Farmakologia w diagnostyce. Część druga — wapń i magnez Prawidłowe przeprowadzenie badań laboratoryjnych jest zadaniem trudnym, zależnym w dużym stopniu od czynników endogennych (wiek, płeć), ale i egzogennych. Te ostatnie, związane ze sposobem pobierania materiału do badań, transportem próbki, jej przechowywaniem oraz walidacją metod badawczych, wydają się mieć kluczowe znaczenie. Klinicysta i diagnosta mają jednak przed sobą jeszcze jedno istotne zadanie: uwzględnić wpływ czynników fizjologicznych, metabolicznych i środowiskowych. Gwałtowny wzrost liczby dostępnych i stosowanych leków nastręcza problemy diagnostyczne i kliniczne. Stosowane środki farmakologiczne są związkami chemicznymi, mogącymi w sposób wieloaspektowy interferować na wyniki badań laboratoryjnych. Wapń – rola, interferencje farmakologiczne Wapń jest niezwykle istotnym pierwiastkiem dla naszego organizmu. Około 99,85% wapnia znajduje się w kościach, 0,05% występuje w postaci zjonizowanej w płynie pozakomórkowym. Standardowo kojarzony z układem mięśniowokostnym, odgrywa szereg innych funkcji. Wapń jest aktywatorem enzymatycznym, bierze udział w przewodzeniu impulsów bioelektrycznych, w krzepnięciu krwi, skurczu mięśni szkieletowych, gładkich i mięśnia sercowego, reakcjach zapalenia, regeneracji i proliferacji komórkowej, pojawia się przy wydzielaniu hormonów i neurotransmiterów, a także obniża stopień uwodnienia koloidów komórkowych. Jego funkcje można by mnożyć. Na homeostazę wapnia wpływa między innymi parathormon, kalcytonina oraz 1,25-dihydroksycholekalcyferol. Regulacja poziomu wapnia następuje poprzez dostarczanie pierwiastka w pożywieniu, zależy także od stopnia wchłaniania w przewodzie pokarmowym oraz stopnia wydalania z moczem. Prawidłowe stężenie wapnia w osoczu waha się w granicach 2,25 – 2,75 mmol/l (9- 11 mg/dl). Wśród stosowanych metod oznaczeń wapnia należy wymienić miareczkowanie oksydoredukcyjne z użyciem nadmanganianiu potasu, miareczkowanie z użyciem EDTA, emisyjna spektroskopię płomieniową, pomiar fluorymetryczny oraz absorpcyjną spektroskopię atomową. Metody kolorymetryczne, często wykorzystujące zjawisko chelatacji wapnia przez EDTA, często powodują trudności w określeniu punktu końcowego z powodu zakłóceń przez obecność jonów miedzi, magnezu, żelaza i cynku. Zastosowanie metody fluorometrycznej z użyciem kalceiny jest dosyć popularna techniką, jednakże określenie punktu końcowego może nastręczać trudności. Możliwa jest w tym przypadku interferencja ze strony leków wykazujących fluorescencję. Najpowszechniej wykorzystywane są metody automatyczne, w których wapń jest kompleksowany przez komplekson krezoloftaleiny, który z kolei reagując z dietyloaminą tworzy barwny produkt. Wykazano jednak, że istnieja środki farmakologiczne interferujące z ta metodą – aminofenol i hydralazyna podwyższają faktyczny oziom wapnia o 0,3 – 0,6 mg/100ml. Spektrofotometria adsorpcyjna, obecnie najbardziej czuła i szybka metoda oznaczenia wapnia wydaje się być wolna od interferencji. Interferencje farmakologiczne wpływające na poziom wapnia można podzielić ze względu na ingerencje w metodologię oznaczeń oraz poprzez zmiany metabolizmie pierwiastka. Obserwuje się podwyższenie/obniżenie poziomu wapnia we krwi. Interferencje metodologiczne podwyższające poziom wapnia: — miareczkowanie z użyciem EDTA (miedź, sole żelaza) — emisyjna spektroskopia płomieniowa (potas, sód) — metoda z kompleksonem krezoloftaleiny (aminofenol, hydralazyna) —Interferencje metodologiczne obniżające poziom wapnia: — miareczkowanie z użyciem EDTA (heparyna, cytrynian) — emisyjna spektroskopia płomieniowa (fosforany, siarczany) — metoda z pomiarem fluorometrycznym (heparyna, kwas acetylosalicylowy) Interferencje w metabolizm wapnia podwyższające poziom wapnia: — adsorpcja z przewodu pokarmowego (laktoza, witamina D) — resorpcja z kości (parathormon, tyroksyna) — wchłanianie zwrotne w kanalikach nerkowych (parathormon, witamina D) Interferencje w metabolizm wapnia obniżające poziom wapnia: — absorpcja z przewodu pokarmowego (leki przeczyszczające, kortykosteroidy) — resorpcja z kości (kalcytonina, kortykosteroidy) — wchłanianie zwrotne w kanalikach nerkowych (acetazolamid, kortykosteroidy) — antagonizm hormonalny (kortykosteroidy, leki — hamowanie syntezy albumin (asparaginaza, doustne środki antykoncepcyjne) Magnez — rola, interferencje farmakologiczne Magnez jest jednym z podstawowych kationów niezbędnych do zachowania równowagi pomiędzy poszczególnymi fizjologicznymi procesami w organizmie. Ponad połowa magnezu umiejscowiona jest w kościach, pozostała część znajduje się w tkankach miękkich. Prawidłowe stężenie magnezu w surowicy waha się w granicy od 0,75 mmol/l do 0,95 mmol/l w zależności od stosowanej metody i aparatury pomiarowej. Rola magnezu została omówiona szczegółowo w artykułach Tajemnica magnezu (część pierwsza) oraz Tajemnica magnezu (część druga). Wśród przyczyn obniżonego poziomu magnezu w osoczu, związanych z zażywaniem leków można wymienić: — stosowanie diuretyków: diuretyki pętlowe(furosemid) oraz tiazydowe (hydrochlorotiazyd) mogą znacząco obniżać zawartość magnezu w osoczu, dlatego też przy ich stosowaniu niezbędna jest suplementacja magnezu — terapia przeciwnowotworowa: cisplatyna w 90% przypadków wywołuje hipomagnezemię. Mechanizm działania leku wynika z jego właściwości neurotoksycznych. Uszkadza on mechanizmy związanych z readsorpcją magnezu z pętli Henlego — sole wapnia — mineralokortykosteroidy — hormony tarczycy — hormon antydiuretyczny — gentamycyna, tetracyklina Czasami dochodzi do interakcji zwiększających mierzony poziom magnezu. Mamy z nimi do czynienia podczas podawania lub zażywania soli magnezu oraz środków zobojętniających zabierających magnez. Niezaprzeczalnie metody oznaczeń wapnia i magnezu nie są idealne. Istnieje szereg związków mogących potencjalnie wywoływać interferencje i fałszować uzyskane rezultaty. Świadomość pojawienia się takiej możliwości jest dobrym kierunkiem uniknięcia błędów. Opracowano na podstawie: Mrozikiewicz P. M. et. al. Wpływ leków na wyniki badań laboratoryjnych. Fundacja Wiener Lab 2009, s. 39-49. Istnieje szereg związków w różny sposób interferujacych w oznaczenia wapnia i magnezu Data publikacji: 28.06.2015r.