Szkoła Główna Służby Pożarniczej w Warszawie „Europejski system ochrony ludności” dr inż. Mariusz Mazurek Wprowadzenie Współczesny świat niesie ze sobą wiele istotnych zmian, dotyczących praktycznie wszystkich dziedzin ludzkiego życia. Powstają nowe hierarchie zachowań i wartości społecznych. Coraz bardziej w nasze życie wkracza nowa cywilizacja, nowa gospodarka, nowe zawody, np. inżynier bezpieczeństwa (cywilnego i pożarowego) a przede wszystkim zupełnie odmienna świadomość. W pogoni za stałym wzrostem poziomu życia, tworzymy wokół siebie coraz bardziej sztuczny świat, stając się jednocześnie zagrożeniem dla siebie samych i otoczenia. Źródła zagrożeń Z a g r o ż e n iaa n tr o p o g e n ic z n e : tra n sp o rto w e , k o m u n ik a c y jn e , a w a riep rz e m y sło w e , te c h n ic z n e(sie c io w e ), b u d o w la n e , te rro ry sty c z n e , sk a ż e n iab io lo g ic z n e , sk a ż e n iac h e m ic z n e , sk a ż e n iap ro m ie n io tw ó rc z e , iin n e . Źródła zagrożeń (c.d.) Zagrożenianaturalne: pożary, powodzie, susze, huragany, trzęsieniaziemi, erupcjewulkanów, śnieżyce, lawiny, epidemie, epizootie, i inne. Źródła zagrożeń (c.d.) Liczba katastrof naturalnych stale się zwiększa. W 2007 r. było ich 950, w porównaniu do 850 w 2006 r. W okresie 1994-2007 średnio rocznie ponad 225 mln ludzi ucierpiało w wyniku naturalnych katastrof. Ofiar śmiertelnych było ponad 58 tys rocznie. Zobrazowanie zagrożeń naturalnych w świecie w latach 1991-2005 Unia Europejska Unia Europejska (UE) – powstała 1 listopada 1993 na mocy traktatu z Maastricht. Obecnie, w jej skład wchodzi 27 państw członkowskich. Powierzchnia: 4 324 782 km2, Ludność: 501,09 mln, Gęstość: 115 osób/km2, Dewiza: “Unity in the diversity”. Unia Europejska Podstawowym celem ochrony ludności w UE jest zapewnienie bezpieczeństwa wszystkim obywatelom w państwach członkowskich, zachowanie niezbędnych warunków do życia i funkcjonowania społeczności w sytuacjach różnorodnych zagrożeń, klęsk i katastrof. DG ENV A3 Civil Protection Unit http://ec.europa.eu/environment/civil/index.htm Unia Europejska (c.d.) Aby uniknąć pomieszania pojęć, należy określić różnice, jakie dotyczą definicji „ochrony ludności” i „obrony cywilnej”. Ochrona ludności zajmuje się przedsięwzięciami ochronnymi, które mają na celu ochronę ludności i zachowanie bezpieczeństwa publicznego w czasie klęsk i katastrof. Przedsięwzięcia te powinny być rozpatrywane nie tylko w odniesieniu do ratownictwa, udzielania pomocy i interwencji w przypadku katastrof, a więc w nagłych wypadkach, ale również w odniesieniu do narastającego niebezpieczeństwa związanego z rozwojem cywilizacji. Obrona cywilna to zespół przedsięwzięć realizowanych lub zaplanowanych w celu zapewnienia maksymalnej sprawności funkcjonowania instytucji krajowych w czasie napięć, kryzysów, a przede wszystkim w razie wojny. Podmiotem obrony cywilnej jest więc przygotowanie „frontu wewnętrznego”, wspierającego wysiłek militarny państwa. Państwa europejskie już dawno odkryły, że: 1. Zagrożenia czasu pokoju i wojny niosą podobne skutki, różnią się tylko intensywnością i skalą. 2. Rozdzielanie zagrożeń na pokojowe i wojenne jest kolejnym zagrożeniem. 3. Nie jest potrzebne i możliwe dzielenie organów administracji na odpowiedzialne za czas pokoju i wojny. 4. Odpowiedzialność za “bezpośrednie” bezpieczeństwo obywateli spoczywa na samorządzie wyposażonym w kompetencje zarządzania wszelkimi zasobami. Historia • • • • • 1985 – pierwsze spotkanie ministrów, 1987 – rezolucja Rady Europy na temat ochrony ludności (OL), 1997 – pierwszy program OL, 2001 – ustalenie wspólnych mechanizmów OL, 2007 – nowelizacja podstaw prawnych w ramach UE. Założenia ogólne ochrony ludności podmiotem działania jest ludność cywilna, jej mienie i środowisko, przedmiotem działania są będące w dyspozycji władzy przygotowane służby i zasoby materiałowe, zapobieganie niebezpieczeństwu i realizowanie działań w obszarze planowania cywilnego należy do administracji publicznej wszystkich szczebli, przygotowanie instrumentów prawnych i organizacyjnych sprawnego funkcjonowania planowania cywilnego należy do naczelnych organów państwa. Założenia ogólne ochrony ludności(c.d.) Zadania ochrony ludności pozostają w wyłącznej sferze kompetencji państw członkowskich Unii Europejskiej. Władze krajowe dysponują zasobami i zdolnościami reagowania w sytuacji kryzysowej, których mogą użyć dla wsparcia innych państw członkowskich lub krajów trzecich. Zadania UE to koordynowanie i wspieranie działań narodowych, zwłaszcza w przypadku operacji poza granicami Unii, w ramach pomocy humanitarnej, ratowniczej, technicznej i eksperckiej, w trybie i na zasadach wynikających z prawa międzynarodowego i zawartych umów. Regulacje ochrony ludności Obecnie podstawowe dokumenty regulujące współpracę państw w zakresie ochrony ludności to: “Mechanizm Wspólnotowy Ochrony Ludności”, umożliwiający i usprawniający reagowanie w sytuacji kryzysowej oraz “Instrument Finansowy Ochrony Ludności”, dzięki któremu możliwe jest udzielanie pomocy finansowej na działania w ramach Mechanizmu Wspólnotowego. EUROPEAN CIVIL PROTECTION Together in the face of disaster Regulacje ochrony ludności (c.d.) Mechanizm Wspólnotowy ułatwia mobilizację zespołów interwencyjnych, ekspertów i innych środków oraz ułatwia koordynację interwencji. Dzięki Mechanizmowi państwa mają możliwość brania udziału w systemie szkoleniowym organizowanym i finansowanym przez Komisję UE, przygotowania narodowych ekspertów do uczestnictwa w międzynarodowych misjach ratowniczych oraz poznania systemów ochrony ludności funkcjonujących w innych państwach. Mechanizm Wspólnotowy został przyjęty 8 listopada 2007 r. (2007/779/EC, Euratom) Regulacje ochrony ludności (c.d.) Najważniejszy element składowy Mechanizmu to Centrum Informacji i Monitoringu (MIC) w Brukseli – działająca całodobowo komórka Komisji Europejskiej, odpowiedzialna za prowadzenie bazy danych, stały monitoring sytuacji na świecie i przekazywanie ewentualnych próśb o wsparcie. W ramach Mechanizmu współpracują oprócz państw członkowskich UE (27 państw), także państwa kandydujące oraz państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Norwegia, Islandia, Lichtenstein). Punktem kontaktowym MIC w Polsce jest Krajowe Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności KG PSP. Centrum Informacji i Monitoringu Operative Control Center Remote Systems Regulacje ochrony ludności (c.d.) W ramach Mechanizmu wysyłane są zespoły interwencyjne państw członkowskich na operacje w UE oraz poza granicami Wspólnoty. Działanie zespołów ułatwia Wspólny System Informacji i Łączności (CECIS) oraz system szkoleń i wymiany ekspertów. W związku z pojawieniem się nowych wyzwań dla bezpieczeństwa Europy (np.: walka z terroryzmem, ochrona infrastruktury krytycznej, zagrożenie poważnymi katastrofami) ciągle rozszerza się listę zagrożeń, w przypadku których Mechanizm może być uruchomiony oraz dodaje zapisy o modułach (wyspecjalizowanych narodowych jednostkach ochrony ludności), systemach wczesnego ostrzegania i rolę Unii w przypadku katastrofy poza granicami UE. Regulacje ochrony ludności (c.d.) Instrument Finansowy Ochrony Ludności został powołany na lata 2007-2013. Dzięki Instrumentowi możliwe jest prowadzenie międzynarodowych misji ratowniczych i pomocy eksperckiej w sytuacji wystąpienia katastrofy naturalnej lub wynikającej z działalności człowieka na terytorium państw biorących udział w Mechanizmie oraz w państwach trzecich. Dodatkowo instrument finansuje środki zapobiegania katastrofom oraz działania mające na celu zwiększenie gotowości UE do reagowania, w tym działania podnoszące świadomość obywateli UE. Przewidziana kwota do finansowania działań wynosi prawie 190 milionów euro. Założone roczne wydatkowanie wynosi 20 mln euro na działania w państwach UE oraz 8 mln na działania w państwach trzecich. “Instrument Finansowy Ochrony Ludności został przyjęty 5 marca 2007 r. (2007/162/EC, Euratom) Budżet Budżet na Ochronę Ludności w UE Triada ochrony ludności Instrument Finansowy Ochrony Ludności dotyczy trzech głównych aspektów ochrony ludności: Zapobieganie Przygotowanie Reagowanie Regulacje ochrony ludności (c.d.) W 2009 roku zrealizowano 12 projektów na kwotę 3,8 mln euro w zakresie przygotowania i zapobiegania pożarom, powodziom i trzęsieniom ziemi, a pozostała kwota pozwoliła wyszkolić 700 ekspertów i przeprowadzić 9 interwencji w państwach członkowskich UE oraz 12 interwencji w państwach trzecich. Przewidziano w nim m.in.: finansowanie działań ratowniczych oraz przygotowawczych prowadzonych w ramach: Mechanizmu Wspólnotowego Ochrony Ludności; Działań w obszarze ochrony ludności, takich jak zapobieganie (studium przyczyn katastrof, prognozowanie, informacja publiczna) i przygotowanie (rozpoznawanie, szkolenia, sieci współpracy, ćwiczenia, mobilizacja ekspertyz) w ramach UE; Nowych obszarów takich jak dodatkowy transport na miejsce katastrofy. Misje międzynarodowe UE WITH THE ARMED FORCES POLICE Lebanon Kosovo Cambodia Namibia Mozambique El Salvador Persian Gulf East Timor Somalia Kurdistan Ethiopia- Guatemala Eritrea West Bank Bosnia Albania Somalia Afghanistan Bosnia Albania Kosovo Misje międzynarodowe UE (c.d.) BOSNIA MACEDONIA “MSU-SFOR” “EUPM” “MP-SFOR” NATO MISSION KOSOVO “MSU-KFOR” “MNBW MP COY” “UNMIK-CIU” “PRISTINA E DJAKOVICA MP AIRPORTS” ALBANIA LEBANON LIAISON OFFICE UNIFIL AFGHANISTAN TAMPA “ENDURING FREEDOM” IRAQ MISSION “ANCIENT BABYLONIA” WEST BANK “TIPH II” HEBRON MISSION “ENDURING FREEDOM” “ISAF” ERITREA UNMEE - MP COY L-6 Regulacje ochrony ludności (c.d.) W ostatnich latach zwiększono współpracę międzynarodową, zwłaszcza w zakresie Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony, ochrony zdrowia, zarządzania kryzysowego i walki z terroryzmem. Jednocześnie na ukończeniu są prace nad “Europejskim Programem Ochrony Infrastruktury Krytycznej” oraz “Podręcznikiem koordynacji UE w sytuacjach nadzwyczajnych i kryzysowych”. Omawiane są także kwestie możliwości wykorzystania zasobów wojskowych na potrzeby cywilnych operacji ochrony ludności, zwłaszcza w zakresie transportu. Planowanie cywilne w NATO Planowanie cywilne w NATO obejmuje: wsparcie władz krajowych w zakresie ochrony ludności na wypadek zagrożenia z użyciem środków chemicznych, biologicznych, nuklearnych i promieniotwórczych (chemical, biological, nuclear and radiological – CBRN) i w związku ze skutkami użycia tych środków; wsparcie władz krajowych w sytuacjach zagrożeń nadzwyczajnych o charakterze cywilnym; wsparcie działań reagowania kryzysowego o charakterze niemilitarnym; wsparcie cywilne dla działań militarnych Sojuszu; współpraca z krajami Partnerstwa dla Pokoju (Partnership for Peace – PfP), Dialogu Śródziemno-morskiego (Mediterranean Dialogue – MD) oraz Inicjatywy Istambulskiej. Architektura ochrony ludności w UE Informacja Public Administrations Civil protection units Flood- application providers Fire-application providers System users Data Providers Core services Service Providers Ontologies NATURAL DOMINO TECHNOLOGICAL Dane Multi-risk application providers INSPIRE EMERGING Architektura ochrony ludności (c.d.) Focus Data What Scope (Contextual) Planner Perspective Enterprise Model (Conceptual) Owner System Model (Logical) Designer Technology Model (Physical) Builder Detailed Representations (Out-of-context) Sub-contractor Functioning Enterprise Function How Network Where People Who Time When Motivation Why Mission & Focus Location Types Major Organization Units Business Mandates Conceptual Business Functions Logical Applications Architecture Workplace Environment & Location Organization Chart Transition Strategy Technology Architecture Human Interface Architecture Performance Plans (Reference Model) Processing Structure Business Rule Model System Design Distributed System Architecture Presentation Architecture Control Structure Rule Design Data Definitions Program Network Architecture Description Security Architecture Timing Definition Rule Specification Data Function Network Organization Schedule Strategy Subject Areas Conceptual Data Model Logical Data Model Physical Data Model Laws, Strategic Plans Wybrane struktury ochrony ludności w UE 1. Komitet Ochrony Ludności (CPC) Podstawa formalna: CPC funkcjonuje od 2007 r., zadania przejął od Komitetu ds. Programu Działania OC i Mechanizmu Wspólnotowego (Decyzja Rady 2001/792/EC). Działania: Analiza i opiniowanie dla KE dokumentów programowych i finansowych, związanych z ochroną ludności w UE. Na początku każdego roku CPC rekomenduje Komisji plan działań na dany rok. Środki na realizację pochodzą z Instrumentu Finansowego Ochrony Ludności na lata 2007 -2013 (Civil Protection Financial Instrument - CPFI), przyjętego 5.03.2007r. Wybrane struktury (c.d.) 2. Grupa robocza Rady UE ds. ochrony ludności (PROCIV) Podstawa formalna: W marcu 2010 r. Komitet do Spraw Europejskich zatwierdził zmianę instytucji wiodącej w grupie roboczej Rady UE ds. ochrony ludności (PROCIV). Działania: Wypracowywanie propozycji rozwiązań w obszarze ochrony ludności w Unii Europejskiej. Dzielenie się doświadczeniami po zaistnieniu sytuacji nadzwyczajnych oraz w ramach podczas przeprowadzanych ćwiczeń. Dyskusje nad projektami konkluzji Rady, które, po przyjęciu przez Radę, będą stanowiły polityczny impuls dla Komisji Europejskiej oraz rządów państw członkowskich do podjęcia działań mających na celu zwiększenie poziomu wiedzy na temat zachowań przed katastrofą, w jej trakcie oraz po jej wystąpieniu. Wybrane struktury (c.d.) 3. Grupa robocza ds. organizacji ćwiczeń Działania: Koordynacja prac związanych z przygotowywaniem ćwiczeń UE oraz udziału grup poszukiwawczo-ratowniczych w międzynarodowych ćwiczeniach organizowanych w ramach Mechanizmu Wspólnotowego. Wybrane struktury (c.d.) 4. Grupa robocza ds. systemów wczesnego ostrzegania Podstawa formalna: Grupa funkcjonuje od 04.2007, powołana na podstawie Instrumentu Finansowego OL na lata 2007-2013. Działania: Wymiana informacji nt. funkcjonujących rozwiązań w zakresie systemów wczesnego ostrzegania w krajach UE. Wybrane struktury (c.d.) 5. Grupa robocza ds. modułów ochrony ludności Podstawa formalna: Grupa funkcjonuje od 09.2005, powołana jako grupa ekspercka w ramach Komitetu ds. Mechanizmu Wspólnotowego. Działania: Wypracowanie procedur w zakresie tzw. modułów ochrony ludności możliwych do wykorzystania podczas międzynarodowych akcji ratowniczych. Wymiana doświadczeń dot. funkcjonowania dotychczasowych instrumentów i wypracowanie rozwiązań na przyszłość. Wybrane struktury (c.d.) 6. Komitet ds. wdrażania Dyrektywy SEVESO II (Komitet Kompetentnych Władz - CCA) Podstawa formalna: dyrektywa SEVESO II. Działania: Związane z dyrektywą 96/82/WE o kontroli zagrożeń bezpieczeństwa poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi, w której określono nowe wymagania dotyczące sposobów zarządzania bezpieczeństwem, planowania w stanach zagrożeń oraz planowania przestrzennego dot. zakładów, w których produkuje się lub wykorzystuje substancje niebezpieczne. Wybrane struktury (c.d.) 7. Europejska techniczna grupa robocza ds. planowania przestrzennego TWG 7 w zakresie Dyrektywy SEVESO II Podstawa formalna: dyrektywa SEVESO II. Działania: Związane z dyrektywą 96/82/WE o kontroli zagrożeń bezpieczeństwa poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi, w której określono nowe wymagania dotyczące sposobów zarządzania bezpieczeństwem, planowania w stanach zagrożeń oraz planowania przestrzennego dot. zakładów, w których produkuje się lub wykorzystuje substancje niebezpieczne. Wybrane struktury (c.d.) 8. Europejska techniczna grupa robocza ds. kontroli w zakresie Dyrektywy SEVESO II Podstawa formalna: dyrektywa SEVESO II. Działania: Związane z dyrektywą 96/82/WE o kontroli zagrożeń bezpieczeństwa poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi, w której określono nowe wymagania dotyczące sposobów zarządzania bezpieczeństwem, planowania w stanach zagrożeń oraz planowania przestrzennego dot. zakładów, w których produkuje się lub wykorzystuje substancje niebezpieczne. Przykładowe platformy ochrony ludności Coastal Real-time Ocean Ice Monitoring Risk fire & flood Forest Monitoring Soil & Water Urban Services Humanitarian Aid Food Security Northern View Land Motion Risks Atmosphere Przykładowe platformy (c.d.) Przykładowe platformy (c.d.) 1:25'000 1:50'000 1:100'000 Mapy robocze stosowane w Ochronie Ludności Przykładowe platformy (c.d.) Cadastral Map 1:250-5'000 General Map 1:2'500-10'000 1:1'000 Mapy robocze stosowane w Ochronie Ludności 1:10'000 Lawiny Susza Trzęsienia ziemi Ekstremalne temperatury Powodzie I Powodzie II Pożary lasów Osuwiska Sztormy Tsunami Erupcje wulkanów Zamiecie śnieżne Katastrofy lotnicze Zagrożenia chemiczne Zagrożenia promieniotwórcze Transport ropy naftowej (paliwa) Awarie przemysłowe (tzw. agregacja przemysłu) Wypadkowa podatność krajów UE na zagrożenia Ochrona ludności w wybranych krajach UE Belgia Powierzchnia całkowita: 30 528 km2 wody śródlądowe: 6,4% Ludność: 10 584 534 gęstość zaludnienia: 346 osób/km2 Stolica: Bruksela Liczba mieszkańców: 851 000 gęstość zaludnienia: 5272 os./km2 Belgia Problematyką zarządzania kryzysowego w Belgii zajmuje się ochrona ludności zaliczana do najbardziej rozwiniętych wśród państw Europy. Za realizację zadań ochrony ludności, przygotowania formacji OC do prowadzenia akcji ratunkowych i doskonalenia systemu alarmowania, bezpośrednio odpowiada ministerstwo spraw wewnętrznych. Za zapewnienie ludności pomocy medycznej w warunkach sytuacji nadzwyczajnej - ministerstwo ochrony zdrowia, wspierane przez belgijski Czerwony Krzyż. Przedsięwzięcia ochrony cywilnej realizuje się na trzech poziomach kierowania: krajowym, prowincjonalnym i gminnym. Belgia Belgia Niemcy Powierzchnia całkowita: 357 114,22 km2 wody śródlądowe: 2,18% Ludność: 82 169 000 gęstość zaludnienia: 230,1 osób/km2 Stolica: Berlin Liczba mieszkańców: 3 405 483 (4 262 480) gęstość zaludnienia: 3 818 os./km2 Niemcy Ochrona ludności, porównywalna do cywilnego planowania kryzysowego w innych krajach, polega na realizacji czterech grup przedsięwzięć: utrzymaniu funkcji rządowych i administracyjnych, zaopatrzeniu ludności w niezbędne produkty i świadczenia, wsparciu sił zbrojnych, ochronie cywilnej. Ochrona cywilna obejmuje realizowane zarówno w czasie kryzysu jak i wojny zadania: ostrzegania o zagrożeniach, budowy obiektów ochronnych, samoochrony (samoobrony), ewakuacji, ochrony zdrowia, ochrony dóbr kultury oraz ochrony w przypadku katastrof i klęsk żywiołowych. Stanowi ona system pomocy dla poszkodowanej ludności realizowany przez straże pożarne, Służbę Ratownictwa Technicznego (THW), straż graniczną, policję i wojsko, a także organizacje charytatywne. Szwecja Powierzchnia całkowita: 449 964 km2 wody śródlądowe: 8,67% Ludność: 9 196 227 gęstość zaludnienia: 20 osób/km2 Stolica: Sztokholm Liczba mieszkańców: 798 715 (1 949 516) gęstość zaludnienia: 4230 os./km2 Szwecja Prawo szwedzkie jest jedno na czas pokoju, jak i wojny. Szwecja nie posiada odrębnego prawa, które regulowałoby procedury na wypadek wystąpienia nadzwyczajnych zagrożeń (klęsk żywiołowych czy katastrof) i przewiduje skuteczne działania w każdym przypadku. Aktywny udział społeczeństwa w realizacji zadań samoobrony, gwarantuje oswajanie z tą problematyką i zapoznawanie ludności od najmłodszych lat. Obowiązki są ściśle egzekwowane, a świadczenia ludności na rzecz obrony cywilnej pozwoliły wyszkolić 450 tys. ratowników ochotników. Pojawiające się klęski żywiołowe i awarie przyczyniły się do zastąpienia improwizacji przez zorganizowane w odpowiedniej skali działania i zaplanowane siły i środki. Włochy Powierzchnia całkowita: 301 300 km2 wody śródlądowe: 2,4% Ludność: 59 418 550 gęstość zaludnienia: 197 osób/km2 Stolica: Rzym Liczba mieszkańców: 2 553 873 (3 831 959) gęstość zaludnienia: 1987 os./km2 Włochy Obrona cywilna realizuje stale zadania ochrony ludności w czasie pokoju i wojny. Burmistrz jest równocześnie szefem obrony cywilnej miasta i urzędnikiem rządu centralnego stanowi podstawowe i najniższe ogniwo zarządzania w stanach zagrożeń. Wspiera go w działaniach miejska komenda straży pożarnej i inne niezbędne służby. Może dysponować wszystkimi siłami na terenie miasta i przydzielonymi ze szczebla prowincji. Wykorzystuje w podejmowaniu decyzji system informatyczny administracji państwowej. Podsumowanie W zdecydowanej większości krajów o zbliżonym poziomie zagrożeń do polskich realiów, za bezpieczeństwo ludności odpowiadają organy o charakterze administracji ogólnej, przygotowane organizacyjnie i prawnie, a służby reagowania podporządkowane samorządom realizują te zadania, które z racji ich przygotowania i profesjonalnego wyposażenia są ich obowiązkiem. Pytania? Dziękuję za uwagę...