2000 uczestników na Słowacji i 3000 uczestników w Polsce. Wyliczone oszczędności w czasie przejazdu w odniesieniu do obiektu mostowego wynoszą 70000 EUR rocznie, natomiast oszczędności z tytułu poprawy stanu nawierzchni dróg w Gminie Y – 50000 EUR rocznie. Oszczędności oszacowano na podstawie znormalizowanej metodologii, dla wartości w pierwszym pełnym roku po dokonaniu odbiorów technicznych – tj. w tym przypadku 2011. Poza wskaźnikami zgodnymi z listą zamieszczoną w Załączniku I do Dokumentu Roboczego nr 2, wnioskodawca powinien uwzględnić wszystkie zgodne z typem projektu rezultaty przedstawione przez WST PWT PL-SK w ogłoszeniu danego konkursu oraz w Podręczniku Programu. Ponadto dopuszczalne jest zamieszczenie równieŜ innych charakterystycznych dla danego przedsięwzięcia rezultatów. NaleŜy przy tym liczyć się z koniecznością monitorowania postępów w osiąganiu docelowej wartości takiego wskaźnika. Wartości wskaźników rezultatów objęte są weryfikacją na etapie oceny projektu, będą równieŜ podlegać monitorowaniu w trakcie i bezpośrednio po zakończeniu jego realizacji. Zgodne ze stanowiskiem Komisji Europejskiej11 oraz MRR, osiągnięcie rezultatów inwestycji w znaczący sposób mniejszych od zakładanych, moŜe prowadzić do konieczności pomniejszenia lub zwrotu juŜ otrzymanej dotacji wraz z odsetkami. 11 DR nr 2, s. 5 (polska wersja językowa). 20 Odniesienie do kryteriów oceny merytorycznej Zagadnienia przedstawione w tym punkcie powiązane są z kryteriami oceny strategicznej, w tym: • kryterium S 2. WdraŜanie Odnowionej Strategii Lizbońskiej i Strategii Goeteborskiej - elementem branym pod uwagę podczas oceny tego kryterium jest między innymi nowych miejsc pracy w oparciu o wysoko wykwalifikowany personel (jako rezultat projektu). • kryterium S 3. Zgodność z politykami horyzontalnymi oraz S 4. Zgodność z priorytetami Programu i lokalnymi/regionalnymi i krajowymi strategiami– przewidywane rezultaty projektu, powinny wpisywać sie w logikę ww. polityk i strategii – np. tworzenie miejsc pracy wymaga poszanowania zasady niedyskryminacji. • kryterium S 5. Udowodniony wpływ transgraniczny – przesłanką do oceny jest ponad graniczny wymiar wyników i skutków projektu. Istotne są więc efekty (rezultaty) dla beneficjentów zaangaŜowanych we wdraŜanie projektu oraz przede wszystkim dla grup docelowych korzystających ze skutków projektu. Kryterium operacyjne: • O 4. Logika i jakość przygotowania projektu – definiowanie, oszacowanie i uzasadnienie rezultatów projektu stanowi integralną część strategii przedsięwzięcia. Rezultaty powinny odznaczać się trafnością, efektywnością, skutecznością, uŜytecznością i trwałością12. Wytyczne dla Oceniających. Ocena formalna/kwalifikowalności oraz techniczna wniosku o dofinansowanie, WST PWT, http://pl.plsk.eu/ 2.3. Produkty projektu W punkcie niniejszym naleŜy opisać, co będzie przedmiotem projektu (efekty rzeczowe) przy wykorzystaniu danych liczbowych i zestawu wskaźników liczbowych, które przedstawiają wynik interwencji w stan aktualny, czyli bezpośredni, materialny efekt realizacji przedsięwzięcia mierzony konkretnymi wielkościami fizycznymi. NaleŜy tu opisać związki przyczynowo-skutkowe, pomiędzy podejmowanymi działaniami, a uzyskiwanymi produktami oraz ich wpływ na zaspokojenie potrzeb grup docelowych projektu. Wnioskodawca powinien w niniejszym punkcie przedstawić wskaźniki właściwe dla danego typu inwestycji, w tym przede wszystkim określone w Załączniku I: Wskaźniki kluczowe dla EFRR i Funduszu Spójności Dokumentu Roboczego nr 2 Przewodnik po metodach ewaluacji: Wskaźniki monitoringu i ewaluacji13. Poza wskaźnikami zgodnymi z listą zamieszczoną w ww. dokumencie, Wnioskodawca powinien uwzględnić wszystkie zgodne z typem projektu produkty przedstawione przez WST PWT PL-SK w ogłoszeniu danego konkursu oraz w Podręczniku Programu. Ponadto dopuszczalne jest podanie równieŜ innych charakterystycznych dla danego przedsięwzięcia 12 TamŜe, s. 27 (polska wersja językowa). Komisja Europejska, sierpień 2006; zaleca się przy tym podać nie tylko wskaźniki przypisane do celu współpraca terytorialna (nr 42- 56), ale równieŜ wskaźniki wymienione dla celu konwergencja (nr 1 – 41) o ile odpowiadają one zakresowi danego projektu. 13 21 produktów. NaleŜy przy tym liczyć się z koniecznością monitorowania postępów w osiąganiu docelowej wartości takiego wskaźnika. Wartości fizyczne naleŜy przyporządkować do danego wskaźnika zgodnie z określoną jednostką miary, najczęściej na podstawie posiadanej dokumentacji technicznej oraz określić termin planowanej realizacji wskaźnika. Przy określaniu wskaźników produktu, ze względu na specyfikę projektów wdraŜanych po dwóch stronach granicy, naleŜy stosować następujące załoŜenia: • w p. 3.9 Etapy realizacji projektu (główne komponenty) formularza wniosku o dofinansowanie wskaźniki produktów podawane są oddzielnie dla poszczególnych działań przewidzianych w projekcie. W celu lepszej orientacji co do zakresu, z realizacji którego rozlicza się wnioskodawca i partnerzy zasadę powyŜszą naleŜy stosować równieŜ w analizie finansowej i ekonomicznej14 • produkty powinny być prezentowane tak, aby wskazać zmiany wywołane realizacją projektu – wartości naleŜy podawać w sposób narastający, z uwzględnieniem stanu poprzedzającego realizację inwestycji (najczęściej wartość „0”) oraz wartości docelowych, • wartość docelowa dla rezultatów odnosi się do stanu uzyskiwanego w wyniku inwestycji (a więc w chwili odbioru technicznego, w momencie zakończenia działań nieinwestycyjnych). Sumę jednorodnych wskaźników produktów realizowanych w ramach projektu naleŜy następnie przedstawić w p. 3.10 Wskaźniki projektu formularza wniosku o dofinansowanie. Jedną z metod weryfikacji poprawności wskaźników jest ocena źródeł pozyskania informacji o docelowych och wartościach. Źródłem informacji o produktach będą: • w przypadku produktów dotyczących robót budowlanych - protokoły odbioru robót, • w przypadku dostaw – protokoły odbioru dostawy lub inne równowaŜne dokumenty, • w przypadku wskaźników dotyczących liczby konferencji, liczby spotkań, imprez, szkoleń itd. – dokumenty organizatora potwierdzające fakt ich wykonania. Przykład 2 (c.d. przykładu opisanego w p. 2.3): Wskaźniki produktu Liczba projektów spełniających cztery z następujących kryteriów: wspólne przygotowanie projektu, wspólna realizacja, wspólny personel zatrudniony do realizacji projektu, wspólne finansowanie Liczba projektów zmniejszających izolację poprzez poprawę dostępności do transportu, sieci i usług informatycznych Rok bazowy -2009 Wartość docelowa (rok 2011) Docelowe źródło danych 0 1 szt. Ewidencja umów, dokumentacja rozliczenia projektu, urząd gminy X, urząd gminy Y, 0 1 szt. Ewidencja umów, dokumentacja rozliczenia projektu, urząd gminy X, urząd gminy Y, 0 8,00 km w tym na Słowacji 0 0,30 km w tym w Polsce 0 7,70 km Liczba zmodernizowanych obiektów mostowych 0 1 szt. w tym na Słowacji 0 1 szt. Liczba kilometrów zmodernizowanych dróg Protokoły odbioru robót drogowych, inspektorzy nadzoru inwestorskiego, urząd gminy X, urząd gminy Y, Protokół odbioru robót drogowych i mostowych, inspektor nadzoru inwestorskiego, urząd gminy X, Protokół odbioru robót drogowych, inspektor nadzoru inwestorskiego, urząd gminy Y, Protokoły odbioru robót drogowych, inspektorzy nadzoru inwestorskiego, urząd gminy X, urząd gminy Y, Protokół odbioru robót drogowych i mostowych, 14 Wynika to z faktu, Ŝe rezultaty najczęściej powiązane są ściśle z liczbą osób, na które projekt bezpośrednio wpływa. Informacje w tym zakresie są kluczowe dla późniejszych analiz popytu, przychodów oraz korzyści i kosztów ekonomicznych. 22 Liczba zorganizowanych warsztatów / szkoleń 0 2 szt. w tym na Słowacji 0 1 szt. w tym w Polsce 0 2 szt. Liczba zorganizowanych imprez / wydarzeń publicznych 0 8 szt. w tym na Słowacji 0 4 szt. w tym w Polsce 0 4 szt. inspektor nadzoru inwestorskiego, urząd gminy X, Sprawozdania z realizacji szkolenia, ewidencja uczestników, listy obecności, urząd gminy X, urząd gminy Y, Sprawozdania z realizacji szkolenia, ewidencja uczestników, listy obecności, urząd gminy X, Sprawozdania z realizacji szkolenia, ewidencja uczestników, listy obecności, urząd gminy Y, Sprawozdania z realizacji imprezy, rozliczenie z organizatorem, ewidencja uczestników, listy obecności, urząd gminy X, urząd gminy Y, Sprawozdania z realizacji imprezy, rozliczenie z organizatorem, ewidencja uczestników, listy obecności, urząd gminy X, Sprawozdania z realizacji imprezy, rozliczenie z organizatorem, ewidencja uczestników, listy obecności, urząd gminy Y Opis do przykładu: Patrz opis do przykładu zamieszczonego w p. 2.2. Do specyficznej kategorii wskaźników w projektach współfinansowanych z EFRR naleŜą wskaźniki dotyczące liczby bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy. Mogą one występować zarówno jako produkt, jak i rezultat operacji, przy czym kryterium podziału jest cel oraz moment utworzenia danego stanowiska pracy: • miejsca pracy jako produkt tworzone są w trakcie realizacji projektu, najczęściej w celu jego wykonania, np. zatrudnienie inspektora nadzoru lub innych (na umowę o pracę) w strukturze jednostki realizującej projekt, wykonującego nadzór nad realizowanymi w ramach projektu robotami budowlanymi, • miejsca pracy jako rezultat – tworzone są bezpośrednio po zakończeniu realizacji projektu, najczęściej w celu bieŜącej obsługi jego produktów, np. zatrudnienie nauczyciela do prowadzenia zajęć w rozbudowanej w wyniku projektu placówce oświatowej, zatrudnienie pracowników (technolog, konserwator) do obsługi wybudowanej stacji uzdatniania wody. Natomiast miejsca pracy, które powstaną pośrednio w wyniku realizacji inwestycji, w związku z poprawą warunków do prowadzenia działalności gospodarczej itd. – będą związane z kategoriami oddziaływań projektu, które nie wymagają monitorowania przez wnioskodawcę. Ich oszacowanie jest jednak przydatne między innymi dla celów analizy ekonomicznej. Odniesienie do kryteriów oceny formalnej: • kryteria F 15-16. Czy realizowane działania są kwalifikowalne w ramach Programu? Czy wartość kosztów kwalifikowalnych skalkulowano poprawnie? zakres rzeczowy projektu nierozerwalnie wiąŜe się z pojęciem kwalifikowalności projektu i wydatków. Na podstawie zakresu rzeczowego, w tym zidentyfikowanych produktów, WST PWT PL-SK oceni moŜliwość dalszej oceny projektu, jak równieŜ wstępnie przeanalizuje moŜliwość zakwalifikowania poszczególnych wydatków związanych z jego realizacją. Odniesienie do kryteriów oceny merytorycznej Zagadnienia przedstawione w tym punkcie powiązane są z kryteriami oceny strategicznej, w tym: • kryterium S 2. WdraŜanie Odnowionej Strategii Lizbońskiej i Strategii Goeteborskiej - elementem branym pod uwagę podczas oceny tego kryterium jest między innymi innowacyjny charakter projektu, jego wpływ na transfer 23 wiedzy oraz poszanowanie zasady zrównowaŜonego rozwoju. • kryterium S 3. Zgodność z politykami horyzontalnymi – gdyŜ to produkty projektu w sposób bezpośredni i rzeczywisty mogą wpływać na wdroŜenie celów tych polityk (np. poprzez uwzględnienie w zakresie rzeczowym projektu rozwiązań słuŜących ochronie środowiska – budowa sieci kanalizacyjnej, modernizacja technologii oczyszczalni ścieków, montaŜ ekranów dźwiękochłonnych, nasadzenia roślinności, działania w zakresie edukacji ekologicznej; elementów związanych z rozwojem komunikacji elektronicznej itd.) • kryteria S 5. Udowodniony wpływ transgraniczny oraz S 6. Wpływ na sytuację grupy docelowej. Przesłanką do oceny jest ponad graniczny wymiar wyników i skutków projektu. Podstawą do oceny ww. efektów jest zapoznanie się z elementami rzeczowymi przewidzianymi do realizacji po obu stronach granicy. Kryterium operacyjne: • O 4. Logika i jakość przygotowania projektu – ustalenie zakresu rzeczowego projektu w formie syntetycznych wskaźników i uzasadnienie ich wpływu na sytuację problemową grup docelowych świadczy o jakości poprzednich analiz strategicznych przedsięwzięcia. Wytyczne dla Oceniających. Ocena formalna/kwalifikowalności oraz techniczna wniosku o dofinansowanie, WST PWT, http://pl.plsk.eu/ 2.4. Spójność projektu z celami PWT PL-SK, z dokumentami strategicznymi i przepisami unijnymi W niniejszym punkcie naleŜy przedstawić przesłanki świadczące o tym, iŜ projekt przyczyni się do realizacji celów danego priorytetu i działania PWT PL-SK na lata 2007-2013, w tym: • uzyskania efektu transgranicznego, • celów operacyjnych danego priorytetu, • zgodności zakresu rzeczowego (indykatywne listy działań) oraz przewidywanych rezultatów (wskaźniki) i oddziaływań, • kategorii beneficjentów końcowych, • grup docelowych. Istotne są równieŜ informacje wskazujące na spójność projektu z innymi dokumentami o charakterze strategicznym w wymiarze lokalnym, regionalnym i krajowym, w tym obowiązującym partnerów po drugiej stronie granicy. NaleŜy równieŜ określić, jakie są uwarunkowania realizacyjne planowanego projektu wynikające z dokumentów strategicznych (studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego itp. w zaleŜności od rodzaju projektu). W zaleŜności od typu projektu zaleca się równieŜ odniesienie do najwaŜniejszych aktów prawa wspólnotowego, w tym: • przepisów Traktatu o WE dotyczących kluczowych polityk horyzontalnych (polityki ochrony środowiska, równych szans, zamówień publicznych, ochrony konkurencji / zakazu pomocy publicznej), • Strategii Lizbońskiej oraz Strategii Goeteborskiej w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego, • przepisów prawa wspólnotowego w zakresie ochrony środowiska (w tym dyrektyw: Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny 24 wpływu niektórych planów i programów na środowisko, dyrektywy Rady nr 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne, dyrektywy Rady nr 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, dyrektywy Rady nr 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa), • przepisów w zakresie ochrony konkurencji – pomocy publicznej (uzasadnienie, Ŝe dofinansowanie projektu nie stanowi przysporzenia o cechach pomocy publicznej lub jest to pomoc zgodna z art. 87 ust. 2 lub 3 Traktatu o WE)15, • innych kluczowych dla danego typu projektu (np. Dyrektywy Rady 98/83/WE z dnia 3 listopada 1998 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi – w odniesieniu do projektu dot. zaopatrzenia w wodę, Dyrektywy Rady 91/271/WE z dnia 21 maja 1991 r. dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych, Dyrektywy 2008/96/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zarządzania infrastrukturą bezpieczeństwa drogowego, dyrektywy Rady nr 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne – zwłaszcza w zakresie transgranicznego wpływu na środowisko, dyrektyw dotyczących ochrony obszarów Natura 2000 itd.) Podawane informacje naleŜy konkretnie uzasadnić. Treść niniejszego punktu pogłębia ramowe informacje podawane we wniosku o dofinansowanie w punktach: 3.4 Sposób w jaki projekt przyczynia się derealizacji celów Programu, 3.12 Wpływ transgraniczny oraz pól opisowych części 4. Zgodność z politykami UE. Odniesienie do kryteriów oceny merytorycznej Zagadnienia przedstawione w tym punkcie powiązane są z kryteriami oceny strategicznej, w tym: • kryterium S 2. WdraŜanie Odnowionej Strategii Lizbońskiej i Strategii Goeteborskiej - podczas oceny tego kryterium punktowane będą długoterminowe skutki projektu w kontekście głównych celów ww. strategii dotyczące działań innowacyjnych, transferu wiedzy, tworzenia nowych miejsc pracy oraz zrównowaŜonego rozwoju obszarów przygranicznych. • kryteria S 3. Zgodność z politykami horyzontalnymi oraz S 4. Zgodność z priorytetami Programu i lokalnymi/regionalnymi i krajowymi strategiami– projekt zgłaszany w ramach PWP PL-SK powinien zachować swój lokalny lub regionalny charakter. Cele strategii lokalnych, regionalnych, zasady Programu 15 Np.: • • • • • • • brak odpłatnej działalności gospodarczej (w rozumieniu art. 50 Traktatu o WE), zastosowano mechanizmy zapewniające warunki rynkowe, pomoc ma charakter pomocy de minimis, projekt uzyskał pozytywną indywidualną notyfikację ze strony Komisji Europejskiej, projekt jest zgodny z „Wytycznymi KE w sprawie krajowej pomocy regionalnej na lata 2007-2013” (2006/C 54/08) lub „Wytycznymi KE w sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska” (2008/C 82/01), spełnienie przesłanek określonych w Decyzji Komisji Europejskiej z 28 listopada 2005 r. w sprawie stosowania art. 86 ust. 2 Traktatu WE do pomocy państwa w formie rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych, przyznawanej przedsiębiorstwom zobowiązanym do zarządzania usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym (Dz. Urz. UE L 312 z 29.11.2005 r.), spełnienie warunków Altmark - zob. orzeczenie ETS z 24.07.2003r. w sprawie Altmark Trans GmbH i Regierungspräsidium Magdeburg (C-280/00). 25 (efekt transgraniczny), powinny być widoczne w kaŜdym działaniu w ramach projektu. Oceniający dokonają weryfikacji na ile wpisuje się on w konsekwentną realizację długoterminowych strategii rozwoju i współpracy transgranicznej oraz czy słuŜy to wypełnianiu celów polityk horyzontalnych, oraz pośrednio na kryteria operacyjne: • kryterium O 1. Zdolność administracyjna wnioskodawcy (partnerów) do wdroŜenia projektu, gdyŜ konkretny i pełny opis odnoszący się do umocowania celów projektu w dokumentach strategicznych oraz przepisach prawa wspólnotowego wskazuje na świadome i dojrzałe podejście do strategii wdraŜania inwestycji. • kryterium O 4. Logika i jakość przygotowania projektu – definiowanie, strukturalizacja i uzasadnienie celów projektu stanowi integralną część strategii przedsięwzięcia. Wytyczne dla Oceniających. Ocena formalna/kwalifikowalności oraz techniczna wniosku o dofinansowanie, WST PWT, http://pl.plsk.eu/ 26 2.5. Matryca logiczna Opracowanie matrycy logicznej projektu jest kluczowym elementem fazy identyfikacji (formułowania) zalecanej przez Komisję Europejską metodologii zarządzania projektami PCM16. W fazie formułowania słuŜy ona do sprawdzenia wykonalności wybranych priorytetów projektu, pomaga w przygotowaniu planu projektu za pomocą jasnych celów, mierzalnych rezultatów, strategii zarządzania ryzykiem i określonych zasad odpowiedzialności podmiotów decyzyjnych. Wspiera czynności planowania i uzasadniania realizacji UŜycie matrycy logicznej pozwoli na strukturyzację projektu, oraz ustalenie potrzeb finansowych w celów w formie hierarchii, zgodnie z którą weryfikowane będą załoŜenia projektu oraz trakcie jego przygotowywania. Strona: 27 definiowane wskaźniki i dobierane właściwe źródła weryfikacji. Po sporządzeniu matrycy logicznej Macierz słuŜy do: przygotowywany jest wniosek projektowy, a takŜe • planowania i przygotowania projektu, harmonogram działań i budŜet. • sprawdzenia przez wnioskodawcę i WST PWT powiązań logicznych/ stosunków Partnership Development Toolkit. A partnership oriented przyczynowo-skutkowych między planning, monitoring and evaluation guide for facilitators of EQUAL Development and Transnational poszczególnymi poziomami projektu Partnerships, Komisja Europejska, Wrzesień 2005. (celów). Matryca logiczna składa się z tabeli, która ma cztery kolumny i cztery rzędy. Układ pionowy określa, co projekt ma osiągnąć, objaśnia związki przyczynowe i precyzuje waŜne załoŜenia i obszary problemowe, które są poza zasięgiem menedŜera projektu. Logika układu poziomego odnosi się do mierzenia efektów projektu i zasobów uŜywanych w trakcie jego trwania, poprzez określenie kluczowych wskaźników pomiaru i za pomocą środków, dzięki którym pomiar będzie weryfikowany. Analiza matrycy logicznej jest jedną z metod weryfikacji planu wdraŜania projektu. Jakość matrycy, rozumiana przede wszystkim jako jakość prezentacji związków przyczynowo – skutkowych w układzie: przyczyna – problem grupy docelowej – skutki problemu – cele – rezultaty – produkty działania – ryzyko – zasoby, dostarcza oceniającym wiele syntetycznych informacji i umoŜliwia porównywanie ocenianych przedsięwzięć. Kierunki badania spójności matrycy przedstawiają się następująco: Źródło: Podręcznik - Zarządzanie cyklem Projektu, Komisja Europejska – Europeaid, s. 24. Szczegółowo metodologię opracowywania i oceny matryc logicznych projektów zgłaszanych do dofinansowania przez EFRR opisano między innymi w podręcznikach: • Zarządzanie cyklem Projektu, Komisja Europejska – Europeaid, • Partnership Development Toolkit. A partnership oriented planning, monitoring and evaluation guide for facilitators of EQUAL Development and Transnational Partnerships, Komisja Europejska, wrzesień 2005. 16 ang. Project Cycle Management - Zarządzanie cyklem Ŝycia Projektu; por. Podręcznik - Zarządzanie cyklem Projektu, Komisja Europejska - Europeaid, s. 3. 27 Odniesienie do kryteriów oceny merytorycznej Zagadnienia dotyczące jakości matrycy logicznej projektu powiązane są z kryteriami oceny strategicznej, w tym: Kryterium operacyjnym: • O 4. Logika i jakość przygotowania projektu – matryca jest narzędziem słuŜącym do szybkiej analizy syntetycznych danych dotyczących projektu oraz pozwalającym na obiektywną ocenę przyjętych załoŜeń i interakcji poszczególnych elementów strategii wdraŜania projektu. Wytyczne dla Oceniających. Ocena formalna/kwalifikowalności oraz techniczna wniosku o dofinansowanie, WST PWT, http://pl.plsk.eu/ Przykład 3: Matryca logiczna dla danych z przykładu zamieszczonego w p. 2.2 niniejszego Podręcznika. 28 Tytuł programu: Nazwa projektu: Data opracowania: 09.2009 Program Współpracy Terytorialnej Polska Słowacja na lata 2007- Rozpoczęcie II kw. 2010 Przykładowa matryca logiczna. W tym polu naleŜy podać tytuł 2013, realizacji: projektu, zgodny z p. 1.1 formularza wniosku o dofinansowanie Oś priorytetowa I: Rozwój infrastruktury trans granicznej Końcowe I kw. 2011 Temat 1: Infrastruktura komunikacyjna i transportowa rozliczenie: Wnioskodawca (Partner Wiodący): Gmina X koszty całkowite: 5 000 000,00 EUR koszty kwalifikowane: 4 500 000,00 EUR Partner: Gmina Y Cele natychmiastowe Cele ogólne Logika interwencji Celem projektu jest poprawa warunków dla prowadzenia działalności gospodarczej – rozwój turystyki na obszarze przygranicznym. Przeprowadzenie operacji ukierunkowanej na potrzeby społeczności lokalnych gmin X (Słowacja) i Y (Polska) w zakresie poprawy stanu sieci drogowej oraz licznych działań nieinwestycyjnych związanych z promowaniem aktywności gospodarczej i współpracy w sferze edukacyjnej i kulturalnej przyczyni się do osiągnięcia następujących celów strategicznych: • podniesienia konkurencyjności gospodarki turystycznej omawianych obszarów przygranicznych, • ograniczenia niekorzystnych zjawisk społeczno-gospodarczych wynikających z postępujących procesów peryferyzacji regionu, • realizacji celów nadrzędnych PWT PL-SK 2007-2013 oraz strategii rozwoju gmin partnerskich, Rezultaty realizacji projektu uzyskane po jego realizacji (docelowo 2010-2011): • stworzenie atrakcyjnej oferty turystycznej obszarów pogranicza, • podniesienie poziomu i intensyfikacji współpracy partnerów publicznych z obu stron granicy • poprawa dostępności komunikacyjnej do atrakcyjnych przyrodniczo i krajobrazowo terenów podgórskich, Mierzalne wskaźniki osiągnięcia Wzrost PKB w regionie [mln EUR] Wzrost liczby podmiotów gospodarki [szt.] Wzrost liczby inwestycji w sektorze turystyki [szt.] Zmniejszenie stopy % bezrobocia [p. proc.] Liczba polsko-słowackich kontaktów partnerskich, które będą kontynuowane – 1 szt. Wartość oszczędności czasu dla przewozu pasaŜerów i towaru wyraŜona w euro/rocznie, uzyskanych dzięki budowie i modernizacji dróg – 120 tys. EUR, w tym na Słowacji: 70 tys. EUR, w tym w Polsce: 50 tys. EUR, Liczba osób biorących udział we wspólnych działaniach edukacyjnych i szkoleniowych: 6550 os., w tym na Słowacji: 2 775 os, w tym w Polsce: 3 775 os. Jak, kiedy oraz przez kogo wskaźniki będą weryfikowane Monitorowanie wskaźników oddziaływania nie jest obligatoryjne. Weryfikacja następować będzie w związku z okresową oceną stanu realizacji strategii rozwoju współpracujących gmin, na podstawie publicznych danych statystycznych, w tym ankiet przesyłanych przez podmioty gospodarcze zarejestrowane w stosownych wykazach oraz danych dot. poziomu bezrobocia. Jak: raporty okresowe wnioskodawcy i partnerów, Kiedy: okresowo (kwartalnie lub rocznie) po zakończeniu realizacji projektu, Przez kogo: wnioskodawca / partnerzy, ZałoŜenia oraz czynniki ryzyka: Jakie czynnik zewnętrzne nie będą się znajdować pod wpływem projektu, ale mogą mieć wpływ na wdraŜanie projektu i jego długoterminową trwałość ? Uwarunkowania makroekonomiczne: - utrzymujący się kryzys ekonomiczny, - biurokratyczne przeszkody podczas organizacji procesu współpracy (w tym procedury budowlane i środowiskowe), - nieutworzenie nowego przejścia małego ruchu granicznego, Ryzyko (załoŜenia) dot. rezultatów: - mieszkańcy nie są zainteresowani podejmowaniem i rozwojem działalności w sektorze turystyki, - mieszkańcy nie są zainteresowaniu udziałem w imprezach kulturalnych, - brak powodzenia działań promocyjnych, - konkurencja oferty turystycznej obszarów sąsiednich, 29 Produkty projektu obejmują: • • Działania Produkty • • realizację 2 szkoleń (200 godz. zajęć kaŜde) dla 25 osobowych grup z zakresu prowadzenia działalności agroturystycznej i animacji aktywności turystycznej w obszarze przygranicznym, realizację 8 imprez / wydarzeń publicznych (4 w gminie X i 4 w gminie Y), przebudowę obiektu mostowego na rzece Z z podniesieniem nośności do 100 kN/oś oraz przebudowę dojazdów na długości łącznie 0,30 km. przebudowę dróg gminnych w gminie Y o łącznej długości 7,70 km, z podniesieniem nośności do 110 kN/oś, budowę jednostronnego chodnika o szer. 2 m na odcinkach łącznie 3,2 km, przebudowę skrzyŜowań i zjazdów (profilowanie, wyłukowanie), udroŜnienie przepustów i oczyszczenie rowów. Plan wdraŜania projektu: • analiza celów i opracowanie podstaw strategicznych zamierzenia inwestycyjnego oraz działań nieinwestycyjnych, • opracowanie wstępnej analizy sektora turystycznego w gminach X i Y, analiz ruchu drogowego, • opracowanie dokumentacji finansowej i ekonomicznej, • umowy o współpracy pomiędzy partnerami, • ustanowienie zabezpieczeń i zawarcie umowy o dofinansowanie z EFRR, • wybór wykonawców (procedury udzielenia zamówień), • wykonawstwo robót budowlanych, • wnioskowanie o płatności – częściowe i końcową, • promocja projektu i rezultatów projektu, • rozliczenie projektu z IZ PWT PL-SK, • monitorowanie efektów (gospodarczych, współpracy gospodarczej, turystycznej i kulturalnej oraz realizacji celów społecznoekologicznych). Liczba projektów spełniających cztery z następujących kryteriów: wspólne przygotowanie projektu, wspólna realizacja, wspólny personel zatrudniony do realizacji projektu, wspólne finansowanie: 1 szt., Liczba projektów zmniejszających izolację poprzez poprawę dostępności do transportu, sieci i usług informatycznych: 1 szt. Liczba kilometrów zmoderniz. dróg: 8,00 km, w tym na Słowacji: 0,30 km, w tym w Polsce: 7,70 km, Liczba zmoderniz. obiektów mostowych: 1 szt. w tym na Słowacji: 1 szt. Liczba zorganizowanych szkoleń: 2 szt. w tym na Słowacji: 1 szt. w tym w Polsce: 1 szt. Liczba zorganizowanych imprez / wydarzeń publicznych: 8 szt. w tym na Słowacji: 4 szt. w tym w Polsce: 4 szt. Liczba dokumentów [szt.] Liczba umów i aneksów [ szt.] Liczba ustanowionych zabezpieczeń [szt.] Liczba wykonawców [szt.] Liczba materiałów promocyjnych [szt.] Uczestnictwo w delegacjach, konferencjach, spotkaniach biznesowych i negocjacjach [os./dni] Jak: sprawozdania wnioskodawcy i partnera, protokoły zdawczoodbiorcze, sprawozdania z wykonania działań nieinwestycyjnych Kiedy: bezpośrednio po zakończeniu realizacji projektu (etapu) Przez kogo: wnioskodawca, partnerzy, inspektorzy nadzoru. − podpisanie umowy o dofinansowanie w ramach PWT PL-SK, − wybór wykonawcy robót budowlanych oraz działań szkoleniowych i organizatorów imprez, zawarcie umów, − brak opóźnień w procedurach wyboru wykonawców, − płynna komunikacja pomiędzy partnerami, − brak opóźnień w płatnościach EFRR, − brak wzrostu nakładów na realizację projektu, − płynność finansowa projektu, − znajomość i niezmienność procedur i wytycznych Programu, − terminowe rozliczenie projektu. Warunki wstępne: Koszty kwalifikowane: Dotacja w ramach PWT: 3 − plan strategiczny realizacji 150 000,00 EUR inwestycji (cele, harmonogram, Wnioskodawca i Partnerzy: 1 350 struktura organizacyjna), 000,00 EUR − uregulowana własność terenów pod drogami, K. niekwalifikowane: − deklaracje współpracy 500 000,00 EUR wnioskodawcy i partnera, − analiza wykonalności i pozostałe Suma: 5 000 000,00 EUR dokumenty wniosku o dofinansowanie, − akceptacja projektu przez wnioskodawcę i partnera − zabezpieczone środki na sfinansowanie inwestycji, − zapewniona płynność finansowa projektu, Źródło: Opracowanie własne. 30 3. Analiza techniczna Zakres danych niezbędnych do ujawnienia w niniejszym punkcie zaleŜeć będzie od rodzaju inwestycji. Wnioskodawca w niniejszym punkcie powinien przedstawić zakres (konkretną lokalizację, ilości, rozmiary itd.) oraz funkcjonalność zaproponowanych rozwiązań technicznych / wyposaŜenia. Analiza techniczna i/lub technologiczna powinna uzasadniać, Ŝe zaproponowany w projekcie zakres robót / dostaw / usług jest moŜliwy do zrealizowania. Ponadto naleŜy: • przedstawić uzasadnienie, Ŝe rozwiązania przyjęte w ramach inwestycji (ich typ, parametry techniczne, standard wykonania, lokalizacja itd.) zaspokoją potrzeby grup docelowych, na które inwestycja ma oddziaływać, • wykazać dostosowanie wyposaŜenia, budynków i innej infrastruktury do realizacji celów projektu przez cały okres referencyjny (biorąc pod uwagę zuŜycie ekonomiczne środków trwałych itd.)17. Zakres informacji zamieszczanych w niniejszym punkcie zaleŜeć będzie od rodzaju inwestycji, wskazówki co do najwaŜniejszych parametrów dla wybranych typów inwestycji przedstawiono w części szczegółowej niniejszego Podręcznika. W przypadku projektów dotyczących robót budowlanych informacje niezbędne w niniejszym punkcie pochodzić będą przede wszystkim z posiadanej przez wnioskodawcę i partnerów dokumentacji technicznej. NaleŜy jednak wybrać informacje najistotniejsze: z projektu zagospodarowania terenu lub architektoniczno-budowlanego. Warto równieŜ podać informacje o instalacji ogrzewania, pracach termomodernizacyjnych, specyficznych rozwiązaniach skutkujących zmniejszeniem oddziaływań inwestycji na środowisko (w fazie realizacji jak i eksploatacji – spójność zakresu rzeczowego z zasadami polityki ochrony środowiska). Podobnie stosowne informacje dotyczyć mogą odwołań do celów polityki równych szans (np. pokoje dla matki z dzieckiem, podjazdy, windy dla osób niepełnosprawnych) i rozwoju społeczeństwa informacyjnego. W przypadku ewentualnych wątpliwości oceniający mogą zwrócić się z prośbą o przedstawienie konkretnych opracowań budowlanych, branŜowych lub kosztorysów. Zaleca się zamieszczenie informacji, jeŜeli zakres prac przewidzianych w projekcie jest etapem (częścią) większego przedsięwzięcia opisanego we wspólnej dokumentacji technicznej. Ponadto zaleca się, aby w części opisowej analizy finansowej i ekonomicznej np. w formie tabelarycznej, przedstawić przebieg procedury administracyjnej warunkującej uzyskanie zezwolenia na inwestycję18. W punkcie niniejszym naleŜy równieŜ scharakteryzować planowane do nabycia w ramach inwestycji wyposaŜenie ruchome – w szczególności: • typ, rodzaj sprzętu, • cechy fizyczne i właściwości uŜytkowe, • warunki serwisu i gwarancji. W opisach przedmiotu inwestycji naleŜy uŜywać dostatecznie dokładnych i zrozumiałych określeń. Ponadto, przedmiotu inwestycji nie moŜna opisywać w sposób, który mógłby utrudniać uczciwą konkurencję, np. poprzez wskazanie konkretnych nazw producenta. 17 Nie chodzi tu o trwałość w rozumieniu art. 57 Rozporządzenia nr 1083/2006, a jedynie o sposób i moŜliwości techniczne infrastruktury / wyposaŜenia do zaspokajania potrzeb grup docelowych. Wnioskodawca powinien zawczasu przewidzieć warunki konserwacji i przewidywane terminy remontów infrastruktury, co następnie znajduje odzwierciedlenie w analizie finansowej w pozycji dot. wydatków odtworzeniowych. 18 Zezwolenie na inwestycję (ang. development consent) oznacza decyzję właściwego organu (lub organów) władzy, na podstawie której wykonawca otrzymuje prawo do wykonania przedsięwzięcia. Pojęcie „zezwolenia na inwestycję” dotyczy decyzji wydawanej w jednym lub wielu etapach – por. orzeczenie ETS w sprawie C-290/03 Barker, ECR 2006/I3949. 31 Dla elementów nieinwestycyjnych projektów w rozdziale tym naleŜy zaprezentować działania zakładane do realizacji - opisać, co będzie przedmiotem tego zagadnienia oraz określić krąg odbiorców. NaleŜy równieŜ krótko opisać metodologię kalkulacji kosztów działań nieinwestycyjnych. W związku z tym, Ŝe działania promocyjne i informacyjne są nieodłącznym elementem procesu wdraŜania inwestycji, której przyznane zostało dofinansowanie pochodzące z Unii Europejskiej w dokumentacji analitycznej naleŜy zamieścić opis i kalkulację kosztów promocji projektu. Minimalny zakres obowiązków w tym zakresie określa art. 8 Rozporządzenia Komisji (WE) nr 1828/2006 oraz Wytyczne dla beneficjentów w zakresie informacji i promocji, opublikowane na stronie internetowej WST PWT PL-SK. Dotyczą one między innymi oznaczania miejsc realizacji inwestycji tablicami informacyjnymi, a po zakończeniu robót tablicami pamiątkowymi. Materiały opisujące działania (plakaty, broszury, foldery, listy informacyjne, naklejki, certyfikaty/dyplomy itd.) powinny być oznaczane w określony sposób. Podobnie przy organizowaniu spotkań informacyjnych związanych z projektami, naleŜy w odpowiedni sposób promować udział wspólnotowy. Analizy techniczne stanowią rozszerzenie informacji zawartych w p. 3.6 Opis realizowanych w projekcie działań, 3.9 Etapy realizacji projektu, 3.15 Działania promocyjne i informacyjne… oraz innych w formularzu wniosku o dofinansowanie. Odniesienie do kryteriów oceny formalnej: • kryteria F 15-16. Czy realizowane działania są kwalifikowalne w ramach Programu? Czy wartość kosztów kwalifikowalnych skalkulowano poprawnie? - zakres rzeczowy projektu nierozerwalnie wiąŜe się z pojęciem kwalifikowalności projektu i wydatków. Na podstawie zakresu rzeczowego, WST PWT PL-SK oceni moŜliwość dalszej oceny projektu, jak równieŜ wstępnie przeanalizuje moŜliwość zakwalifikowania poszczególnych wydatków związanych z jego realizacją. Odniesienie do kryteriów oceny merytorycznej Zagadnienia przedstawione w tym punkcie powiązane są z kryteriami oceny strategicznej, gdyŜ stanowią rozszerzenie opisów definiujących zakres projektu oraz jego produktów, w tym: • kryterium S 2. WdraŜanie Odnowionej Strategii Lizbońskiej i Strategii Goeteborskiej (jeŜeli projekt obejmuje wdraŜanie rozwiązań o charakterze innowacyjnym), • kryterium S 3. Zgodność z politykami horyzontalnymi (poniewaŜ zakres rzeczowy w sposób najbardziej bezpośredni dotyczy kwestii równych szans, technologii informacyjnych oraz ochrony środowiska), • kryterium S 5. Udowodniony wpływ transgraniczny (rodzaj i skala przedsięwzięcia ma decydujący wpływ na oddziaływania transgraniczne) • kryterium S 6. Wpływ na sytuację grupy docelowej (naleŜy udowodnić, Ŝe przyjęte rozwiązania techniczne odpowiadają potrzebom zgłaszanym przez grupy docelowe projektu). Wytyczne dla Oceniających. Ocena formalna/kwalifikowalności oraz techniczna wniosku o dofinansowanie, WST PWT, http://pl.plsk.eu/ 32 3.1. Opis i ocena wariantów alternatywnych Zgodnie z DR nr 4, p. 2.2.1. podczas dokonywania analizy wykonalności inwestycji naleŜy rozwaŜyć róŜne opcje i ocenić, która opcja moŜe najlepiej przyczynić się do realizacji załoŜonych celów (…). NaleŜy przedstawić dowód na to, iŜ wybrany projekt jest najbardziej odpowiedni spośród rozwaŜanych opcji. Zakres i sposób dokonania analizy opcji alternatywnych jest powiązany z wymogami w zakresie analizy efektywności kosztowej, która została opisana w p. 6.4 niniejszego Podręcznika, wymaganej do przedstawienia dla inwestycji innych niŜ duŜe, w rozumieniu art. 39 Rozporządzenia Rady nr 1083/2006. W związku z powyŜszymi wymogami wnioskodawca powinien odnieść się do odrębnych moŜliwych rozwiązań zakresu inwestycji (czyli alternatywnej inwestycji). RóŜnorodne rozwiązania odnoszące się do realizacji celów postawionych przed inwestycją najczęściej dotyczyć będą kwestii technicznych lub organizacyjnych. NaleŜy przeanalizować przynajmniej 1 opcje alternatywną. Na wnioskodawcy spoczywa obowiązek wykazania, Ŝe wybrany przez niego wariant realizacji projektu reprezentuje najlepsze rozwiązanie spośród wszelkich moŜliwych alternatywnych rozwiązań. W tym celu wnioskodawca powinien przeprowadzić analizę wykonalności i rozwiązań alternatywnych. W ramach analizy wykonalności i rozwiązań alternatywnych wnioskodawca powinien poddać analizie ograniczoną liczbę istotnych i technicznie wykonalnych rozwiązań. Przeprowadzenie analizy wykonalności poszczególnych rozwiązań alternatywnych ma na celu określenie moŜliwych wariantów realizacji projektu (…), a tym samym umoŜliwia wybór najlepszego wariantu realizacji danego projektu inwestycyjnego spośród analizowanych. Informacje uzyskane w wyniku tej analizy powinny jasno wskazywać i potwierdzać zasadność wyboru danego wariantu realizacji projektu. W wyniku przeprowadzenia analizy wykonalności i rozwiązań alternatywnych wnioskodawca powinien dokonać wyboru wariantu realizacji projektu oraz sformułować uzasadnienie wyboru danego wariantu realizacji projektu. Wytyczne MRR, s.20, Wariantem alternatywnym nie jest decyzja o zaniechaniu realizacji inwestycji i utrzymanie stanu obecnego. Parametry finansowe i ekonomiczne wariantu „bez inwestycji” poddawane są szczegółowej analizie jako wariant odniesienia dla ustalenia przepływów finansowych inwestycji, zgodnie z tzw. metodą złoŜoną (patrz rozdział dot. załoŜeń dot. analizy finansowej niniejszego Podręcznika). Podobnie nieprawidłowym będzie wariant dotyczący wyłącznie innej formy finansowania (np. kredytem, który podlega zwrotowi). Elementem wspólnym dla proponowanych rozwiązań powinien być cel przedsięwzięcia oraz porównywalny stopień zaspokojenia potrzeb grup docelowych. RóŜnice dotyczyć mogą: technologii i terminu wykonania, kosztów budowy i eksploatacji, lokalizacji, sposobu zarządzania, technicznych funkcji obiektu / wyposaŜenia. Przykłady moŜliwych wariantów dla najwaŜniejszych typów inwestycji przedstawiono w szczegółowej części Podręcznika. Zamieszczenie opisu wariantów alternatywnych jest uzasadnione przede wszystkim wymogami analizy ekonomicznej dla inwestycji innych niŜ duŜe – obowiązkiem wykazania, Ŝe dofinansowywana inwestycja stanowi najtańszą opcję, generującą największe korzyści ekonomiczne i społeczne. Poza opisem danego wariantu analiza powinna informować, w jakim stopniu dany wariant przyczyni się do zaspokojenia ustalonych 33 wcześniej potrzeb grup docelowych, rozwiązania problemów rozwojowych obszaru oraz określenia ich przyczyn. W odniesieniu do inwestycji infrastrukturalnych zaleca się przedstawienie skwantyfikowanej analizy opcji, w tym uproszczonych prognoz przepływów pienięŜnych wariantów alternatywnych oraz szacunkowego poziomu kluczowych i porównywalnych pomiędzy poszczególnymi wariantami) rezultatów. Konieczne jest więc przybliŜone określenie: • nakładów inwestycyjnych (w Dynamiczny koszt jednostkowy DGC (ang. Dynamic całości, bez uwzględniania Generation Cost) jest równy cenie, która pozwala na moŜliwej dotacji), uzyskanie zdyskontowanych przychodów równych zdyskontowanym kosztom, a więc minimalnej cenie, która • kosztów operacyjnych, • potencjalnych przychodów (o ile powoduje, Ŝe przedsięwzięcie staje się rentowne. występują). Prognozy naleŜy wykonać dla Wzór: t = n KI + KE obowiązującego okresu referencyjnego. ∑ (1t + i )t t t =0 Po ustaleniu powyŜszych parametrów DGC = p EE = t =n EE zaleca się porównanie wariantów w ∑ (1 + it )t t =0 formie analizy wyników obliczeń gdzie: dynamicznego kosztu jednostkowego pEE cena za jednostkę miary rezultatu; (DGC) Przykład 4: Przykładowe porównanie efektywności kosztowej wariantów alternatywnych w oparciu o wyliczenia DGC. Przyjęto 3 rozwiązania: KIt KEt i t EEt nakłady inwestycyjne poniesione w danym roku; koszty eksploatacyjne poniesione w danym roku19; stopa dyskontowa; rok, przyjmuje wartości od 0 do n; miara rezultatu, Rączka J., The cost-effectiveness analysis – a superior alternative to the cost-benefit analysis of environmental infrastructure investments, A paper submitted to the Fifth European Conference on Evaluation of The Structural Funds “Challenges for Evaluation in an Enlarged Europe”, 2003, www. ec.europa.eu/regional_policy/sources/ docconf/.../raczka.doc • Wariant 1 – przewiduje realizację projektu zgodnie z zakresem przedstawionym we wniosku o dofinansowanie (modernizacja i rozbudowa centrum kultury i sportu). • Wariant 2 – oznacza realizację inwestycji w najszerszym zakresie, montaŜ instalacji o najwyŜszych parametrach na rynku oraz moŜliwość zaoferowania dodatkowych atrakcji sportowych np. dodatkowe boiska, wypoŜyczalnia sprzętu itd. Inwestycja taka będzie droŜsza w realizacji ale tańsza w utrzymaniu (np. w wyniku montaŜu kolektorów słonecznych). Z oferty skorzysta więcej osób, co przełoŜy się takŜe na wzrost przychodów operacyjnych. • Wariant 3 – to wariant minimum – w centrum wykonane zostaną tylko podstawowe prace związane z moŜliwością technicznego uŜytkowania ośrodka. Brak termomodernizacji i wymiany części instalacji oznaczać będzie utrzymanie kosztów operacyjnych na wysokim poziomie. Z uwagi na uboŜszą ofertę z usług centrum skorzysta mniej osób, co przełoŜy się na mniejsze wpływy. 19 Kategoria ta odnosi się do wyniku operacyjnego inwestycji (uwzględnia róŜnicę pomiędzy przychodami a kosztami operacyjnymi dla danego wariantu) – patrz Rączka J., Analiza efektywności kosztowej w oparciu o wskaźnik dynamicznego kosztu jednostkowego, Transform Advice Programme. Investment in Environmental Infrastructure in Poland. Warszawa 2002, www.nfosigw.gov.pl/site/images/Analiza_DGC.doc. 34 Syntetyczna prognoza finansowa i obliczenie wskaźników DGC jednostka miary 0 Nakłady tys. EUR 2000,00 Koszty operacyjne tys. EUR 100,00 200,00 200,00 200,00 200,00 200,00 Przychody tys. EUR 20,00 120,00 130,00 140,00 140,00 140,00 Rezultaty osoby korzystające 0,00 500,00 2000,00 2200,00 2300,00 2400,00 2400,00 Cash flow tys. EUR -2000,00 -1580,00 -80,00 -70,00 -60,00 -60,00 -60,00 Wariant 1 NPV/c (5%) jednostka miary tys. EUR Koszty operacyjne tys. EUR 0 2500,00 4 5 6 1500,00 1 2 tys. EUR Rezultaty osoby korzystające Cash flow tys. EUR 3 4 5 6 2000,00 100,00 Przychody 150,00 150,00 150,00 155,00 155,00 0,00 120,00 150,00 155,00 155,00 160,00 0,00 500,00 2000,00 2400,00 2400,00 2400,00 2400,00 -2500,00 -2100,00 -30,00 0,00 5,00 0,00 5,00 -4519,37 Zdyskontowane rezultaty (zdysk. EEt) Wariant 3 3 9754 Nakłady NPV/c (5%) 2 -3778,94 Zdyskontowane rezultaty (zdysk. EEt) Wariant 2 1 10009 jednostka miary 0 700,00 1 2 3 4 5 6 1500,00 Nakłady tys. EUR Koszty operacyjne tys. EUR 300,00 500,00 500,00 500,00 500,00 500,00 Przychody tys. EUR 20,00 80,00 90,00 90,00 90,00 90,00 Rezultaty osoby korzystające 0,00 500,00 2000,00 2200,00 2200,00 2200,00 2200,00 -700,00 -1780,00 -420,00 -410,00 -410,00 -410,00 -410,00 Cash flow NPV/c (5%) -4094,87 Zdyskontowane rezultaty (zdysk. EEt) DGC [tys. EUR / os.] 9366 Wariant 1 Wariant 2 Wariant 3 -0,387 -0,452 -0,437 Wariant zaproponowany we wniosku o dofinansowanie charakteryzuje się najkorzystniejszą wartością wskaźnika DGC ustalonego dla liczby osób korzystających z centrum. Zdyskontowane koszty wynoszą tu 387 EUR / 1 osobę korzystającą, podczas gdy dla zaproponowanych opcji są o 1520 % wyŜsze. Warianty moŜna równieŜ porównywać np. metodami jakościowymi. Analiza wielokryterialna opiera się w tym względnie na ustaleniu zamkniętego katalogu istotnych cech inwestycji oraz ustaleniu modelu punktowego oceny, w jakim stopniu zaproponowane rozwiązanie spełnia wyznaczone wymogi. NaleŜy przy tym pamiętać, aby lista ocenianych atrybutów określona była obiektywnie, a przyznawane punkty odpowiadały rzeczywistym cechom proponowanych opcji. Przykład 5: Dla wariantów opisanych w poprzednim przykładzie ustalono listę kluczowych cech dotyczących sposobów, form i jakości przyszłego funkcjonowania centrum. Ustalono hierarchę poszczególnych atrybutów poprzez przyporządkowanie wartości mnoŜnikowych dla nadawanych ocen, od 0 do 3 punktów (0 – wartość najmniej korzystna; 3 – wartość najbardziej korzystna). 35 Wariant 1 Cecha Wariant 2 Wariant 3 MnoŜnik Ocena (0-3) Liczba punktów Ocena (0-3) Liczba punktów Ocena (0-3) Liczba punktów Wysokość nakładów 10 2 20 0 0 3 30 Koszty eksploatacji 6 2 12 3 18 1 6 Przychody operacyjne 6 2 12 3 18 1 6 Liczba os. korzystających 5 2 10 2 10 1 5 Zakres oferty sportowej i kulturalnej 3 2 6 2 6 1 3 Oszczędność energetyczna 3 2 6 3 9 0 0 Rozwiązania dla niepełnosprawnych 3 2 6 2 6 1 3 Innowacje informatyczne 3 2 6 2 6 0 0 Estetyka obiektu 3 2 6 2 6 1 3 Suma 42 84 79 56 Najkorzystniejszy okazuje się wariant proponowany – uzyskał 84 punkty w wyniku analizy wielokryterialnej. Dla elementów nieinwestycyjnych do analizy Rysunek 3. Schemat analizy SWOT. wariantów moŜna zastosować opisową metodę weryfikacji silnych i słabych stron (SWOT / TOWS). Polega ona na charakterystyce atutów i ryzyka związanych z realizacją przedsięwzięcia dodatkowo rozdzielonych według ich źródła, t.j. czy wynikają one z cech, na które wnioskodawca moŜe mieć wpływ (cechy wewnętrzne – mocne / słabe strony), czy teŜ wynikają z obiektywnych uwarunkowań zewnętrznych (szanse / zagroŜenia): • Mocne strony (czynniki wewnętrzne pozytywne) atuty to walory podejmowanych działań i sposoby ich organizacji, które w sposób pozytywny wyróŜniają je w otoczeniu. • Słabe strony - (wewnętrzne negatywne) - są konsekwencją ograniczeń zasobów i Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php? title=Plik:SWOT_pl.svg niedostatecznych kwalifikacji. Wymagają szczególnej uwagi podczas analizy ryzyka. Jednocześnie obiektywne rozpoznanie oraz zdefiniowanie słabych stron umoŜliwia ograniczenie występujących zagroŜeń. • Szanse (zewnętrzne pozytywne) - to zjawiska i tendencje w otoczeniu, które odpowiednio wykorzystane staną się impulsem do sukcesu przedsięwzięcia i osiągnięcia zakładanych celów. • ZagroŜenia (zewnętrzne negatywne) - to wszystkie czynniki zewnętrzne, które stanowią bariery dla opracowania, wdroŜenia i uŜytkowania przedsięwzięcia. Analiza SWOT jest narzędziem, które moŜna stosować podczas charakterystyki wszystkich działań przedsięwzięcia oraz faz jego cyklu trwania. 36 4. Charakterystyka wnioskodawcy i partnerów Niniejszy rozdział powinien zawierać informacje słuŜące do ustalenia zakresu i jakości partnerstwa podmiotów realizujących projekt w ramach Programu Współpracy Transgranicznej PL-SK, a takŜe oceny czy wnioskodawca i partnerzy są w stanie zrealizować wspólne przedsięwzięcia oraz zarządzać nim w przyszłości. 4.1. Wnioskodawca i partnerzy NaleŜy dokonać opisu stanu aktualnego podmiotów zaangaŜowanych w realizację projektu wspólnego, w tym uwarunkowań prawnych dla danego typu wnioskodawcy lub partnera: • formę i podstawę prawną utworzenia danego podmiotu, • organ załoŜycielski, • najwaŜniejsze zadania statutowe, • strukturę organizacyjną, • procesu decyzyjnego organów/osób uprawnionych do reprezentacji, • zasad nadzoru nad prowadzoną działalnością, • informacje o zasobach umoŜliwiających efektywne wdroŜenie projektu NaleŜy unikać podawania informacji niezwiązanych z procedurami dotyczącymi zgłaszanego projektu. Informacje podawane w niniejszym punkcie powiązane są z danymi identyfikującymi partnerów – p. 2 formularza wniosku o dofinansowanie. 4.2. Opis zasad partnerstwa Partnerstwo polega na zapewnieniu rzeczywistej Cel Europejska współpraca terytorialna jest współpracy minimum dwóch partnerów z Polski ukierunkowany na umacnianie współpracy i Słowacji, biorących aktywny udział w: transgranicznej poprzez wspólne inicjatywy lokalne i • przygotowaniu dokumentów regionalne, umacnianie współpracy transnarodowej aplikacyjnych – np. projekt jest za pomocą działań sprzyjających zintegrowanemu przygotowywany wspólnie z partnerem z rozwojowi terytorialnemu powiązanemu z priorytetami oraz umacnianie współpracy drugiego państwa poprzez działania Wspólnoty międzyregionalnej (…) koordynujące (np. regularne spotkania). Pracownicy są nawzajem zaangaŜowani w przygotowanie swoich działań w art. 3 ust. 1 lit. c) Rozporządzenia Rady nr 1083/2006. projekcie. • wspólnej realizacji – partnerzy współpracują podczas wykonywania i nadzorowania wykonawstwa robót, dostaw i usług będących przedmiotem przedsięwzięcia, • ustanowieniu wspólnej jednostki lub pracownika do wdroŜenia projektu, np. partnerzy powołują wspólnego koordynatora projektu, odpowiadającego za działania po obu stronach granicy. • wspólnym finansowaniu – środki na wykonanie projektu muszą pochodzić minimum od dwóch partnerów pochodzących z róŜnych państw uczestniczących w programie. 20 Jedną z podstawowych zasad dotyczących partnerstwa w ramach PWT PL-SK jest równość stron. 20 Por. art. 19 Rozporządzenia nr 1080/2006 r., z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1783/1999. 37 Podręcznik Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007-2013, Warszawa 20.03.2008 r., wskazuje na kilka rodzajów partnerstwa: a) projekty, wobec których stosowana jest zasada partnera wiodącego, w tym przedsięwzięcia: • infrastrukturalne i inne projekty odnoszące się do osi priorytetowych 1 i 2, • parasolowe dla mikroprojektów w ramach osi priorytetowej 3, • sieciowe w ramach osi priorytetowej 2 (temat 3). b) projekty infrastrukturalne wdraŜane przez partnera z jednego państwa, które uczestniczy w Programie. Jednak składane projekty muszą spełniać przynajmniej dwa ww. kryteria współpracy. Mając na uwadze powyŜsze modele współpracy transgraniczej w ramach Programu, w niniejszym punkcie naleŜy w sposób szczegółowy określić zasady i podział kompetencji poszczególnych partnerów zaangaŜowanych w poszczególne etapy cyklu Ŝycia projektu (programowanie, formułowanie, obsługę procesu oceny, budowę budŜetu, realizację, ewaluację, długoterminową eksploatację). Zaleca się przedstawić w formie graficznej strukturę, kierunki i charakter wzajemnych uprawnień i obowiązków pomiędzy partnerami, jak równieŜ opisać: • prawną podstawę współpracy, • główne prawa i obowiązki partnera (-ów) związane z realizacją projektu (zwięzły opis podziału zadań między partnerami w ramach zarządzania projektem i wdraŜania działań), • kwestie własności i finansowania przedmiotu projektu po zakończeniu jego realizacji, • zasady rozliczeń i wykonywania płatności, • zagadnienia trwałości projektu, zgodnie z wymogami art. 57 Rozporządzenia nr 1083/2006. Wspólny Sekretariat Techniczny opublikował na stronie internetowej zalecany do stosowania wzór umowy, której przedmiotem jest określenie zasad i procedur współpracy oraz ustalenie wzajemnych zobowiązań partnerów ustanowionych w celu realizacji projektu w ramach PWT PL-SK. We wzorze zamieszczono zasady odnoszące się do prawidłowego zarządzania przez partnerów środkami dofinansowania przyznanymi na realizację przedsięwzięcia, jak równieŜ warunki dotyczące odzyskiwania przez uprawnione podmioty kwot nieprawidłowo wydatkowanych. NaleŜy przy tym uzasadnić, jeŜeli partnerzy uznają za stosowne, wprowadzenie dodatkowych zapisów regulujących zasady wzajemnej współpracy, co zasadniczo jest dopuszczalne. W niniejszym punkcie naleŜy równieŜ opisać ewentualne specyficzne wymogi prawne związane z równicami systemów prawnych Polski i Republiki Słowacji, które mogą mieć wpływ na realizację projektu, a odnoszą się np. do: • warunków udzielania zamówień na wykonawstwo robót, dostaw lub usług, • procedur budowlanych oraz norm technicznych, • ochrony środowiska, • obowiązków informacyjnych (konsultacje społeczne), • odpowiedzialności osób dysponujących środkami publicznymi, • ochrony danych osobowych itd. Zamieszczone informacje powinny stanowić rozwinięcie i uszczegółowienie treści zawartych w p. 2.7 Jakość partnerstwa oraz 2.8 Rola poszczególnych partnerów w projekcie formularza wniosku o dofinansowanie. 4.3. Charakterystyka jednostki odpowiedzialnej za eksploatację inwestycji JeŜeli bieŜącym zarządzaniem inwestycją zajmować się będzie inny niŜ wnioskodawca (lub partner realizujący zakres rzeczowy projektu) podmiot, naleŜy wyjaśnić przyczyny i uwarunkowania 38 formalno prawne związane z przekazaniem praw i obowiązków związanych z uŜytkowaniem danej infrastruktury. Konkretne określenie „organizacyjnej przyszłości” inwestycji jest niezbędne między innymi ze względu na: • problematykę kwalifikowania podatku VAT od nakładów inwestycyjnych, • kwestie pomocy publicznej (udostępnienie infrastruktury w formie konkurencyjnego przetargu znosi przesłanki zaistnienia pomocy publicznej21), • trwałość projektu, w perspektywie 5 lat od chwili jego zakończenia, zgodnie z dyspozycją art. 57 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006, oraz w okresie referencyjnym stosowanym do analiz finansowych i ekonomicznych, • określenie tzw. jednostki analitycznej, której przepływy finansowe będą podstawą analizy finansowej projektu. W związku z powyŜszym naleŜy określić, jaki podmiot będzie zarządzał infrastrukturą powstałą w wyniku realizacji projektu, w tym sposób wyboru podmiotu eksploatującego, jego formę prawną i strukturę własnościową, jak równieŜ zakres nadzoru wnioskodawcy / partnerów. Warto równieŜ uzasadnić, Ŝe sprosta on wymaganiom związanym z bieŜącym utrzymaniem infrastruktury. Informacje te powinny dotyczyć zasobów kadrowych, sprzętowych, organizacyjnych oraz finansowych w aspekcie zdolności do utrzymania rezultatów inwestycji przez co najmniej 5 lat od chwili zakończenia jego realizacji. W zakresie niniejszej analizy naleŜy wziąć pod uwagę dyspozycję art. 57 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006. 4.4. Doświadczenie w realizacji projektów inwestycyjnych W punkcie tym powinna znaleźć się informacja o zakresie projektów inwestycyjnych dotychczas zrealizowanych przez wnioskodawcę (i ew. partnerów). NaleŜy przy tym skupić się na projektach powiązanych terytorialnie, technicznie lub w zakresie celów społeczno-gospodarczych z przedmiotem zgłaszanego wniosku. W szczególności naleŜy podać: • oznaczenie przedmiotu zrealizowanego działania (z faktycznym – w przypadku zakończonych – lub planowanym – w przypadku trwających projektów terminem realizacji), • koszty realizacji, • źródła finansowania, • uzasadnienie związku z przedmiotem lub celami zgłaszanej inwestycji. Atutem projektu będzie równieŜ zaangaŜowanie do jego realizacji osób posiadających doświadczenie w organizowaniu, wykonawstwie i rozliczaniu projektów objętych wsparciem ze źródeł zewnętrznych, a tym szczególnie UE. Podawane informacje powinny być spójne z p. 2.6.1 Doświadczenie Partnera Wiodącego i pozostałych partnerów oraz 2.6.3. Doświadczenie pracowników kluczowych formularza wniosku o dofinansowanie, jak równieŜ z p. 1.4 Powiązania z innymi projektami niniejszego Podręcznika. 21 Zastosowanie mechanizmów zapewniających wolną konkurencję to jeden z tzw. warunków Altmark - zob. orzeczenie ETS z 24.07.2003r. w sprawie Altmark Trans GmbH i Regierungspräsidium Magdeburg (C-280/00). 39 Zagadnienia przedstawione rozdziale 4 Podręcznika powiązane są z kryteriami oceny, w tym: Odniesienie do kryteriów oceny formalnej: • kryteria F 13-14Czy wszyscy Partnerzy projektu są kwalifikowalni w ramach Programu?Czy lokalizacja projektu jest kwalifikowalna w ramach Programu? PWT PL-SK określa kryteria geograficzne oraz listy indykatywnych i kwalifikujących się typów beneficjentów końcowych. Odniesienie do kryteriów oceny merytorycznej Kryterium strategiczne: • kryterium S 1. Odpowiednio szeroki zakres partnerstwa projektu - Ocena tego kryterium odnosi się do struktury partnerstwa, które jest odpowiedzialne za wdroŜenie projektu. NajwaŜniejszym czynnikiem w przypadku tego kryterium jest udowodnienie, Ŝe wybranie partnerzy potrafią zrealizować projekt (zasoby, kompetencje, doświadczenie) oraz są przesłanki aby stwierdzić, Ŝe jest ono autentyczne i trwałe. Kryteria operacyjne: • O 1. Zdolność administracyjna wnioskodawcy (partnerów) do wdroŜenia projektu. Oceny koncentruje się tu dwóch elementach, tj. zdolności wnioskodawcy do współfinansowania projektu oraz jakości wyznaczonego personelu do wykonania projektu. WaŜna jest takŜe: zdolność zapewnienia trwałości rezultatów projektu, instytucjonalna stabilność partnerów, doświadczenia partnerów we wdraŜaniu projektów współfinansowanych przez UE, doświadczenie kluczowego personelu pracującego nad projektem. • O 2. Jakość partnerstwa – ocena związana jest z weryfikacją stopnia, w jakim załoŜenia projektu realizują przesłanki wymienione w art. 19 Rozporządzenia nr 1080/2006 (wspólne przygotowanie, realizacja, personel oraz finansowanie). Wytyczne dla Oceniających. Ocena formalna/kwalifikowalności oraz techniczna wniosku o dofinansowanie, WST PWT, http://pl.plsk.eu/ 40 5. Analiza finansowa Analizę finansową przeprowadza się w celu: • umoŜliwienia oceny rentowności inwestycji oraz efektywności finansowej projektu (a takŜe ewentualnie rentowności zainwestowanego kapitału krajowego), • oceny, czy projekt wymaga dofinansowania, w tym ustalenia właściwego (maksymalnego) dofinansowania z funduszy UE, • wpływu nakładów inwestycyjnych, kosztów i przychodów wynikających z eksploatacji projektu na sytuację finansową wnioskodawcy lub podmiotu odpowiedzialnego za eksploatację przedmiotu projektu (ocena płynności i trwałości finansowej projektu). NaleŜy ja przy tym odróŜnić od analizy ekonomicznej, która ma na celu dokonanie oceny wkładu inwestycji w polepszenie warunków ekonomicznych i jakości Ŝycia w społeczności, podmiotów gospodarczych i środowiska regionów przygranicznych. Analizy finansowe opracowywane dla części projektów realizowanych po obu stronach granicy powinny być sporządzone zgodnie z: • Wytycznymi w zakresie wybranych zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód, z dnia 15 stycznia 2009 r., sygnatura MRR/H/ 14(2)01/2009 (zakres realizowany po stronie polskiej), • Metodický pokyn k vypracovaniu finančnej analýzy projektu, analýzy nákladov a prínosov projektu a finančnej analýzy žiadateľa o NFP v programovom období 2007 – 2013 (zakres realizowany po stronie słowackiej). 22 Ze względu na specyfikę Programu, regulacje prawne obowiązujące w Polsce i na Słowacji (dotyczące kwestii podatkowych, rachunkowości, sposobu wyznaczania taryf, jak równieŜ niektóre parametry analiz wskazane w Metodický... właściwe jest przeprowadzenie 2 odrębnych analiz finansowych i ekonomicznych dla części projektu (inwestycji) realizowanej po stronie polskiej i odrębnie dla części projektu (inwestycji) po stronie słowackiej. Zgodnie z DR nr 4 (p. 2.2.1) projekt naleŜy zdefiniować jako operację o jasno określonych celach, składającą się z całej serii prac, czynności lub usług, której celem jest wykonanie konkretnego, niepodzielnego zadania, posiadającego dokładny gospodarczy lub techniczny charakter. W przypadku, gdy projekt obejmuje kilka równolegle prowadzonych zadań inwestycyjnych, analiza powinna mieć formę skonsolidowaną z punktu widzenia (równocześnie) właściciela infrastruktury (i / lub operatora infrastruktury). Punktem wyjścia do opracowania analizy finansowej projektu jest określenie tzw. jednostki analitycznej oraz wybór metody ustalenia przepływów finansowych związanych z jego realizacją. Wyodrębnienie jednostki analitycznej dokonuje się przede wszystkim ze względu na problematykę własności infrastruktury oraz sposób jej eksploatacji. MoŜliwe rozwiązania przedstawiono poniŜej: Inwestor (wnioskodawca) ponosi nakłady inwestycyjne, a następnie ponosi koszty i uzyskuje przychody z eksploatacji infrastruktury Inwestor (wnioskodawca) ponosi nakłady inwestycyjne, a następnie przekazuje powstałą infrastrukturę do zarządzania odrębnemu podmiotowi Analizę przeprowadza się z punktu widzenia inwestora (wnioskodawcy) Analiza uwzględnia nakłady inwestycyjne poniesione przez inwestora (wnioskodawcę) oraz przychody i koszty wygenerowane przez operatora Analizy sporządza się przy uŜyciu metody przyrostu: inwestycja jest oceniana na podstawie róŜnicy w kosztach i korzyściach między: • opcją zakładająca realizację inwestycji, 22 Wskazany podręcznik jest obowiązkowy tylko dla programów ujętych Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia w RS; naleŜy traktować go jako pomoc przy opracowywaniu analiz finansowych i ekonomicznych. 41 • a alternatywną opcją bez inwestycji. Uproszczony schemat działania przedstawiono poniŜej: Nakłady inwestycyjne Przychody Koszty Prognoza przepływów finansowych wyodrębnionej jednostki analitycznej w przypadku realizacji projektu (A) występują - 5 000 000 EUR wystąpi wzrost + 1 500 000 EUR - 1 400 000 EUR nastąpi spadek (oszczędności) Prognoza przepływów finansowych wyodrębnionej jednostki analitycznej w przypadku braku realizacji (B) - brak - 0 EUR utrzymanie obecnego poziomu + 1 200 000 EUR - 1 600 000 EUR utrzymanie obecnego poziomu Wartości przyrostu = - 5 000 000 EUR = + 300 000 EUR = + 200 000 EUR - 4 500 000 EUR * Znak „-” przy kwocie oznacza wydatek pienięŜny. Znak „+” oznacza wpływ środków. W szczególnie uzasadnionych przypadkach dopuszczalne jest takŜe opracowanie analizy według tzw. metody standardowej. Sytuacja taka moŜe mieć miejsce w przypadku, gdy inwestycja dotyczy rozpoczęcia nowej działalności przez nowopowołany (lub wyodrębniony) do tego podmiot. W takim przypadku moŜliwe jest obiektywne oddzielenie strumienia przychodów, kosztów operacyjnych i nakładów inwestycyjnych na realizację inwestycji od ogólnego strumienia przepływów finansowych podmiotu zgłaszającego wniosek (jeŜeli B= 0 to A-B=A) Pozostałe główne załoŜenia metodologiczne: W celu ujednolicenia zasad i zachowania spójności przygotowywanych analiz naleŜy przyjąć następujące załoŜenia: • punktem wyjścia projekcji finansowych są dane finansowo-księgowe dla jednostki analitycznej za rok poprzedni (lub ostatni dostępny okres), • podane informacje i dane liczbowe powinny odpowiadać dokumentacji technicznej, obowiązującym normom, cenom rynkowym (netto w przypadku, kiedy podatek VAT nie jest kwalifikowany lub brutto w przypadku przeciwnym) i danym statystycznym, • analizy naleŜy wykonywać kierując się zasadami rzetelności oraz ostroŜnej wyceny, • wyjściową (obowiązującą) walutą jest euro, • analizy naleŜy sporządzić w cenach stałych, t.j. z wyeliminowaniem wpływu inflacji na ich zmiany w analizowanym okresie czasu23, • prognoza finansowa sporządzana musi być w okresach rocznych (obrazujących stan zmiennych na 31 grudnia danego roku), • analizy powinny być wiarygodne, tzn. przedstawiać rzetelne i realne szacunki oparte o naleŜycie opisaną i uzasadnioną metodologię. Format zestawień tabelarycznych Zaleca się stosowanie zestawień tabelarycznych zgodnych z układem rachunku przepływów pienięŜnych, rachunku zysków i strat (pomocniczo takŜe bilans dla głównych pozycji projektu), w formacie tabel zgodnym z międzynarodowymi standardami rachunkowości. MoŜna stosować równieŜ 23 Analiza przeprowadzana jest w cenach stałych. JeŜeli jest to konieczne, naleŜy uwzględnić relatywne zmiany cen stałych w rozpatrywanym okresie. W analizie finansowej nie jest uwzględniany wzrost cen w wyniku inflacji. Wszystkie dane wykorzystywane w analizie finansowej (jak np. wysokość wynagrodzeń, ceny materiałów, energii, produktów projektu itp.) naleŜy podawać w cenach stałych. Są to ceny, które będą aktualne w okresie składania wniosku o dofinansowanie. W dłuŜszym horyzoncie czasowym (10 i więcej lat) moŜna zakładać wyrównany wzrost poziomu cen, analiza finansowa powinna w tym horyzoncie uwzględniać juŜ równomierny wzrost poziomu cen, który wynika z innych czynników niŜ inflacja. 42 innego rodzaju zestawienia, jednak powinny one czytelnie prezentować informacje niezbędne do obliczeń wskaźników dyskontowych i luki w finansowaniu (o ile dotyczy). Rachunek przepływów pienięŜnych inwestycji powinien uwzględniać: • przepływy operacyjne, w tym przychody oraz koszty operacyjne (lub zysk netto przeniesiony z rachunku zysków i strat), skorygowane o amortyzację oraz zmianę kapitału obrotowego, • przepływy inwestycyjne, w tym nakłady inwestycyjne, nakłady odtworzeniowe (niestanowiące kosztów bieŜącej działalności) oraz wpływy ze sprzedaŜy środków majątkowych (wartość rezydualną), • przepływy finansowe, wśród których wyróŜnić naleŜy wpłaty środków krajowych (wnioskodawca, partnerzy), wpłaty i spłaty kapitału kredytów, wpłatę dotacji z EFRR. Zaleca się, aby wydatki oznaczane były znakiem „-” (wartości ujemne), natomiast wpływy środków pienięŜnych „+” lub pozostawiane bez znaku (wartości dodatnie). Ww. zestawienia dla prognoz: wariantu bez realizacji inwestycji, wariantu z realizacją inwestycji oraz wartości róŜnicowych powinny być zamieszczone w treści lub w formie jednoznacznie oznaczonych załączników do opracowania zawierającego analizę finansową i ekonomiczną. Tabele powinny obejmować wymagany okres referencyjny (w kolumnach lub wierszach tabeli naleŜy przedstawiać wartości dla kaŜdego wymaganego roku). Przedstawione czynniki i ich wartości powinna cechować: • pewność lub obiektywnie wysokie prawdopodobieństwo zaistnienia, • racjonalna metodologia oszacowania (poparta np. normami, obowiązującymi stawkami opłat, cenami rynkowymi, przeprowadzonymi badaniami naukowymi, statystyką). Wskazówki dotyczące stosowania metodologii DCF: Jako podstawową metodę analizy finansowej przyjmuje się metodologię zdyskontowanego przepływu środków pienięŜnych (ang. Discounted Cash Flow – zwana dalej metodologią/analizą DCF)24, co oznacza, Ŝe prognozowane zmienne dotyczą faktycznych wpływów lub wydatków pienięŜnych (pomija się przepływy wyłącznie księgowe np. amortyzację i rezerwy), a wyniki analiz podawane są w wartościach zdyskontowanych (metoda uwzględnia spadek rzeczywistej wartości pieniądza w czasie). Prognoza obejmować powinna okres referencyjny, ustalony zgodnie z obowiązującymi wytycznymi i DR nr 4 (wskazówki dla najwaŜniejszych typów inwestycji przedstawiono w części szczegółowej Podręcznika), liczony od roku złoŜenia wniosku o dofinansowanie. Przepływy związane z realizacją inwestycji (w tym nakłady na jej przygotowanie), poniesione przed rokiem złoŜenia wniosku o dofinansowanie powinny zostać uwzględnione w analizie w pierwszym roku odniesienia (tzn. roku złoŜenia wniosku) w wartościach niezdyskontowanych. 24 Dokument roboczy nr 4 (…), s. 6. 43 Zasadą jest stosowanie cen stałych tj. ceny z roku złoŜenia wniosku o dofinansowanie, przy prognozowaniu zmian cen w okresie referencyjnym nie bierze się pod uwagę wpływu inflacji. Odstępstwa od tej reguły wymagają konkretnego uzasadnienia ze strony wnioskodawcy/partnera oraz przedstawienia wiarygodnej prognozy inflacji dla okresu referencyjnego. Nominalna stopa dyskontowa dla analizy finansowej wynosi 5% (ceny stałe). Do obliczenia współczynników dyskontowych wykorzystywany jest wzór: gdzie: at – współczynnik dyskontowy, r – przyjęta stopa dyskontowa, t – bieŜący okres dyskontowy Zestawienie współczynników dyskonta dla stóp procentowych: 5,0% (analiza finansowa w cenach stałych), 5,5 % (analiza ekonomiczna), 8 % (analiza finansowa w cenach zmiennych, w tym 3 % inflacja). Tabela 1. Współczynniki dyskontowe. stopa dyskontowa okres dyskontowy 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 5% 1,0000 0,9524 0,9070 0,8638 0,8227 0,7835 0,7462 0,7107 0,6768 0,6446 0,6139 0,5847 0,5568 0,5303 0,5051 5,50% 1,0000 0,9479 0,8985 0,8516 0,8072 0,7651 0,7252 0,6874 0,6516 0,6176 0,5854 0,5549 0,5260 0,4986 0,4726 8% 1,0000 0,9259 0,8573 0,7938 0,7350 0,6806 0,6302 0,5835 0,5403 0,5002 0,4632 0,4289 0,3971 0,3677 0,3405 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 5% 0,4810 0,4581 0,4363 0,4155 0,3957 0,3769 0,3589 0,3418 0,3256 0,3101 0,2953 0,2812 0,2678 0,2551 0,2429 5,50% 0,4479 0,4246 0,4024 0,3815 0,3616 0,3427 0,3249 0,3079 0,2919 0,2767 0,2622 0,2486 0,2356 0,2233 0,2117 8% 0,3152 0,2919 0,2703 0,2502 0,2317 0,2145 0,1987 0,1839 0,1703 0,1577 0,1460 0,1352 0,1252 0,1159 0,1073 stopa dyskontowa okres dyskontowy Źródło: Opracowanie własne. Na potrzeby dyskontowania pierwszy rok okresu odniesienia traktowany jest jako „rok zerowy” (t=0; współczynnik dyskontowy =1) prognoza przepływów pienięŜnych powinna obejmować okres od roku zerowego do roku n, gdzie n oznacza liczbę lat okresu odniesienia przyjętego do analizy pomniejszoną o 1 (t.j. dla okresu 30 lat: 0, 1, 2, 3, (…), 28, 29). Przykład 6: Inwestycja dotyczy infrastruktury domu kultury (Zgodnie z DR nr 4 to tzw. „inne usługi” – okres referencyjny trwa 15 lat). W roku 2008 poniesiono wydatki w kwocie 50000 EUR. Wniosek składany jest w roku 2009. Inwestycja zostanie zakończona w roku 2010. Zmiany związane z wzrostem przychodów i kosztów wystąpią od 2011 roku. 44 Okres dyskontowy 0 0 1 2 3 4 5 6 7 (…) 13 14 Rok kalendarzowy 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 (…) 2022 2023 1,0000 1,0000 0,9524 0,9070 0,8638 0,8227 0,7835 0,7462 0,7107 (…) 0,5303 0,5051 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Współczynnik dysk. (5%) Nakłady inwestycyjne Nakłady zdyskontowane 70000,00 250000,00 -50000,00 70000,00 238095,24 -50000,00 Przychody (przyrost) Przychody zdyskontowane 5000,00 5000,00 5000,00 5000,00 5000,00 5000,00 5000,00 (…) 0,00 0,00 Koszty (przyrost) 4761,90 4535,15 4319,19 4113,51 3917,63 3731,08 3553,41 (…) 5000,00 5000,00 (…) 2651,61 2525,34 3600,00 3700,00 3800,00 3900,00 4000,00 4100,00 -3333,33 (…) 3265,31 3196,20 3126,27 3055,75 2984,86 2913,79 4700,00 4800,00 1400,00 1300,00 1200,00 1100,00 1000,00 900,00 (…) 248500,00 2492,51 2424,33 1269,84 1122,99 987,24 861,88 746,22 639,61 (…) 300,00 200,00 236666,67 -3500,00 Koszty zdyskontowane 0,00 Wynik finansowy Σ wynik nominalny 0,00 70000,00 -50000,00 70000,00 358100,00 348902,66 -50000,00 Wynik zdyskontowany Σ wynik zdyskontowany25 0,00 Zagadnienia przedstawione rozdziale 5 Podręcznika – poprawność analizy finansowej powiązane są z kryteriami oceny, w tym: Kryteria operacyjne: • O 3. Jakość budŜetu. BudŜet projektu powinien pozostawać w ścisłym związku z opisami zaplanowanych przez wnioskodawcę i partnerów działań. Równie waŜnym elementem oceny jest analiza kosztów jednostkowych infrastruktury i wyposaŜenia w odniesieniu do cen rynkowych. • O 2. Jakość partnerstwa – ocena związana jest z weryfikacją stopnia, w jakim załoŜenia projektu realizują przesłanki wymienione w art. 19 Rozporządzenia nr 1080/2006 (wspólne przygotowanie, realizacja, personel oraz finansowanie). Wytyczne dla Oceniających. Ocena formalna/kwalifikowalności oraz techniczna wniosku o dofinansowanie, WST PWT, http://pl.plsk.eu/ 5.1. Charakterystyka nakładów inwestycyjnych W punkcie tym naleŜy przedstawić informacje związane z wartością (oraz sposobem jej ustalenia) poszczególnych rodzajów wydatków niezbędnych do realizacji inwestycji, czasem trwania kluczowych faz realizacji przedsięwzięcia, jak równieŜ odnieść się do kwestii trwałości eksploatacyjnej przedmiotu inwestycji, związanej z kalkulacjami umorzenia majątku i ustaleniem planów utrzymania jego funkcjonalności w zamierzonym okresie referencyjnym. Zgodnie z Podręcznikiem CBA, 2008, s. 40 do nakładów inwestycyjnych naleŜy zaliczyć takŜe wydatki na studia przygotowawcze (łącznie z dokumentacją techniczną i finansowo-ekonomiczną), koszty poniesione w fazie wdroŜeniowej, umowy na wybrane usługi konsultingowe. Harmonogram powinien przedstawiać informacje na temat terminów rozpoczęcia, czasu trwania i terminów zakończenia najwaŜniejszych etapów inwestycji, w tym: 25 W uproszczeniu – przedstawiona w przykładzie wartość „Σ wynik zdyskontowany” oznacza NPV/c inwestycji. 45 • w zakresie fazy przygotowawczej (zawiązanie partnerstwa, opracowanie dokumentacji, uzyskanie uprawnień do realizacji inwestycji), • ramowych terminów oceny projektu, • realizacji procedur wyłonienie wykonawcy/-ów, • realizacji głównych etapów prac budowlanych, dostaw i usług, • termin końcowego rozliczenia projektu. Istotne jest ustalenie wartości nakładów zaplanowanych do poniesienia w kaŜdym roku realizacji inwestycji, gdyŜ ma to odzwierciedlenie w tabelach przepływów pienięŜnych analizy finansowej. Harmonogram powinien uwzględniać czas trwania poszczególnych operacji, zastosowaną technologię, ryzyko opóźnień (np. wynikających z protestów podczas procedur o udzielenie zamówień publicznych lub warunków atmosferycznych, czasu trwania procedur pozyskiwania dofinansowania zewnętrznego itd.). NaleŜy równieŜ przestrzegać terminów kwalifikowalności kosztów oraz ostatecznych terminów rozliczenia projektów określonych dla PWT PL-SK. Zaleca się prezentację terminarza realizacji w postaci harmonogramu rzeczowo-finansowego, który przedstawia nakłady ponoszone na poszczególne składniki inwestycji (lub etapy). Powinien on być spójny z informacjami w p. 3.7 Okres realizacji projektu oraz 3.9 Etapy realizacji projektu formularza wniosku o dofinansowanie, a takŜe z propozycjami budŜetu projektu stanowiącymi załącznik do wniosku. Interesującym narzędziem prezentacji graficznej rozkładu realizacji projektu w czasie jest wykres Gantta, który czytelnie przedstawia czas realizacji zadań oraz zaleŜności pomiędzy nimi. Dodatkowo opracować moŜna np. wykres analizy sieciowej (PERT) lub analizę elementów krytycznych (CPM) wraz z wskazaniem czynników ryzyka mogących wpłynąć na opóźnienia w realizacji projektu. Rysunek 4. Przykładowy wykres Gantta oraz diagram PERT dla projektu inwestycyjnego. Źródło: Przykład opracowano za pomocą programu Ganttproject.biz Zaleca się równieŜ przedstawienie kalkulacji kosztów jednostkowych projektowanej infrastruktury / wyposaŜenia, zwłaszcza w przypadku typowych inwestycji liniowych, np. dla przebudowy / budowy drogi – koszt 1 m2 ; dla sieci wodociągowych i kanalizacyjnych – koszt budowy 1 mb instalacji. Prosta kalkulacja kosztów jednostkowych nie moŜe być przy tym jedyną metodą oceny 46 „odpowiedniości” nakładów względem produktów, ze względu na oczywiste róŜnice uwarunkowań technicznych, geologicznych, rynkowych związanych z wykonaniem inwestycji. W związku z długim okresem przewidywanej eksploatacji inwestycji powiązanej z technicznym i ekonomicznym zuŜyciem wytworzonych środków trwałych, analiza finansowa powinna uwzględniać kalkulację amortyzacji wartości środków trwałych. Metoda liniowa (inaczej równomierna lub Powinna być ona wykonana dla poszczególnych proporcjonalna) opiera się na załoŜeniu, Ŝe składników majątku metodą liniową (równa wartość zuŜycie środka trwałego i utrata jego wartości odpisów w kaŜdym roku). jest taka sama w kaŜdym okresie. Wartość Okres amortyzacji dla kaŜdego typu aktywów powinien odzwierciedlać jego ekonomicznie uzasadniony okres uŜytkowania, w oparciu o jego oczekiwaną przydatność eksploatacyjną, a nie minimalny okres amortyzacji wynikający z właściwych przepisów podatkowych. W przypadku, gdy poszczególne elementy projektu posiadają róŜne okresy uŜytkowania (i róŜne stawki amortyzacji liniowej), poszczególne kalkulacje trzeba wyodrębnić. odpisu jest równa w kaŜdym roku - np. jeśli okres amortyzacji środka trwałego obejmuje 15 lat, to co rok będzie odpisywana w koszty 1/15 część wartości tego środka trwałego). Ar = W × s gdzie: Ar - amortyzacja roczna, W - cena nabycia lub koszt wytworzenia, s – przyjęta stawka % amortyzacji. W punkcie niniejszym naleŜy równieŜ wskazać, czy w okresie prognoz finansowych wnioskodawca zaplanował ponoszenie ewentualnych nakładów odtworzeniowych oraz uzasadnić ich częstotliwość i przewidywaną wartość. Zgodnie z definicją zawartą w Wytycznych MRR „przyjęto, Ŝe przy obliczaniu luki w finansowaniu nakłady odtworzeniowe projektu ujmowane są razem z kosztami operacyjnymi, gdyŜ ponoszone są w fazie operacyjnej projektu. W związku z tym brane są one pod uwagę przy wyliczaniu przychodów netto projektu (DNR), a nie zdyskontowanych kosztów inwestycyjnych (DIC)”26. Nie naleŜy ich mylić z kosztami bieŜących napraw, remontów i konserwacji zaliczanych do osobnych kategorii rodzajowych kosztów operacyjnych. Nakłady odtworzeniowe naleŜy więc ujmować w analizie zgodnie z metodą kasową, t.j. w całości w momencie ich poniesienia (nie oblicza się amortyzacji nakładów odtworzeniowych). Wnioskodawca powinien szczegółowo uzasadnić we wniosku o dofinansowanie konieczność poniesienia tych nakładów dla zapewnienia operacyjności inwestycji. Zgodnie z DR nr 4 wartość rezydualna występuje wtedy, gdy rzeczywisty okres gospodarczego Ŝycia inwestycji przekracza dany okres referencyjny. Wyliczona dla ostatniego roku analizy wartość bieŜąca środków trwałych stanowiących przedmiot projektu moŜe być podstawą ustalenia wartości rezydualnej, która uwzględniana jest między innymi w kalkulacji dochodów generowanych przez projekt (powiększa wpływy inwestycji, obok przychodów w rozumieniu art. 55 ust. 1 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006). W przypadku decyzji o likwidacji inwestycji na koniec okresu referencyjnego, naleŜy skorygować wartość rezydualną o przewidywane koszty likwidacyjne. Podobnie, w przypadku konieczności usunięcia ewentualnych skutków realizacji inwestycji takich jak np. zanieczyszczenie środowiska, wartość rezydualną na koniec okresu referencyjnego naleŜy pomniejszyć o przewidywane koszty. 26 NaleŜy przy tym stwierdzić, Ŝe podejście MRR przyjęte na wniosek KE, nie odpowiada ogólnie przyjętym zasadom rachunkowości, zgodnie z którymi nakłady odtworzeniowe powodują wzrost wartości środków trwałych, co oznacza, Ŝe podlegają amortyzacji. 47 DR nr 4 dopuszcza równieŜ moŜliwość skalkulowania wartości rezydualnej w oparciu o oszacowanie całości dochodów wygenerowanych przez infrastrukturę po upływie okresu referencyjnego, pomniejszonych o odpowiadające im koszty operacyjne oraz o zmianę w kapitale obrotowym, przy czym koszty powinny uwzględniać nakłady odtworzeniowe niezbędne do utrzymania inwestycji.27 Obliczona w ten sposób wartość rezydualna nie powinna być niŜsza niŜ wartość księgowa netto aktywów inwestycji i związanych z nim inwestycji odtworzeniowych. W kaŜdym przypadku naleŜy jednak uzasadnić przesłanki wybranej metody ustalenia wartości rezydualnej. Metoda oszacowania przyszłych dochodów projektu – tzw. metoda renty doŜywotniej wymaga zastosowania poniŜszego wzoru: RV = FCF i gdzie: RV – wartość rezydualna po zakończeniu okresu referencyjnego, i – stopa dyskontowa, FCF – poziom wolnych przepływów pienięŜnych obliczony jako suma przychodów operacyjnych z ostatniego roku okresu referencyjnego pomniejszony o sumę odpowiadających im kosztów operacyjnych (zawierających niezbędne nakłady odtworzeniowe) oraz skorygowany o zmianę kapitału obrotowego. NiezaleŜnie od wybranej według powyŜszych zasad kalkulacji wartości rezydualnej: − w przypadku gruntów - wartość rezydualna wynosi 100% wartości początkowej (wartość nabytych w ramach projektu gruntów nie podlega umorzeniu), − w przypadku, w którym budynki uŜyteczności publicznej będące przedmiotem projektu (np. szpitale, muzea, szkoły publiczne, uniwersytety) będą wykorzystywane w tym samym celu po zakończeniu okresu odniesienia i nie ma moŜliwości potencjalnego osiągnięcia korzyści finansowej w wyniku sprzedaŜy obiektu, moŜna przyjąć, iŜ wartość rezydualna wynosi 0. Zasady dotyczące określania wartości rezydualnej oraz amortyzacji nie mają zastosowania dla inwestycji, w których nie przewidziano robót budowlanych, zakupów wyposaŜenia lub wartości niematerialnych i prawnych. 5.2. Źródła finansowania W punkcie tym powinien znaleźć się opis źródeł finansowania nakładów inwestycyjnych projektu, w tym: • w zakresie kosztów kwalifikowanych – wnioskowaną kwotę dotacji z EFRR, środki wnioskodawcy, partnerów oraz inne krajowe środki publiczne (np. dotacje udzielone z budŜetu centralnego), • źródła pokrycia wydatków niekwalifikowanych w ramach projektu. PowyŜsze dane najlepiej przedstawić w tabeli zawierającej wyszczególnienie ww. kwot wkładu własnego oraz wnioskowanej dotacji w poszczególnych latach realizacji projektu. 27 DR nr 4, s. 7 (polska wersja językowa). 48 Przykład 7: razem po stronie polskiej po stronie słowackiej Działa Źródło: nia Wydatki kwalifikowane (EUR) Wydatki niekwalifikowane (EUR) ogółem 2009 2010 2011 EFRR Partner wiodący gmina X dotacja celowa ministerstwa Z Razem (SK) 700000,00 105000,00 210000,00 385000,00 150000,00 22500,00 50000,00 EFRR ogółem 2011 700000,00 45000,00 82500,00 80000,00 10000,00 20000,00 50000,00 230000,00 7500,00 15000,00 27500,00 900000,00 135000,00 270000,00 300000,00 45000,00 90000,00 50000,00 7500,00 15000,00 20000,00 3000,00 6000,00 Razem (PL) 370000,00 55500,00 111000,00 EFRR 1000000,00 150000,00 300000,00 270000,00 40500,00 81000,00 148500,00 92000,00 10000,00 32000,00 50000,00 362000,00 1270000,00 190500,00 381000,00 698500,00 92000,00 10000,00 32000,00 50000,00 1362000,00 współfinansowanie krajowe Razem 0,00 0,00 2010 0,00 Partner - gmina Y Partner stowarzyszenie Z 0,00 2009 0,00 50000,00 495000,00 80000,00 10000,00 20000,00 50000,00 980000,00 165000,00 0,00 0,00 0,00 Wydatki całkowite 0,00 0,00 300000,00 27500,00 12000,00 0,00 12000,00 0,00 62000,00 11000,00 0,00 0,00 0,00 20000,00 203500,00 12000,00 0,00 12000,00 0,00 550000,00 0,00 0,00 382000,00 1000000,0 0 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Wysokość dofinansowania projektu naleŜy wyrazić teŜ procentowo w odniesieniu do wydatków kwalifikowanych. W trakcie opracowywania budŜetu projektu oraz struktury jego finansowania naleŜy zwrócić uwagę na obowiązujące dla danego obszaru tematycznego PWT PL-SK limity wartości całkowitej, kosztów kwalifikowanych i dotacji. Projekt powinien określać konkretne źródła finansowania wydatków niekwalifikowanych. Podczas prezentacji źródeł finansowania przedsięwzięcia nieodzowne jest wskazanie sposobów zapewnienia płynności finansowej projektu w trakcie jego realizacji (w tym elementów inwestycyjnych realizowanych po stronie słowackiej i polskiej). Pomimo zapewnienia dofinansowania w formie umowy z IZ PWT PL-SK istnieje znaczne ryzyko występowania opóźnień w płatnościach, nawet w przypadku moŜliwych zaliczek, co wynika ze znacznej komplikacji procesu weryfikacji i certyfikacji wniosków o płatność. Do przykładowych metod zapobiegania ryzyku utraty płynności w trakcie realizacji projektu moŜna zaliczyć: • kredyty typu pomostowego (na sfinansowanie wydatków do czasu wpływu środków EFRR), • utworzenie rezerw środków własnych, • etapowe rozliczanie inwestycji, • uwzględnienie w umowach z wykonawcami dłuŜszych terminów płatności. W przypadku finansowania wkładu własnego za pomocą środków poŜyczonych naleŜy określić podstawowe zakładane parametry: wartość kapitału kredytu, waluta kredytu, oprocentowanie (stałe czy zmienne), okres kredytowania, okres karencji, prowizja, rodzaj spłat (miesięcznie, kwartalnie, rocznie). Dane te wpływać będą na wysokość kosztów finansowych inwestycji (element rachunku zysków i strat). 5.3. Analiza popytu, cen i przychodów Analiza popytu na oferowane w wyniku realizacji inwestycji usługi i produkty dotyczy w praktyce kaŜdego rodzaju inwestycji, która moŜe być realizowany w ramach PWT PL-SK. Analiza popytu stanowi szczegółową prezentację metod badania oraz pomiaru populacji objętej bezpośrednimi 49 rezultatami inwestycji, odnoszącymi się do liczby osób lub podmiotów korzystających z projektowanej infrastruktury w powiązaniu z liczbą świadczonych w jej wyniku usług. Uzasadnienie prezentowanych dla inwestycji wartości ilościowych jest szczególnie waŜne, jeŜeli korzystanie z infrastruktury jest odpłatne, a więc np. uruchomienie centrum informacji turystycznej, obiektów infrastruktury sportowej, edukacyjnej, centrów kulturalnych, gdzie przynajmniej część przewidywanej działalności moŜe być związana z odpłatnym świadczeniem usług, sprzedaŜą towarów lub produktów. Analiza popytu Brak odpłatności: • prezentacja metody oszacowania ilości korzystających (świadczonych usług), • ustalenie przewidywanej liczby osób korzystających (świadczonych usług), Występuje sprzedaŜ: • prezentacja metody oszacowania ilości korzystających (świadczonych usług), • prezentacja metody oszacowania cen, • analiza elastyczności cenowej popytu na proponowane usługi, • ustalenie przewidywanej liczby osób korzystających (świadczonych usług), Liczba uŜytkowników oraz zakres oferowanych usług są silnie uzaleŜnione od załoŜeń i opisów, jakie zostały poczynione w części opisowej: Analizowanie popytu wymaga rozwaŜenia następujących kwestii: • zdolności i chęci do kupowania, • waŜności potrzeb grup docelowych, której inwestycja dotyczy, • ceny usług substytucyjnych, • wielkość potencjalnego rynku dla rezultatów inwestycji, • sposobów konkurencji pozacenowej, • segmentacji rynku, • zachowania klientów. Analiza popytu zajmuje się przewidywaniem interakcji pomiędzy poziomem ceny a popytem; w przypadku inwestycji, które mogą być realizowane w ramach PWT PL-SK najczęściej parametrem oszacowania poziomu ilościowego popytu będzie: • elastyczność cenowa popytu, która wskazuje wraŜliwość popytu na zmianę ceny, • elastyczność dochodowa popytu, która pokazuje zaleŜności między zmianami popytu a zmianami dochodów ludności. 28 Znajomość elastyczności pozwala przewidzieć reakcję rynku na zmianę ceny, kosztów związanych z korzystaniem z rezultatów inwestycji lub dochodów mieszkańców. Oczywiście zmiany te nie muszą być proporcjonalne (i najczęściej nie są). JeŜeli będziemy obniŜali cenę i w pewnym momencie będziemy mieli największy przyrost popytu, wtedy moŜemy powiedzieć, Ŝe popyt jest elastyczny. Sytuacja taka najczęściej występować będzie w przypadku obiektów turystycznych, ogólnodostępnej infrastruktury sportowej oraz działalności kulturalnej, w związku z czym naleŜy przyjrzeć się rynkowi usług substytucyjnych (konkurencji). JeŜeli sprzęŜenie pomiędzy ceną (dochodem ludności) a ilością usług jest mniej niŜ proporcjonalne, popyt moŜna określić jako nieelastyczny. Zwykle nieelastyczny popyt dotyczy zaspokajania zasadniczych potrzeb danej grupy docelowej – 28 Por. Begg D., Mikroekonomia, PWE, Warszawa 2003, s. 113-114. W analizach nie ma potrzeby wyliczania wskaźników elastyczności, naleŜy ją jednak wziąć pod uwagę podczas uzasadniania załoŜonych cen. 50 zaopatrzenia w wodę, czystego środowiska, dostępności komunikacyjnej, dostępności do usług edukacyjnych. Szacunek liczby uŜytkowników rezultatów inwestycji oraz zakres oferowanych usług przy załoŜeniu zarówno realizacji inwestycji, jak i przy normalnej działalności wnioskodawcy/operatora, naleŜy przedstawić za pomocą tzw. modelu róŜnicowego. Oszacowanie popytu moŜe być trudne dla wnioskodawcy, niemniej jednak naleŜy dołoŜyć wszelkich starań, aby załoŜenia co do zakresu planowanych/oferowanych usług były oszacowane realnie i były moŜliwe do osiągnięcia przez wnioskodawcę / operatora. W przypadku nowych usług (budowa nowej infrastruktury) analizy popytu i cen naleŜy oprzeć na metodach: • kosztowych (odniesienia do prognozowanego poziomu kosztów jednostkowych powiększonych o ewentualną marŜę zysku), • porównawczych (odniesienia do poziomu cen i popytu na usługi substytucyjne), Natomiast w przypadku inwestycji dotyczących przebudowy lub rozbudowy istniejącej infrastruktury punktem wyjścia do analizy popytu będą niewątpliwie dane historyczne związane z liczbą osób korzystających z dotychczasowej oferty danej jednostki oraz prognozy zmian ilościowych i cenowych w związku z poprawą jakości i nową ofertą. Wyjątkiem będą tu inwestycje dotyczące infrastruktury drogowej, gdzie prognoza popytu (SDR) oparta jest na modelu parametrycznym (patrz aneks dot. infrastruktury drogowej). Uwaga! dane dotyczące prognozy popytu są bezpośrednio związane z szacunkami rezultatów inwestycji. NaleŜy zapewnić spójność ww. informacji. Stosowane przez wnioskodawcę/operatora ceny mogą ulegać zmianom w okresie, dla którego sporządzane są prognozy finansowe29. Analiza popytu i cen, w tym zwłaszcza inwestycji dot. infrastruktury sportowej, turystycznej i kulturalnej, powinna uwzględniać kwestie zmian jej atrakcyjności wraz z upływem czasu – cykl Ŝycia produktów inwestycji (zmiany cen w fazach: wprowadzenia, wzrostu, dojrzałości i schyłkowej). Przy obliczeniach naleŜy uwzględnić: • okres odniesienia właściwy dla danej kategorii inwestycji, • kategorię inwestycji, • zwykle oczekiwaną rentowność dla danej kategorii inwestycji, • zastosowanie zasady „zanieczyszczający płaci” • oraz, w stosownych przypadkach, zasadę sprawiedliwości w powiązaniu ze względną zamoŜnością danego państwa członkowskiego. - art. 55 ust. 1 Rozp. 1083/2006 Rentowność oznacza ocenę (dokonaną w syntetycznej formie) efektywności zainwestowanego w inwestycję kapitału. Polega ona na zestawieniu kwoty moŜliwych do osiągnięcia nadwyŜek operacyjnych z kwotą, jaka została wydatkowana na dane przedsięwzięcie. Dokument Roboczy nr 4 (s. 14) wskazuje na konieczność zmierzenia wewnętrznej stopy zwrotu z inwestycji, czyli stopy dyskontowej, która powoduje, Ŝe zdyskontowany przepływ kosztów i dochodów z inwestycji wynosi zero. Analiza przychodów powinna uwzględniać rynkową dochodowość sektora gospodarki, którego dotyczy inwestycja. Zgodnie ze stanowiskiem ekspertów KE przedstawionym w ww. Dokumencie do sektorów, w których oczekiwana rentowność jest stosunkowo wysoka naleŜą między innymi inwestycje w zakresie telekomunikacji oraz turystyki. Rentowność średnio-niską i niską wykazują natomiast przedsięwzięcia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, transportu publicznego, edukacji. 29 przy czym zmiany te nie będą dotyczyć inflacji. 51 Zasada „zanieczyszczający płaci” wynika wprost z postanowień Traktatu o WE dotyczących wspólnej polityki w zakresie ochrony środowiska (art. 174). Oznacza ona, Ŝe sprawcy szkód w środowisku powinni ponosić koszty zapobiegania tym szkodom lub naprawiania ich skutków. Zasada ta ma bardzo istotne znaczenie dla kształtowania polityki taryfowej, zwłaszcza w inwestycjach dotyczących infrastruktury środowiskowej. Zgodnie z ww. zasadą w większości przypadków nie powinno występować jakiekolwiek publiczne dofinansowanie działalności operacyjnej, bowiem koszty funkcjonowania inwestycji powinni w całości ponosić sprawcy zanieczyszczeń.30 Przykład 8: W gminie obowiązuje stawka 0,95 EUR/ 1 m3 odprowadzonych do sieci kanalizacyjnej nieczystości. W wyniku realizacji inwestycji dotyczącej budowy nowych odcinków sieci, w większości w układzie ciśnieniowym, wstępnie skalkulowane koszty oczyszczenia 1 m3 ścieków wynoszą 1,15 EUR. Władze gminy podjęły decyzję o finansowaniu róŜnicy poprzez dopłatę z budŜetu jednostki samorządowej. Zastosowanie zasady „zanieczyszczający płaci” będzie w tym przypadku polegało na wycofaniu się z dopłat budŜetowych oraz podniesieniu cen taryfowych dla dostawców ścieków minimum do poziomu zapewniającego bilansowanie się kosztów i przychodów operacyjnych. Podkreślenia wymaga, Ŝe zastosowanie zasady „zanieczyszczający płaci” w przypadku przedsięwzięć naleŜących do kategorii projektów generujących dochód oznacza z reguły zmniejszenie poziomu dofinansowania wobec wyznaczonych maksymalnych progów dla poszczególnych osi priorytetowych PWT PL-SK. Amortyzacja powinna być uwzględniana w kalkulacji kosztów operacyjnych przynajmniej w zakresie, w którym odnosi się do części nakładów inwestycyjnych finansowanych z krajowych środków publicznych. Podstawowym wyjątkiem od zasady „zanieczyszczający płaci”, przewidzianym w art. 175 ust. 5 Traktatu o WE oraz art. 55 Rozporządzenia nr 1083/2006 jest uwzględnianie w obliczaniu cen względnej zamoŜności grup docelowych (zasada „dostępności cenowej”). Oznacza ona, Ŝe istnieje wyznaczony próg kwotowy, który ogranicza wysokość opłat pobieranych od podmiotów zanieczyszczających środowisko. Maksymalny poziom opłat ustalony został w DR nr 4, s. 23 oraz – dla Polski - w: Wytycznych MRR z 15.01.2009 r., s. 8, 28 i w Wytycznych JASPERS, s. 6. NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe poziomy przystępności cenowej są róŜne w zaleŜności od przedmiotu inwestycji oraz róŜne dla Słowacji i Polski. PoniŜej przedstawiono najczęściej występujące błędy w kalkulacji cen dotyczące naruszenia zasad „zanieczyszczający płaci” i „dostępności cenowej”. Przykład 9: Rok [n+…] 0 1 2 3 4 5 6 7 Koszty operacyjne jednostkowe [EUR / m3] Dochód do dyspozycji [EUR / 1 os. / mies.] Ilość wody i ścieków [m3/mies./os.] 1,25 1,26 1,28 1,29 1,31 1,34 1,37 1,39 138,66 140,74 145,10 150,46 157,17 165,91 173,20 179,56 3,60 3,60 3,60 3,60 3,60 3,60 3,60 3,60 1,27 -0,02 4,57 1,28 -0,02 4,62 1,30 -0,02 4,66 1,31 -0,02 4,71 1,31 0,00 4,72 1,32 0,02 4,76 1,34 0,03 4,81 1,35 0,04 4,86 3,30% 3,28% 3,21% 3,13% 3,00% 2,87% 2,78% 2,71% Cena jednostkowa Koszt - cena = Koszt [EUR / 1 os.] Wydatki / dochód do dyspozycji 30 Patrz teŜ Komunikat Komisji COM nr 344 z 1 lipca 1999 r. w sprawie wytycznych do programu dotyczącego funduszy strukturalnych i ich koordynacji z Funduszem Spójności. 52 Zgodnie z Wytycznymi JASPERS dostępność cenowa usług zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków wynosi do 3 % dochodów do dyspozycji gospodarstw domowych. Poziom dochodów skalkulowano na podstawie Wariantów rozwoju gospodarczego Polski, stanowiących załącznik do Wytycznych MRR. Obecnie stosowane na terenie gminy opłaty za dostawę wody i odprowadzenie nieczystości są zbyt wysokie. RównieŜ bezpośrednio po zakończeniu realizacji inwestycji (zaplanowanym na rok n+2) będą one przekraczały próg dostępności cenowej. Równowaga pomiędzy jednostkowymi kosztami operacyjnymi a moŜliwościami ponoszenia opłat przez mieszkańców gminy występuje w roku n+4. Natomiast od roku n+5 zaplanowane taryfy są niŜsze od moŜliwych do zastosowania (spełniona zasada „dostępności cenowej”), jednak nie wystarczają one do pokrycia bieŜących kosztów funkcjonowania wybudowanej instalacji (naruszenie zasady „zanieczyszczający płaci”). W oparciu o wyniki analiz ilościowych popytu oraz kalkulacji cen ustalane są przychody inwestycji. Wśród przychodów w szczególny sposób naleŜy wyróŜnić przychody spełniające przesłanki art. 55 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 (t.j. stanowiące opłaty ponoszone bezpośrednio przez korzystających oraz przychody z tytułu sprzedaŜy gruntu lub budynków lub dzierŜawę gruntu lub najem budynków, lub wszelkie inne odpłatne świadczenie usług), gdyŜ przychody te będą stanowiły element uwzględniany w obliczeniach dochodów generowanych przez inwestycję. W szeregu inwestycjach realizowanych przez podmioty publiczne występować mogą róŜnego rodzaju wpływy związane z publicznym charakterem inwestycji – np. subwencje dla sektora edukacji, dofinansowanie na prowadzenie działalności kulturalnej, dotacje celowe na realizację przyszłych inwestycji o charakterze odtworzeniowym itd. Bez względu na sposób ich obliczania (np. w postaci stałej kwoty przypadającej na 1 ucznia) wpływy takie nie stanowią przychodów inwestycji uwzględnianych w analizie luki w finansowaniu. Ze względu na stosowanie w analizie metodologii DCF, wpływy tego typu naleŜy uwzględniać w części finansowej rachunku przepływów pienięŜnych. Przykład 10: Rok [n+…] 0 Przychody ze sprzedaŜy Koszty operacyjne Korekta amortyzacji Nakłady inwestycyjne 1 2 3 4 5 6 7 Część operacyjna 300,00 400,00 420,00 450,00 450,00 450,00 -700,00 -850,00 -860,00 -890,00 -900,00 -900,00 50,00 50,00 50,00 50,00 50,00 50,00 Część inwestycyjna 1000,00 5000,00 Wpływy (wartość rezydualna) Część finansowa Dotacja EFRR Krajowe środki publiczne Państwowa subwencja operacyjna Wydatki bieŜące gminy Saldo środków pienięŜnych (CF) 700,00 3500,00 300,00 1500,00 0,00 0,00 300,00 320,00 340,00 350,00 350,00 350,00 50,00 80,00 50,00 40,00 50,00 50,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 53 WyŜej przedstawiono uproszczony rachunek przepływów pienięŜnych dla inwestycji, która generuje przychody z opłat od korzystających, jednak nie są one wystarczające do pokrycia całości bieŜących wydatków operacyjnych. Ze względu na to, Ŝe inwestycja dotyczy infrastruktury publicznej (np. edukacyjna, kulturalna), jej funkcjonowanie objęte będzie dofinansowaniem z budŜetu centralnego. Występujące niedobory środków finansowych uzupełniane będą równieŜ z budŜetu samorządu lokalnego. Podczas analizy potencjalnych przychodów inwestycji naleŜy zwrócić szczególną uwagę na identyfikację wszystkich potencjalnych źródeł przychodów spełniających przesłanki art. 55 Rozporządzenia nr 1083/2006, gdyŜ niepełna analiza w tym zakresie moŜe wiązać się z korektą wysokości przyznanego dofinansowania. Ponadto przychody w raŜący sposób niedoszacowanie lub oszacowane nierzetelnie mogą zostać zakwestionowane podczas oceny formalnej lub merytorycznej inwestycji, a w szczególnych przypadkach mogą zostać potraktowane jako nieprawidłowości w rozumieniu art. 2 p. 7) Rozporządzenia nr 1083/2006. Zwrot dofinansowania przez beneficjenta wynikający z monitoringu dochodu generowanego przez projekt powinien mieć miejsce w przypadku stwierdzenia przez Instytucję Zarządzającą wystąpienia innych lub nowych źródeł przychodów, które nie zostały uwzględnione w analizie ex ante i/lub wystąpienia istotnych zmian w polityce taryfowej, które jednocześnie powodują, iŜ wskaźnik luki w finansowaniu obliczony ex ante (na etapie wniosku o dofinansowanie) jest wyŜszy od nowego wskaźnika luki w finansowaniu obliczonego przy uwzględnieniu tych okoliczności o więcej niŜ 10%. Wytyczne MRR, s. 43. 5.4. Koszty operacyjne Metoda złoŜona przeprowadzania analizy finansowej wymaga, aby w pierwszej kolejności opisać obecne koszty dotyczące całości funkcjonowania wnioskodawcy/operatora, następnie opracować prognozę kosztów i wydatków, które mogą zaistnieć w przypadku realizacji inwestycji. RóŜnica pomiędzy ww. prognozami stanowi koszty inwestycji, które są podstawą do ustalania wskaźników dyskontowych, poziomu luki w finansowaniu oraz analiz trwałości. W praktyce jednak projektodawca Koszty w układzie rodzajowym to stosunkowo prosty zobowiązany jest do rzetelnego oraz jak sposób prezentacji ponoszonych kosztów przedstawiany najbardziej szczegółowego uzasadnienia w rachunku zysków i strat. Do głównych kategorii przewidywanych wartości. Kalkulacje naleŜą: • koszty materiałów i energii, kosztów powinny być poparte przynajmniej: • usługi obce, • informacjami przedstawionymi w • podatki i opłaty, dokumentacji technicznej, • wynagrodzenia, • informacjami dotyczącymi • ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia na funkcjonowania podobnych obiektów, rzecz pracowników, • danymi historycznymi, • pozostałe koszty (np. ubezpieczenia itd.), • doświadczeniem • amortyzację. wnioskodawcy/operatora. W opracowaniu zawierającym analizę finansową naleŜy Charakterystyka zaplanowanych kosztów podawać informacje bardziej szczegółowe, o ile są powinna być przedstawiona w sposób moŜliwe do wyodrębnienia i oszacowania. czytelny, np. zgodnie z układem kosztów rodzajowych lub ustalonym w przepisach wewnętrznych danej jednostki planem wydatków. Analiza powinna uwzględniać sposób obliczenia poszczególnych wartości. Przykładowy zakres informacji w odniesieniu do najwaŜniejszych kategorii kosztów rodzajowych: 54 • zuŜycie materiałów: ustalenie rodzajów, ilości i cen rynkowych dla najwaŜniejszych kategorii materiałów (o ile jest to moŜliwe); w przypadku znacznej róŜnorodności zaleca się wyróŜnić najwaŜniejsze kategorie asortymentowe zuŜywanych materiałów;31 • zuŜycie energii: informacje na temat przewidywanego zapotrzebowania na energię elektryczną i cieplną powinny być zawarte w opracowaniach branŜowych stanowiących część dokumentacji technicznej inwestycji. Na podstawie przewidywanego zuŜycia energii oraz obecnych i prognozowanych cen ustalane są koszty dla inwestycji. W przypadku, jeŜeli w wyniku inwestycji obejmującej termomodernizację wystąpi zmniejszenie kosztów ogrzewania obiektu, uzyskane oszczędności będą pomniejszały koszty operacyjne inwestycji oraz będą uwzględniane w obliczeniach wskaźników fnpv i firr. Oszczędności nie są jednak przychodami z tytułu opłat ponoszonych przez korzystających i nie naleŜy ich brać pod uwagę w obliczeniach luki w finansowaniu; • usługi obce: to najczęściej wszelkiego rodzaju usługi wykonywane przez podmioty zewnętrzne, np. usługi remontowe, serwisowe, transportowe, telekomunikacyjne, promocyjne (nie stanowiące nakładów inwestycji), utrzymania czystości, ochrony, usługi komunalne itd. W analizie naleŜy wyróŜnić kategorie usług oraz przedstawić uzasadnienie z uwzględnieniem informacji o występujących cenach rynkowych; • nakłady odtworzeniowe: wydatki ponoszone na przywrócenie pełnej funkcjonalności produktów inwestycji. Zgodnie z Wytycznymi MRR, są one uwzględniane zgodnie z metodą kasową – t.j. w całości w roku ich poniesienia (patrz p. 5.1 niniejszego Podręcznika); • podatki i opłaty: podatki majątkowe (od nieruchomości), które powinny być skalkulowane na podstawie obowiązujących na danym terenie stawek oraz róŜnego rodzaju opłaty administracyjne. W szczególności, w przypadku inwestycji środowiskowych naleŜy zwrócić uwagę na opłaty za korzystanie ze środowiska (pobór wody, odprowadzanie ścieków oczyszczonych do odbiornika); • wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne i świadczenia na rzecz pracowników: zmiana kosztów w tym zakresie wystąpi w przypadku tworzenia nowych miejsc pracy (lub zmianie wysokości wynagrodzeń) w wyniku realizacji inwestycji. Z reguły kalkulacja ilościowa będzie w tym zakresie spójna z przyjętymi dla inwestycji rezultatami. Analiza kosztów wynagrodzeń powinna obejmować przedstawienie liczby i rodzaje tworzonych miejsc pracy, wysokości wynagrodzeń, wysokości składek na ubezpieczenia społeczne, rodzaju i wysokości dodatkowych świadczeń – urlopowych, odzieŜy ochronnej itd. Podstawą do kalkulacji poszczególnych parametrów powinny być przeciętne wynagrodzenia dla danego stanowiska pracy (rodzaju czynności), przepisy prawa krajowego w zakresie narzutów na wynagrodzenia, a w przypadku jednostek publicznych – obowiązujące regulaminy wynagradzania i świadczeń dodatkowych; • pozostałe koszty: w pozycji tej naleŜy wymienić i skalkulować inne koszty, których zmiany mogą wystąpić w przypadku realizacji inwestycji. W szczególności mogą to być koszty obowiązkowych lub fakultatywnych ubezpieczeń majątkowych, gdyŜ stanowią one jeden z najwaŜniejszych elementów przeciwdziałania ryzyku związanemu z funkcjonowaniem przedsięwzięcia. • amortyzacja: stanowi szczególną formę kosztu, który wyraŜa wartościowo zuŜycie produktów inwestycji i jest rozłoŜony w dłuŜszym okresie czasu. Zasady kalkulacji amortyzacji przedstawione zostały w p. 5.1 niniejszego Podręcznika. Amortyzacja, która dotyczy produktów inwestycji, nie stanowi wydatku pienięŜnego, gdyŜ wydatek przedstawiany jest w części inwestycyjnej rachunku przepływów pienięŜnych. Zgodnie z metodą DCF amortyzacji nie uwzględnia się w obliczeniach wskaźników dyskontowych. 31 ZłoŜone aspekty analizy w zakresie zapotrzebowania, dostępności i kosztów materiałowych przedstawiono między innymi w: W. Behrens, P. M. HaWranek, Poradnik przygotowywania przemysłowych studiów feasibility, UNIDO, wyd. 2003 r., s. 135-155. 55 Metodologia DCF przedstawiona w Podręczniku CBA, 2008, s. 31, nakazuje takŜe pominąć rezerwy na przyszłe odnowienie majątku lub na zdarzenia warunkowe, poniewaŜ utworzenie rezerw (blokada środków pienięŜnych na przyszłość) nie stanowi rzeczywistego wydatku.32 W zaleŜności od przyjętej struktury tabel analizy finansowej zaleca się: W przypadku uprzedniego opracowania prognozy W przypadku opracowania tabel rachunku rachunku zysków i strat dla inwestycji: przepływów pienięŜnych w uproszczonym układzie W części operacyjnej zamieścić naleŜy pozycje: W części operacyjnej zamieścić naleŜy pozycje: • przychody operacyjne (ze znakiem „+”) • „zysk/strata netto” • oraz dodać („+”) wartość amortyzacji potrąconą • oraz wydatki (koszty) operacyjne, bez kosztu wcześniej dla danego roku amortyzacji i rezerw (ze znakiem „-”) Przykład 11: Wyciąg z rach. zysków i strat Przychody ze sprzedaŜy n+3 n+4 n+5 n+6 n+7 Wyciąg z rach. przepływów pienięŜnych (cz. operacyjna) n+3 n+4 n+5 n+6 n+7 2000 2040 2081 2122 2165 Przychody operacyjne 2000 2040 2081 2122 2165 1740 1807 1884 1982 2050 260 233 196 140 115 1890 1957 2034 2132 2200 Koszty operacyjne bez amortyzacji i rezerw 1. Amortyzacja 2. Wynagrodzenia i pochodne 3. Materiały -150 -150 -150 -150 -150 (…) -500 -550 -600 -650 -700 Saldo środków pienięŜnych (CF) -250 -250 -260 -290 -290 4. Energia -400 -412 -424 -437 -450 5. Usługi obce -500 -505 -510 -515 -520 -90 -90 -90 -90 -90 110 83 46 -10 -35 Koszty operacyjne, w tym: 6. Nakłady odtworzeniowe (…) Zysk (strata) netto Wyciąg z rach. przepływów pienięŜnych (cz. operacyjna) n+3 n+4 n+5 n+6 Wyniki uproszczonych kalkulacji dla obu wariantów są toŜsame. W kaŜdym przypadku w formie osobnych opisów i zestawień tabelarycznych naleŜy przedstawić prognozę poszczególnych rodzajów kosztów operacyjnych inwestycji. n+7 Zysk (strata) netto 110 83 46 -10 -35 Korekty o pozycje: 150 150 150 150 150 1. Amortyzacja od nakładów inwestycyjnych [+] 150 150 150 150 150 260 233 196 140 115 (…) Saldo środków pienięŜnych (CF) 5.5. Kalkulacja zmian kapitału obrotowego Kapitał obrotowy stanowi nadwyŜkę aktywów obrotowych (najczęściej zapasów materiałów, naleŜności krótkoterminowych oraz inwestycji krótkoterminowych) nad zobowiązaniami krótkoterminowymi. Występowanie kategorii kapitału obrotowego jest naturalne dla inwestycyji, bez względu na to, czy ich eksploatacja wiąŜe się z uzyskiwaniem przychodów czy nie. Z reguły w kaŜdym przypadku mamy do czynienia z utrzymywaniem pewnego poziomu zapasów materiałowych, zobowiązań (np. wobec dostawców) wynikających z przyjętych terminów zapłaty za wystawione rachunki, przy świadczeniu zaś usług odpłatnych występować mogą naleŜności równieŜ wynikające z odroczonych płatności ze strony osób i podmiotów korzystających. Zmiany poziomu kapitału obrotowego wnioskodawcy/operatora wywołane realizacją inwestycji pociągają za sobą wpływy lub wydatkowanie środków pienięŜnych. W związku z czym powinny być odpowiednio uwzględnione w obliczeniach przepływów pienięŜnych inwestycji. Zaleca się uwzględnienie zmian: • zobowiązań krótkoterminowych, 32 Zob. Podręcznik CBA, 2008, s. 36. 56 • zapasów materiałów, • naleŜności krótkoterminowych. Wartości składników kapitału obrotowego zaleca się obliczyć za pomocą tzw. wskaźników obrotu (rotacji): • w przypadku zobowiązań krótkoterminowych – odniesionych do kosztów rodzajowych dla których mogą występować zobowiązania (np. wynagrodzeń, usług obcych, podatków i opłat oraz pozostałych kosztów rodzajowych), • zapasów materiałów – odniesionych do kosztów zakupu materiałów (i ew. energii, jeśli tworzone są jej zapasy), • naleŜności krótkoterminowych – odniesionych do przychodów ze sprzedaŜy. W obliczeniach naleŜy zwrócić szczególną uwagę na poprawność oznaczeń kwot („+ / -”). Wzrost wartości Spadek wartości Aktywa obrotowe: • zapasy, • naleŜności, Uwzględnia się ze znakiem „-”, gdyŜ wzrost zapasów oznacza zwiększone wydatkowanie środków pienięŜnych. Podobnie wzrost naleŜności oznacza, Ŝe naleŜne środki pienięŜne nie wpłynęły „do inwestycji”. Uwzględnia się ze znakiem „+”, gdyŜ zmniejszenie zapasów oznacza zmniejszone wydatkowanie środków pienięŜnych. Podobnie spadek wartości naleŜności oznacza, Ŝe naleŜne środki pienięŜne zostały wpłacone „do inwestycji”. Pasywa krótkoterminowe: • zobowiązania, Uwzględnia się ze znakiem „+”, gdyŜ zwiększenie zobowiązań oznacza zmniejszone wydatkowanie środków pienięŜnych (uzyskane usługi / praca nie została jeszcze opłacona). Uwzględnia się ze znakiem „-”, gdyŜ zmniejszenie zobowiązań oznacza zwiększone wydatkowanie środków pienięŜnych (wydatek na opłacenie zrealizowanych usług, pracy, opłat itd.). W celu obliczenia wartości naleŜy: • ustalić na podstawie np. danych historycznych okresy rotacji dla danej kategorii w dniach. • obliczyć wartość poszczególnych pozycji kapitału obrotowego, za pomocą wzorów: Zapasy = (k. materiałów × okres obrotu w dniach)/360 NaleŜności = (przychody ze sprzedaŜy × okres obrotu w dniach)/360 Zobowiązania = (Σ k. wynagrodzeń, usług obcych, podatków i opłat itd. × okres obrotu w dniach)/360 • ustalić saldo kapitału obrotowego dla poszczególnych lat okresu referencyjnego (aktywa obrotowe znak „+”; zobowiązania znak „-”), • ustalić wartość zmiany kapitału w poszczególnych latach. Przykład 12: Okres obrotu dla zapasów i zobowiązań przyjęto na 30 dni, ze względu na stosowane przez operatora inwestycji terminy płatności za faktury. Regulaminowy termin płatności za wykonane usługi (np. dostawę wody) wynosi natomiast 14 dni od wystawienia faktur. Po oddaniu inwestycji do eksploatacji występuje znaczny wzrost wydatków na kapitał obrotowy (-24), który ulega jednak obniŜeniu wskutek wdraŜania racjonalnej gospodarki środkami materiałowymi i optymalizacji terminów rozliczeń z dostawcami, pracownikami oraz korzystającymi z infrastruktury projektu. ZauwaŜyć naleŜy, Ŝe w przypadku większości inwestycji wpływ zmian kapitału obrotowego na saldo środków pienięŜnych będzie nieznaczny. 57 Wyciąg z rachunku zysków i strat Przychody ze sprzedaŜy usług n+3 n+4 n+5 n+6 n+7 2000,00 2040,00 2080,80 2122,42 2164,86 -1190,00 -1279,00 -1387,92 -1536,77 -1625,54 1. Amortyzacja -150,00 -150,00 -150,00 -150,00 -150,00 2. Wynagrodzenia i pochodne -500,00 -550,00 -600,00 -650,00 -700,00 3. Materiały -250,00 -250,00 -260,00 -290,00 -290,00 4. Usługi obce -400,00 -412,00 -424,36 -437,09 -450,20 110,00 83,00 46,44 -9,67 -35,34 Koszty operacyjne, w tym: (…) Zysk (strata) netto Kategoria okres obrotu w dniach Zapasy 30 NaleŜności 14 Zobowiązania 30 Kategoria Zapasy NaleŜności Zobowiązania Saldo KO Zmiana KO Wyciąg z rachunku przepływów pienięŜnych (cz. operacyjna) n+3 20,83 n+4 20,83 n+5 21,67 n+6 24,17 n+7 24,17 77,78 79,33 80,92 82,54 84,19 -75,00 -80,17 -85,36 -90,59 -95,85 23,61 20,00 17,22 16,11 12,51 -23,61 3,61 2,78 1,11 3,61 n+3 n+4 n+5 n+6 n+7 Zysk (strata) netto 110,00 83,00 46,44 -9,67 -35,34 Korekty o pozycje: 126,39 153,61 152,78 151,11 153,61 1. Amortyzacja od nakładów inwestycyjnych [+] 150,00 150,00 150,00 150,00 150,00 2. Zmiana kapitału obrotowego -23,61 3,61 2,78 1,11 3,61 236,39 236,61 199,22 141,43 118,27 (…) Saldo środków pienięŜnych (CF) 5.6. Wynik finansowy i analiza wskaźników dyskontowych Wynik do obliczenia podstawowych wskaźników finansowych naleŜy obliczyć z uwzględnieniem wpływy i wypływy pienięŜnych związanych z realizacją inwestycji, obejmujących: • przychody operacyjne (znak „+”), • koszty operacyjne (znak „-”), ale wyłącznie koszty w rozumieniu metodologii DCF, tym takŜe nakłady odtworzeniowe oraz zmiany kapitału obrotowego, zaliczone do tej kategorii przepływów zgodnie z Wytycznymi MRR, • nakłady inwestycyjne 33, • wartość rezydualną. Dane za okresu prognozy naleŜy przedstawić w formie tabelarycznej. 33 W przypadku badania stopy zwrotu i wartości bieŜącej projektu (FIRR/C, FNPV/C) uwzględnia się nakłady w pełnej wysokości (koszt całkowity przedsięwzięcia), natomiast w przypadku obliczeń wskaźników dotyczących efektywności kapitału krajowego (FNPV/K, FIRR/K) wartość wydatków inwestycyjnych pomniejsza się o planowaną do pozyskania dotację (wydatkiem na inwestycję „-” jest wówczas wyłącznie wkład krajowy) – patrz Podręcznik CBA, 2008, s. 39. 58 Wyjaśnienia wymaga przy tym specyficzna sytuacja, gdy zgodnie z metodą złoŜoną kalkulacja kosztów wskazuje na zaistnienie oszczędności (np. w zuŜyciu energii lub kosztów wynagrodzeń). Wartości te naleŜy uwzględnić wówczas ze znakiem przeciwnym do wydatków („+”). MoŜliwe do przewidzenia oszczędności kosztów operacyjnych powinny zostać uwzględnione w analizie luki w finansowaniu, pod warunkiem jednak Ŝe dana inwestycja generuje równocześnie przychody w rozumieniu art. 55 ust.1 Rozporządzenia Rady nr 1083/2006. Oszczędność kosztów moŜe zostać pominięta w analizie luki, jeŜeli równocześnie z oszczędnościami nastąpi równowaŜne zmniejszenie środków publicznych na dofinansowanie działalności danego podmiotu (patrz przykład nr 15). Na podstawie tych przepływów pienięŜnych naleŜy wyznaczyć finansowe wskaźniki efektywności przedsięwzięcia, czyli: Nazwa i wzór Zakres przepływów pienięŜnych FNPV/C inwestycji (finansowa wartość bieŜąca) n FNPV/C(S) =∑at StC = t =0 S0C SnC S1C + + ... + (1+r)0 (1+ r)1 (1+ r)n • gdzie: SC – salda przepływów pienięŜnych generowanych przez projekt w poszczególnych latach przyjętego okresu odniesienia analizy, n – okres odniesienia (liczba lat) -1, r – przyjęta finansowa stopa dyskontowa, a – finansowy współczynnik dyskontowy, FRR/C inwestycji (finansowa wewnętrzna n S tC t =0 (1 + FRR / C ) t FNPV / C ( S ) = ∑ FNPV/K inwestycji (finansowa wartość zainwestowanego) stopa • • zwrotu) • Przychody w rozumieniu art. 55 ust. 1 Rozporządzenia Rady nr 1083/2006, Wartość rezydualna, Koszty operacyjne, w tym zmiany w kapitale obrotowym netto oraz nakłady odtworzeniowe w ramach projektu inwestycji, Nakłady inwestycyjne,. =0 • bieŜąca kapitału krajowego • • FRR/K inwestycji (finansowa wewnętrzna stopa zwrotu kapitału krajowego • zainwestowanego) • • Przychody w rozumieniu art. 55 ust.1 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006, Wartość rezydualna, Koszty operacyjne, w tym zmiany w kapitale obrotowym netto oraz nakłady odtworzeniowe w ramach inwestycji, Koszty finansowania, w tym odsetki Spłaty kredytów, Wkład środków krajowych publicznych i prywatnych. Źródło: Opracowano na podstawie Wytycznych MRR, s. 49-50, oraz Podręcznika CBA, 2008, s. 39. W przypadku korzystania z gotowych formuł obliczeniowych arkusza kalkulacyjnego (np. Excel, OpenOffice) naleŜy zwrócić uwagę na szczegółową składnię i zakres komórek. Formuła npv dokonuje dyskontowania (współczynnikiem róŜnym od 1,00) juŜ od pierwszej komórki wskazanego zakresu. W przypadku inwestycji charakteryzujących się ujemnymi przepływami pienięŜnymi z reguły ustalenie wartości wskaźnika irr nie będzie moŜliwe (algorytm obliczeniowy wymaga występowania wartości dodatnich). 59 Zgodnie z DR nr 4 analiza finansowa słuŜy między innymi ocenie, czy inwestycja wymaga współfinansowania.34 Zgodnie z zasadą dodatkowości (patrz między innymi art. 9 Rozporządzenia Rady nr 1083/2006) środki EFRR stanowić powinny jedynie niezbędne uzupełnienie montaŜu finansowego niezbędnego do realizacji inwestycji. Tym samym w ocenie organów wspólnotowych nie ma potrzeby dofinansowywania przedsięwzięć, które w przyjętym okresie odniesienia wygenerują nadwyŜki finansowe pozwalające pokryć w całości zainwestowany wcześniej kapitał. Dla inwestycji wymagającej dofinansowania z funduszy UE wskaźnik FNPV/C powinien mieć wartość ujemną, a FRR/C wartość niŜszą od stopy dyskontowej zastosowanej w analizie finansowej. W odmiennym przypadku inwestycja nie moŜe otrzymać dofinansowania. Inwestycja moŜe natomiast wykazywać dodatnie wartości FNPV/K oraz FRR/K > stopy dyskontowej, co oznacza, Ŝe w okresie prognozy finansowej przyniesie on wpływy większe od pierwotnie poniesionych wydatków przez podmioty krajowe (sytuacja taka moŜe występować w przypadku inwestycji o wyŜszej od „zwykle oczekiwanej” rentowności oraz inwestycji z zakresu infrastruktury środowiskowej, dla których stosowana jest zasada „zanieczyszczający płaci”). Przykład 13: Dla celów prezentacji przyjęto okres odniesienia 8 lat (n+0 do n+7) oraz 5 % stopę dyskontową. L.p. 1 Uproszczony rachunek przepływów pienięŜnych / Rok [n+…] 3 4 Przychody ze sprzedaŜy Koszty operacyjne (w tym nakłady odtworzeniowe) Korekta amortyzacji Zmiana kapitału obrotowego 5 6 Nakłady inwestycyjne Wpływy (wartość rezydualna) 2 7 8 10 Dotacja EFRR Krajowe środki publiczne Zaciągnięcie kredytu "+" 11 Spłata kredytu i odsetek"-" 12 13 Państwowa subwencja operacyjna Wydatki bieŜące gminy 14 Saldo środków pienięŜnych (CF) 34 0 1 2 3 Część operacyjna 800,00 1100,00 -850,00 700,00 50,00 50,00 -23,61 3,61 Część inwestycyjna -1000,00 -5000,00 4 5 6 7 1200,00 1100,00 1000,00 900,00 -860,00 -890,00 -900,00 -900,00 50,00 2,78 50,00 1,11 50,00 3,61 50,00 0,00 1000,00 700,00 200,00 100,00 Część finansowa 3500,00 500,00 1000,00 -350,00 350,00 50,00 50,00 200,00 100,00 0,00 0,00 26,39 103,61 -350,00 -180,00 50,00 50,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 142,78 81,11 153,61 1050,00 DR nr 4, s. 5; patrz równieŜ Podręcznik CBA, 2008, s. 45. 60 Obliczenie NFPV/C oraz FIRR/C Wynik finansowy inwestycji (Σ poz. -1000,00 -5000,00 126,39 303,61 1 do 6) Współczynnik dyskonta dla r=5 % 1,0000 0,9524 0,907 0,8638 Wynik zdyskontowany -1000,00 -4761,90 114,64 262,27 NPV/C (Σ wyniku -3996,43 zdyskontowanego dla n+0 do n+7) FIRR/C -22,05% Obliczenie NFPV/K oraz FIRR/K Wynik finansowy kapitału krajowego (Σ poz. 1,2,3,4,6 oraz krajowe środki publiczne, poz. 8, i -200,00 -500,00 -46,39 223,61 spłata kredytu z odsetkami, poz. 11, jako wartości ujemne) Współczynnik dyskonta dla r=5 % 1,0000 0,9524 0,907 0,8638 Wynik zdyskontowany -200,00 -476,19 -40,07 202,82 NPV/K (Σ wyniku 40,50 zdyskontowanego dla n+0 do n+7) FIRR/K 0,78% 392,78 261,11 153,61 1050,00 0,8227 0,7835 0,7462 323,14 204,59 114,63 0,7107 746,22 42,78 81,11 153,61 1050,00 0,8227 0,7835 0,7462 0,7107 35,19 63,55 114,63 746,22 Przedstawiona wyŜej inwestycja nie zwraca w przyjętym okresie referencyjnym całości zainwestowanego kapitału, moŜe więc podlegać współfinansowaniu ze środków EFRR. Jednocześnie wykazuje on zdolność do wygenerowania nieznacznej nadwyŜki wobec ponoszonych wstępnie wydatków ze środków krajowych, co wynika głównie ze stosunkowo wysokiej wartości rezydualnej. 61 5.7. Dochody netto generowane przez inwestycję – obliczanie luki w finansowaniu Metoda luki w finansowaniu ma na celu określenie poziomu wydatków kwalifikowanych, który z jednej strony gwarantuje, Ŝe inwestycja będzie Inwestycjami generującymi dochody nie są inwestycje miał wystarczające zasoby finansowe na jego współfinansowane przez Europejski Fundusz Społeczny realizację, z drugiej zaś - pozwala uniknąć oraz te inwestycje współfinansowane z Europejskiego finansowania projektu w wysokości wyŜszej Funduszu Rozwoju Regionalnego lub Funduszu niŜ jest to konieczne (przyznania nienaleŜnych Spójności, których całkowity koszt nie przekracza 1 mln korzyści odbiorcy pomocy). EUR. Wymóg ten nie ma zastosowania w odniesieniu do inwestycji, które: • nie generują dochodu (np. bezpłatne drogi publiczne), • podlegają zasadom pomocy publicznej art. 55 ust. 6, • których dochody nie pokrywają w pełni kosztów operacyjnych, • których koszt całkowity nie przekracza 1 mln EUR. 35 - art. 1 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1341/2008 z 18 grudnia 2008 r. zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1083/2006 ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności w odniesieniu do niektórych projektów generujących dochody W celu ustalenia, czy całkowity koszt danej inwestycji przekracza powyŜszy próg, naleŜy zastosować kurs wymiany EUR/PLN lub EUR/SKK (dla kosztów poniesionych na Słowacji przez 1.01.2009 r.), stanowiący średnią miesięcznych obrachunkowych kursów stosowanych przez Komisję Europejską z ostatnich sześciu miesięcy poprzedzających miesiąc złoŜenia wniosku o dofinansowanie. WST PWT PL-SK proponuje, jako regułę dla projektów objętych zakresem Programu, oszacować moŜliwość przychodów projektu jeszcze przed złoŜeniem wniosku o dofinansowanie (co do zasady nie będą to inwestycje, o których mowa w art. 55 ust. 3 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006). W analizie wykonalności finansowej naleŜy więc przedstawić dane (w formie tabelarycznej) oraz wyniki ustalenia czy inwestycja generuje dochody netto w rozumieniu art. 55 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006, w celu obliczenia luki w finansowaniu projektu. W zakresie ww. obliczeń naleŜy stosować wprost zasady określone w: • Wytycznych MRR (podrozdział 7.6), • oraz Metodický pokyn k vypracovaniu finančnej analýzy projektu (…), s. 15-16. NaleŜy dochować szczególnej staranności i rzetelności w opracowywaniu ww. analiz, gdyŜ zgodnie z ww. Wytycznymi oraz art. 55 ust. 4 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 osiągane w wyniku realizacji i eksploatacji projektu dochody mogą podlegać monitorowaniu i rozliczaniu. Wyniki obliczeń naleŜy wykorzystać m.in. podczas określania wysokości wnioskowanego dofinansowania ze środków EFRR. PoniŜej zaprezentowano definicje ww. kategorii przepływów pienięŜnych wymaganych do ujęcia w tabelach prognoz finansowych36: Nakłady inwestycyjne (w Wytycznych MRR „całkowity koszt projektu/inwestycji”, w DR nr 4 „koszty inwestycyjne”): wydatki kwalifikowane i niekwalifikowane, ponoszone do momentu 35 Brak analizy luki w finansowaniu nie zwalnia z obowiązku przestawienia analizy finansowej projektu ze szczególnym uwzględnieniem analizy trwałości finansowej. 36 Opracowano na podstawie zapisów rozdziału 2 Wytycznych MRR oraz DR nr 4, s. 12-14, 24-26. 62 zakończenia realizacji inwestycji. Całkowity jej koszt powinien zawierać podatek VAT, niezaleŜnie od tego czy przepisy krajowe przewidują moŜliwość jego odzyskania, czy teŜ taka moŜliwości nie została przewidziana. Całkowity koszt inwestycji brany jest takŜe pod uwagę przy określaniu, czy dany projekt naleŜy do kategorii duŜych projektów (zgodnie z art. 39 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006). Przychody: na potrzeby analizy dochodów netto inwestycji (zgodnie z art. 55 ust. 1 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006) to wyłącznie wartości opłat ponoszonych bezpośrednio przez korzystających oraz wszelkie przychody wynikające ze sprzedaŜy gruntów lub budynków lub dzierŜawy gruntu lub najmu budynków, lub wszelkie inne odpłatne świadczenie usług (art. 55 ust. 1 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006). Opłaty, które nie pochodzą z opłat ponoszonych bezpośrednio przez korzystających, nie stanowią przychodów w rozumieniu ww. przepisu. Koszty: zgodnie z Wytycznymi MRR „dla potrzeb ustalania wskaźników efektywności finansowej oraz wyliczania wartości dofinansowania przyjmuje się, Ŝe są to koszty eksploatacji i utrzymania (np. wynagrodzenia, surowce, elektryczność), koszty administracyjne i ogólne, koszty związane ze sprzedaŜą i dystrybucją. Ponadto, w kosztach operacyjnych moŜna uwzględnić podatki dochodowe i inne podatki bezpośrednie, jeŜeli stanowią rzeczywisty wydatek beneficjenta/operatora. Przy określaniu kosztów operacyjnych na potrzeby analizy projektu nie naleŜy uwzględniać pozycji, które nie powodują rzeczywistego wydatku pienięŜnego, nawet jeŜeli pozycje takie są zazwyczaj wykazywane w bilansie lub rachunku zysków i start. Do kosztów operacyjnych nie naleŜy zatem zaliczać kosztów amortyzacji oraz rezerw na nieprzewidziane wydatki. Jako koszty operacyjne nie są równieŜ traktowane koszty kapitałowe (np. odsetki od kredytów)”. 37 PowyŜsza definicja wskazuje, Ŝe kosztami w rozumieniu analizy dochodów netto są – w pewnym uproszczeniu - wszystkie wydatki pienięŜne ponoszone w fazie operacyjnej inwestycji. W przypadku zastosowania modelu złoŜonego, gdy występują oszczędności, uwzględniane są one ze znakiem przeciwnym do pozostałych wydatków.38 Natomiast w przypadku inwestycji, w których nie występują w ogóle przychody, wyłącznie zaistnienie oszczędności w wydatkach nie powoduje konieczności obliczania luki w finansowaniu i obniŜania poziomu procentowego dotacji. Nakłady odtworzeniowe: zgodnie z Wytycznymi MRR „nakłady o charakterze inwestycyjnym ponoszone w okresie eksploatacji projektu (po zakończeniu jego realizacji), przeznaczone na niezbędne odtworzenie pewnych elementów projektu, o okresie uŜytkowania krótszym niŜ główny element infrastruktury projektu. Nakłady te muszą mieć charakter niezbędny dla zapewnienia operacyjności projektu w przyjętym okresie odniesienia (tj. okresie Ŝycia ekonomicznego projektu). Zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej - przyjęto, Ŝe przy obliczaniu luki w finansowaniu nakłady odtworzeniowe projektu ujmowane są razem z kosztami operacyjnymi, gdyŜ ponoszone są w fazie operacyjnej projektu”. Nakłady odtworzeniowe naleŜy ujmować w analizie zgodnie z metodą kasową, t.j. w całości w momencie ich poniesienia (nie oblicza się amortyzacji nakładów odtworzeniowych). Przyjęcie w analizie kwot nakładów odtworzeniowych netto lub brutto następuje zgodnie z zasadami określonymi wyŜej dla nakładów inwestycyjnych. Zmiany w kapitale obrotowym w okresie odniesienia – zgodnie z Wytycznymi MRR to „wzrost lub spadek kapitału obrotowego netto w danym okresie. Kapitał obrotowy netto stanowi róŜnicę pomiędzy aktywami bieŜącymi i zobowiązaniami bieŜącymi. PoniewaŜ kapitał obrotowy netto jest z natury zasobem, w celu przekształcenia go w strumień pienięŜny rozwaŜane powinny być wyłącznie przyrosty roczne, tj. zmiany w stosunku do poziomu kapitału obrotowego netto w poprzednim roku. 37 Koszty kapitałowe, tj. odsetki od zaciągniętych kredytów nie są uwzględniane w analizie finansowej efektywności inwestycji FNPV/C (oraz analizie luki w finansowaniu). Brane są one natomiast pod uwagę przy obliczaniu efektywności kapitału własnego. 38 Wyjątek od tej reguły przewidziano w Wytycznych MRR, s. 10; patrz przykład 15 w dalszej części niniejszego punktu. 63 Wzrost kapitału obrotowego netto w stosunku do poprzedniego roku traktowany jest jako rodzaj nakładu poniesionego w danym roku na rzecz projektu. Zmiany w kapitale obrotowym netto w całym okresie odniesienia powinny być wykazywane jako odrębna kategoria39 od nakładów inwestycyjnych na realizację projektu. Przy obliczaniu wskaźnika luki w finansowaniu zmiany te ujmowane są razem z kosztami operacyjnymi przy wyliczaniu przychodów netto (DNR).” Analiza finansowa powinna przedstawiać w tym zakresie pozycje bilansowe: materiałów, naleŜności oraz zobowiązań. NaleŜy podać i uzasadnić przyjęte do obliczeń załoŜenia, przede wszystkim wskaźniki rotacji poszczególnych pozycji w dniach – patrz p. 5.5 niniejszego Podręcznika. Wartość rezydualna – zgodnie z DR nr 4 to wartość bieŜąca netto majątku w ostatnim roku okresu odniesienia wybranego do analizy ewaluacyjnej. Patrz równieŜ p. 5.1. niniejszego Podręcznika. Wymagane jest przedstawienie obliczeń w układzie tabelarycznym, np. według poniŜszego wzoru. Przykład 14: Współczynnik dyskonta Rok [n+…] nakłady inwestycyjne zdyskontowane nakłady inwestycyjne przychody operacyjne zdyskontowane przychody koszty operacyjne zdyskontowane koszty operacyjne nakłady odtworzeniowe zdyskontowane nakłady odtworzeniowe zmiany kapitału obrotowego zdyskontowane zmiany kapitału obrotowego wartość rezydualna zdyskontowana wartość rezydualna 1 0,9524 0,907 0,8638 0,8227 0,7835 0,7462 0,7107 2 3 4 5 6 7 0 1 -1000,00 -5000,00 -1000,00 -4762,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -5762,00 0,00 0,00 800,00 1100,00 1200,00 1100,00 1000,00 900,00 6100,00 0,00 0,00 725,60 950,18 987,24 861,85 746,20 639,63 4910,70 0,00 0,00 -700,00 -850,00 -760,00 -890,00 -900,00 -900,00 -5000,00 0,00 0,00 -634,90 -734,23 -625,25 -697,32 -671,58 -639,63 -4002,91 0,00 0,00 -100,00 0,00 0,00 0,00 -100,00 -6000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -82,27 0,00 0,00 0,00 -82,27 0,00 0,00 -23,61 3,61 2,78 1,11 3,61 0,00 -12,51 0,00 0,00 -21,42 3,12 2,28 0,87 2,69 0,00 -12,45 1000,00 1000,00 710,70 710,70 Parametr Nazwa / algorytm DIC DNR Σ (n+0 do n+7) - zdyskontowany koszt inwestycji zdyskontowany przychód netto (dochód) = zdyskontowane przychody skorygowane o zdyskontowane: koszty operacyjne, nakłady odtworzeniowe, zmianę kapitału obrotowego oraz wartość rezydualną maksymalny wydatek kwalifikowany; DIC-DNR Wartość (EUR) 5762,00 1523,77 Max EE Luka R = Max EE/ DIC finansowa 4238,23 EC Kwota DA Max CRpa Dotacja UE koszty kwalifikowalne (niezdyskontowane) 6000,00 "decision amount"; DA = EC*R 4413,29 maksymalna wielkość współfinansowania określona dla osi priorytetowej PWT PL-SK 85,00% Dotacja = DA * Max CRpa 3751,29 39 73,55% W rachunku przepływów pienięŜnych zmiany sald kategorii kapitału obrotowego występują w części operacyjnej. 64 Dla uproszczenia przyjęto 8 - letni okres referencyjny (n+0 do n+7), 5 % stopę dyskontową, całość nakładów inwestycyjnych stanowią koszty kwalifikowane. Maksymalna dotacja wynosi w tym przypadku 3751,29 EUR, co stanowi 62,52 % kosztów kwalifikowanych projektu. ObniŜenie dofinansowania wynika ze zdolności inwestycji do częściowego pokrycia bieŜących wydatków eksploatacyjnych oraz stosunkowo wysokiej wartości rezydualnej. Wartości przyrostu do analizy luki w finansowaniu Wariant realizacji Wariant bazowy Przykład 15: Inwestycja dotyczy termomodernizacji obiektu muzeum regionalnego. Jego działalność jest finansowana w 30 % z wpływów z biletów oraz w 70 % z budŜetu jednostki samorządu terytorialnego. W wyniku przeprowadzonych analiz technicznych i finansowych stwierdzono, Ŝe termomodernizacja budynku przyniesie 10 % oszczędności w kosztach eksploatacji. Rok [n+…] Nakłady inwestycyjne Przychody ze sprzedaŜy biletów Przychody z subwencji publicznej Koszty utrzymania obiektu Saldo przepływów pienięŜnych Nakłady inwestycyjne Przychody ze sprzedaŜy biletów Przychody z subwencji publicznej Koszty utrzymania obiektu Krajowy wkład publiczny Dotacja EFRR Saldo przepływów pienięŜnych Nakłady inwestycyjne Przychody ze sprzedaŜy biletów Przychody z subwencji publicznej Oszczędności zaliczane do przychodów, w tym: Oszczędności prognozowane Zmniejszenie subwencji publicznej Saldo przepływów pienięŜnych Parametr DIC DNR Max EE Luka finansowa EC Kwota DA Max CRpa Dotacja UE 0 1 0,00 30,00 70,00 -100,00 0,00 -200,00 30,00 70,00 -100,00 50,00 150,00 0,00 -200,00 0,00 0,00 2 3 4 5 6 7 30,00 70,00 -100,00 0,00 30,00 70,00 -100,00 0,00 30,00 70,00 -100,00 0,00 30,00 70,00 -100,00 0,00 30,00 70,00 -100,00 0,00 30,00 70,00 -100,00 0,00 30,00 70,00 -100,00 0,00 32,00 70,00 -90,00 33,00 70,00 -90,00 33,00 65,00 -90,00 33,00 65,00 -90,00 33,00 65,00 -90,00 33,00 65,00 -90,00 33,00 65,00 -90,00 12,00 0,00 2,00 0,00 13,00 0,00 3,00 0,00 8,00 0,00 3,00 0,00 8,00 0,00 3,00 0,00 8,00 0,00 3,00 0,00 8,00 0,00 3,00 0,00 8,00 0,00 3,00 0,00 0,00 10,00 10,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 0,00 0,00 -200,00 10,00 0,00 12,00 10,00 0,00 13,00 10,00 -5,00 8,00 10,00 -5,00 8,00 10,00 -5,00 8,00 10,00 -5,00 8,00 10,00 -5,00 8,00 wartość 200,00 54,64 145,36 72,68% 200,00 145,36 85,00% 123,56 Oszczędności w przepływach róŜnicowych kosztów naleŜy uwzględnić wówczas ze znakiem przeciwnym do wydatków („+”). MoŜliwe do przewidzenia oszczędności kosztów operacyjnych powinny zostać uwzględnione w analizie luki w finansowaniu, pod warunkiem jednak Ŝe dana inwestycja generuje równocześnie przychody w rozumieniu art. 55 ust.1 Rozporządzenia Rady nr 1083/2006. Oszczędność kosztów moŜe zostać pominięta w analizie luki, jeŜeli równocześnie z oszczędnościami nastąpi równowaŜne zmniejszenie środków publicznych na dofinansowanie działalności danego podmiotu (patrz wyliczenia powyŜej). 65 5.8. Trwałość finansowa inwestycji Zgodnie z Podręcznikiem CBA, 2008, s. 47 oraz DR nr 4, s. 9, analiza finansowa inwestycji powinna wykazać finansową trwałość, co oznacza, Ŝe przedsięwzięciu nie grozi wyczerpanie środków pienięŜnych i utrata zdolności do bieŜącego regulowania wydatków. Podstawowym narzędziem do analizy trwałości jest pełny rachunek przepływów pienięŜnych inwestycji (część operacyjna, inwestycyjna i finansowa). Dane dotyczące ww. pozycji naleŜy zaczerpnąć z poprzednio Ocenę trwałości finansowej projektu naleŜy dokonywać poprzez sprawdzenie czy zsumowane wykonanych analiz. Przy analizie trwałości finansowej bierze się pod (niezdyskontowane) przepływy środków pienięŜnych netto mają wartość dodatnią przez cały okres uwagę wszystkie przypływy pienięŜne, w tym odniesienia. Przepływy środków pienięŜnych netto, równieŜ te wpływy na rzecz inwestycji, które jakie naleŜy w tym celu uwzględnić powinny brać pod nie stanowią przychodów w rozumieniu art. 55 uwagę koszty inwestycji, wszystkie (krajowe i UE) ust.1 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006, środki finansowe oraz dochody netto. W tym np. dotacje o charakterze operacyjnym. przypadku nie uwzględnia się wartości rezydualnej, Podstawą oceny wykonalności finansowej chyba Ŝe majątek uległ rzeczywistej likwidacji w projektu jest zbilansowanie w czasie wpływów ostatnim roku analizy. środków finansowych i realizacji płatności. DR nr 4, s. 9. Wnioskodawca musi dokładnie rok po roku wykazać, w jaki sposób i jaki źródła wpływów środków finansowych będą pokrywać wydatki. Trwałość ma miejsce wtedy, gdy skumulowany cash flow netto (niezdyskontowany) we wszystkich latach wykazuje wartości dodatnie. Kolejnym wymaganym krokiem analizy trwałości jest weryfikacja zdolności wnioskodawcy/operatora do zapewnienia środków finansowych koniecznych do pokrycia kosztów eksploatacji. W tym celu na podstawie oszacowanego wcześniej zapotrzebowania na wydatki inwestycyjne oraz środki obrotowe, naleŜy określić źródła pochodzenia środków niezbędnych do zapewnienia płynności na etapie realizacji i eksploatacji projektu. Analiza przepływów pienięŜnych powinna wykazać, Ŝe wnioskodawca/operator (przepływy „z projektem”) ma dodatnie roczne saldo przepływów pienięŜnych pod koniec kaŜdego roku wdraŜania i działalności. Uzasadnienie w tym zakresie jest szczególnie istotne w przypadku, gdy skumulowane przepływy pienięŜne projektu wykazują wartości ujemne. Przykład 16: PoniŜej przedstawiono uproszczoną analizę trwałości finansowej projektu oraz zdolności operatora do utrzymania inwestycji. Dane liczbowe pochodzą z tabeli zawartej w przykładzie 13 na stronie 56 niniejszego Podręcznika. Analiza trwałości finansowej inwestycji L.p. Rok [n+…] 1 Saldo środków pienięŜnych (CF) 2 Wartość rezydualna Saldo środków pienięŜnych (CF) do 3 weryfikacji trwałości finansowej inwestycji [poz. 1-2] 0 1 2 3 4 5 6 7 0,00 0,00 26,39 103,61 142,78 81,11 153,61 1050,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 1000,00 0,00 0,00 26,39 103,61 142,78 81,11 153,61 50,00 66 Analiza trwałości finansowej - operator z inwestycją L.p. Rok [n+…] Prognoza salda środków pienięŜnych 4 bez realizacji inwestycji (CF) Saldo środków pienięŜnych (CF) do 5 weryfikacji trwałości finansowej inwestycji [poz. 3] 6 Saldo środków pienięŜnych do weryfikacji zdolności operatora do utrzymania inwestycji [poz. 4 + 5] 0 4 5 6 7 150,00 174,00 143,00 121,00 109,00 89,00 78,80 63,89 81,11 153,61 50,00 150,00 174,00 169,39 224,61 251,78 170,11 232,41 113,89 0,00 1 0,00 2 3 26,39 103,61 142,78 W przypadku podmiotów publicznych zamierzających realizować inwestycje w ramach PWT PL-SK zalecane jest ponadto opracowanie analizy czy w wyniku zwiększenia nakładów na realizację projektu nie zostaną przekroczone dopuszczalne limity zadłuŜenia budŜetu danej jednostki. W przypadku inwestycji realizowanych po stronie polskiej zaleca się przedstawienie prognozy zadłuŜenia (według formatu tabel stanowiących jeden z załączników do budŜetu jednostki samorządowej) i obliczenia wskaźników spłaty długów oraz łącznej kwoty długów zgodnie z art. 169 i 170 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2005 r., nr 249, poz. 2104 ze zm.). Natomiast w odniesieniu do inwestycji zaplanowanych do realizacji po stronie słowackiej wymagane jest opracowanie analizy finansowej wnioskodawców z sektora administracji publicznej w myśl instrukcji określonych w Metodický pokyn k vypracovaniu finančnej analýzy projektu…, s. 17-19. W szczególności naleŜy obliczyć właściwe dla zmiennych finansowych inwestycji oraz wnioskodawcy będącego podmiotem publicznym: • wskaźniki spłaty i łącznego zadłuŜenia (zgodnie z przepisami budŜetowymi), • wskaźniki likwidacyjne (wskaźniki aktywności): • 1 stopnia (przychody / zadłuŜenie krótkoterminowe) – wskaźnik szybkości obrotu zobowiązań, który ukazują okres, w którym podmiot reguluje swoje zobowiązania wobec dostawców oraz jego zdolność do uzyskania krótkoterminowego kredytu w formie nieoprocentowanego kapitału (kredytu kupieckiego). • 2 stopnia (przychody + naleŜności krótkoterminowe) / zobowiązania krótkoterminowe – wskaźnik bieŜącej płynności finansowej, który informuje ile razy bieŜące aktywa (łatwo zamienialne na gotówkę) pokrywają bieŜące zobowiązania (krótkoterminowe pasywa). Przyjmuje się, Ŝe zadowalający poziom tego wskaźnika zawiera się w granicach 1,2-2,0. • 3 stopnia (aktywa bieŜące / zobowiązania krótkoterminowe) - to podstawowy wskaźnik płynności finansowej. Ukazuje stopień pokrycia zobowiązań bieŜących aktywami obrotowymi. Wzorcowa wartość wskaźnika mieści się w przedziale 1,3 – 2,5. • wskaźniki zadłuŜenia: • wskaźnik ogólnego zadłuŜenia – (zobowiązania zewnętrzne i wewnętrzne)/aktywa razem, który wyraŜa stosunek zobowiązań ogółem do majątku ogółem. Wartość tego wskaźnika nie powinna przekraczać oscylować 0,5. Wyskoki poziom wskaźnika świadczy o wysokim uzaleŜnieniu finansowym wnioskodawcy/operatora. • wskaźnik zadłuŜenia kapitału ogółem (zobowiązania / kapitał własny) - pokazuje stopień zaangaŜowania zobowiązań w finansowaniu działalności przedsiębiorstwa w stosunku do poziomu zaangaŜowania kapitału własnego. WiąŜe się to z moŜliwością ewentualnego pokrycia zobowiązań jednostki gospodarczej przez posiadane zasoby majątkowe. Przyjmuje się, Ŝe wartość wskaźnika nie powinna przekraczać 0,7. 67 • wskaźnik zaleŜności kredytowej (kredyty bankowe / aktywa ogółem) – wskaźnik ukazuje udział poŜyczonego kapitału w finansowaniu majątku wnioskodawcy/operatora. Wartość wskaźnika nie powinna przekraczać 0,5. • wskaźnik Altmana – naleŜy do wieloczynnikowych metod dyskryminacyjnych, za pomocą których parametry finansowe przedsięwzięcia przyrównywane są do wartości modelowych. Ustalona w oparciu o wzory podane w Metodický… wartość wskaźnika poniŜej 1,8 zapowiada bankructwo, przedział 1,8 -3,0 określany jest jako strefa niepewności, wskaźnik powyŜej 3,0 oznacza wynik pozytywny. 40 40 W przypadku inwestycji o charakterze publicznym naleŜy jednak zwrócić uwagę na umiarkowaną przydatność typowych metod dyskryminacyjnych. Podstawowa wadą modelu Altmana (a takŜe np. analizy czynnikowej Weinricha, metody Bleiera, czy modelu Beermanna) jest to, Ŝe ustalone stałe wartości mnoŜnikowe oraz przedziały określające charakterystykę uzyskanych wyników odnoszą się do przedsiębiorstw komercyjnych działających na rynkach Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej, zaś projekty w ramach PWT PL-SK realizowane są z reguły dla osiągnięcia istotnych celów społeczno-ekonomicznych i przez podmioty wykonujące z reguły niedochodowe zadania publiczne. 68 6. Analiza ekonomiczna Analiza ekonomiczna ma na celu dokonanie oceny wkładu inwestycji w polepszenie warunków ekonomicznych i jakości Ŝycia w społeczności, podmiotów gospodarczych i środowiska regionów przygranicznych. Jest ona wykonywana z perspektywy interesów całego społeczeństwa, a nie tylko wnioskodawcy/operatora infrastruktury, jak w przypadku analizy finansowej. Podstawą analizy jest koncepcja, zgodnie z którą istniejące na danym rynku ceny są zniekształcone wobec rzeczywistej wartości dóbr i usług dla społeczeństwa. Ponadto szereg oddziaływań, których źródłem jest realizacja inwestycji, nie jest poddawana wycenie w analizie finansowej. Cel analizy ekonomicznej odnosi się w ewaluacji ex ante mierników osiągnięcia ogólnych celów danego przedsięwzięcia, a więc jego wpływu na jakość Ŝycia, sytuację gospodarczą, stan środowiska obszarów przygranicznych, a takŜe rozwój róŜnorakich dziedzin współpracy transgranicznej podmiotów ze Słowacji i Polski. Jej wyniki uzasadniają decyzję o zaangaŜowaniu środków finansowych w przedsięwzięcia deficytowe, jednak konieczne z punktu widzenia sytuacji społecznogospodarczej określonych grup docelowych. Jednocześnie analiza ekonomiczna dostarcza kwotowe wskaźniki słuŜące do porównywania inwestycji oraz wyboru do realizacji najefektywniejszych z nich. 41 Zgodnie z art. 40 lit. e) Rozporządzenia Rady nr 1083/2006 analiza ekonomiczna przygotowana w formie skwantyfikowanej analizy kosztów i korzyści (AKK, a więc uwzględniająca wymagane przekształcenia cen oraz wycenę czynników zewnętrznych) jest wymagana dla tzw. duŜych projektów42. W niniejszym rozdziale Podręcznika przedstawiono podstawowe zasady przeprowadzania analizy w pełnym zakresie, jak równieŜ wskazówki co do formy analizy wymaganej dla inwestycji niezaliczonych do kategorii duŜych (analizy wielokryterialne i analizy efektywności kosztowej). Przy analizie ekonomicznej naleŜy zastosować tę samą stopę dyskontową i okres prognozy jak w przypadku analizy finansowej. Wszystkie wydatki i wpływy pienięŜne są przenoszone z analizy finansowej do analizy ekonomicznej oraz (zgodnie z Podręcznikiem CBA,2008): 41 Por. H. F. Campbell, R. Brown, A Multiple Account Framework for Cost-Benefit Analysis, http://www.uq.edu.au/economics//328.pdf, s. 2. 42 T.j., których całkowity koszt przekracza kwotę 25 mln EUR w przypadku środowiska naturalnego oraz 50 mln EUR w przypadku innych dziedzin; art. 39 Rozporządzenia Rady nr 1083/2006. 69 • • • • poddawane przeliczeniu z cen rynkowych na ceny kalkulacyjne, wymagają kwantyfikacji i wycenyoddziaływań pozarynkowych, przeprowadza się prognozę przepływów ekonomicznych wartości inwestycji, ostatnim etapem jest zdyskontowanie wyników, obliczenie i interpretacja wskaźników efektywności ekonomicznej. 6.1. Korekty zniekształceń cenowych (AKK) Wymóg korekty zniekształceń cenowych wynika z przyjętego w koncepcji AKK załoŜenia, Ŝe kształtowanie się cen na rynku nie wynika wyłącznie z sił popytu i podaŜy, lecz jest poddane szczególnej presji, w tym ograniczeniom fiskalnym i działaniom władczym państwa. Punktem wyjścia do sporządzenia AKK są ustalenia przyjęte w analizie finansowej, które naleŜy: • skorygować o efekty związane z systemem fiskalnym, • przekształcić z cen rynkowych na ceny rozrachunkowe. Korekty fiskalne polegają na odliczeniu tych wydatków, które nie mają odpowiednika w realnych zasobach, jak np. dotacje i podatki pośrednie (VAT) od nakładów i wyników inwestycji. Środki takie, pomimo Ŝe stanowią element wydatków inwestycji, a nawet nie mogą być przez wnioskodawcę odzyskane, są jednak elementem wpływów budŜetowych państwa, które przeznacza je na realizację celów publicznych. Zagadnienie redystrybucji nakładów dotyczy takŜe płatności transferowych na rzecz osób fizycznych, jak np. płatności z tytułu ubezpieczeń społecznych. W pewnych przypadkach naleŜy zweryfikować czy związane z inwestycją podatki, opłaty lub dotacje mają na celu skorygowanie efektów zewnętrznych (np. opłaty za korzystanie ze środowiska) i uzasadnione moŜe być uwzględnienie takich pozycji na kolejnych etapach AKK. NaleŜy jednak unikać jednocześnie podwójnego naliczania korzyści lub kosztów ekonomicznych. Przekształcenie na ceny rozrachunkowe w przypadku inwestycji objętych PWT PL-SK związane jest przede wszystkim z: • korzystniejszą, niŜ obiektywne wartości rynkowe, wyceną kosztów pracy pracowników niewykwalifikowanych (obowiązujące płace minimalne),43 • potencjalną moŜliwością przeznaczania na cele inwestycji gruntów i budynków stanowiących własność publiczną po cenach niŜszych od wartości rynkowej, W przypadku stwierdzenia istniejących zniekształceń naleŜy przedstawić stosowne uzasadnienie, jak równieŜ przeliczyć odpowiednie pozycje tabel analitycznych przez ustalone współczynniki przeliczeniowe. Przykład 17: Rok [n+…] nakłady inwestycyjne (brutto) przychody operacyjne koszty operacyjne nakłady odtworzeniowe Korekta fiskalna: VAT 19% od nakładów inwestycyjnych koszty ubezpieczeń społecznych inne podatki i opłaty 0 1 -1000,00 -5000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 159,66 2 3 4 5 6 7 800,00 1100,00 1200,00 1100,00 1000,00 900,00 -700,00 -850,00 -760,00 -890,00 -900,00 -900,00 0,00 0,00 -100,00 0,00 0,00 0,00 73,00 88,64 96,70 88,64 80,58 72,53 7,18 8,72 9,51 8,72 7,93 7,13 798,32 43 Szerzej o sposobach obliczania wskaźników przeliczeniowych w przypadku występowania płac dualnych patrz Podręcznik CBA,2008 s. 241-243 (Załącznik D). 70 Korekta cen rozrachunkowych: Współczynnik przeliczeniowy dla wynagrodzenia pracowników niewykwalifikowanych Udział pracy niewykwalifikowanej w robotach budowlanych Nakłady inwestycyjne po korektach Nakłady odtworzeniowe po korektach Czynniki finansowe po przekształceniach 0,91 0,25 -649,16 -3245,80 -77,25 -649,16 -3245,80 100,00 250,00 362,75 210,00 100,00 0,00 NaleŜy jednak zwrócić uwagę, iŜ przyjęte współczynniki konwersji muszą odzwierciedlać sytuację społeczno gospodarczą regionów przygranicznych objętych wsparciem w ramach PWT PL-SK. W przypadku braku wystarczających danych do analizy naleŜy pominąć wpływ róŜnic w cenach rynkowych.44 6.2. Efekty zewnętrzne wynikające z realizacji inwestycji (AKK) Korekta o efekty zewnętrzne oznacza, Ŝe pozycjach wydatków i wpływów naleŜy uwzględnić takŜe dodatkowe koszty i korzyści wywołane przez inwestycję, którym nie towarzyszą bezpośrednie przepływy pienięŜne, np. wzrost wartości nieruchomości itd. W punkcie tym naleŜy przedstawić (zidentyfikować, opisać i uzasadnić) czynniki zewnętrzne, które skutkują zaistnieniem korzyści społecznych i gospodarczych z punktu widzenia regionu przygranicznego. Dodatkowe korzyści wiązać się będą z występowaniem specyficznych czynników zewnętrznych. Zazwyczaj czynniki te będą nawiązywać do określonych dla inwestycji wskaźników rezultatów lub oddziaływań. Konieczne jest przypisanie im określonych wartości zarówno fizycznych jak i oszacować ich wartość w pieniądzu. NaleŜy przy tym szczegółowo opisać i uzasadnić przesłanki przyjętych w tym zakresie szacunków. Do oszacowania wartości pienięŜnej zmian dotyczących dóbr nierynkowych moŜna zastosować między innymi: • metody ujawnionych preferencji, • metody określonych preferencji, • metodę efektów produkcyjnych, • metodę transferu korzyści. Metody te odnoszą się do pomiaru poziomu gotowości odbiorców do zapłaty za efekty inwestycji jak równieŜ do oceny alternatywnych kosztów, które skutkowałyby podobnym poziomem zaspokojenia potrzeb społecznych. Nie są to jednak metody uniwersalne, a ich zastosowanie w konkretnym 44 Przy przekształceniu cen rynkowych na ceny rozrachunkowe chodzi o korektę cen wejściowych i wyjściowych tych towarów i usług, które występują na rynkach regulowanych i są zdeformowane. MoŜe tak być w przypadku np. dotowanych przez państwo cen energii elektrycznej, które w drugim roku cyklu Ŝycia projektu zostaną uwolnione. W takim przypadku naleŜy uwzględnić przyszły wzrost cen. W tym przypadku koszty energii w projekcie naleŜy pomnoŜyć przez tzw. czynnik konwersji. Czynniki konwersji są publikowane przez KE jako wartości średnie dla poszczególnych sektorów. Większość cen na Słowacji i w Polsce jest uwolniona, dlatego w większości przypadków czynnik konwersji jest równy 1. Korekty cen rynkowych stosowane są takŜe w przypadku wolnorynkowych towarów i usług, które są importowane lub eksportowane. W takich przypadkach naleŜy zastosować odpowiednie wskaźniki dotyczące właściwych grup towarów, przez które następnie mnoŜy się konkretne pozycje przychodów i kosztów projektu. W przypadku niewielkich pozycji naleŜy zastosować tzw. standardowy czynnik konwersji (SFC). W przypadku projektów w Programie Współpracy Transgranicznej PL-SK 2007-2013 czynniki korekty cen rynkowych będą jednak miały niewielkie znaczenie, dlatego w większości przypadków czynnik konwersji będzie równy 1. 71 projekcie napotyka ograniczenia związane zwłaszcza ze względu na dostępność obiektywnych danych. Dlatego teŜ przedstawiane czynniki i ich wartości powinna cechować: • racjonalna metodologia oszacowania (poparta np. cenami rynkowymi, przeprowadzonymi badaniami naukowymi, statystyką, normami, obowiązującymi stawkami opłat itd.), • wysokie prawdopodobieństwo zaistnienia. Metody ujawnionych preferencji - wycena skutków nierynkowych oparta jest na obserwacji faktycznego zachowania grup docelowych i sytuacji rynkowej. Podstawowe odmiany tej formy analizy to: • metoda ceny hedonicznej – polegająca najczęściej na róŜnicy w wycenie rynkowej nieruchomości przed i po realizacji inwestycji (np. ze względu na hałas wywołany ruchem samochodowym, zanieczyszczenie powietrza, poprawę jakości wody itd.)45; • metoda kosztów podróŜy - ma na celu wycenę gotowości jednostki do zapłaty za dobro lub usługę na podstawie kosztów poniesionych w związku z ich konsumpcją (np. koszty dojazdu i korzystania z obiektów sportowych, turystycznych itd.); • metoda zachowania ochronnego lub obronnego – dotyczy szacowania wartości dodatkowych kosztów jakie naleŜy ponieść, aby uchronić jednostkę lub społeczność od czynników negatywnych (np. zwiększenie wydatków na oczyszczanie ścieków w miejsce dotychczasowego nielegalnego opróŜniania szamb, wartość urządzeń zwiększających bezpieczeństwo w pasie drogowym itd.); • metoda kosztu zachorowania - metoda ta odnosi się do wydatków na usługi i produkty z zakresu ochrony zdrowia ponoszonych przez społeczność w związku ze skutkami środowiskowymi realizacji inwestycji (zarówno jako oszczędność kosztów jak i ich wzrost). Problemem w zastosowaniu tej metody są trudności ewaluacyjne związane ze złoŜonością czynników wpływających na stan ludzkiego zdrowia. Metody określonych preferencji wymagają przeprowadzenia badań ankietowych, w których badana populacja ustala poziom swojej maksymalnej gotowości do zapłaty za hipotetyczną zmianę w poziomie zapewniania określonej korzyści lub gotowości do przyjęcia rekompensaty za zaistnienie określonych niedogodności. Jak zwykle, trudności sprawia brak danych statystycznych, choć instytucje doradcze Komisji Europejskiej okresowo opracowują dokumenty zawierające potrzebne informacje. 46 Metoda efektów produkcyjnych (zwana teŜ metodą oddziaływanie-skutek, dose-response metod), polega na ustaleniu związku między fizycznymi czynnikami wpływającymi na środowisko (zanieczyszczenie - dawka) a oddziaływaniem na środowisko (reakcją). Metoda transferu korzyści - polega na przyjęciu wartości jednostkowej dobra nierynkowego, oszacowanej w studium pierwotnym i wykorzystaniu jej, po wprowadzeniu pewnych korekt, w innym badaniu do wyceny korzyści (lub kosztów) związanych z wdroŜeniem polityki lub inwestycji47. Metoda ta moŜe być zastosowana, przy odpowiedniej konstrukcji modelu obliczeniowego, do kwantyfikacji nie tylko korzyści środowiskowych, ale równieŜ społecznych i gospodarczych, które mogą zaistnieć w wyniku oddziaływania efektów inwestycji. Bazy danych (studiów pierwotnych) dotyczących krajów Unii Europejskiej moŜna uzyskać pod adresem http://www.gevad.minetech.metal.ntua.gr/home.php (baza GEVAD - Grecja) oraz http://www.evri.ca/ (baza EVRI – Kanada, USA). 45 Schemat przykładowego modelu analitycznego – patrz J. Fiquepron, S. Garcia, A. Stenger, Forests adding value to water quality in a land use perspective; materiały z konferencji: Countries and forests in transition: Research seminar on the benefits of multi-functional forest policy, Warszawa, 2009, http://www.polforex.wne.uw.edu.pl/docs/ proceedings_2.pdf. 46 Np. ECOTEC Research and Consulting Limited, The Benefits of Compliance with the Environmental Acquis. Final Report, 2001, patrz równieŜ okresowe opracowania EUROSTAT oraz krajowych instytucji statystycznych. 47 Podręcznik CBA, 2008, s. 257-260. 72 Wśród potencjalnych korzyści inwestycji nie naleŜy uwzględniać robocizny związanej z wykonaniem i eksploatacją inwestycji. Podobnie korzyściami nie będą podatki płacone przez wnioskodawcę / operatora np. od nieruchomości. Płace, podatki itd. stanowią część kosztów inwestycji, a nie korzyści. Korzyści społeczne związane z zatrudnieniem mogą dotyczyć wyłącznie sytuacji, gdy w wyniku inwestycji na danym obszarze rozpoczną działalność nowe przedsiębiorstwa lub inwestycja wpłynie na utrzymanie miejsc pracy zagroŜonych likwidacją. NaleŜy jednak potwierdzić związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy inwestycją a jego wpływem na lokalny rynek pracy lub rozwój przedsiębiorczości. Korzyściami mogą być w takim przypadku moŜliwe do oszacowania wynagrodzenia netto lub zyski netto nowych przedsiębiorstw. Przykład 18: Inwestycja dotyczy budowy atrakcyjnej promenady w miejscowości letniskowej. W analizie finansowej uwzględniono przychody z tytułu dzierŜawy części terenów pod lokalizację punktów małej gastronomii, sprzedaŜy rękodzieła i pamiątek. W takim przypadku moŜna uznać, Ŝe uwzględnienie w AKK korzyści ekonomicznych w postaci tworzenia nowych miejsc pracy lub generowania zysków przez podmioty prowadzące działalność gospodarcza jest uzasadnione. W AKK występują takŜe pozycje ujemne związane z ponoszonymi wydatkami finansowymi (przekształconymi do wartości ekonomicznych), jak równieŜ niezbędnymi do wyceny kosztami, które odzwierciedlać będą uciąŜliwości spowodowane przez inwestycję dla środowiska, społeczeństwa oraz gospodarki regionu transgranicznego. Do przykładowych dodatkowych kosztów ekonomicznych moŜna zaliczyć: • utrudnienia komunikacyjne, hałas, zapylenie, uszkodzenia dróg występujące na etapie budowy związane z wykonywaniem prac budowlanych, szczególnie na terenach miejskich (ujemny wpływ na funkcje mieszkaniowe, produkcyjne i usługowe, moŜliwości poruszania się, dziedzictwo historyczne i kulturowe, na warunki działalności rolniczej i na elementy infrastruktury itp.), • negatywne potencjalne oddziaływania infrastruktury na środowisko (np. zwiększony ruchu turystów powoduje zwiększone zuŜycie wody, odpady, zanieczyszczenie środowiska spalinami itp.), • ograniczenia w uŜytkowaniu obszarów chronionych, objętych przedmiotem inwestycji, • efekty związane ze zmianą lokalizacji działalności gospodarczej (sytuacja taka moŜe mieć miejsce, gdy w wyniku realizacji inwestycji nie następuje tworzenie nowych przedsiębiorstw lub miejsc pracy, a wyłącznie relokacja działalności gospodarczej)48, przy czym w kaŜdym przypadku naleŜy zwrócić uwagę czy opisywane koszty nie zostały wcześniej uwzględnione w analizie finansowej, np. w postaci kosztów usług komunalnych czy opłat za zajęcie pasa drogowego uwzględnionych w nakładach inwestycyjnych. Dla tych kategorii oddziaływań, dla których kwantyfikacja i oszacowanie wartości byłoby obarczone zbyt duŜym ryzykiem lub dla których wnioskodawca nie dysponuje wiarygodnymi i uzasadnionymi szacunkami, naleŜy przedstawić analizę jakościową i efektywności kosztowej, uwzględniającą charakterystykę i skalę pozytywnych oddziaływań, zgodnie z zaleceniami przedstawionymi w p. 6.5. niniejszego Podręcznika. 6.3. Analiza wskaźników ekonomicznych (AKK) Obliczanie wskaźników dyskontowych AKK jest porównywalne do działań wykonywanych w celu ustalenia efektywności finansowej przedsięwzięcia. 48 Patrz: Komisja Europejska, Delocalisation: Which Challenges for the EU Economy?, ECFIN(REP)50760/05, Bruksela 2005. 73 W pierwszej kolejności naleŜy dokonać przeliczenia zmiennych finansowych (nakładów, kosztów, przychodów, kapitału obrotowego, wartości rezydualnej) w celu usunięcia elementów związanych z systemem fiskalnym i transferami oraz korekty wartości zgodnie z ustalonymi współczynnikami cen rozrachunkowych. Odpowiednio przekształcone przepływy pienięŜne naleŜy przedstawić w formie tabelarycznej, dla okresu analogicznego jak stosowany dla analizy finansowej. W dalszej części tabeli, na podstawie poczynionych ustaleń w zakresie efektów zewnętrznych, naleŜy przedstawić prognozę wartości poszczególnych zidentyfikowanych czynników stanowiących pozarynkowe korzyści [„+”] lub koszty [„-”]. Zgodnie z DR nr 4 oraz wytycznymi krajowymi do analiz ekonomicznych naleŜy stosować stopę dyskontową równą 5,5 % (zestawienie współczynników dyskontowych dla lat od n do n+29 przedstawiono w tabeli na s. 41 niniejszego Podręcznika). Na podstawie ekonomicznych przepływów pienięŜnych naleŜy wyznaczyć ekonomiczne wskaźniki efektywności przedsięwzięcia, czyli: • ENPV (ekonomiczna wartość bieŜąca inwestycji), • EIRR (ekonomiczna wewnętrzna stopa zwrotu inwestycji), • B/C (wskaźnik korzyści / koszty inwestycji). Zasady obliczania wskaźników ENPV oraz EIRR są podobne do rachunku analogicznych wskaźników finansowych. Uzyskane salda przepływów ekonomicznych wymagają przemnoŜenia przez odpowiadające im współczynniki dyskontowe dla poszczególnych lat realizacji i eksploatacji inwestycji. Natomiast wskaźnik B/C oznacza stosunek zdyskontowanych korzyści do sumy zdyskontowanych kosztów generowanych w okresie referencyjnym. Obliczenie wskaźnika wymaga wydzielenia korzyści ekonomicznych generowanych w wyniku realizacji inwestycji (BE) oraz oddzielnie strumieni kosztów ekonomicznych związanych z wykonaniem inwestycji (CE), w poszczególnych latach przyjętego okresu odniesienia analizy. Następnie obliczany jest iloraz zdyskontowanych wartości BE/CE. 74 gdzie: n – okres odniesienia (liczba lat)-1, a – ekonomiczny współczynnik dyskontowy, r – przyjęta społeczna stopa dyskontowa (5,5%)49. Niedochodowa, co do zasady, inwestycja realizowany w ramach PWT PL-SK powinna odznaczać się znacznym pozytywnym wpływem na realizację celów społeczno-gospodarczych. AKK dostarcza w tym zakresie informacji skwantyfikowanych, w związku z czym inwestycja powinna wykazywać: • ekonomiczną wartość bieŜącą (ENPV) większą od zera, • ekonomiczną stopę zwrotu (ERR) większą od przyjętej stopy dyskontowej (>5,5 %), • oraz relację korzyści do kosztów (B/C) wyŜszą od jedności. Inwestycja niespełniająca ww. wymagań powinna zostać odrzucona, gdyŜ niekorzystne wartości wskaźników wskazują, Ŝe poniesienie znacznych nakładów będzie nieefektywne, a inwestycja przyczyni się do stworzenia nowych lub pogłębieniu istniejących problemów gospodarczych i środowiskowych. Inwestycja charakteryzująca się ujemną ENPV moŜe uzyskać dofinansowanie tylko w wyjątkowej sytuacji, np. gdy jej realizacja skutkuje wystąpieniem znacznych korzyści, których nie moŜna było wycenić w wartościach pienięŜnych. JeŜeli kwantyfikacja i oszacowanie wartości pewnych specyficznych korzyści byłoby obarczone zbyt duŜym ryzykiem lub dla których wnioskodawca nie dysponuje wiarygodnymi i uzasadnionymi szacunkami, jako uzupełnienia AKK moŜna przedstawić analizę jakościową (AWE) i efektywności kosztowej (AEK), uwzględniającą charakterystykę i potencjał pozytywnych/negatywnych oddziaływań, zgodnie z zaleceniami przedstawionymi w następnym punkcie niniejszego Podręcznika. 50 Przykład 19: Tabela stanowi ciąg dalszy ilustracji kolejnych etapów AKK (przykład nr 16) Współczynnik dyskonta dla 5,5% 1,000 0,948 0,898 0,852 0,807 0,765 0,725 0,687 0 1 2 3 4 5 6 7 -24,00 -43,00 Utrudnienia komunikacyjne (koszty zanieczyszczenia środowiska) -8,00 -17,00 ObniŜenie wartości nieruchomości sąsiednich -5,00 -60,00 -30,00 -10,00 340,00 355,00 370,00 365,00 342,00 320,00 370,00 485,00 495,00 508,33 528,00 613,00 110,00 108,00 107,00 105,33 103,83 102,33 -120,00 790,00 938,00 972,00 978,67 973,83 1035,33 Wynik ekonomiczny inwestycji -686,16 -3365,80 890,00 1188,00 1334,75 1188,67 1073,83 1035,33 Wartości zdyskontowane (5,5%) -686,16 -3190,33 799,62 1011,72 1077,43 909,49 778,79 711,73 ENPV 1412,29 EIRR 15,46% Rok [n+…] Koszty ekonomiczne Utrudnienia komunikacyjne (koszty czasu pracy) Korzyści ekonomiczne NadwyŜka gotowości do zapłaty nad ceną dostępu do obiektu Wpływ na rozwój gospodarczy (zysk netto nowych podmiotów gosp. powstałych w wyniku oddziaływania inwestycji) Korzyści środowiska (uporządkowanie gosp. wod. kan., rozwiązania oszczędzające energię) Czynniki zewnętrzne razem: 49 50 -37,00 Wzór z: Wytycznych MRR, s. 52. Por. Podręcznik CBA, 2008, s. 72. 75 Odniesienie do kryteriów oceny merytorycznej Wyniki AKK, które przedstawiają w formie zmonetaryzowanej wpływ inwestycji na realizację celów rozwoju społeczno-gospodarczego i ochronę środowiska, mogą być wykorzystane podczas oceny między innymi kryteriów: • S 4. Zgodność z priorytetami Programu i regionalnymi planami strategicznymi, • S 6. Wpływ na sytuację grupy docelowej, • oraz O 3. Jakość budŜetu (efektywność kosztów). Poprawne wykonanie analizy ekonomicznej warunkuje przekazanie projektu do oceny technicznej. Wytyczne dla Oceniających. Ocena formalna/kwalifikowalności oraz techniczna wniosku o dofinansowanie, WST PWT, http://pl.plsk.eu/ 6.4. Analiza efektywności kosztowej i analiza wielokryterialna (AEK i AWK) Analiza ekonomiczna inwestycji innych niŜ duŜe, w rozumieniu art. 39 Rozporządzenia Rady nr 1083/2006, moŜe zostać przeprowadzona w sposób uproszczony i opierać się na oszacowaniu ilościowych i jakościowych skutków realizacji inwestycji. Analiza efektywności kosztowej (AEK) - celem analizy jest ustalenie kosztów osiąganych w wyniku realizacji inwestycji rezultatów oraz sprawdzenie, czy istnieją inne, tańsze rozwiązania. Analiza ta w części moŜe być zbieŜna z ustaleniami analizy opcji alternatywnych, która została opisana w p. 3.1 niniejszego Podręcznika. NaleŜy jednak zwrócić uwagę na konieczność dokonania korekty fiskalnej oraz korekty cen rozrachunkowych w odniesieniu do nakładów i kosztów eksploatacyjnych dla inwestycji ustalonych wariantów. Natomiast efekty zaleŜne są od rodzaju i spodziewanych rezultatów przedsięwzięcia. Zgodnie z Podręcznikiem CBA, 2008, s. 73, oblicza się ją jako współczynnik: gdzie: Ca – koszty uzyskania efektów (najczęściej kluczowe rezultaty) w okresie referencyjnym w przypadku braku realizacji inwestycji, Cb – koszty uzyskania efektów w okresie referencyjnym w przypadku realizacji inwestycji, Ea – efekty (kluczowe rezultaty) w okresie referencyjnym w przypadku braku realizacji inwestycji, Eb – efekty (kluczowe rezultaty) w okresie referencyjnym w przypadku realizacji inwestycji, za pomocą którego ustalany jest koszt przyrostowy na jednostkę dodatkowego efektu. Ze względu na stosowanie w analizach inwestycji metodologii DCF zaleca się, aby wartości podawane w ww. wzorze były uwzględniane po skorygowaniu o współczynniki dyskonta (analogicznie jak przy porównaniu wariantów alternatywnych za pomocą wskaźnika DGC). AEK słuŜy udowodnieniu, Ŝe zaplanowany inwestycji odznacza się wysoką efektywnością wobec ponoszonych nakładów i kosztów. 76 Odniesienie do kryteriów oceny merytorycznej W niektórych przypadkach wyniki AEK mogą być wykorzystane dla porównywania inwestycji, które cechują rezultaty tego samego typu – np. kryteria: • S 4. Zgodność z priorytetami Programu i regionalnymi planami strategicznymi, • S 6. Wpływ na sytuację grupy docelowej • oraz O 3. Jakość budŜetu (efektywność kosztów). Wytyczne dla Oceniających. Ocena formalna/kwalifikowalności oraz techniczna wniosku o dofinansowanie, WST PWT, http://pl.plsk.eu/ Analiza wielokryterialna (AWK) Analiza w tej formie wykorzystywana jest do usystematyzowania i umoŜliwienia obiektywnej oceny oddziaływań inwestycji, które nie mogą być zagregowane w wartościach pienięŜnych w AKK. AWE naleŜy rozpocząć od identyfikacji zbioru celów oraz ustalenia kierunków indukcji materialnych efektów wykonania przedsięwzięcia na ich realizację. Kolejnym krokiem jest ustalenie hierarchii celów oraz „wycena” ich waŜności dla danej społeczności (ustalenie systemu preferencji – wskaźników mnoŜnikowych). W następnym etapie inwestycji podlega ocenie polegającej na przyznaniu punktów oraz ich przemnoŜeniu przez ustalone wcześniej wskaźniki. NaleŜy przy tym zachować zasady rzetelności i bezstronnej oceny, która powinna opierać się na udowodnieniu, w jakim stopniu inwestycja będzie wpływała na wdraŜanie polityki rozwoju obszaru przygranicznego oraz potrzeby danej społeczności. Zakres i sposób przeprowadzenia AWK jest powiązany wymogami w zakresie wielokryterialnej analizy opcji alternatywnych, która została opisana w p. 3.1 niniejszego Podręcznika. 7. Analiza ryzyka i wraŜliwości Przeprowadzenie oceny ryzyka ma na celu oszacowanie trwałości finansowej oraz realności celów inwestycji finansowanej z funduszy UE. Poprzez analizę ryzyka naleŜy przede wszystkim rozumieć identyfikację istniejących i potencjalnych zagroŜeń. Analiza ryzyka polega na określeniu prawdopodobieństwa jego wystąpienia i jego wpływu na inwestycję. Zgodnie z art. 40 Rozporządzenia Rady nr 1083/2006 przeprowadzenie analizy ryzyka i wraŜliwości, obejmującej: • wybór zmiennych decydujących, • analizę wraŜliwości z zastosowaniem wartości wyłączających, • minimalizację „tendencyjności optymistycznej”, • ustalenie rozkładów prawdopodobieństwa dla zmiennych decydujących, • ocenę akceptowalnych poziomów ryzyka, • opis metod zapobiegania ryzyku, w zakresie określonym w Podręczniku CBA, 2008, s. 65-72 jest wymagana wobec duŜych inwestycji. Ze względu jednak na znaczny stopień komplikacji wdraŜania inwestycji w ramach PWT PL-SK, w tym wynikających z róŜnic organizacyjnych, prawnych i systemu finansowego, dla inwestycji innych niŜ duŜe, zaleca się przeprowadzenie uproszczonej analizy ryzyka i wraŜliwości, zgodnie ze wskazówkami podanymi poniŜej. Analiza ryzyka Powinna mieć formę opisu (lub tabeli) prezentującego najwaŜniejsze obszary niepewności związane z wykonaniem i uŜytkowaniem projektowanej infrastruktury. Identyfikacja obszarów ryzyka powinna 77 pozostawać w zgodności z matrycą logiczna inwestycji (kolumna ZałoŜenia oraz czynniki ryzyka - patrz p. 2.5 niniejszego Podręcznika). Następnie naleŜy dokonać jakościowej oceny prawdopodobieństwa wystąpienia zjawisk niepoŜądanych (np. poprzez określenie prawdopodobieństwo wysokie / średnie / niskie). W przypadku inwestycji infrastrukturalnych wyróŜnić moŜna między innymi: • czynniki techniczne - jakość, podatność na awarie, nowoczesność, wymagania techniczne, techniczne warunki realizacji, • czynniki finansowe - realność kosztorysów, zabezpieczenie źródeł finansowania, płynność podczas realizacji i eksploatacji, zmiany kosztów, • determinanty prawne - procedury konkursowe, zamówienia publiczne, przepisy budowlane, środowiskowe, prawo finansowe itd., • czynniki organizacyjne - dotyczące struktur organizacji inwestycji na etapie wdraŜania i w fazie operacyjnej, jakość zasobów ludzkich, współpraca z partnerami, • ryzyko popytowe – związane jest z niepewnością, czy zidentyfikowane grupy docelowe, do których skierowana jest inwestycja, będą w rzeczywistości zainteresowane jego wykorzystaniem. Na podstawie zdiagnozowanych zagroŜeń efektywnej realizacji i eksploatacji inwestycji naleŜy wskazać sposoby aktywnej kontroli ryzyka (plany awaryjne, plany zarządzania ryzykiem). Analiza wraŜliwości Analiza wraŜliwości pokazuje, w jaki sposób zmienią się wskaźniki efektywności inwestycji (przede wszystkim FNPV) wraz ze wzrostem (lub spadkiem) wartości równych parametrów przepływów pienięŜnych inwestycji (np. nakładów inwestycyjnych, kosztów, przychodów itd.). W obliczeniach zmianie poddawana być powinna tylko jedna zmienna, podczas gdy inne parametry powinny pozostać niezmienione. Zaleca się przeprowadzenie analizy dla zmian o ± 10 lub 20%. 78 Przykład 20: PoniŜej zaprezentowano wraŜliwość FNPV inwestycji na zmiany wartości nakładów, przychodów i kosztów operacyjnych inwestycji, które oszacowano w interwałach co ±20 %. Pozostałe parametry wpływające na wynik finansowy przedsięwzięcia pozostawiono bez zmian. W prezentowanym przykładzie „siła” wpływy kaŜdej ze zmiennych jest stosunkowo podobna. Odchylenie pomiędzy scenariuszem podstawowym w opcjami „korzystnymi” sięga średnio σ = 988,8 jednostek pienięŜnych. Rok [n+…] 0 1 nakłady inwestycyjne -1000,00 -5000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 wzrost + 20 % -1200,00 -6000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -800,00 -4000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 przychody operacyjne 0,00 0,00 800,00 1100,00 1200,00 1100,00 1000,00 900,00 wzrost + 20 % 0,00 0,00 960,00 1320,00 1440,00 1320,00 1200,00 1080,00 zmniejszenie - 20% 0,00 0,00 640,00 880,00 960,00 880,00 800,00 720,00 koszty operacyjne 0,00 0,00 -700,00 -850,00 -760,00 -890,00 -900,00 -900,00 wzrost + 20 % 0,00 0,00 -840,00 -1020,00 -912,00 -1068,00 -1080,00 -1080,00 zmniejszenie - 20% 0,00 0,00 -560,00 -680,00 -608,00 -712,00 -720,00 -720,00 nakłady odtworzeniowe zmiany kapitału obrotowego wartość rezydualna 0,00 0,00 0,00 0,00 -100,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -23,61 3,61 2,78 1,11 3,61 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 1000,00 zmniejszenie - 20% 2 3 -1000,00 -5000,00 76,39 253,61 342,78 211,11 103,61 1000,00 -4238,13 wzrost nakładów -1200,00 -6000,00 76,39 253,61 342,78 211,11 103,61 1000,00 -5390,51 -800,00 -4000,00 76,39 253,61 342,78 211,11 103,61 1000,00 -3085,75 wzrost przychodów -1000,00 -5000,00 236,39 473,61 582,78 431,11 303,61 1180,00 -3255,97 zmniejszenie przychodów -1000,00 -5000,00 -83,61 33,61 102,78 -8,89 -96,39 820,00 -5220,29 wzrost kosztów -1000,00 -5000,00 -63,61 83,61 190,78 33,11 -76,39 820,00 -5038,73 zmniejszenie kosztów -1000,00 -5000,00 216,39 423,61 494,78 389,11 283,61 1180,00 -3437,53 przychody -3255,97 -4238,13 -5220,29 koszty -5038,73 -4238,13 -3437,53 6 7 FNPV (5%) wariantu podstawowego nakłady 5 7 1 wzrost o brak spadek o 20% zmian 20% -5390,51 -4238,13 -3085,75 4 6 0 FNPV dla zmiennej: 3 5 Wynik dla: \ Rok [n+…] zmniejszenie nakładów 2 4 79 8. Wymagane załączniki: Analiza finansowa i ekonomiczna w aktywnym arkuszu kalkulacyjnym. JeŜeli inwestycja generuje dochody w rozumieniu Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności w odniesieniu do niektórych projektów generujących dochody zmienionego Rozporządzeniem Rady (WE) nr 1341/2008 z dnia 18 grudnia 2008 r., obowiązkowym załącznikiem do analizy finansowej i ekonomicznej jest przedstawienie analizy dochodów generowanych przez inwestycję w aktywnym arkuszu kalkulacyjnym (np. Excell, OpenOffice), jako materiał niezbędny do oceny formalnej i merytorycznej inwestycji. 80 Wykaz skrótów: − − − − − − − − − − − − − − − − − − − − − − − AEK - analiza efektywności kosztowej, AKK – analiza kosztów i korzyści (ang. Cost-Benefit Analysis – CBA), AWK – analiza wielokryterialna, B/C wskaźnik korzyści / koszty; stosunek zdyskontowanych korzyści do sumy zdyskontowanych kosztów generowanych w okresie referencyjnym, DIC - zdyskontowany koszt inwestycji, DNR - zdyskontowany przychód netto (dochód), DR nr 2 - Dokument roboczy nr 2, Przewodnik po metodach ewaluacji: Wskaźniki monitoringu i ewaluacji, Komisja Europejska, DG Polityka Regionalna, Bruksela 2006 r. DR nr 4 - Dokument roboczy nr 4, Wytyczne dotyczące metodologii przeprowadzania analizy kosztów i korzyści, Komisja Europejska, DG Polityka Regionalna, Bruksela 2006, EC - koszty kwalifikowane (w obliczeniach luki w finansowaniu, niezdyskontowane), EFRR – Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, EIRR - ekonomiczna wewnętrzna stopa zwrotu, ENPV – ekonomiczna wartość bieŜąca, FIRR/C – finansowa wewnętrzna stopa zwrotu, FIRR/K - finansowa wewnętrzna stopa zwrotu kapitału krajowego zainwestowanego w inwestycję, FNPV/C – finansowa wartość bieŜąca, FNPV/K – finansowa wartość bieŜąca kapitału krajowego zainwestowanego w inwestycję, Max CRpa - maksymalna wielkość współfinansowania określona dla osi priorytetowej PWT PL-SK, Max EE - maksymalny wydatek kwalifikowany (DIC-DNR), MRR – Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Rzeczpospolitej Polskiej, PWT PL-SK – Program Współpracy Transgraniczej Polska Słowacja 2007-2013, Rozp. – rozporządzenie, UE – Unia Europejska, WST – Wspólny Sekretariat Techniczny Program Współpracy Transgraniczej Polska Słowacja 20072013, 81 Literatura: NajwaŜniejsze obowiązujące opracowania urzędowe w zakresie analiz finansowych i ekonomicznych: • Analiza kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych: Przewodnik. Raport końcowy 2008, Komisja Europejska, DG Polityka Regionalna, Bruksela 2008 r. (w tekście: Podręcznik CBA, 2008), • Analiza kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych: Przewodnik, Komisja Europejska, DG Polityka Regionalna, Bruksela 2002 (w tekście: Podręcznik CBA, 2002), • Dokument roboczy nr 4, Wytyczne dotyczące metodologii przeprowadzania analizy kosztów i korzyści, Komisja Europejska, DG Polityka Regionalna, Bruksela 2006, (w tekście: DR nr 4), • Dokument roboczy nr 2, Przewodnik po metodach ewaluacji: Wskaźniki monitoringu i ewaluacji, Komisja Europejska, DG Polityka Regionalna, Bruksela 2006 r. (w tekście: DR nr 2), • Wytyczne w zakresie wybranych zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 15.01.2009 r., sygnatura MRR/H/ 14(2)01/2009, www.funduszestrukturalne.gov.pl/ (w tekście: Wytyczne MRR), • Wytyczne do przygotowania inwestycji w zakresie środowiska współfinansowanych przez Fundusz Spójności i Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego w latach 2007-2013, JASPERS, www.funduszestrukturalne.gov.pl/ (w tekście: Wytyczne JASPERS), • Metodický pokyn k vypracovaniu finančnej analýzy projektu, analýzy nákladov a prínosov projektu a finančnej analýzy žiadateľa o NFP v programovom období 2007 – 2013, Centrálny koordinačný orgán. Ministerstvo výstavby a regionálneho rozvoja SR, 14.02.2008 r. (w tekście: Metodický…), http://pl.plsk.eu/, • Wytyczne dla Oceniających. Ocena formalna/kwalifikowalności oraz techniczna wniosku o dofinansowanie, WST PWT PL-SK, http://pl.plsk.eu/, • Podręcznik Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 20072013, WST PWT PL-SK, Warszawa 20.03.2008 r., http://pl.plsk.eu/, • Wytyczne dotyczące kwalifikowania wydatków i projektów w ramach programów współpracy transgranicznej Europejskiej Współpracy Terytorialnej realizowanych z udziałem Polski w latach 20072013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 15.01.2009 r., sygnatura MRR/H/21(1)/09-2008, www.funduszestrukturalne.gov.pl/, Inne opracowania: • Encyklopedia zarządzania. Wszystko o zarządzaniu, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, http://mfiles.pl/pl/index.php/, • Technika budowy projektu, Wspólny Sekretariat Techniczny WWPWP, Warszawa 2005, • Partnership Development Toolkit. A partnership oriented planning, monitoring and evaluation guide for facilitators of EQUAL Development and Transnational Partnerships, Komisja Europejska, DG Polityka Regionalna, Bruksela 2005, • Rączka J., The cost-effectiveness analysis – a superior alternative to the cost-benefit analysis of environmental infrastructure investments, A paper submitted to the Fifth European Conference on Evaluation of The Structural Funds “Challenges for Evaluation in an Enlarged Europe”, 2003, www. ec.europa.eu/regional_policy/sources/ docconf/.../raczka.doc, • Rączka J., Analiza efektywności kosztowej w oparciu o wskaźnik dynamicznego kosztu jednostkowego, Transform Advice Programme. Investment in Environmental Infrastructure in Poland, Warszawa 2002, www.nfosigw.gov.pl/site/images/Analiza_DGC.doc, • J. Fiquepron, S. Garcia, A. Stenger, Forests adding value to water quality in a land use perspective; materiały z konferencji: Countries and forests in transition: Research seminar on the benefits of multifunctional forest policy, Warszawa, 2009, http://www.polforex.wne.uw.edu.pl/docs/proceedings_2.pdf, • Research and Consulting Limited, The Benefits of Compliance with the Environmental Acquis. Final Report, ECOTEC, Birmingham 2001. • Delocalisation: Which Challenges for the EU Economy?, Komisja Europejska, ECFIN(REP)50760/05, Bruksela 2005, 82
