Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki
advertisement
ZWIĄZEK GMIN DORZECZA WISŁOKI WISŁ O KI E GM EC ZA ZWIĄZ K IN DOR ul. Konopnickiej 82 • 38-200 JASŁO tel./fax 013 445-85-54 tel. 013 446 – 80-19 e-mail: [email protected] Z PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA WRAZ Z PLANEM GOSPODARKI ODPADAMI DLA ZWIĄZKU GMIN DORZECZA WISŁOKI TOM I Program Ochrony Środowiska Kraków, grudzień 2004 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA ZWIĄZKU GMIN DORZECZA WISŁOKI Miasto Jasło i gminy: Brzyska, Dębowiec, Jasło, Kołaczyce, Krempna, Nowy Żmigród, Osiek Jasielski, Skołyszyn, Tarnowiec, Chorkówka, Jedlicze, Brzostek, Czarna, Pilzno, Żyraków, Sękowa Kraków, grudzień 2004 1 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Zespół autorski: Program ochrony środowiska: Jacek Godyń Barbara Nawrot Jadwiga Pauli – Wilga Stefan Gawroński Adam Kałucki Plan gospodarki odpadami: Ewa Kalinowska Artur Bielaszka Jacek Kawala Zbigniew Grabowski ul. Szpitalna 40, 31-024 Kraków tel. (0 12) 429-40-31, fax (0 12) 429-40-65 e-mail: [email protected] internet: www.lemtech.krakow.pl 2 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki SPIS TREŚCI: 1. 1.1. WSTĘP................................................................................................................7 Cel i podstawa opracowania ................................................................................................................. 7 1.2. Uwarunkowania "Programu ..." .......................................................................................................... 8 1.2.1. Wprowadzenie .................................................................................................................................... 8 1.2.2. Uwarunkowania zewnętrzne wynikające z aktów prawnych i polityki ekologicznej państwa ........... 8 1.2.3. Uwarunkowania wynikające ze Strategii Rozwoju województwa małopolskiego i podkarpackiego12 1.2.4. Uwarunkowania wynikające ze strategii rozwoju powiatu dębickiego, gorlickiego, jasielskiego i krośnieńskiego............................................................................................................ 15 1.3. Koncepcja Programu Ochrony Środowiska przygotowywanego dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki.................................................................................................................................. 22 1.4. Nadrzędny cel "Programu Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki"........... 23 1.5. Procedura przygotowywania "Programu ..." ................................................................................... 23 1.6. Zakres i elementy składowe "Programu ..." ..................................................................................... 24 2. OCENA AKTYWNEJ POLITYKI OCHRONY ŚRODOWISKA..........................26 2.1. Wprowadzenie...................................................................................................................................... 26 2.2. Ocena polityki ochrony środowiska w poszczególnych gminach należących do Związku Gmin Dorzecza Wisłoki.................................................................................................................................. 26 3. 3.1. OCENA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA ............................................34 Wprowadzenie...................................................................................................................................... 34 3.2. Stan sanitarny powietrza atmosferycznego ....................................................................................... 45 3.2.1. Klimat ............................................................................................................................................... 45 3.2.2. Źródła zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego.......................................................................... 47 3.2.2.1. Wprowadzenie......................................................................................................................... 47 3.2.2.2. Emisja przemysłowa................................................................................................................ 48 3.2.2.3. Emisja niska ............................................................................................................................ 49 3.2.2.4. Emisja komunikacyjna ........................................................................................................... 50 3.2.3. Jakość powietrza atmosferycznego na terenie gmin należących do Związku Gmin ............................ Dorzecza Wisłoki.............................................................................................................................. 50 3.3. Hałas i pole elektromagnetyczne ........................................................................................................ 52 3.3.1. Wprowadzenie .................................................................................................................................. 52 3.3.2. Źródła zanieczyszczenia środowiska hałasem .................................................................................. 53 3.3.3. Pola elektromagnetyczne .................................................................................................................. 54 3.3.4. Podsumowanie .................................................................................................................................. 57 3.4. Zasoby wodne....................................................................................................................................... 58 3.4.1. Wprowadzenie .................................................................................................................................. 58 3.4.2. Wody powierzchniowe ..................................................................................................................... 61 3.4.2.1. Jakość wód powierzchniowych ............................................................................................... 62 3.4.2.2. Zagrożenie powodziowe.......................................................................................................... 64 3.4.2.3. Zagrożenie dla koryt rzecznych spowodowane poborem żwiru i otoczaków z dna rzek ........ 66 3.4.3. Wody podziemne .............................................................................................................................. 68 3 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 3.4.3.1. Jakość wód podziemnych ........................................................................................................ 68 3.4.3.2. Podsumowanie......................................................................................................................... 69 3.4.4. Gospodarka wodna............................................................................................................................ 70 3.4.4.1. Wprowadzenie......................................................................................................................... 70 3.4.4.2. Gospodarka wodna na terenie powiatu krośnieńskiego........................................................... 71 3.4.4.3. Gospodarka wodna na terenie powiatu jasielskiego ................................................................ 73 3.4.4.4. Gospodarka wodna na terenie powiatu dębickiego ................................................................. 82 3.4.4.5. Gospodarka wodna na terenie powiatu gorlickiego................................................................. 86 3.4.4.6. Podsumowanie......................................................................................................................... 86 3.4.5. Gospodarka ściekowa ....................................................................................................................... 88 3.4.5.1. Wprowadzenie......................................................................................................................... 88 3.4.5.2. Gospodarka ściekowa na terenie powiatu krośnieńskiego....................................................... 88 3.4.5.3. Gospodarka ściekowa na terenie powiatu jasielskiego............................................................ 91 3.4.5.4. Gospodarka ściekowa w powiecie dębickim ........................................................................... 98 3.4.5.5. Gospodarka ściekowa w powiecie gorlickim ........................................................................ 100 3.4.5.6. Podsumowanie....................................................................................................................... 100 3.5. Przyroda ............................................................................................................................................. 101 3.5.1. Wprowadzenie ................................................................................................................................ 101 3.5.2. Stan zasobów przyrody ................................................................................................................... 104 3.5.2.1. Obszary i obiekty chronione.................................................................................................. 104 3.5.2.2. Świat roślinny........................................................................................................................ 117 3.5.3. Lasy................................................................................................................................................. 131 3.5.3.1. Podsumowanie....................................................................................................................... 133 3.6. Powierzchnia ziemi ............................................................................................................................ 135 3.6.1. Budowa geologiczna ....................................................................................................................... 135 3.6.2. Położenie i rzeźba terenu ................................................................................................................ 136 3.6.3. Surowce mineralne.......................................................................................................................... 137 3.6.3.1. Wprowadzenie....................................................................................................................... 137 3.6.3.2. Zasoby ................................................................................................................................... 137 3.6.3.3. Podsumowanie....................................................................................................................... 151 3.6.4. Gleby............................................................................................................................................... 152 3.6.4.1. Wprowadzenie....................................................................................................................... 152 3.6.4.2. Typy gleb występujące na omawianym terenie..................................................................... 153 3.6.4.3. Użytkowanie gleb w poszczególnych gminach ..................................................................... 154 3.6.4.4. Zagrożenia ............................................................................................................................. 154 3.6.4.5. Charakterystyka i zanieczyszczenie gleb występujących w poszczególnych powiatach....... 159 3.6.4.6. Podsumowanie....................................................................................................................... 164 3.7. Ekologiczne zasoby energetyczne ..................................................................................................... 164 3.8. Poważne awarie.................................................................................................................................. 165 3.8.1. Wprowadzenie ................................................................................................................................ 165 3.8.2. Zagrożenia naturalne....................................................................................................................... 166 3.8.3. Zagrożenia antropogeniczne ........................................................................................................... 166 3.8.4. Potencjalne źródła poważnych awarii na terenie Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ...................... 168 3.8.4.1. Przemysł ................................................................................................................................ 168 3.8.4.2. Transport samochodowy ....................................................................................................... 169 3.8.4.3. Podsumowanie i wnioski....................................................................................................... 169 3.9. Walory kulturowe regionu................................................................................................................ 170 3.9.1. Ogólna charakterystyka zabytków gmin Związku .......................................................................... 170 3.9.2. Zagrożenia i podsumowanie ........................................................................................................... 173 4 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 4. DŁUGOTERMINOWA STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DO 2012 ROKU ................................................................................................175 4.1. Wprowadzenie.................................................................................................................................... 175 4.2. Poprawa jakości środowiska............................................................................................................. 175 4.2.1. Jakość wód...................................................................................................................................... 175 4.2.2. Gospodarowanie odpadami............................................................................................................. 177 4.2.3. Jakość powietrza ............................................................................................................................. 178 4.2.4. Hałas i promieniowanie elektromagnetyczne ................................................................................. 178 4.2.5. Awarie przemysłowe ...................................................................................................................... 180 4.3. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody................... 181 4.3.1. Przyroda i krajobraz ........................................................................................................................ 181 4.3.2. Lasy................................................................................................................................................. 182 4.3.3. Ochrona gleb................................................................................................................................... 183 4.3.4. Surowce mineralne.......................................................................................................................... 183 4.4. Zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii......................................... 183 4.4.1. Wodochłonność i energochłonność gospodarki.............................................................................. 183 4.4.2. Wykorzystanie energii odnawialnej................................................................................................ 184 5. STRATEGIA KRÓTKOTERMINOWA NA LATA 2005 – 2008 .......................185 5.1. Wprowadzenie.................................................................................................................................... 185 5.2. Ochrona powietrza atmosferycznego............................................................................................... 185 5.3. Ochrona przed hałasem..................................................................................................................... 187 5.4. Ochrona zasobów wodnych............................................................................................................... 188 5.5. Gospodarka odpadami ...................................................................................................................... 191 5.6. Ochrona przyrody i terenów zielonych............................................................................................ 192 5.7. Edukacja ekologiczna ........................................................................................................................ 196 6. 6.1. ORGANIZACJA ZARZĄDZANIA OCHRONĄ ŚRODOWISKA ......................200 Wprowadzenie.................................................................................................................................... 200 6.2. Strategia stosowania instrumentów polityki zarządzania środowiskiem...................................... 200 6.2.1. Instrumenty prawne ........................................................................................................................ 201 6.2.2. Instrumenty finansowe.................................................................................................................... 203 6.2.3. Instrumenty społeczne..................................................................................................................... 204 6.2.4. Instrumenty planistyczne ................................................................................................................ 205 6.3. Współpraca pomiędzy poszczególnymi instytucjami i podmiotami .............................................. 205 6.4. Struktura zarządzania ochroną środowiska.................................................................................... 206 6.4.1. Uczestnicy wdrażania Programu..................................................................................................... 206 6.4.1.1. Informacje na temat jednostki wdrażającej Program............................................................. 206 6.4.1.2. Zakres współpracy sektora publicznego i prywatnego .......................................................... 209 6.4.2. Obowiązki organów administracji .................................................................................................. 209 6.4.3. Zasady dostępu do informacji o zaawansowaniu prac związanych z wdrożeniem Programu ........ 210 5 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 6.5. Monitoring jakości środowiska i polityki ochrony środowiska w zakresie objętym Programem ...................................................................................................................................................... 210 6.5.1. Ustalenie priorytetów przy wdrażaniu Programu............................................................................ 210 6.5.1.1. Analiza szans i zagrożeń ....................................................................................................... 210 6.5.1.2. Znaczenie problemów ochrony środowiska w opinii Gmin uczestniczących w przygotowaniu Programu ochrony środowiska ................................................................................................................. 216 6.5.2. Wskaźniki służące do monitorowania efektywności postępu prac ................................................. 219 6.5.3. Wytyczne dotyczące ograniczenia wpływu niekorzystnych zjawisk na realizację Programu ........ 224 6.5.4. Sposób aktualizacji danych i informacji zawartych w Programie.................................................. 224 6.5.5. Podsumowanie i wnioski ................................................................................................................ 225 6.6. 7. Harmonogram wdrażania Programu .............................................................................................. 226 KOSZTY WDRAŻANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...............227 7.1. Wprowadzenie.................................................................................................................................... 227 7.2. Koszty wdrażania programu w latach 2005-2008 ........................................................................... 227 7.3. Możliwości finansowania Programu Ochrony Środowiska ........................................................... 240 6 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 1. WSTĘP 1.1. Cel i podstawa opracowania "Program ochrony środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki” został opracowany przez firmę LEMTECH KONSULTING Sp. z o.o. z Krakowa na podstawie umowy zawartej z Zarządem Związku Gmin Dorzecza Wisłoki. Związek Gmin Dorzecza Wisłoki obejmuje swoim zasięgiem 20 Gmin, z których niniejszym dokumentem objętych zostało 17: Miasto Jasło oraz Gminy: Brzostek, Brzyska, Chorkówka, Czarna, Dębowiec, Jasło, Jedlicze, Kołaczyce, Krempna, Nowy Żmigród, Osiek Jasielski, Pilzno, Sękowa, Skołyszyn, Tarnowiec, Żyraków. Niniejszy Program jest efektem realizacji wymogów zawartych w ustawie "Prawo ochrony środowiska" z dnia 27 kwietnia 2001r. (Dz. U. Nr 62 poz. 627 z późn.zm.), która artykułem 17 wprowadza obowiązek opracowywania programów ochrony środowiska. Dokument ten sporządzony został w oparciu o aktualnie obowiązujące akty prawne z zakresu ochrony środowiska z uwzględnieniem zapisów „Polityki ekologicznej państwa” oraz „Wytycznych do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym”. Ustawa wiodąca (Prawo ochrony środowiska) określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów, z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju. W Programie przedstawiono strategię długoterminową do roku 2012 oraz krótkoterminową na najbliższe cztery lata tj. 2005 – 2008, na podstawie której opracowano działania operacyjne. 7 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 1.2. Uwarunkowania "Programu ..." 1.2.1. Wprowadzenie Na zasady i kierunki lokalnej polityki ochrony środowiska ma wpływ szereg czynników począwszy od specyfiki danego obszaru tj. warunków naturalnych, stanu środowiska, układu demograficznego, perspektywy rozwoju społeczno - gospodarczego regionu i kraju, jak również czynniki zewnętrzne. Dlatego w planowaniu muszą być również uwzględniane zapisy aktów normatywnych oraz polityki ekologicznej państwa. Bardzo istotnym elementem „Programu ...” jest określenie środków niezbędnych do osiągnięcia wyznaczonych celów. Ustalanie listy inwestycji oraz przedsięwzięć bezinwestycyjnych do realizacji w ramach "Programu..." musi uwzględniać możliwości finansowe (pochodzące zarówno ze środków własnych jak i źródeł zewnętrznych) Związku. 1.2.2. Uwarunkowania zewnętrzne wynikające z aktów prawnych i polityki ekologicznej państwa Opracowany „Program ...” jest oparty przede wszystkim o zapisy trzech dokumentów. Są to: • Prawo ochrony środowiska, • Polityka ekologiczna państwa, • Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym. Ustawa wiodąca (Prawo ochrony środowiska) określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów, z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju. Zawarte w ustawie uregulowania zawierają następujące zasady ogólne polegające na: • realizowaniu ochrony jednego lub kilku elementów przyrodniczych przy uwzględnieniu ochrony pozostałych elementów (art. 5), • obowiązku zapobiegania negatywnemu oddziaływaniu na środowisko, przez prowadzącego działalność mogącą powodować takie oddziaływanie (art. 6 ust. 1), • kierowaniu się przezornością; w przypadku podjęcia działalności, której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest jeszcze w pełni rozpoznane, należy podjąć wszelkie możliwe środki zapobiegawcze (art. 6 ust. 2), 8 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • ponoszeniu kosztów usunięcia skutków zanieczyszczenia środowiska przez powodującego, lub ponoszenia kosztów zapobiegania zanieczyszczeniu, przez mogącego spowodować zanieczyszczenie środowiska (art. 7), • prawie dostępu obywateli do informacji o środowisku i jego ochronie na warunkach określonych ustawą (art. 9), • uwzględnianiu zasad ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju w opracowywanych politykach, strategiach, planach lub programach (art. 8), • prawie obywateli do uczestniczenia, na warunkach określonych ustawą, w postępowaniu w sprawie wydania decyzji z zakresu ochrony środowiska lub przyjęcia projektu polityki, strategii, planu lub programu (art. 10), • uznaniu, że decyzja wydana z naruszeniem przepisów dotyczących ochrony środowiska jest nieważna (art. 11), • uznaniu, że podmioty korzystające ze środowiska oraz organy ochrony środowiska są obowiązane do stosowania metodyk referencyjnych, jeżeli metodyki takie zostały określone na podstawie ustaw. Dopuszczalne jest stosowanie innej metodyki pod warunkiem udowodnienia pełnej równoważności uzyskiwanych wyników (art. 12). „Program ...” uwzględnia również cele i zadania ujęte w "Programie wykonawczym do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002 - 2010" oraz w "Polityce ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 -2010". Zasady polityki ekologicznej • zrównoważonego rozwoju – którego istotą jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych. Oznacza to konieczność integrowania zagadnień ochrony środowiska z polityką gospodarczą oraz takie prowadzenie polityki i działań w gospodarce i życiu społecznym, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe możliwości korzystania z nich zarówno przez obecne jak i przyszłe pokolenia • prewencji, oznaczającą w szczególności: -zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT), 9 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki -recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, -zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń i zagrożeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń (tzw. dyrektywa IPPC), -wprowadzanie pro-środowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji, Responsible Care, itp. • "zanieczyszczający płaci” oznaczająca ponoszenie odpowiedzialności za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń dla środowiska przez ich sprawcę. Odpowiedzialność tę ponosić powinny wszystkie jednostki użytkujące środowisko, a więc także konsumenci, zwłaszcza, gdy mają możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych, • zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi oznaczająca uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi, • zasada regionalizacji, oznaczającą m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (np. doliny rzeczne i obszary wodno-błotne, szczególnie w strefach przygranicznych), • zasada subsydiarności, wynikającą m.in. z Traktatu o Unii Europejskiej, a oznaczającą przekazywanie części kompetencji i uprawnień decyzyjnych dotyczących ochrony środowiska na właściwy szczebel regionalny lub lokalny tak, aby był on rozwiązywany na najniższym szczeblu, na którym może zostać skutecznie i efektywnie rozwiązany, • zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej odnosząca się do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska i oceny osiągniętych wyników (w czasie jej trwania i po jej zakończeniu). Oznacza ona potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu. 10 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Podstawowe założenia polityki ekologicznej: Cele i zadania zawarte w Polityce ekologicznej państwa przy uwzględnieniu specyfiki obszaru wyznaczają następujące kierunki dla Programu ochrony środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ w zakresie jakości wód: • ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł punktowych miejskich i przemysłowych, • zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł przestrzennych (rozproszonych), trafiających do wód wraz ze spływami powierzchniowymi (przede wszystkim z terenów rolnych oraz z terenów zurbanizowanych), ¾ w zakresie jakości powietrza atmosferycznego: • ¾ ograniczenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery, w zakresie ochrony środowiska przed hałasem: • ograniczenie hałasu na obszarach miejskich oraz na odcinkach zamieszkałych wzdłuż głównych dróg i szlaków kolejowych do poziomu równoważnego nie przekraczającego w porze nocnej 55 dB, ¾ przeciwdziałanie nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska (dyrektywa “Seveso II”), ¾ w zakresie racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych: • konieczność zaniechania nieuzasadnionego wykorzystywania wód podziemnych na cele przemysłowe, • wprowadzanie nowoczesnych technologii w przemyśle i energetyce w celu zmniejszenia wodochłonności, materiałochłonności, energochłonności i odpadowości produkcji oraz redukcji emisji zanieczyszczeń do środowiska (BAT), • wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych - do 2010 roku co najmniej podwojenie wykorzystania tej energii w stosunku do roku 2000, zgodnie z celami Unii Europejskiej wyrażonymi w Białej Księdze (COM(97)599) ¾ • ochrona ekosystemów leśnych oraz zalesianie gruntów nieprzydatnych rolniczo, • zachowanie zasobów przyrody oraz walorów krajobrazu, wdrożenie systemu Natura 2000, 11 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki współpraca z gminami sąsiednimi ukierunkowana m.in. na: poprawę stanu czystości ¾ wód, ochrony przed powodzią, tworzenie obszarów chronionych, dostosowanie polityk sektorowych do zadania zrównoważonego gospodarowania ¾ i ochrony zasobów naturalnych (ekologizacja polityk sektorowych). „Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym" podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki, co do zawartości programów. W gminnym programie powinny być uwzględnione: ¾ zadania własne gmin (pod zadaniami własnymi należy rozumieć te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gminy), ¾ zadania koordynowane (pod zadaniami koordynowanymi należy rozumieć pozostałe zadania związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego). 1.2.3. Uwarunkowania wynikające ze Strategii Rozwoju województwa małopolskiego i podkarpackiego Podstawowym dokumentem niezbędnym przy konstruowaniu Programu ochrony środowiska jest Strategia Rozwoju. Przy opracowywaniu niniejszego dokumentu wykorzystane zostały zapisy wynikające ze strategii rozwoju dwóch województw tj. małopolskiego i podkarpackiego, czterech powiatów tj. dębickiego, gorlickiego, jasielskiego, krośnieńskiego oraz gmin należących do Związku, dla których przygotowywany jest Program. Ilość branych pod uwagę dokumentów wynika z zasięgu terytorialnego Związku obejmującego swoim obszarem wszystkie te jednostki administracyjne. W Strategii Rozwoju województwa małopolskiego zawarte są następujące cele ogólne i szczegółowe: ¾ Pole B zatytułowane Pejzaż – środowisko i krajobraz; którego celem nadrzędnym jest: 12 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • Wysoka jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego W ramach tego celu nadrzędnego wyznaczone są cztery cele strategiczne oraz szereg rozwiązań pozwalających je zrealizować: B 1. zlikwidowanie zaniedbań w ochronie środowiska - poprawa jakości wód, - ograniczenie emisji zanieczyszczeń, - uporządkowanie gospodarki odpadami, - rewaloryzacja obszarów zdegradowanych, B 2. racjonalne gospodarowanie środowiskiem - minimalizacja zużycia zasobów naturalnych i racjonalizacja zużycia energii, - zwiększenie wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii, - minimalizacja wytwarzania odpadów, - zwiększenie stopnia powtórnego wykorzystania i bezpieczne składowanie odpadów, - podnoszenie retencyjności dorzeczy i zwiększenie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, - zalesianie nieużytków i słabych użytków rolnych, B 3. ochrona przyrody i różnorodności biologicznej - zwiększenie obszaru objętego różnorodnymi formami ochrony przyrody, - rozwój zagospodarowania turystycznego zmniejszającego presję na parki narodowe, B 4. kształtowanie krajobrazu kulturowego - stworzenie systemu ochrony krajobrazu kulturowego, - zapobieganie rozproszeniu osadnictwa, - ochrona dziedzictwa kulturowego na obszarach wiejskich, - ochrona tradycyjnych form gospodarowania szczególnie na terenach górskich, - ochrona zabytków i rewitalizacja starej zabudowy. W Strategii Rozwoju województwa podkarpackiego ukierunkowanej na cel wiodący zapisany jako Przyspieszenie rozwoju i strukturalnego dostosowania regionu oraz poprawa poziomu życia mieszkańców zawarte są następujące cele ogólne i szczegółowe zgrupowane w sześciu 13 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki polach strategicznych, z których poniżej przytoczone zostały jedynie te związane z przedmiotem niniejszego opracowania: I. OBSZARY WIEJSKIE ¾ CEL STRATEGICZNY NR 1 - Rozwój alternatywnych źródeł dochodu na obszarach wiejskich, w warunkach zrównoważonego rozwoju • Kierunek działania 2 - Zapobieganie degradacji środowiska naturalnego na obszarach wiejskich, upowszechnianie metod produkcji rolniczej przyjaznych dla środowiska II. ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI ¾ CEL STRATEGICZNY NR 2 - Stworzenie sprzyjających warunków do zwiększenia napływu inwestycji • Kierunek działania 1 - Podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej regionu poprzez rozbudowę odpowiedniej infrastruktury technicznej, przygotowanie ofert inwestycyjnych oraz ukształtowanie korzystnego klimatu dla inwestorów III. KULTURA, TURYSTYKA I OCHRONA PRZYRODY ¾ CEL STRATEGICZNY NR 1 - Wzbogacenie istniejących i kreowanie nowych produktów turystycznych opartych na dziedzictwie kulturowym i unikatowych wartościach przyrodniczo-krajobrazowych • Kierunek działania 1 - Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego, wartości krajobrazowych i przyrodniczych oraz rozwój działalności kulturalnej jako podstawa tworzenia produktu turystycznego regionu • Kierunek działania 2 - Rozbudowa i modernizacja szeroko rozumianej infrastruktury turystycznej i podnoszenie jakości usług jako składowe rozwoju produktu turystycznego województwa ¾ CEL STRATEGICZNY NR 3 - Doskonalenie systemu ochrony przyrody i gospodarki leśnej, tak by rozwój województwa odbywał się w sposób zapewniający zachowanie jego wartości przyrodniczych • Kierunek działania 1 - Utworzenie zintegrowanego systemu ochrony przyrody 14 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • Kierunek działania nr 2 - Zabezpieczenie ciągłości lasu oraz jego produkcyjnych i pozaprodukcyjnych funkcji IV. KAPITAŁ LUDZKI ¾ CEL STRATEGICZNY NR 2 - Wzrost mobilności społecznej i zawodowej mieszkańców • Kierunek działania 3 - Bezpieczeństwo zdrowotne ludności V. INFRASTRUKTURA ¾ CEL STRATEGICZNY NR 1 - Zwiększenie dostępności komunikacyjnej regionu jako czynnik wzmocnienia atrakcyjności inwestycyjnej i turystycznej • Kierunek działania 1 - Modernizacja istniejącego układu drogowego • Kierunek działania 2 - Modernizacja istniejącego układu kolejowego • Kierunek działania 3 - Rozwój i efektywne wykorzystanie komunikacji lotniczej ¾ CEL STRATEGICZNY NR 2 - Rozwój i modernizacja infrastruktury technicznej w zakresie gospodarki wodnej i ochrony środowiska • Kierunek działania 1 - Rozwój gospodarki ściekowej i ochrony środowiska • Kierunek działania 2 - Rozwój gospodarki wodnej 1.2.4. Uwarunkowania wynikające ze strategii rozwoju powiatu dębickiego, gorlickiego, jasielskiego i krośnieńskiego Myślą przewodnią stworzonej Strategii Rozwoju Powiatu dębickiego jest określenie tzw. misji powiatu zdefiniowanej jako chęć dążenia do tego, aby być najatrakcyjniejszym powiatem w Polsce dla inwestorów i mieszkańców poprzez: ¾ stworzenie dobrego klimatu inwestycyjnego ¾ rozwój i promocję przedsiębiorstw ¾ dbanie o czystość środowiska naturalnego ¾ stworzenia atrakcyjnej bazy rekreacyjno – wypoczynkowej tak, aby stać się stabilnym ekonomicznie i bezpiecznym regionem. 15 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Misja ta, w omawianym niniejszym opracowaniem przedmiocie, realizowana ma być w ramach następujących obszarów strategicznych: Obszar 3 – Kultura, sport i turystyka ¾ Cel 2 - Promocja walorów przyrodniczo-krajobrazowych i turystycznych powiatu • Zadanie 3 - Opieka nad obszarami o walorach krajobrazowych i kulturowych. ¾ Cel 3 - Rozwój turystyki oraz podnoszenie standardu świadczonych usług turystycznych, agroturystycznych • Zadanie 1 - Rozbudowa bazy turystycznej dostępnej dla przeciętnego turysty (campingi, pola namiotowe). • Zadanie 2 - Rozbudowa bazy gastronomicznej • Zadanie 3 - Wspieranie powstawania nowych gospodarstw agroturystycznych. • Zadanie 4 - Podnoszenie standardu świadczonych usług • Zadanie 5 - Budowa hoteli o wysokich standardach ¾ Cel 4 - Zwiększenie dostępności różnych form turystyki • Zadanie 1 - Tworzenie nowych i utrzymywanie istniejących szlaków turystycznych, miejsc wypoczynku • Zadanie 2 - Budowa zbiorników retencyjnych o znaczeniu rekreacyjnym • Zadanie 4 - Organizacja sieci wypożyczalni sprzętu turystycznego i sportowego • Zadanie 5 - Wytyczenie tras rowerowych Obszar 5 – Infrastruktura techniczna i drogowa ¾ Cel 1 – Poprawa jakości infrastruktury drogowej • Zadanie 2 – Budowa obwodnic ¾ Cel 2 – Poprawa stanu otoczenia dróg i bezpieczeństwa drogowego • Zadanie 2 – Budowa ścieżek rowerowych w miastach ¾ Cel 3 – Rozwój infrastruktury technicznej 16 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • Zadanie 1 – Zagospodarowanie wód podziemnych leczniczych i ciepłych źródeł Obszar 7 – Ochrona środowiska ¾ Cel 1 - Poprawa stanu środowiska naturalnego • Zadanie 1 - Wspieranie rozbudowy infrastruktury chroniącej środowisko • Zadanie 2 - Budowa stacji ujęć i sieci wodociągowych • Zadanie 3 - Zorganizowanie miejsc na odpady, zakładu utylizacji odpadów, oczyszczalni biologicznych z wykorzystaniem na cele rolnicze • Zadanie 4 - Budowa sortowni odpadów • Zadanie 5 - Budowa zbiorników retencyjnych • Zadanie 6 - Wymiana kotłowni węglowych na gazowe na terenie całego powiatu ¾ Cel 2 - Wzrost świadomości proekologicznej • Zadanie 2 - Zmniejszenie szkodliwych emisji zanieczyszczeń ¾ Cel 3 - Poprawa walorów krajobrazowych i estetyki • Zadanie 3 - Zagospodarowanie wyrobisk kopalnianych (żwirowisk) • Zadanie 4 - Organizacja rezerwatów przyrody Strategia Rozwoju Powiatu Gorlickiego przedstawia następujące obszary kluczowe, cele nadrzędne i pośrednie oraz zadania: Obszar kluczowy - INFRASTRUKTURA TECHNICZNA I OCHRONA ŚRODOWISKA Cel nadrzędny - Infrastruktura techniczna dostosowana do potrzeb powiatu i zapewniająca wysoki standard jakości środowiska i warunków życia - ze szczególnym uwzględnieniem dróg i mostów ¾ Cel pośredni 2 Oczyszczone ścieki z każdego gospodarstwa • Zadanie 1 - Uczestnictwo w opracowaniu wspólnych międzygminnych programów gospodarki wodnościekowej w Powiecie Gorlickim 17 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • Zadanie 2 - Rozbudowanie kompleksowej sieci kanalizacyjnej w gminach zakończonej oczyszczalnią ścieków • Zadanie 3 - Uzupełnienie systemu kanalizacji zbiorczej systemem odbioru ścieków z gospodarstw rozproszonych. Zorganizowanie systemu informacji dla gospodarstw indywidualnych na temat możliwości wywozu ścieków • Zadanie 4 - Wprowadzenie programu współfinansowania budowy przyzagrodowych oczyszczalni ścieków ¾ Cel pośredni 3 - Dominują źródła energii najmniej szkodliwe dla środowiska • Zadanie 2 - Zbadanie możliwości i opłacalności wykorzystania wód geotermalnych i energii słonecznej oraz innych źródeł odnawialnych • Zadanie 3 - Rozbudowanie sieci gazowniczej i doprowadzenie gazu do gospodarstw • Zadanie 4 - Promowanie systemu uzyskiwania energii cieplnej z odpadów drzewnych ¾ Cel pośredni 4 - Wszystkie odpady komunalne i przemysłowe są gromadzone, segregowane i utylizowane • Zadanie 1 - Zbudowanie powiatowego lub ponadpowiatowego zakładu biorecyklingu • Zadanie 2 - Likwidowanie dzikich wysypisk śmieci ¾ Cel pośredni 6 - Poszanowanie środowiska • Zadanie 1 - Prowadzenie edukacji ekologicznej we wszystkich placówkach oświatowo - wychowawczych działających na terenie powiatu ¾ Cel pośredni 7 - Woda pitna dobrej jakości • Zadanie 1 - Rozbudowa zakładu uzdatniania wody w Gorlicach • Zadanie 2 - Włączenie się do programu ochrony dorzecza Wisłoki i dorzecza Dunajca • Zadanie 3 - Zapewnienie alternatywnego zaopatrzenia w wodę pitną ze studni w miastach i gminach ¾ Cel pośredni 8 - Dostarczenie wystarczającej ilości wody dla mieszkańców powiatu • Zadanie 1 - Zbilansowanie potrzeb i zasobów w zakresie wody pitnej oraz zbadanie jakości wody pitnej 18 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • Zadanie 2 - Budowa i rozbudowa istniejącej sieci wodociągów, z wykorzystaniem istniejących już źródeł zaopatrzenia Obszar kluczowy - ŁAD PRZESTRZENNY I OCHRONA ZABYTKÓW Cel nadrzędny - Troska o zapewnienie poprawy ładu przestrzennego powiatu z uwzględnieniem ochrony zabytków ¾ Cel pośredni 1 - Dążenie do zapewnienia właściwego ładu przestrzennego w obrębie powiatu • Zadanie 3 - Opracowanie wykazu obiektów, które powinny podlegać szczególnej ochronie z uwagi na walory architektoniczne, historyczne, kulturowe i przyrodnicze • Zadanie 6 - Zapewnienie ochrony istniejących terenów zieleni urządzonej, lasów i zadrzewień, dążąc jednocześnie do zwiększenia terenów zieleni urządzonej zwłaszcza w obrębie zabudowy mieszkaniowej. W Strategii Rozwoju Powiatu Krośnieńskiego cel nadrzędny sformułowany jest w sposób następujący: Powiat krośnieński miejscem zamożnych mieszkańców, żyjących w przyjaznym i bezpiecznym środowisku, otwarty dla ludzi, którzy chcą tu mieszkać, pracować, wypoczywać. Cel ten realizowany ma być poprzez następujące bardziej szczegółowe cele i zadania: Pole 1 – Gospodarka rozumiana poprzez pryzmat celu głównego zdefiniowanego jako: Dobrze rozwinięta gospodarka przyjazna dla środowiska przyrodniczego ¾ Zadanie szczegółowe 1B - Transformacja, rozwój wsi i rolnictwa, alternatywne źródła dochodu • Zadanie realizacyjne 5 – Tworzenie warunków do rozwoju lecznictwa sanatoryjnego, turystyki weekendowej i agroturystyki poprzez: - ochronę walorów turystyczno – przyrodniczych powiatu - tworzenie i wykorzystanie lokalnego produktu turystycznego - promocja walorów turystycznych i przyrodniczych - rozwój infrastruktury turystycznej uzdrowiskowych i źródeł leczniczych 19 wokół istniejących miast Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ Zadanie szczegółowe 2 – Nowoczesna i funkcjonalna infrastruktura techniczna • Zadanie realizacyjne 1 – Poprawa jakości infrastruktury drogowej poprzez: - • budowę obwodnic Zadanie realizacyjne 2 – Poprawa stanu otoczenia dróg i bezpieczeństwa drogowego poprzez: • - ograniczenie hałasu komunikacyjnego - budowę ścieżek rowerowych Zadanie realizacyjne 3 – Rozwój infrastruktury technicznej poprzez: - rozwój i modernizację sieci wodociągowych i ujęć wodnych, - rozwój i modernizacja sieci elektroenergetycznych i sieci gazociągowych oraz budowa niekonwencjonalnych źródeł energii elektrycznej poprzez wykorzystanie warunków klimatycznych Pole 2 – Środowisko przyrodnicze rozumiane przez pryzmat celu głównego zdefiniowanego jako: Dobrze funkcjonujące środowisko przyrodnicze ¾ Zadanie szczegółowe 1 – Sprawny system gospodarowania odpadami – rozwiązania systemowe ¾ Zadanie szczegółowe 2 – Nowoczesna gospodarka wodno – ściekowa ¾ Zadanie szczegółowe 3 – Poprawa infrastruktury przeciwpowodziowej, rozbudowa i modernizacja systemu wczesnego ostrzegania ¾ Zadanie szczegółowe 4 - Poprawa świadomości ekologicznej, utrzymanie unikalnych walorów przyrodniczych Pole 3 – Infrastruktura społeczna rozumiana poprzez pryzmat celu głównego zdefiniowanego jako: Mądra, zdrowa i aktywna społeczność powiatu ¾ Zadanie szczegółowe 2 – Utrzymanie i poprawa bezpieczeństwa publicznego • Zadanie realizacyjne 2 – Poprawa infrastruktury przeciwpowodziowej. W Strategii Rozwoju Powiatu Jasielskiego cel generalny określony został w następujący sposób: Zwiększenie podaży miejsc pracy i podniesienie ogólnego poziomu życia społeczności lokalnych, a w rezultacie zatrzymanie odpływu ludzi młodych. Cel ten realizowany jest w dwóch opcjach strategicznych: 20 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Opcja 1 - Rozwój współpracy międzygminnej i międzypowiatowej, w tym współpracy i wymiany transgranicznej – w opcji tej wykorzystany został atut położenia geograficznego oraz walory przyrodniczo – krajobrazowe i kulturowe Opcja 2 - Modernizacja i rozbudowa infrastruktury technicznej i społecznej powiatu – w opcji tej nacisk położony został na pokonywanie słabości dotyczącej wyposażenia powiatu w infrastrukturę. Powyżej przedstawiony cel generalny realizowany będzie poprzez następujące pola strategiczne, cele i priorytety: Pole strategiczne – Infrastruktura turystyczno – rekreacyjna ¾ Priorytet 3 - Zwiększenie dostępności terenów rekreacyjnych i rozwój zaplecza turystycznego, w tym rozbudowa infrastruktury sanitarnej, bazy noclegowej oraz obiektów sportowo-rekreacyjnych • Cel strategiczny 3.1 - Zwiększenie ruchu turystycznego i dochodów mieszkańców poprzez ożywienie inicjatyw działalności turystyczno – rekreacyjnej - Kierunek 2 - Wspieranie ponadgminnych inicjatyw w rozwijaniu i tworzeniu szlaków turystycznych (pieszych, rowerowych i konnych), ścieżek przyrodniczo-dydaktycznych i szlaków kulturowych - Kierunek 4 - Promocja oferty turystycznej powiatu dla turystów krajowych i zagranicznych - Kierunek 6 - Tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi gospodarstw agroturystycznych - Kierunek 7 - Ochrona i promocja dziedzictwa kulturowego Ziemi Jasielskiej • Cel strategiczny 3.2 - Utrzymywanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego poprzez rozbudowę infrastruktury i edukację ekologiczną społeczności lokalnych - Kierunek 1 - Wspieranie budowy infrastruktury sanitarnej i modernizacja systemów ogrzewania - Kierunek 2 - Wspieranie realizacji programu poprawy czystości wód zlewni rzeki Wisłoki - Kierunek 3 - Edukacja ekologiczna lokalnych społeczności i turystów 21 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki - Kierunek 4 - Zagospodarowanie odpadów komunalnych ¾ Priorytet 5 - Rozwój kontaktów ponadlokalnych i międzynarodowych oraz systemu informacji biznesowej, turystycznej i kulturalnej • Cel strategiczny 5 - Wzrost eksportu firm jasielskich oraz rozwój wspólnych przedsięwzięć polsko - słowackich - Kierunek 2 - Współpraca w dziedzinie ochrony środowiska - Kierunek 3 - Promocja oferty inwestycyjnej i turystycznej powiatu. 1.3. Koncepcja Programu p r z yg o t o w yw a n e g o dla Ochrony Związku Środowiska Gmin Dorzecza Wisłoki Przy konstruowaniu niniejszego Programu zwrócono szczególną uwagę na dwa aspekty procesu planowania tj. jakość środowiska i instrumenty lokalnej polityki w zakresie ochrony środowiska oraz ich wzajemne powiązania. W Programie zidentyfikowano działania i przedsięwzięcia, które mają zmierzać bądź do poprawy stanu środowiska, bądź do zachowania w stanie niezmienionym obszarów o wysokich walorach środowiskowych oraz ochrony zasobów naturalnych. Natomiast władze Związku mogą w zakresie lokalnej polityki ochrony środowiska wykorzystywać różne instrumenty tj.: prawno-administracyjne, ekonomiczno-finansowe, instrumenty i techniki planowania strategicznego i operacyjnego (strukturalne), które służą wdrażaniu Programu oraz społeczne służące budowie partnerstwa na rzecz ekorozwoju. W oparciu o przeprowadzone ustalenia z przedstawicielami poszczególnych gmin biorących udział w procesie tworzenia "Programu ...." przyjęto, że będzie on uwzględniał główne kierunki rozwojowe obszarów należących do Związku oraz zagadnienia dotyczące jakości środowiska, dla których została określona długoterminowa strategia (do 2012r.). Strategia ta będzie podstawą dla zdefiniowania planu operacyjnego na lata 2005-2008. 22 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 1.4. Nadrzędny cel "Programu Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki" Nadrzędnym, długoterminowym celem Programu Ochrony Środowiska jest: Zmierzanie do zrównoważonego rozwoju gmin należących do Związku, który sprzyja harmonizacji rozwoju gospodarczego i społecznego z ochroną zasobów środowiska naturalnego. 1 . 5 . P r o c e d u r a p r z y g o t o w yw a n i a " P r o g r a m u . . . " Najbardziej optymalną formą procesu tworzenia programów ochrony środowiska jest „planowanie otwarte”. Oznacza to, że od początkowych etapów prac prowadzona jest wymiana informacji i konsultacje z administracją samorządową i rządową, największymi zakładami przemysłowymi i organizacjami pozarządowymi. Przez zastosowanie takiej metody można uzyskać więcej informacji, a także zapewnić udział społeczeństwa w procesie tworzenia Programu. Za bazę dla programu ochrony środowiska przyjęto: ¾ aktualny stan środowiska, ¾ aktualny stan infrastruktury ochrony środowiska, ¾ cele i działania zdefiniowane w strategiach rozwoju poszczególnych gmin, ¾ cele i działania zdefiniowane w wieloletnich programach inwestycyjnych poszczególnych gmin. Do opracowania Programu wykorzystano również informacje zawarte w: ¾ strategiach rozwoju powiatów: dębickiego, gorlickiego, jasielskiego i krośnieńskiego, ¾ strategiach rozwoju województw: małopolskiego i podkarpackiego, ¾ programach ochrony środowiska i planach gospodarki odpadami dla województw: podkarpackiego i małopolskiego, ¾ programach ochrony środowiska i planach gospodarki odpadami powiatów: dębickiego, gorlickiego, jasielskiego i krośnieńskiego, ¾ raporcie o stanie środowiska w województwie podkarpackim, ¾ raporcie dotyczącym oceny jakości powietrza w województwie podkarpackim, 23 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ raporcie o stanie gleb i użytków rolnych w województwie podkarpackim, ¾ bilansie zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce (wg stanu na dzień 31.12.2002r.), ¾ Studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego opracowane dla gmin Związku. Programy ochrony środowiska są nową formą opracowań planistycznych; które zostały wprowadzone ustawą Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001r. Nr 62, poz. 627 z późn.zm.). Artykuł 17 ustęp 1 tej ustawy stanowi, że wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska sporządza zarząd województwa, powiatu oraz wójt, burmistrz lub prezydent gminy, w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, przy czym ich projekty są opiniowane odpowiednio przez zarząd jednostki wyższego szczebla lub ministra właściwego do spraw środowiska (art. 17 ust. 2 POŚ). Programy te powinny określać wymagania odnoszące się do polityki ekologicznej państwa (art. 14 ust.1 POŚ), a w szczególności: ¾ cele ekologiczne, ¾ priorytety ekologiczne, ¾ rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, ¾ środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. Programy: wojewódzki, powiatowy i gminny uchwala odpowiednio, sejmik województwa, rada powiatu lub rada gminy (POŚ art. 18 ust.1). Zarząd województwa, powiatu, a także wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast co dwa lata sporządzają raporty z ich wykonania i przedstawiają je odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy (art. 18 ust.2.). 1.6. Zakres i elementy składowe "Programu ..." Dokument „Programu ...” zawiera następujące rozdziały: Rozdział 1. Wstęp. W tym rozdziale przedstawiono cel i podstawę opracowania, cel nadrzędny, uwarunkowania, koncepcję i procedurę Programu. Rozdział 2. Ocena aktywnej polityki ochrony środowiska. Rozdział zawiera krótką ocenę dotychczasowej polityki ochrony środowiska w oparciu o dostępne materiały i informacje. 24 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Rozdział 3. Ocena aktualnego stanu środowiska. Rozdział przedstawia syntetyczną ocenę stanu środowiska z wyłonieniem podstawowych problemów, które będą bazą do opracowania długoterminowej strategii ochrony środowiska do 2012 roku oraz strategii krótkoterminowej na lata 2005-2008. Rozdział 4. Długoterminowa strategia ochrony środowiska do 2012r. W rozdziale zawarto charakterystykę celów i działań do 2012 roku w zakresie: • poprawy jakości środowiska z podziałem na dziedziny ochrony środowiska tj. jakość wód, gospodarowanie odpadami (w oparciu o założenia planu gospodarki odpadami), zanieczyszczenia powietrza, oddziaływanie hałasu, awarie przemysłowe, • ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody (ochrona przyrody i krajobrazu, ochrona lasów, ochrona gleb i wód podziemnych), • zrównoważonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii • zadań o charakterze systemowym, włączanie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych, w tym systemy zarządzania środowiskowego, edukacja ekologiczna i udział społeczeństwa w sprawach ochrony środowiska, współpraca ponadregionalna i międzynarodowa. Rozdział 5. Strategia krótkoterminowa na lata 2005 – 2008. W rozdziale tym zostały przedstawione przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2005-2008, z wydzieleniem przedsięwzięć inwestycyjnych i bezinwestycyjnych wraz z terminami realizacji, kosztami, źródłami finansowania i instytucji odpowiedzialnych za realizację. Rozdział 6. Organizacja zarządzania środowiskiem. W rozdziale tym podano strategię stosowania instrumentów zarządzania środowiskiem, zasady współpracy między instytucjami, monitorowania jakości środowiska w zakresie ujętym w programie i harmonogram wdrażania programu. Rozdział 7. Koszty wdrażania programu ochrony środowiska. W rozdziale tym omówiono koszty wdrożenia przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach 2005-2008 według dziedzin ochrony środowiska. 25 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 2. OCENA AKTYWNEJ POLITYKI OCHRONY ŚRODOWISKA 2.1. Wprowadzenie W realizacji zrównoważonego rozwoju bardzo ważną rolę odgrywają społeczności lokalne. Samorząd lokalny będący gospodarzem na swoim terenie powinien określać cele, strategię i politykę, a także ustalić listę priorytetowych działań w zakresie ochrony i zarządzania środowiskiem, zgodnie z obowiązującymi aktami prawnymi, uwzględniając główne kierunki polityki ekologicznej przyjęte zarówno na szczeblu państwowym jak wojewódzkim i powiatowym. 2.2. Ocena polityki ochrony środowiska w p o s z c z e g ó l n y c h g m i n a c h n a l e ż ą c yc h d o Z w i ą z k u Gmin Dorzecza Wisłoki Do chwili obecnej żadna z gmin należących do Związku nie posiada programu, który ujmowałby kompleksowo całość problemów związanych z ochroną i zarządzaniem środowiskiem. Niemniej jednak chcąc rozpocząć działania zmierzające do poprawy stanu środowiska w regionie podjęto następujące działania: ¾ Zorganizowano Związek Gmin Dorzecza Wisłoki Utworzono następujące obszary chronione: • Magurski Park Narodowy • Rezerwaty przyrody: Kornuty, Buczyna w Cyrance, Bagno Przecławskie, Góra Chełm, Modrzyna, Przełom Jasionki, Igiełki, Wadernik, Słotwina, Torfy i Kamera • Parki krajobrazowe: Pasma Brzanki, Jaśliski, Czarnorzecko–Strzyżowski • Obszary chronionego krajobrazu: Beskidu Niskiego, Mielecko-Kolbuszowsko- Głogowski, Strzyżowsko-Sędziszowski, Pogórza Ciężkowickiego, Pogórza Strzyżowskiego, Przecławski, Jastrzębsko-Ździarski. Poniższy Rys.1 przedstawia mapę największych i najistotniejszych obszarów chronionych występujących w granicach zlewni rzeki Wisłoki. 26 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Rys. 1 Rozmieszczenie podstawowych obszarów chronionych w zlewni rzeki Wisłoki (źródło: „Program poprawy czystości zlewni rzeki Wisłoki” – synteza, wyk. Przez GIG w Katowicach przy współpracy Conseco w Krakowie dla Związku Gmin Wisłoka) 27 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki W skład organu o nazwie Związek Gmin Dorzecza Wisłoki wchodzą następujące jednostki (również nie objęte niniejszym opracowaniem): 1. Miasto Jasło oraz gminy: 2. Jasło 3. Biecz 4. Brzostek 5. Brzyska 6. Chorkówka 7. Czarna 8. Dębowiec 9. Dębica 10. Jedlicze 11. Kołaczyce 12. Krempna 13. Nowy Żmigród 14. Osiek Jasielski 15. Pilzno 16. Sękowa 17. Skołyszyn 18. Szerzyny 19. Tarnowiec 20. Żyraków Związek Gmin powstał w celu prowadzenia prac w zakresie ochrony środowiska na terenie zlewni rzeki Wisłoki. Prace te realizowane są zgodnie z przyjętym Programem Poprawy Czystości Zlewni Wisłoki określającym zakres i rodzaj koniecznych do podjęcia działań służących poprawie czystości wód zlewni Wisłoki. Program ten wdraża zasadę zlewniowego systemu zarządzania zgodnego z ideą zrównoważonego rozwoju uwzględniającego naturalną ciągłość i łączność zasobów wodnych. Realizacja przyjętej polityki następuje poprzez: ¾ prowadzenie studiów i badań w zakresie racjonalizacji korzystania ze środowiska, ¾ opracowywanie programów przedsięwzięć gospodarczych Związku w zakresie zadań o charakterze użyteczności publicznej, ¾ prowadzenie wspólnych działań w zakresie zaopatrzenia w wodę, 28 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ utworzenie funduszu w celu prowadzenia wspólnych inwestycji, w szczególności: oczyszczalni ścieków, zakładów utylizacji odpadów i przetwarzania surowców wtórnych, ¾ podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców, ¾ promocję walorów turystycznych regionu wraz z utworzeniem banku informacji, ¾ pozyskiwanie środków finansowych krajowych i zagranicznych, ¾ współpracę z organizacjami, stowarzyszeniami, administracją rządową. W zakresie realizacji swoich zadań statutowych Związek ściśle współpracuje z organami administracji rządowej oraz samorządowej. 29 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Rys. 2 Mapa zlewni rzeki Wisłoki źródło: strona internetowa (http://www.um.jaslo.pl/wisloka) 30 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki W przypadku innych działań podjętych dla ochrony środowiska w poszczególnych gminach objętych niniejszym opracowaniem (w ramach tworzenia obszarów chronionych) możemy wyróżnić: Gmina Brzostek 9 Czarnorzecko – Strzyżowski Park Krajobrazowy, 9 rezerwat przyrody „Kamera” (rezerwat leśno florystyczny o powierzchni 38,01 ha, którego celem jest zachowanie rzadkiego krzewu kłokoczki południowej oraz dobrze wykształconego zbiorowiska żyznej buczyny karpackiej z wieloma gatunkami roślin górskich i chronionych, m.in.: widłaka goździstego, skrzypu olbrzymiego, buławnika mieczolistnego oraz bluszczu pospolitego), 9 gmina Brzostek objęta jest też obszarem chronionego krajobrazu Pogórza Ciężkowicko-Strzyżowskiego, 9 pomnik przyrody – 600 letni dąb szypułkowy znajdujący się w miejscowości Januszkowie oraz kłokoczka południowa czyli krzew ciepłolubny znajdujący się w rezerwacie „Kamera”. Gmina Czarna 9 rezerwat przyrody „Torfy” (ochronie tutaj podlega roślinność torfowisk, a przede wszystkim owadożernej rosiczki położonych wśród leśnych wydm), 9 pomnik przyrody w miejscowości Żdzary - aleja dębowa (wśród okazów drzew wyróżnić można 600-letni dąb o obwodzie 680 cm), 9 teren gminy objęty jest też obszarem chronionego krajobrazu JastrzębskoŻdżarskiego, Gmina Dębowiec 9 część gminy objęta jest Magurskim Parkiem Narodowym, 9 pomnik przyrody – głaz narzutowy „Diabli Kamień”, Gmina miejska Jasło 9 pomniki przyrody (3 szt. Topoli białych w wieku około 100 lat rosnących przy ulicy Kościuszki, 2 szt. Dębów szypułkowych w wieku około 300 lat rosnących przy ulicy Gajowej, robinia akacjowa w wieku około 120 lat rosnąca w pasie drogowym ul. Św. Jana z Dukli, wiąz górski w wieku około 100 lat rosnący przy ulicy Koralewskiego, lipa drobnolistna w wieku około 150 lat rosnąca przy ulicy Kaczorowy) 31 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Gmina wiejska Jasło 9 pomniki przyrody – dąb szypułkowy w wieku około 500 lat znajdujący się w Brześciu, dwa dęby szypułkowe w wieku około 350 i 600 lat znajdujące się w miejscowości Trzcinica, klon-jawor w wieku około 250 lat oraz 8 dębów w wieku około 350 – 500 lat znajdujące się w miejscowości Zimna Woda, topola czarna w wieku około 150 lat znajdująca się w miejscowości Żółków, Gmina Jedlicze 9 pomniki przyrody - 8 szt. dębów szypułkowych wiek 350-500 lat oraz lipa w wieku około 400 lat rosnące w Jedliczu, 22 drzewa (ponad 100 letnie) rosnące w Moderówce, 6 drzew w wieku ok. 150 lat znajdujące się w Jaszczwi), Gmina Kołaczyce 9 rezerwat geologiczny "Golesz" o powierzchni 27 ha, na który składają się: grupa ostańców z piaskowca ciężkowickiego i ruiny umocnień obronnych zamczyska z XIV 9 pomniki przyrody: w miejscowości Nawieś Kołaczycka (ok. 200 letni dąb szypułkowy) oraz bluszcz pospolity w lasach państwowych Bieździedza, Gmina Krempna 9 prawie połowa gminy objęta jest Magurskim Parkiem Narodowym, a pozostały jej obszar stanowi jego otulina, Gmina Nowy Żmigród 9 część powierzchni gminy (ok.10,23%) objęta jest Magurskim Parkiem Narodowym, 9 parkiem krajobrazowym objęty jest teren miejscowości: Nowy Żmigród i Makowska, 9 pomniki przyrody – 2 dęby szypułkowe znajdujące się w okolicy kościoła parafialnego w Nowym Żmigrodzie, Gmina Osiek Jasielski 9 część gminy (ok.13,15%) objęta jest Magurskim Parkiem Narodowym, Gmina Pilzno 9 rezerwat przyrody „Słotwina” (ochronie podlegają tutaj szczególnie stanowiska paproci – pióropusznika strusiego), 9 pomniki przyrody – aleja lipowa jednorzędowa w Lipinach (12 szt.); dęby szypułkowe (13 szt.) w Parkoszu, Dobrkowie i Pilźnie; bluszcz pospolity w Jaworzy 32 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Dolnym; klon zwyczajny przy drodze do Jaworza Górnego; grupa drzew w Dobrkowie; żywotnik olbrzymi, jesion wyniosły, lipa drobnolistna, grab pospolity i sosny wejmutki w Lipinach, Gmina Sękowa 9 część gminy objęta jest Magurskim Parkiem Narodowym, 9 rezerwat przyrody „Kornuty” (jest to rezerwat krajobrazowy i geologiczny obejmujący fragment lasu jodłowo-bukowego, w którym znajdują się unikatowe skały, głazy i bloki skalne, a także kilka jaskiń oraz reliktowe krzewy i kosodrzewiny), Gmina Skołyszyn 9 pomniki przyrody: 6 dębów w Święcanach (w tym 3 szypułkowe) w wieku 250 do 500 lat oraz 3 lipy drobnolistne w Święcanach w wieku 150 do 170 lat, Gmina Tarnowiec 9 pomniki przyrody (dąb szypułkowy w wieku około 350 lat), Gmina Żyraków 9 w krajobrazie kulturowym gminy ważną rolę odgrywają zespoły dworsko – parkowe, kościoły i kapliczki oraz zabytki archeologiczne: • zespół dworsko – parkowy w Korzeniowie (ochrona konserwatorska), • zespół dworsko – parkowy w miejscowości Zasów, • zespół dworsko – parkowy w Straszęcinie, • zespół dworsko – parkowy w Żyrakowie, 9 pomniki przyrody: dęby szypułkowe w ilości 9 szt. w Korzeniowie, Straszęcinie, Woli Wielkiej i Żyrakowie, 1 szt. lipy drobnolistnej (forma dwudniowa) w Straszęcinie, grupa zabytkowych sosen w Korzeniowie, 9 zabytkowe drzewostany rosnące w otoczeniu kościołów parafialnych w Zasowie i Nagoszynie. 33 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 3. OCENA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA 3.1. Wprowadzenie Związek Gmin Dorzecza Wisłoki położony jest na obszarze dwóch województw: małopolskiego i podkarpackiego (Rys.3). Rys. 3 Mapa administracyjna Polski z zaznaczonym schematycznie obszarem Związku (źródło: strona internetowa http://www.poland.gov.pl) Województwo podkarpackie położone jest w południowo – wschodniej Polsce granicząc z: ¾ od północy z województwem lubelskim, ¾ od wschodu z Ukrainą, ¾ od południa ze Słowacją, ¾ od zachodu z województwem małopolskim, ¾ od północnego – zachodu z województwem świętokrzyskim. Powierzchnia jego wynosi 17 926 km2 i charakteryzuje się złożoną budową geologiczną i geomorfologiczną. Można tutaj wyróżnić następujące jednostki: ¾ wyżyna lubelska obejmująca Wzniesienie Urzędowskie i Roztocze, 34 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ zapadlisko przedkarpackie z pradoliną: dolnej Wisłoki, dolnego Sanu, podkarpacką i nadwiślańską, równiną: tarnobrzeską i biłgorajską i płaskowyżem: tarnowskim, kolbuszowskim i tarnogrodzkim, ¾ Karpaty zewnętrzne z pogórzem: ciężkowickim, strzyżowskim, dynowskim, przemyskim oraz pasmem gór: sanocko - turczańskich, Beskidów niskich i Bieszczadów. Województwo to charakteryzuje się cennymi walorami przyrodniczymi i związaną z tym dużą atrakcyjnością turystyczną. Ma na to wpływ urozmaicona rzeźba terenu, wspaniałe krajobrazy, duże kompleksy leśne, liczne gatunki zwierzyny łownej, występowanie bogatej sieci wód powierzchniowych charakteryzujących się obfitością wielu gatunków ryb oraz stosunkowo czystymi wodami, liczne zabytki kultury materialnej oraz bogaty i różnorodny folklor, zasoby wód mineralnych i leczniczych. Na terenie województwa występują dwa parki narodowe tzn. Bieszczadzki i Magurski Park Narodowy. Istotnym czynnikiem rozwoju turystyki w województwie są lecznicze wody mineralne wykorzystywane w znanych uzdrowiskach: Iwonicz Zdrój, Rymanów Zdrój, Polańczyk. Ponadto wody mineralne występują w Komańczy, Czarnej i Lesku, a borowiny w Horyńcu Zdroju. Województwo małopolskie zajmuje nieznaczną część opisywanego obszaru i reprezentowane jest tylko przez jedną gminę – Sękowa. Ukształtowanie terenu, klimat i zagospodarowanie jest analogiczne do sąsiadujących z Sękową gmin województwa podkarpackiego, a mianowicie Dębowiec i Krempna (powiat Jasło). Związek Gmin Dorzecza Wisłoki tworzy kilkanaście gmin położonych w południowo – wschodniej Polsce (Rys.3) na obszarze (przede wszystkim) województwa podkarpackiego i małopolskiego. Geograficznie znajdują się one w rejonie zlewni rzeki Wisłoki stanowiącej część dorzecza górnej Wisły. Gminy zrzeszone w Związku i objęte niniejszym opracowaniem położone są więc na obszarze dwóch województw i czterech powiatów tzn. dębickiego, gorlickiego, jasielskiego i krośnieńskiego. Szczegółowa przynależność gmin, dla których jest opracowywany niniejszy Program, do poszczególnych jednostek przedstawiona została w poniższej Tabeli 1 oraz na Rys.4 35 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Tabela 1 Przynależność administracyjna poszczególnych Gmin Województwo Powiat Gmina Rodzaj Gminy małopolskie Gorlice Sękowa wiejska Brzostek wiejska Czarna wiejska Pilzno miejsko-wiejska Żyraków wiejska Brzyska wiejska Dębowiec wiejska Jasło miejska Jasło wiejska Kołaczyce wiejska Krempna wiejska Nowy Żmigród wiejska Osiek Jasielski wiejska Skołyszyn wiejska Tarnowiec wiejska Chorkówka wiejska Jedlicze miejsko-wiejska Dębica podkarpackie Jasło Krosno 36 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Rys. 4 Położenie poszczególnych gmin należących do Związku 37 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Gmina Brzostek położona jest w południowej części powiatu dębickiego. Zajmuje powierzchnię 122,66 km2, na której zamieszkuje 13 301 mieszkańców. Administracyjnie podzielona jest ona na 19 jednostek (sołectw): Brzostek, Grudna Górna, Grudna Dolna, Gorzejowa, Głobikówka, Bukowa, Bączałka, Januszkowice, Klecie, Kamienica Dolna, Kamienica Górna, Nawsie Brzosteckie, Opacionka, Przeczyca, Skurowa, Smarżowa, Siedliska Bogusz, Wola Brzostecka, Zawadka Brzostecka. Siedziba gminy mieści się w miejscowości Brzostek. Jest to gmina o charakterze typowo rolniczym pozbawionym uciążliwego przemysłu. Malownicze położenie gminy (piękne krajobrazy i ciekawe ukształtowanie terenu) i czyste powietrze sprzyjają rozwojowi na tych terenach turystyki, rekreacji i wypoczynku. Bogactwo naturalne gminy stanowią: ¾ kruszywa naturalne występują w dolinie rzeki Wisłoki ¾ węgiel brunatny - jego złoża zostały odkryte w miejscowości Grudna Górna. Kopalnia, która zatrudniała kilkudziesięciu górników eksploatowana była do 1958 roku, później eksploatacja została wstrzymana ze względów ekonomicznych ¾ na niewielką skalę występują tutaj pokłady gliny, które obecnie są w niewielkich ilościach eksploatowane. Gmina Brzyska położona jest w północnej części powiatu jasielskiego. Zajmuje powierzchnię 45,13 km2, na której zamieszkuje 6 377 mieszkańców. Administracyjnie podzielona jest on na 7 jednostek (sołectw): Brzyska, Błażkowa, Ujazd, Wróblowa, Lipnica Dolna, Dąbrówka, Kłodawa. Siedziba gminy mieści się w miejscowości Brzyska. Położenie gminy, korzystne warunki klimatyczne, duża powierzchnia leśna oraz brak zakładów przemysłowych stanowią o znacznej atrakcyjności turystycznej gminy. Ponadto w miejscowości Brzyska znajdują się źródła mineralizowanych wód leczniczych. Na szczególną uwagę zasługuje położony na Górze Liwocz (562 m n.p.m.) Krzyż Milenijny z wieżą widokową. Wzdłuż drogi na Górę Liwosz usytuowane są stacje Drogi Krzyżowej. Miejsce to jest często odwiedzane przez turystów i pielgrzymów. Gmina Chorkówka położona jest w zachodniej części powiatu krośnieńskiego. Powierzchnia gminy wynosi 77,62 km2, na której zamieszkuje 13 181 osób. Administracyjnie podzielona jest ona na 14 jednostek (sołectw): Bóbrka, Chorkówka, Draganowa, Faliszówka, Kobylany, Kopytowa, Leśniówka, Machnówka, Poraj, Sulistrowa, Szczepańcowa, Świerzowa Polska, Zręcin, Żeglce. Siedziba gminy mieści się w miejscowości Chorkówka. Jednym 38 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki z najciekawszych elementów gminy jest znajdujący się tutaj skansen będący muzeum przemysłu naftowego im. Ignacego Łukaszewicza (Rys. 5) Gmina Czarna położona jest w północno-zachodniej części powiatu dębickiego. Zajmuje powierzchnię 147,04 km2, na której zamieszkuje 12 453 mieszkańców. Administracyjnie podzielona jest ona na 14 jednostek (sołectw): Borowa, Chotowa, Czarna, Głowaczowa, Golemki, Grabiny, Jaźwiny, Podlesie, Przeryty Bór, Przyborów, Róża, Jastrząbka Stara, Jawornik, Żdzary. Siedziba gminy mieści się w miejscowości Czarna. O atrakcyjności gminy stanowi czyste powietrze oraz znaczna ilość terenów leśnych wśród których znaleźć można naturalne stawy i Rys. 5 Zabytkowy szyb kopalni ropy naftowej zlokalizowany w skansenie – siedliska ptactwa wodno-błotnego. Bogactwami Muzeum Przemysłu Naftowego im. Ignacego Łukaszewicza w Bóbrce – gm. Chorkówka (źródło: strona internetowa http://www.chorkowka.ugm.pl/skansen.html) naturalnymi gminy są: ¾ złoża kruszywa naturalnego ¾ złoża ropy naftowej ¾ złoża gazu ziemnego. Gmina Dębowiec położona jest w środkowej i środkowo – zachodniej części powiatu jasielskiego. Zajmuje powierzchnię 85,81 km2, na której zamieszkuje 8 444 mieszkańców. Administracyjnie podzielona jest ona na 13 jednostek (sołectw): Dębowiec, Cieklin, Dobrynia, Duląbka, Dzielec, Folusz, Łazy Dębowieckie, Majscowa, Pogórek, Radość, Wola Cieklińska, Wola Dębowiecka, Zarzecze. Siedziba gminy mieści się w miejscowości Dębowiec. Gmina ta ma charakter rolniczy, ale ze względu na urozmaicony wzgórzami i pagórkami, poprzecinany malowniczymi dolinami rzecznymi krajobraz chętnie jest odwiedzana przez turystów. Dodatkowymi jej zaletami są piękne lasy oraz źródła wód mineralnych. Bogactwami naturalnymi gminy są: ¾ złoża ropy naftowej, ¾ złoża gazu ziemnego, ¾ złoża kruszywa naturalnego. 39 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Złoża ropy naftowej i gazu ziemnego eksploatowane są przez kopalnie w Foluszu, Łazach Dębowieckich i Woli Cieklińskiej, a zarządzane przez Krośnieński Zakład Górnictwa Nafty i Gazu w Krośnie. Gmina miejska Jasło położona jest w północno – środkowej części powiatu jasielskiego. Zajmuje powierzchnię 36,65 km2, na której zamieszkuje 38 545 mieszkańców. Jasło prawa miejskie uzyskało w 1365 r. W chwili obecnej stanowi ważny węzeł kolejowy i drogowy. Jest znaczącym ośrodkiem gospodarczym, kulturotwórczym i sportowym. Na jego obszarze znajduje się: hala sportowa, stadiony do piłki nożnej, basen kąpielowy, lodowisko, boisko do baseballu, korty tenisowe, skate-park. Jasło posiada dobre zaplecze handlowe, gastronomiczne, rozwija się hotelarstwo. Miasto Jasło jest znakomitym punktem wypadowym dla turystów pragnących rozkoszować się walorami tutejszego regionu (Beskidu Niskiego i dalej – Bieszczadów). Jednocześnie miasto stanowi ważny ośrodek skupiający i sprzyjający rozwojowi tutejszego przemysłu. Z ważniejszych zakładów działających na jego terenie należałoby wymienić: Rafinerię „Jasło”, ZTS „Gamrat”, Hutę Szkła czy Zakłady Przemysłu Owocowo – Warzywnego „Pektowin”. Gmina Jasło położona jest w północno – środkowej części powiatu jasielskiego. Zajmuje powierzchnię 94,37 km2, na której zamieszkuje 16 280 mieszkańców. Administracyjnie podzielona jest na 17 jednostek (sołectw): Bierówka, Brzyście, Chrząstówka, Gorajowice, Jareniówka, Kowalowy, Łaski, Niegłowice, Niepla, Opacie, Osobnica, Sobniów, Szebnie, Trzcinica, Warzyce, Wolica, Zimna Woda i Żółków (dwie z wymienionych wsi tzn. Łaski i Sobniów tworzą jedno wspólne sołectwo). Siedziba gminy mieści się w mieście Jasło. Gmina ta ma charakter przemysłowo – rolniczy. W chwili obecnej ludność ją zamieszkująca zajmuje się zarówno uprawą roli, jak i pracą w zakładach przemysłowych i usługowych, administracji i innych instytucjach działających na terenie miasta i gminy. Gmina ta charakteryzuje się również wspaniałymi walorami widokowymi i przyrodniczymi dzięki czemu rozwija się tutaj również turystyka (przez teren gminy przebiega np. międzygminny spacerowy szlak turystyczny). Gmina Jedlicze położona jest w północno – zachodniej części powiatu krośnieńskiego. Zajmuje powierzchnię 58,21 km,2 na której zamieszkuje 15 339 mieszkańców. Administracyjnie podzielona jest ona na 11 jednostek (10 sołectw i 1 miasto). Sołectwami są: Chlebna, Długie, Dobieszyn, Jaszczew, Moderówka, Piotrówka, Podniebyle, Poręby, Potok 40 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki i Żarnowiec, miastem Jedlicze – podzielone na trzy dzielnice. Siedziba gminy mieści się w mieście Jedlicze. tzn. przemysłowo - Gmina ta ma dość niejednorodny charakter rolniczo - turystyczny. Wynika to z kilku faktów. Teren gminy charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą z niskimi garbami i wzgórzami, kotlinowatymi obniżeniami oraz urokliwymi terasami rzecznymi zachęcającymi turystów do odbywania tutaj pieszych lub rowerowych wycieczek. Z drugiej jednak strony gmina stanowi ośrodek gospodarczy z mocno rozwiniętym przemysłem petrochemicznym opartym na Rafinerii Nafty Jedlicze. Gmina Kołaczyce położona jest w południowej części powiatu jasielskiego. Zajmuje powierzchnię 60,11 km2, na której zamieszkuje 8 906 mieszkańców. Administracyjnie podzielona jest ona na 8 jednostek (sołectw): Bieździedzia, Bieździadka, Kołaczyce, Krajowice, Lublica, Sieklówka, Sowina, Nawsie Kołaczyckie. Siedziba gminy mieści się w miejscowości Kołaczyce. Gmina ma charakter rolniczy z dominacją wielokierunkowej produkcji rolnej. Niemniej jednak charakteryzuje się również znacznymi walorami przyrodniczymi, a przez to znaczną atrakcyjnością turystyczną. Walory te związane są z pięknymi i rozległymi krajobrazami, występującymi tutaj formami ochrony przyrody oraz występowaniem licznych gatunków zwierząt takich jak np. sarny, zające, kuny, łasice, wiewiórki, popielice, piżmowce, z ptactwa drobnego i drapieżnego: drozdy, szpaki, kukułki, sroki, wrony, gawrony, jastrzębie, kanie, sowy, a także bociany, czajki i dzikie kaczki. Gmina Krempna położona jest w południowej części powiatu jasielskiego. Zajmuje powierzchnię 203,58 km2, na której zamieszkuje 2 150 mieszkańców. Administracyjnie podzielona jest ona na 13 jednostek (sołectw): Krempna, Ożenna, Grab, Polany, Myscowa, Świątkowa Mała, Świątkowa Wielka, Kotań, Wyszowatka, Żydowskie, Świerzowa Ruska, Huta Polańska, Huta Krempna, Rozstajne, Ciechania. Siedziba gminy mieści się w miejscowości Krempna. Gmina ta charakteryzuje się niezwykle urozmaiconą rzeźbą terenu. W krajobrazie zauważa się piękne doliny z płynącymi w nich potokami, porośnięte lasami góry oraz śródgórskie łąki i pastwiska z wypasanymi stadami owiec. Prawie połowa powierzchni gminy leży na terenie Magurskiego Parku Narodowego, a pozostała część w jego otulinie. Znajdujący się w Krempnej ośrodek wypoczynkowy położony nad niewielkim zalewem stanowiącym w porze letniej kąpielisko oraz działający w okresie zimowym orczykowy wyciąg narciarski podkreślają turystyczne walory gminy i zachęcają do spędzania tutaj urlopów. Wraz z rozwojem walorów turystycznych gmina nie 41 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki zatraciła jednak swojego pierwotnego charakteru opartego o działalność rolniczą i mieszkańcy w dużej mierze dalej zajmują się rolnictwem i leśnictwem. Gmina Nowy Żmigród położona jest w środkowo – wschodniej części powiatu jasielskiego. Zajmuje powierzchnię 104,54 km2, na której zamieszkuje 9 750 mieszkańców. Administracyjnie jest ona podzielona na 18 jednostek (sołectw): Brzezowa, Desznica, Gorzyce, Grabanina, Jaworze, Kąty, Łężyny, Łysa Góra, Makowiska, Mytarka, Mytarz, Nowy Żmigród, Nienaszow, Sadki, Siedliska Żmigrodzkie, Skalnik, Stary Żmigród, Toki. Siedziba gminy mieści się w miejscowości Nowy Żmigród. Gmina ma charakter typowo rolniczy (około 61% jej powierzchni stanowią grunty rolne, a 30% powierzchni – lasy). Należy jednak zwrócić również uwagę na fakt, że w gminie są i powstają nowe gospodarstwa agroturystyczne, istnieją piesze szlaki turystyczne i w związku z tym pojawia się nowy kierunek rozwoju gminy oparty na agroturystyce. Dodatkową i niewątpliwą zaletą gminy jest fakt, że część gminy zajmuje Magurski Park Narodowy. Gmina Osiek Jasielski położona jest w środkowej części powiatu jasielskiego. Zajmuje powierzchnię 60,47 km2, na której zamieszkuje 5400 mieszkańców. Administracyjnie podzielona jest ona na 8 jednostek (sołectw): Czekań, Mrukowa, Osiek Jasielski, Pielgrzymka, Samoklęski, Świerchowa, Załęże, Zawadka. Siedziba gminy mieści się w miejscowości Osiek Jasielski. Gmina ta jest gminą typowo rolniczą posiadającą jednak niezwykłe walory przyrodnicze i krajobrazowe oraz dobre warunki do uprawiania turystyki rowerowej oraz agroturystyki. Atrakcyjność turystyczną gminy zdecydowanie podnoszą również naturalne kąpieliska na Wisłoce w miejscowościach Załęże i Osiek Jasielski oraz samowypływowe źródła siarczkowych wód mineralnych. Na terenie gminy występują również następujące bogactwa naturalne: ¾ złoża gazu ziemnego ¾ złoża ropy naftowej ¾ złoża kruszyw naturalnych. Gmina Pilzno położona jest w zachodniej i centralnej części powiatu dębickiego. Zajmuje powierzchnię 165,90 km2, na której zamieszkuje 17 405 mieszkańców. Administracyjnie podzielona jest na 17 jednostek (sołectw): Bielowy, Dobrków, Gębiczyna, Gołęczyna, Jaworze Dolne, Jaworze Górne, Lipiny, Łęki Dolne, Łęki Górne, Machowa, Mokrzec, 42 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Parkosz, Połomia, Podlesie, Słotowa, Strzegocice, Zwiernik. Siedziba gminy mieści się w miejscowości Pilzno. Gmina ta posiada duże walory przyrodnicze i krajobrazowe sprzyjające rozwojowi turystyki i wypoczynku. Walory te wzmacnia stworzony na rzece Wisłoce zbiornik wodny. Ponadto samo miasto Pilzno posiada wiele zabytków, bowiem jego historia sięga czternastego wieku, w którym to otrzymało z rąk króla Kazimierza Wielkiego prawa miejskie. Gmina Sękowa położona jest w południowo-wschodniej części powiatu gorlickiego. Zajmuje powierzchnię 194,75 km2, na której zamieszkuje 4 900 mieszkańców. Administracyjnie jest ona podzielona na 11 jednostek (sołectw): Sękowa, Siary, Męcina Mała, Męcina Wielka, Wapienne, Owczary, Ropica Górna, Małastów, Bodaki, Bartne, Krzywa. Siedziba gminy mieści się w miejscowości Sękowa. Gmina ta stanowi jeden z bardziej atrakcyjnych pod względem turystycznym regionów Polski. Jest to jeden z niewielu obszarów, gdzie środowisko naturalne pozostało w postaci niemal nienaruszonej, a ingerencja człowieka nie zdążyła zniweczyć walorów krajobrazu i środowiska. Stanowi ona doskonałą bazę wypadową do wielu atrakcyjnych pod względem turystycznym miejscowości takich jak np.: Krynica, Biecz, Wysowa. Obszar całej gminy pokryty jest gęstą siecią oznakowanych szlaków turystycznych przebiegających przez najpiękniejsze i najbardziej atrakcyjne zakątki gminy. Gmina Skołyszyn położona jest Zajmuje powierzchnię 77,92 w północno - zachodniej części powiatu jasielskiego. km2, na której zamieszkuje 12 690 mieszkańców. Administracyjnie jest ona podzielona na 14 jednostek (sołectw): Bączal Dolny, Bączal Górny, Harklowa, Jabłonica, Kunowa, Lipnica Górna, Lisów, Przysieki, Pusta Wola, Siedliska Sław., Siepietnica, Skołyszyn, Sławęcin, Święcany. Siedziba gminy mieści się w miejscowości Skołyszyn. W gminie istnieją doskonałe warunki do uprawiania latem turystyki pieszej, a zimą narciarstwa. Dodatkową atrakcję stanowią występujące w okolicy źródła wód mineralnych. Na terenie gminy zlokalizowane są złoża gazu ziemnego i ropy naftowej, ale ze względu na małą koncentrację tych surowców nie są one w pełni eksploatowane. Gmina Tarnowiec położona jest w środkowo – wschodniej części powiatu jasielskiego. Zajmuje powierzchnię 63,10 km2, na której zamieszkuje 9 260 mieszkańców. Administracyjnie jest ona podzielona na 17 jednostek (sołectw): Brzezówka, Czeluśnica, Dobrucowa, Gąsówka, Gliniczek, Glinik Polski, Łajsce, Łubienko, Łubno Opace, Łubno 43 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Szlacheckie, Nowy Glinik, Potakówka, Roztoki, Sądkowa, Tarnowiec, Umieszcz, Wrocanka. Siedziba gminy mieści się w miejscowości Tarnowiec. Gmina ta ma charakter rolniczy, ale charakteryzując się również urozmaiconą rzeźbą terenu, z szerokim pasmem wyżyn poprzecinanym dolinami i kotlinami, stanowi dobre miejsce do uprawiania turystyki pieszej lub rowerowej. Na jej terenie występują również następujące bogactwa naturalne: ¾ złoża gazu ziemnego, ¾ złoża ropy naftowej. Gmina Żyraków położona jest w północnej części powiatu dębickiego. Zajmuje powierzchnię 110,29 km2, na której zamieszkuje 13 120 mieszkańców. Administracyjnie podzielona jest ona na 13 jednostek (sołectw): Bobrowa, Bobrowa Wola, Góra Motyczna, Korzeniów, Mokre, Nagoszyn, Straszęcin, Wiewiórka, Wola Wielka, Wola Żyrakowska, Zasów, Zawierzbie, Żyraków. Siedziba gminy mieści się w miejscowości Żyraków. Położenie gminy oraz ukształtowanie terenu powoduje, że obszar ten posiada znaczne walory przyrodnicze i krajobrazowe dzięki czemu jest chętnie odwiedzany przez turystów. Dodatkową atrakcję turystyczną stanowi ośrodek rekreacyjno-sportowy w Straszęcinie posiadający rozbudowaną bazę noclegową i restauracyjną oraz elementy umożliwiające aktywny wypoczynek takie jak: zalew wodny z plażą, kryty basen, boiska piłkarskie, korty tenisowe i strzelnicę sportową. Zbiorcze zestawienie powyżej przedstawionych danych dotyczących przynależności poszczególnych gmin do odpowiednich powiatów, powierzchni poszczególnych gmin i ilości ich mieszkańców przedstawia poniższa Tabela 2 44 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Tabela 2 Zestawienie podstawowych danych dotyczących poszczególnych gmin Powiat Gmina Powierzchnia [km2] Liczba mieszkańców [mk] Gorlice Sękowa 194,75 4 900 Brzostek 122,66 13 301 Czarna 147 12 453 Pilzno 165,90 17 405 Żyraków 110,29 13 120 Brzyska 45,13 6 377 Dębowiec 85,81 8 444 Jasło (miejska) 36,65 38 545 Jasło 94,37 16 280 Kołaczyce 60,11 8 906 Krempna 203,58 2 150 Nowy Żmigród 104,54 9 750 Osiek Jasielski 60,47 5 400 Skołyszyn 77,92 12 690 Tarnowiec 63,10 9 260 Chorkówka Jedlicze 77,62 58,21 13 181 15 339 Dębica Jasło Krosno 3 . 2 . S t a n s a n i t a r n y p o w i e t r z a a t m o s f e r yc z n e g o 3.2.1. Klimat Warunki geomorfologiczne panujące na terenie powiatu w dużej mierze uwarunkowane są ukształtowaniem geograficznym tego obszaru. Silnie zróżnicowana rzeźba terenu oraz duże wzniesienia nad poziom morza, przy znacznych wysokościach względnych decydują o różnorodności zjawisk klimatycznych. W związku z tym, w obszarze na którym położony jest Związek możemy wyróżnić trzy zasadnicze rejony klimatyczne tj.: ¾ nizinny – obejmujący północną część regionu, charakteryzujący się długim i upalnym latem, ciepłą zimą i stosunkowo niedużą ilością opadów (średnia opadów waha się tutaj w granicach 565 do 700 mm). Przeciętne temperatury wg danych WIOŚ wynoszą: - średnia roczna temperatura dnia +8 °C, 45 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki - średnia roczna temperatura dnia w okresie letnim +18 °C, - średnia roczna temperatura dnia w okresie zimowym -3 °C . W obszarze nizinnym mróz występuje w ciągu 40-55 dni, przymrozki 90-110 dni, pokrywa śnieżna zalega 50-70 dni a długość okresu wegetacyjnego wynosi 210-220 dni. Przeważające w ciągu roku wiatry mają kierunek zachodni. ¾ podgórski – posiadający charakter przejściowy pomiędzy nizinnym i górskim ze średnią ilością opadów wahającą się w granicach 700 -800 mm, z przeważającymi wiatrami południowo-zachodnimi. Przeciętne temperatury wg danych WIOŚ wynoszą tutaj: - średnia roczna temperatura dnia +7 °C, - średnia roczna temperatura dnia w okresie letnim +18 °C, - średnia roczna temperatura dnia w okresie zimowym -3 °C do -5 °C. W obszarze podgórskim mróz występuje w ciągu 50-70 dni, przymrozki 100-130 dni, pokrywa śnieżna zalega 60-80 dni, a długość okresu wegetacyjnego wynosi 210-220 dni (podobnie jak w przypadku klimatu nizinnego) ¾ górski – obejmujący południową część regionu cechujący się dużą ilością opadów wynoszącą 800-1000 mm. Charakterystycznym elementem takiego klimatu jest, że ilość opadów jest najniższa w ciągu okresu zimowego, a największa w okresie początków lata. W obszarze występowania klimatu górskiego średnia roczna temperatura wynosi +6 °C, mróz występuje w ciągu 80 dni, przymrozki 120-160 dni, a pokrywa śnieżna zalega 90-150 dni. W występujących w ciągu roku wiatrach przeważa kierunek południowy. Oprócz wymienionych powyżej podstawowych rejonów klimatycznych w dolinach i kotlinach górskich można zaobserwować znaczne odchylenia klimatyczne spowodowane lokalnymi mikroklimatami. Niemniej jednak podsumowując warunki klimatyczne tego regionu należy powiedzieć, że: ¾ kształtowany jest on przede wszystkim przez masy powietrza polarno-morskiego i polarno kontynentalnego, ¾ dominującymi wiatrami są wiatry z kierunku zachodniego oraz południowozachodniego, 46 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ średnie temperatury roczne wahają się w granicach 6 - 8,5 °C, ¾ średnia roczna ilość opadów waha się pomiędzy 565 – 1000 mm, ¾ pokrywa śnieżna zalega przez okres 50 - 150 dni (długość zalegania pokrywy śnieżnej uzależniona jest od wysokości i ukształtowania terenu), ¾ okres wegetacji wynosi 210 – 220 dni. 3.2.2. Źródła zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego 3.2.2.1. Wprowadzenie Zanieczyszczenia powietrza to gazy, ciecze i ciała stałe obecne w atmosferze, nie będące jego naturalnymi składnikami, lub też substancje występujące w ilościach wyraźnie zwiększonych w porównaniu z naturalnym składem powietrza. Naturalne procesy zachodzące w przyrodzie (emisja naturalna) mają znaczenie marginalne i w niewielkim stopniu oddziaływują na jakość powietrza. Głównym źródłem emisji zanieczyszczeń powietrza jest tzw. emisja antropogeniczna, wynikająca z działalności człowieka. Pojęcie emisji antropogenicznej obejmuje zarówno wprowadzenie do atmosfery zanieczyszczeń z zakładów energetycznych i przemysłowych (emisja przemysłowa), jak również emisję niską z gospodarki komunalnej (kotłownie, indywidualne paleniska domowe i prywatne zakłady) oraz emisję komunikacyjną (pochodzącą od środków transportu). Na skutki emisji antropogenicznej w największym stopniu narażone są obszary miejskie. Tereny zurbanizowane i uprzemysłowione są równocześnie obszarami o dużym współczynniku zaludnienia, co w konsekwencji sprawia, że są one także najistotniejszymi źródłami emisji zanieczyszczeń (duża koncentracja emitorów niskich). O stanie jakości powietrza atmosferycznego w gminach omawianego obszaru decyduje emisja zanieczyszczeń: ¾ z lokalnych kotłowni osiedlowych i palenisk domowych, ¾ z procesów technologicznych w zakładach przemysłowych, ¾ ze środków transportu samochodowego lokalnego i tranzytowego, ¾ z transgranicznego przenoszenia zanieczyszczeń z zagranicy oraz ościennych powiatów. 47 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Udział powiatów, do których należą omawiane gminy w globalnej emisji zanieczyszczeń powietrza w skali kraju jest niewielki. 3.2.2.2. Emisja przemysłowa Emisja zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego ze źródeł przemysłowych zależy w największym stopniu od stosowanego procesu technologicznego oraz rodzaju i jakości urządzeń ograniczających tę emisję do środowiska. Ilość, poziom nowoczesności, stan techniczny i lokalizacja źródła emisji są czynnikami decydującymi o stopniu uciążliwości obiektu dla otoczenia. Urządzenia stosowane do redukcji zanieczyszczeń wykazują znacznie większą skuteczność dla zanieczyszczeń pyłowych niż gazowych. Największymi emitorami zanieczyszczeń w skali krajowej są zakłady energetyczne i duże zakłady przemysłowe. Na omawianym terenie zanieczyszczenia technologiczne powstają głównie podczas wytwarzania produktów ropy naftowej, obróbki szkła oraz spalania odpadów. Największe skupienie punktowych źródeł emisji (kominy) w powiecie krośnieńskim znajduje się m. innymi w Jedliczu. Tworzą je następujące jednostki: ¾ kotłownie i zakłady przemysłowe – Rafineria Nafty w Jedliczu. W powiecie jasielskim główne źródła emisji zanieczyszczeń do powietrza skumulowane są na terenie miasta Jasła. Są to kotłownie komunalne i zakłady przemysłowe, a przede wszystkim: ¾ Chrom Styl S.A., ¾ Huta Szkła Sp. z o.o., ¾ Rafineria JASŁO S.A. Na obszarze gmin powiatu jasielskiego główne źródła emisji zanieczyszczeń to: ¾ Zakłady Produkcji i Zdobienia Szkła w Tarnowcu, ¾ zakłady przetwórstwa mięsnego w gminach: Jasło, Dębowiec, Tarnowiec, ¾ zakłady mleczarskie w gminie Osiek Jasielski, ¾ zakłady przetwórstwa mięsnego w gminie Nowy Żmigród, ¾ zakłady produkcji elementów metalowych w gminie Skołyszyn, ¾ cegielnie w gminach Jasło i Skołyszyn, ¾ stacje paliw i inne niewielkie jednostki. 48 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki W ostatnich latach można zaobserwować spadek emisji zanieczyszczeń. Jest to niewątpliwie efekt realizowania przez zakłady przemysłowe przedsięwzięć ekologicznych zmniejszających emisję, wprowadzanie w miarę możliwości zmian w procesach technologicznych, instalowanie w dużych źródłach emisji nowoczesnych urządzeń do redukcji zanieczyszczeń. Niemniej jednak należy podejmować nadal działania zmierzające do dalszej poprawy stanu środowiska polegające na wnioskowaniu o przeprowadzenie przez WIOŚ systematycznych kontroli przestrzegania wielkości emisji zanieczyszczeń do atmosfery dopuszczonych pozwoleniem na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza z zakładów objętych obowiązkiem uzyskania pozwolenia i publikację wyników przeprowadzonych kontroli. 3.2.2.3. Emisja niska Pojęcie emisji niskiej obejmuje wprowadzanie do atmosfery zanieczyszczeń pyłowych i gazowych ze źródeł niezorganizowanych tj. głównie palenisk domowych, małych kotłowni, warsztatów rzemieślniczych bądź rolniczych. Wielkość tej emisji jest trudna do oszacowania, według różnych źródeł wynosi od kilku do kilkunastu procent sumarycznych zanieczyszczeń na terenach o rozwiniętej sieci ciepłowniczej do kilkudziesięciu procent na obszarach, które nie są objęte centralnymi systemami ciepłowniczymi, szczególnie w terenach wiejskich. Na terenach wiejskich do powietrza emitowane są gazy i pyły głównie z energetycznego spalania paliw stałych złej jakości w domowych paleniskach. Niska emisja zanieczyszczeń jest szczególnie odczuwalna w zimie, co jest związane ze wzrostem stężeń dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego w sezonie grzewczym. Ważnym problemem jest ograniczanie niskiej emisji poprzez zwiększenie stopnia centralizacji ogrzewania miast, bądź zmianę czynnika grzewczego w lokalnych kotłowniach komunalnych. Na terenie gminy Jedlicze i miasta Jedlicze, (które wśród miast powiatu krośnieńskiego ma największą gęstość zaludnienia, a co za tym idzie największą koncentrację źródeł emisji), zrealizowano zadanie mające na celu zastąpienie w istniejących obiektach użyteczności publicznej w gminie kotłowni węglowych ekologicznymi kotłowniami gazowymi, co ograniczyło w dużej mierze emisję zanieczyszczeń. Na terenie gminy Jasło, obserwuje się utrzymanie wartości stężeń zanieczyszczeń w powietrzu na niskim poziomie. Zgodnie z założeniami Strategii Rozwoju Powiatu Jasielskiego przewidziane są kierunki działań związane z wspieraniem modernizacji systemów ogrzewania, stanowiącymi główne źródło zanieczyszczeń. 49 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Na terenie powiatu dębickiego podjęte zostały również działania w kierunku ograniczenia emisji zanieczyszczeń z kotłowni opalanych węglem. W latach 1999 – 2002 roku z inicjatywy Starostwa Powiatowego w Dębicy dokonano zmiany sposobu opalania kotłowni z węglowego na gazowy w kotłowniach obiektów nadzorowanych przez Starostwo. 3.2.2.4. Emisja komunikacyjna Do większych źródeł zanieczyszczeń powietrza zaliczana jest komunikacja samochodowa. W wyniku spalania paliw w silnikach samochodowych do atmosfery przedostają się zanieczyszczenia gazowe: tlenki azotu, tlenek węgla, dwutlenek węgla i węglowodory (szczególnie benzen) oraz pyły zawierające m. in. związki ołowiu, kadmu, niklu i miedzi. Największy wpływ transportu na jakość powietrza występuje w miastach i w rejonach tras komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu. Poziom emisji pochodzącej ze źródeł komunikacyjnych zależy od ilości poruszających się na danym obszarze samochodów, a także od układu i typu sieci dróg. Problem ten dotyczy szczególnie miasta Jasła i Pilzna. Konieczna jest zatem budowa obwodnic na ważniejszych trasach komunikacji drogowej, co przyczyni się do poprawy płynności ruchu i ograniczenia ilości zanieczyszczeń emitowanych do powietrza. 3.2.3. Jakość powietrza atmosferycznego na terenie gmin należących do Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Podstawowym dokumentem określającym wymagania dotyczące oceny i zarządzania jakością powietrza w krajach Unii Europejskiej jest Dyrektywa 96/62/EC z 1996 roku. Dyrektywa określa kryteria jakości powietrza oraz tworzy zasady i mechanizmy działań mających na celu: ¾ utrzymania jakości powietrza na obszarach, gdzie jest ona wystarczająca, ¾ planowanie poprawy jakości powietrza na obszarach, gdzie nie spełnia ona założonych kryteriów. Zakres działań jest uzależniony od wyników oceny jakości powietrza. 50 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Obowiązek prowadzenia oceny dotyczy zanieczyszczeń: ¾ dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, pyłu zawieszonego, ołowiu, benzenu, tlenku węgla, ozonu, ¾ a przy uwzględnianiu kryterium związanego z ochroną zdrowia dwutlenku siarki, tlenków azotu, ozonu. Badaniem i oceną poziomu substancji w powietrzu zajmuje się Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Inspektorat dokonuje bieżącej oceny poziomu substancji w powietrzu w danej strefie, a następnie przeprowadza klasyfikację stref. Klasyfikacji stref dokonuje się oddzielnie dla dwóch kryteriów: ¾ w celu ochrony zdrowia, ¾ w celu ochrony roślin. Badany obszar dzieli się na strefy (art. 87 POŚ), które stanowią aglomeracje o liczbie mieszkańców większej niż 250 tys. oraz obszary powiatów nie wchodzących w skład aglomeracji. Następnie zaś przeprowadza się klasyfikację stref, w których poziom: ¾ choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji, ¾ choćby jednej substancji mieści się pomiędzy poziomem dopuszczalnym a poziomem dopuszczalnym powiększonym o margines tolerancji, ¾ substancji nie przekracza poziomu dopuszczalnego. Margines tolerancji stanowi określony procent wartości dopuszczalnej. Efektem końcowym wykonywanej klasyfikacji jest określenie jednej klasy dla strefy ze względu na ochronę zdrowia i jednej klasy na ochronę roślin. Na terenie województwa podkarpackiego wyróżniono 25 stref, których granice pokrywają się z granicami powiatów i poddano ocenie jakości powietrza. Na podstawie przeprowadzonej analizy wyników pomiarów za rok 2003 w zakresie wszystkich mierzonych substancji opisywane gminy zaliczono do strefy klasy A, czyli klasy dla której poziom stężeń nie przekracza wartości dopuszczalnej. Głównymi źródłami zanieczyszczenia powietrza na terenie opisywanych gmin są lokalne kotłownie i gospodarstwa indywidualne, a także samochodowe środków transportu. Pomimo wielu działań podjętych przez poszczególne gminy w celu ograniczenia wielkości emisji niskiej, szybkie rozwiązanie tego problemu jest bardzo trudne. Uciążliwości związane z emisją niską wzrastają w sezonie grzewczym, latem ich znaczenie jest niewielkie. Dodatkowy problem, to fakt spalania w paleniskach domowych odpadów (plastikowych opakowań, butelek pet itp.), a także bardzo duże rozproszenie źródeł emisji. Ważnym 51 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki problemem jest zwiększanie stopnia centralizacji ogrzewania miast, bądź zmiana czynnika grzewczego na olej opałowy lub gaz ziemny w lokalnych kotłowniach. Za wysokie wartości stężeń zanieczyszczeń powietrza szczególnie w miastach i w pobliżu dróg odpowiedzialny jest ruch samochodowy. W związku z tym konieczna jest realizacja programu budowy obwodnic na ważniejszych trasach komunikacyjnych. 3 . 3 . H a ł a s i p o l e e l e k t r o m a g n e t yc z n e 3.3.1. Wprowadzenie Hałasem nazywa się wszystkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe lub szkodliwe drgania ośrodka sprężystego, działające za pośrednictwem powietrza na organ słuchu i inne elementy organizmu ludzkiego. Hałas (wg ustawy o ochronie środowiska są to dźwięki w przedziale częstotliwości od 16 Hz do 16 000 Hz) bez względu na źródło emisji, natężenie i czas trwania, powoduje dyskomfort psychiczny i jest odczuwany jako uciążliwy. Ponieważ hałas odbierany jest bardzo subiektywnie, w zależności od wieku, stanu zdrowia, nawyków, usposobienia, trudno jest jednoznacznie ocenić wpływ hałasu na zdrowie człowieka. Może on wywoływać zmęczenie, złe samopoczucie, spowodować zmiany chorobowe w organizmie. Najbardziej narażeni na skutki hałasu są mieszkańcy miast, a z danych literaturowych wynika, że ok. 1/3 mieszkańców Polski narażona jest na ponadnormatywny hałas. Klimat akustyczny środowiska w zależności od spełnianych funkcji i zagospodarowania oraz wykorzystania terenu ma ustalone, uregulowane prawnie standardy akustyczne. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku określa rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13 maja 1998r. (Dz. U. Nr 66 poz. 436), które zostały zróżnicowane w zależności od rodzaju terenów, źródeł hałasu (drogi i linie kolejowe, pozostałe obiekty i grupy źródeł, statki powietrzne, linie energetyczne) i przedziałów czasu odniesienia. Wartości progowe poziomów hałasu, których przekroczenie powoduje zaliczenie obszaru do kategorii terenu zagrożonego hałasem, zostały określone w rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska z dnia 9 stycznia 2002r. (Dz. U. Nr 8, poz. 81). Do najbardziej uciążliwych źródeł hałasu w środowisku, przede wszystkim z uwagi na powszechność występowania, należy komunikacja drogowa. 52 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Hałas przemysłowy (technologiczny) generowany jest przez źródła znajdujące się na terenie zakładów przemysłowych, wytwórczych i rzemieślniczych. 3.3.2. Źródła zanieczyszczenia środowiska hałasem Na terenie województwa podkarpackiego głównym źródłem oddziaływań akustycznych jest hałas komunikacyjny generowany przez pojazdy poruszające się po sieci dróg kołowych, natomiast pozostałe źródła tj. hałas technologiczny związany z działalnością przemysłową oraz pracą linii energetycznych nie odgrywają znaczącej roli. Zagrożenie nadmierną emisją hałasu staje się coraz bardziej powszechne, szczególnie zaś zauważalne jest na terenach miejskich oraz wzdłuż tras komunikacyjnych. Oddziaływanie komunikacji na środowisko ma tendencje rosnące, co związane jest ze wzrostem w ostatnich latach liczby pojazdów poruszających się po drogach przy jednoczesnym nienadążaniu z rozbudową lub modernizacją układów komunikacyjnych. Poziom hałasu zależy nie tylko od natężenia ruchu, lecz także od stanu nawierzchni tras komunikacyjnych, płynności ruchu czy rodzaju pojazdów (samochody osobowe, ciężarowe). WIOŚ w Rzeszowie dokonuje pomiarów hałasu drogowego przy głównych ciągach komunikacyjnych miast województwa podkarpackiego, lecz monitoringiem poza Jasłem, nie są objęte miejscowości omawiane w niniejszym opracowaniu. Największe zagrożenie nadmiernym hałasem na przedmiotowym obszarze występuje na terenie miast Jasło, Pilzno i Jedlicze. Z pomiarów natężenia ruchu drogowego i poziomu hałasu drogowego, jakie przeprowadzono na terenie Jasła w 2000 roku (wg POŚ Powiatu Jasielskiego) wynika, że wartości dopuszczalne poziomu hałasu w bezpośrednim sąsiedztwie tras komunikacji drogowej miasta są przekraczane. Największą niedogodnością jest przede wszystkim brak obwodnicy wyprowadzającej ruch tranzytowy poza miasto. Problem ten dotyczy także Pilzna, przez centrum którego prowadzą drogi krajowe Kraków – Rzeszów i Pilzno – Jasło. Ograniczenie poziomu hałasu komunikacyjnego można osiągnąć poprzez: ¾ budowę nowych obwodnic dla miast i dróg szybkiego ruchu, ¾ budowę ekranów akustycznych przy drogach w miejscach uciążliwych dla mieszkańców, ¾ przygotowanie programu działań dla dróg, wiążącego się z prowadzeniem długofalowych pomiarów hałasu komunikacyjnego. 53 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 3.3.3. Pola elektromagnetyczne Do szkodliwych dla środowiska rodzajów promieniowania powodowanego działalnością człowieka należy: ¾ promieniowanie jonizujące, ¾ promieniowanie niejonizujące. Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące Przepisy dotyczące ochrony środowiska naturalnego i środowiska pracy przed promieniowaniem elektromagnetycznym uregulowane są aktami prawnymi z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, prawa ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi. Poziomy dopuszczalne w środowisku naturalnym zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów. Elektromagnetyczne promieniowanie może występować wszędzie: w miejscu zamieszkania, pracy czy wypoczynku. Pola i promieniowanie elektromagnetyczne występują w otoczeniu wszystkich odbiorników energii elektrycznej. Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące powstaje w wyniku działania zespołów sieci i urządzeń elektrycznych, urządzeń elektromedycznych do badań diagnostycznych i zabiegów fizykochemicznych, stacji nadawczych, urządzeń energetycznych, telekomunikacyjnych, radiolokacyjnych i radionawigacyjnych. Linie elektryczne przenoszą prąd przemienny o częstotliwości 50 Hz, liniami wysokiego napięcia (110 – 400 kV), zaś odbiorcy wykorzystują zwykle urządzenia zasilane niskim napięciem (trój- lub jednofazowym – 400 lub 230V). W celu dokonania podziału rozsyłanej energii pomiędzy poszczególnych odbiorców wykorzystuje się rozdzielnie wysokiego napięcia i dalej w kolejnych stopniach transformatory. Wokół wszystkich tych urządzeń powstaje pole elektromagnetyczne. Jego natężenie jest proporcjonalne do napięcia elektrycznego występującego na elementach urządzenia. Szczegółowym jego źródłem w rozdzielni jest: ¾ tansformator – emituje stosunkowo słabe pole elektromagnetyczne, ¾ szyny i kable średniego napięcia 15 kV odchodzące od transformatora do rozdzielni, 54 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ wyposażenie elektroenergetyczne rozdzielni (m.in. przewody, odłączniki, przełączniki). Szyny i kable oraz wyposażenie dodatkowe stanowi główne źródło pola elektromagnetycznego w rozdzielni. Elektroenergetyczne linie przesyłowe o niskiej częstotliwości prądu przemiennego (50 Hz) dla napięć energetycznych wielkości kilkuset tysięcy woltów mogą generować szkodliwe promieniowanie PEM, (którego oddziaływanie maleje w miarę oddalania się od osi linii przesyłowych). Z badań prowadzonych na terenie kraju wynika, że linie takie mają wpływ na kształtowanie środowiska elektromagnetycznego w sąsiednich obiektach. Pola elektromagnetyczne wysokich częstotliwości tj. od 0,1 MHz do 300 GHz, składające się z promieniowania radiofal (w zakresie dwóch spójnych pasm o częstotliwościach 0,1-10 MHz i 10-300 MHz) oraz promieniowania mikrofalowego (o częstotliwościach w zakresie 0,3-300 GHz) stosowane są w przemyśle oraz w łączności radiowej, telewizyjnej i radarowej. Oddziaływanie promieniowania elektromagnetycznego na organizmy żywe zależy od tzw. parametrów wytwarzanego pola tj. odległości od źródła promieniowania, natężenia pola elektromagnetycznego i czasu przebywania w tym polu (tzw. czas ekspozycji) oraz czynników wynikających z warunków, w których dochodzi do kontaktu organizmu z polem. Jednoznaczne stwierdzenie wpływu, a szczególnie szkodliwego oddziaływania promieniowania elektromagnetycznego niskich częstotliwości na zdrowie człowieka jest trudne do ustalenia. Opinie naukowców w tej sprawie są podzielone, a badania nad oddziaływaniem pól elektromagnetycznych na zdrowie ludzkie nadal trwają. Negatywny wpływ energii elektromagnetycznej powyżej 100 MHz przejawia się tak zwanym efektem termicznym, powodując przegrzewanie się narządów wewnętrznych człowieka, a nawet może doprowadzić do śmierci termicznej. Biologiczne skutki oddziaływań pól elektromagnetycznych mogą wystąpić po wielu latach. Pole elektromagnetyczne wytworzone przez silne źródło może niekorzystnie wpływać na przebieg szeregu procesów życiowych organizmu, powodując możliwość wystąpienia zaburzeń funkcji ośrodkowego układu nerwowego, układu rozrodczego, hormonalnego, krwionośnego oraz narządów słuchu i wzroku. Skutki promieniowania elektromagnetycznego, które obserwowano u roślin objawiały się opóźnionym wzrostem i zmianami w budowie zewnętrznej, natomiast u zwierząt 55 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki zaburzeniami neurologicznymi i zaburzeniami krążenia, zakłóceniami wzrostu, żywotności i płodności. W przypadku występowania nadmiernej ekspozycji należy podjąć skuteczne środki prewencji technicznej i organizacyjnej. Na terenie gmin należących do Związku Gmin Dorzecza Wisłoki znajdują się potencjalne źródła pól elektromagnetycznych tj. nadawcze stacje radiowe i telewizyjne, stacje telefonii komórkowej, stacje i linie elektroenergetyczne, itp. W przypadku stacji bazowych telefonii komórkowej na terenie Związku Gmin można wyróżnić: Tabela 3 Wykaz stacji bazowych telefonii komórkowej Przedsięwzięcie L.p. Lokalizacja przedsięwzięcia Powiat 1. Stacja bazowa telefonii komórkowej nr BT-2522 TRN Bukowa, gm. Brzostek dębicki 2. Stacja bazowa telefonii komórkowej nr F-2-5515-TA3 Pilzno dębicki 3. Stacja bazowej łączności bezprzewodowej Gorzejowa, gm. Brzostek dębicki 4. Stacja bazowa telefonii komórkowej Gorzejowa, gm. Brzostek dębicki 5. Stacja bazowa telefonii komórkowej Siedliska Bogusz, gm. Brzostek dębicki 6. Stacja bazowa telefonii komórkowej teren zakładu Carbon Black Polska Sp. z o.o. ul. 3 Maja 83, Jasło jasielski 7. Stacja bazowa telefonii komórkowej ul. 3 Maja 4, Jasło jasielski 8. 9. 10. 11. 12. 13. Stacja bazowa telefonii komórkowej Nowy Żmigród działka nr 197 Stacja bazowa telefonii komórkowej ul. Kasprowicza, Jasło Stacja bazowa telefonii komórkowej teren zakładu Carbon Black Polska Sp. z o.o. ul. 3 Maja 83, Jasło Stacja bazowa telefonii komórkowej teren Z.T.S „Gamrat” S.A. ul. Mickiewicza 108, Jasło Stacja bazowa telefonii komórkowej ul. Baczyńskiego 11, Jasło Stacja bazowa telefonii komórkowej Skołyszyn działka nr 54/7 jasielski jasielski Zarządzający Adres zarządzającego Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. Al. Jerozolimskie 181, 02-222 Warszawa Polska Telefonia Komórkowa CENTERTEL Sp. z o.o. ul. Sienkiewicza 10a, 00-900 Warszawa Zakład Energetyczny ul. Lwowska 72/96b, Tarnów Polska Telefonia Komórkowa CENTERTEL Sp. z o.o. ul. Skierniewicka 10 a, 00-900 Warszawa Polska Telefonia Komórkowa CENTERTEL Sp. z o.o. ul. Skierniewicka 10 a, 00-900 Warszawa Polska Telefonia Komórkowa CENTERTEL Sp. z o.o. ul. Skierniewicka 10 a, 00-900 Warszawa Polska Telefonia Komórkowa CENTERTEL Sp. z o.o. ul. Skierniewicka 10 a, 00-900 Warszawa Polska Telefonia Komórkowa CENTERTEL Sp. z o.o. ul. Skierniewicka 10 a, 00-900 Warszawa POLKOMTEL S.A. al. Jerozolimskie 81, 02-001 Warszawa jasielski POLKOMTEL S.A. al. Jerozolimskie 81, 02-001 Warszawa jasielski POLKOMTEL S.A. al. Jerozolimskie 81, 02-001 Warszawa jasielski jasielski 56 Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. al. Jerozolimskie 181, 02-222 Warszawa Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. al. Jerozolimskie 181, 02-222 Warszawa Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Przedsięwzięcie L.p. Lokalizacja przedsięwzięcia Powiat Zarządzający Adres zarządzającego Stacja bazowa telefonii komórkowej Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. jasielski teren Z.T.S „Gamrat” S.A., ul. al. Jerozolimskie 181, 02-222 Warszawa Mickiewicza 108, Jasło Stacja bazowa telefonii komórkowej Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. 15. Kąty działka nr 2115 jasielski al. Jerozolimskie 181, 02-222 Warszawa gm. Nowy Żmigród Stacja bazowa telefonii komórkowej Polska Telefonia Komórkowa 16. krośnieński F3-5826 KS4 CENTERTEL Sp. z o.o. Zręcin, gm. Chorkówka ul. Skierniewicka 10 a, 00-900 Warszawa Stacja bazowa telefonii komórkowej nr POLKOMTEL S.A. 17. krośnieński BT-2850 al. Jerozolimskie 81, 02-001 Warszawa Jedlicze Źródło: Wykaz przedsięwzięć, dla których wojewoda podkarpacki jest właściwy do wydania decyzji administracyjnych ustalających warunki korzystania ze środowiska – www.uw.rzeszow.pl 14. Promieniowanie elektromagnetycznych jonizujące Promieniowanie jonizujące powstaje w wyniku użytkowania wzbogaconych i naturalnych substancji promieniotwórczych w energetyce jądrowej, ochronie zdrowia, przemyśle, badaniach naukowych. Na terenie gmin należących do Związku Gmin Dorzecza Wisłoki tego rodzaju promieniowanie nie występuje. 3.3.4. Podsumowanie 1. Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne może występować wszędzie: w domu, w miejscu pracy, miejscu wypoczynku. Niektóre źródła promieniowania są ogólnie znane przez ogół społeczeństwa (linie wysokiego napięcia, nadajniki radiowe i telewizyjne), a w wypadku innych nie uświadamiamy sobie ich obecności (telewizor, telefon komórkowy). 2. Głównymi źródłami promieniowania niejonizującego w środowisku są: • Stacje i linie energetyczne o napięciu 110 kV, 220 kV, • radiowe i telewizyjne centra nadawcze, • pojedyncze nadajniki radiowe, • stacje bazowe telefonii komórkowej, • wojskowe i cywilne urządzenia radionawigacji i radiolokacji, • radiostacje amatorskie i CB-radio, • stacje bazowe trunkingowej sieci łączności radiotelefonicznej, 57 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • urządzenia emitujące pola elektromagnetyczne pracujące w przemyśle, placówkach naukowo-badawczych, ośrodkach mechanicznych, • urządzenia powszechnego użytku emitujące pola elektromagnetyczne w tym pojedyncze aparaty telefonii komórkowej, sterowniki radiowe, itp. 3. Poziom promieniowania elektromagnetycznego zazwyczaj jest niższy od natężeń, przy których możliwe jest szkodliwe oddziaływanie na organizm ludzki. Nie dotyczy to jednak pól elektromagnetycznych w bezpośrednim otoczeniu wszelkiego rodzaju stacji nadawczych, które lokalnie, w odległościach zależnych od mocy, częstotliwości i konstrukcji stacji, mogą osiągać natężenie na poziomie uznawanym za aktywny pod względem biologicznym. Może to mieć miejsce również w przypadkach nakładania się oddziaływań kilku źródeł. 4. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych cechuje się przede wszystkim: • niezdolnością człowieka do organoleptycznej identyfikacji oddziaływania nawet przy znaczących natężeniach pola, przy których wg współczesnej wiedzy może już wystąpić tzw. nietermiczne oddziaływanie na układ nerwowy i układ krążenia, • brakiem wyraźnej reakcji organizmu na nietermiczne oddziaływanie pól elektromagnetycznych i trudności z określeniem rzeczywistych skutków ich oddziaływań. 3.4. Zasoby wodne 3.4.1. Wprowadzenie Głównymi ciekami odwaniającymi obszar objęty opracowaniem są rzeka Wisłoka i jej dopływy. Rzeka Wisłoka, (prawobrzeżny dopływ rzeki Wisły) o całkowitej długości 163,6 km i powierzchni zlewni 4110 km2 wypływa z północnych stoków Beskidu Niskiego, wzdłuż których przebiega granica państwowa miedzy Polską a Słowacją i równocześnie dział wodny między zlewiskiem Bałtyku i Morza Czarnego. Rzeka Wisłoka wypływa w miejscowości Radocyna z północnych stoków góry Dębi Wierch. Zasoby wód Wisłoki i jej dopływów należą do dużych, lecz są nierównomiernie rozłożone w czasie. Rzeki te charakteryzują się częstymi i dużymi zmianami 58 stanów wody, uzależnionymi Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki od intensywności opadów atmosferycznych, szybkiego odpływu uwarunkowanego znacznymi spadkami terenu i mało przepuszczalnym podłożem. Duże zróżnicowanie natężenia przepływów objawia się występowaniem długotrwałych okresów posusznych z niskimi stanami wody jak i gwałtownych powodzi. Ogranicza to możliwość pełnego wykorzystania zasobów tych wód. Głównym źródłem zaopatrzenia w wodę ludności w części omawianego obszaru są zasoby wód powierzchniowych, z głównymi ujęciami na Jasiołce w Szczepańcowej i na zbiorniku Besko w Sieniawie. W celu poprawy zaopatrzenia ludności w wodę, dla powiększenia zasobów dyspozycyjnych wód powierzchniowych oraz ze względu na zagrażające deficyty, planuje się budowę zbiorników wodnych , w tym zbiornika wodnego Krempna na Wisłoce. Obszar zbiornika obejmowałby obszary gminy Nowy Żmigród i Krempna w powiecie jasielskim. Większość mieszkańców obszaru deficytowego od Nowego Żmigrodu po Jasło zaopatruje się w wodę z indywidualnych, przydomowych studni kopanych. Zbiornik stworzyłby możliwości zagwarantowania wody dla tego obszaru, a powiększenie najniższych przepływów dałoby możliwość niezakłóconego poboru wody z ujęć powierzchniowych. Zwiększone przepływy w rzece przyczyniają się do polepszenia jej stanu ekologicznego, wspomagają poprawę czystości wody, co wpływa na zmniejszenie kosztów jej uzdatniania. Jak wynika z charakterystyki gospodarki wodno-ściekowej na terenach gmin powiatu jasielskiego i krośnieńskiego, objętych omawianym obszarem, dla znacznej części mieszkańców źródłem zaopatrzenia w wodę są indywidualne studnie kopane, lub lokalne wodociągi wiejskie, a głównie zasoby wód powierzchniowych. Zdecydowana większość zorganizowanych systemów wodociągowych opiera się na ujęciach wód powierzchniowych, których źródłem jest rzeka Wisłoka i jej dopływy. Zasoby wód podziemnych są niewielkie i niewystarczające na pokrycie potrzeb systemowych. Dla powiatu dębickiego najbardziej wydajnym źródłem wody, wykorzystywanym dla zaopatrzenia ludności i rolnictwa w wodę są zasoby wód podziemnych, a w szczególności zasoby czwartorzędowego poziomu wodonośnego. Łatwość infiltracji wód do poziomu zalegania czwartorzędowej warstwy wodonośnej oraz duża powierzchnia obszarów zasilania przyczynia się do utrzymania bardzo bogatych zasobów wodnych. Wody te, aby odpowiadały wymogom norm dla wody pitnej i do celów gospodarczych, wymagają przeważnie uzdatniania ze względu na ponadnormatywną zawartość żelaza i manganu. Pod względem bakteriologicznym i chemicznym (związki azotu) są często zanieczyszczone 59 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki w wyniku wielkoobszarowego rolnictwa i osadnictwa. Na terenie powiatu istnieją 33 studnie wiercone, ujmujące poziom czwartorzędowy, posiadające dokumentacje hydrogeologiczne. Ujęcia wody obsługujące gminy Powiatu Dębickiego według informacji POŚ Powiatu Dębickiego, posiadają wystarczającą wydajność dla pełnego pokrycia zapotrzebowania na wodę dla potrzeb komunalnych ludności powiatu dębickiego. Wody powierzchniowe terenu gminy Pilzno, czyli Wisłoka z jej licznymi dopływami, nie stanowią źródła zaopatrzenia gminy w wodę. Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej, a zwłaszcza stworzenie systemów kanalizacji sanitarnej z oczyszczalniami ścieków powinno stworzyć warunki do doprowadzenia wód powierzchniowych i podziemnych do stanu jakości umożliwiającego ich wykorzystanie dla potrzeb ludności. W miejscowościach nie objętych zorganizowanym systemem odprowadzania i oczyszczania ścieków, ścieki są gromadzone w bezodpływowych zbiornikach, które są okresowo opróżniane, a ścieki najczęściej wywożone na okoliczne pola i łąki. Zdecydowana większość takich zbiorników jest nieszczelna, lub posiada lokalne odprowadzenia do rowów i cieków wodnych, a także do urządzeń melioracyjnych, co wywiera szkodliwy wpływ na stan środowiska naturalnego. Dzięki funkcjonowaniu sieci wodociągowych oraz instalowaniu pomp do czerpania wody ze studni kopanych i zakładaniu wodnych instalacji wewnętrznych ilość wody zużywanej przez indywidualne gospodarstwa domowe zwiększa się. W związku z tym ilość produkowanych ścieków w gospodarstwach domowych i odprowadzanych bezpośrednio do terenu lub cieków wodnych jest również coraz większa, co jeszcze bardziej pogarsza stan środowiska. Realizacja polityki rozwoju zorganizowanego systemu wodociągowego i kanalizacyjnego, likwidacja niekontrolowanego zrzutu ścieków, spowoduje niewątpliwie poprawę stanu jakości wód zarówno powierzchniowych jak i podziemnych, także w rejonie, gdzie zlokalizowane są ujęcia wody pitnej. 60 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 3.4.2. Wody powierzchniowe Głównymi ciekami obszaru objętego opracowaniem jest rzeka Wisłoka wraz z dopływami: Jasiołką, Ropą oraz Czarną (Grabinianką). Charakterystyka ich przedstawia się następująco: ¾ Wisłoka Wisłoka jest prawobrzeżnym dopływem Wisły. Płynie przez województwa małopolskie i podkarpackie. Rzeka ma długość 163,6 km. Obszar źródłowy znajduje się w Beskidzie Niskim, na wysokości ok. 600 m n.p.m.. W dalszym biegu - poniżej Żmigrodu- rzeka przepływa przez Pogórze Jasielskie i Kotlinę Jasielsko-Krośnieńską. Poniżej Jasła Wisłoka opuszcza Kotlinę i aż do Pilzna przepływa południkowo przełomem Pogórzy: Strzyżowskiego i Ciężkowickiego. Znaczna część obszaru źródłowego położona jest na terenie Magurskiego Parku Narodowego oraz jego otuliny. W górnym swoim biegu Wisłoka ma charakter górski, charakteryzujący się dużą zmiennością przepływu. Intensywne opady atmosferyczne, przy znacznym spadku rzeki oraz braku zbiorników retencyjnych, stwarzają dobre warunki szybkiego i znacznego odpływu. Spływ odbywa się w znacznym stopniu powierzchniowo, wskutek czego w okresie posuchy występują bardzo małe przepływy, a w okresach deszczowych gwałtowne i wielkie wezbrania. Na tym terenie obecnie o stanie czystości wód rzeki Wisłoki decydują głównie zanieczyszczenia obszarowe oraz socjalno-bytowe odprowadzane z miejscowości położonych w jej dolinie. O jakości wód rzeki poniżej Jasła decydują jednak zanieczyszczenia komunalne odprowadzane z miast oraz przemysłowe (przemysł rafineryjny, chemiczny, przetwórstwa rolno-spożywczego) z zakładów znajdujących się powyżej. ¾ Jasiołka Jasiołka jest główną rzeką Dukielszczyzny, prawobrzeżnym dopływem Wisłoki o całkowitej długości 75,9 km i powierzchni zlewni 513,2 km2. Źródła Jasiołki znajdują się w Beskidzie Niskim, na stokach Kanasiówki. W górnym biegu płynie w otoczeniu lasów, poniżej Dukli wpływa na obszar gęsto zaludniony i zagospodarowany rolniczo. Jasiołka przepływa przez Pogórze Jasielskie i uchodzi do Wisłoki na obszarze Kotliny Jasielsko- Krośnieńskiej w granicach administracyjnych Jasła. 61 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ Ropa Ropa to lewobrzeżny dopływ Wisłoki. Bierze swój początek w Beskidze Niskim na stokach Jaworzynki, w województwie małopolskim. Przepływa przez Obniżenie Gorlickie i Kotlinę Jasielsko-Krośnieńską i uchodzi do Wisłoki w okolicach Jasła. ¾ Czarna (Grabinianka) Lewy dopływ Wisłoki o długości 32,9 km. Na terenie gminy Żyraków i Czarna jest ciekiem nieuregulowanym. Rzeka zanieczyszczona jest głównie przez spływy obszarowe oraz ścieki z gospodarstw domowych i obiektów byłego KRP „Igloopol” w Straszęcinie. Wody tej rzeki nie są ujmowane dla zaopatrzenia ludności w wodę do picia. 3.4.2.1. Jakość wód powierzchniowych Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie Delegatura w Jaśle prowadzi monitoring wód powierzchniowych. Badaniami o charakterze regionalnym objęte są przede wszystkim cieki wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia oraz będące odbiornikami ścieków bytowych i przemysłowych. Przepisy ustawy z dnia 18 lipca 2001r – Prawo Wodne wprowadzają nowy sposób prowadzenia monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych, określony rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284). Nowe rozporządzenie wprowadza podział na 5 klas jakości wód powierzchniowych zamiast dotychczasowego podziału na 3 klasy; graniczne wielkości zanieczyszczeń dla poszczególnych klas różnią się w obecnych i dotychczasowych przepisach. Powoduje to, że stan czystości wód w rzekach będzie oceniany według skali klas jakości wody odmiennej niż dotychczasowa. Nowe Rozporządzenie określa też sposób prowadzenia monitoringu (kryteria wyznaczania punktów poboru próbek do badań, zakres i częstotliwość badań, metodyki referencyjne) oraz sposób interpretacji wyników i prezentacji stanu wód (dotyczy zarówno wód powierzchniowych jak i podziemnych). Rozporządzenie obowiązuje od 16 marca 2004 roku. W województwie podkarpackim monitoring jakości wód powierzchniowych odpowiadający nowym przepisom uruchomiony został w 2004 roku. Ocena wyników badań i klasyfikacja dla prezentowania stanu wód wg zasad określonych w rozporządzeniu będzie możliwa 62 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki dopiero w 2005 roku. Do oceny jakości wód w rzekach w 2003 wykorzystano stosowane dotychczas normatywy zanieczyszczeń wód powierzchniowych, ustalone dla trzech klas czystości. Ocena ogólna uwzględnia wszystkie oznaczone wskaźniki, przy czym o końcowej klasyfikacji decyduje najniekorzystniejsza grupa wskaźników. Wyniki monitoringu na rzece Wisłoce i jej głównych dopływach przedstawia poniższa Tabela Tabela 4 Klasyfikacja jakości wód rzeki Wisłoki i jej dopływów w poszczególnych punktach pomiarowych w 2003 wg WIOŚ Del.Jasło Punkty pomiarowe Rzeka Nazwa przekroju Klasyfikacja wg wskaźnika fizykochemicz. Klasyfikacja wg stanu sanitarnego Klasyfikacja wg wskaźnika hydrobiolog. Klasyfikacja ogólna Wisłoka Krempna-Kotań I II II II Wisłoka Powyżej Jasła I II II II Wisłoka Powyżej ujścia Ropy I NON II NON Wisłoka Wróblowa III III II III Ropa Grudna Kępska NON NON II NON Ropa Ujście do Wisłoki NON NON III NON Jasiołka Szczepańcowa I III II III Jasiołka Poniżej Jedlicza III III II III Jasiołka Ujście do Wisłoki III NON II NON II NON Grabinianka* Grabiny II NON (Czarna) * Dane wg Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Dębickiego, Dębica 2003 Generalnie, rzeka Wisłoka w górnym biegu, powyżej Jasła prowadzi wody odpowiadające I klasie czystości pod względem wskaźników fizykochemicznych i II klasie w ocenie hydrobiologicznej i sanitarnej. Poniżej Jasła, zanieczyszczenie wzrasta do poziomu pozaklasowego, a na poziome punktu pomiarowego Wróblowa osiąga III klasę poziomu czystości. Do najważniejszych źródeł zanieczyszczenia wód Wisłoki na omawianym terenie należą: ¾ mechaniczno - chemiczna oczyszczalnia ścieków Rafinerii "Jasło" S.A. w Jaśle, (przepustowość 7200 m3/dobę), ¾ miasto Jasło - ścieki oczyszczane są na mechaniczno - biologicznej oczyszczalni z podwyższonym usuwaniem biogenów, ¾ ścieki z Zakładów Tworzyw Sztucznych "Gamrat" S.A. w Jaśle, 63 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ mechaniczno - biologiczna oczyszczalnia ścieków w Kołaczycach, powiat jasielski (przepustowość 400 m3/dobę), ¾ mechaniczno - biologiczna oczyszczalnia ścieków w m. Klecie, gmina Brzostek, powiat dębicki (przepustowość 180 m3/dobę). Rzeka Ropa wprowadza na teren powiatu jasielskiego wody pozaklasowe. Na omawianym obszarze jest ona również odbiornikiem ścieków z miejscowości Skołyszyn oczyszczonych w mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków (przepustowość 96 m3/dobę). Wody rzeki Jasiołki według badań wykazały III klasę czystości, o czym zadecydowała przede wszystkim ocena stanu sanitarnego – obecność azotu azotynowego. Źródłami zanieczyszczeń są głównie ścieki odprowadzane z miejscowości nie objętych zorganizowanym systemem sieci kanalizacji sanitarnej. Głównymi źródłami zanieczyszczeń Jasiołki na przedmiotowym terenie są: ¾ mechaniczno-chemiczna oczyszczalnia ścieków RAF-EKOLOGII Sp. z o.o. w Jedliczu, powiat krośnieński, (przepustowość 9120 m3/dobę), ¾ mechaniczno - biologiczna oczyszczalnia ścieków w Jedliczu, powiat krośnieński (przepustowość 1000 m3/dobę), ¾ chemiczna oczyszczalnia ścieków CHROM STYL S.A. w Jaśle, powiat jasielski (przepustowość 288 m3/dobę). Ponadto zanieczyszczenie wód powierzchniowych powodują niekontrolowane zrzuty ścieków - odpływy z nieszczelnych szamb i gnojowic. Rzeka Grabinianka prowadzi wody pozaklasowe. Wody tej rzeki nie są ujmowane dla zaopatrzenia ludności w wodę do picia. 3.4.2.2. Zagrożenie powodziowe Jednym z podstawowych problemów strategicznych Polski, która należy do krajów niezbyt zasobnych w wodę, jest stan ilościowy i jakościowy zasobów wodnych. Dla realizacji celów strategicznych gospodarki wodnej szczególne znaczenie mają zintegrowane działania o charakterze ponadregionalnym, regionalnym i lokalnym. 64 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Wysokie zagrożenie powodziowe w zlewni Wisłoki występuje na terenie powiatów jasielskiego i krośnieńskiego.1 System ochrony przed powodzią może być skuteczny tylko w przypadku gdy jest kompleksowy, co oznacza, że musi przewidywać środki techniczne i nietechniczne oraz, że powinien obejmować cały obszar objęty zagrożeniem. Rzekę Wisłokę, podobnie jak pozostałe karpackie dopływy Wisły cechuje duże zróżnicowanie natężenia przepływu objawiające się występowaniem zarówno długotrwałych okresów posusznych z niskimi stanami wody jak i gwałtownych powodzi. Do inwestycji infrastrukturalnych, mających wpływ na podniesienie retencyjności dorzecza górnej Wisły oraz ochrony przed powodzią, a także przed suszą, należy budowa wielozadaniowych zbiorników wodnych. Program Ochrony Środowiska dla Województwa Podkarpackiego w zakresie zwiększenia zasobów dyspozycyjnych wód i ochrony przed powodzią zakłada m.in. ¾ modernizację i konserwację istniejących obwałowań, ¾ budowę nowych wałów, ¾ usuwanie skutków powodzi na rzekach i potokach, ¾ regulacja rzek i potoków, ¾ zapewnienie właściwej przepustowości cieków wodnych, ¾ budowa suchych zbiorników retencyjnych, ¾ budowa zbiorników retencyjnych. W Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego uwzględniono potencjalne lokalizacje 6 dużych wielofunkcyjnych zbiorników wodnych, do których należy zbiornik Kąty – Myscowa – zbiornik Krempna. Zbiornik będzie zlokalizowany w gminie Krempna w powiecie jasielskim, jego górna część przylegać będzie do obszaru Magurskiego Parku Narodowego. Zbiornik2 wodny Krempna posiadając 20 mln m3 rezerwę powodziową, we współpracy ze zbiornikiem wodnym Klimkówka (na rzece Ropie, zrealizowanym w 1993 roku) będzie mógł oddziaływać na wielkość wezbrań w dolinie Wisłoki na odcinku aż po Mielec. Fale powodziowe w przekroju zapory o przepływie kulminacyjnym Q1% = 390 m3/s będą redukowane do 86 m3/s tj. do wielkości przepływu nieszkodliwego. Potencjalne straty 1 Stan obecny i planowanie rozwoju gospodarkiwodnej w dorzeczu górnej Wisły-podstawowe problemy-RZGW iInstytut Gospodarki i Inżynierii Wodnej PK, Kraków 2001. 2 RZGW Kraków, Informacja Krempna, luty 2004 65 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki powodziowe na Wisłoce na odcinku od zbiornika Krempna po Mielec po realizacji w/w zbiornika ulegną znaczącej redukcji w stosunku do aktualnego stanu. W latach 2002 – 2003 dla inwestycji zbiornik wodny Krempna na rzece Wisłoce zostały wykonane prace przedprojektowe. Komplet wykonanych opracowań umożliwia wszczęcie postępowania administracyjnego dla ustalenia lokalizacji inwestycji celu publicznego ponadlokalnego o znaczeniu wojewódzkim. Inne zadania w zakresie ochrony przeciwpowodziowej dopływów rzeki Wisłoki zawarte w wieloletnich planach inwestycji w województwie podkarpackim do realizacji w kolejnych latach po roku 2006 prezentuje Tabela w rozdziale 7.2 niniejszego opracowania. Są to zadania polegające na budowie, modernizacji i remoncie wałów przeciwpowodziowych oraz modernizacji, regulacji i remoncie koryt rzek i potoków. 3.4.2.3. Zagrożenie dla koryt rzecznych spowodowane poborem żwiru i otoczaków z dna rzek3 Jednym z zasadniczych czynników mającym wpływ na skutki wezbrań rzek i potoków jest stabilność ich dna i brzegów. Stabilność ta uzależniona jest od stanu pokrywy żwirowej zalegającej dno potoków (tzw. opancerzenia). Im silniejsze opancerzenie rzeki górskiej, tym mniejsze prawdopodobieństwo jego zerwania podczas wezbrania oraz tym bardziej bezpieczne koryto potoku. Niestety, w ostatnim czasie na coraz większą skalę występują wypadki niekontrolowanego pozyskiwania żwiru i otoczaków z koryt rzek. Powoduje to katastrofalne skutki dla stabilności dna i brzegów rzek. Żwir i otoczaki przemieszczają się w rzekach w wyniku transportu materiału przez wodę. Materiał o różnej frakcji w zależności od siły nośnej rzeki transportowany jest na różne odległości i deponowany w miejscach gdzie zmniejsza się jej „nośność” (np. w momencie spadku gwałtownego dna potoku). załamania Proces Rys. 6 Pobór żwiru i otoczaków z koryta rzeki Źródło: A. Radecki-Pawlik – Pobór żwiru i otoczaków z dna potoków górskich; Aura 2/2002 3 Na podstawie: A. Radecki-Pawlik – Pobór żwiru i otoczaków z dna potoków górskich; Aura 2/2002 66 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki transportowania rumowiska trwa do momentu stabilizacji, tj. do chwili, kiedy rzeka zaczyna ustalać wielkość spadku, który zapewnia równowagę między mocą rzeki (strumienia), a obciążeniem. Niemniej jednak mechanizm transportowania rumowiska w dół potoku, a następnie rzeki, aż do morza trwa w sposób ciągły. Materiał denny jest rozdrabniany tak, że głazy zamieniają się w otoczaki, otoczaki w żwir, a żwir w piasek. Potok wzdłuż odcinków, na których naniósł rumowisko, eroduje jedynie we własnych osadach i tworzy różnego rodzaju formy korytowe (głównie łachy). Jednocześnie, poza wytworzeniem wyżej wymienionego stanu równowagi w profilu podłużnym potoku, wytwarza się również na dnie cieku naturalne opancerzenie. Żwiry i otoczaki, zalegające na łachach bocznych potoku, zabezpieczają w sposób naturalny jego brzegi. Są zbite i często bardzo trwałe. Otoczaki pozostające w korycie układają się w sposób przypominający ułożenie dachówek na budynku, powodując naturalne umocnienie dna koryta potoku. Powstaje więc stan równowagi: ciek sam wytwarza umocnione (obudowane) dno, które potrafi utrzymać się w momencie krótkotrwałych wezbrań (oczywiście przy wystapieniu katastrofalnej powodzi obrukowanie to ulega zerwaniu). Wybieranie żwiru i otoczaków z koryt rzek i przyległych teras rzecznych (szczególnie niekontrolowane) zaburza wytworzony przez rzeki stan równowagi i powoduje erozję dna i brzegów. Rzeka zaczyna wcinać się coraz głębiej, często rozcina utwory żwirowe i dochodzi do skał podłoża. Zagraża to także bytowaniu ryb. Kolejnym problemem związanym z poborem rumowiska z koryt potoków górskich jest niszczenie budowli regulacyjnych rzek. Pobrany żwir w korycie rzeki poniżej budowli regulacyjnej powoduje odłonięcie fundamentów, co grozi utratą stateczności budowli i jej zniszczeniem. Zgodnie z art.122 ust.2 ustawy Prawo wodne (Dz. U. 01.115.1229 z późn. zm.) wydobywanie kamienia, żwiru i piasku wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego. Organem właściwym do wydania takiego pozwolenia jest Starosta (zgodnie z art. 140 ust.1 ustawy Prawo wodne). Pobór kamienia, żwiru i piasku bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego lub z przekroczeniem warunków określonych w pozwoleniu wodnoprawnym podlega karze aresztu, ograniczenia wolności lub grzywny (zgodnie z art. 192 ust.1 ustawy Prawo wodne). 67 Rys. 7 Tablica informująca o zakazie poboru żwiru Źródło: A. Radecki-Pawlik – Pobór żwiru i otoczaków z dna potoków górskich; Aura 2/2002 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Przeciwdziałanie zagrożeniom, wynikającym ze skutków nielegalnego wydobywania żwiru i otoczaków z koryt rzecznych powinno polegać także na szerokiej informacji i edukacji oraz uświadamianiu ludności niebezpieczeństw i szkód, jakie niesie niekontrolowany pobór rumowiska z koryt rzecznych. 3.4.3. Wody podziemne Na omawianym obszarze znajduje się jeden z Głównych Zbiorników Wód Podziemnych oznaczony numerem 433. Jest to zbiornik wód czwartorzędowych doliny Wisłoki o niewielkiej wydajności, głębokość ujęć nie przekracza 10m. Według Raportu Oddziaływania na Środowisko Inwestycji objętych Programem uporządkowania gospodarki ściekowej w gminach Związku Gmin Dorzecza Wisłoki zbiornik ten stwarza warunki do ujęć pojedynczymi studniami, które stanowić mogą rezerwę dla zaopatrzenia ludności większych miejscowości w przypadku awarii ujęć powierzchniowych wody, a także do zaspokajania potrzeb pojedynczych gospodarstw w zabudowie rozproszonej poza osiedlami. Wody poziomu czwartorzędowego stanowią główne źródło zaopatrzenia w wodę mieszkańców terenów wiejskich. Ponadto, ze względu na płytkie zaleganie wód podziemnych, poziom ten narażony jest na wpływ zanieczyszczeń przenikających z powierzchni terenu. W dorzeczu Wisłoki, ze względu na niekorzystne warunki geologiczne nie występują głębokie podziemne zbiorniki wód gruntowych o większym znaczeniu. Lokalnie na terenie powiatu krośnieńskiego są eksploatowane ujęcia wód poziomu trzeciorzędowego i kredowego. 3.4.3.1. Jakość wód podziemnych Wody podziemne, na terenach małych wsi i miast dorzecza Wisłoki wykorzystywane są do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia. Według informacji WIOŚ - Stan Środowiska w woj. podkarpackim, wody podziemne posiadają na ogół dobre właściwości fizykochemiczne, najczęściej przekraczane są normy dopuszczalnych ilości manganu i żelaza. Z uwagi na gospodarcze znaczenie wód podziemnych oraz powszechne zagrożenie ich jakości, objęte są one badaniami monitoringowymi. W województwie podkarpackim monitoring wód podziemnych realizowany jest w 24 punktach obserwacyjnych o charakterze 68 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki krajowym, przez Państwowy Instytut Geologiczny. Część z tych punktów znajduje się na obszarach Głównych Zbiorników Wód Podziemnych. Punkt obserwacyjny zlokalizowany jest w miejscowości Harklowa w gminie Skołyszyn, na terenie użytkowanym rolniczo. Zbiornik obejmuje dolinę w środkowym biegu Wisłoki oraz dolne odcinki Ropy, Górnej Wisłoki i Jasiołki. Wg danych WIOŚ w klasyfikacji ogólnej jakości wód podziemnych w 2003 roku wody badane w tym punkcie pomiarowym zaliczono do klasy Ib – czyli do wód wysokiej jakości. Na terenie powiatu jasielskiego, prowadzi się monitoring lokalny wokół składowiska odpadów w Jaśle-Sobniowie, zakładowego składowiska odpadów w Rafinerii Jasło oraz wokół składowiska Zakładów Tworzyw Sztucznych „Gamrat”. Wyniki badań wykazały wysokie stężenia żelaza, manganu, azotu amonowego, substancji rozpuszczonych, chlorków oraz ChZT-Mn, a w przypadku rejonu składowiska odpadów w Rafinerii zanieczyszczenia substancjami ropopochodnymi. W rejonie składowiska zakładowego „Gamrat” badania wykazały wysoką jakość wód gruntowych, lokalnie z podwyższoną zawartością manganu. W granicach gminy Pilzno znajduje się północna część Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 433 (A. Kleczkowski 1990). W gminie Pilzno, na terenach rolniczych, wody podziemne są najczęściej zanieczyszczone bakteriologicznie, co spowodowane jest nieuregulowaną gospodarką wodno-ściekową oraz zawierają podwyższone ilości związków azotu. Podwyższona zawartość związków azotu w wodzie może także wskazywać na przenikanie do wody nawozów mineralnych używanych w rolnictwie. 3.4.3.2. Podsumowanie ¾ przedmiotowy obszar ma rozwiniętą sieć hydrograficzną, ale dorzecze górnej Wisły charakteryzuje się znaczną nierównomiernością odpływu, co nakłada warunki dotyczące możliwości wykorzystania zasobów na potrzeby gospodarki. Rzeczywisty poziom wykorzystania przepływu musi zapewnić zachowanie pewnej części zasobów na potrzeby środowiska przyrodniczego, tzw. przepływ nienaruszalny oceniany indywidualnie do lokalnych warunków, ¾ wody w rzekach zanieczyszczone są głównie przez spływy obszarowe oraz ścieki z gospodarstw domowych, Wisłoka powyżej Jasła prowadzi wody klasy I i II, poniżej pozaklasowe, wody dopływów Wisłoki prowadzą najczęściej wody pozaklasowe, tylko Jasiołka klasy III, 69 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ na omawianym obszarze znajduje się jeden z Głównych Zbiorników Wód Podziemnych oznaczony numerem 433. Jest to zbiornik wód czwartorzędowych doliny Wisłoki o niewielkiej wydajności, ¾ jakość wód podziemnych poziomu czwartorzędowego jest zróżnicowana, generalnie zła i wymaga uzdatniania, poziom ten ze względu na płytkie zaleganie jest wrażliwy na zanieczyszczenia infiltrujące z powierzchni, ¾ w dorzeczu Wisłoki, ze względu na niekorzystne warunki geologiczne nie występują głębokie podziemne zbiorniki wód gruntowych o większym znaczeniu. Lokalnie na terenie powiatu krośnieńskiego są eksploatowane ujęcia wód poziomu trzeciorzędowego i kredowego, o niewielkiej wydajności. 3.4.4. Gospodarka wodna 3.4.4.1. Wprowadzenie Przepływy rzeki Wisłoki i jej dopływów na przedmiotowym obszarze charakteryzuje duże zróżnicowanie. Stosunek maksymalnych średnich miesięcznych do minimalnych średnich miesięcznych przepływów wynosi od 5 do 7 (rzeka Dunajec 4-5, rzeka Soła 3). Powyższe powoduje deficyt w poborze wód dla potrzeb komunalnych, utrudnia zapewnienie właściwej jakości wód w rzekach i dotrzymanie wielkości wymaganych przepływów hydrobiologicznych. Skutecznym sposobem na wyrównanie przepływów i zapewnienie właściwych warunków dla prawidłowej gospodarki wodnej byłaby budowa zbiornika retencyjnego na rzece Wisłoce w Krempnej. Zbiornik Krempna projektowany jest (dane uzyskane z pracy zbiorowej pod kierunkiem J. Dziewańskiegoz r. 1999 Prognoza oddziaływania projektowanego zbiornika Krempna na środowisko przyrodnicze PAN Kraków) jako wielozadaniowy zbiornik wodny stanowiący inwestycję infrastrukturalną o znacznym oddziaływaniu na gospodarkę wodną dorzecza Wisłoki poprzez bezpośredni wpływ na: • zaspokojenie potrzeb wodnych użytkowników pobierających wodę w tym na potrzeby wodociągów komunalnych, rolnictwa i przemysłu, • zapewnienie przepływu nienaruszalnego, z czym wiąże się ochrona środowiska naturalnego poniżej przekroju zapory, • ochronę przeciwpowodziową, • utrzymanie klas czystości wody, 70 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • funkcjonowanie energetyki wodnej, • problematykę turystyki i rekreacji, • aktywizację gospodarczą regionu. Prace projektowe trwają od połowy ubiegłego wieku, ale realizacja inwestycji wymaga współpracy wszystkich ośrodków administracji rządowej, samorządowej i władzy centralnej. Niezbędne jest opracowanie kompleksowej całościowej koncepcji programowo- przestrzennej. Koncepcja ta powinna określić parametry inwestycji, harmonogram, koszty realizacji, a także możliwe źródła finansowania, ponieważ jest niemożliwe finansowanie bez znacznego wsparcia ze strony budżetu centralnego. Poniżej opisano obecny stan gospodarki wodnej na terenie Gmin Związku. 3.4.4.2. Gospodarka wodna na terenie powiatu krośnieńskiego Dwie z omawianych gmin Chorkówka i Jedlicze położone są w powiecie krośnieńskim. Głównym źródłem zaopatrzenia ludności powiatu w wodę są zasoby wód powierzchniowych zlewnie rzek Sanu, Wisłoka i Wisłoki. Mieszkańcy powiatu krośnieńskiego oprócz wodociągów gminnych korzystają z indywidualnych studni kopanych, szczególnie na terenach wiejskich i jest to nadal znaczące źródło zaopatrzenia ludności w wodę. Gospodarka wodna w gminie Chorkówka Gmina Chorkówka korzysta: ¾ z ujęcia głębinowego wody w Szczepańcowej, którego właścicielem jest MPGK Krosno, ¾ ujęć zlokalizowanych na terenie gminy: • ujęcie podziemne Machnówka, (5 studni głębinowych), które zaopatruje w wodę miejscowości: Machnówka, Bóbrka, Chorkówka, Leśniówka oraz część Żeglec jakość wody z tego ujęcia według informacji gminy jest dobra, • ujęcie powierzchniowe Faliszówka – zaopatruje wsie Faliszówka, Kopytowa. Woda poddawana jest chlorowaniu, • ujęcie Kobylany (sieć studni głębinowych) zaopatrujące wieś Kobylany. Woda uzdatniana jest poprzez chlorowanie, • prywatne wodociągi grawitacyjne. 71 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Według danych POŚ powiatu krośnieńskiego długość sieci wodociągowej na terenie gminy wynosi 62,1 km. Do sieci podłączone są 1462 budynki, co stanowi 45% wszystkich gospodarstw, średnie zużycie wody to 0,014 m3/Mk/d. W gminie planuje się do 2005 roku wyposażenie w sieć wodociągową miejscowości Zręcin. W miejscowościach o bardzo rozproszonej i nielicznej zabudowie oraz znacznie oddalonych od istniejących i potencjalnych źródeł zaopatrzenia w wodę, nie przewiduje się budowy systemu wodociągowego, a zaopatrzenie w wodę będzie odbywać się nadal ze studni indywidualnych. Gospodarka wodna w gminie Jedlicze Gmina Jedlicze nie posiada własnego ujęcia wody. Głównymi źródłami zaopatrzenia w wodę ludności gminy Jedlicze, podobnie jak w innych obszarach wiejskich powiatu krośnieńskiego, są indywidualne studnie kopane. Według Raportu o stanie Gminy Jedlicze jakość wody w tych ujęciach nie jest najlepsza. Głównym i jedynym dostawcą wody dla gminy Jedlicze jest MPGK Krosno, które posiada własne ujęcia wody. Ze względu na wysokość cen wody oferowanych przez to przedsiębiorstwo, Zarząd Gminy Jedlicze w 2000 roku podjął starania zmierzające do poszukania własnego źródła zaopatrzenia w wodę, jednak wstępne badania geologiczne terenu wykluczyły taką możliwość. Z sieci wodociągowej na terenie gminy Jedlicze korzysta część miasta Jedlicze, wieś Dobieszyn oraz część wsi Potok. Miejscowość Potok zaopatrywana jest w wodę z ujęcia na zbiorniku Besko w Sieniawie, miasto Jedlicze i wieś Dobieszyn z ujęcia wód powierzchniowych na Jasiołce w Szczepańcowej. Obecnie łączna długość sieci wodociągowej w gminne Jedlicze wynosi 30,9 km. Do sieci podłączonych jest ogółem tylko 14% gospodarstw, tj. 573 budynki. 72 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Tabela 5 System wodociągowy w Gminie Jedlicze Budynki mieszk. przył. Długość Woda dostarczona do sieci wodociągowej sieci bez Zużycie wody Miejscowość podłączenia mieszkania w tym przyłączy [m3/d/gosp.] Razem do bud. w tych bud. gosp.dom. 3 [km] [tys.m /rok] [szt.] [szt.] [tys.m3/rok] Jedlicze 26,3 308 670 75,7 55,6 0,23 Dobieszyn 13,5 240 240 15,4 13,6 0,16 Potok 2,6 25 25 1,3 1,3 0,14 Gmina ogółem 30,9 573 935 92,4 70,5 0,21 Źródło: Dane JPGKiM Sp. z o.o. Wg informacji gminy straty wody w sieci wynoszą ok. 35% ogólnej ilości zużycia wody, co jest spowodowane złym stanem technicznym istniejącej sieci wodociągowej. W miejscowości Dobieszyn, która była najwcześniej zwodociągowana, sieć wodociągowa wymaga remontu. 3.4.4.3. Gospodarka wodna na terenie powiatu jasielskiego Gospodarka wodna na terenie gminy Krempna Mieszkańcy 278 gospodarstw z 4 miejscowości tj. około 60% mieszkańców korzysta z gminnego wodociągu, pobierającego wodę z ujęć wody powierzchniowych zlokalizowanych na potokach wypływających z terenów leśnych. Woda uzdatniana jest podchlorynem sodu, w zbiornikach wyrównawczych przed dostarczeniem do sieci wodociągowych. Ok. 178 gospodarstw korzysta z wody z lokalnych ujęć lub studni przydomowych. W ostatnich latach nie występowały na terenie gminy niedobory wody. Plan Strategiczny Gminy Krempna zakłada w latach 2004 do 2008 budowę wodociągu dla następujących miejscowości: Świątkowa Mała, Kotań, Myscowa, Polany. Gospodarka wodna na terenie gminy Osiek Jasielski Gmina Osiek Jasielski posiada własne ujęcia wody na terenie gminy: ¾ ujęcie wody powierzchniowej na potoku Szczawa. Zlokalizowane ono jest w otulinie Magurskiego Parku Narodowego. Zaopatruje w wodę całą wieś Mrukowa. Do sieci podłączonych jest 128 gospodarstw. Jakość wody z ujęcia i sieci wg informacji gminy 73 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki jest bardzo dobra. Woda uzdatniana jest podchlorynem sodu na stacji uzdatniania wody, ¾ ujęcie wody głębinowej w Załężu składa się z dwóch studni o głębokości 20 m każda. Z ujęcia korzysta cała wieś Załęże . Do sieci przyłączonych jest 128 gospodarstw. Według informacji gminy jakość wody z ujęcia jest zła, co spowodowane jest przekroczeniem norm żelaza, manganu i amoniaku. Po uzdatnieniu w stacji uzdatniania (odżelazianie, system filtrów, lampa UV i chlorator) jakość wody oceniona jako dobra, ¾ ujęcie wód powierzchniowych we wsi Samoklęski. Zaopatruje 80% mieszkańców wsi Samoklęski tj. 170 gospodarstw. Jakość wody w ujęciu i sieci jest zła, ze względu na przekroczenia norm żelaza, manganu. Wodę uzdatnia się tylko poprzez chlorowanie, ¾ pozostałe wsie korzystają z indywidualnych ujęć wody czyli studni kopanych. Gospodarka wodna na terenie gminy Skołyszyn Gmina Skołyszyn posiada trzy ujęcia wody: ¾ w miejscowości Przysieki – woda wydobywana jest z dwóch studni głębinowych. Na stacji uzdatniania woda poddawana jest procesowi odżelaziania i odmanganiania. Stacja uzdatniania pracuje od momentu powstania wodociągu tj. ok. 20 lat i wymaga modernizacji. Z ujęcia korzysta miejscowość Przysieki, gdzie łączna długość sieci wynosi 16,5 km, ¾ w miejscowości Skołyszyn – 6 studni głębinowych. W ostatnich latach zmniejszyła się wydajność ujęcia i występuje deficyt wody. Długość sieci wodociągowej wynosi 19,6 km. Wykorzystuje się tu zasoby wody gorszej jakości, którą uzdatnia się w nowowybudowanej, kontenerowej stacji uzdatniania wody, ¾ w miejscowości Święcany – 2 studnie głębinowe. Jest to ostatni z wybudowanych wodociągów na terenie gminy. Ze względu na dobrą jakość woda nie wymaga uzdatniania, poddawana jest jedynie chlorowaniu. Zaopatruje miejscowość Święcany. Długość sieci wynosi 6,3 km. Łączna długość sieci wodociągowej na terenie gminy wynosi 42,4 km. Mieszkańcy pozostałych miejscowości korzystają z indywidualnych studni kopanych. Generalnie gmina boryka się z problemami braku wody. Konieczna jest budowa ok.20 km sieci wodociągowej. 74 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Tabela 6 Sieć wodociągowa na terenie gminy Skołyszyn Miejscowość Ujęcie wody Długość sieci [km] Ilość gospod. + ilość jedn. uspołeczn. podłączonych po sieci Przysieki Przysieki 16,5 300+17 Skołyszyn Skołyszyn 19,6 337+43 Święcany Święcany 6,3 158+13 42,4 795+73 wodociągowej. Mieszkańcy Ogółem Gospodarka wodna na terenie gminy Brzyska Na terenie gminy Brzyska nie ma sieci gminy, a także instytucje korzystają z indywidualnych studni kopanych lub głębinowych. Na terenie gminy występują też krótkie odcinki prywatnych, lokalnych, wodociągów grawitacyjnych. Wydajność studni nie jest duża, na większej części powierzchni gminy występuje deficyt wody. Źródłem zaopatrzenia ludności w wodę jest również rzeka Wisłoka. Gmina nie posiada koncepcji rozwiązania problemu gospodarki wodnej. Tabela 7 Gospodarstwa zaopatrujące się w wodę ze studni kopanych Miejscowość Ilość gospod. Ilość gospod. zaopatrujących się Ilość studni zaopatrujących się w wodę ze studni głębinowych wodę z wodoc. kopanych grawitacyjnych Błażkowa 230 3 203 Brzyska 127 1 151 Ujazd 30 1 85 Wróblowa 53 1 53 Lipnica Dolna 70 b.d. 65 Dąbrówka 50 b.d. 39 Gospodarka wodna na terenie gminy Kołaczyce Na terenie gminy Kołaczyce znajduje się jedno ujęcie wody. Jest to ujęcie wód podziemnych, składające się z czterech studni głębinowych. Z ujęcia tego korzystają mieszkańcy Kołaczyc i Nawsia Kołaczyckiego. Stacja uzdatniania wody znajduje się około 3 km od Kołaczyc. Po procesie uzdatniania (usuwanie żelaza i manganu) woda tłoczona jest do zbiornika wody czystej, następnie do kolejnego zbiornika o pojemności 2 x 150 m3, z którego grawitacyjnie spływa do sieci przesyłowej PVC Dn 160. 75 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Całkowita długość sieci wodociągowej wynosi 20,5 km, w tym: ¾ długość sieci przesyłowej - 11,4 km, ¾ długość przyłączy - 9,1 km, ¾ ilość przyłączy – 361 szt. Mieszkańcy pozostałych miejscowości korzystają z indywidualnych ujęć wody (studni kopanych). Gospodarka wodna na terenie gminy Nowy Żmigród Na terenie miejscowości Nowy Żmigród istnieje wodociąg komunalny, który posiada dwa ujęcia wody tj. ujęcie typu powierzchniowego zlokalizowane na rzece we wsi Kąty oraz ujęcia wody podziemnej znajdujące się na terenie miejscowości Nowy Żmigród. Poza wodociągiem komunalnym istnieja dwa wodociągi publiczne zarządzane przez Spółki Wodne Wodociągowe w miejscowości Kąty i Skalnik. Łączna długość sieci wodociągowej na terenie gminy wynosi 34 km. Pozostali mieszkańcy gminy korzystają z grupowych lub indywidualnych ujęć wód podziemnych w studniach, a 9 gospodarstw dowozi wodę spoza terenu gminy. Zasoby wód podziemnych gminy są ograniczone i występują jej częste niedobory, zwłaszcza w miesiącach letnich i zimowych, a poza tym w sytuacji braku kanalizacji sanitarnej, są narażone na skażenia ściekami z nieszczelnych szamb lub ściekami wywożonymi na pola. Gospodarka wodna na terenie gminy Dębowiec Sieć wodociągowa Gminy Dębowiec zaopatrywana jest w wodę z 4 następujących ujęć znajdujących się na terenie gminy: ¾ ujęcie głębinowe na terenie Dębowca, składające się z 5 głębinowych studni, z których 3 znajdują się w eksploatacji. Z ujęcia tego korzystają mieszkańcy miejscowości Dębowiec. Woda poddawana jest chlorowaniu. Wodociąg z rur PVC oddano do eksploatacji w 1991roku, ¾ ujęcie w Dobryni, stanowi 5 studni kopanych. W przypadku braku wody w studniach, wodociąg zasilany jest z ujęcia wody w Woli Cieklińskiej. Ujęcia zaopatruje w wodę miejscowość Dobrynię. Woda poddawana jest chlorowaniu. Główna magistrala wykonana jest z rur PVC, a przyłącza z rur stalowych ocynkowanych, ¾ ujęcie wody w miejscowości Wola Cieklińska, na potoku Bednarka. Z ujęcia tego korzystają mieszkańcy miejscowości: Wola Cieklińska, Cieklin, Duląbka i Dobrynia. 76 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Sieć główna wykonana jest z rur PVC, przyłącza z rur stalowych ocynkowanych. Woda poddawana jest chlorowaniu, ¾ ujęcie wody w Foluszu, na potoku Foluszanka. Zaopatruje w wodę miejscowość Folusz. Starsze odcinki sieci wykonane są z rur stalowych, część wymienionych odcinków ok.10 lat temu z rur PVC. Woda poddawana jest chlorowaniu. Tabela 8 Sieć wodociągowa na terenie gminy Dębowiec Miejscowość Długość sieci wodociąg. [km] Długość przyłączy [km] Dębowiec 12, 918 8, 162 1 739 355 Wola Cieklińska 8, 600 3, 700 240 58 Duląbka 4, 800 3, 400 347 85 Cieklin 4, 900 5,800 1 217 207 Dobrynia 3, 600 5, 200 558 110 Folusz 2, 900 1, 600 640 78 Gmina ogółem 37, 718 27, 862 4 741 893 Ilość Ilość mieszkańców odbiorców Dla mieszkańców gminy, którzy nie mają możliwości przyłączenia się do sieci wodociągowej, źródłem zaopatrzenia w wodę są prywatne studnie kopane. Jak wynika z informacji gminy jakość wody tych studni nie odpowiada normom. Gospodarka wodna na terenie gminy Tarnowiec Gmina Tarnowiec posiada dwa ujęcia wody pitnej dla potrzeb socjalno - bytowych obsługujące dwa systemy wodociągowe oraz jedno ujęcie wody przemysłowej - dla potrzeb gospodarczych: ¾ ujęcie wody podziemnej zlokalizowane w Dobrucowej, nad rzeką Jasiołką, składa się z czterech studni o głębokości od 3,53 m do 7,0 m p.p.t. Zaopatruje w wodę mieszkańców wsi Dobrucowa oraz budynek siedziby gminy w miejscowości Tarnowiec, ¾ ujęcie wody podziemnej zlokalizowane w miejscowości Tarnowiec (przysiółek Kwiatkowiska) składa się z jednej studni wierconych o głębokości 52 m i 54 m. Woda czerpana z ujęcia zaspokaja potrzeby miejscowości Umieszcz, ¾ wewnętrzne, własne ujęcia posiada Huta Szkła w Tarnowcu. 77 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Tabela 9 System wodociągowy w Gminie Tarnowiec Budynki mieszk. przył. Długość Woda dostarczona do sieci wodociągowej sieci bez Miejscowość Podłączenia Mieszkania W tym przyłączy Razem do budynków w tych bud. gosp.dom. km [tys.m3/rok] [szt.] [szt.] [tys.m3/rok] Zużycie wody [m3/d/gosp.] Tarnowiec 6,0 250 232 26,1 9,5 0,11 Dobrucowa 4,5 64 64 9,0 8,5 0,36 Sądkowa 5,5 91 88 8,2 8,0 0,25 Roztoki 6,6 75 70 8,2 6,0 0,23 Umieszcz 10,0 70 66 6,8 6,0 0,25 Gmina ogółem 32,6 496 496 58,3 38,0 0,21 Pozostali mieszkańcy korzystają z indywidualnych studni przydomowych lub studni o większej wydajności jak np. studnia przy szkole w Łubnie Szlacheckim. Potencjalnymi, ale niewykorzystywanymi, punktami poboru wody mogą też być liczne źródła z samowypływem zlokalizowane najczęściej w lasach lub na łąkach w okolicach Nowego Glinika, Glinika Polskiego, Wrocanki, Potakówki oraz Umieszcza i Brzezówki. Gmina Tarnowiec posiada Koncepcję Zaopatrzenia w Wodę opracowaną w 1996 roku. Koncepcja przedstawia kilka wariantów rozwiązania problemu zaopatrzenia w wodę terenu gminy. Istniejące na terenie gminy ujęcia wody mają niewystarczające wydajności, dlatego rozważono możliwość poboru wody wykorzystując inne źródła: ¾ wykorzystanie wodociągu rozprowadzającego wodę w Jaśle, ¾ wykorzystanie istniejących źródeł wody oraz konieczność poszukiwania nowych źródeł i wiercenia nowych studni, ¾ zasilanie z wodociągu planowanego z m. Krempna. Gospodarka wodna na terenie gminy Jasło Na terenie gminy Jasło, szacuje się że około 10% ludności korzysta ze zbiorowego systemu zaopatrzenia w wodę. Sieć wodociągowa funkcjonuje jedynie w miejscowościach: Szebnie, Warzyce i Kowalowy. Charakterystyka ujęć: ¾ ujęcie wody w Szebniach zlokalizowane jest w północno-zachodniej części wsi. Stanowi studnię wierconą o głębokości 48,1 m. Studnia znajduje się pod stałym nadzorem Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Jaśle. Woda pobierana ze studni spełnia wymagania norm jakościowych wody do picia pod względem parametrów 78 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki fizykochemicznych, ale badania bakteriologiczne wykazują okresowe skażenia, dlatego woda wymaga uzdatnienia. Zlokalizowana przy ujęciu hydrofornia wyposażona jest w chlorator, który podaje roztwór podchlorynu sodu do sieci. Z wodociągu korzysta 18 odbiorców: 15 gospodarstw indywidualnych, Szkoła Podstawowa oraz Ochronka. Wodociąg ma długość 1,1 km. ¾ wodociągi w miejscowościach Warzyce i Kowalowy są wykonane i eksploatowane przez mieszkańców. Sieć wykonana jest z rur PVC. Ze względu na swój stan techniczny, w przypadku budowy nowej sieci na terenie gminy, nie może być wykorzystana i należałoby ją zlikwidować. Woda z tych ujęć nie jest uzdatniana. Długość sieci w Warzycach wynosi 17 km, w Kowalowach 5 km. Łączna długość sieci wodociągowej na terenie gminy to około 26,6 km. Dla pozostałych mieszkańców gminy źródłem zaopatrzenia w wodę są studnie kopane. Przy braku systemu kanalizacji sanitarnej, postępujące zanieczyszczenia wód ściekami z nieszczelnych szamb, powodują pogorszenie jakości wody z tych ujęć. Ogólny deficyt wody na terenie gminy, aktualnie funkcjonujący system zaopatrzenia gminy w wodę oparty o własne ujęcia wód podziemnych, pogarszająca się jakość pobieranej wody, staje się poważnym problemem w gminie. Gmina posiada opracowanie dotyczące problemów gospodarki wodnej – Opinia naukowa dotycząca zaopatrzenia w wodę gminy Jasło- wykonane przez Główny Instytut Górnictwa w Katowicach z 2002 roku. Zawarta w opracowaniu koncepcja zaopatrzenia gminy w wodę, zakłada, że możliwe i uzasadnione technicznie jest pełne pokrycie zapotrzebowania Gminy Jasło w wodę w oparciu o system ujmowania, uzdatniania i zaopatrzenia w wodę miasta Jasło. Gospodarka wodna na terenie miasta Jasło W mieście Jasło z sieci wodociągowej korzysta około 34 478 osób, tj. ok. 91 % mieszkańców miasta. Całkowita jej długość dla średnic od 40 mm do 700 mm wynosi 160,7 km. Siecią wodociągową administruje Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Spółka z o.o. w Jaśle. 79 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Strukturę sieci wodociągowej funkcjonującej na terenie miasta Jasła przedstawiają poniższe tabele. Tabela 10 Struktura sieci wodociągowej funkcjonującej na terenie miasta Jasło (IX 2004 roku) Dane/rok 2004 Długość sieci rozdzielczej [km] 102,0 Długość przyłączy wodociągowych [km] 58,7 Razem długość sieci [km] 160,7 Ilość przyłączy [szt] 2 850 Stopień zwodociągowania [%] 91 Stopień opomiarowania [%] 100 Źródło: MPGK Sp. z o.o. w Jaśle Tabela 11 Struktura wiekowa sieci wodociągowej funkcjonującej na terenie miasta Jasło (IX 2004 roku) Wiek sieci [lata] / łączna długość kanałów [km] Łączna długość przewodów [km] >40 14,30 21 – 40 41,00 11 - 20 19,80 6 - 10 17,68 1-5 67,92 Razem długość 160,70 Źródło: MPGK Sp. z o.o. w Jaśle Sieć zbudowana jest przede wszystkim z żeliwa i PE oraz stali, PVC, AC. Woda do sieci wodociągowej dostarczana jest głównie z ujęcia powierzchniowego na Wisłoce - 99%, a tylko 1% z ujęcia wody podziemnej. Charakterystyka ujęcia wody powierzchniowej Ujęcie wód powierzchniowych z rzeki Wisłoki dla miasta Jasła zlokalizowane jest przy ulicy Wodnej w dzielnicy Nowy Żmigród. Zdolność projektowa ujęcia wynosi 25 920 m3/d, natomiast aktualna zdolność produkcyjna Zakładu Uzdatniania Wody wynosi 17 280 m3/d. Ujęcie i stacja uzdatniania wody składa się z: • jazu betonowego na rzece, 80 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • zbiornika retencyjnego, • studni zbiorczej wraz z pompownią I stopnia (wody surowej), • stacji dozowania siarczanu glinu, • osadników pokoagulacyjnych, • pompowni II stopnia, • stacji filtrów pośpiesznych otwartych, • zbiornika wody czystej, • pompowni wysokiego tłoczenia, • chlorowni. Jaz piętrzący na rzece ma za zadanie zapewnienie gwarantowanego poziomu wody w rzece dla potrzeb ujęcia. Piętrzy on wodę do wysokości 1 m. Woda ta ujmowana jest do piaskownika, zbudowanego z dwóch niezależnych komór poprzez okna wlotowe wyposażone w kraty. Po oczyszczeniu w piaskowniku woda przepływa grawitacyjnie do komory czerpalnej pompowni wody surowej i przetłaczana jest na osadniki, gdzie (gdy zachodzi potrzeba) przeprowadzana jest koagulacja. Z osadników pokoagulacyjnych pompownią II stopnia przesyłana jest na komory filtracyjne. W stacji uzdatniania znajduje się 9 komór filtracyjnych. Po oczyszczeniu na filtrach wypełnionych warstwą piasku kwarcowego, woda przepływa do dwukomorowego zbiornika wody czystej, gdzie zostaje poddana chlorowaniu. Woda jest tłoczona do miasta poprzez pompownię III stopnia dwoma magistralami o średnicach DN 400 i DN 500-700 mm. Charakterystyka ujęcia wody podziemnej Ujęcie zlokalizowane jest przy ulicy Na Kotlinę. Ujęcie składa się z trzech studni głębinowych (w tym jedna rezerwowa). Woda w ujęciu poddawana jest napowietrzaniu i filtracji (odmanganianie, odżelazianie) oraz dezynfekcji (chlorowanie podchlorynem sodu). Wydajność ujęcia wynosi: • projektowa stacji wynosi 14,5 m3/h, • eksploatacyjna ujęcia wynosi 14,5 m3/h, • aktualna wynosi 8,75 m3/h. Roczną ilość wody pobranej i wtłoczonej do sieci z poszczególnych Stacji Uzdatniania Wody na terenie miasta Jasło przedstawia poniższa tabela. 81 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Tabela 12 Ilość wody pobranej i wtłoczonej do sieci z poszczególnych Stacji Uzdatniania Wody (I – IX 2004) 2004 rok Woda pobrana m3 SUW Ujęcie powierzchniowe Ujęcie podziemne Woda wtłoczona m3 % 2 126 350 1 947 260 91,6 43 629 43 463 99,6 Źródło: MPGK Sp. z o.o. w Jaśle Tabela 13 Bilans wyprodukowanej wody w okresie I-IX 2004 na terenie gminy miejskiej Jasło I-IX 2004 Produkcja wody Zużycie wody m3 Przed wtłoczeniem m3 Po wtłoczeniu m3 2 126 350 179 256 14 261 Ilość wody Ilość wody wtłoczonej sprzedanej do sieci Straty wody w sieci m3 m3 m3 % 1 990 723 1 588 818 387 644 19,5 Źródło: MPGK Sp. z o.o. w Jaśle Tabela 14 Ilość wody sprzedanej poszczególnym grupom odbiorców na terenie gminy miejskiej Jasło w roku 2004 (I – IX) Grupy odbiorców Ilość sprzedanej wody dla poszczególnych grup odbiorców m3/rok Przemysł Gospodarstwa domowe Inna gmina Źródło: MPGK Sp. z o.o. w Jaśle 484 949 802 444 2 571 System sieci wodociągowej funkcjonuje od lat sześćdziesiątych i jest systematycznie remontowany i modernizowany z uwzględnieniem nowych technologii i wymianą urządzeń na nowocześniejsze. W celu ograniczenia zużycia wody w mieście wprowadzono opomiarowanie zużycia wody w gospodarstwach domowych, a także obiegi zamknięte w niektórych zakładach produkcyjnych. 3.4.4.4. Gospodarka wodna na terenie powiatu dębickiego Gospodarka wodna na terenie gminy Brzostek Na terenie gminy Brzostek z sieci wodociągowej korzysta tylko część mieszkańców Brzostka, Klecia, Nawsia Brzosteckiego i Zawadki Brzosteckiej. Jest to 2 250 osób tj. około 16,9% wszystkich mieszkańców gminy. Łączna długość sieci wynosi 34,4 km. 82 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Charakterystyka ujęć: ¾ Gmina posiada jedno ujęcie wody podziemnej zlokalizowane w dolinie Wisłoki w Brzostku. Na ujęciu eksploatowane są dwie studnie głębinowe, z których woda tłoczona jest do stacji uzdatniania. Proces uzdatniania wody odbywa się poprzez napowietrzanie, odżelazianie, odmanganianie i chlorowanie. Tabela 15 System wodociągowy na terenie gminy Brzostek Miejscowość Liczba Lokalizacja ujęcia mieszkańców Brzostek Liczba mieszkańców korzyst. z sieci wodoc. % udział mieszkańców korzystających z sieci wodoc. do ogólnej liczby mieszk. 2 568 1 460 56,8 861 360 41,8 372 250 67,2 Klecie 642 180 28,0 Ogółem gmina 13 070 2 250 17,0 Nawsie Brzosteckie Zawadka Brzostecka Podziemne ujęcie wody - Brzostek Do sieci podłączonych jest 638 budynków. Długość sieci rozdzielczej wynosi 25,8 km, a przyłączeń do budynków 34,6 km. ¾ Mieszkańcy pozostałych miejscowości gminy korzystają z indywidualnych studni i wodociągów grawitacyjnych. Gmina, jako kierunek strategiczny zawarty w Strategii Rozwoju podjęła zadania związane ze zwodociągowaniem gminy: ¾ planuje się zwodociągowanie miejscowości Klecie. Rozpoczęcie prac budowlanych przewidziano na 2004 rok. Projekt zakłada budowę sieci wraz z przyłączami o długości 4 200 m, ¾ na etapie prac projektowych jest zwodociągowanie miejscowości Kamienica Dolna. W projekcie przewiduje się podłączenie sieci wodociągowej w Kamienicy Dolnej do istniejącej sieci w Zawadce Brzostackiej. Długość projektowanego wodociągu wynosi ok. 7 500 m. Planowany termin rozpoczęcia robót to rok 2005 – 2006, ¾ również na etapie prac projektowych jest budowa wodociągu w Januszkowicach i Opacionce. Przewiduje się wybudowanie ok. 6 000 m sieci wraz z przyłączami. Przewiduje się zakończenie prac projektowych w 2005 roku, ¾ planuje się także wykonanie dodatkowych studni w ramach rozbudowy ujęcia wody w Brzostku. 83 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Gospodarka wodna na terenie gminy Żyraków W gminie Żyraków z sieci wodociągowej korzysta 12 878 osób, tj. około 98,3% wszystkich mieszkańców gminy. Łączna długość sieci wynosi 157,4 km (POŚ Powiatu Dębickiego). Na terenie gminy istnieją trzy ujęcia wody podziemnej w: Żyrakowie, Nagoszynie, Woli Wielkiej. Tabela 16 Sieć wodociągowa na terenie Gminy Żyraków Miejscowość Długość sieci Wodociągowej bez przyłączy [km] Liczba przyłączy [szt.] Bobrowa 13,8 267 Bobrowa Wola 2,3 84 Góra Motyczna 12,1 201 Korzeniów 4,1 115 Mokre 9,8 134 Nagoszyn 31,6 352 Straszęcin 22,7 317 Wiewiórka 8,3 195 Wola Wielka 11,9 126 Wola Żyrakowska 6 137 Zasów 11,7 200 Zawierzbie 8,8 213 Żyraków 14,3 275 157,4 2 616 Ogółem gmina Gospodarka wodna na terenie gminy Czarna Gmina Czarna, jako jedna z nielicznych gmin posiada sieć wodociągową, którą objęci są wszyscy mieszkańcy gminy. Sieć ma długość 148,5 km. (POŚ Powiatu Dębickiego). Na terenie gminy Czarna działają cztery ujęcia wody w: ¾ Borowej, ¾ Czarnej, ¾ Głowaczowej, ¾ Żdżarach. Woda na ujęciach jest tylko okresowo chlorowana, nie ma stacji uzdatniania wody. Według wyników badań przeprowadzanych przez Laboratorium Ochrony Środowiska w Tarnowie, woda pod względem fizykochemicznym nie odpowiada wymaganiom jakości wody przeznaczonej do spożycia, dlatego na ujęciu wody w Żdżarach poprawia się poziom pH. 84 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Łączna długość sieci wodociągowej wynosi 196 km, do sieci podłączone są 2 674 obiekty. Gospodarka wodna na terenie gminy Pilzno Siecią wodociągową na terenie gminy Pilzno objęte są miejscowości: miasto Pilzno (ok. 95%), Lipiny, Strzegocice, Bielowy (ok. 90%) oraz częściowo Łęki Dolne (30%) i Słotowa, Parkosz, Jaworze Górne. Ogółem z wodociągu korzysta 6 785 osób tj. 38,9% wszystkich mieszkańców gminy. Łączna długość sieci wynosi 148 km (POŚ Powiatu Dębickiego). Mieszkańcy pozostałych miejscowości należących do gminy czerpią wodę z kopanych studni indywidualnych, lub korzystają z lokalnych wodociągów grupowych. Istniejące na terenie gminy ujęcia wody: ¾ ujęcie wód podziemnych w Pilźnie Pilzno-Strzegocice, zlokalizowane w dolinie Wisłoki. Składa się z 4 studni o głębokości 12 m. Na stacji uzdatniania wody przeprowadzany jest proces odżelaziania i odmanganiania. Zaopatruje w wodę Pilzno, Lipiny, Bielowy, Łęki Dolne, Strzegocice. Długość eksploatowanej sieci wynosi 93 km, a przyłączy 55,7 km, ¾ ujęcie wód podziemnych Gołęczyna. Składa się z dwóch studni wierconych o głębokości 20 m. Zaopatruje w wodę mieszkańców miejscowości: Gołęczyna, Parkosz i Dobrków. Przeważająca część gospodarstw z terenu gminy czerpie wodę z indywidualnych studni kopanych. Woda z tych studni jest często złej jakości. Generalnie na terenie gminy zaopatrzenie w dobrą, przydatną do spożycia wodę jest niewystarczające. W przyszłości przewiduje się rozbudowę istniejących ujęć, a także możliwość korzystania z ujęć wody w Słotowej i Żdżarach w gminie Czarna. Do roku 2015 planuje się rozbudowę sieci wodociągowej w Pilźnie i Łękach Dolnych oraz budowę nowych sieci w miejscowościach: Machowa, Podlesie, Zwiernik, Łęki Górne. 85 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Tabela 17 System wodociągowy na terenie gminy Pilzno Długość sieci wodociągowej [km] Liczba mieszkańców korzyst. z sieci wodoc. % udział mieszkańców korzyst. z sieci wodoc. do ogólnej liczby mieszk. 78 4 000 95 28,1 1 190 90 20,1 725 90 9 430 90 Łęki Dolne 12,8 440 30 Ogółem gmina 148 6 785 39 Miejscowość Lokalizacja ujęcia Pilzno Lipiny Strzegocice Bielowy Podziemne ujęcie wody – Pilzno-Strzegocice 3.4.4.5. Gospodarka wodna na terenie powiatu gorlickiego Gospodarka wodna na terenie gminy Sękowa Na terenie gminy Sękowa z sieci wodociągowej korzysta około 31,5% gospodarstw. Do sieci przyłączonych jest 321 budynków. Łączna długość sieci wodociągowej to około 25,8 km. Istniejące na terenie gminy ujęcia wody to: ¾ w Męcinie Wielkiej ujęcie powierzchniowe na potoku bez nazwy, ¾ w Siarach ujęcie powierzchniowe na potoku bez nazwy (Rzemieszka), ¾ w Sękowej ujęcie powierzchniowe na potoku bez nazwy (Podół), ¾ w Sękowej ujęcie na potoku bez nazwy (Rybnik), ¾ w Wapiennem ujęcie powierzchniowe na potoku bez nazwy. Są to ujęcia lokalne, z których korzystają mieszkańcy tych wsi, w których są zlokalizowane. Wodociągi te są własnością Spółek Wodociągowych. 3.4.4.6. Podsumowanie W zakresie gospodarki wodnej na omawianym terenie można stwierdzić, że: ¾ przepływy rzeki Wisłoki i jej dopływów na przedmiotowym obszarze charakteryzuje duże zróżnicowanie, które wyraża się największą zmiennością w obszarze dorzecza górnej Wisły, 86 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ powyższe powoduje znaczny deficyt w poborze wód dla potrzeb komunalnych, szczególnie w okresach niskich stanów na rzekach i utrudnia zapewnienie właściwej jakości wód, a także utrzymanie wielkości wymaganych przepływów hydrobiologicznych, ¾ poza miastami Jasło, Pilzno, Jedlicze oraz gminami Czarna i Żyraków, które posiadają zaawansowane systemy wodociągów większość gmin wiejskich korzysta ze studni kopanych (wody o zróżnicowanej, zwykle złej jakości), rzadko ze studni wierconych, niektóre wsie są zaopatrywane wodą dowożoną beczkowozami. Szczególnie w okresach suszy (okresy lata i zimy) nasilają się trudności w zaopatrzeniu w wodę, ¾ istniejące wodociągi korzystają w większości z ujęć powierzchniowych, i wymagają uzdatniania wody przed podaniem do sieci, ¾ dla powiększenia zasobów dyspozycyjnych wód powierzchniowych oraz ze względu na zagrażające deficyty i ochronę przed powodzią planuje się budowę zbiorników wodnych, w tym w szczególności zbiornika wodnego Krempna na Wisłoce. Obszar zbiornika obejmowałby obszary gminy Nowy Żmigród i Krempna w powiecie jasielskim. Korzyści z budowy zbiornika w Krempnej to: o powiększenie retencji wodnej Wisłoki w dolinie cieku, o przyrost zasobów dyspozycyjnych w korycie zapory, szczególnie poniżej zapory umożliwiające likwidację okresowych deficytów wody, o zmniejszenie strat powodziowych, szczególnie na odcinku Kąty-Jasło, o poprawa warunków życia biologicznego w rzece poniżej zbiornika poprzez podwyższenie przepływów minimalnych, o zwiększenie atrakcyjności turystyczno-rekreacyjnej rejonu i aktywizacji gospodarczej, o uporządkowanie gospodarko wodno-ściekowej zlewni w ramach inwestycji niezbędnych, towarzyszących zbiornikowi, ¾ zaopatrzenie ludności (w szczególności zamieszkującej tereny wsi) w dobrej jakości wodę pitną jest jednym z podstawowych zadań gmin Związku. 87 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 3.4.5. Gospodarka ściekowa 3.4.5.1. Wprowadzenie Gospodarka ściekowa ma bardzo znaczny wpływ na stan środowiska. Odprowadzenie nieoczyszczonych ścieków do wód powierzchniowych lub gruntu prowadzi do degradacji wód powierzchniowych, podziemnych i zanieczyszczenia gleb. Na przedmiotowym terenie poza terenami miast (Jasło, Jedlicze, Pilzno) sieci kanalizacyjne w większości gmin wiejskich są w początkowej fazie rozwoju. 3.4.5.2. Gospodarka ściekowa na terenie powiatu krośnieńskiego Gospodarka ściekowa w gminie Jedlicze W Gminie Jedlicze siecią kanalizacji sanitarnej objęte są miasto Jedlicze i wsie Dobieszyn, Potok, Żarnowiec i Chlebna. Ścieki z miejscowości Jedlicze, Dobieszyn, Chlebna i częściowo Potok odprowadzane są do oczyszczalni ścieków w Jedliczu, której zarządcą jest JPGKiM Sp. z o.o., część ścieków z Potoka odprowadzana jest do oczyszczalni ścieków w Krośnie. Tabela 18 System kanalizacyjny w Gminie Jedlicze Budynki mieszk. przył. do sieci kanalizacyjnej Ścieki Ścieki odprowadzone odprowadzone podłączenia mieszkania [tys.m3/rok] [m3/gosp./d] do bud. w tych bud. [szt.] [szt.] Miejscowość Długość sieci bez przyłączy [km] Jedlicze 48,7 763 930 93,8 0,276 Dobieszyn 15,1 283 283 30,8 0,298 Potok 34,1 350 350 24,2 0,189 Żarnowiec 4,0 52 52 2,0 0,105 Chlebna 0,4 6 6 0,2 0,091 Gmina ogółem 101,9 1 454 1621 151 0,255 W ostatnich latach na terenie gminy prowadzone są intensywne prace projektowe i realizacyjne związane z rozwiązaniem gospodarki wodno– ściekowej. Według informacji gminy do roku 2010 planuje się skanalizowanie dz. Borek w Jedliczu, oraz miejscowości Żarnowiec, Jaszczew, Moderówka i Chlebna, a także modernizację oczyszczalni ścieków w Jedliczu. 88 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Oczyszczalnia ścieków odbierająca ścieki z sieci kanalizacji sanitarnej istniejącej na terenie gminy, a także ścieki dowożone z gospodarstw domowych zlokalizowana jest w Jedliczu przy ul. Sienkiewicza. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rzeka Jasiołka. Przeprowadzona ekspertyza oczyszczalni ścieków w Jedliczu wykazała małą skuteczność oczyszczania, w związku z tym podjęto decyzję przeprowadzenia modernizacji oczyszczalni. Modernizację oczyszczalni przewidziano do realizacji w latach 2004 – 2006. Rafineria Nafty „Jedlicze” S.A. w Jedliczu posiada własną mechaniczno-chemiczną oczyszczalnię ścieków. Eksploatacją zakładowej sieci kanalizacyjnej oraz oczyszczalni ścieków zajmuje się Spółka „Raf-Ekologia”.(POŚ Krośnieńskiego). Badania kontrolne ścieków oczyszczonych wykonane w 2002 roku wykazały, że spełniają one warunki pozwolenia wodno-prawnego. Odbiorniki ścieków Odbiornikiem ścieków oczyszczonych z terenu gminy Jedlicze jest rzeka Jasiołka. Głównym źródłem zanieczyszczenia rzeki na przedmiotowym obszarze są ścieki komunalne oczyszczone w miejskiej oczyszczalni ścieków oraz ścieki przemysłowe z Rafinerii Nafty „Jedlicze” S.A. oczyszczone chemicznie odprowadzane do jej wód. Jakość wód Jasiołki kontrolowana jest corocznie na całej swej długości. Na terenie gminy zlokalizowane są dwa przekroje kontrolne powyżej i poniżej Jedlicza. Na przestrzeni ostatnich lat wyniki oceny jakości wód Jasiołki wykazują zdecydowaną poprawę. Ścieki przemysłowe Z terenu gminy Jedlicze, do wód Jasiołki, poza ściekami komunalnymi oczyszczonymi w oczyszczalni ścieków w Jedliczu, wpływają też ścieki oczyszczone w zakładowej mechaniczno – chemicznej oczyszczalni ścieków Rafinerii Nafty „Jedlicze” S.A. w Jedliczu. Eksploatacją zakładowej sieci kanalizacyjnej oraz oczyszczalni ścieków zajmuje się Spółka „Raf-Ekologia”. Badania kontrolne ścieków oczyszczonych wykonane w 2002 roku wykazały, że spełniają one warunki pozwolenia wodno-prawnego. Wszystkie działania wykonane do tej pory na terenie gminy przyczyniły się do znacznej poprawy stanu zanieczyszczenia wód Jasiołki. Aby jednak nastąpiły oczekiwane efekty w postaci istotnej poprawy jakości, stanu sanitarnego wód oraz większej możliwości ich wykorzystania należy podjąć działania obejmujące całą zlewnię rzeki. Do dalszej poprawy 89 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki stanu jakości wód Jasiołki przyczyni się niewątpliwie uporządkowanie gospodarki wodnościekowej i skanalizowanie wszystkich miejscowości gminy. Gospodarka ściekowa w gminie Chorkówka W gminie Chorkówka sieć kanalizacji sanitarnej posiadają wsie Bóbrka, Machnówka, Zręcin, Świerzowa, Szczepańcowa oraz część wsi Chorkówka. Chorkówka posiada własną oczyszczalnię ścieków typu KOS-3, wybudowaną w 1994 roku. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest potok Boberka należący do zlewni Jasiołki. Do tej oczyszczalni podłączone są budynki użyteczności publicznej oraz część gospodarstw indywidualnych. Po zakończeniu zadania budowy sieci kanalizacji sanitarnej obejmującej całą miejscowość (w ok. 2006 roku), oczyszczalnia będzie zlikwidowana. Ścieki z pozostałych miejscowości odprowadzane są do oczyszczalni ścieków w Krośnie. Do skanalizowania przygotowane są też następne miejscowości gminy. Są to Żeglce i Leśniówka. Miejscowości te mają już opracowane projekty budowlane wraz z pozwoleniami na budowę. Inwestycję planuje się zakończyć do 2006 roku. Tabela 19 System kanalizacyjny w Gminie Chorkówka Miejscowość Długość sieci kanaliz. [km] Liczba mieszkańców korzystających z systemu Proc.udział mieszkańców korzyst. z systemu do og. liczby mieszk. Chorkówka 3,2 160 20 Zręcin 28,0 1630 80 Świerzowa Polska 27,8 1820 92 Szczepańcowa 18,5 1062 90 Bóbrka 16,7 681 85 Machnówka 5,8 212 70 Gmina ogółem 100 5565 42 W miejscowościach nie objętych zorganizowanym systemem odprowadzania i oczyszczania ścieków, ścieki są gromadzone w bezodpływowych zbiornikach, które są okresowo opróżniane. 90 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 3.4.5.3. Gospodarka ściekowa na terenie powiatu jasielskiego Gospodarka ściekowa na terenie gminy Dębowiec Na terenie gminy sieć kanalizacji sanitarnej znajduje się tylko w miejscowości Dębowiec, do której podłączonych jest 125 gospodarstw domowych. Sieć odprowadza ścieki do oczyszczalni ścieków w Jaśle. Obecnie trwają prace nad dalszą rozbudową sieci kanalizacji w Dębowcu. Jedyne instytucje posiadające zakładowe oczyszczalnie ścieków to Kopalnia i Dom Pomocy Społecznej w Foluszu. W miejscowościach: Duląbka, Dobrynia, Cieklin, Folusz, Wola Cieklińska, część Dębowca, dla ogółem 102 gospodarstw domowych, planuje się budowę indywidualnych oczyszczalni przydomowych. W pozostałych miejscowościach produkowane ścieki gromadzone są w wybieralnych zbiornikach (szambach) i okresowo opróżniane. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Dębowiec, na podstawie diagnozy aktualnego stanu gospodarki wodno – ściekowej, wyznacza kierunki działań zmierzające do prawidłowego rozwoju gminy w tej dziedzinie. Studium zakłada m.in.: ¾ budowę nowych sieci wodociągowych na terenie gminy, oraz rozbudowę i poprawę niezawodności funkcjonowania istniejących ujęć i sieci wodociągowych, ¾ budowę sieci kanalizacji sanitarnej oraz oczyszczalni ścieków na najintensywniej zagospodarowanych obszarach gminy, wyposażenie w indywidualne oczyszczalnie obiektów użyteczności publicznej znajdujących się na terenach nie przewidzianych do skanalizowania w najbliższym czasie oraz preferowanie indywidualnych sposobów oczyszczania i gromadzenia ścieków na terenach o rozproszonej zabudowie, ¾ minimalizację kosztów utrzymania i rozwoju systemów wodno – kanalizacyjnych. Gospodarka ściekowa w gminie Krempna Na terenie gminy Krempna funkcjonują trzy oczyszczalnie ścieków. Są to: ¾ dwie oczyszczalnie na terenie Magurskiego Parku Narodowego, do których podłączone są 33 gospodarstwa domowe na osiedlach mieszkaniowych będących własnością MPN, ¾ oczyszczalnia na osiedlu domków letniskowych - czynna sezonowo. Oczyszczalnia jest własnością gminy. 91 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Generalnie na terenie gminy nie ma zorganizowanego systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków. Ścieki z gospodarstw domowych są gromadzone w zbiornikach wybieralnych, często przepływowych włączanych bezpośrednio do powierzchniowych cieków, rowów, lub wywożone na pola. Ścieki z miejscowości położonych nad samą Wisłoką są największym źródłem zagrożenia i degradacji wód rzeki. Gmina posiada koncepcję budowy kanalizacji i oczyszczalni ścieków. Plan Strategiczny Gminy Krempna zakłada do roku 2012 skanalizowanie następujących miejscowości: ¾ Krempna i Wrzosowa Polana – budowa kanalizacji i oczyszczalni ścieków, ¾ Kotań - budowa kanalizacji i oczyszczalni ścieków, ¾ Świątkowa Wielka i Świątkowa Mała - budowa kanalizacji i oczyszczalni ścieków, ¾ Ożenna i Wyszowatka – budowa oczyszczalni ścieków, ¾ Myscowa - budowa kanalizacji i oczyszczalni ścieków, ¾ Polany - budowa kanalizacji i oczyszczalni ścieków. Gospodarka ściekowa w gminie Osiek Jasielski Gmina Osiek Jasielski nie posiada sieci kanalizacji sanitarnej. Na jej terenie (w Osieku Jasielskim) funkcjonuje jedna oczyszczalnia ścieków typu Eko-Line, która obsługuje jedynie budynek szkolny, budynek Gminnego Ośrodka Kultury oraz 5 budynków mieszkalnych jednorodzinnych. Gmina posiada projekt Koncepcji rozwiązania gospodarki ściekowej w Gminie Osiek Jasielski, która zakłada budowę kanalizacji grawitacyjnej, z przepompowniami i odcinkami tłocznymi. Gospodarka ściekowa w gminie Skołyszyn Na terenie gminy Skołyszyn sieć kanalizacji sanitarnej posiadają miejscowości Skołyszyn i Sławęcin. Łączna długość dotychczas wybudowanej sieci wynosi 20,5 km. Gmina posiada projekty budowlane dla 4 wiosek, na ok. 64 km sieci, a dla innych trzech miejscowości projekty są w przygotowaniu. Ponadto jednostka ta posiada projekt gminnej mechaniczno – biologicznej oczyszczalni ścieków. Oczyszczalnia oczyszczać będzie ścieki dopływające z 9 miejscowości gminy Skołyszyn, tj. od ok. 8 700 mieszkańców. Odbiornikiem wód oczyszczonych będzie rzeka Ropa. 92 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Gospodarka ściekowa w gminie Brzyska Na terenie gminy Brzyska nie istnieje sieć kanalizacyjna. Ścieki gromadzone są w wybieralnych zbiornikach (szambach) i okresowo wywożone przez uprawnione firmy. Wszystkie instytucje działające na terenie gminy posiadają zbiorniki wybieralne, z których ścieki wywożone są przez MPGK Jasło do oczyszczalni ścieków. Gmina Brzyska, nie podjęła jeszcze działań zmierzających do objęcia terenu gminy ujednoliconym systemem kanalizacji sanitarnej. Główną przyczyną jest brak środków finansowych, na realizację tak kosztownego przedsięwzięcia. Dodatkowym utrudnieniem realizacji tego zadania jest rozproszona zabudowa wsi. Rozważa się możliwość budowy przydomowych oczyszczalni ścieków, obsługujących po kilka gospodarstw domowych. Gmina posiada koncepcję budowy oczyszczalni ścieków przy szkole podstawowej w Błażkowej. Tabela 20 Ilość zbiorników wybieralnych Miejscowość Ilość zbiorników wybieralnych [szt.] Błażkowa 330 Brzyska 380 Ujazd 105 Wróblowa 106 Lipnica Dolna 135 Dąbrówka 89 Gospodarka ściekowa w gminie Kołaczyce W gminie Kołaczyce siecią kanalizacji sanitarnej objęte są miejscowości: Bieździedzia, Bieździadka, Kołaczyce oraz Nawsie Kołaczyckie. Łączna długość sieci kanalizacyjnej wynosi 49,7 km w tym: ¾ długość sieci – 28,8 km, ¾ długość przyłączy – 20,9 km. 93 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Tabela 21 System kanalizacyjny w Gm. Kołaczyce Miejscowość Długość sieci bez przyłączy [km] Liczba osób korzystająca z systemu Nawsie Kołaczyckie bd 900 Kołaczyce bd 879 Bieździedzia bd 700 Bieździadka bd 39 Gmina ogółem 28,8 2 518 Na terenie gminy pracuje jedna mechaniczno – biologiczna oczyszczalnia ścieków. Gospodarka ściekowa w gminie Nowy Żmigród Na terenie gminy Nowy Żmigród nie ma kanalizacji sanitarnej, ścieki gromadzone są w zbiornikach bezodpływowych (szambach). Część szamb jest okresowo opróżnianych, a ich zawartość wywożona do oczyszczalni przy Gospodarstwie Pomocniczym Zespołu Szkół w Nowym Żmigrodzie. Pozostała ilość gromadzona jest w zbiornikach nieszczelnych, a ścieki odprowadzane są do cieków wodnych, rowów przydrożnych oraz na użytki rolne, co wywiera szkodliwy wpływ na środowisko naturalne. Gospodarka ściekowa w gminie Tarnowiec Na terenie Gminy Tarnowiec nie istnieje zorganizowany system sieci kanalizacji sanitarnej. Ścieki produkowane w indywidualnych gospodarstwach domowych gromadzone są w zbiornikach wybieralnych. Zbiorniki te są często, a może w głównej mierze nieszczelne, a ścieki odprowadzane są do przydrożnych rowów, cieków wodnych oraz wywożone na okoliczne pola i łąki, co wywiera szkodliwy wpływ na stan środowiska naturalnego. Huta Szkła Tarnowiec w Tarnowcu posiada własną oczyszczalnię ścieków działającą w oparciu o metodę oczyszczania za pomocą osadu czynnego.Drugą oczyszczalnią zakładową jest oczyszczalnia mechaniczno - biologiczna w INCO – VERITAS. Gmina posiada projekt Koncepcji kanalizacji sanitarnej Gminy Tarnowiec. Obecnie gmina planuje budowę oczyszczalni ścieków oraz budowę sieci kanalizacji sanitarnej dla miejscowości Tarnowiec. Projektowana sieć ma mieć 26,2 km długości. Do sieci będzie dołączonych 320 gospadarstw. Projektowana oczyszczalnia to oczyszczalnia typu BIOVAC o przepustowości 300 m3/d z możliwością rozbudowy do 1 600 m3/d. 94 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Gospodarka ściekowa w gminie Jasło W gminie Jasło sieć kanalizacji sanitarnej posiadają dwie miejscowości – Warzyce i Kowalowy. Tabela 22 System kanalizacyjny w Gminie Jasło Budynki mieszk. przył. do sieci kanalizacyjnej podłączenia mieszkania do bud. w tych bud. [szt.] [szt.] Miejscowość Długość sieci bez przyłączy [km] Warzyce 16,1 336 Kowalowy 3,3 Gmina ogółem 19,4 Ścieki odprowadzone [tys.m3/rok] Ścieki odprowadzone [m3/gosp./d] 354 52 0,40 96 101 8 0,21 432 455 60 0,36 Ścieki z tych miejscowości (Warzyce i Kowalowy) odprowadzane są do oczyszczalni miasta Jasła. W pozostałych miejscowościach gminy, mieszkańcy gromadzą ścieki w zbiornikach bezodpływowych okresowo opróżnianych. Obecnie gmina posiada projekty sieci kanalizacji sanitarnej wraz z oczyszczalniami ścieków dla pozostałych miejscowości gminy. Gospodarka ściekowa w mieście Jasło Miasto Jasło posiada system kanalizacji odprowadzający ścieki do oczyszczalni ścieków typu mechaniczno - biologicznego z beztlenową stabilizacją osadów. Siecią kanalizacji sanitarnej i ogólnospławnej administruje Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Spółka z o.o. w Jaśle. Całkowita długość sieci kanalizacyjnej (sanitarnej i ogólnospławnej) o średnicach od 150 mm do 1600 mm wynosi 148,8 km. Ilość przyłączy kanalizacyjnych w systemie wynosi 3 184 szt. Miasto skanalizowane jest w 91 %. Strukturę długości oraz wiek sieci kanalizacyjnej na terenie miasta przedstawiają poniższe tabele. 95 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Tabela 23 Długość sieci kanalizacyjnej na terenie miasta Jasło (bez długości przyłączy) Rodzaj sieci kanalizacyjnej Całkowita długość sieci kanalizacyjnej w tym: Długość sieci (dane z 2004 roku) [km] 148,80 sieć kanalizacji ogólnospławnej 34,70 sieć kanalizacji sanitarnej 114,1 Źródło: MPGK Sp. z o.o. w Jaśle Tabela 24 Struktura wiekowa sieci kanalizacyjnej na terenie miasta Jasło Wiek sieci [lata] / łączna długość kanałów [km] sieć kanalizacji ogólnospławnej sieć kanalizacji sanitarnej >40 10,39 8,559 21 – 40 11,79 19,040 11 - 20 7,30 6,048 6 - 10 3,82 2,294 1-5 1,40 78,159 Razem długość 34,70 114,100 Źródło: MPGK Sp. z o.o. w Jaśle Siecią kanalizacji ogólnospławnej objęte jest przede wszystkim śródmieście Jasła (na powierzchni około 200 ha) oraz częściowo osiedla peryferyjne miasta. Osiedla na obrzeżach miasta objęte są siecią kanalizacji sanitarnej, która włączona jest do kanalizacji ogólnospławnej miejskiej odprowadzającej ścieki do oczyszczalni. Sieć kanalizacji ogólnospławnej wykonana jest z betonu, sieć kanalizacji sanitarnej to przede wszystkim kanały z PVC (86%). Na sieci kanalizacji ogólnospławnej zlokalizowane są 4 przelewy burzowe. W okresach intensywnych opadów atmosferycznych, nadmiar rozcieńczonych ścieków ogólnospławnych poprzez przelewy burzowe zrzucany jest do rzeki Jasiołki. Na sieci kanalizacyjnej pracuje 17 pompowni ścieków o wydajności 4 – 60 l/s. W obszarze zlewni sieci kanalizacyjnej administrowanej przez MPGK w Jaśle znajdują się 4 zakładowe podczyszczalnie ścieków, skąd ścieki odprowadzane są do kanalizacji miejskiej. Ilość ścieków dostarczanych do oczyszczalni przez poszczególnych użytkowników systemu kanalizacyjnego w roku 2004 przedstawia poniższe zestawienie. 96 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Tabela 25 Ilość ścieków dostarczanych do oczyszczalni przez poszczególnych użytkowników systemu Ilość ścieków dostarczonych do oczyszczalni systemem kanalizacji Dane ze sprzedaży Infiltracja Sprzedaż i inne Gospodarstwa ścieków Przemysł Inne zwiększenia domowe razem m3 m3 m3 m3 m3 Rok 2004 852 489 305 430 237 669 1 395 588 3 298 952 Razem m3 4 694 540 Źródło: MPGK Sp. z o.o. w Jaśle Ścieki z systemu kanalizacyjnego miasta oczyszczane są w oczyszczalni ścieków zlokalizowanej w północno – zachodniej części miasta, na prawym brzegu Wisłoki, przy ulicy Krakowskiej. Wydajność projektowana oczyszczalni w porze suchej wynosi 20 000 m3/dobę, w porze deszczowej 72 000 m3/dobę, wydajność aktualna odpowiednio 15 600 m3/dobę i 75 000 m3/dobę. Ścieki dopływające do oczyszczalni po przepływie przez kratę rzadką, trafiają do zbiornika pompowni głównej, następnie do komory rozdziału i rozdzielone na dwa ciągi grawitacyjnie płyną przez cały układ oczyszczania. Ciąg oczyszczania mechanicznego składa się z zespołu krat, piaskowników wirowych oraz osadników wstępnych radialnych. Oczyszczanie biologiczne prowadzone jest metodą osadu czynnego z biologicznym usuwaniem fosforu. Jakość ścieków oczyszczonych w procesach technologicznych tej oczyszczalni spełnia wymogi jakości określone przepisami krajowymi i UE. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rzeka Wisłoka. Osady ściekowe (osad wstępny i nadmierny) oraz ewentualnie tłuszcze i inne ciała wyflotowane w osadnikach wstępnych poddawane są stabilizacji beztlenowej w komorach fermentacyjnych. Osad przefermentowany jest odwadniany na prasach taśmowych w stacji odwodnienia osadów. Osady ściekowe ustabilizowane w procesie fermentacji posiadają parametry pozwalające na zastosowanie ich w zakresie określonym ustawą o odpadach. Aktualnie osad z oczyszczalni ścieków wywożony jest do Kopalni i Zakładów Przetwórczych Siarki „Siarkopol” w Tarnobrzegu w celu rekultywacji szkód pogórniczych. W celu poszerzenia zakresu wykorzystania osadów i zwiększenia ich atrakcyjności, planuje się podjęcie działań polegających na ich dalszym przetwarzaniu, poprzez prowadzenie na bazie osadów plantacji wierzby wiciowej, która byłaby zlokalizowana na działkach położonych wokół oczyszczalni ścieków. 97 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 3.4.5.4. Gospodarka ściekowa w powiecie dębickim Gospodarka ściekowa w gminie Brzostek Siecią kanalizacji sanitarnej na terenie gminy Brzostek są objęte dwie miejscowości: Brzostek i Klecie. Łączna długość sieci wynosi ok. 30,8 km, z sieci korzysta 2012 osób tj. 15,1% wszystkich mieszkańców gminy (POŚ Powiatu Dębickiego). Tabela 26 System kanalizacyjny w Gminie Brzostek Proc.udział Liczba mieszkańców Liczba mieszkańców korzyst. z systemu do mieszkańców korzystających og. liczby mieszk. z systemu [%] Miejscowość Długość sieci kanaliz. bez przył. [km] Klecie 11,3 635 376 59 Brzostek 19,3 2 513 1 636 65 Gmina ogółem 30,6 13 279 2 012 15 Ścieki z tych miejscowości systemem kanalizacyjnym odprowadzane są do mechaniczno – biologicznej oczyszczalni ścieków w Kleciach. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rzeka Wisłoka. Przewiduje się modernizację i rozbudowę tej oczyszczalni. Mieszkańcy pozostałych miejscowości gromadzą produkowane ścieki w zbiornikach wybieralnych (szambach), okresowo opróżnianych. Poza oczyszczalnią w Kleciach na terenie gminy pracuje 3 oczyszczalnie ścieków: ¾ oczyszczalnia typu KOS przy aptece w Brzostku – przewidziana do likwidacji, ¾ oczyszczalnia typu KOS przy szkole w Brzostku – przewidziana do likwidacji, ¾ oczyszczalnia biologiczna przy szkole w Siedliskach Bogusz. Do roku 2010 gmina zamierza przekazać do eksploatacji nową oczyszczalnię ścieków w miejscowości Kamienica Dolna, która obsługiwałaby ok. 5 500 osób. Gospodarka ściekowa w gminie Żyraków Sieć kanalizacyjną w gminie Żyraków posiadają miejscowości Straszęcin, Zawierzbie, Wola Wielka i Korzeniów. Łączna długość sieci ma długość 25,8 km, a z kanalizacji korzystają 3254 osoby tj. 24,8% wszystkich mieszkańców. (POŚ Powiatu Dębickiego) 98 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Tabela 27 Sieć kanalizacji sanitarnej w gminie Żyraków Miejscowość Długość sieci [km] Liczba przyłączy Liczba osób korzystająca z sieci kanal. Liczba oczyszczalni ścieków Straszęcin 12,4 258 1 880 3 gminne + 4 prywatne Zawierzbie 5,6 124 594 1 Korzeniów 3,4 Wola Wielka 4,4 Gmina ogółem 25,8 27 409 188 592 3 254 1 9 Ścieki z gospodarstw indywidualnych, które nie są podłączone do sieci kanalizacyjnej, są gromadzone w wybieralnych zbiornikach i wywożone do oczyszczalni ścieków Dębicy. Szacuje się, że ok. 80% posesji ma w ten sposób uregulowaną gospodarkę wodno-ściekową. Pozostała część gospodarstw gromadzi ścieki w zbiornikach, które okresowo opróżnia, usuwając ścieki do rowów, cieków, na pola. Na terenie gminy znajdują się następujące oczyszczalnie ścieków: ¾ w Straszęcinie – oczyszczalnia ścieków typu SBR o przepustowości 450 m3/d, ¾ w Straszęcinie - oczyszczalnia ścieków typu „Wodnik–SBR–5” o przepust. 1,5 m3/d, ¾ w Zawierzbiu - oczyszczalnia ścieków typu SBR o przepust. 120 m3/d, ¾ w Korzeniowie – oczyszczalnia ścieków typu „Wodnik–SBR-15” o przepust.30 m3/d, ¾ pozostałe oczyszczalnie to oczyszczalnie przydomowe. Gmina planuje wyposażyć w sieć kanalizacyjną wszystkie miejscowości do roku 2010. Obecnie gmina przygotowywuje się do realizacji zadania budowy kanalizacji sanitarnej w miejscowościach Bobrowa, Góra Motyczna, Wiewiórka, Wola Żyrakowska, Żyraków, Wola Wielka, Zasów, Mokre, Nagoszyn oraz oczyszczalni ścieków w Miejscowości Wola Żyrakowska. Gospodarka ściekowa w gminie Czarna Na terenie gminy Czarna z sieci kanalizacji sanitarnej korzysta 3 781 osób tj. ok. 30,5% mieszkańców. Zorganizowane systemy kanalizacji sanitarnej posiadają miejscowości: Czarna, Golemki, Przyborów, Głowaczowa, Grabiny, Chotowa.(POŚ Powiatu Dębickiego). Łączna długość sieci kanalizacyjnej to 31,8 km. Do sieci podłączonych jest 421 obiektów. Na terenie gminy funkcjonują dwie oczyszczalnie ścieków w Czarnej i Głowaczowej. 99 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Gospodarka ściekowa w gminie Pilzno System kanalizacji sanitarnej posiada tylko część miasta Pilzno oraz DPS Parkosz. Długość eksploatowanej sieci wynosi 19,2 km, a długość przyłączy 5,5 km. Sieć kanalizacji sanitarnej w Pilźnie obejmuje okolice Rynku, osiedle 3Maja, osiedle przy ul. Witosa, Grottgera, Lwowska, Staszica, Kopernika, Węgierska, Podwale, Skarpy, Cicha, Paderewskiego,osiedle Pilźnionek, Żeromskiego, Kochanowskiego. Ogółem z sieci korzysta około 1 850 osób tj. 10,6% mieszkańców gminy. Ścieki z sieci kanalizacji odprowadzane są do Miejskiej Oczyszczalni ścieków w Pilźnie, zlokalizowanej przy ul. Paderewskiego. Oczyszczalnia obsługuje około 1700 osób, tj. około 42% mieszkańców Pilzna. Pozostali mieszkańcy gminy odprowadzają wyprodukowane ścieki do zbiorników wybieralnych (szamb), które są okresowo opróżniane. Surowe ścieki wywożone są na pola, łąki, odprowadzane do cieków i rowów, co wywiera szkodliwy wpływ na stan środowiska naturalnego. 3.4.5.5. Gospodarka ściekowa w powiecie gorlickim Gospodarka ściekowa w gminie Sękowa Gmina Sękowa jest skanalizowana w 62,2%. Łączna długość sieci kanalizacyjnej wynosi 27,1 km. Na terenie gminy funkcjonuje mechaniczno- biologiczna oczyszczalnia ścieków, która obsługuje 623 osób, oraz szkołę, przedszkole i urząd gminy – 520 osób. Oprócz tego na obszarze terenie gminy zbudowane jest 116 przydomowych oczyszczalni ścieków. Pozostała, skanalizowana część gminy podłączona jest do miejskiej oczyszczalni Gorlic. 3.4.5.6. Podsumowanie Podsumowując gospodarkę wodno – ściekową w omawianych gminach można powiedzieć, że: ¾ poza miastami Jasło, Pilzno, Jedlicze, oraz gminami Czarna i Żyraków, które posiadają zaawansowane systemy wodociągów większość gmin wiejskich korzysta ze studni kopanych (wody o zróżnicowanej , zwykle złej jakości), rzadko ze studni wierconych, niektóre wsie są zaopatrywane wodą dowożona beczkowozami. 100 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Szczególnie w okresach suszy (okresy lata i zimy) nasilają się trudności w zaopatrzeniu w wodę, ¾ wodociągi korzystają w większości z ujęć powierzchniowych, i wymagają uzdatniania przed podaniem do sieci, ¾ zaopatrzenie ludności (w szczególności zamieszkującej tereny wsi) w dobrej jakości wodę pitną jest jednym z podstawowych zadań gmin Związku, ¾ budowa sieci kanalizacji sanitarnej ma kluczowe znaczenie dla stanu środowiska naturalnego obszaru Związku Gmin. Większość obszaru nie posiada sieci kanalizacyjnej, lub prace dopiero trwają i posiadają różny stopień zaawansowania. Najbardziej rozwiniętą sieć kanalizacji zakończoną sprawną oczyszczalnią mają miasta Jasło i Pilzno, korzystnie wśród gmin wiejskich wyróżnia się gmina Sękowa (62% mieszkańców objętych jest siecią kanalizacyjną), ale większość gmin nie posiada wcale kanalizacji, a ścieki sanitarne gromadzone są w nieszczelnych zbiornikach wybieralnych (szamba), zanieczyszczają grunty, wody podziemne i powierzchniowe, ¾ budowa sieci kanalizacyjnej wraz z zapewnieniem właściwego oczyszczania ścieków przed odprowadzeniem do wód powierzchniowych jest kluczowym zagadnieniem, którego rozwiązanie stanowić będzie prawdziwy skok cywilizacyjny dla mieszkańców przedmiotowego obszaru, ¾ zaopatrzenie ludności (w szczególności zamieszkującej tereny wsi) w dobrej jakości wodę pitną jest jednym z podstawowych zadań gmin Związku. 3.5. Przyroda 3.5.1. Wprowadzenie Omawiane gminy położone są na terenie należącym do prowincji geograficznej Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem. Do podprowincji Zewnętrzne Karpaty Zachodnie, makroregionu Beskidy Środkowe należy mezoregion Beskid Niski, a makroregionu Pogórza Środkowobeskidzkiego należą mezoregiony: Pogórze Jasielskie, obniżenie Gorlickie, Kotlina Jasielsko-Krośnieńska, Pogórze Strzyżowskie, Pogórze Ciężkowickie. Do podprowincji Północne Podkarpacie, makroregionu Kotlina Sandomierska należą mezoregiony: Płaskowyż Tarnowski, Płaskowyż Kolbuszowski, Dolina Dolnej Wisłoki. 101 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Bogate i urozmaicone formy ukształtowania terenu pokryte są wielowiekowymi kompleksami leśnymi, które występują na grzbietach i zboczach wzniesień. Doliny Wisłoki i jej dopływów są zazwyczaj bezleśne, ale bogate w różne formy roślinności niskiej. Połączenie tych rozmaitych form tworzy niepowtarzalny, piękny krajobraz. Na przedmiotowym terenie występują liczne obszary chronione ustawą „O ochronie przyrody”. Zestawienie obszarów chronionych na terenie poszczególnych gmin przedstawia poniższa Tabela. 102 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Tabela 28 Obszary chronione na terenie gmin Obszary chronione na terenie gmin Parki Narodowe Magurski Park Narodowy (MPN) Parki Krajobrazowe Park Krajobrazowy Pasma Brzanki (PKPB) Czarnorzecko-Strzyżowski Park Krajobrazowy (Cz-SPK) Jaśliski Park Krajobrazowy (JPK) Obszary Chronionego Krajobrazu Obszar Chronionego Krajobrazu Beskidu Niskiego (OChKBN) Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Strzyżowskiego (OChKPS) Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego (OChKPC) Jastrzębsko-Zdżarski Obszar Chronionego Krajobrazu (J-ZOChK) Gmina Procent Pow. pow. Całkowita gminy gminy na powierzchnia na terenie gminy terenie MPN MPN [ha] [ha] Krempna 20 358 12746 Nowy Żmigród 10 454 Osiek Jasielski Dębowiec Procent Procent Procent Procent pow. pow. pow. pow. gminy na gminy na gminy na gminy na terenie terenie terenie terenie OChKBN PKPB OChKPC Cz-SPK Procent pow. gminy na terenie OChKPS Procent pow. Pow. gminy na Rezerwat rezerwatu terenie przyrody JZOChK [%] [%] [%] [%] [%] [%] 62,61 b.d. 0 0 0 0 0 1069 10,23 b.d. 0 0 0 0 0 6 047 771 12,75 b.d. 0 0 0 0 0 8 581 729 8,50 b.d. 0 0 0 0 0 Sękowa 19 475 1169 6,00 0 0 0 0 0 0 Tarnowiec 6 310 0 0 0 0 0 0 0 0 Jedlicze miasto 1 060 0 0 0 0 0 0 0 0 Jedlicz gmina 4 761 0 0 0 0 0 0 0 0 Jasło miasto 3 665 0 0 0 0 0 0 0 0 Jasło gmina 9 310 0 0 0 0 0 0 0 0 Kołaczyce 6 011 0 0 0 0 0 0 0 0 Skołyszyn 6 652 0 0 0 0 0 0 0 0 Brzyska 4 513 0 0 0 b.d. b.d. 0 0 0 52,3 (6 421 ha) [ha] Kornuty 3,23 Golesz 27,45 0 Kamera 38,01 Brzostek 12 262 0 0 0 0 0 9,22 (1 131 ha) Pilzno 16 590 0 0 0 0 b.d. 0 b.d. b.d. Słotwina 3,3 Czarna 14 704 0 0 0 0 0 0 0 b.d. Torfy 11,66 Żyraków 11 029 0 0 0 0 0 0 0 0 Chorkówka 7 762 0 0 0 0 0 0 0 0 103 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 3.5.2. Stan zasobów przyrody 3.5.2.1. Obszary i obiekty chronione Magurski Park Narodowy4 Magurski Park Narodowy został powołany do życia Rozporządzeniem Rady Ministrów z 24 listopada 1994r. (Dz.U.Nr 126 poz.618) jako szósty park narodowy na terenie polskich Karpat i rozpoczął swą działalność z dniem 1 stycznia 1995r. Powierzchnia Parku wynosi 19 439 ha z czego 89,7 % znajduje się na terenie woj. podkarpackiego (gminy Krempna, Dukla, Nowy Żmigród, Osiek Jasielski, Dębowiec), a pozostałe 10,3 % na terenie woj. Małopolskiego (gminy Sękowa i Lipinki). Otulina Parku ma powierzchnię 22 967 ha. MPN od zachodu graniczy z Obszarem Chronionego Krajobrazu na terenie dawnego województwa nowosądeckiego, od wschodu z Obszarem Chronionego Krajobrazu Beskidu Niskiego oraz Jaśliskim Parkiem Krajobrazowym. Najwyższe pasmo Parku - Magura Wątkowska, osiąga wysokości: Wątkowa 847 m n.p.m., Magura 846 m n.p.m., Kornuty 830 m n.p.m.). Deniwelacje wynoszą powyżej 400 m. Najniższy punkt terenu 330 m n.p.m. w dolinie Wisłoki k. Myscowej. MPN zajmuje fragment Beskidu Niskiego o najbardziej typowym dla tego pasma krajobrazie gór niskich i średnich. Ochroną objęto pasmo Magury Wątkowskiej i tereny leżące na południe i południowy wschód od niego. Osią Parku, dzielącą go na część północną i południową jest rzeka Wisłoka. Magurski Park Narodowy ma charakter typowo leśny ponieważ aż 95 % powierzchni pokrywają lasy. Pozostałe 5 % przypada na łąki i pastwiska. Wspaniałe, dobrze zachowane drzewostany bukowe i jodłowe zachwycają rozmiarami drzew i ich dobrą kondycją (w pewnych rejonach zapas na 1 ha dochodzi do 720 m3grubizny), natomiast ekosystemy nieleśne urzekają swą kolorystyką, bogactwem gatunków, a szczególnie tych najcenniejszych - rzadkich i chronionych. Na terenie Parku opisano dwa piętra roślinne - piętro pogórza (do 530 m n.p.m.) z fragmentami grądu, olszynki karpackiej i olszynki bagiennej oraz wielogatunkowymi łęgami. Na trenach otwartych w tym piętrze występują łąki kośne, pastwiska żyzne i ubogie, łąki wilgotne i torfowiska niskie. W reglu dolnym (powyżej 530 m n.p.m.) króluje żyzna buczyna karpacka, odnajdujemy tu również płaty kwaśnych buczyn i nieliczne jaworzyny. 4 W oparciu o tekst Joanny Pawelec; MPN 104 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Na terenie Magurskiego Parku Narodowego swoją ostoję posiada szereg gatunków fauny dolnoreglowej i podgórskiej. Leśne ostępy magurskie wyróżniają się w całym Beskidzie Niskim bogatymi populacjami dużych kręgowców puszczańskich. Żyje tu 55 gatunki ssaków, m.in. niedźwiedź, wilk, borsuk, ryś, żbik. Najstarszą w polskich Karpatach ostoję posiada tutaj łoś. Introdukowane w latach osiemdziesiątych bobry mają już 6 stanowisk. W „Polskiej czerwonej księdze zwierząt” znajduje się 10 gatunków ssaków odnotowanych na terenie Magurskiego Parku Narodowego. Badania awifauny potwierdziły występowanie 115 ptaków lęgowych. 7 gatunków ma swoje miejsce w „Polskiej czerwonej księdze zwierząt”. Są to: orzeł przedni, włochatka, sóweczka, puszczyk uralski, dzięcioł białogrzbiety i trójpalczasty oraz orlik krzykliwy uznany za symbol Parku. Na terenie MPN gnieździ się ok. 46 par orlika krzykliwego i jest to jedno z największych zagęszczeń w Polsce. Na wzmiankę zasługuje fakt, iż w Parku jest najwyższa w Europie liczebność myszołowa. Ichtiofauna reprezentowana jest przez 12 gat. ryb. Wśród podanych gatunków 4 są prawnie chronione (strzebla potokowa, głowacz pręgopłetwy, śliz, piekielnica), a głowacz pręgopłetwy i piekielnica umieszczone są dodatkowo w „Polskiej czerwonej księdze zwierząt”. Park i jego otulina są również miejscem bytowania płazów (10 gatunków) i gadów (6 gatunków). W „Polskiej czerwonej księdze zwierząt” swe miejsce znalazły z płazów – traszka karpacka i grzebieniasta, a z gadów gniewosz plamisty Wstępne badania niektórych grup taksonomicznych bezkręgowców potwierdziły obecność ciekawych gatunków np. z motyli paź królowej, mieniak tęczowiec, z kózkowatych – nadobnicy alpejskiej i kozioroga bukowca, z modliszkowatych modliszki zwyczajnej. Największymi osobliwościami Magurskiego Parku Narodowego, które mogą charakteryzować ten piękny zakątek kraju jest występowanie prawie całego kompletu spośród dużych leśnych drapieżników i łanowo występujące populacje storczyków. Miłośnicy pięknego krajobrazu mogą nacieszyć oko kilkuset hektarowymi otwartymi przestrzeniami zajętymi przez łąki i wrzosowiska gdzie brak jakichkolwiek zabudowań. Magurski Park Narodowy prowadzi szeroką działalność edukacyjną w nowo otwartym Ośrodku Edukacyjnym wraz z Muzeum MPN w Krempnej oraz na ścieżkach przyrodniczych w terenie. 105 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Czarnorzecko - Strzyżowski Park Krajobrazowy Czarnorzecko-Strzyżowski Park Krajobrazowy obejmuje dwie jednostki fizyczno- geograficzne Pogórze Strzyżowskie i Pogórze Dynowskie. Część tego parku leży na terenie gminy Brzostek (Pogórze Strzyżowskie). Najwyższą kulminacją obszaru Parku jest szczyt Suchej Góry o wysokości 586 m n.p.m. Powierzchnia Parku wynosi 25.784 ha. W obrębie parku około 47,78% powierzchni zajmują lasy, 46,20% - grunty rolne, 0,86% - wody, 2,20% - tereny komunikacyjne oraz 2, 96% pozostałe tereny. Otulina Parku ma pow. 27.971 ha i chroni tylko część granicy Parku. W otulinie znajduje się rezerwat "Kamera". Użytkowanie ziemi w parku cechuje proporcjonalny udział powierzchniowy lasów (48%) i użytków rolniczych (46%), nadają one krajobrazowi Parku charakter leśno-rolniczy. Lasy zajmują głównie partie wierzchowinowe i wyższe partie stoków. W drzewostanach większy udział mają jodła i buk oraz sztucznie wprowadzona sosna, w mniejszym zaś stopniu dąb, grab, olsza czarna, olsza szara oraz brzoza, częściej spotykanym w lasów prywatnych. Z Parkiem graniczą Obszary Chronionego Krajobrazu: Brzóźniański, Hyżniańsko-Gwoźnicki i Pogórza Strzyżowskiego. W sieci ECONET-PL park znajduje się na terenie obszaru węzłowego oznaczeniu krajowym 32K. W europejskim banku danych CORINE biotopes teren ten figuruje jako ostoja przyrody nr 432 - "Pogórze Strzyżowsko-Dynowskie" (14.235 ha). Przewidywany dla Polski system ochrony przyrody Unii Europejskiej p.n. "NATURA 2000" rejestruje w tej ostoi występowanie rzadkich gatunków bezkręgowców, ryb, płazów, gadów, ssaków, ptaków oraz ich siedlisk. Ostoja objęta jest klasą 6-15 siedlisk ustanowionych Dyrektywą Siedliskową. Parki Krajobrazowe Tabela 29 Parki krajobrazowe Województwo: Jaśliski Park Krajobrazowy CzarnorzeckoStrzyżowski Park Krajobrazowy Park Krajobrazowy Pasma Brzanki Podkarpackie Podkarpackie Małopolskie, Podkarpackie Powiat: Jasielski, Krośnieński, Sanocki Gmina: Krempna Brzozowski, Dębicki, Krośnieński, Strzyżowski, Ropczycko-Sędziszowski Brzostek Rezerwaty w parku: 4 (pow. łączna: 1736,98 ha) 3 (pow. łączna: 169,02 ha) Nazwy rezerwatów: Wadernik, Modrzyna, Przełom Jasiołki, Źródliska Jasiołki Prządki, Herby, Góra Chełm Rezerwaty w otulinie: Kamera 106 Tarnowski, Dębicki, Jasielski Brzyska Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Powierzchnia: Jaśliski Park Krajobrazowy CzarnorzeckoStrzyżowski Park Krajobrazowy Park Krajobrazowy Pasma Brzanki 20911 ha (w tym: lasy: 54,7%, użytki rolne: 33%, wody: 1,2%) 25784 ha (w tym: lasy: 47,4%, użytki rolne: 41,2%, wody: 0,9%) 15278,2 ha (w tym: lasy: 35,79%, użytki rolne: 58,41%, wody: 0,4%) Pow. w poszczególnych województwach: 7325,7 + 7946 ha Powierzchnia otuliny: Opis obiektu: Krajobraz niskich gór o grzbietach pokrytych lasami, wśród których dominuje buczyna karpacka – pozostałość dawnej puszczy karpackiej. Doliny użytkowane rolniczo, z malowniczymi przełomami rzek i licznymi zabytkami. Cenny teren turystyczny. Park utworzony w 1992 r. dla ochrony górnego dorzecza Jasiołki i źródlisk Wisłoka we wschodnim przygranicznym pasie Beskidu Niskiego. Stwierdzono tu ok. 900 gat. roślin naczyniowych, w tym ok. 90 gat. górskich. Krajobraz ma charakter kulturowy z przewagą biocenoz naturalnych, lecz przekształconych przez człowieka. 33460 + OChK ha (w tym lasy: 12,5%) OChK ha (w tym lasy: n.d.%) Pogórza z grzbietami pokrytymi naturalnymi lasami z dominacją jodły i buka, niezwykle bogate florystycznie. Urozmaicona rzeźba terenu z pięknym przełomem Wisłoka (Brama Frysztacka) oraz kilka grup skałek piaskowcowych, w tym największe i najatrakcyjniejsze skałki pogórzy Karpat - Prządki. Liczne zabytkowe obiekty i założenia przestrzenne (m.in. ruiny zamku Odrzykoń); zabytki kultury materialnej oraz historyczne ślady wydobycia ropy naftowej oraz surowców skalnych. Urozmaicony i malowniczy krajobraz pasma pogórskiego (maks. wys. 534 m n.p.m.) o stromych stokach pociętych dolinami z pojedynczymi skałkami piaskowcowymi. Wśród zbiorowisk leśnych pokrywających pasmo, w znacznej części zbliżonych do naturalnych, dominują buczyny. Liczne cieki wodne, a sporadycznie torfowiska wysokie i przejściowe. Szereg rzadkich gatunków roślin. Wysokie walory turystyczne. Adres dyrekcji / zarządu: Zespół P. K. Pogórza w Tarnowie; 33-100 Tarnów, al.Solidarności 5; tel.: 014 627-42-72 Należy do: Zespół P. K. Pogórza Kategoria IUCN: CORINENATURA2000: Pozycja w sieci ECONET-PL: Rok utworzenia: Akt prawny: V 617 (Beskid niski) 432 (Pogórze StrzyżowskoDynowskie) nie 44M 32K 31K 1992 1993 1995 Rozporządzenia: nr 11 z dn. 16.03.1993 r. Rozporządzenie nr 20 z dn. Woj. Rzeszowskiego, 27.03.1992 r. Woj. nr 15 z dn. 7.04.1993 r. Woj. Krośnieńskiego, Krośnieńskiego nr 6 z 23.07.1993 r. Woj. Tarnowskiego 107 Rozporządzenia: Nr 12 z dn. 16.11.1995 r. Woj. Tarnowskiego. Nr 13 z 1995 r, poz. 136) Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Obszary Chronionego Krajobrazu Tabela 30 Obszary chronionego krajobrazu Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Strzyżowskiego Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego JastrzębskoZdżarski Obszar Chronionego Krajobrazu Obszar chronionego Krajobrazu Beskidu Niskiego Podkarpackie Podkarpackie Podkarpackie Podkarpackie Dębicki, Ropczycki Dębicki, Jasielski (część w małop.) 20094 ha (w tym: lasy: [b.d.]%, użytki rolne: [b.d.]%, wody: [b.d.]% 15056 ha (w tym: lasy: [b.d.]%, użytki rolne: [b.d.]%, wody: [b.d.]% 20329 ha (w tym: lasy: [b.d.]%, użytki rolne: [b.d.]%, wody: [b.d.]% 81962 ha (w tym: lasy: [b.d.]%, użytki rolne: [b.d.]%, wody: [b.d.]% [b.d.] (pow. łączna: [b.d.] ha), [b.d.] (pow. łączna: [b.d.] ha), [b.d.] (pow. łączna: [b.d.] ha), [b.d.] (pow. łączna: [b.d.] ha), [b.d.] [b.d.] [b.d.] [b.d.] [b.d.] [b.d.] [b.d.] [b.d.] utw. jako Strzyżowsko Sędziszowski OChK (IOŚ) o pow. 14.630,33 ha [b.d.] [b.d.] [b.d.] OChK podlega: [b.d.] [b.d.] [b.d.] [b.d.] Rok utworzenia: 1992 1996 1996 1991 Województwo: Powiat: Powierzchnia: Rezerwaty na terenie OChK: Liczba pomników przyrody: Pozycja w sieci ECONET-PL Opis obiektu: Akt prawny: Rozporządzenie Nr 35/1992 Woj. Rzeszowskiego; Dz. Urz. Woj. Rzeszowskiego 7/1992, poz.74 z dn.30.07.92 Mielecki, Dębicki, Sanocki, Krośnieński, Tarnowski (w małop.) Jasielski Roz. Woj. Roz. Woj. Tarnowskiego Nr Roz. Woj. Tarnowskiego Nr 23/1996 z dn. Krośnieńskiego Nr 2; 23/1996 z dn. 28.08.1996 r.; Dz. 28.08.1996, Dz. Urz. Dz. Urz. Woj. Urz. Woj. Krośnieńskiego Woj. Tarnowskiego Tarnowskiego 3/1991, poz.14 10/1996, poz. 60 z dn. 10/1996, poz. 60 z dn. 6.09.1996 6.09.1996 108 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Rezerwaty Przyrody Tabela 31 Rezerwaty przyrody Rezerwat Kamera Rezerwat Przyrody Golesz Rezerwat Przyrody Kornuty Rezerwat Przyrody Słotwina Rezerwat Przyrody Torfy Podkarpackie Podkarpackie Małopolskie Podkarpackie Podkarpackie Powiat: Dębicki Jaśliski Gorlicki Dębicki dębicki Gmina: Brzostek Kołaczyce Sękowa Pilzno Czarna Tarnowska florystyczno – leśny Krajobrazowy przyrody nieożywionej Florystyczny florystyczny częściowa Częściowa Częściowa Częściowa ścisła 38.01 ha 27.45 ha 3.23 ha 3.3 ha 11.66 ha Naturalne stanowisko paproci - pióropusznika strusiego rosnącego w zbiorowisku łęgowym występującym wzdłuż potoku Torfowisko przejściowe z rosiczką okrągłolistną i innymi gatunkami roślin związanych z biotopem torfowiska i boru bagiennego - - 1987 1987 Województwo: Typ rezerwatu: Rodzaj ochrony: Powierzchnia: Przedmiot ochrony: Pozycja w sieci ECONET-PL Rezerwat w otulinie Magurskiego Parku Narodowego na zachodnich Rezerwat położony zboczach Magury Wątkowskiej na gruntach wsi chroniący Krajowice, naturalne utworzony dla ochrony wychodni zbiorowisko leśne karpackiego regla skał z piaskowca dolnego, tj. Kompleks leśny ze ciężkowickiego buczynę karpacką wraz z lasem stanowiskiem oraz wychodnie grądowym i kłokoczki piaskowców południowej oraz stanowiskami magurskich w rzadkich i zbiorowiskiem postaci skałek chronionych żyznej buczyny gatunków roślin w („ostańców) o wys. karpackiej z do 20 m o runie. W wieloma urozmaiconych rezerwacie gatunkami roślin znajdują się też górskich i kształtach. Jedno z największych i zabytki kultury chronionych najbardziej ślady wczesnośredniowi urozmaicone ecznego grodziska krajobrazowo skalne osuwisko w oraz ruiny średniowiecznego Polsce. zamku obronnego. Stanowisko (nieznanego pochodzenia i prawdopodobnie zanikłe) Pinus x rhaetica. (JM) - Na terenie: CzarnorzeckoStrzyżowski PK otulina Rok utworzenia: 1995 71k 44M Magurski PN otulina 2001 109 1953 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Akt prawny: Zarządz. MOŚZNiL z 25.01.1995; MP. 5/1995, poz. 82 Rozporz. nr 268/00 Wojewody Zarządz. ML z Podkarpackiego z 30.09.1953; MP. dn. 22.12.2000 r. A-97/1953, poz. (Dz. Urz. Woj. 135, zm. MP. Podkarpackiego nr 45/1964, poz. 221 87 z 2000 r., poz. 934) Zarządz. MOŚiZN Zarządz. MOŚiZN z 12.08.1987; MP. z 12.08.1987; MP. 28/1987, poz. 222 28/1987, poz. 222 Projektowane rezerwaty Rezerwat „Dęborzyn” obejmujący część miejscowości Przeczyca w gminie Brzostek. Pomniki przyrody Gmina Jasło Tabela 32 Pomniki przyrody w gminie Jasło Data Utworzenia Rozporządzenie Obiekt Brzyście 1990 Dz. Urz. Woj. Krośnieńskiego Nr 27/90 poz. Dąb szypułkowy Trzcinica 1990 Dz. Urz. Woj. Krośnieńskiego Nr 27/90 poz. Dąb szypułkowy 2 szt. Zimna Woda 1990 Dz. Urz. Woj. Krośnieńskiego Nr 27/90 poz. Klon jawor Zimna Woda 1990 Dz. Urz. Woj. Krośnieńskiego Nr 27/90 poz. Dąb szypułkowy 8 szt. 10.04.1992 Dz. Urz. Woj. Krośnieńskiego Nr 7 poz. 49 Topola czarna Miejscowość Żółków Położenie Park Wiejski Miasto Jasło Tabela 33 Pomniki przyrody w mieście Jasło Data Utworzenia Rozporządzenie Obiekt Położenie Jasło b.d. b.d. Topola czarna 3 szt. obw. cm 450, 465, 420 ul. Kościuszki Jasło b.d. b.d. Dąb szypułkowy 2 szt. obw. cm 500, 420 ul. Gajowa Jasło b.d. b.d. Robinia akacjowa ul. Św. Jana z Dukli Jasło b.d. b.d. Wiąz górski obw. cm 235 Szkoła Podstawowa nr 2 ul. Koralewskiego 9 Jasło b.d. b.d. Lipa drobnolistna obw. cm 495 ul. Kaczorowy Miejscowość 110 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Gmina Jedlicze Tabela 34 Pomniki przyrody w gminie Jedlicze Miejscowość Jedlicze Jedlicze Data Utworzenia Rozporządzenie Obiekt Położenie 10.XI.1979 Dz. Urz. Woj. Krośnieńskiego Nr 3/80 poz. 31 Dz. Urz. Woj. Krośnieńskiego Nr 4/84 poz. 15 Dąb szypułkowy 8 szt. Park przy LO 10.VI.1980 Dz. Urz. Woj. Krośnieńskiego Nr 3/80 poz. 31 Dz. Urz. Woj. Krośnieńskiego Nr 4/84 poz. 15 Lipa drobnolistna Park przy LO Uchwała Rady Miejskiej w Jedliczu nr XXXV/346/2001 Uchwała Rady Miejskiej w Jedliczu nr XXXVI/354/2001 Lipa drobnolistna 2 szt. Dąb szypułkowy 19 szt. Czereśnia ptasia Działka gminna nr ew.1153 Dz. Urz. Woj. Podkarpackiego z dn. 30.I.2003 Nr 8, poz. 168 Uchwała Rady Miejskiej w Jedliczu nr IV/45/2003 Lipa drobnolistna 5 szt. Dąb szypułkowy Działka gminna nr ew. 719/1, 717 Obiekt Położenie 31.VIII.2001 Moderówka 10.X.2001 Jaszczew 24.I.2003 Gmina Pilzno Tabela 35 Pomniki przyrody w gminie Pilzno Miejscowość Data Utworzenia Rozporządz. Przy drodze w Lipinach Lipiny 1987.02.26 Lipiny 1987.02.26 Zarz. Woj. Tarn. Nr 2/87 Dąb szypułkowy Posesja prywatna nr 79 Parkosz 1987.02.26 Zarz. Woj. Tarn. Nr 2/87 Dąb szypułkowy- 4 szt. Zabytkowy park Dobrków 1987.02.26 Zarz. Woj. Tarn. Nr 2/87 Dąb szypułkowy Posesja prywatna nr 23 Pilzno 1987.02.26 Zarz. Woj. Tarn. Nr 2/87 Dąb szypułkowy 2 szt. Ogród OO. Karmelitów Pilzno 1987.02.26 Zarz. Woj. Tarn. Nr 2/87 Dąb szypułkowy 2 szt. Ogród OO. Karmelitów Pilzno 1987.02.26 Zarz. Woj. Tarn. Nr 2/87 Dąb szypułkowy Ogród OO. Karmelitów Pilzno 06.04.87 Zarz. Woj. Tarn. Nr 4/87 Bluszcz pospolity kwitnący Leśnictwo Jaworze D. oddz. 112b, 129d, 134c, Gębiczyna 16.01.96 Rozporz. Woj. Tarn. 2/96 Klon zwyczajny Przy drodze do Jaworza G. Gębiczyna 16.01.96 Rozporz. Woj. Tarn. 2/96 Klon jawor; Lipa szerokolistna Przy kapliczce obok SP Rozporz. Woj. Tarn. 13/95 Aleja Lipowa- 12 szt. 111 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Pilzno 16.01.96 Rozporz. Woj. Tarn. 2/96 Dąb szypułkowy 2 szt. Teren posesji prywatnej Podlesie Machowskie 12.08.87 Zarz. Min. O.S.Z.N.i L. Nr 39 Rezerwat Słotwina Oddz. 177; ob. Jastrz.OCHK Strzegocice 07.01.97 Rozporz. Woj. Tarn. Nr 62/97 Głaz polodowcowygranitowy Na terenie zakładu eksploatacji kruszywa Strzegocice 07.01.97 Rozporz. Woj. Tarn. Nr 62/97 Głaz polodowcowygranitowy Na terenie zakładu eksploatacji kruszywa Parkosz 07.01.97 Rozporz. Woj. Tarn. Nr 62/97 Sosna pospolita Park Dom Pomocy Społecznej Dobrków 07.01.97 Rozporz. Woj. Tarn. Nr 62/97 Grupa drzew; dąb szypułkowy 1 szt., lipa drobnolistna 15 szt. Kościół Parafialny Lipiny 22.09.98 Rozporz. Woj. Tarn. Żywotnik Olbrzymi Zespół DworskoParkowy Lipiny 22.09.98 Rozporz. Woj. 49/98 Jesion wyniosły Zespół DworskoParkowy Lipiny 22.09.98 Rozporz. Woj. 49/98 Lipa drobnolistna Zespół DworskoParkowy Lipiny 22.09.98 Rozporz. Woj. 49/98 Grab pospolity Zespół DworskoParkowy Lipiny 22.09.98 Rozporz. Woj. 49/98 Lipa drobnolistna Zespół DworskoParkowy Lipiny 22.09.98 Rozporz. Woj. 49/98 Sosna wejmutka 10 szt. Zespół DworskoParkowy Rozporządzenie Obiekt Położenie Nr rej. woj. 64 Granitowy głaz narzutowy Dolina potoku Gmina Dębowiec Tabela 36 Pomniki przyrody w gminie Dębowiec Miejscowość Data Utworzenia Majscowa Gmina Tarnowiec Tabela 37 Pomniki przyrody w gminie Tarnowiec Data Utworzenia Rozporządzenie Obiekt Położenie Tarnowiec 1992 Dz. Urz. Woj. Krośnieńskiego Nr 7/92 Buk pospolity 3 szt. obw. cm 380, 345, 312 Park podworski Kuratorium Oświaty Tarnowiec 1992 Dz. Urz. Woj. Krośnieńskiego Nr 7/92 Dąb szypułkowy obw. cm 430 OZLP Krosno Miejscowość 112 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Gmina Nowy Żmigród Tabela 38 Pomniki przyrody w gminie Nowy Żmigród Data Utworzenia Rozporządzenie Obiekt Położenie b.d. b.d. Dąb szypułkowy 2 szt. Kościół parafialny Data Utworzenia Rozporządzenie Obiekt Położenie Święcany b.d. b.d. Dąb szypułkowy obw. cm 460 b.d. Święcany b.d. b.d. Dąb szypułkowy obw. cm 450 b.d. Święcany b.d. b.d. Dąb szypułkowy obw. cm 550 b.d. Święcany b.d. b.d. Dąb szypułkowy obw. cm 600 b.d. Święcany b.d. b.d. Dąb szypułkowy obw. cm 380 b.d. Święcany b.d. b.d. Dąb szypułkowy Obw. cm 460 b.d. Święcany b.d. b.d. Lipa drobnolistna Obw. cm 345 b.d. Święcany b.d. b.d. Lipa drobnolistna Obw. cm 300 b.d. Święcany b.d. b.d. Lipa drobnolistna obw. cm 240 b.d. Data Utworzenia Rozporządzenie Obiekt Położenie b.d. b.d. b.d. b.d. Miejscowość Nowy Żmigród Gmina Skołyszyn Tabela 39 Pomniki przyrody w gminie Skołyszyn Miejscowość Gmina Kołaczyce Tabela 40 Pomniki przyrody w gminie Kołaczyce Miejscowość Nawsie Kołaczyckie Bieździedza 113 Dąb szypułkowy Bluszcz pospolity b.d. Lasy państwowe Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Gmina Brzyska Tabela 41 Pomniki przyrody w gminie Brzyska Miejscowość Lipnica Dolna Data Utworzenia Rozporządzenie Obiekt Położenie b.d. Sosna wejmutka obw. 2,78 m Klon zwyczajny obw. 2,95 m Lipa drobnolistna obw. 3,75 m Lipa drobnolistna obw. 3,00 m Klon zwyczajny obw. 2,15 m Zespół DworskoParkowy w Lipnicy Dolnej 27.12.2001 Gmina Brzostek Tabela 42 Pomniki przyrody w gminie Brzostek Miejscowość Data Utworzenia Rozporządzenie Obiekt Położenie Januszkowice b.d. Nr rej. pomnika przyrody : 70 Dąb szypułkowy obw. cm 1008 Pas drogowy przy drodze gminnej Bączałka Kamienica Górna b.d. Nr rej. pomnika przyrody : 189 Pomnik przyrody nieożywionej Posesja prywatna Gmina Żyraków Tabela 43 Pomniki przyrody w gminie Żyraków Data Utworzenia Rozporządzenie Obiekt Korzeniów b.d. Rozporz. Woj. Tarn. 2/87 Dąb szypułkowy Korzeniów b.d. Zarz. Woj. Tarn. Nr 2/87 Dąb szypułkowy Korzeniów b.d. Zarz. Woj. Tarn. Nr 2/87 Dąb szypułkowy Korzeniów b.d. Zarz. Woj. Tarn. Nr 2/87 Dąb szypułkowy Korzeniów b.d. Zarz. Woj. Tarn. Nr 2/87 Dąb szypułkowy Starszęcin 14.08.2002 Starszęcin 14.08.2002 Miejscowość Wola Wielka Żyraków Uchw. Rady. Gm. Żyraków Nr. XXXVII/330/02 Uchw. Rady. Gm. Żyraków Nr. XXXVII/330/02 Przy drodze lokalnej wł. Skarbu Państwa Posesja prywatna P. Łączak nr 35 w Korzeniowie Nad potokiem na posesji P. Józefa Rębisza zam. Korzeniów Posesja prywatna P. Ludwika Kukułki Na tzw. ŁAPISZU, posesja P. Anny Kania Dąb szypułkowy Cmentarz parafialny w Straszęcinie Lipa drobnolistna forma dwupienna Cmentarz parafialny w Straszęcinie b.d. Zarz. Woj. Tarn. Nr 2/87 Dąb szypułkowy 14.08.2002 Uchw. Rady. Gm. Żyraków Nr. XXXVII/330/02 Dąb szypułkowy 114 Położenie Na posesji P. Koziara, Wola Wielka 57 Teren przycmentarny w Żyrakowie Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Gmina Chorkówka Tabela 44 Pomniki przyrody w gminie Chorkówka Data Utworzenia Rozporządzenie Obiekt Położenie Zręcin bd bd Lipa szerokolistna obw. cm 325 Zręcin Zręcin bd bd Kobylany bd bd Kobylany bd bd Miejscowość Dąb szypułkowy obw. cm 450 Dęby szypułokowe 11 szt obw. cm 250-680 Lipa szerokolistna obw. cm 430 Zręcin Kobylany Kobylany Z pozostałych gmin brak danych Zabytkowe Parki Gmina Żyraków Korzeniów Zespół dworsko – parkowy z początku XIX w. o obszarze ok.17 ha wpisany pod numerem A-213 Park krajobrazowy z ok. XVIII w. wpisany pod nr A-213 Nagoszyn Zabytkowy drzewostan przy kościele parafialnym pw. Św. Antoniego Padewskiego wpisany pod nr ew. A-315 Straszęcin Zespół dworsko – parkowy z końca XVIII w., wpisany pod nr A-42 Zasów Zespół dworsko – parkowy z końca XVIII w. o pow. 11,5 ha, wpisany pod nr A-199 Zabytkowy drzewostan przy kościele parafialnym pw. Św. Stanisława Biskupa i Męczennika wpisany do rejestru pod nr A-427 Żyraków Zespół dworsko – parkowy z przełomu XIX w., wpisany pod nr A-87 o pow. 2 ha Żyraków Pozostałość zespołu dworsko-parkowego Gmina Brzostek Klecie Zespół dworsko-parkowy początek XIX w. Januszkowice Zespół dworsko-parkowy druga połowa XVIII w. Siedliska-Bogusz Resztki parku z końca XVIII w. Smarżowa Zespół dworsko-parkowy z końca XIX w. 115 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Zawadka Brzostecka Dwór i resztki parku z końca XVIII w. Przeczyca Dwór i resztki parku z końca XVIII – XIX w. Głobikówka Resztki zabudowań dworskich i resztki parku z końca XIX w. Gmina Brzyska Brzyska Zespół pałacowo-parkowy wpisany pod rejestrem A – 327 Lipnica Dolna Zespół dworsko-parkowy z XVIII – XIX w. Gmina Nowy Żmigród Nowy Żmigród Zespół parkowy pow. 2,50 ha, wpisany pod rejestrem A – 3347 Makowiska Zespół parkowy pow. 3,80 ha, wpisany pod rejestrem A – 105/86 Gmina Jedlicze Potok Park, wpisany pod rejestrem A – 353/96 Żarnowiec Zespół dworsko-parkowy Decyzja Konserwatora Zabytków Jedlicze Zespół dworsko-parkowy Decyzja Konserwatora Zabytków Gmina Dębowiec Dębowiec Zespół dworski Gmina Tarnowiec Czy obiekty zabytkowe brak danych Tarnowiec Park podworski Tarnowiec Drzewostan po byłym kościele Brzezówka Drzewa na terenie byłego folwarku Glinicznik Drzewa na terenie byłego folwarku Łubno Szlacheckie Park podworski Gmina Chorkówka Kobylany Zespół dworsko-parkowy, wpisany pod rejestrem A-24/2000 Parki nie zabytkowe Miasto Jasło Tereny zieleni miejskiej ogólnodostępne i osiedlowe Park miejski liczba 1, pow. 2,0 ha Zieleńce liczba 13 pow. 6,9 ha 116 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Zieleń uliczna pow. 3,2 ha Tereny zieleni osiedlowej pow. 2,8 ha Powierzchnia ogrodów działkowych pow. 33,11 ha Gmina Jedlicze Wieś Długie - pow. 2,0 ha zespół dworsko – parkowy Tereny zieleni miejskiej ogólnodostępne i osiedlowe Zieleńce liczba 1 pow. 0,15 ha Powierzchnia ogrodów działkowych pow. 5,0 ha Gmina Chorkówka Sulistrowa park podworski Żeglce park podworski Zręcin park podworski Z pozostałych gmin brak danych, lub brak obiektów. Projektowane Użytki Ekologiczne Miasto Jasło Stawy w Sobinowie Łęg w Kaczorowach Podzamcze Starorzecze Jasiołki 3.5.2.2. Świat roślinny Zbiorowiska roślinne ekosystemów naturalnych i półnaturalnych Najlepiej poznana jest szata roślinna MPN, która obejmuje przede wszystkim naturalne klimaksowe zbiorowiska leśne piętra pogórza i regla dolnego oraz wtórną, półnaturalną roślinność nieleśną (łąki, pastwiska i wrzosowiska) wykształconą w wyniku działalności gospodarczej człowieka. Duży wpływ na obecną szatę roślinną Parku odegrało przymusowe wysiedlenie ludności łemkowskiej po II-ej wojnie światowej. Dawne obszary upraw rolnych i tereny wypasowe, zajmujące dna dolin oraz przyległe stoki ulegają powolnemu zarastaniu przez drzewa 117 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki i krzewy, podobnie jak i śródleśne polany w najwyższych partiach zboczy i wierzchowin, użytkowane niegdyś jako pastwiska. W MPN dominują zbiorowiska leśne (lesistość parku wynosi 88,8%). Na specjalną uwagę w MPN zasługują zbiorowiska nieleśne, które łącznie w Parku zajmują około 10%. Do bardzo interesujących należą naturalne zbiorowisko młaki niskoturzycowej Valeriano-Caricetum flavae z wełnianką szerokolistną Eriophorum latifolium, zajmujący niewielkie powierzchnie, ale bogaty w gatunki storczykowate (kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis kruszczyk błotny Epipactis palustris i b. rzadka kukułka krwista Dactylorhiza incarnata), a także rzadkie gatunki mchów, np. Dicranum bonjeanii, (gatunek narażony na wyginięcie). Do naturalnych i ginących zbiorowisk należy zbiorowisko wrześni Myricaria germanica i wierzby purpurowej Salix purpurea wykształcające się na żwirowiskach nadrzecznych Wisłoki (Rozstajne). Nie mniej interesujące są półnaturalne zbiorowiska antropogeniczne. Do najcenniejszych zbiorowisk półnaturalnych należy mezofilna łąka mieczykowo-mietlicowa GladioloAgrostietum, bogate w gatunki płaty murawy kserotermicznej Carlino-Dianthetum deltoidis z goryczuszką owłosioną Gentianella ciliata, goździkiem kropkowanym i zimowitem jesiennym Colchicum autumnale oraz wilgotna łąka ostrożeniowa Cirsietum rivularis caricetosum hartmanii z panującą turzycą Hartmana i ostrożeniem łąkowym; dwa ostatnie zbiorowiska roślinne znane są dotychczas tylko z Magurskiego PN. W związku ze zmianą sposobu użytkowania polan (zaniechanie wypasu owiec) w Karpatach Polskich w ostatnich dziesięcioleciach, zanika związana z tradycyjną gospodarką pasterską (wypas owiec i koszarzenie) łąka mieczykowo-mietlicowa Gladiolo-Agrostietum. To bogate w gatunki zbiorowisko łąkowe ulega stopniowej degradacji i wymaga specjalnych zabiegów ochrony czynnej. Zbiorowiska półnaturalne Parku są bogate florystycznie (390 gatunków roślin naczyniowych). Mają też decydujący wpływ na bioróżnorodność fauny Parku (ptaki drapieżne: orlik krzykliwy Aquilla pomarina, myszołów zwyczajny Buteo buteo, derkacz Crex crex). Interesujące są również zbiorowiska ruderalne związane z dawnym osadnictwem łemkowskim. Najbardziej interesujące jest tu ruderalne zbiorowisko chabra miękkowłosego Centaureetum mollis, opisane po raz pierwszy z obszaru MPN. Występuje tutaj powszechnie na cmentarzach, przy kapliczkach, krzyżach przydrożnych i na ruinach dawnych domostw. 118 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki W Beskidzie Niskim sadzony był często przez ludność łemkowską jako roślina ozdobna i przetrwał do dzisiaj jako świadek jej bytności na tym obszarze. Na terenie Czarnorzecko-Strzyżowskiego Park Krajobrazowego dominującym zespołem leśnym są różne postacie grądu Tilio-Carpinetum, w wariancie bukowym. W drzewostanach znaczący udział ma jodła Abies alba, płaty buczyny karpackiej występują rzadziej, zajmują lokalnie mniejsze powierzchnie na stromych zboczach o ekspozycji północnej oraz w chłodnych dnach głęboko wciętych potoków. Flora Flora MPN liczy (1999 r.) 759 gatunków roślin naczyniowych, 161 gat. mchów, 51 gat. wątrobowców, 51 gat. śluzowców i 463 gatunków grzybów wielkoowocnikowych. W skład flory roślin naczyniowych wchodzą różne grupy wysokościowe (np. gatunki górskie), siedliskowe (np. gatunki kserotermiczne) i geograficzne (charakterystyczne jest przenikanie się na tym terenie elementu wschodniego i zachodniego). Do ciekawszych gatunków roślin leśnych Magurskiego PN należą: podrzeń żebrowiec Blechnum spicant, języcznik zwyczajny Phyllitis scolopendrium , tojady Aconitum (t. dzióbaty A. variegatum i t. mołdawski A. moldavicum ), gnieźnik leśny Neottia nidus-avis i pokrzyk wilcza jagoda Atropa belladonna, a spośród krzewów, wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum i kłokoczka południowa Staphylea pinnata. W lasach na uwagę zasługuje flora śluzowców związana z butwiejącym drewnem i ściółką leśną, w tym dwa niezmiernie rzadkie gatunki Arcyria incarnata, Physarum lividum. Równie interesująca jest flora łąk i muraw ciepłolubnych z rzadkim goździkiem kosmatym Dianthus armeria, podkolanem białym Platanthera bifolia i pierwiosnkiem lekarskim Primula veris oraz flora żyznych, wypasanych i koszonych łąk z zimowitem jesiennym Colchicum autumnale i mieczykiem dachówkowatym Gladiolus imbricatus. Do bardzo rzadkich należą gatunki podmokłych łąk (młak), przede wszystkim storczyków (np. kukułka krwista Dactylorhiza incarnata) i bagien, np. rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia, na których również występuje rzadki wątrobowiec Marchantia aquatica. Głębokie i zacienione dna dolin rzecznych w Parku są biotopem licznych gatunków, z których najcenniejsze to pióropusznik strusi Matteucia struthiopteris i skrzyp olbrzymi Equisetum telamateia Tutaj, na spryskiwanych przez wodę progach skalnych i skałkach żyją również ciekawe wątrobowce, jak np. Bazzania triloba czy Cephalozia lammersiana. 119 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Gatunki górskie we florze roślin naczyniowych MPN stanowią ok. 10%, co jest wartością typową dla niewysokich pasm beskidzkich. Wśród mchów gatunki górskie stanowią 26% (42 gat.), natomiast związane z klimatem oceanicznym 10% (16 gat.), w tym zagrożony w skali kraju Hygroamblystegium fluviatile. Największy udział gatunków górskich stwierdzono wśród wątrobowców - 49%. Grzyby wielkoowocnikowe, będące liczną grupą reliktową puszczy karpackiej, stanowią (obok śluzowców) jeden z najbardziej zagrożonych składników flory Parku. Większość z nich należy do tzw. grzybów mikoryzowych, których stopniowy zanik notowany jest we wszystkich uprzemysłowionych krajach Europy. Około 1/4 flory tej grupy organizmów w MPN znajduje się na czerwonej liście gatunków rzadkich i ginących. Do najrzadszych należą gwiazdosz frędzelkowaty Geastrum fimbriatum, strocznica sosnowa Leucogryphana pinastri, pomarańczowiec błyszczący Pycnoporellus fulgens i szkieletnica różowawa Skeletocutis subcarinata. Spośród gatunków chronionych wymienić można soplówkę bukową Hericium coraloides i jodłową H. flagellum, purchawicę olbrzymią Langermannia gigantea, smardza wyniosłego i kulistogłowego Morchella elata i M. esculenta, sromotnika bezwstydnego Phallus impudicus i podgrzybka pasożytniczego Xerocomus parasiticus i in. Najbardziej interesująca jest gmatwica blaszkowa Daedaleopsis tricolor, dotychczas z Karpat podawana tylko z Bieszczadów. Na osobną wzmiankę zasługuje zjawisko rozprzestrzeniania się na terenie Parku nowo przybyłych roślin obcego pochodzenia, czyli kenofitów. Spośród nich wymienić należy barszcz Sosnowskiego Heracleum sosnovskii, niecierpka drobnokwiatowego Imtiens parviflora czy nawłoć późną Solidago serotina. Stwarzają one często zagrożenie dla gatunków rodzimych, wypierając je z ich naturalnych siedlisk. Rośliny chronione MPN Chronione rośliny naczyniowe i grzyby (wg stanu prawnego z 31. 12. 2000 r.) Rośliny (naczyniowe) objęte ochroną całkowitą * gatunki "specjalnej troski" wymagające monitoringu populacyjnego barwinek pospolity Vinca minor bluszcz pospolity Hedera helix buławnik mieczolistny Cephalanthera longifolia* buławnik wielkokwiatowy Cephalanthera damasonium* ciemiężyca zielona Veratrum lobelianum dziewięćsił bezłodygowy Carlina acaulis 120 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki gnidosz rozesłany Pedicularis sylvatica gnieźnik leśny Neottia nidus-avis goździk kosmaty Dianthus armeria gółka długoostrogowa Gymnadenia conopsea kłokoczka południowa Staphylea pinnata* kosatka kielichowa Tofieldia calyculata kruszczyk błotny Epipactis palustris kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine kukułka (Storczyk) bzowa Dactylorhiza sambucina* kukułka (Storczyk) Fuchsa Dactylorhiza fuchsii kukułka (Storczyk) krwista Dactylorhiza incarnata kukułka (Storczyk) plamista Dactylorhiza maculata kukułka (Storczyk) szerokolistna Dactylorhiza majalis lilia złotogłów Lilium martagon* listera jajowata Listera ovata listera sercowata Listera cordata lulecznica kraińska Scopolia carniolica* mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus omieg górski Doronicum austiacum parzydło leśne Aruncus sylvestris pióropusznik strusi Matteucia struthiopteris podkolan biały Platanthera bifolia podkolan zielonawy Platanthera chlorantha podrzeń żebrowiec Blechnum spicant pokrzyk wilcza jagoda Atropa belladonna rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia* skrzyp olbrzymi Equisetum telmateia storczyca kulista Traunsteinera globosa* storczyk męski Orchis mascula* storczyk samczy Orchis morio* śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis* tojad dzióbaty Aconitum variegatum* tojad mołdawski Aconitum moldavicum* wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum 121 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki widłak goździsty Lycopodium clavatum widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum widłak wroniec Huperzia selago zimowit jesienny Colchicum autumnale* żłobik koralowy Corallorhiza trifida Rośliny (naczyniowe) objęte ochroną częściową centuria pospolita Centaurium erythraea goryczka trojeściowa Gentiana asclepiadea kalina koralowa Viburnum opulus konwalia majowa Convallaria majalis kopytnik pospolity Asarum europaeum kruszyna pospolita Frangula alnus marzanka wonna Galium odoratum paprotka zwyczajna Polypodium vulgare pierwiosnek wyniosły Primula elatior Grzyby sromotnik bezwstydny Phallus impudicus szmaciak gałęzisty Sparassis crispa Mitka J. 2002, Dubiel. E., Stachurska A., Gawroński S. 1999. Na terenie Czarnorzecko-Strzyżowskiego Parku Krajobrazowego występowanie ponad 40 roślin objętych prawną ochroną gatunkową, wśród nich znajduje się pięć gatunków zagrożonych wyginięciem. Objęte całkowitą ochroną to m.in.: cis pospolity Taxus baccata, tojad mocny Aconitum firmum, wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum, skrzyp olbrzymi Equisetum telmateia, widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum, zimowit jesienny Colchicum autumnale, kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine, buławnik Cephalanthera longifolia, śnieżyca wiosenna Leucoium vernum, widłak wroniec Huperzia selago, bluszcz pospolity Hedera helix. Spośród chronionych grzybów występuje tu sromotnik bezwstydny Phallus impudicus. Gatunki roślin objęte ochroną częściową reprezentują na terenie Parku: paprotka zwyczajna Polypodium vulgare, pierwiosnka wyniosła Primula elatior oraz gatunki pospolite, jak: konwalia majowa Convallaria majalis, kopytnik pospolity Asarum europaeum, marzanka wonna Galium odoratum. 122 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Pięć gatunków chronionych roślin naczyniowych jest zagrożonych wyginięciem. Są to: buławnik wielkokwiatowy Cephalanthera damasonium (kategoria R), buławnik mieczolistny C. Longifolia (kategoria V), kukułka plamista Dactylorhiza maculata (kategoria V), żłobik koralowy Corallorhiza trifida (kategoria V), storczyk samczy Orchis morio (kategoria V). Flora roślin naczyniowych Pogórza Strzyżowskiego liczy 916 gatunków Towpasz K. 1987. Flora roślin naczyniowych Płaskowyżu Tarnowskiego liczy 1018 gatunków Wajda M. 1996 Flora roślin naczyniowych Pogórza Ciężkowickiegoliczy liczy 995 gatunków Kornaś J., Medwecka Kornaś A. Towpasz K. 1996. Flora roślin naczyniowych Dołów Jasielsko-Sanockich liczy 961 gatunków Oklejewicz K. 1993. Flora roślin naczyniowych użytku ekologicznego Stawy w Sobinowie liczy 187 gatunków Flora roślin naczyniowych użytku ekologicznego Łęg w Kaczorowach liczy 290 gatunków (w tym 4 gatunków podlegających ochronie prawnej) Flora roślin naczyniowych użytku ekologicznego Podzamcze liczy 334 gatunków (w tym 21 gatunków podlegających ochronie prawnej) Flora roślin naczyniowych użytku ekologicznego Starorzecze Jasiołki liczy 175 gatunków Regionalna czerwona lista gatunków zagrożonych Gminy Brzostek, opracowana przez P. Nabożnego. Wawrzyniec wilczełyko w Przeczycy (Zalesie), Kłokoczka południowa w rezerwacie „Kamera” koło Smarżowej oraz przy granicy gminy na wysokości Dęborzyna, Bluszcz pospolity na wysokości Dęborzyna przy granicy gminy, Storczyk (kukułka) szerokolistna Przeczyca, Podkolan biały – Przeczyca, Kruszczyk błotny Przeczyca, Natomiast rośliny objęte częściową ochroną to: Pierwiosnka wyniosła Przeczyca, Centuria pospolita Przeczyca, 123 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Za Paweł Nabożny. Rośliny chronione województwa tarnowskiego. Regionalna czerwona lista gatunków zagrożonych. Tarnów, lipiec 1997 roku (praca nie publikowana na prawach rękopisu). Na obszarze gminy Żyraków występują następujące rośliny chronione (zapisane na czerwonej liście): Widłak gożdzisty – Nagoszyn Ziemowit jesienny – Straszęcin Śniedek baldaszkowaty – Nagoszyn Storczyk (kukułka) krwista – Żyraków-Góra Motyczna Storczyk (kukułka) szerokolistna – Żyraków Podkolan Biały – Nagoszyn, Korzeniew, Wola Nagoszyńska Kruszczyk błotny – Straszęcin Listeria jajowata – Straszęcin Liczba gatunków w projektowanych użytkach ekologicznych Jasła przedstawiona jest w poniższej Tabeli Tabela 45 Liczba gatunków w projektowanych użytkach Użytek ekologiczny Rośliny naczyniowe 334 (21) ch. 187 Stawy w Sobniowie (3) 290 Łęg w Kaczorowach 175 Podzamcze Źródło: Mróz K., Wróbel D. 2001 i 2002 Starorzecze Jasiołki Mszaki Grzyby Porosty 22 43 3 12 5 3 27 7 26 10 4 2 Fauna Najlepiej zbadana też jest fauna Magurskiego Parku Narodowego, która ma charakter puszczański Znalazły tu ostoje przede wszystkim lokalne populacje niedźwiedzia brunatnego Ursus arctos, rysia Lynx lynx, żbika Felixs ilvestris i wilka Canis lupus .Wymienione zwierzęta należą na ogół do gatunków rzadkich. Bardzo często spotkać można jelenia karpackiego Cervus elaphusmontanus i sarnę Capreolus capreolus, oraz rzadziej dzika Sus 124 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki scrofa. Nad potokami występuje wydra Lutra oraz bóbr europejski Castor fiber, wprowadzony na te tereny pod koniec lat 80. Z ptaków należy odnotować przede wszystkim obecność drapieżników: orlika krzykliwego Aquilla pomarina (w herbie Parku) i nader częstego myszołowa zwyczajnego Buteo buteo, związanych z terenami otwartymi. Stosunkowo częsty jest trzmielojad Pernis apivorus. Z drapieżników nocnych szczególnie liczny jest w tej części Beskidu puszczyk uralski Strix uralensis , zasiedlający leśne biotopy Parku. Do rzadko spotykanych należy zaliczyć puchacza Bubo oraz orła przedniego Aquila chrysaetos - bardzo rzadkiego w skali kraju. Z innych gatunków ptaków wymienić należy bociana czarnego Ciconia nigra, orzechówkę Nucifraga caryocatacates, dzięcioła trójpalczastego Picoides tridactylus i derkacza Crex. Dość bogata, jak na pasmo karpackie, jest fauna płazów i gadów. Często spotkać można tu takie gatunki jak salamandrę plamistą Salamandra, traszkę górską Triturus alpestris i endemiczną traszkę karpacką T. montandoni, kumaka górskiego Bombina variegata, padalca Anguis fragilis, żmiję zygzakowatą Vipera bereus, rzadziej gniewosza Coronella austriaca. Fauna bezkręgowców, chociaż w dalszym ciągu słabo poznana, wykazuje szereg rzadkich i interesujących gatunków. Należą tu motyle: niepylak mnemozyna Parnassius mnemozyne i paź żeglarz Iphiclides podalirius , a z chrząszczy np. nadobnica alpejska Rosalia alpina i jelonek rogacz Lucanus cervus. Niektóre ryjkowce (np. Apion gracilipes, Polydrusus flavipes) należą do gatunków ciepłolubnych pochodzenia południowego, i podobnie jak niektóre gatunki flory, wskazują na holoceńską migrację elementów ciepłolubnych z południa na północne stoki Karpat wzdłuż niewysokich przełęczy Beskidu Niskiego. Fauna Parku jest najbogatsza w Beskidzie Niskim, stwierdzono tu występowanie ok. 44 gat. ssaków, ponad 135 gat. ptaków, w tym ok. 119 lęgowych (Wasilewski J 2003), 5 gat. gadów, 9 gat. płazów (Rafiński J., Babik 2003) i 12 gat. ryb Kukuła K. 2003. Z terenu Beskidu Niskiego odnotowano 102 gatunki motyli dziennych Witkowski Z., Kosior A., Płonka P. 2003. Z trenu MPN podano 64 gatunki pędrusi i 223 gatunki ryjkowców (chrząszcze) Petryszak B. 2003 Zwierzęta chronione MPN (wg stanu prawnego z 31.12.2000 r.) ¾ owady ¾ płazy ¾ gady 125 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ ptaki ¾ ssaki. Owady jelonek rogacz Lucanus cervus kozioróg bukowiec Cerambyx scopolii kozioróg dębosz Cerambyx cerdo nadobnica alpejska Rosalia alpina niepylak mnemozyna Parnassius mnemosyne paź królowej Papilio machaon Płazy salamandra plamista Salamandra rzekotka drzewna Hyla arborea Gady jaszczurka zwinka Lacerta aiglis jaszczurka żyworodna Lacerta vivipara zaskroniec Natrix żmija zygzakowata Vipera berus Ptaki (gatunki lęgowe -L) białorzytka Oenanthe oenanthe (L) błotniak łąkowy Circus pygarus błotniak stawowy Circus aeruginosus bocian biały Ciconia ciconia bocian czarny Ciconia nigra (L) bogatka Parus major (L) cierniówka Sylvia communis (L) czajka Vanellus vanellus czarnogłówka Parus montanus (L) czeczotka Carduelis flammea czubatka Parus cristatus (L) czyż Carduelis spinus (L) drozd obrożny Turdus torquatus (L) droździk Turdus iliacus dudek Upupa epos (L) dymówka Hirundo rustica (L) 126 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos (L) dzięcioł czarny Dryocopus martius (L) dzięcioł średni Dendrocopos medius (L) dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus (L) dzięcioł zielonosiwy Picus canus (L) dzięcioł zielony Picus viridis (L) dzięciołek Dendrocopos minor (L) dziwonia Carpodacus erythrinus (L) dzwoniec Carduelis chloris (L) gadożer Circaetus gallicus gajówka Sylvia borin (L) gawron Corvus frugilegus gąsiorek Lanius collurio (L) gil Pyrrhula pyrrhula (L) grubodziób Coccothraustes coccothraustes (L) jastrząb Accipiter gentilis (L) jemiołuszka Bombycilla garrulus jer Fringilla montifringilla jerzyk Apus apus (L) kawka Corvus monedula kląskawka Saxicola torquata (L) kobuz Falco subbuteo (L) kokoszka wodna Gallinula chloropus kopciuszek Phoenicurus ochruros (L) kos Turdus merula (L) kowalik Sitta europaea (L) krętogłów Jynx torquilla (L) krogulec Accipiter nisus (L) kruk Corvus corax (L) krzyżodziób świerkowy Loxia curvirostra (L) kukułka Cuculus canorus (L) kulczyk Serinus serinus (L) kuliczek Actitis hypoleucos (L) kwiczoł Turdus pilaris (L) 127 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki lelek kozodój Camprimulgus europeaus (L) lerka Lullula arborea łabędź niemy Cygnus olor łozówka Acrocephalus palustris (L) makolągwa Carduelis cannabina (L) mazurek Passer montanus (L) modraszka Parus caeruleus (L) muchołówka biełoszyja Ficedula albicollis (L) muchołówka mała Ficedula parva (L) muchołówka szara Muscicapa striata (L) muchołówka żałobna Ficedula hypoleuca (L) mysikrólik Regulus regulus (L) myszołów Buteo buteo myszołów włochaty Buteo lagopus oknówka Dekichon urbica (L) orlik krzykliwy Aquila pomarina (L) orzechówka Pyrrhocorax graculus (L) orzeł przedni Aquila chrysaetos paszkot Turdus viscivorus (L) pełzacz leśny Certhia familiaris(L) pełzacz ogrodowy Certhia brachydactyla (L) piecuszek Phylloscopus trochilus (L) piegża Sylvia curruca (L) pierwiosnek Phylloscopus collybita (L) pleszka Phoenicurus phoenicurus (L) pliszka górska Motacilla cirenea (L) pliszka siwa Motacilla alba (L) pliszka żółta Motacilla flava pluszcz Cinclus cinclus (L) pokląskwa Saxicola rubetra (L) pokrzywnica Prunella modularis (L) potrzeszcz Miliaria calandra potrzos Emberiza schoeniclus przepiórka Coturnix coturnix (L) 128 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki puchacz Bubo bubo pustułka Falco tinnunculus (L) puszczyk Strix aluco (L) puszczyk uralski Strix uralensis (L) raniuszek Aegithalos caudatus (L) remiz Remiz pendulinus rudzik Erithacus rubecula (L) samotnik Tringa ochropus sierpówka Streptopelia decaocto (L) siniak Columba oenas (L) skowronek Alauda arvensis (L) słowik szary Luscina luscina (L) sosnówka Parus ater (L) sowa uszata Asio otus (L) sójka Garrulus glandarius (L) sroka Pica pica (L) srokosz Lanius excubitor (L) strzyżyk Troglodytes troglodytes (L) szarytka Parus palustris (L) szczygieł Carduelis carduelis (L) szpak Sturnus vulgaris (L) śmieszka Larus ridibundus śpiewak Turdus philomelos (L) świergotek drzewny Anthus trivialis (L) świergotek łąkowy Anthus pratensis (L) świstunka Phylloscopus sibilatrix (L) trzcinniczek Acrocephalus scirpaceus trzmielojad Pernis apivorus (L) trznadel Emberiza citrinella (L) turkawka Streptopelia turtur (L) wilga Oriolus oriolus (L) wrona Corvus corone (L) wróbel Passer domesticus (L) zaganiacz Hippolais icterina (L) 129 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki zięba Fringilla coelebs (L) zimorodek Alcedo atthis (L) zniczek Regulus ignicapillus (L) żuraw Grus grus Ssaki bóbr europejski Castor fiber gronostaj Mustela erminea kret Talpa europaea łasica łaska Mustela nivalis niedźwiedź brunatny Ursus arctos popielica Glis glis ryś Felis lynx wiewiórka pospolita Sciurus vulgaris wilk Canis lupus wydra Lutra lutra żbik Felis silvestris Na terenie Czarnorzecko-Strzyżowskiego Park Krajobrazowego parku stwierdzono występowanie około 226 gatunków kręgowców, w tym: 36 gatunków ryb, 18 gatunków płazów, 6 gatunków gadów. Spośród odnotowanych taksonów 176 objęte jest prawną ochroną gatunkową. Liczne z nich umieszczone zostały w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (1992). Są to m.in.: traszka karpacka Triturus montandoni, bocian czarny Ciconia nigra, orlik krzykliwy Aquila pomarina, puchacz Bubo bubo, żołna Merops apiaster, wilk Canis lupus, wydra Lutra lutra i ryś Lynx lynx. Kurzyński J., Mielnicka B., Urban J. 2002 Dokładnie zostały zbadane ptaki Jasła w strefie miejskiej miasta (4,25 km2) stwierdzono 49 gatunków ptaków lęgowych Stój M., Dyczkowski J. 2002 Liczbę gatunków w projektowanych użytkach ekologicznych Jasła przedstawia poniższa Tabela 130 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Tabela 46 Liczba gatunków w projektowanych użytkach ekologicznych Użytek ekologiczny Ssaki Starorzecze Jasiołki 19 Stawy w Sobniowie Łęg w Kaczorowach Podzamcze 14 5 Ptaki 160 102 lęgowe 26 66 45 Gady Płazy 4 4 1 4 3 6 7 6 Ryby Motyle dzienne 13 7 13 8 9 17 15 wg Mróz K., Wróbel D. 2001 3.5.3. Lasy Spośród naturalnych zbiorowisk leśnych na pierwsze miejsce wysuwa się żyzna buczyna karpacka, budująca regiel dolny oraz liściasty las mieszny - grąd, który dominował niegdyś w piętrze pogórza (sięgającym w Beskidzie Niskim do 530 m n.p.m.); obecnie spotykany jedynie w niewielkich płatach. Podobny los spotkał łęg podgórski Carici remotaeFraxinetum, typowy dla dolin rzecznych pogórza. Najlepiej zachowane płaty buczyny karpackiej przetrwały w najwyższych partiach pasm górskich Beskidu Niskiego, tj. na Magurze Małastowskiej i Magurze Wątkowskiej z Kornutami. Do najciekawszych zbiorowisk leśnych zaliczyć należy lasy jaworowe: jaworzynę karpacką Sorbo-Aceretum oraz jaworzynę górską Lunario-Aceretum z udziałem miesięcznicy trwałej Lunaria rediviva i rzadziej - języcznika zwyczajnego Phyllitis scolopendrium rzadko występujące na stromych, skalistych obrywach Kamienia i Suchani w przełomie Wisłoki. Nad potokami występują silnie przekształcone przez gospodarkę leśną i pasterstwo olszynka bagienna Caltho-Alnetum i nadrzeczna olszynka górska Alnetum incanae. Do naturalnych, lecz również silnie przekształconych długoletnim gospodarczym użytkowaniem należą dolnoreglowe, mezotroficzne jedliny z udziałem jeżyny gruczołowatej Rubus hirtus, jak również występujące na dawnych gruntach porolnych różne stadia regeneracyjne (sukcesja wtórna) lasów liściastych (zarówno grądów jak i buczyn) w postaci zarośli i lasków z olszą szarą Alnus incana. Natomiast zdecydowanie do antropogenicznych należy zaliczyć lasy mieszane (często z dużym udziałem sosny, modrzewia, brzozy, jawora, olszy szarej i czarnej, czereśni, buka i jesiona) oraz szpilkowe (monokultury modrzewia lub sosny), pochodzące z nasadzeń. Lasy i młodniki powstałe z nasadzeń lub z samosiewu na dawnych gruntach porolnych zajmują około 1/4 powierzchni leśnej Parku. 131 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Powierzchnię lasów i ich procentowe pokrycie w poszczególnych gminach przedstawia poniższa Tabela % past. w pow. gminy [%] % łąki i past. pow. Gminy [%] 151 29 93 38 88 127 75 54 22 2 221 54 1 007 1 168 1 190 378 927 404 195 1 363 1 147 439 315 795 337 83 788 572 434 2 365 1,8 1,2 13,0 7,9 13,9 10,3 9,8 6,9 3,2 6,7 9,4 9,7 4,1 5,4 3,9 2,3 8,4 9,8 7,2 11,6 11,2 10,9 17,0 13,4 17,8 12,6 18,2 16,8 10,5 18,3 67 1 698 845 16,2 8,1 24,3 39 1 100 329 18,2 5,4 23,6 68 4 90 59 135 1 605 1 833 674 533 1 130 777 1 108 574 561 432 9,7 9,4 8,6 8,4 10,2 4,7 5,7 7,4 8,9 3,9 14,4 15,1 16,0 17,3 14,2 Pastwiska trwałe ha % łąk w pow. gminy [%] Łąki ha Brzostek 12 266 3 061 25,0 8 049 6 530 Brzyska 4 513 1 070 23,7 3 088 2 566 Chorkówka 7 762 1 610 20,7 5 382 3 967 Czarna 14 704 5 256 35,7 8 260 6 259 Dębowiec 8 581 2 789 32,5 5 126 3 511 Jasło (UM) 3 665 206 5,6 2 022 1 434 Jasło (UG) 9 437 1 712 18,1 7 104 5 314 Jedlicze 5 821 620 10,7 4 113 3 083 Kołaczyce 6 011 1 964 32,7 3 610 2 959 Krempna 20 358 14 792 72,7 4 966 1 236 Nowy 10 454 2 939 28,1 6 578 3 968 Żmigród Osiek 6 047 1 938 32,0 3 655 2 187 Jasielski Pilzno 16 590 3 969 23,9 10 585 8 135 Sękowa 19 475 13 299 68,3 4 683 1 738 Skołyszyn 7 792 1 660 21,3 5 223 3 885 Tarnowiec 6 310 1 161 18,4 4 572 3 419 Żyraków 11 029 1 022 9,3 8 938 7 241 Źródło: Informacje ankietowe z poszczególnych gmin Sady ha Grunty rolne ha Użytki rolne razem ha % lasów w pow. gminy [%] Gmina Całkowita powierzchnia gminy ha Powierzchnia lasów ha Tabela 47 Powierzchnia lasów i użytków rolnych na terenie gmin W powiecie Jasielskim lasy zajmują 33124 ha co stanowi 36,3 % powierzchni powiatu Skład drzewostanów tych lasów wygląda następująco: jodła 33,5 %, buk 30,7 %, dąb 10,3 %, brzoza i modrzew 1,9 % inne 2,6 %. Roczne odnowienia i zalesienia wynoszą około 47 ha w tym 65 % z samosiewu. Rocznie pielęgnacje w młodych drzewostanach przeprowadza się na 440 ha.wg Program Ochrony Środowiska dla powiatu Jasielskiego 2003. Wyraźny jest tu nieproporcjonalnie duży udział sosny w drzewostanach, która pochodzi z samosiewu i obsiała się na porzuconych gruntach porolnych. Drzewostany te są niezgodne z siedliskiem i wymagają stopniowej przebudowy. 132 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 3.5.3.1. Podsumowanie ¾ Przedmiotowy teren Związku 17 Gmin jest obszarem bardzo atrakcyjnym pod względem zasobów przyrody i piękna krajobrazu; Wisłoka płynie przez malowniczą dolinę wśród otaczających ją wzgórz porosłych lasami, ¾ Na opisywanym terenie znajduje się wiele obszarów chronionych na podstawie ustawy „O ochronie przyrody” a w szczególności: • znaczna część Magurskiego Parku Narodowego ( na terenie gmin Nowy Żmigród, Krempna, Osiek Jasielski, Sękowa), • rezerwaty Kornuty (gm. Sękowa), Golesz (gm. Kołaczyce), Kamera (gm. Brzostek), Słotwiny (gm. Pilzno), Torfy (gm. Czarna Tarnowska), • • Parki Krajobrazowe z otulinami: o Jaśliski (gm. Krempna) o Czarnorzecko-Strzyżowski (gm. Brzostek) o Pasma Brzanki (gm. Brzyska) Obszary chronionego krajobrazu: o Pogórza Strzyżowskiego ( pow. Dębicki) o Beskidu Niskiego (pow.Jasielski) • Pomniki przyrody ożywionej ( drzewa) 86 szt. • Pomniki przyrody nieożywionej 2 szt. ¾ Na w/w obszarach występują cenne zbiorowiska roślinne ekosystemów naturalnych i półnaturalnych, wiele gatunków chronionych flory i fauny szczególnie na terenie Magurskiego Parku Narodowego, ¾ Obszary chronione utworzone dotąd w zlewni górnej Wisłoki wchodzą w skład kompleksowego, wieloprzestrzennego systemu ochrony przyrody i krajobrazu objętego projektem Natura 2000, ¾ Projektuje się objęcie ochroną poprzez utworzenie rezerwatu przyrody w Dęborzynie, oraz 4 użytków ekologicznych w Jaśle: stawy w Sobniowie, Łęg w Kaczorowach, Podzamcze i Starorzecze Jasionki, ¾ Ponadto na terenie Związku Gmin występuje 20 zabytkowych parków o charakterze dworskim, a na terenie miast zieleń o charakterze parkowym , zieleńce i ogródki działkowe. 133 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ Niepowtarzalny krajobraz opisywanego rejonu wzbogacają kompleksy leśne, z których część w górnych częściach zlewni Wisłoki (gm. Sękowa, Krempna i Nowy Żmigród) zaliczana jest do grupy I lasów ochronnych. Źródła informacji wykorzystanych przy sporządzaniu opisu przyrody: • Dubiel E., Stachurska A., Gawroński Stefan 1999. Nieleśne zbiorowiska roślinne Magurskiego Parku Narodowego (Beskid Niski). Zesz. Nauk. UJ Prac. Bot. 28: 1-170 • Dziewański J. i inni praca zbiorowa 1999,Prognoza oddziaływania projektowanego zbiornika wodnego Krempna na środowisko przyrodnicze, PANKraków • Górecki A., Krzemień K., Skiba., Zemanek B. red. 2003. Przyroda Magurskiego Parku Narodowego. MPN - UJ, Krempna-Kraków: 1-169 • Klimek K. red. 1987. Systemy ochrony przyrody i krajobrazu województwa krośnieńskiego. PWN. Warszawa-Kraków: 1-204 • Kornaś J., Medwecka-Kornaś A.. 1996. Rośliny naczyniowe Pogórza Ciężkowickiego. Zesz. Nauk. UJ Prac. Bot. 28: 1-170 • Mróz K., Wróbel D. 2002. Starorzecze Jasiołki - Przyrodnicza charakterystyka projektowanego użytku ekologicznego • Oklejewicz Wróbel D., Mróz D. 2002. Stawy w Sobniowie - Przyrodnicza charakterystyka projektowanego użytku ekologicznego • Mróz K., Wróbel D. 2001. Łęg w Kaczorowach - Przyrodnicza charakterystyka projektowanego użytku ekologicznego • Mróz K. 2001. Podzamcze - Przyrodnicza charakterystyka projektowanego użytku ekologicznego • Oklejewicz K. 1993. Flora Dołów Jasielsko-Sanockich. Zesz. Nauk. UJ Prac. Bot. 26: 1-165 • Stój M., Dyczkowski 2002. Ptaki Jasła liczebność, rozmieszczenie i ochrona. Bogucki Wydaw. Naukowe. Poznań 2002 • Towpasz K. 1987. Rośliny Naczyniowe Pogórza Strzyżewskiego. Zesz. Nauk. UJ Prac. Bot. 16: 1-157 • Wajda M. 1996. Rośliny naczyniowe Płaskowyżu Tarnowskiego (Kotlina Sandomierska). Zesz. Nauk. UJ Prac. Bot. 29: 1-132. 134 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Dane o parkach i rezerwatach zostały zaczerpnięte z Multimedialnego opracowania pt. Ochrona Przyrody Polskiej red. i koncepcja K. Romeyko-Hurk, opieka merytoryczna Mirek Z., Aleksandrowicz Z., Głowaciński Z. 2002 Regioalny Ośrodek Edukacji Ekologicznej w Krakowie, licznej literatury fachowej, oraz opracowań zleconych przez urzędy poszczególnych Gmin 3.6. Powierzchnia ziemi 3.6.1. Budowa geologiczna Pod względem geologicznym obszar Związku położony jest na obszarze silnie zaburzonych, pofałdowanych i poprzecinanych uskokami Karpat Zewnętrznych zbudowanych niemal wyłącznie z utworów fliszowych. Fałdujący się flisz wytworzył szereg jednostek tektonicznych zwanych seriami lub płaszczowinami różniącymi się pod względem budowy i składu mineralnego. W omawianym rejonie Karpaty Zewnętrzne można podzielić na trzy odrębne krainy fizjograficzne: ¾ Kotlinę Sandomierską (rejon północny), ¾ Pogórze Karpackie (część środkowa), ¾ Beskid Niski (rejon południowy). Kotlina Sandomierska jest obszarem raczej wyrównanym, lekko pofałdowanym o wzniesieniach względnych rzędu kilku do kilkudziesięciu metrów i średnich wysokościach 200-250m n.p.m. Środkową jej część zajmuje Płaskowyż Kolbuszowski stanowiący granicę obniżenia zwanego Pradoliną Podkarpacką której drugą granicę stanowi kolejna jednostka zwana Pogórzem Karpackim. Kotlina Sandomierska ukształtowała się w wyniku różnych procesów geologicznych ery paleozoicznej, mezozoicznej i kenozoicznej. Zbudowana jest z osadów morza mioceńskiego, iłów i piasków zalegających na starszych utworach ery paleozoicznej i mezozoicznej. Utwory mioceńskie pokryte są przeważnie osadami deluwialnymi naniesionymi przez rzeki i lodowiec w okresie czwartorzędu. Utwory polodowcowe stanowią gliny, piaski i żwiry wśród których spotkać można głazy narzutowe. Pozostałością lodowca są piaszczyste wzniesienia i wały morenowe oraz zapadliska, w których po wyschnięciu jezior pozostały podmokłe łąki i torfowiska. Wzdłuż progu Pogórza w tzw. Rynnie podkarpackiej osadziły się urodzajne lessy. 135 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Pogórze Karpackie zajmujące środkową część obszaru zaczyna się progiem wzniesionym 150-200 m n.p.m. ponad obniżeniem podkarpackim i tworzy pas szerokich i łagodnych wzgórz wyniesionych do wysokości około 350-550m n.p.m. Podzielone jest ono w osi północ – południe dolinami karpackich rzek (Wisłoki, Wisłoka i Sanu). Beskid Niski stanowią przebiegające z zachodu na wschód niewysokie pasma górskie o wysokościach do 850 m n.p.m. ze śródgórskimi obniżeniami. Na progu Pogórza Karpackiego występują wapienie jurajskie oraz gipsy. Natomiast samo Pogórze i Beskidy zbudowane są głównie z utworów fliszowych. Składają się na nie naprzemianległe warstwy łupków i piaskowców. Sposób zalegania poszczególnych warstw przedstawia się następująco: ¾ utwory z okresy trzeciorzędu i kredy zalegają na starszych utworach triasowych, ¾ bezpośrednio na powierzchni występują utwory czwartorzędowe w postaci glin zwietrzelinowych i rumoszu skalnego, ¾ w dolinach zalegają osady żwirów i piasków oraz mady. 3.6.2. Położenie i rzeźba terenu Województwo podkarpackie i część województwa małopolskiego, na obszarze których położony jest Związek Gmin Dorzecza Wisłoki cechuje się znacznym urozmaiceniem ukształtowania terenu. Różnica pomiędzy najwyższymi wzniesieniami na południu, a miejscami najniżej położonymi na północy wynosi ponad 1000m. Opisując rzeźbę terenu (zgodnie z powyżej przedstawionym podziałem na krainy fizjograficzne) można powiedzieć, że: ¾ Kotlina Sandomierska jest obszarem na ogół wyrównanym, lekko pofałdowanym. Na jej obszarze możemy wyróżnić: 9 Płaskowyż Tarnowski - pomiędzy Wisłoką i Dunajcem, 9 Płaskowyż Kolbuszowski - pomiędzy Wisłoką i Sanem, 9 Płaskowyż Tarnogrodzki - pomiędzy Sanem i wzniesieniem Roztocza, 9 pomiędzy płaskowyżem kolbuszowskim a progiem Pogórza zalega szerokie i płaskie obniżenie zwane Pradoliną Podkarpacką. ¾ Pogórze Karpackie zaczyna się progiem wzniesionym 150-200 m n.pm. ponad obniżeniami podkarpackimi i tworzy pas łagodnych i szerokich wzgórz wyniesionych do około 350-400 m n.p.m. Na jego obszarze można wyróżnić: 136 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 9 Pogórze Ciężkowickie - pomiędzy Wisłokiem i Dunajcem, 9 Pogórze Dynowskie ciągnące się na wschód od doliny Wisłoka po dolinę Sanu i Doły Jasielsko – Sanockie stanowiące rozległe obniżenie oddzielające Beskid Niski od Pogórza, ¾ Beskid Niski stanowią niewysokie pasma górskie o wysokościach do 850 m n.p.m. ze śródgórskimi obniżeniami. 3.6.3. Surowce mineralne 3.6.3.1. Wprowadzenie Na terenie powiatów w obrębie których położone są gminy należące do Związku gmin Dorzecza Wisłoki występują złoża zarówno kopalin podstawowych jak i kopalin pospolitych. Kopaliny podstawowe są to te kopaliny, które wymienia w art.5 ustawa prawo geologiczne i górnicze (Dz. U z 1994 nr 27 poz. 96 z późniejszymi zmianami), a w szczególności: gaz ziemny, ropa naftowa, węgiel brunatny, węgiel kamienny, kruszywa metali szlachetnych oraz rudy metali. Kopaliny pospolite są to wszystkie te, które nie zostały zaliczone do kopalin podstawowych. 3.6.3.2. Zasoby Gaz ziemny Na przedgórzu Karpat złoża gazu ziemnego występują w utworach jurajskich, kredowych i mioceńskich. Jest to najczęściej gaz wysokometanowy i niskoazotowy. Złoża należą do strukturalno-litologicznych, wielowarstwowych, rzadziej masywowych, produkujących w warunkach gazowo-naporowych. W samych Karpatach zaś, gaz ziemny występuje w utworach kredowych i trzeciorzędowych, zarówno w złożach samodzielnych, jak i towarzysząc złożom ropy naftowej lub kondensatów. Wydobycie gazu ze złóż karpackich przebiega w warunkach gazowo-naporowych. Gaz jest wysokometanowy (przeważnie zawiera powyżej 85% metanu) i nisko azotowy (średnio jego zawartość wynosi kilka procent). Ilość złóż i formę ich zagospodarowania na terenie powiatu dębickiego, gorlickiego, jasielskiego i krośnieńskiego przedstawia poniższa Tabela 137 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Tabela 48 Ilość i forma zagospodarowania złóż gazu L.p. Wyszczególnienie Stan zagospodarowania złoża Powiat Wydobycie [mln m3] Karpaty 1 Bednarka Gorlice złoże eksploatowane 0,72 2 Biecz Gorlice złoże eksploatowane - 3 Bobrka-Rogi Krosno złoże eksploatowane - 4 Dominik.-Kob.-Kryg Gorlice złoże zaniechane - 5 Gorlice Gorlice złoże eksploatowane 31,44 6 Gorlice-Glinik Gorlice złoże eksploatowane 16,85 7 Iskrzynia Krosno złoże zaniechane - 8 Iwonicz-Zdrój Krosno złoże eksploatowane 0,54 9 Jaszczew Krosno, Jasło złoże eksploatowane 8,37 10 Krościenko Krosno złoże eksploatowane 0,07 11 Osobnica Jasło złoże eksploatowane 1,38 12 Potok Krosno złoże eksploatowane - 13 Roztoki Jasło złoże eksploatowane 10,70 14 Rudawka Rymanowska Krosno złoże eksploatowane 0,02 15 Szalowa Gorlice złoże eksploatowane 1,10 16 Węglówka Krosno złoże eksploatowane 0,03 17 Wola Jasienicka Brzozów, Krosno złoże eksploatowane 0,31 138 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki L.p. Wyszczególnienie Stan zagospodarowania złoża Powiat Wydobycie [mln m3] Przedgórze 18 Brzeźnica Dębica złoże eksploatowane + podziemny magazyn gazu 0,23 19 Jastrząbka Stara Dębica złoże eksploatowane 0,05 20 Korzeniów Dębica złoże zagospodarowane eksploatowane okresowo - 21 Korzeniew (gaz) Dębica złoże eksploatowane 0,42 22 Pilzno Południe Dębica złoże eksploatowane 93,87 23 Strzeszyn Gorlice złoże eksploatowane 0,05 24 Wygoda Dębica złoże eksploatowane 1,71 25 Żukowice Dębica, Tarnów złoże eksploatowane - źródło: Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce; Państwowy Instytut Geologiczny; Warszawa 2003 Ropa naftowa W Karpatach złoża ropy naftowej występują w kilku jednostkach tektonicznych. Są to głównie złoża strukturalne, rzadziej strukturalno-litologiczne, głównie typu warstwowego z wodą okalającą. Wydobycie początkowo następuje wskutek ekspansji rozpuszczonego w ropie gazu, a później wskutek grawitacji. Karpacka ropa naftowa należy do typu metanowego. Jej gęstość waha się od 0,750 do 0,943 g/cm3 i zalicza się ją do rop bezsiarkowych. Zawartość parafiny waha się od 305 do 7 %. Zasoby złóż karpackich są niewielkie, uzależnione od wielkości i charakteru struktur, w których występują. W Zapadlisku Przedkarpackim złoża ropy naftowej występują w podłożu trzeciorzędu, w osadowych utworach mezozoicznych typu platformowego (głównie węglanowych utworach jury, miocenu, rzadziej piaskowcach kredy), przeważnie pod uszczelniającymi utworami ilastymi miocenu. Są to w większości złoża typu warstwowego, ekranowane stratygraficznie, litologicznie lub tektonicznie. Ropy tego regionu należą do lekkich 139 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki i średnich (gęstość 0,811 – 0,846 g/cm3), a zawartość w nich parafiny waha się 2,32 do 9,37 % i siarki – średnio od 0,45 do 0,85 %. Ilość złóż i formę ich zagospodarowania na terenie powiatu dębickiego, gorlickiego, jasielskiego i krośnieńskiego przedstawia poniższa Tabela Tabela 49 Ilość i forma zagospodarowania złóż ropy naftowej L.p. Wyszczególnienie Powiat Stan zagospodarowania złoża Wydobycie [tys. t] Karpaty 1 Biecz Gorlice złoże eksploatowane 0,40 2 Bobrka-Rogi Krosno złoże eksploatowane 2,89 3 Dominik.-Kob.-Kryg Gorlice złoże eksploatowane 1,19 4 Fellnerówka-Hanka Gorlice złoże eksploatowane 0,46 5 Folusz-Piegrzymka Jasło złoże eksploatowane 1,14 6 Gorlice Gorlice złoże eksploatowane 0,14 7 Harklowa Jasło złoże eksploatowane 0,69 8 Harklowa (Podlas N) Jasło złoże eksploatowane 0,24 9 Harklowa (Podlas S) Jasło złoże zaniechane - 10 Iwonicz-Zdrój Krosno złoże eksploatowane 0,73 11 Jaszczew Krosno, Jasło złoże eksploatowane 1,42 12 Krościenko Krosno złoże eksploatowane 0,99 13 Kryg-Lubsza-Lipinki Gorlice złoże eksploatowane 2,36 140 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki L.p. Wyszczególnienie Powiat Stan zagospodarowania złoża Wydobycie [tys. t] 14 Magdalena Gorlice złoże eksploatowane 0,37 15 Mrukowa Jasło złoże eksploatowane 0,01 16 Osobnica Jasło złoże eksploatowane 3,04 17 Potok Krosno złoże eksploatowane 0,33 18 Roztoki Jasło złoże eksploatowane 1,26 19 Rudawka Rymanowska Krosno złoże eksploatowane 0,02 20 Świerchowa-Załęże Jasło złoże eksploatowane - 21 Turaszówka Krosno złoże eksploatowane 0,51 22 Węglówka Krosno złoże eksploatowane 2,97 23 Wola Jasienicka Brzozów, Krosno złoże eksploatowane 0,22 złoże eksploatowane 1,46 Przedgórze 24 Jastrząbka Stara Dębica złoże zagospodarowane eksploatowane okresowo źródło: Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce; Państwowy Instytut Geologiczny; Warszawa 2003 25 Korzeniów Dębica Kamienie drogowe i budowlane Kamienie drogowe i budowlane są stosowane w drogownictwie głównie jako kruszywo łamane oraz jako elementy kamienne jak krawężniki, kostki i inne elementy, a także w budownictwie ogólnym jako kamienie boczne, masywne elementy kamienne i płyty okładzinowe. Złoża kamieni drogowych i budowlanych litologicznie należą do różnych typów skał magmowych, osadowych i metamorficznych (największe wydobycie dotyczy skał osadowych i magmowych). 141 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Ilość złóż i formę ich zagospodarowania na terenie powiatu dębickiego, gorlickiego, jasielskiego i krośnieńskiego przedstawia poniższa Tabela Tabela 50 Ilość i forma zagospodarowania złóż kamieni drogowych i budowlanych L.p. Wyszczególnienie Powiat Rodzaj kruszywa Stan zagospodarowania Wydobycie złoża [tys. t] złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo 1 Bednarka Gorlice piaskowiec - 2 Bratkówka Krosno łupek menilitowy 3 Iwla Krosno piaskowiec 4 Klimkówka Gorlice piaskowiec 5 Linownica II Krosno piaskowiec złoże eksploatowane 275 6 Łączki Jagiellońskie Krosno piaskowiec złoże zaniechane - 7 Łosie Gorlice piaskowiec złoże zaniechane - 8 Stępina Jasło piaskowiec złoże zaniechane - - Wola KomborskaKrosno piaskowiec złoże eksploatowane 0 Działy Wola Komborska 10 Krosno dolomit złoże eksploatowane 5 I Wola Komorska11 Krosno piaskowiec złoże eksploatowane 0 Działy P.II źródło: Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce; Państwowy Instytut Geologiczny; Warszawa 2003 9 Kruszywo naturalne Kruszywa naturalne dzielą się na dwie zasadnicze grupy: kruszywa grube obejmujące żwiry i pospółki (kruszywo piaszczysto-żwirowe) oraz kruszywa drobne (piaszczyste). Rozmieszczenie piasków na obszarze Polski jest raczej równomierne, a ich okres pochodzenia jest generalnie czwartorzędowy (czasem zdarzyć się może, że należą do starszych formacji: plioceńskiej, mioceńskiej i liasowej). Ilość złóż i formę ich zagospodarowania na terenie powiatu dębickiego, gorlickiego, jasielskiego i krośnieńskiego przedstawia poniższa Tabela 142 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Tabela 51 Ilość i forma zagospodarowania złóż kruszywa naturalnego L.p. Wyszczególnienie Powiat Rodzaj kruszywa Stan zagospodarowania Wydobycie złoża [tys. t] złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo 1 Biecz I Gorlice złoże zawierające żwir 2 Brunary Gorlice złoże zawierające piasek ze żwirem 3 Dominikowice Gorlice złoże zawierające piasek 4 Lipinki Gorlice złoże zawierające żwir złoże eksploatowane - 5 Wilczyska Gorlice złoże zawierające piasek ze żwirem złoże eksploatowane 1 6 Bajdy Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 7 Brzyska-Błażkowa Jasło, Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem złoże eksploatowane 84 8 Chotowa Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem złoże eksploatowane 6 9 Chotowa-Słupie Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem złoże zagospodarowane eksploatowane okresowo - 10 Czarna Tarnowska Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 11 Dębica-Żyraków Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 12 Dębowiec Jasło złoże zawierające żwir złoże zagospodarowane eksploatowane okresowo - 13 Dębowiec I Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże eksploatowane 10 14 Dębowiec II Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem 15 Dębowiec III Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem 16 Dębowiec IV Jasło złoże zawierające żwir złoże zaniechane - 17 Dębowiec V Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże eksploatowane 6 18 Dębowiec VI Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - 143 złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - - Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki L.p. Wyszczególnienie Powiat Rodzaj kruszywa Stan zagospodarowania Wydobycie złoża [tys. t] złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo 19 Dębowiec-Grobla I Jasło złoże zawierające żwir 20 Dębowiec Wiktoria Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem 21 Dobieszyn Krosno złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 22 Dobrucowa Jasło złoże zawierające żwir złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - 23 Dobrzyn-Wisłoka Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem złoże eksploatowane 153 24 Drymak – p. A Krosno złoże zawierające żwir 25 Drymak – p. B Krosno złoże zawierające żwir 26 Drymak – p.C Krosno złoże zawierające żwir 27 Dukla Krosno złoże zawierające żwir złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 28 Gołęczyna Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - 29 Gorzyce Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 30 Jasiółka - Panna Krosno złoże zawierające piasek złoże zaniechane - 31 Jasło Jasło złoże zawierające żwir złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - 32 Jaworze – Gałuszka Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem złoże eksploatowane 59 33 Jaworze – Klucznik Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem wygaszona koncesja - 34 Jaworze – Paciorka Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem złoże eksploatowane 28 35 Jaworze - Popiela Dębica złoże zawierające piasek złoże wyeksploatowane - 36 Jaworze Zawodzie Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem złoże eksploatowane - 144 złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - - Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki L.p. Wyszczególnienie Powiat Rodzaj kruszywa Stan zagospodarowania Wydobycie złoża [tys. t] 37 Jaźwiny Dębica złoże zawierające piasek złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - 38 Kaczorowy Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 39 Kąty-Myscowa Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem 40 Kędzierz Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem 41 Kłodawa Jasło, Dębica złoże zawierające żwir złoże eksploatowane 54 42 Kłopotnica – A Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 43 Kłopotnica – B Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 44 Kłopotnica – C Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 45 Krajowice Jasło złoże zawierające żwir złoże zaniechane - 46 Krajowice II Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże eksploatowane 1 47 Krempna Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 48 Krempna Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - 49 Latoszyn Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem złoże zaniechane - 50 Latoszyn – 1 Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem złoże eksploatowane 10 51 Łęgórz Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 52 Machnówka Krosno złoże zawierające żwir złoże eksploatowane 8 53 Machnówka II Krosno złoże zawierające żwir złoże zaniechane - 54 Machowa Dębica złoże zawierające piasek złoże zaniechane - 145 złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki L.p. Wyszczególnienie Powiat Rodzaj kruszywa Stan zagospodarowania Wydobycie złoża [tys. t] 55 Męcinka - 1 Krosno złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 56 Męciszów Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 57 Mokrzec Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem 58 Myscowa Jasło złoże zawierające żwir 59 Niegłowice Jasło złoże zawierające żwir 60 Niegłowice II Jasło złoże zawierające żwir 61 Niegłowice III Jasło złoże zawierające żwir 62 Nowy Żmigród Jasło złoże zawierające żwir złoże zaniechane - 63 Osobnica Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże zagospodarowane eksploatowane okresowo - 64 Parkosz I Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem złoże zagospodarowane eksploatowane okresowo - 65 Parkosz - Piaski Dębica złoże zawierające piasek złoże eksploatowane 10 66 Piaski – Gołeczyna Dębica złoże zawierające piasek złoże eksploatowane 4 67 Podlesie Machowskie Dębica złoże zawierające piasek 68 Polany Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem 69 Przeczyca I-II Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem 70 Przysieki Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 71 Pusta Wola Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 72 Roztoki Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - 146 złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo złoże zaniechane złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo złoże skreślone z bilansu zasobów w roku sprawozdawczym złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - - Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki L.p. Wyszczególnienie Powiat Rodzaj kruszywa Stan zagospodarowania Wydobycie złoża [tys. t] 73 Równe Krosno złoże zawierające żwir złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - 74 Rudawka Rymanowska Krosno złoże zawierające żwir złoże zagospodarowane eksploatowane okresowo - 75 Siepietnica Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże zaniechane - 76 Skołyszyn II Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - 77 Skołyszyn III Jasło złoże zawierające piasek złoże zaniechane - 78 Skołyszyn IV Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże eksploatowane 4 79 Skołyszyn – p. A Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże eksploatowane 43 80 Skołyszyn – p. B Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże eksploatowane 52 81 Skołyszyn – p. F Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - 82 Skołyszyn – Park Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże eksploatowane 60 83 Skołyszyn – Park I Jasło złoże zawierające żwir złoże zagospodarowane eksploatowane okresowo - 84 Skołyszyn – Park II Jasło złoże zawierające żwir złoże zagospodarowane eksploatowane okresowo - 85 Skołyszyn – Park III Jasło złoże zawierające żwir złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - 86 Skołyszyn – Park IV Jasło złoże zawierające żwir złoże zagospodarowane eksploatowane okresowo - 87 Skołyszyn – Park V Jasło złoże zawierające żwir złoże eksploatowane 3 88 Skołyszyn – Park VI Jasło złoże zawierające żwir złoże zagospodarowane eksploatowane okresowo - 89 Skołyszyn–Park VII Jasło złoże zawierające żwir złoże eksploatowane 23 90 Strzegocice Zalew Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem złoże eksploatowane 460 147 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki L.p. Wyszczególnienie Powiat Rodzaj kruszywa Stan zagospodarowania Wydobycie złoża [tys. t] 91 Szczepieńcowa Krosno złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 92 Szebnie Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże zaniechane - 93 Szebnie I Jasło złoże zawierające żwir złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - 94 Świątkowa Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże zaniechane - 95 Świerchowa Jasło złoże zawierające żwir złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - 96 Świerzowa Krosno złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 97 Trzciana Krosno złoże zawierające piasek 98 Trzciana II – p. A Krosno złoże zawierające żwir 99 Trzciana II – p. B Krosno złoże zawierające żwir 100 Trzciana II – p. C Krosno złoże zawierające piasek ze żwirem 101 Trzciana II – p. D Krosno złoże zawierające piasek ze żwirem 102 Trzciana II – p. E Krosno złoże zawierające piasek ze żwirem 103 Ujazd Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże eksploatowane 120 104 Ujazd – zarej. Jasło złoże zawierające piasek złoże zaniechane - 105 Ujazd II Jasło złoże zawierające piasek złoże zaniechane - 106 Wola Żyrakowska Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem złoże zaniechane - 107 Wola Żyrakowska dz.933 Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem złoże eksploatowane 6 108 Wróblik Szlachecki Krosno złoże zawierające żwir złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - 148 złoże skreślone z bilansu zasobów w roku sprawozdawczym złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki L.p. Wyszczególnienie Powiat Rodzaj kruszywa Stan zagospodarowania Wydobycie złoża [tys. t] 109 Wróblowa Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże zaniechane - 110 Załęże Jasło złoże zawierające żwir złoże zaniechane - 111 Załęże III Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - 112 Zimna Woda Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 113 Żarnowiec Krosno złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - 114 Żółków Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 115 Żółków I Jasło złoże zawierające piasek ze żwirem złoże zagospodarowane eksploatowane okresowo - 116 Żyraków Kędra Dębica złoże zawierające żwir złoże eksploatowane 36 117 Żyrków – Kolonia Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem złoże eksploatowane 2 118 Żyraków – Ryśko* Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem złoże eksploatowane - 119 Żyraków – Skóra Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem złoże eksploatowane 1 120 Żyraków Wisłoczanka Dębica złoże zawierające piasek ze żwirem złoże zagospodarowane eksploatowane okresowo - źródło: Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce; Państwowy Instytut Geologiczny; Warszawa 2003 * wg informacji uzyskanych z Urzędu Gminy Żyraków Surowce do prac inżynierskich Surowce do prac inżynierskich są to kopaliny przeznaczone do budowy obiektów hydrotechnicznych - zapór i wałów ziemnych, do uszczelniania i rekultywacji składowisk odpadów oraz do celów drogowych takich jak budowa nasypów i konserwacja nawierzchni dróg gruntowych. Złoże tego typu surowca nosi nazwę Myscowa i zlokalizowane jest w powiecie jasielskim. Surowce ilaste ceramiki budowlanej Do grupy tej zaliczane są różnorodne skały ilaste, które zarobione wodą tworzą plastyczną masę, a uformowane w niej i wypalone wyroby posiadają odpowiednie cechy fizyczne 149 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki i techniczne. Jako surowiec ceramiki budowlanej wykorzystuje się ilaste utwory kambryjskie, karbońskie, permskie, triasowe, jurajskie, kredowe, trzeciorzędowe i czwartorzędowe. Największe znaczenie surowcowe mają czwartorzędowe iły i mułki zastoiskowe, zwane iłami warwowymi oraz iły trzeciorzędowe. Ilość złóż i formę ich zagospodarowania na terenie powiatu dębickiego, gorlickiego, jasielskiego i krośnieńskiego przedstawia poniższa Tabela Tabela 52 Ilość i forma zagospodarowania złóż surowców ilastych ceramiki budowlanej L.p. Wyszczególnienie Powiat Stan zagospodarowania złoża Wydobycie [tys. m3] 1 Biecz 1 Gorlice złoże eksploatowane 2 2 Bieździadka Jasło złoże zaniechane - 3 Brzostek Dębica 4 Brzostek - 1 Dębica 5 Dębica (Wolica) Dębica złoże eksploatowane 5 6 Gorlice 2 Gorlice złoże zaniechane - 7 Gorlice 3 Gorlice złoże zaniechane - 8 Gorlice 4 Gorlice złoże eksploatowane 5 9 Góra Motyczna Dębica złoże zagospodarowane eksploatowane okresowo - 10 Jankowa Gorlice złoże eksploatowane - 11 Mszanka Gorlice złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 12 Niepla Jasło złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 13 Ołpiny Jasło złoże zaniechane - 14 Pilzno – Jaworze D Dębica złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 15 Przybówka Krosno złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - 16 Soboniów Jasło złoże zaniechane - 17 Węglówka Krosno złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo - 18 Zaborówka Gorlice złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie - 19 Żółków Jasło złoże eksploatowane 2 złoże zagospodarowane eksploatowane okresowo złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo źródło: Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce; Państwowy Instytut Geologiczny; Warszawa 2003 150 - Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Wody lecznicze, mineralne i termalne Do grupy tej zaliczane są następujące rodzaje wód: ¾ woda lecznicza – woda mineralna i/lub swoista odznaczająca się stałością cech fizycznych i chemicznych (w granicach dopuszczalnych wahań), nie budząca zastrzeżeń pod względem sanitarnym i określona jako lecznicza przez radę Ministrów w drodze rozporządzenia (Dz.U. z 2001 roku nr 156 poźn. 1815), ¾ woda mineralna – woda lecznicza zawierająca co najmniej 1000 mg/dm3 rozpuszczonych składników stałych, ¾ woda termalna – woda lecznicza, swoista, której temperatura na wypływie z odwiertu/źródła wynosi co najmniej 20ºC i/lub woda podziemna wykorzystywana lub nadająca się do wykorzystania jako nośnik energii. Ilość złóż i formę ich zagospodarowania na terenie powiatu dębickiego, gorlickiego, jasielskiego i krośnieńskiego przedstawia poniższa Tabela Tabela 53 Ilość i forma zagospodarowania złóż wód leczniczych, mineralnych i termalnych Nazwa złoża lub odwiertu w obrębie L.p. złoża nieudostępnionego Powiat Typ wody Zasoby eksploatacyjne [m3/h] Pobór [m3/rok] 1 Iwonicz Zdrój Krosno wody mineralne i słabo zmineralizowane w jednym złożu 40,39 19 041,00 2 Latoszyn W-1 Dębica wody mineralne 1,30 b.d. 3 Rymanów Zdrój Krosno wody mineralne 17,48 17 669,00 4 Wapienne Gorlice wody słabo zmineralizowane 2,92 b.d. wody mineralne i słabo 12,96 zmineralizowane w jednym złożu źródło: Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce; Państwowy Instytut Geologiczny; Warszawa 2003 5 Wysowa Gorlice 49 758,50 W obrębie przedmiotowego obszaru stwierdzono także występowanie wód termalnych (np. okolice Pilzna). Problem ten wymaga rozpoznania, a podstawowe dane zawiera opracowanie PAN Kraków. 3.6.3.3. Podsumowanie Obszar gmin wchodzących w skład Związku jest dość zasobny w surowce mineralne. Ich występowanie wiąże się bezpośrednio z budową geologiczną danego rejonu. Największe znaczenie gospodarcze mają następujące kopaliny: ¾ ropa naftowa i gaz ziemny, ¾ kamień drogowy, 151 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ kruszywa naturalne, ¾ surowce ceramiczne, ¾ wody mineralne i lecznicze. Możliwe jest także wykorzystanie wód geotermalnych. Problem ten wymaga przeprowadzenia analizy techniczno-ekonomicznej możliwości wykorzystania. 3.6.4. Gleby 3.6.4.1. Wprowadzenie Gleba to najbardziej zewnętrzna warstwa skorupy ziemskiej, która w wyniku złożonego procesu oddziaływania różnych czynników zewnętrznych (klimatu, nawodnienia, szaty roślinnej, mikroorganizmów itp.) uległa rozkruszeniu i rozdrobnieniu, pod wpływem zaś długotrwałego współdziałania kompleksu czynników glebotwórczych uległa szeregowi zmian fizycznych oraz chemicznych i stała się zdolna do zaspokojenia potrzeb życiowych roślin. Jak każdy element ekosystemu gromadzi ona różnego rodzaju substancje (w tym również zanieczyszczające) napływające z innych jego komponentów. Na stan gleb zdecydowany wpływ mają czynniki pochodzenia antropogenicznego oraz naturalnego, które skutkować mogą następującymi procesami: ¾ spadkiem urodzajności roślin na nich hodowanych, ¾ obniżeniem jakości i ilości próchnicy, ¾ zmianą kwasowości i struktury gleb, ¾ wymywaniem kationów zasadowych, a w konsekwencji spadkiem zasobności i żyzności gleby. Wśród czynników typowo antropogenicznych istotny wpływ na zanieczyszczenie gleb mają emisje pyłowe i gazowe ze źródeł motoryzacyjnych i przemysłowych a także zanieczyszczenia związane ze: ¾ składowaniem odpadów, ¾ działalnością wydobywczą, ¾ niewłaściwym rolniczym użytkowaniem gruntów. Tereny biegnące wzdłuż arterii komunikacyjnych są w sposób ciągły narażone na zanieczyszczenia związkami takimi jak np.: tlenki azotu, węglowodory czy ołów powstałymi w wyniku spalania paliw. Sama eksploatacja szlaków komunikacyjnych i pojazdów może 152 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki stwarzać również zagrożenie dla środowiska glebowego (zagrożenie skażeniem substancjami ropopochodnymi, kwasami lub innymi) wskutek zaistniałych kolizji z udziałem pojazdów transportujących substancje niebezpieczne. 3.6.4.2. Typy gleb występujące na omawianym terenie Gleby występujące na terenie gmin należących do Związku można podzielić zgodnie z przedstawionym powyżej (w rozdziale pt. Budowa geologiczna) podziałem fizjograficznym. Wyróżnić więc można następujące typy gleb: ¾ nizinne, ¾ wyżynne, ¾ górskie. Na nizinnych terenach Kotliny Sandomierskiej występują głównie gleby bielicowe wytworzone z piasków, glin, iłów i utworów pyłowych. Znaczny obszar północnej części Kotliny Sandomierskiej zajmują gleby bielicowe wytworzone z piasków wydmowych. Na płaskowyżu Tarnogrodzkim duże powierzchnie zajmują gleby bielicowe wytworzone z utworów pyłowych wodnego pochodzenia. W rejonie Kotliny Sandomierskiej znajdują się ponadto w mniejszych ilościach gleby torfowiskowe i bagienne oraz czarne ziemie. W dolinach rzek Wisły, Sanu, Wisłoki i Wisłoka zalegają urodzajne mady. Na Przedgórzu występują gleby bielicowe utworzone z lessów a dalej na Pogórzu Karpackim oraz w kotlinie Dołów Jasielsko-Sanockich występują gleby brunatne i bielicowe pyłowe. Na obszarach wyżynnych i górskich zalegają głównie gleby brunatne i bielicowe, wytworzone ze skał fliszowych. W rejonie Beskidu Niskiego występują gleby brunatne i bielicowe gliniaste oraz tzw. gleby szkieletowe. Ponadto w rejonach górskich występują w mniejszych ilościach gleby bagienne i mady. W ogólnej ocenie gleby województwa poza nielicznymi wyjątkami, należą raczej do gleb ubogich. Większość z nich zaliczyć można do IV i V klasy bonitacyjnej. 153 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 3.6.4.3. Użytkowanie gleb w poszczególnych gminach Zgodnie z danymi udostępnionymi przez poszczególne gminy należące do Związku (dla których przygotowywane jest niniejsze opracowanie) stan użytkowania gruntów przedstawia się zgodnie z informacjami zawartymi w poniższej Tabeli. Tabela 54 Rodzaj użytkowania gruntów w poszczególnych gminach [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] Brzostek 12 266 7 742 6 304 144 214 1 080 1 664 627 307 226 7 7 67 1 397 525 Brzyska 4 513 2 893 2 409 27 53 404 487 180 195 157 2 1 35 583 175 Chorkówka 7 762 4 802 3 567 90 924 221 965 294 580 400 3 83 94 645 476 Czarna 14 704 7 834 5 897 37 1 151 749 1 050 707 426 362 1 17 46 4 206 481 Dębowiec 8 581 4 727 3 330 61 1082 254 712 312 399 181 27 108 83 2 077 354 Jasło (UM) 3 665 1 823 1 270 127 346 80 102 561 199 164 0 32 3 104 876 Jasło (UG) 9 437 6 659 4 996 74 861 728 639 318 445 318 1 66 60 1 073 303 Jedlicze 5 821 2 493 1 870 39 257 327 90 228 15 147 245 530 860 Kołaczyce 6 011 3 584 2 950 21 189 424 656 356 26 9 1 6 10 1 308 81 Krempna Nowy Żmigród Osiek Jasielski Pilzno 20 358 3 155 2 1 281 873 695 143 1811 237 0 82 1 492 14 097 457 10 454 6 311 3 861 67 1 592 791 1 303 417 267 107 0 106 54 1 636 520 6 047 3 602 2 159 39 1 086 318 1 038 202 53 28 0 14 11 900 252 16 590 10 006 7 729 66 1 509 702 1 765 1 073 579 406 2 96 75 2 204 963 Sękowa 19 475 3 175 1 296 4 1 416 459 1 146 221 1 508 442 0 417 649 12 153 1 272 Skołyszyn 7 792 5 063 3 754 85 654 570 1 049 540 160 131 5 20 4 611 369 Tarnowiec 6 310 4 125 3 201 58 483 383 615 313 447 218 1 50 178 546 264 Żyraków 11 029 8 174 6 567 134 1 079 394 587 788 764 674 1 51 38 435 281 [ha] Użytki Grunty rolne Sady orne razem [ha] 999 Łąki Użytki Grunty rolne orne razem 1 620 1 213 Sady Łąki Pozostałe grunty (pod zabudowaniami, drogi, wody, nieużytki, inne) Lasy i grunty leśne Gmina Pozostałe grunty (pod zabudowaniami, drogi, wody, nieużytki, inne) Lasy i grunty leśne Pastwiska trwałe Pozostali użytkownicy Pastwiska trwałe Powierzchnia administracyjna gminy Indywidualne gospodarstwa rolne Źródło: Informacje ankietowe z poszczególnych gmin 3.6.4.4. Zagrożenia Gleba jako najbardziej zewnętrzna warstwa skorupy ziemskiej poddawana jest stale oddziaływaniu wielu różnorakich zanieczyszczeń. Oprócz zasklepiania jej asfaltem, betonem i smołą oraz innych oddziaływań mechanicznych spowodowanych np. przez pracujące maszyny rolnicze dużą grupę zagrożeń stanowi erozja oraz zanieczyszczenia chemiczne 154 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki związane ze stosowaniem różnego rodzaju nawozów sztucznych i środków ochrony roślin. Dodatkowo do gleb trafiają również wraz z opadami atmosferycznymi liczne substancje pochodzące z powietrza, których źródłem może być np. przemysł, powodujące wzrost zakwaszenia gleb. Rezultatem zakwaszenia może być zubożenie gatunków i zakłócenia w rozkładzie substancji organicznych. Wśród licznych zagrożeń i niebezpieczeństw związanych z użytkowaniem gruntów wyróżnić można następujące grupy: ¾ zagrożenia ilościowe - zagrożenia tego typu skutkują zmniejszeniem powierzchni użytkowanej rolniczo w następstwie przejmowania gruntów na cele nierolnicze i nieleśne oraz degradacją gruntów w wyniku erozji. Zagrożenia związane z erozja podzielić można na trzy grupy: • erozję wodną polegającą na niszczeniu wierzchniej a często i głębszych warstw ziemi oraz na przemieszczaniu składników mineralnych zawartych w glebie do wód powierzchniowych. Szczególnie groźnym zjawiskiem dla wód powierzchniowych jest przedostawanie się do nich związków biogennych w postaci azotu i fosforu, • erozję wąwozową powodującą niekiedy silną degradację gleb a oparta na procesach spłukiwania liniowego doprowadzającego niekiedy do pogłębiania i stopniowego przekształcania istniejących bruzd w formy o charakterze wąwozowym. Erozja wąwozowa występuje zwłaszcza na terenach występowania gleb lessowych i lessowatych a także pylasto – gliniastych, • erozję wietrzną polegająca na zwiewaniu wierzchniej warstwy gleby, mechanicznym niszczeniu roślin i odsłanianiu ich systemu korzeniowego oraz związanym z tym powstawaniem składników pylastych powodujących zanieczyszczenie dla powietrza i wód. Nasilenie erozji wietrznej zależy od prędkości i częstotliwości występowania wiatrów, a największe szkody poczynione w jej wyniku są na obszarach równinnych o niskiej lesistości i pozbawionych zadrzewień śródpolnych, ¾ zagrożenia jakościowe – powstają one w wyniku działalności wydobywczej, emisji zanieczyszczeń przemysłowych i komunikacyjnych. Wśród tych zagrożeń wyróżnić można następujące grupy: • związane z eksploatacją kopalin: deformacja terenu, 155 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki zmiana struktur geologicznych, zmiana stosunków wodnych, wycofywanie się roślin i zwierząt z eksploatowanego obszaru, • związane z przemysłem, komunikacją i gospodarką komunalną: emisja do powietrza zanieczyszczeń technologicznych z przemysłu oraz spalania paliw płynnych i stałych, zanieczyszczenie wód ściekami oraz odciekami ze składowisk, zanieczyszczenie powierzchni ziemi odpadami oraz zajmowanie terenów pod składowiska, ¾ zagrożenia chemiczne związane z wprowadzaniem do gleb pierwiastków chemicznych pochodzących z różnych źródeł zanieczyszczenia. Pierwiastki anionowe takie jak azot, siarka, fluor, i bor nie są zatrzymywane w glebach ale przemieszczane w ich głąb wraz z roztworem powodują ich zakwaszenie. Wzrost zakwaszenia gleb na obszarach użytków rolnych spowodowany jest również wzrostem dawek nawozów. Bardziej szczegółowo zagrożenia chemiczne związane z produkcja rolną przedstawione są w poniższych punktach: • nawozy mineralne – stanowią one duże zagrożenie szczególnie w terenach rolniczych. Powodują znaczny przyrost wydajności plonu ale po przedawkowaniu prowadzą do niepożądanych skutków ubocznych. Szczególnie niepożądany jest nadmiar nawozów azotowych w glebie. W wyniku ich stosowania do organizmów, roślin i wody pitnej przedostają się azotany których duże nagromadzenie może negatywnie oddziaływać na zdrowie ludzi oraz na rośliny, • Jest gnojowica – jest to kolejne duże źródło stwarzające potencjalne zagrożenie. ona wykorzystywana jako nawóz niemniej jednak jeżeli zostanie przedawkowana to stwarza dużą uciążliwość dla środowiska i człowieka. Istnieje bowiem niebezpieczeństwo zakażenia uprawianej roślinności patogenami (bakteriami, wirusami, jajami robaków pasożytniczych ) oraz może wystąpić zaburzenie właściwości chemicznych i biologicznych gleb co w konsekwencji może skutkować wzrostem zachorowań zwierząt i człowieka na brucelozę, różycę, pryszczycę, gruźlicę i inne choroby, 156 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • chemiczne środki ochrony roślin (pestycydy) - związki te stosowane w celu zwalczania chorób i szkodników roślin wykazują również działanie niepożądane dla roślin, zwierząt i ludzi. Niektóre z nich kumulują się bowiem w tkankach co może powodować zanik ich naturalnej biologicznej aktywności. Nieumiejętne stosowanie tych środków może spowodować zatrucia ptactwa i zwierząt oraz liczne schorzenia u człowieka. Do organizmu bowiem pestycydy przedostają się drogą pokarmowa, oddechową i przez skórę. Na omawianym terenie duże zagrożenie powodują również osuwiska. Zasięg ich oddziaływania jest mocno zróżnicowany i czasem zdarza się, że zagrażają obiektom budowlanym. Osuwiska występują lokalnie i związane są najczęściej z podcięciem skarp przez drogi lub budowę budynków, a w ostatnich latach powodowane są przez płytkie wody stokowe, gwałtowne opady i wycinanie lasów. Poniższy rysunek przedstawia poglądową mapę lokalizacji terenów osuwiskowych na obszarze Związku Gmin (brak danych dotyczących lokalizacji terenów osuwiskowych z gminy Sękowa). Szczegółowy spis terenów zagrożonych osuwiskami znajduje się w Podkarpackim Urzędzie Wojewódzkim. 157 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Rys. 8 Poglądowa mapa terenów osuwiskowych w gminach należących do Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Źródło : Na podstawiemapy terenów osuwiskowych Województwa Podkarpackiego publikowanej na stronie internetowej: http://www.uw.rzeszow.pl 158 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 3.6.4.5. Charakterystyka i zanieczyszczenie gleb występujących w poszczególnych powiatach5 W celu obserwowania zmian jakości pod wpływem czynników antropopresji prowadzony jest monitoring gleb. Jedno z zadań tego podsystemu dotyczy długofalowych zmian chemizmu gleb. Badania te wykonywane są w oparciu o sieć krajową, cyklicznie co 5 lat od 1995 r., kiedy to rozpoczęto realizację programu. Zadaniem krajowej sieci monitoringu chemizmu gleb ornych jest ocena kształtowania się zmian właściwości gleb w warunkach działalności rolniczej i pozarolniczej. Badania te prowadzone są w wyznaczonych punktach kontrolno – pomiarowych i obejmują wykonywanie próbek z poziomu orno – próchniczego, tj. powierzchniowej warstwy gleb (do głębokości 20cm). Oznaczeniu podlegają następujące elementy: ¾ zawartość metali ciężkich: • kadm (Cd), • miedź (Cu), • nikiel (Ni), • ołów (Pb), • cynk (Zn), ¾ zawartość siarki (S), ¾ odczyn gleby (pH). Powiat Dębica Rozmieszczenie gleb w powiecie dębickim wiąże się ściśle z regionami glebowo – przyrodniczymi. Północno – zachodnia część powiatu pokrywają przeważnie różne gleby wytworzone z piasków głębokich i gliniastychych oraz gleby wytworzone z glin i pyłów pochodzenia wodnego. Typologicznie przeważają gleby płowe, choć można spotkać także gleby brunatne. Są to zazwyczaj gleby kwaśne o bardzo niskiej zawartości rozpuszczalnego i dostępnego dla roślin fosforu i potasu. Większość tych gleb zalicza się do klas IVa, IVb, V i VI. We wschodniej części powiatu występują gleby wytworzone z utworów pyłowych – lessowatych, należące do najlepszych gleb powiatu zaliczane do klas II, IIIa i III. Do dobrych gleb o dużym potencjale produkcyjnym należą także mady doliny Wisłoki i jej większych 5 W oparciu o: Stan gleb i użytków rolnych w województwie podkarpackim; Stacja Chemiczno-Rolnicza Oddział w Rzeszowie; 2002 159 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki dopływów. Pod względem składu granulometrycznego są to głównie gleby pyłowe i częściowo gliniaste. Powiat Gorlice W pokrywie glebowej powiatu gorlickiego dominują gleby wietrzeniowe, w większości brunatne kwaśne, rzadziej wyługowane wytworzone ze zwietrzeliny skał o lepiszczu węglanowym bądź niewęglanowym. Niewielkie powierzchnie zajmują gleby bielicowe. Gleby gruntów ornych są wytworzone z glin średnich i ciężkich pylastych oraz z utworów pyłowych. W części północno - wschodniej powiatu występują gleby wytworzone z utworów lessopodobnych. W dolinach występują mady, najczęściej średnie lub ciężkie. W południowej części powiatu (Beskid Niski), występują gleby gliniasto-kamieniste, piaszczysto kamieniste, rzadziej gliniaste. Są to gleby leśne, nie mają one większych wartości użytkowych, trudne w uprawie, ale w obiegu wody spełniają podstawową rolę związaną z zasilaniem głębszych zbiorników wód gruntowych. Gleby występujące na obszarze powiatu należą do niskich klas bonitacyjnych. W większości zaklasyfikowane zostały do średnich i niższych klas bonitacyjnych. Duży odsetek użytków rolnych stanowią ziemie IV i V klasy bonitacyjnej. Zaledwie 15 % powierzchni użytków rolnych powiatu posiada II i III klasę. Powiat Jasło W północnej i południowej części powiatu jasielskiego występują gleby o składzie granulometrycznym pyłów i gleb pylastych, a w środkowo – wschodniej części powiatu jasielskiego występują gleby brunatne i płowe klas IIIa, IIIb, IV i IVb. Charakteryzując ogólnie gleby powiatu jasielskiego można stwierdzić, że są to gleby kwaśne i bardzo kwaśne, a ich zasobność w składniki pokarmowe jest niska. Większość gleb wykazuje szczególnie duży niedobór fosforu (najniższą jego ilość stwierdzono w gminach Jasło, Krempna i Tarnowiec). Trochę lepiej sprawa wygląda w przypadku potasu. Powiat Krosno Gleby powiatu krośnieńskiego wykazują podobne cechy jak gleby powiatu jasielskiego co wynika z podobnego położenia w regionach fizjograficznych. W północnej i południowej części powiatu krośnieńskiego występują więc gleby wietrzeniowe o składzie granulometrycznym glin, pyłów i iłów, a w środkowej części gleby gliniaste deluwialnoaluwialne. Zasobność gleb w składniki pokarmowe roślin jest niska. Występują w nich duże niedobory fosforu oraz średnia zawartość potasu. Gleby te są glebami kwaśnymi. 160 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki W środkowej części powiatu występują najlepsze gleby zaliczone do klas IIIa i IIIb, a miejscami nawet do klasy II, w pozostałych zaś częściach gleby klasy IVa, IVb, V i VI. W przypadku omawianego rejonu tj. 17 gmin należących do Związku wykonanych zostało szereg prób pozwalających określić zawartość szkodliwych związków w glebach. Uzyskane wyniki przedstawione zostały w poniższej Tabeli Tabela 55 Stopień zanieczyszczenia gleb Poziom zanieczyszczenia gleb metalami Lokalizacja badań ciężkimi [mg/kg gleby] Powiat dębicki gorlicki jasielski krośnieński Zawartość S [mg/100g gleby] Gmina Cd Cu Ni Pb Zn Brzostek 0,29 13,32 17,64 17,32 51,21 1,35 Czarna 0,24 6,74 6,87 16,61 32,88 1,72 Dębica 0,37 10,23 12,08 17,97 45,67 1,91 Jodłowa 0,39 11,71 15,04 20,63 58,77 1,64 Pilzno 0,29 8,61 9,10 17,12 38,89 1,70 Żyraków 0,34 9,31 11,72 16,61 44,30 2,08 Sękowa brak danych Brzyska 0,35 12,56 21,60 23,20 49,11 2,36 Dębowiec 0,32 14,92 21,49 24,08 59,89 2,55 Jasło 0,38 12,81 19,73 21,28 56,71 1,76 Kołaczyce 0,28 10,94 11,59 21,20 45,25 2,18 Krempna 0,30 16,92 30,45 21,32 51,99 1,62 Nowy Żmigród 0,50 20,60 36,46 25,63 75,11 1,40 Osiek Jasielski 0,38 18,75 33,20 21,18 63,44 1,84 Skołyszyn 0,33 18,75 19,44 21,19 54,79 2,03 Szerzyny 0,43 13,90 8,73 18,80 49,50 2,07 Tarnowiec 0,41 17,84 28,31 25,31 67,81 1,49 Chorkówka 0,36 15,62 25,02 25,21 57,55 0,83 Dukla 0,45 19,85 30,10 33,21 76,54 1,97 Iwonicz Zdrój 0,56 20,00 28,13 40,25 88,75 1,65 Jedlicze 0,44 15,17 20,81 22,38 56,08 1,59 Korczyna 0,33 12,82 23,46 26,08 59,89 1,70 Krościenko W. brak danych Miejsce Piast. 0,36 17,61 21,94 26,37 61,17 1,44 Rymanów 0,49 22,03 39,84 28,61 70,06 1,92 Wojaszówka 0,34 11,95 17,89 23,32 49,95 1,53 źródło: Stan gleb, użytków rolnych w województwie podkarpackim; Stacja Chemiczno-Rolnicza Oddział w Rzeszowie; 2002 161 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Podsumowując można powiedzieć (w oparciu o powyżej przedstawione wyniki badań), że zawartość metali ciężkich (kadmu, miedzi, niklu, ołowiu, cynku) nie przekracza obowiązujących norm i mieści się w niskim stopniu zanieczyszczenia. Szczegółowo wyniki te przedstawiają się następująco: ¾ kadm – zawartość kadmu w glebach oscyluje wokół wartości naturalnej, charakterystycznej dla gleb lekkich i średnich ¾ miedź – zawartość miedzi w glebach zawiera się w granicy pomiędzy 6,74 i 22,03 [mg/kg gleby] co mieści się w wartości dopuszczalnej wynoszącej 25 [mg/kg gleby] ¾ nikiel – zawartość niklu w glebach zawiera się w granicy pomiędzy 6,87 i 36,46 [mg/kg gleby] co mieści się w wartości dopuszczalnej wynoszącej 50 [mg/kg gleby] ¾ ołów - zawartość ołowiu w glebach zawiera się w granicy pomiędzy 16,61 i 40,25 [mg/kg gleby] co mieści się w wartości dopuszczalnej wynoszącej 60 [mg/kg gleby] ¾ cynk - zawartość cynku w glebach zawiera się w granicy pomiędzy 38,89 i 88,75 [mg/kg gleby] co mieści się w wartości dopuszczalnej wynoszącej 100 [mg/kg gleby] ¾ siarka – zawartość siarki w glebach zawiera się w granicy pomiędzy 0,83 i 2,55 [mg/100g gleby] co nie wpływa negatywnie na właściwości chemiczne gleby. Jeżeli chodzi o odczyn gleby (określony przez stosunek jonów wodorowych H+ do jonów wodorotlenowych OH-) wyrażony on jest w wartości pH i informuje czy gleba jest kwaśna czy zasadowa. W poniższej Tabeli przedstawiony zastał procentowo stan zakwaszenia gleb w poszczególnych gminach. 162 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Tabela 56 Procentowy udział gleb o określonej wartość pH Lokalizacja badań Procentowy udział gleb o odczynie bardzo lekko kwaśnym obojętnym zasadowym Powiat Gmina kwaśnym kwaśnym pH 4,6 – 5,5 pH 6,6 – 7,2 pH > 7,2 pH < 4,5 pH 5,6 – 6,5 dębicki gorlicki jasielski Brzostek 36 24 25 15 0 Czarna 65 23 9 3 0 Dębica 44 24 24 8 0 Jodłowa 49 26 19 6 0 Pilzno 41 25 21 12 1 Żyraków 62 29 8 1 0 Sękowa brak danych Brzyska 37 26 16 17 4 Dębowiec 53 27 12 8 0 Jasło 50 31 12 7 0 Kołaczyce 35 26 17 20 2 Krempna 50 36 8 6 0 Nowy Żmigród 38 30 12 19 1 Osiek Jasielski 46 33 14 6 1 Skołyszyn 60 26 10 4 0 Szerzyny krośnieński brak danych Tarnowiec 39 31 20 10 0 Chorkówka 35 29 23 11 1 Dukla 28 28 24 19 1 Iwonicz Zdrój 43 20 13 23 1 Jedlicze 40 29 17 13 1 Korczyna 51 33 12 4 0 Krościenko W. brak danych Miejsce Piast. 39 30 19 12 0 Rymanów 33 24 24 19 0 Wojaszówka 51 30 11 7 0 źródło: Stan gleb, użytków rolnych w województwie podkarpackim; Stacja Chemiczno-Rolnicza Oddział w Rzeszowie; 2002 Określenie procentowej zawartości gleb o poszczególnych wartościach pH oznacza: ¾ pH ≤ 4,5 => gleby bardzo silnie kwaśne ¾ pH = 4,6 – 5,5 => gleby kwaśne ¾ pH = 5,6 – 6,5 => gleby lekko kwaśne ¾ pH = 6,6 – 7,2 => gleby obojętne ¾ pH > 7,2 => gleby zasadowe. 163 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Duży i bardzo duży udział gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych sprawia, że zabieg wapnowania jest jednym z głównych zabiegów agrotechnicznych, który ma wpływ na żyzność gleb i zwiększenie ich zdolności produkcyjnej. Wapnowanie jest również najbardziej efektywnym sposobem ograniczenia istniejących i potencjalnych skutków zanieczyszczeń gleb metalami ciężkimi. 3.6.4.6. Podsumowanie Chcąc podsumować rodzaj i jakość gleb występujących na terenie gmin wchodzących w skład Związku należy powiedzieć, że: ¾ na przedmiotowym terenie zalegają gleby głównie IV i V klasy bonitacyjnej, ¾ gleby posiadają w większości odczyn kwaśny i bardzo kwaśny, co wymaga zabiegów wapnowania, ¾ zawartość metali ciężkich (kadmu, miedzi, niklu, ołowiu, cynku) nie przekracza obowiązujących norm i mieści się w niskim stopniu zanieczyszczenia. 3 . 7 . E k o l o g i c z n e z a s o b y e n e r g e t yc z n e Zanieczyszczenie środowiska, ograniczona ilość zasobów kopalnych, spowodowały w ostatnich latach, duże zainteresowanie odnawialnymi źródłami energii. II Polityka Ekologiczna Państwa, uchwalona przez Sejm RP na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010 obliguje do stworzenia warunków prawnych i finansowych dla rozwoju energetyki odnawialnej. Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych jest jednym z istotnych komponentów zrównoważonego rozwoju przynoszącym wymierne efekty ekologiczno-energetyczne. Zgodnie z definicją zawartą w Ustawie Prawo energetyczne do odnawialnych źródeł energii należą: • energia wiatru, • energia promieniowania słonecznego, • energia geotermalna, • energia spadku rzek, • energia pozyskiwana z biomasy, biogazu wysypiskowego, biogazu z procesów oczyszczania ścieków. 164 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Szacuje się, że obecnie udział energii ze źródeł odnawialnych w zużyciu energii pierwotnej w Polsce wynosi 2,5%. Podstawowym źródłem energii odnawialnej wykorzystywanej w kraju jest biomasa oraz energia wodna, natomiast energia geotermalna, wiatru, promieniowania słonecznego, ma mniejsze znaczenie. W najbliższej perspektywie można spodziewać się znacznego wzrostu zainteresowania wykorzystaniem biopaliw stałych - drewna i słomy. Celem strategicznym rozwoju energetyki odnawialnej jest zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo-energetycznym kraju do 7,5% w 2010 roku. Wśród działań stymulujących rozwój energetyki odnawialnej podstawowym jest zobowiązanie przedsiębiorstw energetycznych do zakupu energii ze źródeł odnawialnych [Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 maja 2003 w sprawie obowiązku zakupu energii elektrycznej i cieplnej z odnawialnych źródeł energii oraz energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła (Dz. U. Nr 104, poz. 971)]. 3.8. Poważne awarie 3.8.1. Wprowadzenie Obowiązująca ustawa Prawo Ochrony Środowiska wprowadza pojęcie poważnej awarii, pod którym rozumie się zdarzenie (w szczególności emisję, pożar lub eksplozję) powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu z udziałem substancji niebezpiecznych, które może doprowadzić do, natychmiastowego lub z opóźnieniem, powstania zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzi, bądź środowiska. Prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia środowiska wskutek awarii jest szczególnie wysokie w aglomeracjach, w których znajduje się wiele zakładów przemysłowych, stosujących i magazynujących środki chemiczne oraz sąsiadujących z gęstą i zwartą zabudową mieszkaniową, w którą wkomponowany jest skomplikowany układ transportu. Zdarzające się losowo awarie techniczne i technologiczne w jednostkach stosujących, produkujących lub magazynujących materiały niebezpieczne oraz w transporcie takich substancji, powodować mogą negatywne skutki w środowisku. Skutki te obejmują następujące rodzaje zdarzeń: 165 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ zanieczyszczenie poszczególnych elementów środowiska w wyniku awarii i katastrof w zakładach przemysłowych, transporcie, rozładunku i przeładunku materiałów niebezpiecznych i innych substancji, ¾ pożary na rozległych obszarach lub długo trwające, a także towarzyszące awariom z udziałem materiałów niebezpiecznych, powodujące zniszczenie lub zanieczyszczenie środowiska, ¾ zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku klęsk żywiołowych: huraganów, powodzi, suszy, trzęsienia ziemi. Jednym z najważniejszych zadań w zakresie prewencji poważnych awarii jest ewidencja źródeł, które mogą spowodować tego typu zagrożenia. 3.8.2. Zagrożenia naturalne Zagrożenia naturalne mogące wystąpić w obszarze Związku Gmin związane są ze zjawiskami meteorologicznymi i hydrologicznymi. Zjawiska meteorologiczne to głównie susza glebowa i wynikające stąd duże zagrożenie pożarowe terenów leśnych. Natomiast występujące lokalnie deszcze mogą być przyczyną zagrożeń powodziowych. Jeżeli chodzi o zagrożenia naturalne dla gruntów rolnych i leśnych to należy tu mieć przede wszystkim na uwadze erozję. Problem ten został szerzej omówiony w rozdziale 3.3.4.4. 3.8.3. Zagrożenia antropogeniczne Zagrożenia antropogeniczne dla środowiska naturalnego wynikają z działalności człowieka, tj. wykorzystywaniem i przetwarzaniem zasobów. Źródłem presji na środowisko są poszczególne dziedziny gospodarki oraz codzienne bytowanie mieszkańców. Obszarami o największym potencjalnym zagrożeniu są obszary zurbanizowane i uprzemysłowione. Wśród zagrożeń środowiska związanych z gospodarką komunalną należy wymienić: ¾ wytwarzanie i emisję do środowiska ścieków komunalnych nie oczyszczonych, lub niedostatecznie oczyszczonych. Zagrożenie tego typu występuje na terenach poszczególnych miejscowości nie posiadających wybudowanej sieci kanalizacyjnej 166 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki i odprowadzających ścieki do bezodpływowych zbiorników tzw. szamb, które najczęściej są nieszczelne, ¾ wytwarzanie i emisję do środowiska odpadów komunalnych. Zagrożenie stanowi tutaj istnienie składowisk nie odpowiadających wymaganiom ochrony środowiska oraz tzw. dzikie wysypiska, ¾ niską emisję zanieczyszczeń powietrza, co znajduje odzwierciedlenie we wzrostach stężeń dwutlenku siarki i pyłu w powietrzu w sezonie grzewczym, ¾ system transportowy stwarzający zagrożenia dla środowiska głównie z tytułu transportu drogowego, w tym przede wszystkim tranzytowego (tzw. TIR). Wśród najistotniejszych zagrożeń należy tutaj wymienić: emisję spalin, generowanie hałasu i wibracji, degradację walorów przyrodniczych i krajobrazowych oraz nadzwyczajne zagrożenia środowiska. Największe potencjalne zagrożenie hałasem i emisją spalin występuje wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych. Z transportem związane jest też zagrożenie wynikające z przewożenia materiałów niebezpiecznych, ¾ przemysł jest źródłem zagrożeń dla środowiska w związku z: emisją zanieczyszczeń do powietrza, odprowadzaniem ścieków, wytwarzaniem odpadów, degradacją powierzchni ziemi, zużywaniem zasobów naturalnych, emisją hałasu i awariami przemysłowymi, ¾ turystykę i rekreację. Ich rozwój (zwłaszcza niekontrolowany) skutkuje “dzikim zagospodarowaniem” obszarów cennych przyrodniczo oraz zagrożeniem środowiska w związku z infrastrukturą techniczną nie zabezpieczającą w pełni środowiska (np. system kanalizacji i oczyszczania ścieków) oraz nadmierną liczbą turystów (w tym zmotoryzowanych), ¾ rolnictwo jest źródłem odpadów niebezpiecznych (pozostałości po środkach ochrony roślin) oraz zanieczyszczeń obszarowych, będących głównym zagrożeniem dla jakości wód powierzchniowych. 167 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 3.8.4. Potencjalne źródła poważnych awarii na terenie Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 3.8.4.1. Przemysł Duże zagrożenie dla środowiska stanowią przede wszystkim zakłady stosujące w procesie technologicznym różnorodne związki chemiczne. Na terenie Związku Gmin na obszarze otaczającym do zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej Wojewódzki Inspektorat Środowiska zakwalifikował zakłady w dwóch grupach: ¾ zakłady o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej: 1. Rafineria „Jasło” S.A.; ul. 3-go Maja 101; 30-200 Jasło, 2. Rafineria Nafty „Jedlicze”S.A.; ul. Trzecieskiego 14; 38-460 Jedlicze, 3. Orlen Petro-Tank Spółka z o.o.; 36-146 Widełka 869, 4. Zakłady Tworzyw Sztucznych „ERG” w Pustkowie S.A.; 39-200 Pustków 3, 5. „Gas Trading Podkarpacie” Sp. z o.o.; ul. Metalowców 27; 39-200 Dębica, 6. Zakłady Chemiczne „Organika-Szarzyna” S.A.; ul. Chemików 1; 37-300 Nowa Szarzyna, ¾ zakłady o zwiększonym ryzyku poważnej awarii przemysłowej: 1. Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego „Hortino” SP. z o.o.; ul. Fabryczna 2; 37-300 Leżajsk, 2. Elektrociepłownia Nowa Szarzyna SP. z o.o.; ul. Ks. J. Popiełuszki 2; 37-310 Nowa Szarzyna, 3. Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego „PZL-Rzeszów” S.A.; ul. Hetmańska 120; 35078 Rzeszów, 4. PKN „Orlen” S.A. – Baza Magazynowa Nr 83 w Ustrzykach Dolnych; ul. Kolejowa 2; 38-700 Ustrzyki Dolne, 5. PKN „Orlen” S.A. – Baza Magazynowa Nr 82 w Żurawicy, 6. Zakład Tworzyw Sztucznych „Gamrat” S.A.; ul. Mickiewicza 108; 38-200 Jasło, 7. Zakład Chemiczny „Silikony Polskie” Sp. z o.o.; ul. Chemików 1; 37-310 Nowa Sarzyna, 8. Fabryka Farb i Lakierów „Śnieżka” S.A.;39-102 Lubizna 34a; Oddział w Brzeźnicy 18, 9. TBD S.A.; ul. Mościckiego 23; 39-200 Dębica, 168 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 10. „Kron-Wod” Sp. z o.o.; ul. Wojska Polskiego 3; 39-300 Mielec, 11. Polskie Zakłady Lotnicze Sp. z o.o.; ul. Wojska Polskiego 3; 39-300 Mielec, 12. Przedsiębiorstwo Produkcji Usług i Handlu „Cis” Stanisław Cisło; 36-001 Trzebownisko 23; Oddział w Pogwizdowie 155, 13. Chem Trans Logistic Południe Sp. z o.o.; 30-552 Kraków, ul. Wielicka 28A – Oddział Żurawica, 37-710 Żurawica, ul. Kolejowa 55 – Punkt przeładunku surowców chemicznych w Chałupkach Medyckich 37-732 Medyka 469. 3.8.4.2. Transport samochodowy Transport samochodowy wykorzystywany jest do przewożenia materiałów w opakowaniach i zbiornikach o różnej pojemności i z różnych materiałów. W przypadku katastrofy i uszkodzenia opakowania może nastąpić masowe porażenie ludzi i zwierząt, a także degradacja środowiska oraz warunków meteorologicznych. Zagrożenie może mieć zasięg od kilku nawet do kilkunastu kilometrów. Największe tego typu zagrożenie jest związane z głównymi szlakami tranzytowymi regionu, a mianowicie: ¾ nr 4 Kraków – Rzeszów ¾ nr 28 Nowy Sącz – Krosno – Sanok ¾ nr 73 Kielce – Jasło – Krosno ¾ nr 992 Jasło – Nowy Żmigród ¾ nr 993 Gorlice – Nowy Żmigród – Dukla. 3.8.4.3. Podsumowanie i wnioski W celu minimalizowania zagrożenia związanego z występowaniem poważnych awarii przemysłowych należy uświadamiać i informować mieszkańców jak powinni się zachowywać i postępować w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska. Jednostką koordynującą akcję ratowniczą w przypadku wystąpienia poważnej awarii lub innej sytuacji kryzysowej jest Zespół Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Ludności działający przy urzędach powiatowych i przy urzędzie wojewódzkim. 169 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 3.9. Walory kulturowe regionu 3.9.1. Ogólna charakterystyka zabytków gmin Związku Gminy należące do Związku poza malowniczymi krajobrazami dolin rzecznych otoczonych wzgórzami i pagórkami sprzyjającymi rozwojowi turystyki poszczycić się mogą także wieloma godnymi obejrzenia zabytkami. Charakterystyczne dla tego obszaru, wplecione w krajobraz i kulturę są liczne zespoły dworsko-parkowe, kościoły i kapliczki, a także cmentarze, szczególnie pozostałości kultury łemkowskiej, z kamiennymi prawosławnymi krzyżami i nagrobkami. Siedzibą Związku jest miasto Jasło – stolica powiatu jasielskiego. Najciekawsze obiekty warte zobaczenia w tym mieście to gotycki kościół Farny z połowy XV wieku, neogotycki otoczony parkiem krajobrazowym pałac z XVIII wieku, resztki murów miejskich, kościoły, cmentarz z zabytkowymi pomnikami, nagrobkami i grobowcami. W gminie Jasło na uwagę zasługują odkryte w Niepli osady słowiańskie z VII- IX i IX-XIII wieku oraz osada kultury pucharów lejkowych i kurhan-mogiła kultury ceramiki sznurowej sprzed 4,5 tys. lat. W miejscowości Trzcinica odkryto osady z początku epoki brązu (18501400 p.n.e.), wczesnośredniowieczne grodzisko „Wały” IX-XI w., ponadto zobaczyć tu można drewniany kościół z XV wieku oraz zespół pałacowo-parkowy z XVIII-XX wieku. W miejscowości Szebnie znajduje się drewniany kościół z XVII w., posiadający bogate wyposażenie wnętrza z rokokowym ołtarzem głównym oraz zespół dworski z XIX wieku. W powiecie Jasielskim, w gminie Dębowiec znajdują się liczne stare, drewniane domy w tym jeden 200-letni, ze stojącą przed nim figurą św. Floriana oraz kapliczki, a także zlokalizowane na terenie starego podworskiego parku Sanktuarium Matki Bożej Saletyńskiej. W Dębowcu wart zobaczenia jest kościół z początku XIX wieku, posiadający w ołtarzu głównym namalowany na desce obraz z wizerunkiem swego patrona z XVII wieku. Na terenie wsi należących do gminy Tarnowiec spotkać można liczne kapliczki, w tym zachowane XIX wieczne oraz figury i krzyże przydrożne. W Tarnowcu klasycystyczny dwór otoczony parkiem, kościół z znajduje się późnobarokowym ołtarzem z gotycką Figurą Madonny z Dzieciątkiem z około 1500 roku, (cenny zabytek w woj. podkarpackim), zachowana karczma z końca XVIII wieku, przebudowywana w XIX i XX wieku oraz plebania z końca XVIII wieku również przebudowywana w wieku XIX i XX, a także cmentarz z zachowanymi XIX wiecznymi nagrobkami. W Brzezówce na uwagę zasługuje grodzisko na wzgórzu zwanym Podbuczyną, w miejscowości Łubienko drewniany kościół z lat 40 XX wieku z cmentarzem, a w Łubnie Szlacheckim XIX wieczny dwór. 170 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki W gminie Kołaczyce, w stolicy gminy-Kołaczycach znajduje się neogotycki kościół z barokową kropielnicą i chrzcielnicą, drewniany dom z XVIII wieku, a w Krajowicach resztki wczesno-średniowiecznego grodziska z XII-XIII wieku oraz XIV wiecznego zamku „Golesz”. W Bieździedziu, w pobliżu wiekowych dębów stoi gotycki kościół z dzwonnicą i kaplicą z XVII wieku, murowany dwór z XIX wieku oraz wały zwane „Basztą” z XIV-XV wieku, a w Bieżdziadce ruiny dworu z końca XVIII wieku otoczone dworskim parkiem. W Nowym Żmigrodzie stolicy gminy Nowy Żmigród znajduje się kościół pochodzący z XVI wieku, odbudowany w XIX wieku, z późnobarokowym wystrojem i drewnianą gotycką figurą Matki Boskiej, dwoje żelaznych drzwi z XVII wieku, kościółek cmentarny przebudowany pod koniec XIX wieku z wystrojem XVIII i XIX wiecznym i dwa parki przyrody ze starymi drzewami – pomnikami przyrody. W miejscowości Stary Żmigród zobaczyć można kościół, którego część pochodzi z XVwieku, drewniane chaty z XIX wieku oraz pozostałości wczesnośredniowiecznego grodu na wzniesieniu „Zamczysko”. Stare chaty, zabytkowy zajazd i marmurowe kapliczki z XIX wieku są atrakcją miejscowości Kąty. W Osieku Jasielskim zobaczyć można modrzewiowy kościółek z przełomu XIV i XV wieku, przebudowany w XVII wieku, pokryty gontami i gotycką konstrukcją dachową, pozostałości po zameczku i fortyfikacji z XVI wieku oraz Rynek z murowaną XIX wieczną zabudową. We wsi Krempna – siedzibie gminy Krempna i Magurskiego Parku Narodowego, którą przez wieki zamieszkiwali Łemkowie, pozostały łemkowskie chaty tzw. chyże z XIX wieku oraz drewniana cerkiew z XVIII wieku zbudowana prawdopodobnie z materiału pochodzącego z wcześniejszej świątyni. W miejscowości Kotań znajduje się uznana przez specjalistów z lwowskiego muzeum etnograficznego za typowy przykład architektury łemkowskiej cerkiew z XVIII wieku, przebudowana w XIX, a remontowana w ubiegłym wieku. Obok cerkiewki znajduje się interesujące lapidarium łemkowskiej sztuki kamieniarskiej. Najważniejszym zabytkiem wsi Polany koło Krempnej jest cerkiew z początku XX wieku. Jest to świątynia wzorowana na cerkwiach staroruskich. W Świątkowej Małej znajduje się cerkiew z XVIII wieku, wyremontowana w latach 70 -tych XX wieku. W Świątkowej Wielkiej warto zobaczyć również XVIII-wieczną cerkiew z późnobarokowym ołtarzem głównym i polichromią z 2 połowy XVIII wieku. Na obszarze gminy spotać można łemkowskie chaty i cmentarze z kamiennymi prawosławnymi krzyżami i nagrobkami. 171 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki W Skołyszynie warte zobaczenia są kościół Św. Anny z XVI wieku w Święcanach, kościół z XVII wieku w Sławęcinie oraz średniowieczne grodzisko w Lisowie. W miejscowości Brzyska w Gminie Brzyska godne uwagi są pałac z XVIII wieku, kościół Św.Marii Magdaleny oraz kaplica cmentarna z XIX wieku, a także drewniany XVIII wieczny dworek w Lipnicy Dolnej. Najciekawsze miejsca na terenie gmin powiatu dębickiego to XVIII wieczna karczma i kamienice mieszczańskie w Brzostku, szlacheckie dwory, świątynie i liczne kapliczki w innych miejscowościach w tej gminie. W gminie Czarna w Przyborowie znajduje się dwór pałac w stylu zakopiańskim wykonany wg projektu Stanisława Witkiewicza wraz z otaczającym go parkiem oraz XIX wieczny dworek myśliwski w Chotowej-Słupie. W Pilźnie na uwagę zasługuje XIV wieczny kościół gotycki oraz klasycystyczny klasztor i XIX wieczne kamieniczki w Rynku. Inne zabytki znajdujące się na terenie gminy to: dwór XVIII wieczny w Parkoszu, Kościół w Dobrkowie z XVI wieku, Kościół z XVII wieku w Zwierniku, XV wieczny kościół w Łekach Górnych oraz kościół z XVIII wieku w Machowej. W gminie Żyraków w miejscowościach Korzeniów, Zasów, Straszęcin i Żyraków zachowały się zespoły dworsko-parkowe, a w Woli Wielkiej -grodzisko stożkowe z przełomu XV/XVIw. W powiecie krośnieńskim, w miejscowości Bóbrka w gminie Chorkówka na terenie czynnej do dziś pierwszej w świecie kopalni ropy naftowej, znajduje się Skansen - Muzeum Przemysłu Naftowego, jedna z niewielu placówek muzealnych tego typu. Znajduje się tu wiele zabytków z tamtych lat w postaci autentycznych dokumentów, budowli, urządzeń i narzędzi oraz czynnych do dziś kopanek i otworów ropnych, a także kuźnia kopalniana kopalni ropy. W jednej z najstarszych miejscowości gminy - Kobylany znajduje się zabytkowy kościół z XVIII wieku oraz dworek z zespołem parkowym. W Sulistrowej i Żeglcach zachowały się podworskie parki, a w Zręcinie podworski park oraz zabytkowy kościół z plebanią i organistówką. W gminie Jedlicze godny uwagi jest dworek z XVIII wieku ofiarowany Marii Konopnockiej w Żarnowcu ( obecnie mieści się tam Muzeum Biograficzne pisarki), również XVIII wieczny dwór w Jaszczwi oraz pałacyk z kompleksem parkowym w Długiem. W mieście Jedlicze wart zobaczenia jest neogotycki kościół parafialny. Jedyna należąca do Związku gmina położona w województwie małopolskim to gmina Sękowa. Charakterystycznym elementem krajobrazu gminy są malownicze oryginalne 172 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki kapliczki, figury i krzyże przydrożne oraz łemkowskie cerkwie. Kościół Św. Filipa i Jakuba w Sękowej z początku XVI wieku, to jeden z najcenniejszych zabytków budownictwa drewnianego w Polsce. Kościół wzniesiony jest z modrzewiowych ręcznie ociosanych bierwion, wewnątrz późnorenesansowy ołtarz główny z początku XVII w., polichromowany i złocony, kamienna późnogotycka chrzcielnica z 1522 r., fragmenty polichromii sprzed 1888 r. na ścianie południowej, ołtarze boczne z XX w. Charakterystycznym elementem krajobrazu gminy są malownicze łemkowskie cerkwie. W miejscowości Męcina - cerkiew z początku XIX wieku, przebudowana w 1930. Wewnątrz dobrze zachowany ikonostas oraz dwa ołtarze w konwencji barokowej z XIXw. W Ropicy Górnej – cerkiew z początku XIX wieku z cennym XVIII i XIX wiecznym wyposażeniem: kompletny rokokowy ikonostas, późnobarokowe ołtarze boczne obrazy z XVII, XVIII, XIX wieku. W Owczarach – jedna z najcenniejszych i najlepiej zachowanych cerkwi łemkowskich z XVII wieku, z kompletnym wyposażeniem cerkiewnym z XVII- XIX wieku, barokowe ołtarze boczne z ikonami, wnętrze ozdobione figuralną polichromią. W miejscowości Bodaki – cerkiew zbudowana z początkiem XX wieku. W miejscowości Bartne – cerkiew z połowy XIX wieku. We wnętrzu kompletny ikonostas i ołtarz boczny z XVIII wieku. Cerkiew otoczona jest zrekonstruowanym drewnianym ogrodzeniem z bramkami. Teren gminy to kolebka przemysłu naftowego, w miejscowości Siary pracował od XIX wieku szyb naftowy. 3.9.2. Zagrożenia i podsumowanie Źródła zanieczyszczenia powietrza na terenie gmin Związku to emisja niska – lokalne kotłownie i paleniska domowe, zanieczyszczenia spowodowane środkami transportu samochodowego – tlenki azotu, a także emisja przemysłowa. W efekcie realizowania przez zakłady przemysłowe przedsięwzięć ekologicznych zmniejszających emisję zanieczyszczeń, w ostatnich latach można zaobserwować spadek emisji ze źródeł przemysłowych. Dlatego też, zabytki znajdujące się na terenie gmin Związku narażone są przede wszystkim na niekorzystne oddziaływanie dwóch pierwszych czynników, a w szczególności emisji z palenisk domowych i lokalnych kotłowni. Konieczna jest zatem kontynuacja programu 173 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki likwidacji niskiej emisji ukierunkowana na osoby fizyczne nadal korzystające z pieców opalanych węglem kamiennym. Omawiany obszar zaliczony został do strefy, dla której poziom stężeń zanieczyszczeń nie przekracza poziomu wartości dopuszczalnej. Większym zagrożeniem dla substancji zabytkowej gmin są raczej czynniki ekonomiczne związane z utrzymaniem i konserwacją, brak rzetelnych opracowań dotyczących inwentaryzacji zabytków na omawianym obszarze (powiat jasielski,powiat dębicki i gorlicki nie ma katalogu zabytków sztuki), niż zagrożenia środowiskowe. Promowanie walorów kulturowych wsi, pielęgnacja tradycji, związany z tym rozwój ruchu turystycznego (zwłaszcza charakterystyczna dla tego obszaru tzw. turystyka religijna – sanktuaria, cerkwie) stwarza szansę rozwoju gospodarczego regionu. 174 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 4. DŁUGOTERMINOWA STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DO 2012 ROKU 4.1. Wprowadzenie W rozdziale zawarto charakterystykę celów i działań do 2012 roku w zakresie: ¾ poprawy jakości środowiska z podziałem na dziedziny ochrony środowiska tj. jakość wód (i ochrona przed powodzią), gospodarowanie odpadami (w oparciu o plan gospodarki odpadami), zanieczyszczenia powietrza, oddziaływanie hałasu, pola elektromagnetyczne, awarie przemysłowe, ¾ ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody (ochrona przyrody i krajobrazu, ochrona lasów, ochrona gleb i wód podziemnych), ¾ zrównoważonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii. 4.2. Poprawa jakości środowiska 4.2.1. Jakość wód Cel długookresowy do 2012 roku Zapewnienie odpowiedniej jakości wód powierzchniowych, ochrona wód podziemnych oraz zapewnienie wszystkim mieszkańcom poszczególnych gmin należących do Związku odpowiedniej jakości i ilości wody do picia, a także zabezpieczenia zasobów wodnych dla środowiska przyrodniczego, ochrona przed powodzią. Kierunki działań do 2012 roku Osiągnięcie standardów jakości wody obowiązujących w krajach Unii, a także likwidacja występowania okresowych deficytów wody, będzie wymagać realizacji wielu inwestycji w zakresie budowy systemu retencji, ujęć wody wraz ze stacjami uzdatniania i wodociągów, budowy oraz modernizacji oczyszczalni ścieków oraz sprawnego systemu kanalizacyjnego, także budowy systemu zabezpieczeń przed zanieczyszczeniami obszarowymi. Kierunki działań: ¾ zaopatrzenie w wodę: • budowa i modernizacja sieci wodociągowych, • modernizacja ujęć wody i stacji uzdatniania wody, 175 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ gospodarka ściekowa: • uporządkowanie gospodarki ściekowej w poszczególnych gminach: - budowa i rozbudowa sieci kanalizacyjnej w poszczególnych gminach, - budowa grupowych oczyszczalni ścieków, - budowa przydomowych oczyszczalni ścieków (w rejonach, do których doprowadzenie ze względów systemu kanalizacyjnego ekonomicznych lub jest niemożliwe nieopłacalne ze względów technicznych), • promowanie, wspieranie i egzekwowanie programów racjonalnej gospodarki wodno-ściekowej w zakładach, ¾ ochrona przeciwpowodziowa: • współuczestnictwo w budowie sprawnego systemu ochrony przed powodzią we współpracy z Zespołami Zarządzania Kryzysowego, przy urzędach powiatów i województwa, • wspieranie działań zmierzających do realizacji zbiornika retencyjnego w Krempnej, który stanowi wielozadaniową inwestycję infrastrukturalną ( nie tylko o znaczeniu przeciwpowodziowym) o znacznym oddziaływaniu na gospodarkę wodną dorzecza Wisłoki poprzez bezpośredni wpływ na: - zaspokojenie potrzeb wodnych użytkowników pobierających wodę, w tym na potrzeby wodociągów komunalnych, rolnictwa i przemysłu, - zapewnienie przepływu nienaruszalnego, z czym wiąże się ochrona środowiska naturalnego poniżej przekroju zapory, - utrzymanie czystości wody, - wykorzystanie energii wodnej, - rozwój turystyki i rekreacji, - aktywizację gospodarczą regionu. Realizacja inwestycji wymaga współpracy wszystkich ośrodków administracji rządowej i samorządowej oraz władzy centralnej, w celu pozyskania środków finansowych, a do tego niezbędne jest opracowanie kompleksowej całościowej koncepcji programowo- przestrzennej. Koncepcja ta powinna uściślić parametry inwestycji, harmonogram, koszty realizacji, a także możliwe źródła finansowania. 176 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 4.2.2. Gospodarowanie odpadami Cele długookresowe do 2012 roku • Dla odpadów powstających w sektorze komunalnym: • Zminimalizowanie ilości wytwarzanych odpadów oraz wdrożenie nowoczesnego systemu ich odzysku i unieszkodliwiania, • Przygotowanie realizacji projektu stworzenia na terenie miasta Jasło Międzygminnego Zakładu Zagospodarowania Odpadów do którego gminy należące do Związku mogłyby dostarczać odpady. ¾ Dla odpadów powstających w sektorze gospodarczym: • Minimalizacja wytwarzania odpadów z sektora gospodarczego oraz optymalizacja systemu ich unieszkodliwiania i gospodarczego wykorzystania. Kierunki działań do 2012 roku ¾ dla odpadów powstających w sektorze komunalnym: • podnoszenie świadomości społecznej w zakresie zagadnień gospodarki odpadami ze szczególnym uwzględnieniem możliwości minimalizacji ich wytwarzania (poprzez edukację ekologiczną), • wdrażanie nowoczesnych i kompleksowych technologii odzysku i unieszkodliwiania odpadów (systemy selektywnej zbiórki odpadów), • redukcja w odpadach kierowanych na składowisko zawartości składników biodegradowalnych, • zamykanie i rekultywacja składowisk odpadów komunalnych nie spełniających wymaganych norm, ¾ dla odpadów powstających w sektorze gospodarczym: • promowanie i systematyczne wprowadzanie bezodpadowych i mało odpadowych technologii produkcji, • promowanie wśród podmiotów gospodarczych wytwarzających odpady przemysłowe działań zmierzających do maksymalizacji gospodarczego wykorzystania odpadów. Bardziej szczegółowe informacje dotyczące gospodarki odpadowej znajduję się w Planie Gospodarki Odpadami dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki. 177 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 4.2.3. Jakość powietrza Cel długookresowy do 2012 roku Kompleksowe działania mające na celu utrzymanie oraz systematyczną poprawę jakości powietrza na terenie poszczególnych gmin. Kierunki działań do 2012 roku W zakresie oddziaływania transportu drogowego kierunki działań powinny zmierzać do: ¾ eliminacji ruchu drogowego o charakterze "tranzytowym" z centrum miejscowości (szczególnie miast), ¾ poprawie warunków ruchu drogowego poprzez zwiększenie płynności ruchu i przepustowości drogowej, ¾ podwyższeniu standardów technicznych infrastruktury drogowej. W zakresie oddziaływania sektora komunalnego kierunki działań powinny zmierzać do: ¾ promowania modernizacji indywidualnych systemów grzewczych (wprowadzania kotłów nowej generacji oraz zmiany opału z węgla na bardziej przyjazny środowisku tj. gaz, olej opałowy, energię elektryczną), ¾ termomodernizacji budynków użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych, W zakresie oddziaływania sektora przemysłowego kierunki działań powinny zmierzać do: ¾ wdrażania najlepszych dostępnych technik, ¾ modernizacji i automatyzacji procesów technologicznych w obiektach przemysłowych, ¾ instalowanie urządzeń do redukcji zanieczyszczeń powstałych w procesach technologicznych oraz poprawa sprawności obecnie funkcjonujących urządzeń. 4.2.4. Hałas i promieniowanie elektromagnetyczne Cel długookresowy do 2012 roku Zmniejszenie narażenia mieszkańców (szczególnie miast) na ponadnormatywny: ¾ poziom hałasu emitowanego przez środki transportu ¾ poziom promieniowania elektromagnetycznego 178 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Kierunki działań do 2012 roku W zakresie oddziaływania hałasu najważniejszym elementem jest podjęcie działań skupiających się na ochronie przed hałasem komunikacyjnym. Działania w zakresie ochrony przed hałasem drogowym w znacznej części pokrywają się z działaniami skierowanymi na ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza, której źródłem jest transport drogowy. Kierunki działań podejmowane w zakresie ochrony przed hałasem można realizować poprzez odpowiednie zapisy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, a także poprzez następujące czynności: ¾ ograniczenie emisji hałasu u źródła: • poprawa nawierzchni dróg, • zwiększanie płynności ruchu poprzez budowę skrzyżowań bezkolizyjnych i eliminacja transportu ciężkiego z centrum miejscowości, • ograniczenia prędkości strumienia pojazdów, • budowa obwodnic i tras o dużej przepustowości przejmujących ruch lokalny (zaopatrzone w ekrany lub inne zabezpieczenia), ¾ ograniczenie emisji hałasu poprzez: • budowę ekranów akustycznych, • wymianę okien w budynkach. W dziedzinie oddziaływania pola elektromagnetycznego najważniejszym elementem jest podjęcie i prowadzenie działań mających na celu wykonywanie pomiarów poziomu promieniowania czyli prowadzenie stałego monitoringu pól elektromagnetycznych. Działania takie powinny być podejmowane cyklicznie, a otrzymywane wyniki powinny być porównywane z wartościami dopuszczalnymi wynikającymi z odpowiedniego rozporządzenia. Ponadto, jednym z ważnych zadań będzie wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed polami elektromagnetycznymi z wyznaczeniem stref ograniczonego użytkowania m.in. wokół urządzeń elektroenergetycznych, radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych, gdzie jest rejestrowane przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. Kierunki działań podejmowane w zakresie ochrony przed elektromagnetycznym można realizować poprzez następujące czynności: • rozwój systemu badań pól elektromagnetycznych, 179 promieniowaniem Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego zapisów związanych z problematyką oddziaływania pól elektromagnetycznych. 4.2.5. Awarie przemysłowe Cel długookresowy do 2012 roku Eliminowanie i zmniejszanie skutków oddziaływania poważnych awarii przemysłowych na mieszkańców i środowisko Kierunki działań do 2012 roku Szczegółowy opis obowiązków podaje ustawa Prawo Ochrony Środowiska. Na omawianym terenie Związku Gmin aktualnie zlokalizowanych jest sześć zakładów o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej oraz trzynaście zakładów o ryzyku zwiększonym (wg listy WIOŚ rozdz.3). O zaliczeniu zakładu do kategorii o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku, decyduje Minister właściwy d/s gospodarki z porozumieniu z Ministrem d/s zdrowia, Ministrem d/s wewnętrznych i Ministrem d/s ochrony środowiska ( DZ. U. Nr 58 poz.535 z dn. 9.04.2002). Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub dużym ryzyku jest zobowiązany do: • zgłoszenia zakładu właściwemu organowi PSP oraz Wojewódzkiemu Inspektorowi Ochrony Środowiska (Art.250 Prawo Ochrony Środowiska), • opracowania programu zapobiegania poważnym awariom (art. 251 w.w.ustawy), • opracowania i wdrożenia systemu bezpieczeństwa, • opracowania raportu o bezpieczeństwie, • opracowania wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego i dostarczeniu wojewódzkiemu komendantowi PSP informacji niezbędnych do sporządzenia zewnętrznych planów operacyjnych. Szczegółowy zakres w/w planów zewnętrznych i wewnętrznych ustala ustawa POŚ oraz przepisy wykonawcze (rozporządzenia). Komendant Wojewódzkiej Straży Pożarnej ma obowiązek podać do publicznej wiadomości (art.257 POŚ) m.in. informację o przyjętych planach operacyjno-ratowniczych i instrukcji o postępowaniu mieszkańców na wypadek wystąpienia awarii, a także inne informacje o istotnym znaczeniu dla ochrony środowiska. 180 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Działania operacyjno- ratownicze w razie awarii przemysłowej należą do obowiązków PSP. Z punktu widzenia narażenia mieszkańców na skutki ewentualnych awarii przemysłowych, szczególne znaczenie mają zewnętrzne plany operacyjno-ratownicze dla terenów otaczających zakłady o dużym ryzyku wystąpienia awarii. Współpraca organów gmin z właściwym Komendatem PSP powinna polegać na opracowaniu procedur zmierzających do określenia bezpiecznych tras do przewozu substancji niebezpiecznych na terenie Związku Gmin, a w następnej kolejności właściwe oznakowanie tych dróg. Kierunek działań związanych z ochroną przed wystąpieniem poważnych awarii przemysłowych powinien polegać również na propagowaniu prawidłowych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska z tytułu awarii przemysłowych, w tym transportu materiałów niebezpiecznych. 4 . 3 . O c h r o n a d z i e d z i c t w a p rz yr o d n i c z e g o i r a c j o n a l n e u ż y t k o w a n i e z a s o b ó w p r z yr o d y 4.3.1. Przyroda i krajobraz Cele długookresowe do 2012 roku Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz doskonalenie systemu obszarów prawnie chronionych, w tym wdrożenie systemu Natura 2000. Cel ten realizowany będzie m.in. poprzez utworzenie europejskiej sieci ekologicznej pod nazwą Natura 2000, złożonej z tzw. Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO), wytypowanych na podstawie Dyrektywy Siedliskowej i Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) wytypowanych na podstawie Dyrektywy Ptasiej. Kierunki działań do 2012 roku Obszar Związku charakteryzuje się dużym udziałem cennych przyrodniczo i krajobrazowo terenów. W zakresie ochrony i rozwoju systemu obszarów chronionych kierunki działań przedstawiają się następująco: w zakresie: ¾ ochrony przyrody i krajobrazu 181 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • rygorystyczne przestrzeganie wymagań ochrony przyrody w odniesieniu do obiektów turystycznych i rekreacyjnych w aspekcie ochrony walorów przyrodniczych, • ustanawianie użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo- krajobrazowych na terenach gdzie występują pozostałości ekosystemów i cennych fragmentów krajobrazu, • wprowadzanie odpowiednich procedur lokalizacyjnych chroniących tereny cenne przyrodniczo przed przeinwestowaniem, ¾ ochrony i utrzymania krajobrazu rekreacyjnego: • promowanie zachowań zgodnych z zasadami ochrony przyrody i krajobrazu, • rozwój sieci szlaków turystycznych i przyrodniczych ścieżek dydaktycznych. Ochrona terenów zieleni jest obowiązkiem gmin, które powinny podejmować działania w kierunku rozwoju tych terenów. Rygorom ochronnym poddane są parki, zadrzewienia itp. 4.3.2. Lasy Cel długookresowy do 2012 roku Ochrona i odtwarzanie różnorodności biologicznej systemów leśnych. Kierunki działań do 2012 roku Kierunki działań związanych z ochroną lasów: ¾ łączenie kompleksów leśnych, ¾ poprawa rozpoznania zasobów różnorodności biologicznej w lasach, ¾ racjonalne przeznaczanie obszarów leśnych na cele nieleśne, ¾ stały monitoring środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym (pożary, choroby, szkodniki), ¾ zapewnienie lasom i zadrzewieniom właściwego znaczenia w planowaniu przestrzennym, w tym kształtowaniu granicy rolno-leśnej i ochronie krajobrazu. 182 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 4.3.3. Ochrona gleb Cel długookresowy do 2012 roku Ochrona, rekultywacja i właściwe wykorzystanie istniejących zasobów glebowych. Kierunki działań do 2012 roku Kierunki działań związanych z ochroną gleb: ¾ ochrona gleb przed degradacją i rekultywacja gleb zdegradowanych ¾ ochrona gleb przed negatywnym wpływem transportu i infrastruktury transportowej. 4.3.4. Surowce mineralne Cel długookresowy do 2012 roku Rekultywacja i rehabilitacja terenów poeksploatacyjnych. Kierunki działań do 2012 roku Kierunki działań związanych z ochroną terenów zawierających surowce mineralne: ¾ rekultywacja terenów poeksploatacyjnych i zdegradowanych, ¾ eksploatacja surowców mineralnych zgodnie z zasadą poszanowania środowiska. 4.4. Zrównoważone w y k o r z ys t a n i e surowców, materiałów, wody i energii 4.4.1. Wodochłonność i energochłonność gospodarki Cel długookresowy do 2012 roku Racjonalizacja zużycia wody i energii. Kierunki działań do 2012 roku Kierunki działań w zakresie racjonalizacji zużycia wody: ¾ zmniejszenie wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych, ¾ wprowadzanie zamkniętych obiegów wody i wodooszczędnych technologii produkcyjnych w przemyśle, ¾ modernizacja sieci wodociągowych w celu zmniejszenia strat wody w systemach przesyłowych. 183 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Kierunki działań w zakresie zmniejszenia energochłonności gospodarki: ¾ wprowadzanie energooszczędnych technologii i urządzeń w przemyśle, ¾ zmniejszenie strat energii w systemach przesyłowych, poprawa parametrów energetycznych budynków oraz ¾ podnoszenie sprawności wytwarzania energii. 4.4.2. Wykorzystanie energii odnawialnej Cel długookresowy do 2012 roku Wzrost wykorzystania energii odnawialnej. Kierunki działań do 2012 roku Kierunki działań w zakresie wykorzystania energii odnawialnej: ¾ określenie potencjału technicznego i ekonomicznego energii odnawialnej i niekonwencjonalnej, ¾ wsparcie dla prac koncepcyjnych i projektów wykorzystania energii geotermalnej dla celów rekreacji (baseny kąpielowe) i grzewczych, szczególnie w rejonach stwierdzonego już występowania wód geotermalnych ( np. okolice Pilzna), ¾ wsparcie dla projektów eksploatacji energii wiatrowej, ¾ promowanie oraz popularyzacja najlepszych praktyk w dziedzinie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, w tym rozwiązań technologicznych, administracyjnych i finansowych, ¾ wsparcie dla projektów w zakresie budowy urządzeń i instalacji do produkcji i transportu energii wytwarzanej w oparciu o źródła odnawialne. Gminy Chorkówka i Osiek Jasielski wykazują zainteresowanie możliwością eksploatacji energii wiatru. W Chorkówce podjęto realizację fermy wiatrowej składającej się z ośmiu wiatraków. Możliwość eksploatacji energii wiatru w danym miejscu uzależniona jest od czynników regionalnych i lokalnych. Na obecnym etapie, bez wsparcia ze strony państwa, szybki rozwój energetyki odnawialnej nie jest możliwy. 184 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 5. STRATEGIA KRÓTKOTERMINOWA NA LATA 2005 – 2008 5.1. Wprowadzenie W rozdziale tym zostały przedstawione kierunki działań niezbędnych do realizacji w latach 2005 - 2008, w celu poprawy stanu środowiska z podziałem na zagadnienia z zakresu: ¾ ochrony powietrza atmosferycznego, ¾ ochrony przed hałasem oraz szkodliwym działaniem pól elektromagnetycznych, ¾ gospodarki wodno – ściekowej, ¾ gospodarki odpadami, ¾ ochrony gleb, ¾ ochrony przyrody i terenów zielonych, ¾ zrównoważonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii, ¾ edukacji ekologicznej. Cele i zadania zawarte w Polityce Ekologicznej Państwa przy uwzględnieniu specyfiki obszaru, a także Programów Ochrony Środowiska dla Województw: małopolskiego i podkarpackiego oraz powiatowych (powiatu: dębickiego, gorlickiego, jasielskiego i krośnieńskiego) wyznaczają następujące kierunki działań w Programie Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki. 5 . 2 . O c h r o n a p o w i e t r z a a t m o s f e r yc z n e g o Poprawa jakości powietrza i ograniczenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery przez paleniska domowe, komunikację i przemysł. Cele 2005-2008 roku w zakresie ochrony powietrza: Strategia: Głównym źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza na omawianym obszarze są paleniska domowe, komunikacja oraz przemysł. Pomimo, że według wykonanej oceny jakości powietrza ze względu na ochronę zdrowia ludzi obszar na którym zlokalizowany jest Związek Gmin został zaklasyfikowany do strefy A, to należy pamiętać, że stan taki nie musi się stale utrzymywać. Należy więc stale podejmować działania mające na celu poprawę istniejącej sytuacji, a ponieważ głównymi źródłami emisji substancji szkodliwych są komunikacja i emitory niskie (paleniska domowe i zakłady rzemieślnicze) to podejmowane kroki powinny być skierowane właśnie na te sektory. 185 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Ograniczenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery ze źródeł komunikacyjnych Zagrożenie dla środowiska naturalnego związane z transportem drogowym jest zauważalne i wymaga podejmowania stałych działań mających na celu jego obniżenie. Odbywać się to powinno na wszystkich etapach tj.: planowania, projektowania, wykonawstwa, utrzymania i eksploatacji dróg i ulic oraz środków transportowych. Należy więc wprowadzić rozwiązania łagodzące ujemny wpływ motoryzacji na środowisko poprzez: ¾ zmiany w zakresie organizacji transportu: • modernizację taboru transportowego, • popularyzację konieczności stosowania pojazdów i urządzeń napędzanych silnikami spalinowymi dotrzymujących standardów ochrony środowiska, ¾ ograniczenie emisji pochodzącej z samochodów osobowych można osiągnąć przez: • popularyzację konieczności użytkowania pojazdów dotrzymujących standardów ochrony środowiska (edukacja ekologiczna), • popularyzacja stosowania paliw mniej uciążliwych dla środowiska np. propan-butan, ¾ zmiany w organizacji ruchu drogowego: • promowanie ruchu rowerowego, wraz z budową ścieżek i parkingów dla rowerów, • ograniczenia prędkośc, ¾ ulepszanie sieci i infrastruktury drogowej: • stosowanie łuków poziomych o dużych promieniach co eliminuje konieczność nagłych zmian prędkości jazdy, • projektowanie skrzyżowań jednopoziomowych z uprzywilejowaniem pierwszeństwa przejazdu dla kierunków bardziej obciążonych ruchem, • odciążenie dróg z nadmiernego ruchu poprzez budowę obwodnic, węzłów drogowych, dobudowę pasów wolnego ruchu (dot. szczególnie Jasła i Pilzna), • utrzymywanie istniejących i zakładanie nowych stref ochronnych i pasów odpowiednio kształtowanej zieleni. 186 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Ograniczenie niskiej emisji zanieczyszczeń do atmosfery W zakresie ograniczenia emisji niskiej należy podjąć działania związane z modernizacją systemów grzewczych palenisk domowych oraz małych zakładów rzemieślniczych w zakresie stosowania paliwa bardziej przyjaznego środowisku (np. gazowego czy na olej opałowy). Ograniczenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery ze źródeł przemysłowych Najistotniejszymi źródłami emisji szkodliwych związków są: ¾ rafineria „Jasło” S.A., ¾ rafineria „Jedlicze” S.A., ¾ zakłady tworzyw sztucznych „Gamrat” S.A., W zakresie ograniczenia emisji ze źródeł przemysłowych należy podjąć następujące działania: ¾ instalowanie nowych lub modernizacja istniejących urządzeń do redukcji zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery w zakładach przemysłowych, ¾ promowanie i wspieranie rozwiązań technologicznych przyjaznych środowisku, ¾ wnioskowanie o przeprowadzanie systematycznych i cyklicznych kontroli przez WIOŚ zakładów posiadających pozwolenia na emisję do powietrza zanieczyszczeń pyłowych i gazowych oraz publikowanie wyników kontroli. 5.3. Ochrona przed hałasem Badania klimatu akustycznego w rejonie dróg tranzytowych. Cele 2005-2008 roku w zakresie ochrony przed hałasem i promieniowaniem elektromagnetycznym: Strategia: Jak wspominano (w rozdziale 3) na omawianym terenie nie przeprowadzono dotychczas kompleksowych badań klimatu akustycznego. Na podstawie dostępnych danych można stwierdzić, że klimat akustyczny kształtowany jest przede wszystkim przez hałas komunikacyjny a w szczególności drogowy (zagrożenie hałasem przemysłowym ma charakter bardziej lokalny). Rozwiązaniami mogącymi zdecydowanie obniżyć szkodliwe oddziaływanie hałasu jest: 187 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ budowa obwodnic dla miast przy licznie uczęszczanych trasach tranzytowych, ¾ budowa ekranów akustycznych przy drogach w miejscach uciążliwych dla mieszkańców. W przypadku promieniowania elektromagnetycznego główne jego źródło związane jest ze stacjami i liniami energetycznymi oraz stacjami łączności radiowej. Dlatego też, chcąc doprowadzić do minimalizacji szkodliwego oddziaływania tego typu promieniowania należy: ¾ dokonać inwentaryzacji istniejących potencjalnych źródeł oddziaływania, ¾ dokonywać pomiarów natężenia pola elektromagnetycznego, ¾ stworzyć bazę danych dotyczącą urządzeń mogących oddziaływać na środowisko promieniowaniem elektromagnetycznym. 5 . 4 . O c h r o n a z a s o b ó w w o d n yc h Zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód powierzchniowych, ochronę wód podziemnych oraz zapewnienie wszystkim mieszkańcom obszaru odpowiedniej jakości i ilości wody do picia, uporządkowanie gospodarki ściekowej oraz budowa systemów kanalizacji sanitarnej i ochronę przed powodzią na obszarze 17gmin objętych Programem. Cele 2005-2008 roku w zakresie ochrony jakości wód: Strategia: Głównym źródłem zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych obszaru Związku jest przedostawanie się do nich zanieczyszczeń ciekłych z: ¾ gospodarstw domowych (ścieków), ¾ rolnictwa (dotyczy zanieczyszczeń obszarowych związanych ze stosowaniem nawozów oraz środków ochrony roślin będących głównym zagrożeniem dla jakości wód powierzchniowych). Zagrożenie związane z powstawaniem ścieków wynika generalnie z braku sieci kanalizacyjnej oraz oczyszczalni ścieków w większości omawianych gmin. Pod względem ilości wybudowanej sieci kanalizacyjnej najkorzystniej wyróżniają się Miasto Jasło posiadające stopień skanalizowania na poziomie 87% oraz Gmina Sękowa ze stopniem skanalizowania na poziomie 62,2%. 188 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Ochrona jakości wód powierzchniowych i podziemnych W celu ochrony jakości wód powierzchniowych i podziemnych powinny być podejmowane następujące działania: ¾ rozbudowa istniejących i budowa nowych sieci kanalizacyjnych, ¾ modernizacja istniejących i budowa nowych oczyszczalni ścieków tak, aby spełniały wszystkie normy środowiskowe, ¾ w miejscach do których doprowadzenie kanalizacji jest nieopłacalne (np. ze względów ekonomicznych) lub niemożliwe (np. ze względów technicznych), należy podejmować działania związane z budową indywidualnych, przydomowych oczyszczalni ścieków. Gospodarka wodno-ściekowa W dziedzinie tej należy prowadzić aktywne działania na rzecz usprawnienia gospodarki wodno-ściekowej. Działania te obejmują zarówno dokończenie rozpoczętych inwestycji, jak i podjęcie nowych inicjatyw o szerokim zasięgu. Integracja Polski z Unią Europejską powoduje konieczność dostosowania wskaźników zanieczyszczeń w ściekach oczyszczonych do ostrych norm unijnych. Drugim bardzo ważnym problemem jest zapewnienie mieszkańcom dobrej jakości wody pitnej. Zadanie to zostanie osiągnięte dzięki modernizacji i usprawnieniu procesów technologicznych związanych z uzdatnianiem wody, a także dzięki lepszemu stanowi sieci wodociągowej. Dla realizacji powyższych celów należy zrealizować następujące zadania: ¾ renowacja istniejących i budowa nowych sieci wodociągowych, ¾ rewitalizacja i monitorowanie stanu sieci wodociągowej, ¾ modernizacja istniejących studni i stacji uzdatniania wody, ¾ budowa nowych sieci kanalizacyjnych, ¾ rewitalizacja i monitorowanie stanu oraz rozbudowa istniejącej sieci kanalizacyjnej, ¾ modernizacja istniejących oraz budowa nowych oczyszczalni ścieków, 189 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Ochrona przeciwpowodziowa W celu zmniejszenia zagrożenia powodziowego należy podjąć działania w sposób kompleksowy, czyli obejmujący środki techniczne i nietechniczne. Budowa (lub modernizacja istniejącego) systemu musi być oparta o wnioski wypływajace z analizy warunków lokalnych, rodzaju i zasięgu zagrożenia powodziowego oraz rozmiaru i wartości dotychczasowych strat na obszarze poszczególnych gmin. Zagadnienie zagrożenia powodziowego jest problemem ponadlokalnym i z tego powodu konieczna jest współpraca zespołów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo mieszkańców na wszystkich poziomach administracji. W ramach kompetencji na poziomie gmin poprawę zabezpieczenia przed powodzią należy realizować poprzez: ¾ wspieranie działań (poprzez Związek Gmin) zmierzających do • podjęcia budowy wielozadaniowego zbiornika retencyjnego na rzece Wisłoce w Krempnej, i przygotowanie kontynuacji prac rozpoczętych przed rokiem 2004, (w szczególności opracowanie kompleksowej koncepcji programowo - przestrzennej. Koncepcja ta powinna uściślić parametry inwestycji, harmonogram, koszty realizacji i możliwe źródła finansowania, • poprawy stanu istniejących urządzeń przeciwpowodziowych, ¾ podjęcie działań przy użyciu nietechnicznych środków ochrony, a mianowicie poprzez: • opracowanie odpowiedniego systemu ostrzeżeń przeciwpowodziowych na terenie każdej z 17 gmin gwarantującego mieszkańcom i użytkownikom terenów zagrożonych powodzią szybkie powiadamianie o nadchodzącym zagrożeniu. System ten powinien być powiązany z systemami na poziomie powiatów i województwa, • prowadzenie właściwej gospodarki przestrzennej na terenach zagrożonych powodzią, która zapewni bezpieczeństwo mieszkańcom i ograniczy straty materialne ( poprzez wprowadzenie odpowiednich zapisów w Miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego- MPZP i decyzjach o Warunkach zabudowy- WZ), • przygotowanie ludności (szczególnie zamieszkałej na terenach zalewowych) do powodzi przez prowadzenie cyklicznych akcji informacyjnych, mających na celu przekazanie umiejętności właściwego reagowania w czasie powodzi. 190 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Ochrona przed nielegalnym pozyskiwaniem żwiru i otoczaków z koryt rzecznych Zadania związane z przeciwdziałaniem powstającemu zagrożeniu polegającym na nielegalnym wydobywaniu żwiru i otoczaków z koryt rzecznych powinny polegać przede wszystkim na szerokiej edukacji i uświadamianiu ludności, że działania te są bezprawne, a także na informowaniu jakie niebezpieczeństwo i szkody niesie pobór rumoszu z koryt rzecznych. Akcja taka (polegająca np. na umieszczeniu widocznej informacji w zwyczajowo przyjętych miejscach) powinna również polegać na wyjaśnieniu, że: ¾ wydobywanie rumowiska z koryt rzek i terenów przyległych może odbywać się wyłącznie na podstawie pozwolenia wodnoprawnego (wydanego przez Starostę) i na warunkach podanych w pozwoleniu, ¾ za wydobywanie żwiru i otoczaków bez zezwolenia grozi kara grzywny lub ograniczenia wolności, ¾ postępowanie prowadzi się na podstawie przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia. 5.5. Gospodarka odpadami Zapobieganie powstawaniu lub dążenie do ograniczenia ilości wytwarzanych odpadów. Ograniczenie negatywnego wpływu odpadów na środowisko. Właściwe postępowanie z wytwarzanymi odpadami. Za podstawowe zadania w zakresie działań prowadzących do ograniczenia negatywnego wpływu odpadów na środowisko uznano: ¾ intensyfikację selektywnej zbiórki odpadów, ¾ organizację akcji „Sprzątanie Świata”. W zakresie działań określających właściwe postępowanie z wytwarzanymi odpadami uznano: ¾ zadania organizacyjne • współpracę z instytucjami inspekcyjnymi tj. Powiatową Stacją SanitarnoEpidemiologiczną, Inspekcją Weterynaryjną, Inspekcją Farmakologiczną, Inspekcją Handlową – działającymi na rzecz służby zdrowia, handlu i usług, oświaty itp., w celu egzekwowania od objętych nadzorem jednostek przepisów 191 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki dotyczących właściwego gospodarowania odpadami, a w szczególności niebezpiecznymi, • stałą kontrolę wytwarzających odpady z wywiązywania się z obowiązku posiadania umów na usuwanie i zagospodarowanie odpadów z podmiotami posiadającymi wymagane prawem zezwolenia, • intensyfikację działań edukacyjnych celem zwiększania ilości odpadów zbieranych selektywnie, • kontrolę gospodarki odpadami u podmiotów, które posiadają pozwolenie na wytwarzanie odpadów, • kontrolę działalności podmiotów, którym udzielono zezwolenia na świadczenie usług usuwania, zbierania, transportu, unieszkodliwiania lub odzysku odpadów. Bardziej szczegółowe informacje dotyczące gospodarki odpadowej znajdują się w Planie Gospodarki Odpadami dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki. 5 . 6 . O c h r o n a p r z y r o d y i t e r e n ó w z i e l o n yc h Najważniejszym zadaniem w chwili obecnej (z punktu widzenia ochrony przyrody) wydaje się być podejmowanie działań mających na celu powiększenie obszaru Związku o wszystkie gminy, których obszar leży w dorzeczu rzeki Wisłoki. Gminny system ekologiczny tworzony jest przez formy ochrony przyrody określone ustawą o ochronie przyrody, a ponadto: ¾ lasy i obrzeża lasów, które stanowią lokalne węzły ekologiczne, ¾ granicę rolno-leśną wolną od zabudowy, ¾ obszary źródliskowe, ¾ ekstensywnie użytkowane łąki i pastwiska, ¾ miedze pomiędzy gruntami ornymi, ¾ korytarze ekologiczne dolin rzek i potoków wraz z porastającymi je zbiorowiskami leśnymi (łęgowe, grądowe), zadrzewieniami, czy porośnięte przez nieleśne zbiorowiska roślinne, ¾ śródpolne zadrzewienia pojedyncze drzewa, grupy drzew i zarośla, 192 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ tereny zieleni urządzonej jak parki wiejskie, cmentarze, ¾ ogródki przydomowe, ¾ sady na granicy z polami, łąkami, pastwiskami lub lasami, ¾ zadrzewienia przydrożne. Dla realizacji zasady zrównoważonego rozwoju dla całego obszaru, należy przyjąć następujące założenia : ¾ do tworzonych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które obowiązywać będą cały obszar związku gmin: • opracować waloryzację przyrodniczą dla gmin Związku, które takiej waloryzacji nie wykonały przy opracowywaniu Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego, • wszędzie gdzie jest to jeszcze możliwe, należy zrezygnować całkowicie z zabudowy korytarzy ekologicznych wzdłuż dolin rzecznych oraz innych korytarzy służących migracji zwierząt, • w pasie 15-20m od cieków wodnych nie lokalizować nowej zabudowy, nawet wtedy gdy nie jest to teren zalewowy, • wzdłuż rzek i potoków, na obszarach terasy zalewowej, należy utrzymywać zdolności retencyjne miejsc podmokłych, starorzeczy oraz nie zrekultywowanych gruntów po byłych dzikich żwirowiskach, • jednym z najważniejszych zadań, jakie powinny postawić sobie gminy Związku, jest nie dopuścić do zabudowywania terenów na tarasie zalewowej rzek i potoków, w obszarach źródliskowych, na obszarach łąk stale i okresowo wilgotnych, • zabudowę w wyznaczonych już terenach kształtować tak, aby nie pogarszać warunków lokalnego klimatu oraz nie tamować istniejących ciągów migracji zwierząt, • wyznaczenie granic korytarzy ekologicznych, granic tarasy zalewowej, obszarów źródliskowych i łąk stale i okresowo wilgotnych przy opracowywaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego na podstawie opracowań fizjograficznych i operatów hydrologicznych opracowanych pod kątem zasięgu wylewów powodziowych 193 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • Uwzględnić wymagania określone w planach ochrony parku narodowego, rezerwatów przyrody i parku krajobrazowego, jak również wymagania ustawowe dla pozostałych form ochrony przyrody – w tym dla obszarów Natura 2000 i obszarów chronionego krajobrazu. ¾ Przyjąć podział zlewni Wisłoki na trzy strefy retencji: • strefa maksymalnej retencji – górna część zlewni rzeki (główny obszar źródliskowy), jego północną granicę wyznacza ujście potoku Sękowa do Ropy, potoku Kłopotnica do Wisłoki oraz środkowy bieg Jasiołki na południe od Dukli, • strefa średniej retencji – środkowa część zlewni Wisłoki do ujścia potoku Tuszymka, • strefa niskiej retencji – dolna część zlewni do ujścia Wisłoki do Wisły, • dla każdej z tych stref należy wyznaczyć docelową powierzchnię pokrycia przez lasy i użytki rolne z szczególnym uwzględnieniem łąk i trwałych pastwisk i opracować dopuszczalne metody regulacji rzek i potoków, • tyczenie nowych obwałowań przeciwpowodziowych należy projektować z uwzględnieniem ochrony korytarzy ekologicznych i naturalnych polderów powstających w czasie wylewów, Inne zadania: ¾ prowadzić przebudowę drzewostanów leśnych o składzie gatunkowym sprzecznym z naturalnym siedliskiem (szczególnie z dużym udziałem sosny na gruntach porolnych), ¾ wdrożyć program zalesiania nieużytków, ¾ w ramach ochrony krajobrazu kulturowego należy chronić wszelkie pozostałości po osadnictwie łemkowskim: • pozostałości po cerkwiach (stare drzewa w ich otoczeniu), • starodrzew cmentarzy, • resztki sadów z dawnymi odmianami drzew owocowych, 194 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • zachowanie dawnego podziału pól w krajobrazie (ślady po miedzach), jak również • cmentarze wojenne, • pozostałości po parkach dworskich i pałacowych, • nasadzenia przy drogach, złożone często z drzew owocowych, ¾ w celu zachowania starych odmian drzew owocowych należy popierać ich kolekcje w prywatnych sadach w ramach dotowanego w programie rolno-środowiskowym pakietu ochrona lokalnej różnorodności gatunkowej, ¾ zgłoszenie wniosku do programu rolno-środowiskowego o włączenie obszaru strefy I i II-ej obszaru zlewni Wisłoki (lub całej zlewni) do tzw. Obszarów Przyrodniczo Wrażliwych, który łączył by się z wydzielonym już obszarem wschodnio-karpackim, ¾ obszar ten jest objęty segmentem I: Ochrona różnorodności biologicznej obszarów rolnych i obejmuje: • łąki półnaturalne jednokośne, • łąki półnaturalne dwukośne, • pastwiska ekstensywne, • użytki ekologiczne, • zadrzewienia śródpolne. Trwałe użytki zielone w powiecie jasielskim to 12771 ha z których znaczny procent ma kluczowe znaczenie dla europejskiej sieci NATURA 2000 tworzonej w Polsce na podstawie Dyrektyw o ochronie naturalnych siedlisk(tzw. Dyrektywa Siedliskowa) i Dyrektywy o ochronie dziko żyjących ptaków ( tzw. Dyrektywa Ptasia). W celu realizacji powyższego zadania należy: ¾ wyznaczyć w/w obszary na mapach w skali 1 : 10 000, by rolnicy właściciele tych łąk i pastwisk mogli starać się o środki z pakietu przyrodniczego w ramach projektu rolno-środowiskowego 100 000,00 zł (gminy Krempna, Nowy Żmigród, Osiek Jasielski, Dębowiec, Sękowa). Realizacja zadania powinna następować w latach 2005r. i 2006r. a środki pochodzić będą z Ekofunduszu i WFOŚiGW, ¾ zatwierdzenie propozycji użytków ekologicznych w Jaśle • stawy w Sobniowie, • łęg w Kaczorach, 195 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • podzamcze, • starorzecze Jasiołki, W zakresie ochrony przyrody i terenów zielonych następujące działania: ¾ wykonanie przeglądu stanu zachowania pomników przyrody, określenie niezbędnego zakresu prac i ich wycena, ¾ wytypowanie na podstawie wcześniej przeprowadzonych inwentaryzacji obszarów i obiektów kwalifikujących się do objęcia jedną z form ochrony przyrody na podstawie ustawy o ochronie przyrody, ¾ wykonanie konserwacji zabytkowego drzewostanu w parku w Korzeniowie i w Żyrakowie. 5 . 7 . E d u k a c ja e k o l o g i c z n a Bardzo duży wpływ na skuteczność działania i wdrożenie programu ochrony środowiska ma czynnik społeczny tzn. świadomość społeczeństwa i jego zaangażowanie w działania na rzecz ochrony środowiska. Optymalnym rozwiązaniem jest podejmowanie działań organizacyjnych kompetentnych władz przy pełnej akceptacji społecznej, która musi wynikać ze zrozumienia problematyki. Pobudzenie społecznej świadomości wymaga wprowadzenia programu edukacji ekologicznej. Ogólnie rozumiana edukacja ekologiczna to uświadomienie skutków nierozważnych działań ingerujących w komponenty środowiska naturalnego. Aby edukacja ekologiczna była skuteczna musi docierać do całości społeczeństwa ze szczególnym zwróceniem uwagi na młode pokolenie, dopiero wkraczające w dorosłe życie. Programy edukacji ekologicznej mogą być nastawione na działanie przez różne okresy czasowe w zależności od oczekiwanych przez organizatorów efektów. Mogą one dotyczyć zarówno bardzo szerokiej tematyki jak i wybranych zagadnień. Pierwszy przypadek dotyczy „nauczenia” społeczeństwa popierania norm, zasad i działań przyjaznych środowisku naturalnemu jako całości. Drugi przypadek, zaś dotyczy konkretnych zagadnień takich jak na przykład problematyka gospodarki odpadami i ma na celu przekazanie wiedzy w tym zakresie. W oparciu o wprowadzone programy organizuje się akcje informacyjnopropagandowe np. przy wdrażaniu systemu selektywnej zbiórki „u źródła” odpadów wtórnych lub zbiórki odpadów niebezpiecznych. 196 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Programy edukacji ekologicznej mogą być kierowane zarówno do dzieci jak i osób dorosłych. Edukacja ekologiczna powinna być prowadzona wielopłaszczyznowo i obejmować: ¾ działania edukacyjne: • edukacja podstawowa na bazie szkół poprzez wprowadzenie zajęć dydaktycznych i kółek zainteresowań, • edukacja przyrodnicza na bazie funkcjonujących już ośrodków edukacyjnych instytucji związanych z ochroną przyrody w szczególności w ”Ośrodku Edukacyjnym wraz z Muzeum Magurskiego Parku Narodowego” w miejscowości Krempna, • otwarte tematyczne seminaria, • dostępność literatury i tematycznych publikatorów, ¾ działania popularyzacyjne: • publikacje plakatowe i ulotki, • imprezy terenowe o charakterze proekologicznym, • dostępność publikatorów i czasopism, ¾ działania promocyjne, szczególnie na terenach chronionych: • informacje tablicowe o walorach terenów chronionych, • informacje o komponentach środowiska i występujących zagrożeniach. W zależności od potrzeb i możliwości organizatorów można stosować bardzo różne formy przekazu. W ogólności można podzielić je na materiały drukowane, audiowizualne oraz akcje promocyjno-informacyjne. Najmniej kosztowny jest przekaz w formie materiałów drukowanych. Mogą nimi być: ulotki, broszury i wkładki, plakaty, artykuły i komunikaty zamieszczane w prasie lokalnej, biuletyny, materiały dydaktyczne np. programy kształcenia dla nauczycieli, materiały promocyjne np. długopisy, breloczki, kalendarze, notatniki itp. Materiałami audiowizualnymi mogą być pokazy przezroczy i filmów, udzielanie wywiadów dla lokalnych stacji radiowych i telewizyjnych, organizowanie tematycznych wystaw w instytucjach użyteczności publicznej (szkoły, urzędy, biblioteki). Za akcje promocyjno-informacyjne można uznać np. seminaria, konferencje, warsztaty, zebrania mieszkańców, festiwale i festyny. 197 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki We wdrażaniu programu edukacji ekologicznej na szczeblu gmin bardzo ważna jest współpraca lokalnych władz, organizacji społecznych i pozarządowych, a także nauczycieli, księży i innych osób mających wpływ na kształtowanie opinii publicznej. Duże znaczenie w prowadzeniu edukacji ekologicznej będzie miała czynna działalność Związku Gmin Dorzecza Wisłoki, który posiada własne zaplecze biurowe (wyposażone w niezbędny sprzęt biurowo-komputerowy) z kompetentnym zespołem pracowników. W przyszłości przewiduje się zorganizowanie w Związku Gmin Centrum Edukacji Ekologicznej. Zadaniem jego byłoby podejmowanie działań związanych z edukacją ekologiczną, których celem w dłuższym okresie czasu byłoby promowanie zasad i idei rozwoju zrównoważonego. Obecnie Związek w ramach promowania nowych kierunków upraw rolniczych i ogrodniczych (w związku z korzystnymi warunkami klimatycznymi) zaangażowany jest w realizację programu Podkarpackie Winnice. Najbardziej naturalnym sprzymierzeńcem w popularyzacji działań proekologicznych, a także współorganizatorem wdrażania edukacji ekologicznej są placówki oświatowe. Przyczyny takiej sytuacji są różne, przy czym najbardziej oczywistym wydaje się być fakt pełnienia przez nie funkcji społecznej, jaką jest nauczanie oraz posiadanie niezbędnego wyposażenia i pomieszczeń. Dodatkowym elementem popierającym powyższe stwierdzenie jest fakt, że nauczyciele bardzo często aktywnie uczestniczą w życiu publicznym i wpływają na kształtowanie konkretnych postaw społecznych. Ważną rzeczą jest również uzyskanie poparcia wśród księży, którzy mają bardzo duży wpływ na lokalną społeczność zamieszkałą zwłaszcza na obszarach wiejskich. Przy wdrażaniu programów edukacji ekologicznej nie można zapomnieć o nawiązywaniu współpracy z organizacjami społecznymi i pozarządowymi działającymi na omawianym terenie, gdyż instytucje takie często zatrudniają ekspertów, którzy mogą służyć doradztwem w rozwiązywaniu problematycznych zagadnień. Od 2001 roku Urząd Miasta w Jaśle stosuje aktywne metody edukacji i promocji w zakresie gospodarki odpadami m.in. „Program doradców domowych” polegający na odwiedzaniu mieszkańców Jasła przez wybranych uczniów jasielskich szkół średnich i gimnazjów w celu wyjaśnienia wszelkich wątpliwości związanych z gospodarką odpadami. Podczas rozmów z mieszkańcami doradcy mają możliwość promowania zachowań proekologicznych. Dla 17gmin należących do Związku Gmin Dorzecza Wisłoki przewiduje się: ¾ wydanie i rozpropagowanie ulotek informacyjnych na temat: 198 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • popularyzacja użytkowania pojazdów dotrzymujących standardów ochrony środowiska i stosowania paliw mniej uciążliwych dla środowiska np. propanbutan, gaz ziemny, • konieczności modernizacji systemów grzewczych palenisk domowych oraz małych zakładów rzemieślniczych w zakresie stosowania paliwa bardziej przyjaznego środowisku (np. gazowego lub na olej opałowy), • promowanie ruchu rowerowego, • zagrożenie wynikające z nielegalnego wydobywanie żwiru i otoczaków z koryt rzecznych, ¾ opracowanie i wydanie przewodników po ścieżkach przyrodniczych oraz opracowań przedstawiających walory architektoniczne, historyczne, kulturowe regionu, ¾ opracowanie i wydanie przewodników po ścieżkach rowerowych i pieszych szlakach turystycznych, ¾ wydanie drukiem opracowanej już ścieżki przyrodniczej Przez rezerwaty Torfy i Słotwina autorstwa J. Tomasiewicz, ¾ podjęcie współpracy władz lokalnych z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, nauczycielami, a także osobami mającymi wpływ na kształtowanie opinii publicznej w celu wdrożenia programu edukacji ekologicznej. 199 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 6. ORGANIZACJA ZARZĄDZANIA OCHRONĄ ŚRODOWISKA 6.1. Wprowadzenie Dla wdrożenia i realizacji strategii długoterminowej (rozdział 4) i strategii krótkoterminowej (rozdział 5) niezbędne jest wprowadzenie procedur mających na celu określenie zasad współpracy i finansowania między wszystkimi jednostkami tj. urzędami, instytucjami, organizacjami i podmiotami gospodarczymi uczestniczącymi w działaniach na rzecz ochrony środowiska. Współpraca powinna dotyczyć także struktur wewnętrznych poszczególnych urzędów (miejskiego i gminnych działających w ramach Związku objętych niniejszym opracowaniem) tzn. pomiędzy poszczególnymi wydziałami i referatami. W omawianym zakresie konieczna jest zatem optymalizacja stosowania dostępnych narzędzi/instrumentów zarządzania ochroną środowiska. W niniejszym rozdziale opisano możliwe procedury w zakresie zarządzania środowiskiem dla gmin działających w ramach Związku. Zarządzanie ochroną środowiska w znacznej mierze realizowane będzie poprzez Program Ochrony Środowiska. W paragrafie 6.6 przedstawiono harmonogram wdrażania "Programu...", natomiast w 6.5 opisano ogólne zasady monitoringu jakości środowiska i polityki ochrony środowiska. 6.2. Strategia stosowania instrumentów polityki zarządzania środowiskiem Aktualnie na terenie kraju większość działań na rzecz ochrony środowiska realizowana jest przy pomocy instrumentów prawnych i finansowych. Poza nimi można wyróżnić także instrumenty strukturalne, planistyczne i społeczne. Wszystkie te rodzaje instrumentów są ze sobą powiązane. Możliwości korzystania przez władze gmin z instrumentów są związane z kompetencjami jakie posiadają te organy (Rada Gminy, Wójt czy analogicznie w przypadku miasta: Rada Miejska, Burmistrz). 200 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 6.2.1. Instrumenty prawne Specyfika omawianego obszaru polega na tym, że Związek Gmin Dorzecza Wisłoki dla którego przygotowywany jest niniejszy Program tworzy 17 gmin położonych w obrębie czterech powiatów (dębicki, gorlicki, jasielski, krośnieński) i dwóch województw (małopolskiego i podkarpackiego). Niemniej jednak można przyjąć, że dokument ten przygotowywany jest na szczeblu gminnym w celu realizacji ustawowych zadań gminy. Poniżej przedstawiono ważniejsze kompetencje i zadania władz gminnych: Z zakresu ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2001.62.627 z późn. zm.) ¾ wydawanie decyzji dla prowadzącego instalację lub użytkownika urządzenia w sprawie obowiązku prowadzenia pomiarów wielkości emisji, jeżeli z przeprowadzonej kontroli wynika, że nastąpiło przekroczenie standardów emisyjnych, ¾ wydawanie decyzji w sprawie wymagań w zakresie ochrony środowiska dotyczących eksploatacji instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia, ¾ wydawanie decyzji dla prowadzącego instalację lub użytkownika urządzenia obowiązku prowadzenia pomiarów emisji wykraczającej poza obowiązki wynikające z art. 147 ust. 1,2, i 4 oraz art.56 ust. 1 pkt.1, jeżeli z przeprowadzonej kontroli wynika, że nastąpiło przekroczenie standardów emisyjnych, ¾ przyjmowanie wyników pomiarów od prowadzących instalację oraz użytkowników urządzenia dotyczących wprowadzania do środowiska substancji lub energii (w szczególności emisji substancji do powietrza, ilości i jakości ścieków, emisji hałasu), ¾ przyjmowanie zgłoszeń instalacji mogącej negatywnie oddziaływać na środowisko, a z których emisja nie wymaga pozwolenia. Z zakresu ustawy Prawo wodne (Dz.U. 2001.115.1229 z późn. zm.) ¾ wydawanie decyzji dla właścicieli nieruchomości przyległych do wód objętych powszechnym korzystaniem w sprawie umożliwienia dostępu do wody umożliwiającej korzystanie z niej, ¾ wydawanie decyzji dla właściciela gruntu dotyczące przywrócenia stanu poprzedniego lub wykonania urządzeń zapobiegających szkodom w przypadku gdy zmiany stanu wody na gruncie spowodowane przez właściciela gruntu wpływają szkodliwie na tereny sąsiednie, 201 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ wydawania decyzji dla właścicieli gruntów, którzy w drodze pisemnej zgody ustalili zmiany stanu wody na gruntach nie wpływając szkodliwie na inne nieruchomości i na gospodarkę wodną. Z zakresu ustawy o ochronie przyrody (Dz.U. 2004.92.880) ¾ wydawanie zezwoleń na usunięcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości (na wniosek władającego), ¾ możliwość wymierzenia administracyjnej kary pieniężnej za zniszczenie terenów zieleni, drzew lub krzewów wskutek niewłaściwego wykonywania robót ziemnych oraz za usuwanie drzew lub krzewów bez wymaganego zezwolenia, ¾ uzgodnienia programów działalności i rozwoju funkcjonujących ogrodów botanicznych i zoologicznych. Z zakresu ustawy Prawo górnicze i geologiczne (Dz.U. 1994.27.96 z późn.zm.). ¾ wydawanie opinii w sprawie udzielenia koncesji na działalność wymienioną w art.15 i 16 ustawy z dn. 16 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze, ¾ wydawanie opinii w sprawie projektu prac geologicznych, których wykonanie nie wymaga uzyskania koncesji. Ponadto Wójt , Burmistrz sprawują kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów ochrony środowiska w zakresie swoich kompetencji. Decyzje administracyjne tj. pozwolenia, zezwolenia, itp. są najczęściej wykorzystywanymi narzędziami w polityce ekologicznej. Mają one zazwyczaj charakter nakazowy. Procedury wydawania decyzji administracyjnych umożliwiają wpływ na podmioty gospodarcze w zakresie ochrony środowiska. Szczególnymi formami instrumentów prawnych są raporty oddziaływania na środowisko. Zadaniem raportu jest umożliwienie podejmowania decyzji administracyjnych zarówno w sprawach inwestycyjnych jak i planów i programów zgodnie z celami i zasadami rozwoju zrównoważonego. Tak więc powinny one być bardzo skutecznym narzędziem zarządzania środowiskiem. Nowym rozwiązaniem w naszym kraju jest wprowadzenie pozwoleń zintegrowanych, których wdrażanie ma na celu szersze stosowanie podejścia całościowego do zagadnień zapobiegania i ograniczania emisji z procesów technologicznych. Na terenie Związku Gmin Dorzecza Wisłoki zidentyfikowano szereg zakładów, które będą występować o wydanie pozwolenia zintegrowanego. 202 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 6.2.2. Instrumenty finansowe Do instrumentów finansowych należą: ¾ opłaty za korzystanie ze środowiska (za emisję zanieczyszczeń do powietrza, za pobór wody, za odprowadzanie ścieków, za składowanie odpadów), ¾ kary administracyjne, ¾ kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, a także Fundusze Strukturalne, ¾ pomoc publiczna w formie pożyczek, kredytów, dotacji itp. Zgodnie wymogami ustawowymi jednostki organizacyjne ponoszą opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian, a w szczególności za: ¾ wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, ¾ pobór wód i wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, ¾ składowanie odpadów, ¾ wyłączenie gruntów rolnych i leśnych z produkcji, ¾ usuwanie drzew i krzewów. Opłaty pełnią funkcje prewencyjną i redystrybucyjną. • Funkcja prewencyjna realizowana jest przez zachęcanie podmiotów (szczególnie podmiotów gospodarczych) do wyboru technologii, lokalizacji produkcji, instalowania urządzeń ochronnych oraz oszczędnego korzystania z zasobów naturalnych w sposób najodpowiedniejszy z punktu widzenia ochrony środowiska. • Funkcja redystrybucyjna polega na gromadzeniu i przemieszczaniu środków finansowych przeznaczonych na cele ochrony środowiska. Jeżeli warunki określone w decyzjach lub pozwoleniach nie są dotrzymane, naliczane są kary. Kary pobierane są za niedotrzymanie warunków decyzji czyli za działania niezgodne z prawem. Stawki kar są zwykle kilkakrotnie wyższe niż opłaty. W odniesieniu do: ¾ wód, powietrza, odpadów i hałasu karę wymierza wojewódzki inspektor ochrony środowiska, ¾ drzew i krzewów organ Gminy. Opłaty i kary wpływają na konto odpowiedniego Wojewódzkiego Urzędu Marszałkowskiego i tam są dzielone według określonych w ustawie zasad a następnie przekazywane na konta funduszy ochrony środowiska, tj. Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚ i GW), , Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki 203 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Wodnej (WFOŚ i GW) oraz funduszy powiatowych (PFOŚ i GW) i gminnych (GFOŚ i GW). Opłaty za usuwanie drzew i krzewów a także kary w tym zakresie zasilają w 100% Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Szczegóły związane z finansowaniem z Funduszy Strukturalnych i Spójności oraz z innych źródeł omówiono w rozdziale 7.3. 6.2.3. Instrumenty społeczne Do podstawowych instrumentów społecznych można zaliczyć: ¾ edukację ekologiczną, ¾ informację i komunikację (porozumiewanie się), ¾ współpracę. Rzetelna informacja o stanie środowiska i działaniach na rzecz jego ochrony oraz umiejętność komunikowania się ze społeczeństwem są niezbędne dla sukcesu realizowanej edukacji ekologicznej. Mieszkańcy powinni być informowani poprzez lokalne środki masowego przekazu, specjalne biuletyny lub poprzez środki pośrednie, takie jak pozarządowe organizacje ekologiczne. Równie ważne jest przekazywanie informacji podmiotom gospodarczym, co będzie wymagało organizowania spotkań np.na temat przyjaznych dla środowiska technologii. Zarówno społeczeństwo jak i przedstawiciele podmiotów gospodarczych muszą być świadomi swojej odpowiedzialności i roli w zapewnieniu jakości środowiska, zapobieganiu uciążliwościom i wpływu na przyszły rozwój. Zgodnie z zapisami Prawa ochrony środowiska “organy administracji są zobowiązane udostępniać każdemu informacje o środowisku i jego ochronie, znajdujące się w ich posiadaniu”. Dlatego też, ze względu na rozległość problematyki ochrony środowiska, konieczności gromadzenia i sprawnego przetwarzania informacji oraz przewidywany wzrost ilości osób fizycznych i prawnych, które będą się zwracać o udostępnienie informacji, bardzo ważnym zadaniem będzie podjęcie działań mających na celu stworzenie sprawnego systemu udostępniania i upowszechniania informacji. 204 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 6.2.4. Instrumenty planistyczne Strategie rozwoju poszczególnych jednostek samorządowych Strategia rozwoju jest dokumentem nadrzędnym, wytyczającym główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Dokument ten jest bazą dla programów sektorowych (np. dotyczących rozwoju przemysłu, turystyki, ochrony środowiska, itd.). Plan zagospodarowania przestrzennego poszczególnych jednostek Plan jest elementem lokalnego planowania strategicznego. Stanowi on podstawowe narzędzie równoważenia różnych sfer rozwoju gminy w przestrzeni, a jednocześnie służy konkretyzacji przestrzennej celów sformułowanych w strategii rozwoju. Ze wszystkich dokumentów planistycznych tylko miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego mają rangę obowiązującego powszechnie przepisu prawa. Realizacja jakiegokolwiek planu, programu bądź strategii ma szansę realizacji wyłącznie wtedy, gdy znajdzie w nim swoje odzwierciedlenie. Należy również pamiętać, że każda decyzja administracyjna sprzeczna z planem jest nieważna. 6.3. Współpraca pomiędzy p o s z c z e g ó l n ym i instytucjami i podmiotami Współpraca przy wdrażaniu Programu Ochrony Środowiska Związku Gmin Dorzecza Wisłoki wymaga uczestnictwa wielu partnerów tj. urzędów różnych szczebli administracyjnych zarówno samorządowej i rządowej oraz instytucji naukowych, finansowych, inspekcji środowiska i sanitarnych, a także organizacji społecznych. Należy podkreślić, że współpraca jest koniecznym elementem dobrej organizacji procesu wdrażania programu. Przy realizacji niniejszego programu szczególną uwagę należy zwrócić na współpracę: ¾ władz poszczególnych jednostek samorządowych z władzami administracyjnymi różnych poziomów (urzędami wojewódzkimi, władzami powiatowymi oraz władzami sąsiednich gmin oraz Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska), ¾ z grupami reprezentującymi społeczność lokalną, organizacjami pozarządowymi, w celu zapewnienia akceptacji podejmowanych działań oraz zaangażowania w realizacji mieszkańców, 205 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ współpracę z instytucjami finansowymi (zdobywanie środków na realizację poszczególnych przedsięwzięć). Należy podkreślić, że na instytucjach samorządowych i rządowych spoczywa obowiązek wzajemnego informowania się i uzgadniania decyzji związanych z ochroną środowiska. Współpraca władzy samorządowej ze społecznością może przybierać formy instytucjonalne np. poprzez tworzenie biur komunikacji społecznej, podpisywanie formalnych deklaracji współpracy z organizacjami społecznymi i wspieranie ich działań poprzez np. wprowadzanie przedstawicieli organizacji do różnego rodzaju ciał opiniodawczych i doradczych, organizowanie regularnych spotkań z organizacjami itp. 6.4. Struktura zarządzania ochroną środowiska 6.4.1. Uczestnicy wdrażania Programu 6.4.1.1. Informacje na temat jednostki wdrażającej Program Za realizację Programu odpowiedzialne są władze poszczególnych 17gmin należących do Związku Gmin Dorzecza Wisłoki, który przyjęty przez poszczególne Rady Gmin będzie obowiązywał na ich terenie. Dla sprawnej realizacji zadań wyznaczonych w programie powinien zostać wyznaczony koordynator wdrażania Programu. Taką rolę w imieniu poszczególnych gmin może pełnić Związek Gmin Dorzecza Wisłoki (np. poprzez specjalnie wybrany zespół składający się z przedstawicieli 17 gmin i pracowników Związku (1lub 2 w zależności od potrzeb). Związek ma już pewne doświadczenia przy realizacji programu poprawy jakości wód Wisłoki. Bardzo ważne jest ustalenie zasad współpracy między poszczególnymi gminami oraz między gminami a Związkiem. Może to być np. Porozumienie Gmin z precyzyjnie określonym zakresem obowiązków i kompetencji uczestników Porozumienia. Koordynator musi być w posiadaniu wszystkich sporządzanych okresowo sprawozdań z realizacji Programu, a także przygotowywanych bieżąco w ramach realizacji poszczególnych zadań. Zadaniem Koordynatora będzie przede wszystkim: ¾ odbieranie informacji lokalnych i ich przetwarzanie ¾ podejmowanie działań na rzecz promocji Programu ¾ przekazywanie określonych informacji politykom, sponsorom i decydentom, 206 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ wyjaśnianie stanowisk w konkretnych sprawach, ¾ wymiana informacji, ¾ poszukiwanie źródeł finansowania działań w ramach Programu, przygotowywanie dokumentów zbiorczych w przypadku realizacji zadań wspólnych realizowanych przez więcej niż jedną gminę, ¾ stymulowanie zakładów przemysłowych do działań przyjaznych dla środowiska naturalnego. Wdrażanie i realizacja Programu Ochrony Środowiska odbywa się po raz pierwszy i zarówno władze Związku jak i poszczególne gminy nie mają doświadczenia w tym zakresie. Dlatego też przyjmuje się, że właściwe procedury i struktury w omawianym zakresie będą tworzone i doskonalone w trakcie realizacji Programu. Poniżej przedstawiono proponowany schemat zarządzania realizacją POŚ, dla 17 gmin Związku Dorzecza Wisłoki. 207 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Uchwała 17 RAD Gmin Dorzecza Wisłoki w sprawie przyjęcia POŚ WÓJT, BURMISTRZ każdej z 17 gmin • przekazanie Projektu POŚ • aktualizacja co 4 lata • • WÓJT, BURMISTRZ każdej z 17 gmin • realizacja uchwały ZARZĄDZANIE I AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA działania ciągłe URZĘDY 17 GMIN weryfikacja POŚ przygotowanie aktualizacji KOORDYNATOR WÓJT, BURMISTRZ każdej z 17 gmin • realizacja uchwały • URZĘDY 17 GMIN • Zarządzanie POŚ • Monitorowanie realizacji • raport po 2 latach od uchwalenia RADY 17 GMIN uchwała w sprawie przyjęcia Raportu WÓJT,BURMISTRZ każdej z 17gmin • przekazanie Raportu Rys.9 Proponowany schemat zarządzania realizacją POŚ, dla 17 gmin Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 208 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 6.4.1.2. Zakres współpracy sektora publicznego i prywatnego Polityka ekologiczna gmin będzie realizowana m.in. przy pomocy instrumentów prawnych uzależnionych od obowiązujących w trakcie wdrażania Programu uregulowań prawnych. Uregulowania te powstają na poziomie szczebla centralnego, co oznacza, że władze centralne są bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na Program. Największe zagrożenie dla środowiska związane jest z oddziaływaniem lokalnym, dlatego też rozwiązywanie niektórych problemów musi opierać się o współpracę międzygminną. Jak wynika z poprzednich zapisów bardzo istotnym elementem mającym ogromny wpływ na końcowy wynik wdrażania Programu ma dobra współpraca na każdym poziomie władzy. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, którego zadaniem jest kontrola respektowania prawa przez podmioty korzystające ze środowiska oraz lokalny monitoring środowiska ze względu na swoje zadania powinien być blisko włączony we wszystkie działania związane z wdrażaniem Programu. Dzięki takim czynnościom zapewniona zostanie kontrola nad podmiotami sektora gospodarczego. Ponadto koordynator programu powinien być w kontakcie z podmiotami tego sektora. Pozwoli to na stały dostęp do wyników podejmowanych przez nich działań mających wpływ na stan i jakość środowiska. 6.4.2. Obowiązki organów administracji Obowiązki organów administracji wynikają z aktualnego prawodawstwa, a w szczególności z ustaw: ¾ Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2001.62.627 z późn. zm.), ¾ Prawo wodne (Dz.U. 2001.115.1229 z późn. zm.), ¾ Ustawa o odpadach (Dz.U. 2001.62.628 z późn. zm.), ¾ Ustawa o ochronie przyrody (Dz.U. 2004.92.880), ¾ Prawo górnicze i geologiczne (Dz.U. 1994.27.96 z późn. zm.). Zakres zadań Gmin wynikający z powyżej przytoczonych ustaw ( za wyjątkiem ustawy „O odpadach”- patrz Plan gospodarki odpadami) przedstawiony został w rozdziale 6.2.1. 209 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 6.4.3. Zasady dostępu do informacji o zaawansowaniu prac związanych z wdrożeniem Programu Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska organy administracji są obowiązane udostępniać każdemu informacje o środowisku i jego ochronie znajdujące się w ich posiadaniu. Władze Związku i Gmin powinny maksymalnie wykorzystywać nowoczesne środki komunikacji (np. internet) w informowaniu o stanie środowiska i realizacji niniejszego Programu. Wstępem do tego typu działań będzie stworzenie strony internetowej podczas prac nad Programem oraz umieszczenie na niej uchwalonej wersji dokumentu. Rzetelna informacja o stanie środowiska i działaniach na rzecz jego ochrony oraz umiejętność komunikowania się ze społeczeństwem są niezbędne dla sukcesu realizowanej edukacji ekologicznej. 6.5. Monitoring jakości środowiska i polityki ochrony ś r o d o w is k a w z a k r e s i e o b j ę t ym P r o g r a m e m 6.5.1. Ustalenie priorytetów przy wdrażaniu Programu Dla ustalenia priorytetów dla działań dotyczących ochrony środowiska na obszarze objętym Programem Ochrony Środowiska: • przeprowadzono analizę szans i zagrożeń oraz • skierowano do wszystkich 17gmin ankietę z zapytaniem , które z 25 wymienionych zagadnień uznają na swoim terenie za najważniejsze. 6.5.1.1. Analiza szans i zagrożeń W następstwie przeprowadzonej oceny stanu środowiska w poszczególnych jego elementach przeprowadzono próbę sformułowania wspólnych dla całego obszaru 17 gmin objętych programem ochrony środowiska: • Mocnych stron czyli zjawisk pozytywnych dla perspektywicznego rozwoju, na które bezpośredni wpływ mają władze gminne, mieszkańcy i instytucje, a więc także koordynujący program w imieniu 17 gmin Związek Gmin Dorzecza Wisłoki, 210 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • Słabych stron czyli zjawisk ograniczających możliwości rozwojowe, na które bezpośredni wpływ mają władze gminne, mieszkańcy i instytucje, a więc także koordynujący program w imieniu 17 gmin Związek Gmin Dorzecza Wisłoki, • Szans czyli zjawisk pozytywnych dla rozwoju przedmiotowego obszaru, uwarunkowanych czynnikami, które nie zależą od lokalnych władz, • Zagrożeń czyli zjawisk negatywnych, które nie zależą od lokalnych władz. STAN PRZYRODY I ŚRODOWISKA Mocne strony • Wysoka różnorodność środowiska: krajobrazowa, ekosystemowa, siedliskowa, gatunkowa, genetyczna, występowanie wielu gatunków roślin i zwierząt rzadkich w skali krajowej i europejskiej, • Istnienie sieci obszarów i obiektów prawnie chronionych, • Występowanie zwartych obszarów leśnych o dobrym stanie zdrowotnym, rosnąca powierzchnia lasów i obszarów przeznaczonych do zalesiania, • Niewielkie zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, • Nieznaczny odsetek gruntów zdegradowanych, • Niska zawartość metali ciężkich w glebach, • Niski poziom chemizacji rolnictwa. Słabe strony • Obniżenie poziomu wód gruntowych, • Brak dostatecznej retencji wód na wypadek powodzi lub suszy, • Zanieczyszczenie wód w rzekach i postępująca eutrofizacja, • Podatność gleb na czynniki erozyjne, • Wysoka kwasowość gleb, wymagająca zabiegów wapnowania, • Zagrożenie rodzimych gatunków roślin i zwierząt przez obce gatunki (przykładowo barszcz Sosnowskiego), • Niska odporność drzewostanów leśnych na działanie czynników biotycznych, • Postępująca zabudowa terenów cennych pod względem krajobrazowym i przyrodniczym, • Kolizyjność niektórych tras komunikacyjnych z terenami cennymi przyrodniczo, • Zaśmiecanie lasów. 211 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki STAN INFRASTRUKTURY SŁUŻĄCEJ OCHRONIE ŚRODOWISKA Mocne strony • Duża dynamika działań w zakresie rozwoju sieci kanalizacji sanitarnej, • Rezerwy przepustowości w istniejących oczyszczalniach ścieków, • Systematyczny wzrost liczby mieszkańców obsługiwanych przez oczyszczalnie ścieków, • Zorganizowany system monitoringu środowiska przez WIOŚ, • Zorganizowany system pożarniczo-gaśniczy, • Zorganizowany system oceny zagrożeń (pożarowych w lasach, biologicznych i sanitarnych). Słabe strony • Zbyt małe tempo budowy kanalizacji i oczyszczalni ścieków (w stosunku do liczby mieszkańców ogółem, szczególnie na terenie gmin wiejskich), nie nadążające za budową sieci wodociągowej, • Duża liczba „dzikich wysypisk” odpadów, • Brak sprawnego systemu gospodarki odpadami komunalnymi, • Zanieczyszczenie powietrza spowodowane niską emisją z palenisk domowych opalanych głównie węglem i z ciepłowni, które posiadają słabo wydajne systemy oczyszczania spalin, • Niski standard i mała liczba urządzeń chroniących środowisko w zakładach produkcyjnych, • Słabe wyposażenie służb ratownictwa ekologicznego (straż pożarna) w odpowiedni sprzęt, • Brak infrastruktury (parkingi, miejsca postojowe) dla środków transportu materiałów niebezpiecznych, również dla przeładunków awaryjnych. SFERA GOSPODARCZA Mocne strony • Zmniejszająca się ilość odpadów przemysłowych, • Mała ilość wytwarzanych odpadów niebezpiecznych, • Mała liczba zakładów szczególnie uciążliwych dla środowiska, • Tradycyjna gospodarka rolna, • Wdrażanie do gospodarki leśnej przyjaznych dla środowiska form gospodarki, 212 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • Korzystne warunki dla wykorzystania odnawialnych źródeł energii (spad wody w rzekach, wiatr, drewno, wody geotermalne). Słabe strony • Ograniczony dostęp do środków pomocowych na ochronę środowiska spowodowany brakiem środków na wkład własny, • Niewystarczająca informacja o atrakcyjności obszaru, brak bazy danych z systemem aktualizacji danych, • Dekapitalizacja infrastruktury drogowej powodująca wzrost uciążliwości dla środowiska naturalnego (ponadnormatywny hałas, zanieczyszczenie powietrza) i brak rozwoju tej infrastruktury w aspekcie proekologicznym (np. obwodnice, elektryfikacja kolei), • Mała liczba gospodarstw produkujących zdrową żywność, • Duża liczba obiektów posiadających dachy lub ściany z płyt azbestowych. SFERA SPOŁECZNA Mocne strony • Rosnące kwalifikacje i doświadczenie pracowników administracji zajmujących się ochroną środowiska, • Wzrost aktywności społecznej, powstawanie stowarzyszeń, związków gmin podejmujących wspólne działania zmierzające do poprawy stanu środowiska, • Realizacja edukacji ekologicznej przez administrację, jednostki oświatowe, organizacje pozarządowe zmierzająca do poprawy świadomości i zmiany mentalności mieszkańców na proekologiczną, • Upowszechnienie informacji o środowisku i działaniach proekologicznych przez środki masowego przekazu, • Wzrastające zainteresowanie dla organizowanych masowych imprez i akcji proekologicznych. Słabe strony • Zbyt wolno postępujący wzrost świadomości ekologicznej wśród mieszkańców, • Niedostatecznie rozpowszechniana wiedza dotycząca technicznych i organizacyjnych rozwiązań służących ochronie środowiska. 213 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki SFERA PRAWNA I POLITYCZNA Mocne strony • Przyjęcie zasady współdziałania17 gmin w ramach Związku Gmin Dorzecza Wisłoki dla realizacji zadań związanych z ochroną środowiska, co powinno umożliwić sprawne zarządzanie realizacją programu, a w tym głównie wnioskowanie o środki Unii Europejskiej, której organizacje pomocowe chętnie finansują działania wymagające współpracy i aktywności społecznej, • Realizacja programu poprawy jakości wód dorzecza Wisłoki przez powołany w tym celu Związek Gmin Dorzecza Wisłoki, • Wzrost uspołecznienia procesu podejmowania decyzji dotyczących procesu inwestycyjnego dla obiektów mogących pogorszyć stan środowiska, • Obowiązek informowania społeczeństwa o stanie środowiska, • Obowiązek opracowywania programów ochrony środowiska, • Obowiązek opracowywania przez gminy studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, w których ustawowym obowiązkiem jest uwzględnianie uwarunkowań dotyczących ochrony środowiska naturalnego i wartości przyrodniczych. Słabe strony • Brak doświadczeń we współdziałaniu kilkunastu samorządów w realizacji wspólnego celu, • Niepełna inwentaryzacja i waloryzacja stanu przyrody, • Niepełny zakres monitorowania środowiska ( gleby, czystość powietrza, wód), • Niedostateczna inwentaryzacja i monitoring odpadów szczególnie na terenach wiejskich, • Słabe zaawansowanie prac nad miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. SFERA PRZYRODNICZA I SPOŁECZNO-GOSPODARCZA Mocne strony • Możliwość uzyskania współfinansowania programów ochrony różnorodności przyrodniczej oraz programu zalesień obszarów o słabej przydatności rolniczej, • Możliwość wdrażania programu rolno-środowiskowego Unii Europejskiej, 214 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • Możliwość pozyskania funduszy europejskich na rozbudowę infrastruktury służącej ochronie środowiska, • Wzrost popytu na zdrową żywność, bezpieczną dla środowiska rekreację i turystykę oraz kontakt z przyrodą. Słabe strony • Brak środków na wkład własny, którego wniesienie pozwala na pozyskanie środków na w/w cele, • Nasilenie transportu materiałów niebezpiecznych, • Rosnąca presja turystyczna na obszary o najcenniejszych walorach przyrodniczych. SZANSE i ZAGROŻENIA Szanse • Wdrażanie unijnych standardów w zakresie ochrony środowiska, • Wysokie nakłady przewidziane ze środków pomocowych UE na ochronę środowiska, • Zwiększenie dostępności do środków zewnętrznych na rozbudowę infrastruktury, • Nowoczesne przepisy z zakresu ochrony środowiska dostosowane do wymogów unijnych. Zagrożenia • Niedostosowanie do standardów jakościowych UE w zakresie ochrony środowiska, • Trudności w pozyskiwaniu środków umożliwiających pozyskanie środków unijnych, • Brak funduszy na realizację Programu Natura 2000, • Tolerancyjny stosunek wymiaru sprawiedliwości do spraw dotyczących wykroczeń i przestępstw przeciw przyrodzie i środowisku, • Opóźnienia w przygotowaniu aktów prawnych i przepisów wykonawczych dotyczących ochrony przyrody, w tym przepisów wprowadzających program Natura 2000. 215 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 6.5.1.2. Znaczenie problemów ochrony środowiska w opinii Gmin uczestniczących w przygotowaniu Programu ochrony środowiska W ramach prac nad przygotowaniem POŚ, do urzędów 17 gmin została przekazana ankieta. Celem ankiety było ustalenie priorytetowych zagadnień w zakresie ochrony śodowiska (spośród 25 przedstawionych do wyboru) na terenie poszczególnych gmin. Wypełnione ankiety zostały pzrekazane z 12 urzędów gmin. Gminy Czarna, Krempna , Sękowa, Osiek Jasielski i miasto Jasło nie zwróciły wypełnionych ankiet. Ankietyzacja polegała na określeniu ważności poszczególnych zagadnień na terenie gminy wg przyjętej skali I. najważniejsze II. bardzo ważne III. drugorzędne IV. na terenie gminy mało zauważalne. W poniższej tabeli zestawiono wyniki ankietyzacji. 216 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Skołyszyn Tarnowiec Żyraków IV IV I IV IV II II III IV 4 2. Ochrona przyrody (istniejące i planowane obszary ochrony) II III III I III II III III II II II III 6 3. Stan zdrowotny i gatunkowy lasów II III II I III II III I II II II III 8 4. Powierzchnia lasów II III II II III III II II II II II IV 8 5. Zasoby kopalin IV III III III III III IV I II III III 2 6. Jakość wód w rzekach i zbiornikach I II II II II I I I II II II I 12 7. Jakość wód pitnych I I II I I I I II I II I I 12 8. Zanieczyszczenie wód przez ścieki I II II II I I III II II II I I 11 9. Jakość gleb ( racjonalne użytkowanie) II IV II II III II II III II III II III 7 10. Stan powietrza ( szczególnie zanieczyszczenia pyłem i tlenkami azotu) II IV II I III I I I II III I III 8 11. Krajobraz ( ochrona naturalnych gatunków flory, fauny, tradycyjnych zasad gospodarowania i bioróżnorodności) III II II I III III IV II II III II III 6 12. Materiałochłonność gospodarowania IV III IV III III III II III IV III II IV 2 13. Wodochłonność gospodarki III III IV IV III II III II IV III II IV 2 14. Energochłonność gospodarki IV III IV IV III IV II II IV III II IV 3 15. Wykorzystanie energii odnawialnej IV III IV IV IV IV IV IV III II II IV 2 16. Stosunki wodne ( likwidacja deficytów wody, racjonalizacja zużycia, budowa retencji zbiornikowej) II III II II III I III II II II II IV 8 I III II III II II II II III III II II III II II III II I I II I II IV III 9 19. Odpady komunalne (brak zorganizowanego systemu gospodarowania) I III IV II III II III I II II II II 8 20. Dzikie wysypiska I IV II II III II III II II II I II 9 21. Odpady przemysłowe IV IV IV II III II IV IV IV II I II 5 22. Odpady niebezpieczne, chemikalia II IV II I II I IV IV II II I II 9 23. Awarie przemysłowe IV IV IV III I IV IV II III I IV 3 24. Hałas drogowy II IV III III III III II II I III II II 6 25. Promieniowanie elektromagnetyczne IV IV IV IV IV IV IV III IV IV I IV 1 17. 18. Ochrona przed powodzią Transport drogowy I. Najważniejsze II. Bardzo ważne III. Drugorzędne 217 Sękowa Kołaczyce II Pilzno Jedlicze IV Nowy Żmigród Osiek Jasielski Jasło IV Krempna Chorkówka Pow. ziemi (zanieczyszczenia po zakładach przem.) Dębowiec Brzyska 1. Czarna Brzostek Zagadnienia ochrony środowiska (uznane także L.p. za ważne wg II Polityki Ekologicznej Państwa) Miasto Jasło Ważność wg skali Liczba gmin I i II Tabela 57 Wyniki ankiety przeprowadzonej wśród Gmin IV. Na terenie gminy mało zauważalne 7 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki W wyniku przeprowadzonej ankietyzacji ustalono trzy priorytetowe kierunki, których ważność uznało większość gmin, określając skalę ważności I (najważniejsze) lub II (bardzo ważne). Są to: 1. Jakość wód (pitnych, w rzekach i zbiornikach, zanieczyszczenie wód przez ścieki) 12 gmin, 2. Ochrona przed powodzią - 9 gmin, 3. Problematyka odpadów (dzikie wysypiska, odpady komunalne) - 9gmin. Zagadnienie gospodarki odpadami niebezpieczne, odpady opisuje szczegółowo Plan gospodarki odpadami. W następnej kolejności z oceną ważności I i II znajdują się: • Stan powietrza (szczególnie zanieczyszczenie pyłem i tlenkami azotu) - 8 gmin, • Likwidacja deficytów wody, racjonalizacja jej zużycia, budowa retencji zbiornikowej - 8 gmin, • Stan zdrowotny i gatunkowy lasów i powierzchnia lasów - 8gmin, • Jakość gleb i racjonalne użytkowanie gleb - 7 gmin, • Ochrona przyrody, krajobrazu i bioróżnorodności - 6 gmin, • Uciążliwość transportu drogowego - 7 gmin, • Hałas drogowy - 6 gmin. Pozostałe zagadnienia zostały uznane przez zdecydowaną większość gmin jako drugorzędne lub niezauważalne. Wynikające z analizy ankiet priorytety można uznać za reprezentatywne dla wszystkich gmin, dla których opracowywany jest niniejszy program (pomimo, że 5 gmin nie uczestniczyło w badaniu). Słuszność takiej tezy potwierdza przeprowadzona analiza szans i zagrożeń, z której również wynika, że słabą stroną przedmiotowego obszaru blokującą proekologiczny rozwój regionu jest: • słabo rozwinięta infrastruktura służąca ochronie środowiska (sieć kanalizacyjna, oczyszczalnie ścieków), a także • jakość życia i bezpieczeństwo (dostępność do wody pitnej dobrej jakości, ochrona przed powodzią, stan zdrowotny lasów) oraz • ochrona przyrody (przed zagrożeniem wyginięcia cennych gatunków i zabudową terenów cennych przyrodniczo, wysoka kwasowość gleb). 218 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Jako priorytet należy uznać także edukację ekologiczną, ponieważ wiedza o środowisku i świadomość konieczności zachowania bogactwa przyrody dla przyszłych pokoleń będzie skutkować utrwaleniem dobrych nawyków chroniących środowisko naturalne przed degradacją. 6.5.2. Wskaźniki służące do monitorowania efektywności postępu prac Dla kontroli realizacji programu, stanu środowiska i jego zagrożeń będzie prowadzony monitoring składający się z dwóch części: 1. Okresowa kontrola realizacji Programu Ochrony Środowiska prowadzona będzie przez gminne referaty ds. ochrony środowiska we współpracy z koordynatorem Programu. Dla kontroli realizacji celów operacyjnych określonych w programie ochrony środowiska przewiduje się wykorzystanie listy wskaźników, które będą wskazywać na kształtujące się tendencje zmian w stanie środowiska, stopniu jego zagrożenia, a także o stopniu skuteczności realizacji przyjętych zadań dla poprawy stanu środowiska. Poniżej przedstawiono listę proponowanych wskaźników. Proponuje się w pierwszej kolejności monitorowanie realizacji zadań priorytetowych, dla których jest możliwe podanie wskaźników wyjściowych. Na podstawie kontaktów z pracownikami urzędów gmin udało się ustalić niektóre wyjściowe wskaźniki (niestety rzadko dla wszystkich gmin) określające: • dostępność do zbiorczej sieci kanalizacji sanitarnej, • dostępność do zbiorczej sieci wodociągowej, • pobór wody ze zbiorczych ujęć gminnych, • jakość gleb, • powierzchnię lasów całkowitą i powierzchnię lasów, dla której wykonano plany urządzeniowe, • liczbę uchwalonych i przygotowywanych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i powierzchnia objęta planami, • edukacja ekologiczna, • wydatki na cele ochrony środowiska. 219 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Wyjściowe wartości wskaźników dla poszczególnych gmin zestawiono poniżej w tabeli. Możliwe, iż w trakcie realizacji POŚ wyniknie konieczność modyfikacji założonych, przyjęcia kolejnych, lub rezygnacji z części przyjętych wskaźników. Wskaźniki podane w tabeli stanowią przykładowe zestawienie, które ułatwia monitorowanie realizacji Programu, jako podstawy prawidłowego zarządzania. 220 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Tabela 58 Wskaźniki do oceny realizacji POŚ w poszczególnych gminach Związku L.p. Wskaźnik Wartość wyjściowa wskaźnika w poszczególnych gminach Jasło Nowy Osiek Jedlicze Kołaczyce Krempna (gmina) Żmigród Jasielski Brzostek Brzyska Chorkówka Czarna Dębowiec Jasło (miasto) 3 059 1 070 1 609 5 256 2 825 206 1712 620 1 964 14 792 2 939 25,0 23,7 20,7 35,7 32,5 5,6 18,1 10,7 32,7 72,7 b.d. b.d. 535 b.d. 600 b.d. 0 0 - b.d. X /3,25 0 b.d. X /2 825 b.d. 0 1 /155 b.d. b.d. 2 b.d. 0 b.d. 2-3 2.2 Liczba planów uchwalonych [szt.] b.d. b.d. 10 b.d. 0 b.d. Liczba planów w przygotowaniu 2.3 [szt.] b.d. 0 3 b.d. 0 3.1 Użytki rolne razem ha 8 049 3 088 5382 8260 3.2 Grunty rolne ha 6 530 2 566 3967 60 63 64 Pilzno Sękowa Skołyszyn Tarnowiec Żyraków 1 938 3 969 13 299 1 660 1 1611 1 022 28,1 32,0 23,9 68,3 21,3 18,4 9,3 b.d. 254 b.d. 255 b.d. - 0 0 5 /117 b.d. X /1 277 b.d. 12 /1 848 b.d. - 18 /638 X /644 3,44 1,14 b.d. 0,2 b.d. 0,02 b.d. 5 2 0,009 53 15 13 b.d. 6 b.d. 1 b.d. 29 22 1 b.d. 0 2 0 b.d. 1 b.d. 2 b.d. 1 0 1 5126 2022 7104 4113 3610 4966 6578 3655 10585 4683 5223 4572 8938 6259 3511 1434 5314 3018 2959 1236 3968 2187 8135 1738 3885 3419 7241 88 80 b.d 81 69 61 86 68 79 66 b.d.. 86 70 91 b.d. 0 b.d. 19,2 27,1 23,9 0 25,8 b.d. 0 b.d. /45 /62,2 /6,5 0 3 254/ 1. Lasy Powierzchnia lasów ogółem w gminie [ha] % powierzchni lasów do powierzchni 1.2 gminy Powierzchnia lasów ochronnych w 1.3 gminie [ha] Liczba opracowanych planów 1.4 urządzeniowych dla lasów/ powierzchnia objęta planami [szt./ha] 1.1 2 Zagospodarowanie przestrzenne 2.1 Stopień pokrycia obszaru gminy mpzp w procentach [%] 3 Gleby Procentowy udział gleb o odczynie 3.3 bardzo silnie kwaśnym i kwaśnym pH<= 5,5 ( wymagają wapnowania) 4 Dostępność do zbiorczej Długość sieci kanalizacji sanitarnej i 4.1 ogólnospławnej [km] Liczba mieszkańców z dostępem do 4.2 sieci /osób/%] 5 30,8 0 93,8 31,8 22 138,8 19,4 101,9 50 /15,1 0 /47 /30,5 1 140 /13,5 /87 432 budynki /35,2 /31 Dostępność do zbiorczej sieci wodociągowej 5.1 Długość sieci wodociągowej [km] 5.2 sieci sanitarnej kanalizacji Liczba mieszkańców ( gospodarstw) z dostępem do sieci [%] Liczba gospodarstw z dostępem do indywidualnych ujęć wody 5.3 spełniających obowiązujące normy sanitarne [szt.] 34,4 0 41,9 148,5 37,7 157,3 26,6 30,9 21 b.d. 38 b.d. 93 25,8 42,4 32,6 157,4 16,9 0 60 100 38,83 90 8 20,3 15 60 553 gosp. /24% b.d. 35 31,5 22,5 30 98,3 b.d. 967 gosp. posiada studnie własne b.d. b.d. b.d. 105 b.d. b.d. b.d. b.d. 1 345 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 221 1 407 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Różnica w km między długością sieci 5.4 kanalizacji sanitarnej a długością sieci wodociągowej [km] 3,6 0 51,9 116,7 15,7 18,5 7,2 71 29 b.d. 38 b.d. 73,8 1,3 18,5 32,6 (brak kanalizacji ) 131,6 6 Pobór wody i odprowadzanie ścieków 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 7 7.1 7.2 Pobór wody z ujęć gminnych [tys.m3/r] Zrzut ścieków ( z oczyszczalni gminnych) [tys.m3/r] oczyszczone mechanicznie [tys. m3/r] mechanicznobiologicznie [tys. m3/r] Liczba gospodarstw pozbawionych dostępu do sieci wodociągowej [szt.] Liczba gospodarstw pozbawionych dostępu do sieci kanalizacyjnej [szt.] Odpady Odpady przemysłowe i niebezpieczne [tys. t] Odpady przemysłowe i niebezpieczne [kg/mieszkańca/r] 7.3 Odpady komunalne [tys. t] 7.4 8. 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 Odpady komunalne [kg/mieszkańca/r] b.d. b.d. 87,5 b.d. 63 3,023 b.d. 0 39,4 b.d. 0,042 b.d. 267 b.d. 129 67 000 403 b.d. b.d. 4,2 b.d. 6,2 5 697 60 151 94 b.d. 0 b.d. 105 b.d. 14 0 70 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 151 94 b.d. 0 b.d. 0 b.d. - 0 - b.d. b.d. 71,175 b.d. b.d. b.d. b.d. 151 b.d. b.d. 0 b.d. 105 b.d. 14 0 70 b.d. b.d. b.d. b.d. 1 407 b.d. b.d. 3 670 1 707 b.d. 1 440 b.d. 2 350 b.d. 2 850 1 920 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 2 197 b.d. b.d. 2 800 1 333 b.d. 2 300 b.d. 2 500 b.d. 3 470 2 640 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 0,005449 b.d. b.d. b.d. 0 b.d. 0,005 b.d. 0 b.d. - b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 0,65 b.d. b.d. b.d. 0 b.d. 0,512 b.d. 0 b.d. 0 b.d. b.d. 0,57 497 244,72 0,4 0,422 12,49 1,22 1,037 0,112 0,136 1,5 0,2 1 065 0,345 - 0,545 0,396 b.d. b.d. 24 b.d. 50,18 b.d. b.d. b.d. 12 b.d. 153,8 b.d. 60 b.d. 110 60 30,10 Edukacja ekologiczna – kształtowanie postaw proekologicznych Liczba osób pracujących w administracji wykształconych ze specjalnością ochrona środowiska [osób] Liczba szkoleń z zakresu ochrony środowiska i „public relation” dotyczących kształtowania postaw ekologicznych [szt.] Liczba placówek oświatowych szt.prowadzących programy ekologiczne Liczba dzieci uczestnicząca w programach edukacyjnych realizowanych przez placówki oświatowe [osób] Liczba programów w mediach, publikacji, broszur i wydawnictw [szt./ rok] b.d. b.d. 2 b.d. - b.d. 1 2 1 b.d. 1 b.d. 0 b.d. b.d. 0 2 b.d. b.d. 3 b.d. - b.d. 0 5 5 b.d. 1 b.d. 5/rok b.d. b.d. 0 - b.d. b.d. 3 b.d. - b.d. b.d. 12 8 b.d. 0 b.d. 1 b.d. b.d. 15 10 b.d. b.d. 540 b.d. - b.d. b.d. 2 447 b.d. b.d. 0 b.d. 30 b.d. b.d. 864 120 b.d. 0 1 b.d. - b.d. b.d. 9 artykułów w prasie 2 b.d. b.d. b.d. 0 b.d. b.d. 0 2 222 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 8.6 8.7 Liczba powstających gospodarstw ekologicznych [szt./ rok] Liczba i długość ścieżek ekologicznych na terenie obszarów chronionych [szt./km/rok] b.d. 0 b.d. b.d. - b.d. 4 1 - b.d. 1 b.d. 0 b.d. b.d. 0 - b.d. 0 b.d. b.d. - b.d. b.d. 0 - b.d. 0,5 b.d. 18/km b.d. b.d. 0 10 9. Wydatki na cele ochrony środowiska 9.1 Wydatki na cele związane z ochroną środowiska [mln PLN] b.d. b.d. 6 b.d. 1,5 b.d. b.d. 0,572 0,093 b.d. 0,02 b.d. 1,7 b.d. 1,8 1,45 1,9 9.2 % udziału w/w wydatków do budżetu gmin [%] b.d. b.d. 29,23 b.d. 11,3 b.d. b.d. 3,64 100 b.d. 95 b.d. 7,59 b.d. 138,46 9 10,8 9.3 Wydatek na cele ochrony środowiska [zł/ mieszkańca /r] b.d. b.d. 455 b.d. 163 b.d. b.d. 47,53 11 b.d. 2,06 b.d. 97,85 b.d. b.d. 157 146,7 UWAGA.Wskaźnik wyjściowy charakteryzujacy jakość wód powierzchniowych Wisłoki i jej dopływów Jasiołki, Ropy i Grabinianki należy określić na podstawie raportów Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska wykonanych w ramach monitoringu państwowego. Jako dane wyjściowe należy przyjąć wykonane w r. 2004 (ze względu na zmianę norm- dostosowanie do UE). 223 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 2. Dla uzupełnienia bazy danych do monitoringu zarządzania POŚ i środowiskiem na obszarze objętym przedmiotowym dokumentem można uzyskać również dane z GUS. Dane te powinny obejmować informacje dotyczące stanu środowiska, obiektów uciążliwych lub zagrażających środowisku, wielkościach emisji zanieczyszczeń oraz niektórych danych charakteryzujących stan sanitarny środowiska. Informacje te mogą być pozyskiwane drogą wykupionego abonamentu, którego koszt uzależniony jest od zawartości pozyskiwanych informacji. Dane będą mogły być przekazywane drogą elektroniczną. 6.5.3. Wytyczne dotyczące ograniczenia wpływu niekorzystnych zjawisk na realizację Programu Kluczem do pozytywnej i twórczej realizacji Programu jest współpraca i partnerstwo: ¾ między gminami, ¾ między poszczególnymi gminami i koordynatorem Programu, ¾ między poszczególnymi gminami, koordynatorem Programu oraz jednostkami władzy wyższego szczebla, ¾ między poszczególnymi gminami, koordynatorem Programu oraz pozostałymi jednostkami nim zainteresowanymi (np. kontrolnymi, jednostkami sektora prywatnego, społecznego itp.). W myśl tej zasady należy dążyć do zaniechania podejmowania działań (przez poszczególne organizacje czy agendy) nieuwzględniających szerszego interesu społecznego. Większość problemów może być rozwiązana tylko na drodze skoordynowanych działań różnych podmiotów i odpowiednim podziale odpowiedzialności. 6.5.4. Sposób aktualizacji danych i informacji zawartych w Programie Informacje i dane zawarte w Programie aktualizowane będą przede wszystkim w oparciu o wyniki pomiarów prowadzonych i publikowanych przez wyspecjalizowane jednostki. Poza tym, każda z gmin będzie miała obowiązek przygotowania raportów z wykonywania Programu na swoim terenie. Podstawą tworzenia takich raportów będą przedstawione w rozdziale 6.5.2 wskaźniki realizacji POŚ (oraz ewentualnie dane pozyskane z GUS) 224 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Stworzone w ten sposób dane przekazywane będą do koordynatora Programu, który będzie tworzył zbiorcze zestawienia dla wszystkich gmin objętych Programem. Proponuje się, aby raporty takie były tworzone jeden lub dwa razy w roku. Ponadto przewiduje się, że strategia krótkoterminowa zaproponowana w niniejszym Programie będzie weryfikowana co dwa lata, natomiast długoterminowa co cztery lata. Podstawą weryfikacji będzie przeprowadzana co dwa lata ocena realizacji procesu wdrażania Programu. Jednocześnie należy zauważyć, że weryfikacja może nastąpić wcześniej lub później w zależności od postępów we wdrażaniu Programu lub w związku ze zmianami uwarunkowań wewnętrznych lub zewnętrznych. Metoda ta, ze względu na specyfikę omawianego obszaru, powinna być rozwijana i ewentualnie modyfikowana w miarę rozwoju sytuacji i nabywania oświadczenia. 6.5.5. Podsumowanie i wnioski Podsumowując należy powiedzieć, że za realizację Programu odpowiedzialne są władze poszczególnych gmin należących do Związku, dla których jest on przygotowywany. Niemniej jednak powinien zostać wyznaczony koordynator wdrażania Programu. Proponuje się, aby taką rolę w imieniu poszczególnych gmin pełnił Związek Gmin Dorzecza Wisłoki poprzez np. specjalnie wyodrębniony zespół. Zadaniem koordynatora będzie ścisła współpraca z poszczególnymi gminami oraz jednostkami zainteresowanymi wdrażanym Programem takimi jak np.: władze administracyjne wyższego szczebla, organy kontrolujące i monitorujące stan środowiska oraz podmioty sektora prywatnego. Koordynator będzie zbierał informacje dotyczące stanu środowiska na omawianym obszarze (w poszczególnych gminach) i on okresowo będzie tworzył zbiorczy raport o stanie środowiska i realizacji niniejszego Programu. Ze względu na specyfikę omawianego obszaru i fakt, że wdrażanie Programu odbywa się w ten sposób po raz pierwszy, a władze Związku jak i poszczególnych gmin nie mają jeszcze doświadczenia w tym zakresie, przyjmuje się, że właściwe procedury i struktury w omawianym zakresie będą tworzone i udoskonalane w trakcie realizacji Programu. 225 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 6.6. Harmonogram wdrażania Programu W poniższej tabeli przedstawiono harmonogram wdrażania programu. Pierwszy plan operacyjny tj. lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach 2005-2008 opracowany został w ramach niniejszego dokumentu. Strategia krótkoterminowa opisana w rozdziale 5 niniejszego dokumentu, będzie weryfikowana co 2 lata, natomiast strategia długoterminowa co 4 lata. Podstawą weryfikacji będzie, przeprowadzana co dwa lata, ocena realizacji procesu wdrażania programu (monitoring polityki). Należy jednak podkreślić, że weryfikacja może nastąpić wcześniej lub później w zależności od postępów we wdrażaniu programu lub w związku ze zmianami uwarunkowań wewnętrznych lub zewnętrznych. Tabela 59 Harmonogram wdrażania Programu Lp. 1 Zadania 2 Lata realizacji 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 3 4 Program Ochrony Środowiska 1. Strategia długoterminowa Strategia krótkoterminowa 2. Aktualizacja Programu 3. Weryfikacja Programu 4. Monitoring jakości środowiska 226 5 6 7 8 9 10 11 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 7. KOSZTY WDRAŻANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 7.1. Wprowadzenie W rozdziale 5 przedstawiono strategię krótkoterminową tj. na lata 2005 – 2008 z podaniem kierunków niezbędnych działań na rzecz poprawy stanu środowiska. Natomiast w tym rozdziale zostały przedstawione przedsięwzięcia w poszczególnych zakresach, które przewidywane są do realizacji w latach 2005-2008. Ponadto dokonano zestawienie przedsięwzięć z podziałem na inwestycyjne i bezinwestycyjne wraz z terminami realizacji, kosztami, źródłami finansowania i instytucjami odpowiedzialnymi za realizację. 7.2. Koszty wdrażania programu w latach 2005-2008 Przedsięwzięcia, które przewidywane są do realizacji w latach 2005 – 2008 zostały zestawione w poniższych tabelach. Tabela 60 Przedsięwzięcia z zakresu zaopatrzenie w wodę L.p. Przedsięwzięcie 1. Budowa 16 km sieci wodociągowej w gminie 2. Budowa 12 km sieci wodociągowej w gminie 3. 4. 5. 6. 7. Budowa sieci wodociągowej w m. Klecie Budowa sieci wodociągowej w m. kamienica Dolna Budowa sieci wodociągowej w m. Januszkowie i Opacionka Rozbudowa ujęcia wodnego w m. Brzostek Jednostka realizująca 1 280 b.d. b.d. UG Brzostek Wodociąg wiejski wsi Zręcin 8. Wodociąg wiejski wsi Żeglce 9. Budowa sieci wodociągowej w m. Dzielec, Radość, Folusz Koszty w latach 2005 – 2008 w tys. PLN 2005 2006 2007 2008 Razem UG Chorkówka UG Dębowiec b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. (w latach 20032005) Źródła finansowania Budżet gminy + fundusz ochrony środowiska + fundusze strukturalne Budżet gminy + fundusz ochrony (w latach środowiska + 2006-2010) fundusze strukturalne 960 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 1 170 0 0 0 1 170 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 650 650 0 0 1 300 227 Budżet gminy + SAPARD Budżet gminy + Fundusze Strukturalne Budżet gminy + Fundusze Strukturalne Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki L.p. Przedsięwzięcie Jednostka realizująca Koszty w latach 2005 – 2008 w tys. PLN 2005 2006 2007 2008 Razem 10. Budowa sieci wodociągowej w m. Dębowiec-Bajdy 0 0 600 0 600 11. Budowa sieci wodociągowej w m. Folusz, Dobrynia 0 0 0 600 600 12. Modernizacja urządzeń wodociągowych 890 890 356 6 591,5 674 563 4 162 4 011 9 410 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 27,55 27,55 0 0 55,1 50 50 950 950 2 000 13. Modernizacja SUW i budowa zbiornika wody czystej 14. Budowa wodociągu w Polanach 15. Budowa wodociągu w Kotani 16. Budowa wodociągu w Myscowej 17. Budowa sieci wodociągowej w m. Nawsie Kołaczyckie 4 455,5 MPGK Sp. z o.o. Jasło UG Krempna UG Kołaczyce Źródła finansowania Budżet gminy + Fundusze Strukturalne Budżet gminy + Fundusze Strukturalne Środki własne + Fundusz Spójności Środki własne + Fundusz Spójności Budżet gminy + środki wojewody + ARiMR Budżet gminy + budżet wojewody + ARiMR Budżet gminy + budżet wojewody + ARiMR Budżet gminy + Fundusze Strukturalne Budżet gminy + Fundusze Strukturalne 18. Rozbudowa sieci wodociągowej w m. Bieździedza i Bieździadka 19. Budowa wodociągu w m. Podlesie Machowskie, Łęki Dolne, Łęki Górne i Zwiernik UM Pilzno* 0 400 450 450 1 300 Budżet gminy + F.Strukturalne + WFOŚiGW 20. Budowa sieci wodociągowej w Sękowej UG Sękowa 0 50 200 200 450 Budżet gminy + Fundusze Strukturalne 21. Budżet gminy+ FOŚ+ b.d. b.d. b.d. 550 800 Fundusze Strukturalne * W związku z połączeniem sieci wodociągowej Gminy Pilzno z siecią wodociągową Gminy Czarna (ujęcie Żdzary) zrezygnowano z realizacji rozbudowy ujęcia wody w m. Słotowa, Goręczyna, Pilzno i Strzegocice Budowa sieci wodociągowej w m.Pielgrzymka UG Osiek Jasielski 228 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Tabela 61 Przedsięwzięcia z zakresu gospodarki ściekowej L.p. Przedsięwzięcie Jednostka realizująca Koszty w latach 2005 – 2008 w tys. PLN 2005 2006 2007 2008 Razem Źródła finansowania Przedsięwzięcia inwestycyjne 4 245 1. Modernizacja oczyszczalni ścieków 2. Likwidacja nie spełniających swej roli oczyszczalni ścieków typu KOS-2 3. Budowa 180 km sieci kanalizacyjnej w gminie 4. Budowa oczyszczalni ścieków w Kamienicy Dolnej 5. Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Chorkówka 6. Budowa kanalizacji w m. Żeglce 7. Budowa kanalizacji w m. Kobylany, Draganowa, Sulistrowa 8. Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Grabiny - Zarzecze II Budowa sieci kanalizacyjnej w m. Dębowiec, Majscowa, Zarzecze Budowa sieci kanalizacyjnej 10. w m. Wola Dębowiecka-DębowiecDąbrowy UG Brzostek UG Chorkówka UG Czarna* UG Dębowiec Budowa przyzagrodowych 12. oczyszczalni ścieków w gm. Dębowiec (240 szt.) Modernizacja i rozbudowa urządzeń kanalizacyjnych Działalnośc wodociągowo14. kanalizacyjna (zaplecze techniczno administracyjne) 13. Budowa sieci kanalizacyjnej w m. Bierówka, Brzyście, Chrząstówka, Gorajowice, Niepla, 15. Opacie+Gran., Osobnica, Szebnie, Trzcinica, Zimna Woda, Żółków, Łaski-Sobniów, Niegłowice 16. Budowa oczyszczalni ścieków w m. Trzcinica b.d. b.d. b.d. (w latach 20032006) Budżet gminy + fundusze strukturalne b.d b.d. b.d. b.d. b.d b.d 59 800 b.d. b.d. b.d. b.d. (w latach 20032005) Budżet gminy + NFOŚiGW+ WFOŚiGW b.d. b.d. b.d. b.d. (w latach 20082010) 2 300 9. Budowa sieci kanalizacyjnej 11. w m. Zarzecze – III etap b.d. MPGK Sp. z o.o. Jasło UG Jasło Budżet gminy + NFOŚiGW+ WFOŚiGW Budżet gminy + SAPARD + Gminny FOŚiGW Budżet gminy + SAPARD Budżet gminy + Fundusz Spójności 2 250 0 0 0 2 250 2 250 0 0 0 2 250 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Budżet gminy + Fundusz Spójności b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 600 600 600 600 2 400 2 445 468,2 0 0 2 913,2 Środki własne MPGK 900 2 500 200 0 3 600 Środki własne MPGK b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Budżet gminy + Fundusz Spójności b.d. b.d. b.d. b.d. 3 990,5 Budżet gminy + Fundusz Spójności 229 Budżet gminy + Fundusz Spójności Budżet gminy + Fundusz Spójności Budżet gminy + Fundusze Strukturalne Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki L.p. 17. Przedsięwzięcie Budowa oczyszczalni ścieków w m. Szebnie Budowa kanalizacji w 18. miejscowościach Jareniówka, Trzcinica-Barzykówka i Wolica Kanalizacja sanitarna 19. w m. Niegłowice Jednostka realizująca Koszty w latach 2005 – 2008 w tys. PLN 2005 2006 2007 2008 Razem b.d. b.d. b.d. b.d. 10 0 0 0 2 166,7 3 200 3 951,2 b.d. b.d. b.d. b.d. (w latach 20042006) 3 200 Kanalizacja sanitarna 20. w m. Łaski-Soboniów b.d. b.d. b.d. b.d. (w latach 20042006) 21. Kanalizacja sanitarna w m. Żółków b.d. b.d. b.d. b.d. (w latach 20042006) 22. Kanalizacja sanitarna w m. Brzyście b.d. b.d. b.d. b.d. (w latach 20042006) b.d. b.d. b.d. b.d. (w latach 20042006) b.d. (w latach 20042006) b.d. (w latach 20042006) (w latach 20072009) 4 871 2 376 23. Kanalizacja sanitarna w m. Gorajowice 2 674 31 858 24. Kanalizacja sanitarna w m. Osobnica b.d. b.d. b.d. 5 961 25. Kanalizacja sanitarna w m. Szebnie b.d. b.d. b.d. 2 541 26. Kanalizacja sanitarna w m. Bierówka 27. Kanalizacja sanitarna w m. Chrząstówka b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 2 107,1 230 (w latach 20072009) Źródła finansowania Budżet gminy + Fundusz Spójności Budżet gminy + środki NFOŚiGW + WFOŚiGW + PHARE Budżet gminy + NFOŚiGW + WFOŚiGW + Fundusz Spójności Budżet gminy + NFOŚiGW + WFOŚiGW + Fundusz Spójności Budżet gminy + NFOŚiGW + WFOŚiGW + Fundusz Spójności Budżet gminy + NFOŚiGW + WFOŚiGW + Fundusz Spójności Budżet gminy + NFOŚiGW + WFOŚiGW + Fundusz Spójności Budżet gminy + NFOŚiGW + WFOŚiGW + Fundusz Spójności Budżet gminy + NFOŚiGW + WFOŚiGW + Fundusz Spójności Budżet gminy + NFOŚiGW + WFOŚiGW + Fundusz Spójności Budżet gminy + NFOŚiGW + WFOŚiGW + Fundusz Spójności Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki L.p. Przedsięwzięcie Jednostka realizująca Koszty w latach 2005 – 2008 w tys. PLN 2005 2006 2007 2008 Razem 2 294 28. Kanalizacja sanitarna w m. Niepla b.d. b.d. b.d. b.d. (w latach 20072009) 4 523,1 29. Kanalizacja sanitarna w m. Opacie 30. 31. 32. b.d. b.d. b.d. b.d. (w latach 20072009) 3 790,5 Oczyszczalnia ścieków w m. Trzcinica b.d. b.d. b.d. b.d. (w latach 20042006) 2 166,7 Oczyszczalnia ścieków w m. Szebnie b.d. b.d. b.d. b.d. (w latach 20042006) 1 476 Kanalizacja sanitarna w m. Zimna Woda b.d. b.d. b.d. b.d. (w latach 20072009) 18 560,4 33. Kanalizacja sanitarna w m. Trzcinica 34. Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Jaszczew i Moderówka Budowa kanalizacji sanitarnej w Żarnowcu wraz z częścią przyległych 35. zabudowań w m. Długie, Chlebna oraz ul. Głowackiego i Obrońców Wolności w Jedliczu UG Jedlicze Rozbudowa istniejącej oczyszczalni 36. ścieków w Jedliczu 37. Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Bieździadka 38. Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Bieździedza Budżet gminy + NFOŚiGW + WFOŚiGW + Fundusz Spójności Budżet gminy + NFOŚiGW + WFOŚiGW + Fundusz Spójności Budżet gminy + NFOŚiGW + WFOŚiGW + Fundusz Spójności Budżet gminy + NFOŚiGW + WFOŚiGW + Fundusz Spójności Budżet gminy + NFOŚiGW + WFOŚiGW + Fundusz Spójności Budżet gminy + NFOŚiGW + WFOŚiGW + Fundusz Spójności b.d. b.d. b.d. b.d. (w latach 20072009) b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Budżet gminy + Fundusz Spójności b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Budżet gminy + Fundusz Spójności 5 000 Budżet gminy + SAPARD + pożyczka NFOŚiGW 5 000 UG Kołaczyce Źródła finansowania 0 0 0 393,75 393,75 393,75 393,75 1 575 Budżet gminy + Fundusze Strukturalne 104,62 104,63 50 409,25 Budżet gminy + Fundusze Strukturalne 231 150 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki L.p. Przedsięwzięcie Jednostka realizująca Koszty w latach 2005 – 2008 w tys. PLN 2005 2006 2007 2008 Razem Źródła finansowania Budżet gminy + Fundusze Strukturalne 39. Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Kołaczyce 358,83 358,82 50 150 917,65 40. Budowa kanalizacji sanitarnej w m. NawsieKołaczyckie 63,55 113,55 150 150 477,1 41. Budowa kanalizacji deszczowej w m. Nawsie Kołaczyckie 33,75 33,75 0 0 67,5 0 100 100 100 300,00 Budżet gminy + Fundusze Strukturalne 0 0 1 200 Budżet gminy + Fundusze Strukturalne Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Lublica, Sowina, Sieklówka 42. wraz z obsługującą je mechanicznobiologiczną oczyszczalnią ścieków Budowa kanalizacji sanitarnej wraz z przepompownią ścieków i dwoma 43. komorami pomiarowymi w m. Krajowice 44. 800 Budowa kanalizacji i oczyszczalni ścieków w m. Kotań Budowa kanalizacji i oczyszczalni 45. ścieków dla m. Krempna i Wrzosowa Polana 46. Budowa oczyszczalni ścieków dla m. Oożenna i Wyszowatka 47. Budowa kanalizacji i oczyszczalni ścieków w m. Myscowa UG Krempna Budowa kanalizacji i oczyszczalni 48. ścieków dla m. Świątkowa Wielka i Świątkowa Mała 49. Budowa kanalizacji i oczyszczalni ścieków w m.Nowy Żmigród Budowa kanalizacji w m. Mytarz, 50. Mytarka Budowa kanalizacji w .m Kąty, 51. Brzezowa, Skalnik, Desznica, Jaworze UG Nowy Żmigród 400 Budżet gminy + Fundusze Strukturalne Budżet gminy + Fundusze Strukturalne Budżet gminy + NFOŚiGW + ARiMR Budżet gminy + NFOŚiGW + ARiMR b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Budżet gminy + NFOŚiGW + ARiMR b.d b.d b.d b.d b.d b.d b.d b.d b.d b.d b.d b.d b.d b.d b.d 232 Budżet gminy + Fundusz Spójności lub ZPORR + NFOŚiGW + WFOŚiGW Budżet gminy + Fundusz Spójności lub ZPORR + NFOŚiGW + WFOŚiGW Budżet gminy, Fundusz Spójności lub ZPORR+ NFOŚiGW +WFOŚiGW Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki L.p. Przedsięwzięcie Jednostka realizująca Koszty w latach 2005 – 2008 w tys. PLN 2005 2006 2007 2008 Razem Budowa sieci kanalizacji sanitarnej 52. w m. Czekaj 0 480 480 257 1 217 53. Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w m. Osiek Jasielski 0 1 760 1 760 876 4 396 54. Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w m. Załęże 0 600 1 200 1 200 3 000 55. Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w m. Świerchowa 0 795 795 399 1 989 56. Budowa oczyszczalni ścieków w m. Osiek Jasielski 0 722 482 0 1 204 57. Budowa oczyszczalni ścieków w m. Świerchowa 0 361 241 0 602 58. Budowa oczyszczalni ścieków w m. Żałęże 0 0 432 288 720 UG Osiek Jasielski Budowa sieci kanalizacyjnej 59. w m. Pilzno – ul. 3 Maja i Kościuszki 750 350 0 0 1 100 Budowa sieci kanalizacyjnej 60. w m. Strzegocice, Słotowa, Bielowy + budowa oczyszczalni ścieków 3 000 3 500 3 000 2 500 12 000 2 500 0 3 000 2 000 7 500 62. Rozbudowa oczyszczalni ścieków 520 480 0 0 1 000 Budowa kanalizacji sanitarnej w Wapiennem i Męcinie Wielkiej 40 100 1 400 110 1 650 40 100 1 400 10 1 550 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. UM Pilzno Budowa sieci kanalizacyjnej 61. w m. Jaworze Górne, Jaworze Dolne i Gołęczyna 63. UG Sękowa 64. Budowa oczyszczalni ścieków w m. Wapienne 65. Budowa oczyszczalni ścieków w m. Przysieka UG Skołyszyn 233 Źródła finansowania Budżet gminy + NFOŚiGW + Fundusze Strukturalne Budżet gminy + NFOŚiGW + Fundusze Strukturalne Budżet gminy + NFOŚiGW + Fundusze Strukturalne Budżet gminy + NFOŚiGW + Fundusze Strukturalne Budżet gminy + NFOŚiGW + Fundusze Strukturalne Budżet gminy + NFOŚiGW + Fundusze Strukturalne Budżet gminy + NFOŚiGW + Fundusze Strukturalne Budżet gminy + Fundusz Spójności + WFOŚiGW Budżet gminy + Fundusz Spójności + WFOŚiGW Budżet gminy + Fundusz Spójności + WFOŚiGW Budżet gminy + Fundusz Spójności Budżet gminy + Fundusz Spójności Budżet gminy + Fundusz Spójności Budżet gminy + Fundusz Spójności Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki L.p. Przedsięwzięcie Jednostka realizująca Koszty w latach 2005 – 2008 w tys. PLN 2005 2006 2007 2008 Razem 66. Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Skołyszyn – III etap b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 67. Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Przysieka b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 68. Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Harklowa, Kunowa, Pusta Wola b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 69. Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Tarnowiec b.d. b.d. b.d. b.d. 7 800 b.d. b.d. b.d. b.d. 3 500 UG Tarnowiec Źródła finansowania Budżet gminy + Fundusz Spójności Budżet gminy + Fundusz Spójności Budżet gminy + Fundusz Spójności Budżet gminy + Fundusz Spójności Budżet gminy + Fundusz Spójności 70. Budowa oczyszczalni ścieków w m. Tarnowiec 71. Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Bobrowa i Bobrowa Zakącie b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Budżet gminy + Fundusz Spójności 72. Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Bobrowa Wola b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Budżet gminy + Fundusz Spójności 73. Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Góra Motyczna i Wiewiórka b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Budżet gminy + Fundusz Spójności 74. Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Mokre i Zasów b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Budżet gminy + Fundusz Spójności Budowa kanalizacji sanitarnej 75. w m. Nagoszyn i Nagoszyn Cieszęciny b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Budżet gminy + Fundusz Spójności Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Żyraków Kolonia b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Budżet gminy + Fundusz Spójności Budowa oczyszczalni ścieków 77. w m. Wola Żyrakowska dla 9 miejscowości b.d. b.d. b.d. b.d. (w latach 20032005) 76. UG Żyraków 2 759 b.d. 1 628 Kanalizacja sanitarna 78. w m. Wola Żyrakowska b.d. b.d. b.d. b.d. (w latach 20032005) 79. Kanalizacja sanitarna w m. Żyraków b.d. b.d. b.d. b.d. (w latach 20032005) b.d. 10 000 0 0 0 10 000 b.d. b.d. 1 638 Kanalizacja sanitarna w m.: Bobrowa, 80. Góra Motyczna, Wiewiórka, Zasów, Mokre 234 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki L.p. 81. Przedsięwzięcie Budowa biologicznej oczyszczalni ścieków przez Rafinerię Jasło Budowa instalacji TERMAKAT do 82. przerobu szlamów osadów ponaftowych i olejów odpadowych Jednostka realizująca Koszty w latach 2005 – 2008 w tys. PLN 2005 2006 2007 2008 Razem Źródła finansowania b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Rafineria Jasło * W omawianym okresie (tj. do roku 2008) nie przewiduje się rozpoczęcia budowy oczyszczalni ścieków wraz z kanalizacja w m. Róża, Stara Jastrząbka, Podlesie, Przeryty Bór, Jaźwiny Tabela 62 Przedsięwzięcia z zakresu ochrony powietrza atmosferycznego oraz ochrony przed hałasem L.p. Przedsięwzięcie Jednostka realizująca Koszty w latach 2005 – 2008 w tys. PLN 2005 2006 2007 2008 Razem Źródła finansowania Minimalizacja uciążliwości transportu kołowego 1. Budowa/modernizacja drogi gminnej Wola Brzostecka-Bączałka 2. Budowa/modernizacja drogi gminnej Kamienica Górna „Granice” 3. Budowa/modernizacja drogi gminnej Gorzejowa „Podlas” 4. Modernizacja drogi gminnej Świerzowa ul.Szkolna, ul. Nadbrzeżna 5. Modernizacja drogi gminnej Żeglce-Debrza 6. Modenizacja dróg gminnych 7. Budowa dróg gminnych 8. Przebudowa ul. Cichej 0 0 0 1 600 0 1 060 0 0 1 060 0 640 0 0 640 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 150 0 0 0 150 Budżet gminy 120 0 0 0 120 Budżet gminy + środki pozabudżetowe b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. UG Brzostek UG Chorkówka UG Dębowiec UG Jedlicze 9. 10. 11. 12. Przebudowa drogi w m. Jaszczew Modernizacja drogi w m. Świątkowa Mała Modernizacja drogi w m. Świątkowa Wielka Budowa drogi w m. Polany UG Krempna Środki własne + fundusze strukturalne Środki własne + fundusze strukturalne 1 600 235 Środki własne + fundusze strukturalne Budżet gminny + Fundusze Strukturalne Budżet gminny + Fundusze Strukturalne Budżet gminny + ARiMR Budżet gminny + ARiMR Budżet gminny + ARiMR Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 13. Modernizacja drogi Krempna-Huta Krempska b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 14. Modernizacja/przebudowa ulicy Paderewskiego 510 0 0 0 510 15. Modernizacja/przebudowa ulicy Węgierskiej 0 800 0 0 800 16. Modernizacja/przebudowa drogi w Machowej 0 500 0 0 500 17. Modernizacja/przebudowa drogi w m. Parkosz 550 0 0 0 550 18. Modernizacja/przebudowa drogi Jaworze G. - Gorzejowa 0 340 0 0 340 19. Modernizacja drogi Zwiernik Budyń – Przymiarki 0 0 1 000 0 1 000 20. Modernizacja drogi Kozia Wola Lipiny 0 0 800 0 800 21. Modernizacja drogi Łęki Dolne Południowa 0 0 550 0 550 22. Modernizacja drogi Podlesie na sklep od E4 0 0 0 550 550 23. Remont dróg gminnych i dojazdowych do pól 100 100 100 100 400 UM Pilzno UG Sękowa Budżet gminny Budżet gminny + Fundusze Strukturalne Budżet gminny + Fundusze Strukturalne Budżet gminny + Fundusze Strukturalne Budżet gminny + Fundusze Strukturalne Budżet gminny + Fundusze Strukturalne Budżet gminny + Fundusze Strukturalne Budżet gminny + Fundusze Strukturalne Budżet gminny + Fundusze Strukturalne Budżet gminny + Fundusze Strukturalne Srodki własne + Fundusze Strukturalne Tabela 63 Przedsięwzięcia z zakresu ochrony przeciwpowodziowej zgodnie z Planami inwestycji melioracyjnych w woj. Podkarpackim oraz „Syntezą Programów Małej Retencji Wodnej dla województwa podkarpackiego na lata 2000-2015”* L.p. 1. 2. Przedsięwzięcie Wisłoka - Ropa Budowa lewego obwałowania rzeki Wisłoki w km 105+050 – 107+300 budowa prawego obwałowania rzeki Wisłoki w km 106+090 Budowaprawego obwałowania rzeki Ropy w km0+000 – 2+890; m. Jasło, gm. Jasło Chlebianka Obustronna budowa obwałowania rzeki wał lewy wkm 0+000 – 0+800,wał prawy w km 0+000 – 0+100; m. Jedlicze, Chlebna, Kopytowa, gm. Jedlicze Jednostka realizująca Koszty Ogółem w tys.PLN Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach 2006-2007) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach po 2006) 236 12 980 3 000 Źródła finansowania Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki L.p. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. Przedsięwzięcie Wisłoka Budowa wału w km54+811 – 55+980 oraz wałów cofkowych na potokach: Słony i Gołogówka na długości 2,5 km; m. Przeczyca, gm. Brzostek Jasiołka I Budowa prawego wału w km 2+200 – 8+400 wraz ze śluzami na długości6,20 km; m. Jasło, gm. Jasło Jasiołka II Budowa obustronnego obwałowania rzeki, wał lewy w km 16+400 – 17+850, wał prawy w km 16+400 – 16+900 oraz modernizacja prawego wału na długości 2,65 km; m. Jedlicze, gm. Jedlicze Chlebianka Regulacja rzeki w km 0+000 – 9+450 km wraz z budową 3 zbiorników suchych o łącznej powierzchni 38 ha; m. Jedlicze, Chlebna, Kopytowa, gm. Jedlicze Wiewiórski Regulacja potoku na długości 4,5 km; m. Straszęcin, Wola Wielka, Wiewiórka, Gm. Żyraków Szebnianka Modernizacja potoku w km 1+600 – 2+500 na długości 0.90 km; m. Moderówka, Gm. Jedlicze Młynówka II Regulacja potoku w km 5+050 – 6+650 na długości 1,60 km; m. Jaszczew, gm. Jedlicze Czarny Regulacja potoku w km 7+000 – 7+600 na długości 0,60 km; m. Glinik, Gm. Tarnowiec Wawrzycki Regulacja potoku w km 5+000 – 5+900 na długości 0.90 km; m. Warzyce, gm. Jasło Grobla Regulacja potoku w km 3+200 – 4+200 na długości 1 km; m. Wola Dębowiecka, gm. Dębowiec Boberka Regulacja potoku w km 0+280 – 1+280 na długości 1 km m. Zręcin, gm. Chorkówka Jednostka realizująca Koszty Ogółem w tys.PLN Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach po 2006) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach po 2006) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach po 2006) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach po 2006) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach po 2006) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach po 2006) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach po 2006) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach po 2006) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach po 2006) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach po 2006) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach po 2006) 237 3 000 15 500 2 086 7 600 1 800 160 160 40 350 300 150 Źródła finansowania Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki L.p. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. Przedsięwzięcie Czermianka Regulacja potoku w km 0+800 – 1+800 na 1km; m. Święcany, gm. Skołyszyn Promnica Regulacja potoku w km 0+000 – 0+400 oraz w km 3+990 – 4+950 na długości 1,36 km; m. Świerchowa, Łęczyny, gm. Osiek Jasielski, Nowy Żmigród Gogołówka Modernizacja potoku w km 1+420 – 1+920 na długości 0,50 km m. Klecie, gm. Brzostek Czermnianka II Regulacja potoku w km 0+800 – 1+800 na długości 1 km; m. Święcany, gm. Skołyszyn Szczawa Modernizacja potoku w km 1+080 – 2+300 i w km 2+740 – 4+510 na łącznej długości 2,99 km; m. Osiek Jasielski, gm. Osiek Jasielski Tyśmionki Modernizacja potoku w km 0+000 – 4+100 na długości 4,1 km; m.Czekaj, Samoklęski, Pielgrzymka, gm. Osiek Jasielski Pielgrzymski Regulacja potoku w km 3+600 – 3+800 na długości 0,20; m.Pielgrzymka, gm. Osiek Jasielski Trzcinica Budowa zbiornika wodnego o pow. 0,80 ha i pojemn. 10 tys m3 w m. Trzcinica, gm. Jasło Gogołówka Budowa zbiornika wodnego o pow. 25 ha i pojemn. 310 tys m3 w m. Opacionka, gm. Brzostek Kamionki Budowa zbiornika wodnego o pow. 30ha i pojemn. 654 tys m3 w m. Smarżowa, gm. Brzostek Faliszówka Budowa zbiornika wodnego o pow. 14 ha i pojemn. 420 tys. m3 w m. Faliszówka, gm. Chorkówka Jedlicze Budowa zbiornika wodnego o pow. 5 ha i pojemn. 62,5tys.m3 w m. Jedlicze, gm. Jedlicze Jednostka realizująca Koszty Ogółem w tys.PLN Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach po 2006) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach po 2006) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach po 2006) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach po 2006) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach po 2006) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach po 2006) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach po 2006) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w roku 2012) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych ( w latach 2012-2015) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach 2015-2018) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w latach 2007-2009) Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (w roku 2010) 238 100 250 200 350 300 800 160 200 6 200 13 080 8 400 1 250 Źródła finansowania Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Fundusze Strukturalne Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki L.p. Przedsięwzięcie Jednostka realizująca Koszty Ogółem w tys.PLN Źródła finansowania Podniebyle Zarząd Fundusze Budowa zbiornika wodnego o pow. 12 Podkarpacki 6 000 Melioracji i 26. 3 (w latach 2008-2010) Strukturalne ha i pojemn. 360 tys m Urządzeń Wodnych w m. Podniebyle, gm. Jedlicze Wiewiórka Podkarpacki Zarząd Fundusze Budowa zbiornika wodnego o pow. 2 320 Melioracji i 27. 3 (w latach 2010-2011) 12,2 ha i pojemn. 116 tys m Strukturalne Urządzeń Wodnych w m. Wiewiórka, gm. Żyraków Dulcza I Podkarpacki Zarząd Fundusze Budowa zbiornioka wodnego o pow. 4 600 Melioracji i 28. 3 (w latach 2011-2012) Strukturalne 11,8 ha i pojemn. 230 tys m Urządzeń Wodnych w m. Łęki Dolne, gm. Pilzno Łęki Górne Podkarpacki Zarząd Fundusze Budowa zbiornika wodnego o 6 480 Melioracji i 29. (w latach 2011-2013) powierzchni 17,5 ha i pojemn. 324 tys. Urządzeń Wodnych Strukturalne m3 w m. Łeki Górne, gm. Pilzno Średnia Podkarpacki Zarząd Budowa zbiornika wodnego w pow. Fundusze 3 980 Melioracji i 30. 3 (w latach 2013-2014) Strukturalne 10,1 ha i pojemn. 199 tys m Urządzeń Wodnych w m. Łęki Górne, gm. Pilzno * - na podstawie informacji Podkarpackiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Rzeszowie Tabela 64 Przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekologicznej L.p. Przedsięwzięcie Jednostka realizująca Przedsięwzięcia bezinwestycyjne Akcja informacyjna nt. popularyzacji użytkowania pojazdów 1. dotrzymujących standardów ochrony środowiska (w formie ulotek) Akcja informacyjna nt. konieczności modernizacji systemów grzewczych małych zakładów rzemieślniczych 2. oraz palenisk domowych w zakresie stosowania paliwa bardziej przyjaznego środowisku (w formie Koordynator ulotek) Programu Akcja informacyjna nt. promowania 3. ruchu rowerowego (w formie ulotek) Opracowanie i wydanie 4. przewodników po ścieżkach przyrodniczych Wydanie drukiem opracowanej już ścieżki przyrodniczej przez 5. rezerwaty Torfy i Słotwina autorstwa J. Tomasiewicz Koszty w latach 2005 – 2008 w tys. PLN 2005 2006 2007 2008 Razem 0 3,8 0 0 3,8 0 3,8 7,6 0 3,8 0 3,8 7,6 24 24 0 0 48 PFOŚiGW 8 0 0 0 8 PFOŚiGW Łączny koszt realizacji zadań z zakresu edukacji ekologicznej 239 3,8 Źródła finansowania 7,6 78,8 tys. PLN Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 7.3. Możliwości finansowania Programu Ochrony Ś r o d o w is k a Koszty inwestycji mogą być pokrywane z różnych źródeł: ¾ środki własne z budżetu, ¾ finansowanie poprzez zaciągnięcie długu (kredyt, pożyczka, emisja obligacji), ¾ dotacje, granty, ¾ partnerstwo publiczno-prywatne, ¾ leasing. Środki własne Zaangażowanie własnych środków budżetowych inwestora (gminy) jest zazwyczaj podstawowym warunkiem stawianym przez różnego rodzaju instytucje finansowe w trakcie ubiegania się o dofinansowanie realizacji danego projektu. Wymagany poziom udziału tych środków zależy od instytucji, do której występujemy. Zazwyczaj jednak wynosi on minimum 20-25% całkowitych nakładów inwestycyjnych. Ogólnie można powiedzieć, że środki własne przeznaczane na inwestycję to różnica pomiędzy środkami wolnymi (dochody bieżące minus wydatki bieżące) i środkami wydatkowanymi na obsługę zadłużenia. Aby wyznaczyć wysokość tych środków należy postępować wg poniższego schematu: 1. Pierwszym krokiem jest przeanalizowanie budżetu gminy i jego struktury w celu ustalenia występujących trendów i prawidłowości. 2. Następnie dokonuje się projekcji dochodów i wydatków budżetowych. 3. Szacujemy skumulowany stan środków pieniężnych na koniec roku poprzedzającego okres objęty analizą. 4. Kolejny krok to przeanalizowanie wysokości zobowiązań gminy. 5. Rezultatem powyższych prac jest informacja nt. wysokości wolnych środków finansowych, będących w dyspozycji gminy, które mogą zostać wykorzystane na obsługę zadłużenia: Wolne środki = dochody bieżące - wydatki bieżące 240 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 6. Jeżeli od wielkości wolnych środków odejmie się środki przeznaczane na obsługę zadłużenia (i ewentualnie dodamy środki pochodzące z nowego zadłużenia), to otrzymamy dane na temat wielkości środków finansowych (środków własnych), jakie mogą zostać wydane na cele inwestycyjne: Wolne środki – obsługa zadłużenia (+ nowe zadłużenie) = środki własne na inwestycje. Finansowanie poprzez zaciągnięcie długu Zaliczamy tu najczęściej takie instrumenty finansowe, jak: ¾ Kredyt, ¾ Pożyczka, ¾ emisja obligacji. Kredyt Coraz częściej wykorzystywane przez samorządy jako źródło dofinansowania inwestycji, szczególnie w przypadku, gdy otrzymane dotacje, czy pożyczki są niewystarczające na pokrycie nakładów inwestycyjnych. Zgodnie z obowiązującymi w naszym kraju przepisami, jedyną instytucją mogącą udzielać kredytu jest bank. Wysokość kredytu może wynosić nawet 100% całkowitych nakładów inwestycyjnych. Istnieje wiele rodzajów kredytów, jednakże najpopularniejszymi wśród samorządu są tzw. kredyty celowe i inwestycyjne. Kredyty celowe są zaciągane pod zakup określonego środka trwałego. Najczęściej oprocentowanie takiego kredytu jest niższe niż w przypadku kredytów rewolwingowych (odnawialnych) czy obrotowych, z uwagi na to, że środek ten stanowi zabezpieczenie spłat. Z ustanowieniem takiego zabezpieczenia związane są jednak dodatkowe koszty, które zawsze obciążają kredytobiorcę. Kredyty inwestycyjne przyznawane są zazwyczaj na realizację dużych inwestycji rozwojowych, modernizacyjnych oraz innych średnio- i długoterminowych przedsięwzięć realizowanych przez samorządy. Dlatego też, oprócz złożenia odpowiedniego wniosku kredytowego, bank wymaga zazwyczaj przedłożenia dodatkowych dokumentów, takich jak np. studium wykonalności czy biznes plan projektu. 241 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Oprocentowanie kredytów ustalane jest w oparciu o pewną obowiązującą na rynku międzybankowym stawkę (%) powiększoną o marżę banku. Do najczęściej wykorzystywanych stawek, stanowiących podstawę do określenia stopy procentowej kredytu, zalicza się • WIBOR; • EURIBOR; • LIBOR. Wyżej wymienione stawki podawane są w ujęciu 1-, 3- i 6-cio miesięcznym. Informacja na temat obowiązujących w danym okresie stawek znajduje się np. w codziennym wydaniu gazety „Rzeczpospolita”. WIBOR (z ang. Warsaw Interbank Offer Rate) określa nam wysokość oprocentowania, przy jakim banki pożyczają sobie nawzajem środki pieniężne w złotych. Stawka WIBOR jest ustalana codziennie na podstawie informacji z ośmiu największych banków w Polsce. EURIBOR (z ang. Euro Interbank Offered Rate) z kolei określa nam stopę procentową kredytów w strefie euro, oferowanych przez jeden bank innym bankom. Wartość EURIBOR wyraża średnie notowanie z 57 największych banków w strefie euro. LIBOR (London Interbank Offered Bank) to stopa procentowa kredytów oferowanych na międzybankowym rynku w Londynie przez 4 główne banki. Pożyczka Pożyczka różni się od kredytu przede wszystkim podstawą prawną, w oparciu o którą funkcjonuje. Ogólnie można powiedzieć, że w ramach kredytu, funkcjonującego zgodnie z Prawem bankowym, następuje przekazanie wnioskodawcy środków pieniężnych na ściśle określone cele, natomiast pożyczka (oparta z kolei o Kodeks Cywilny) polega na przekazaniu wnioskodawcy określonej wysokości środków pieniężnych z możliwością zmiany częściowego celu ich wykorzystania, zawartego w podpisanej umowie. W przypadku tej formy dofinansowania stosuje się oprocentowanie, ustalane z reguły w odniesieniu do stopy redyskonta weksli (s.r.w.), określanej przez Narodowy Bank Polski. 242 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Wysokość oprocentowania pożyczki jest w głównej mierze uzależniona od dochodu budżetowego w gminie przypadającego na 1 mieszkańca, a jej wielkość rzadko przekracza 70% całkowitych kosztów kwalifikowanych projektu. W umowie kredytu i pożyczki zawarte są m.in. terminy ich spłaty wraz z należnym oprocentowaniem. Zarówno pożyczka jak i kredyt mogą być wypłacone jednorazowo lub w kilku transzach. W przypadku tej formy dofinansowania istnieje zazwyczaj możliwość negocjacji warunków spłaty zadłużenia oraz ewentualnej karencji w spłacie. Jeżeli kredyto- lub pożyczkobiorca wywiązuje się terminowo ze spłaty zobowiązań zawartych w podpisanej umowie, kwota kredytu/pożyczki może być częściowo umorzona. Zaciągając tego rodzaju zobowiązania długoterminowe należy dodatkowo zwrócić uwagę nie tylko na wysokość oprocentowania, ale także na pozostałe warunki, takie jak np. długość okresu karencji czy obowiązująca metoda spłaty, które w znaczący sposób wpływają na całkowite płatności związane z późniejszą obsługą tego zadłużenia. Obligacje Pozyskanie środków finansowych na realizację projektów inwestycyjnych poprzez wyemitowanie obligacji komunalnych jest coraz częściej stosowaną praktyką przez samorządy w Polsce. Ustawa o obligacjach6 definiuje obligacje w sposób następujący: Obligacja jest papierem wartościowym emitowanym w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji, czyli obligatariusza, i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia. Natomiast obligacje komunalne są to obligacje, których emitentami są jednostki samorządu terytorialnego lub ich przedsiębiorstwa. 6 Dz. U. z 2001 r.; Nr 120; poz. 1300 243 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Emisja obligacji może mieć charakter publiczny lub niepubliczny. W pierwszym przypadku poddana jest ona reżimowi Ustawy o powszechnym obrocie papierami wartościowymi7 i Ustawy o obligacjach. Głównymi wymogami tej formy pozyskiwania kapitału na realizację projektów inwestycyjnych są przede wszystkim: sporządzenie prospektu emisyjnego lub memorandum informacyjnego, uzyskanie zgody Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, złożenie obligacji do Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych oraz zapewnienie spełnienia szeregu obowiązków z zakresu upowszechniania informacji dotyczących emitenta. Wybranie przez emitenta emisji publicznej wydłuża okres sprzedaży obligacji komunalnych o dodatkowe kilka miesięcy. Dlatego też, w Polsce przeważa emisja niepubliczna, gdyż jest szybszym w realizacji, mniej kosztownym dla emitenta i łatwiejszym organizacyjnie przedsięwzięciem finansowym. Emisja niepubliczna może być skierowana do maksymalnie 300 indywidualnych adresatów. Wyklucza to między innymi reklamę w mediach. W celu wprowadzenia emisji obligacji na rynku niepublicznym proces przygotowania obejmuje kilka etapów: 1. etap przygotowawczy, którego celem jest identyfikacja potrzeb i wypracowanie wstępnej koncepcji (wewnętrzne analizy, określenie celów) 2. etap decyzyjny – podjęcie uchwały przez organ stanowiący samorządu o zamiarze emisji obligacji (uchwała intencyjna) 3. poinformowanie o zamiarze emisji właściwej dla siedziby gminy regionalnej izby obrachunkowej (RIO) - niezbędne jest uzyskanie opinii RIO o możliwości wykupu papierów wartościowych8, a także, w przypadku emisji dłuższych niż 3-letnie, zgody prezesa UZP na zawarcie umowy na okres dłuższy niż 3 lata 4. wybór agenta z zastosowaniem procedur przetargowych określonych przez ustawę o zamówieniach publicznych9 oraz podpisanie umów dotyczących emisji obligacji komunalnych; 5. podjęcie uchwały przez radę gminy odnośnie emisji obligacji i finansowania za pomocą środków uzyskanych z emisji określonego projektu inwestycyjnego 7 Dz. U. z 1997 r.; Nr 118; poz. 754 z późn. zm. zgodnie z art. 49 Ustawy o finansach publicznych Dz.U. z 1998 r. Nr 155, poz. 1014 z późn. zm. 9 Dz.U. z 1994 r. Nr 76; poz. 344 z późn. zm. 8 244 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki 6. przygotowanie przez agenta emisji, przy współudziale emitenta, propozycji nabycia obligacji 7. skierowanie propozycji nabycia emitowanych obligacji do indywidualnych adresatów. Oprocentowanie obligacji komunalnych zależy od dwóch wartości. Pierwszą jest tzw. stawka bazowa, która równa jest wybranej, wolnej od ryzyka, stopie rynku pieniężnego, przy czym wolne od ryzyka są stopy, po jakich środki pieniężne pożycza Skarb Państwa. Najpopularniejszą stopą bazową jest rentowność bonów skarbowych 52-, 26- lub 13tygodniowych, co w naturalny sposób zależy od okresu płatności odsetek (odpowiednio: rocznego, półrocznego i kwartalnego). Drugim składnikiem jest tzw. marża inwestorska. Powinna ona zależeć przede wszystkim od kondycji finansowej gminy - im większa jest niepewność inwestorów co do terminowej spłaty długu, tym wyższa powinna być ta marża. Najważniejszym czynnikiem wpływającym na wysokość marży inwestora jest jednak w Polsce okres zapadalności obligacji, trwający od momentu objęcia emisji przez inwestora do chwili jej umorzenia przez emitenta. Wysokość marży wzrasta wraz z długością okresu zapadalności. Podstawową zaletą emisji obligacji są właśnie niskie koszty pozyskania kapitału. W przeciwieństwie np. do kredytów bankowych, przy emisji obligacji, zobowiązania zaciągnięte zostają bezpośrednio u inwestorów. Banki, aby móc udzielić kredytu, muszą najpierw uzyskać niezbędną wysokość środków finansowych z depozytów, co znacznie podnosi koszty i w konsekwencji obciąża kredytobiorcę. Poza tym oprocentowanie obligacji komunalnych w Polsce jest wyznaczane jak wspomniano powyżej w oparciu o rentowność bonów skarbowych, a kredytów bankowych o stopę WIBOR (warszawska międzybankowa stopa ofertowa), która zazwyczaj jest wyższa. Rentowność bonów skarbowych określa stopę procentową, po której państwo zaciąga zobowiązanie na rynku finansowym, natomiast stopa WIBOR jest stopą procentową depozytów na rynku międzybankowym. Dodatkową korzyść w przypadku obligacji stanowi także brak konieczności ustanawiania oraz znoszenia zabezpieczeń, z którymi wiążą się koszty, a także fakt, że do momentu 245 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki wygaśnięcia danej serii emisji spłacamy tylko odsetki, a kapitał dopiero na końcu, w chwili wykupienia obligacji od inwestorów. Po wyemitowaniu obligacji gminy otrzymują z nich wpływy środków pieniężnych, którymi należy odpowiednio zarządzać. Emitenci są również odpowiedzialni przed swoimi inwestorami za terminową spłatę kwoty kapitałowej i odsetek przez cały okres zapadalności obligacji, za zgodność ze wszystkimi zobowiązaniami zawartymi w dokumentach oraz z polskimi przepisami prawa, dotyczącymi zadłużenia i finansów samorządu terytorialnego. Do obowiązków gminy należy także informowanie o swojej kondycji finansowej, a zwłaszcza o wszelkich zmianach, jakie mogą mieć wpływ na jej zdolność spłacenia zaciągniętego długu. Dotacje, granty Z punktu widzenia gminy jako inwestora jest to zdecydowanie najbardziej pożądana forma dofinansowania realizacji projektu. Dotację możemy zdefiniować jako bezzwrotną pomoc finansową udzielaną na ściśle określone cele. Maksymalna wysokość dotacji dla projektów inwestycyjnych zazwyczaj nie przekracza 75% całkowitych kosztów kwalifikowanych. Jednakże, w specjalnych wypadkach może być ona większa. Zasady przyznawania dotacji zależą od instytucji do której zwracamy się o pomoc finansową, od rodzaju projektu, dochodu budżetowego przypadającego na jednego mieszkańca w gminie, poziomu zadłużenia gminy itp. Partnerstwo publiczno-prywatne (PPP) W warunkach polskich nie istnieje jednorodna definicja tej formy realizacji przedsięwzięć. Najogólniej możemy powiedzieć, że polega ona na współpracy jednostek samorządu terytorialnego z podmiotami prywatnymi, najczęściej w dziedzinie gospodarki komunalnej, mającej na celu osiągnięcie obopólnych korzyści. 246 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Istnieją różne formy PPP. Generalnie mogą dotyczyć one10: ¾ eksploatacji i utrzymania – gmina zawiera z prywatnym podmiotem umowę zobowiązującą go do eksploatacji i utrzymania obiektu, który pozostaje jednak własnością gminy. Tego typu umowy są oczywiście najczęściej zawierane w przypadku świadczenia usług związanych z dostawą wody, odbiorem ścieków czy odpadów stałych. Można tu wyróżnić dwie opcje: • pierwsza polega na tym, że zawarta umowa dotyczy wąskiego zakresu usług, nie obejmującego działania np. całego systemu zaopatrzenia w wodę • druga zakłada udzielenie na dłuższy okres zlecenia eksploatacji barier związanych oraz utrzymania całego obiektu/systemu. Pociąga to za sobą: • w pierwszym przypadku ograniczenie ze zmonopolizowaniem rynku oraz „wymusza” niejako na podmiocie prywatnym większą efektywność prowadzonej działalności, co zazwyczaj przekłada się na bezpośrednią korzyść dla gminy w postaci obniżenia kosztów • w drugim przypadku przede wszystkim ograniczenie wpływu decyzji politycznych na sposób świadczenia usług komunalnych. Zazwyczaj, co należy podkreślić, tego typu umowa uwzględnia ryczałtowe wynagrodzenie dla podmiotu prywatnego i w związku z tym, nie ma on praktycznie żadnego wpływu na wysokość opłat za świadczoną usługę ¾ projektowania i budowy – podmiot prywatny ponosi tu odpowiedzialność za zaprojektowanie i wybudowanie obiektu umożliwiającego świadczenie przez gminę usług według określonego standardu. W momencie ukończenia budowy obiekt/system przechodzi na własność gminy, która odpowiada za jego eksploatację i utrzymanie. W poniższej Tabeli 57 zestawiono zalety i wady formy PPP dotyczącej projektowania i budowy. 10 na podstawie Bitner M. „Partnerstwo publiczno-prywatne w sektorze usług infrastrukturalnych”; Gazeta Samorządu i Administracji; nr 12 (108) 3-16 czerwca 2002 r. 247 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Tabela 65 Zestawienie wad i zalet związanych z PPP w procesie inwestycyjnym Zalety Wady - możliwość wdrażania innowacyjności - ograniczony wpływ gminy na zakres i redukcji kosztów; i skalę projektu; - skrócenie czasu budowy; - możliwość wystąpienia konieczności - zredukowanie liczby spornych ponoszenia podczas eksploatacji wysokich kwestii w porównaniu ze zwykłą kosztów operacyjnych w przypadku, gdy umową o roboty budowlane prywatny podmiot nie uwzględnił przy ocenie efektywności finansowej projektu np. spodziewanego okresu jego użytkowania ¾ projektowania, budowy i eksploatacji – gmina powierza podmiotowi prywatnemu projektowanie, wybudowanie oraz eksploatację obiektu/systemu w ciągu określonego w umowie okresu. W takim przypadku decyduje ona oczywiście o ilościowych i jakościowych standardach usług, a także pozostaje właścicielem tego obiektu/systemu podczas jego eksploatacji. Musi jednak sfinansować ten obiekt ¾ rozbudowy „wokół bazy” – podmiot prywatny rozbudowuje istniejący obiekt bądź buduje dodatkowy, ponosząc równocześnie odpowiedzialność za sfinansowanie tej budowy. Może być on również zobowiązany do późniejszej eksploatacji obiektu/systemu przez okres zawarty w umowie ¾ dzierżawy-sprzedaży – podmiot prywatny projektuje, buduje i finansuje dany obiekt. Po ukończeniu budowy gmina staje się jego dzierżawcą, płacąc odpowiedni czynsz, natomiast po upływie określonego w umowie czasu własność obiektu przechodzi na gminę. Podstawową przesłanką tej formy PPP dla gminy jest rozłożenie w czasie płatności z tytułu przewłaszczenia obiektu ¾ okresowej prywatyzacji – w takim przypadku własność obiektu/systemu przenoszona jest na podmiot prywatny, który odpowiada za jego modernizację lub rozbudowę. Następnie eksploatuje on ten obiekt przez okres ustalony w umowie. W ten sposób, zachowując kontrolę nad standardem świadczenia danej usługi, gmina pozbywa się kosztów związanych z własnością i eksploatacją. Wadą takiego rozwiązania jest niewątpliwie konieczność zastąpienia tego podmiotu innym w razie jego bankructwa lub w przypadku, gdy nie będzie on wywiązywał się z umowy. Może także nastąpić wzrost opłat za świadczoną usługę czy redukcja zatrudnienia ¾ dzierżawy (sprzedaży), modernizacji, eksploatacji – podmiot prywatny wydzierżawia lub kupuje obiekt od gminy, następnie dokonuje jego modernizacji i eksploatuje go, aż do osiągnięcia oczekiwanej przez niego stopy zwrotu. W takim przypadku zaletą dla gminy jest to, iż nie finansuje ona modernizacji i dodatkowo uzyskuje przychody 248 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki z tytułu sprzedaży lub dzierżawy. Problemem może jednak być tu fakt, że po pierwsze obiekt taki trudno jest zazwyczaj wycenić (szczególnie w odniesieniu do cen rynkowych), poza tym może się pojawić wątpliwość, czy można go sprzedać, jeśli został on wybudowany np. z dotacji celowej ¾ budowy, przekazania, eksploatacji – podmiot prywatny zobowiązuje się do wybudowania i sfinansowania danego obiektu. Po zakończeniu budowy przenosi on własność obiektu na gminę, od której następnie dzierżawi obiekt przez okres konieczny do uzyskania oczekiwanej przez niego stopy zwrotu. W takim przypadku gmina zachowuje kontrolę nad jakością świadczonych usług oraz oczywiście poziomem opłat ¾ budowy, eksploatacji, przekazania – podmiot buduje i finansuje obiekt/system, następnie odpowiedzialny jest za jego utrzymanie i eksploatację, a także zarządza nim i pobiera opłaty od użytkowników przez okres ściśle określony w umowie. Po jego zakończeniu własność obiektu przechodzi na gminę. W takim przypadku podmiot prywatny ma swobodę w ustalaniu opłat za świadczone usługi (z wyjątkiem sytuacji, w której otrzymuje on od gminy dotację) ¾ projektowania, budowy, finansowania, eksploatacji – ten schemat jest praktycznie bliski całkowitej prywatyzacji danej usługi. Podmiot prywatny, odpowiadając za wybudowanie, sfinansowanie i eksploatację obiektu, posiada całkowitą swobodę w ustalaniu wysokości opłat za daną usługę. Gmina odgrywa wówczas rolę organu regulującego warunki prowadzenia działalności przez ten podmiot. Leasing Ta forma pozyskiwania składników majątku, w szczególności środków trwałych, związanych bezpośrednio z realizowaną inwestycją, stała się w ostatnim czasie stosunkowo popularna wśród inwestorów, którymi są samorządy lokalne. Zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi11 przez umowę leasingu finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie i oddać tę rzecz korzystającemu do używania albo używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony, a 11 korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnionych ustawa z 26 lipca 2000 r. o zmianie ustawy – Kodeks Cywilny, Dz.U. Nr 74, poz. 857 z późn. zm. 249 ratach Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego. Skutkiem tego jest wymóg, zgodnie, z którym leasingobiorca, wykorzystując w swojej działalności składniki majątku należące do leasingodawcy, jest w zamian zobowiązany do uiszczania opłat leasingowych, na które składają się (w zależności od rodzaju leasingu): ¾ część kapitałowa – obejmująca zwrot kapitału wyłożonego przez leasingodawcę, ¾ część odsetkowa – która zawiera naliczone odsetki, dodatkowe koszty leasingu i zysk leasingodawcy. Decydując się na podpisanie umowy leasingu można mieć do czynienia z dwoma podstawowymi jego rodzajami: I. Leasing operacyjny: ¾ umowa zostaje zawarta na czas oznaczony, stanowiący, co najmniej 40% normatywnego okresu amortyzacji (w przypadku rzeczy ruchomych lub wartości niematerialnych i prawnych) albo co najmniej 10 lat (w przypadku nieruchomości), ¾ suma ustalonych w umowie opłat, pomniejszona o należny VAT, równa jest minimum wartości początkowej tego przedmiotu lub prawa majątkowego; warunek ten musi być spełniony łącznie z warunkiem dotyczącym minimalnego czasu trwania umowy, ¾ umowa zawiera postanowienie o prawie do amortyzacji dla finansującego (leasingodawcy). II. Leasing finansowy: ¾ umowa spełnia co najmniej jeden z warunków przedstawionych w znowelizowanej ustawie o rachunkowości z dnia 29.IX.1994 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 591 z późn. zm.). Najważniejsze z nich to: • zawarcie umowy na dłuższy okres, • zdyskontowana suma ustalonych w umowie opłat leasingowych jest wyższa od wartości początkowej przedmiotu leasingu, ¾ zawarcie w umowie postanowienia, że korzystający (leasingobiorca) dokonuje odpisów amortyzacyjnych w podstawowym okresie umowy leasingu. Poniższa Tabela 58 przedstawia porównanie leasingu operacyjnego i leasingu finansowego podczas okresu objętego umową. 250 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Tabela 66 Porównanie leasingu operacyjnego i leasingu finansowego w okresie objętego umową Firma leasingowa (finansujący) Klient (korzystający) Leasing operacyjny Przedmiot leasingu Aktywa trwałe (środek trwały) Przychód Koszt uzyskania przychodu Leasing finansowy Przedmiot leasingu Całość opłat leasingowych Obcy środek trwały (ewidencja pozabilansowa) --- Odpisy amortyzacyjne Całość opłat leasingowych Należności Odsetkowa część opłaty leasingowej (przychodem nie jest opłata leasingowa w części stanowiącej spłatę wartości początkowej przedmiotu leasingu) Aktywa trwałe (środek trwały) Przychód Koszt uzyskania przychodu --* Odsetkowa część opłaty leasingowej (kosztem nie jest opłata leasingowa w części stanowiącej spłatę wartości początkowej przedmiotu leasingu) * Odpisy amortyzacyjne --- Źródło: J. Kawala i inni; Studium wykonalności dla inwestycji komunalnych; LEMTECH, Kraków 2003 W obydwu rodzajach umów, po zakończeniu podstawowego okresu umowy, firma leasingowa ma prawo: sprzedać korzystającemu przedmiot leasingu; • oddać korzystającemu przedmiot leasingu do dalszego użytkowania; • sprzedać przedmiot leasingu osobie trzeciej i wypłacić korzystającemu z tego tytułu umówioną kwotę. Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej Zasady funkcjonowania Narodowego, wojewódzkich, powiatowych i gminnych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej określa ustawa z dnia 31 stycznia 1980r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz.U. 1994.49.196 z późn. zm.). Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Zasadniczym celem Narodowego Funduszu jest wspieranie finansowe przedsięwzięć podejmowanych dla poprawy jakości środowiska w Polsce traktując jako priorytetowe te zadania, których realizacja wynika z konieczności wypełnienia zobowiązań Polski wobec Unii Europejskiej. 251 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki W roku 2004 przewidziano dofinansowanie zadań inwestycyjnych obejmujących następujące zagadnienia: ¾ ochrona wód przed zanieczyszczeniem W ramach programu dofinansowywane są przedsięwzięcia związane z realizacją „Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych”, w tym: • dokumentacja techniczna przedsięwzięć, • oczyszczalnie, • kanalizacja oraz • oczyszczalnie i podczyszczalnie ścieków przemysłowych. ¾ gospodarka wodna W ramach programu dofinansowywane są przedsięwzięcia mające na celu zwiększenie i poprawę jakości zasobów wodnych oraz zwiększenie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, w tym: • wspieranie budowy szczególnie ważnych inwestycji wieloletnich, • poprawa jakości wody do picia – przedsięwzięcia współfinansowane ze środków Unii Europejskiej, a wskazane przez Ministra Środowiska, • wspieranie ekologicznych form transportu wodnego poprzez fundusz żeglugowy. ¾ ochrona powietrza przed zanieczyszczeniem poprzez zapobieganie i ograniczenie emisji zanieczyszczeń oraz oszczędzanie surowców i energii W ramach programu dofinansowywane są przedsięwzięcia mające na celu: • ograniczanie emisji zanieczyszczeń z dużych źródeł spalania paliw, • oszczędzanie surowców i energii, • poprawę jakości paliw i technologii silnikowych stosowanych w transporcie, • modernizację systemów ciepłowniczych, • wykorzystanie alternatywnych, a przyjaznych środowisku źródeł energii, • ochronę przed promieniowaniem jonizującym, • utylizację odpadów w procesie spalania, 252 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • ograniczanie emisji lotnych związków organicznych oraz odorów. ¾ zapobieganie i ograniczanie negatywnego oddziaływania hałasu na środowisko W programie dofinansowywane są zadania mające na celu: • wspieranie przedsięwzięć dotyczących ograniczenia hałasu przemysłowego i komunikacyjnego w środowisku. ¾ ochrona powierzchni ziemi i wód poprzez zapobieganie powstawaniu odpadów, zagospodarowanie odpadów oraz rekultywację terenów zdegradowanych Program obejmuje następujące cele: • zagospodarowanie odpadów komunalnych i osadów ściekowych, • zagospodarowanie odpadów opakowaniowych i poużytkowych, • wprowadzanie technologii zmniejszających ilość wytwarzanych odpadów przez zakłady przemysłowe, • rekultywacja terenów zdegradowanych przez wojsko i przemysł, • likwidacja nieczynnych składowisk odpadów niebezpiecznych, • unieszkodliwianie odpadów przemysłowych i niebezpiecznych, • unieszkodliwianie odpadów powstających w wyniku eksploatacji środków transportu. ¾ ochrona przyrody i krajobrazu Program realizuje następujące cele: • zabiegów ochronnych i renaturalizacyjnych oraz działań łagodzących skutki antropopresji na obszarach uznanych za istotne do realizacji strategii ochrony przyrody i strategii ochrony różnorodności biologicznej, • ochrony w warunkach „in situ” i „ex situ” oraz rozmnażania i rozprzestrzeniania objętych ochroną i zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt, • wykupu gruntów i urządzeń bezpośredniej ochrony na terenach parków narodowych i rezerwatów przyrody o znaczeniu międzynarodowym, • działań służących zachowaniu cennych elementów rodzimej przyrody oraz krajobrazu, przez: przywracanie i pałacowo-ogrodowym, 253 walorów założeniom parkowym Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • rozwój bazy lokalowej służącej edukacji ekologicznej prowadzonej przez parki narodowe, parki krajobrazowe i w leśnych kompleksach promocyjnych. ¾ zwiększenie lesistości kraju oraz ochrona zasobów leśnych W ramach programu dofinansowywana jest: • realizacja „Programu zachowania leśnych zasobów genowych i hodowli selekcyjnych drzew leśnych w Polsce na lata 1991-2010”, • realizacja „Krajowego Programu Zwiększania Lesistości”, • przebudowa drzewostanów pozostających pod wpływem emisji przemysłowych, na terenach poklęskowych, w leśnych kompleksach promocyjnych i w lasach doświadczalnych uczelni wyższych, kształcących kadry z zakresu leśnictwa oraz odnowienia pożarzysk i innych terenów poklęskowych, • ochrona ekosystemów leśnych przed szkodami powodowanymi zarówno przez czynniki biotyczne, jak i abiotyczne, • modernizacja bazy szkółkarskiej w celu optymalizacji produkcji szkółkarskiej pod względem ilości, jakości i asortymentu materiału sadzeniowego, • realizacja kompleksowych programów restytucji i reintrodukcji gatunków drzew i krzewów leśnych oraz zwierząt. ¾ zmniejszenie uciążliwości wynikających z wydobywania kopalin i ich wzbogacania oraz ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko procesów likwidacji zakładów górniczych W ramach programu dofinansowywane jest: • rekultywacja powierzchni ziemi na terenach zdegradowanych działalnością górniczą, • wprowadzanie technologii ograniczających powstawanie odpadów w trakcie wydobycia i przeróbki surowców, • ochrona powierzchni ziemi przed skutkami eksploatacji podziemnej i otworowej między innymi poprzez podsadzanie i lokowanie odpadów mineralnych, • ujmowanie i uzdatnianie wód kopalnianych i wód zasolonych. 254 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ poznawanie budowy geologicznej kraju oraz potrzeb gospodarki zasobami złóż kopalin i wód podziemnych W ramach programu dofinansowywane są: • zadania nowoczesnej kartografii geologicznej, hydrogeologicznej i geośrodowiskowej, • dokumentowanie zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych oraz głównych zbiorników wód podziemnych, • rozpoznanie przyjaznych środowisku źródeł energii /wody termalne/ i wód leczniczych, • prowadzenie podstawowych badań geologicznych oraz ocena perspektyw surowców kraju m. in. dla potrzeb procesu koncesjonowania wydobycia kopalin. ¾ zapobieganie klęskom żywiołowym i poważnym awariom oraz usuwanie ich skutków Program realizowany jest przez dofinansowanie: • przedsięwzięć zgłoszonych przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska mających na celu zapobieganie występowaniu poważnych awarii oraz zdarzeń nadzwyczajnych z substancjami niebezpiecznymi, • przedsięwzięć wskazanych w Porozumieniu Ministrów Środowiska oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie współdziałania w zakresie zwalczania zagrożeń dla środowiska, • realizacja zakupów sprzętu dla potrzeb Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej, Straży Leśnej i Państwowej Straży Rybackiej oraz przedsięwzięć w ramach projektów z udziałem środków zagranicznych dla Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa. ¾ kształtowanie ekologicznych postaw i zachowań społeczeństwa oraz profilaktyka zdrowotna dzieci i młodzieży z obszarów, na których występują przekroczenia standardów jakości środowiska W ramach programu dofinansowaniu podlegają następujące zadania: • rozwój bazy służącej realizacji programów w kwalifikowanych ośrodkach edukacji ekologicznej, 255 edukacyjnych Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • wspieranie realizacji programów edukacyjnych w zakresie aktywnej edukacji ekologicznej oraz w ramach kampanii informacyjno-promocyjnych, • wspieranie realizacji cyklicznych programów edukacyjnych telewizyjnych i radiowych emitowanych na antenie ogólnopolskiej, • wspieranie realizacji programów edukacyjnych poprzez produkcję pomocy dydaktycznych, • promocja zagadnień związanych z ochroną środowiska oraz wspomaganie programów edukacyjnych poprzez dofinansowywanie czasopism i wkładek ekologicznych, • wspieranie działalności wydawniczej: - przeznaczonej dla dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym oraz materiały dydaktyczne dla nauczycieli, - z zakresu zarządzania środowiskiem, - popularyzatorskie opracowania przedstawiające kompendia wiedzy z zakresu ekologii, • wspieranie różnych form doskonalenia animatorów edukacji ekologicznej, • wspieranie konferencji i seminariów o zasięgu krajowym, szczególnie istotnych dla spraw edukacji ekologicznej, • wspieranie konkursów i przedsięwzięć upowszechniających wiedzę ekologiczną oraz wspieranie promocji przemysłu i sektora usług działających na rzecz ochrony środowiska podczas Targów organizowanych poza granicami kraju, • wspieranie programów edukacyjnych, realizowanych przez parki narodowe, parki krajobrazowe oraz leśne kompleksy promocyjne, w tym wyposażanie w sprzęt i pomoce dydaktyczne, • wspieranie działań w zakresie profilaktyki zdrowotnej dzieci z obszarów, na których występują przekroczenia standardów jakości środowiska. ¾ zastosowanie technologii zapewniających czystszą i energooszczędną produkcję W ramach programu realizowane są przedsięwzięcia uwzględniające modernizację stosowanych technologii zgodnie z wymogami najlepszych dostępnych technik (stosowanie technologii czystszych i bardziej energooszczędnych). Program realizowany jest poprzez dofinansowanie przedsięwzięć, których istotą są działania w zakresie: 256 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • zmian surowcowych, • ograniczenia powstawania u źródła strumienia szeroko rozumianych odpadów, stałych, ciekłych i gazowych, • powtórnego wykorzystywania odpadów w produkcji, • wspierania działań w zakładach przemysłowych mających na celu ograniczenie hałasu, energochłonności i zmniejszenie zużycia surowców, • wspierania działań mających na celu wdrażanie systemów zarządzania środowiskowego ISO 14000, EMAS i uzyskania certyfikatu Czystszej Produkcji w zakładach przemysłowych, administracji rządowej i samorządowej, jednostkach edukacyjnych. ¾ wspieranie działalności badawczej, eksperckiej na rzecz ochrony środowiska W ramach programu finansowane są opracowania oraz prace studialne i badawcze służące realizacji polityki ekologicznej państwa, w tym wspieranie zarządzania środowiskiem. W szczegółach dofinansowanie dotyczy: • zadań z zakresu ochrony wód i gospodarki wodnej, • zadań z zakresu ochrony powietrza, • zadań z zakresu ochrony powierzchni ziemi, • zadań z zakresu ochrony przyrody i gospodarki leśnej, • zadań dla usprawniania systemu zarządzania środowiskiem, • zadań z zakresu współpracy międzynarodowej, • zadań z programu Phare. ¾ wspieranie działań w zakresie ochrony środowiska na terenach wiejskich Celem programu jest ograniczenie negatywnego wpływu rolnictwa na środowisko poprzez upowszechnienie stosowania zasad dobrej praktyki rolniczej, a zwłaszcza zasad prowadzenia produkcji rolnej w sposób ograniczający i zapobiegający zanieczyszczeniu wód związkami azotu i fosforu. W ramach programu dofinansowywane są działania wspierające: • budowę zbiorników na płynne odchody zwierzęce i płyt obornikowych oraz zakup urządzeń zabezpieczających wody powierzchniowe i podziemne przed zanieczyszczeniem biogenami powstającymi w produkcji rolniczej, • szkolenia rolników i doradców rolnych służące upowszechnianiu stosowania zasad „Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych” (Ministerstwo Rolnictwa 257 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Środowiska 2002), wynikające z kompleksowych programów w zakresie ochrony środowiska. ¾ wspieranie działalności pozarządowych organizacji ekologicznych Celem programu jest stymulacja szerszego zaangażowania organizacji pozarządowych do podejmowania działań służących poprawie stanu środowiska oraz kształtowania świadomości ekologicznej społeczeństwa. ¾ przygotowanie przedsięwzięć współfinansowanych z funduszy Unii Europejskiej i międzynarodowych W ramach programu będą realizowane i opracowywane: • studia i ekspertyzy mające na celu przygotowanie przedsięwzięć do wspólnego dofinansowania z funduszu Unii Europejskiej i środków krajowych, w tym Narodowego Funduszu, funduszy ekologicznych i środków Unii Europejskiej, • wykonania dokumentacji technicznych, oceny oddziaływania na środowisko, studium wykonalności oraz analizy finansowej i analizy ekonomicznej (kosztów-korzyści) w powyższym celu, • koszty krajowe programów międzynarodowych. ¾ ponadto Narodowy Fundusz we współpracy z bankami będzie finansował (mniejsze) przedsięwzięcia w ramach następujących linii kredytowych: • budowy małych oraz przydomowych oczyszczalni ścieków, • budowy kanalizacji sanitarnej, • zagospodarowania odpadów, • ograniczenie emisji spalin poprzez dostosowanie silników wysokoprężnych do paliwa gazowego lub wymiany silników na mniej emisyjne w komunikacji zbiorowej, • inwestycji w zakresie odnawialnych źródeł energii, • usuwania wyrobów zawierających azbest, • budowy ścieżek rowerowych, • ograniczenia hałasu, • termomodernizacji, • czystszej produkcji, 258 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • uszczelniania i hermetyzacji przeładunku i dystrybucji paliw, • inwestycji służących ograniczeniu zużycia energii elektrycznej, • systemów ciepłowniczych, • budowa lub modernizacja stacji uzdatniania wody. Narodowy Fundusz stosuje następujące formy dofinansowania: • pożyczki, • pożyczki płatnicze, • kredyty udzielane przez banki ze środków Narodowego Funduszu, • dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów i pożyczek, • dotacje, • umorzenia. Udzielone przez Narodowy Fundusz dofinansowanie, w formie pożyczki lub kredytu udzielanego przez banki ze środków ww. funduszu, nie może przekroczyć 80% kosztów inwestycyjnych przedsięwzięcia, a w razie finansowania tego samego przedsięwzięcia z zagranicznych środków pomocowych, wysokość dofinansowania nie może przekroczyć 70% różnicy pomiędzy planowanymi kosztami inwestycyjnymi przedsięwzięcia, a dofinansowaniem ze środków zagranicznych. Powyżej przedstawione dane dotyczące dofinansowania ze środków NFOŚiGW przedstawione zostały w oparciu o informacje zawarte na stronie internetowej: http://www.nfosigw.gov.pl Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Rzeszowie Działalność Funduszu polega na finansowaniu zadań służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej w celu realizacji zasady zrównoważonego rozwoju, z uwzględnieniem priorytetów określonych w strategii rozwoju województwa podkarpackiego. Pomoc finansowa udzielana jest w formie pożyczek i dotacji, przy czym podstawową formą pomocy są pożyczki. 259 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Zgodnie z informacjami zawartymi na stronie internetowej Wojewódzkiego Funduszu lista przedsięwzięć priorytetowych w roku 2004 została sporządzona w oparciu o kierunki wyznaczone w przyjętych przez samorząd województwa: ¾ strategii rozwoju województwa, ¾ programie ochrony środowiska województwa, ¾ planie gospodarki odpadami, ¾ wzięto również pod uwagę potrzeby zgłoszone przez jednostki samorządu terytorialnego oraz inne zainteresowane podmioty. W oparciu o powyższe dokumenty, ustalono jako kierunki priorytetowe w roku 2004, następujące działania: ¾ w dziedzinie ochrony wód: • porządkowanie gospodarki ściekowej poprzez budowę, rozbudowę i modernizację oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnych na terenach zlewni powyżej ujęć wód powierzchniowych dla miast: Sanok, Przemyśl, Jarosław, Krosno, Rzeszów, Jasło, Dębica, Mielec, • realizacja sieci kanalizacyjnych wraz z oczyszczalniami ścieków, w aglomeracjach o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2000 i na obszarach chronionych, • przeciwdziałanie eutrofizacji wód w zbiornikach zaporowych Solina i Besko poprzez budowę, rozbudowę i modernizację oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnych w zlewniach tych zbiorników, ¾ w dziedzinie gospodarki wodnej: • budowa zbiornika wodnego na rzece Wisłoce w Kątach – Myscowej, • realizacja zadań mających na celu ochronę przeciwpowodziową, • zwiększenie zasobów dyspozycyjnych wód, poprzez realizację zbiorników małej retencji, • poprawa jakości wody pitnej poprzez realizację współfinansowanych z europejskich funduszy pomocowych, • poprawa zaopatrzenia w wodę terenów wiejskich, • ochrona zasobów wód podziemnych, 260 przedsięwzięć Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ w dziedzinie ochrony ziemi: • realizacja kompleksowych przedsięwzięć służących unieszkodliwianiu i wykorzystaniu odpadów komunalnych, w tym w szczególności dla Krosna, Przemyśla, Rzeszowa i Tarnobrzega, • realizacja zadań związanych z zagospodarowaniem osadów z oczyszczalni ścieków, • budowa instalacji do segregacji odpadów przy istniejących składowiskach odpadów komunalnych, • realizacja ujętych w planach gospodarki odpadami zadań, polegających na unieszkodliwianiu odpadów niebezpiecznych, • rekultywacja terenów zdegradowanych, ¾ w dziedzinie ochrony atmosfery: • likwidacja tzw. "niskich" źródeł emisji na terenach miast, • realizacja przedsięwzięć dotyczących odnawialnych źródeł energii, • realizacja zadań mających na celu poprawę stanu czystości powietrza w miejscowościach uzdrowiskowych woj. Podkarpackiego ¾ w dziedzinie edukacji ekologicznej: • rozwój bazy edukacyjnej parków narodowych i placówek o szczególnym znaczeniu dla edukacji przyrodniczej, • realizacja programów edukacyjnych o zasięgu regionalnym, ¾ w dziedzinie ochrony przyrody: • ochrona ekosystemów leśnych, nieleśnych i dzikich zwierząt w parkach narodowych, • dokumentowanie zasobów przyrodniczych województwa podkarpackiego, opracowywanie planów ochrony oraz czynna ochrona obiektów przyrodniczych, • czynna ochrona gatunków roślin i zwierząt oraz ich siedlisk, które są chronione lub zagrożone wyginięciem, w tym przedsięwzięć związanych z wdrażaniem programu NATURA 2000, 261 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ w dziedzinie - pozostałe zadania: • rekultywacja terenów pogórniczych Tarnobrzeskiego Zagłębia Siarkowego oraz likwidowanej Kopalni Siarki w Baszni, • opracowanie analizy geologicznej i ocena zasobów wód geotermalnych, mineralnych i gazu pozasystemowego w województwie podkarpackim z wytypowaniem stref złożowych optymalnych dla rozwoju rekreacji, turystyki i balneologii. Powyżej przedstawione dane dotyczące dofinansowania ze środków WFOŚiGW w Rzeszowie przedstawione zostały w oparciu o informacje zawarte na stronie internetowej: http://www.wfosigw.rzeszow.pl Fundacja EKOFUNDUSZ EKOFUNDUSZ udziela wsparcia finansowego w formie bezzwrotnej dotacji. Dotacje te uzyskać mogą jedynie projekty dotyczące inwestycji związanych bezpośrednio z ochroną środowiska (w ich fazie implementacyjnej), a w dziedzinie przyrody również projekty bezinwestycyjne. Środki Fundacji koncentrowane są zazwyczaj na zakupie podstawowych obiektów technologicznych i urządzeń niezbędnych do ich funkcjonowania. Ekofundusz chętnie finansuje projekty, w ramach których zastosowane zostają nowatorskie rozwiązania technologiczne, kładąc duży nacisk na zakup nowoczesnych technologii z krajów donatorów. Dotacje Ekofunduszu przyznawane są w ramach następujących sektorów priorytetowych: ¾ ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do Bałtyku oraz ochrona zasobów wody pitnej (ochrona wód) W dziedzinie ochrony wód głównym priorytetem Ekofunduszu jest budowa oczyszczalni ścieków w miejscowościach nadmorskich oraz w dorzeczu dolnej Wisły i Odry (gdy mają one istotny wpływ na jakość wód przybrzeżnych Morza Bałtyckiego). Ponadto współfinansowane przez fundację są: • budowa oczyszczalni ścieków o kluczowym znaczeniu dla jakości wody pitnej dla największych aglomeracji miejskich, • ochrona wybranych Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) przed infiltracją do nich zanieczyszczonych wód powierzchniowych, 262 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki • ochrona wód na obszarach mających wpływ na ważne obiekty przyrodnicze o randze międzynarodowej, decydujące o zachowaniu globalnej różnorodności biologicznej (parki narodowe i rezerwaty przyrody), • ochrona przed zanieczyszczeniem jezior o wysokiej wartości przyrodniczej, ¾ ochrona różnorodności biologicznej W dziedzinie ochrony różnorodności biologicznej Ekofundusz wspiera działania mające na celu ochronę bądź renaturyzację ekosystemów najcenniejszych z przyrodniczego punktu widzenia oraz ochronę gatunków roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem lub stanowiących gatunki tarczowe. Charakteryzując szczegółowo tę dziedzinę należy powiedzieć, że dofinansowywaniu podlegają przede wszystkim przedsięwzięcia dotyczące: • czynnej ochrony przyrody na terenach parków narodowych i rezerwatów przyrody, • ochrony najcenniejszych obszarów wodno-błotnych oraz zwiększenia retencji wody w lasach, • rewitalizacji zdegradowanych obszarów leśnych oraz przebudowy drzewostanów w parkach narodowych i ich otulinach w celu zwiększenia ich różnorodności biologicznej, • aktywnej ochrony zagrożonych gatunków fauny i flory, ¾ gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych W dziedzinie gospodarki odpadami Ekofundusz wspiera następujące zadania: • tworzenie kompleksowych systemów selektywnej zbiórki i recyklingu odpadów komunalnych pochodzących od 50 tysięcy do 250 tysięcy mieszkańców, • eliminację odpadów niebezpiecznych przy zastosowaniu technik i technologii pochodzących z krajów donatorów, • rekultywację gleb zanieczyszczonych odpadami niebezpiecznymi w przypadku udokumentowanego zagrożenia dla zdrowia ludzi lub świata przyrody oraz braku sprawcy, 263 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki ¾ ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu oraz eliminacja niskich źródeł ich emisji (ochrona powietrza) ¾ ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi (ochrona klimatu). Wysokość udzielanej pomocy uzależniona jest od rodzaju projektu (techniczny – inwestycyjny lub przyrodniczy), rodzaju podmiotu zgłaszającego się po pomoc, a w przypadku samorządów, także dochodu ogółem przypadającego na mieszkańca. Szczegółowy wykaz możliwych do otrzymania maksymalnych kwot w przypadku projektów niekomercyjnych przedstawia poniższa Tabela 59 Tabela 67 Maksymalny poziom dofinansowania projektów technicznych niekomercyjnych Wysokość dotacji Podmioty do 15 % Przedsiębiorcy Samorządy: Grupa I (x≤1 170 zł/M) do 45 % Grupa II (1 170<x≤1 330zł/M) do 30 % Grupa III (1 330<x≤1 700 zł/M) do 15 % Grupa IV (x>1 700 zł/M) do 5 % Inne podmioty do 30 % x-dochód ogółem na mieszkańca liczony jako arytmetyczna takich indeksów z lat 2000, 2001, 2002 średnia W ramach projektów technicznych można wydzielić grupę projektów innowacyjnych, czyli prowadzących do zastosowania po raz pierwszy w Polsce nowej technologii lub przyczyniających się do wprowadzenia jej na Polski rynek. Projekty takie mogą otrzymać dofinansowanie z Ekofunduszu w wysokości: • do 30% kosztów projektu w przypadku przedsiębiorców, • do 50% kosztów projektu, gdy wnioskodawcą będą samorządy lub inne podmioty tj. instytucje charytatywne i wyznaniowe, społeczne organizacje ekologiczne, dyrekcje parków narodowych i krajobrazowych etc. W przypadku dofinansowywania projektów przyrodniczych dotacja Ekofunduszu będzie mogła wynosić do 80% kosztów przedsięwzięcia. 264 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Powyżej przedstawione dane dotyczące dofinansowania ze środków EKOFUNDUSZU przedstawione zostały w oparciu o informacje zawarte na stronie internetowej: http://www.ekofundusz.org.pl Fundusze Strukturalne Unia Europejska prowadzi politykę strukturalną, która ma zwiększyć spójność gospodarczą i społeczną należących do niej państw, co oznacza zmierzanie do zmniejszenia różnic w rozwoju pomiędzy poszczególnymi regionami w Unii Europejskiej. Polityka strukturalna Unii prowadzona jest wspólnie z krajami członkowskimi. Oznacza to w praktyce, że państwa razem z Komisją Europejską opracowują plany i zakres udzielanej pomocy. Podstawowym źródłem pomocy w ramach polityki strukturalnej są fundusze strukturalne. Z ich budżetów kierowane jest wsparcie na programy krajowe ok. 94% oraz inicjatywy wspólnotowe ok. 6%. Dodatkowym instrumentem pomocy jest Fundusz Spójności (Kohezji), czasowy instrument, który ma pomóc przy realizacji największych inwestycji w najuboższych krajach Unii Europejskiej. Ważnym uzupełnieniem pomocy pochodzącej ze środków unijnych są krajowe środki (budżet centralny i samorządowy), które stanowią minimum 25 % (w wyjątkowych sytuacjach 15%) całej pomocy. Przed uzyskaniem środków z funduszy strukturalnych administracja krajowa musi przygotować plan ich wykorzystania. W zależności od celu, do którego klasyfikuje się dane państwo/region, konkretne plany przygotowuje się dla: ¾ jednostek odpowiadających NUTS II (w Polsce są to województwa), ¾ jednostek odpowiadających NUTS III (w Polsce są to tzw. podregiony, pokrywające się najczęściej ze starymi województwami), ¾ całego kraju. Odpowiedni plan jest przesyłany do Komisji Europejskiej, która w porozumieniu z władzami krajowymi uzgadnia Podstawy Wsparcia Wspólnoty (Community Support Framework). W nim zawarte są priorytety działania funduszy na terenie kraju/regionu, szczegółowe cele i wielkość wkładu funduszy strukturalnych. Konkretne działania, które będą finansowane ze środków europejskich opisują programy operacyjne. Zgodnie z zasadą współfinansowania część środków finansowych musi pochodzić z budżetu krajowego (centralnego lub lokalnego). 265 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF) Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF - European Regional Development Fund) powstał w 1975 roku jako reakcja na coraz głębsze rozbieżności w rozwoju regionów (spowodowane kryzysem gospodarczym i przystąpieniem do UE Wielkiej Brytanii i Irlandii). Jego głównym zadaniem jest niwelowanie dysproporcji w poziomie rozwoju regionalnego krajów należących do UE. Pomoc w ramach tego funduszu obejmuje inicjatywy w następujących dziedzinach: ¾ inwestycje produkcyjne umożliwiające tworzenie lub utrzymanie stałych miejsc pracy, ¾ inwestycje w infrastrukturę, z uwzględnieniem tworzenia sieci transeuropejskich dla regionów objętych celem nr 1, ¾ inwestycje w edukację i opiekę zdrowotną w regionach objętych celem nr 1, ¾ rozwój potencjału lokalnego: małych i średnich przedsiębiorstw, ¾ działalność badawczo-rozwojowa, ¾ inwestycje związane z ochroną środowiska. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego wspierając wybrane regiony współfinansuje realizację celów nr 1 i 2 Polityki Strukturalnej UE. Są to: rozwój i dostosowania strukturalne regionów opóźnionych w rozwoju oraz przekształcenia strukturalne terenów silnie uzależnionych od upadających gałęzi przemysłu. Inicjatywy wspólnotowe Inicjatywy Wspólnotowe to programy pomocy bezzwrotnej organizowane przez Unię Europejską dla określonych środowisk i grup społecznych. Podobnie jak Fundusze Strukturalne Inicjatywy Wspólnotowe funkcjonują tylko w krajach członkowskich. Obecnie działają cztery inicjatywy: ¾ URBAN ¾ EQUAL ¾ INTERREG III ¾ LEADER + 266 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Powyżej przedstawione dane dotyczące dofinansowania ze środków strukturalnych przedstawione zostały w oparciu o informacje zawarte na stronie internetowej: http://fundusze.ukie.gov.pl Fundusz Spójności Fundusz Spójności jest instrumentem polityki strukturalnej UE, nie należy on natomiast bezpośrednio do Funduszy Strukturalnych. Zakres działania Funduszu Spójności obejmuje pomoc o zasięgu krajowym, a nie regionalnym jak to ma miejsce w przypadku Funduszy Strukturalnych. W ramach jego funkcjonowania kładzie się nacisk na rozwój i współpracę regionów oraz na przekształcenia strukturalne regionów słabiej rozwiniętych. Jest to efekt dążenia Unii Europejskiej do równomiernego i stabilnego rozwoju oraz usunięcia dysproporcji w rozwoju pomiędzy krajami członkowskimi. Środki z Funduszu Kohezji są kierowane do państw, w których poziom Produktu Krajowego Brutto (PKB) na jednego mieszkańca jest niższy niż 90 procent średniej UE. Kryterium to spełniają obecnie cztery kraje członkowskie: Grecja, Portugalia, Irlandia i Hiszpania. Pomoc przeznaczona jest na finansowanie projektów dotyczących inwestycji w zakresie ochrony środowiska i infrastruktury transportowej (w tym wspieranie rozwoju sieci korytarzy transeuropejskich). Budżet Funduszu Spójności na lata 2000-2006 wynosi 18 mld euro. Głównym celem strategii środowiskowej Funduszu Spójności jest wspieranie realizacji zadań inwestycyjnych władz publicznych w zakresie ochrony środowiska, wynikających z wdrażania prawa Unii Europejskiej. Priorytety (zakres projektów) dla Funduszu Spójności w ochronie środowiska: ¾ poprawa jakości wód powierzchniowych, ¾ polepszenie jakości i dystrybucji wody przeznaczonej do spożycia, ¾ poprawa jakości powietrza, ¾ racjonalizacja gospodarki odpadami, ¾ ochrona powierzchni ziemi, ¾ zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego. Odbiorcami pomocy tj. beneficjentami końcowymi będą samorządy terytorialne (gminy, związki gmin, powiaty) i przedsiębiorstwa komunalne. Na lata 2004-2006 dla Polski na sektor środowiska przewidziano ponad 1,8 mld euro (dofinansowane mogą być projekty o wartości co najmniej 10 mln euro). 267 Program Ochrony Środowiska dla Związku Gmin Dorzecza Wisłoki Powyżej przedstawione dane dotyczące dofinansowania ze środków Funduszu Spójności przedstawione zostały w oparciu o informacje zawarte na stronie internetowej: http://www.wfosigw.rzeszow.pl 268
