Słownik pojęć związanych z rakiem gruczołu krokowego

Informacje dla pacjentów
Język polski
Słownik pojęć związanych z rakiem gruczołu krokowego
agoniści LHRH
leki stosowane w leczeniu choroby nowotworowej gruczołu krokowego w
celu zatrzymania produkcji testosteronu w jądrach.
aktywny nadzór
forma leczenia oparta na ścisłym harmonogramie wizyt, w której lekarz
aktywnie monitoruje wzrost nowotworu. Przy każdej wizycie wykonuje się
obrazowanie (RTG, USG, TK) oraz inne niezbędne badania.
androgeny
ęskie hormony płciowe, które są odpowiedzialne za powstanie i utrzym
manie męskich cech organizmu, np. zarostu i niższego tonu głosu.
anemia (niedokrwistość)
obniżenie poziomu krwinek czerwonych. Jest to najbardziej powszechne
zaburzenie układu krwiotwórczego. Powoduje m.in. zmęczenie, słabszą
wydolność organizmu, gorszą koncentrację.
antagoniści LHRH
leki stosowane w leczeniu choroby nowotworowej gruczołu krokowego w
celu zatrzymania produkcji testosteronu poprzez zahamowanie produkcji
androgenów.
badanie per rectum
adanie, podczas którego lekarz za pomocą palca ocenia wielkość, kształt
b
i konsystencję gruczołu krokowego. Pozwala to wykryć m.in. powiększenie lub nowotwór złośliwy tego narządu.
badanie PSA
adanie poziomu PSA (antygenu specyficznego dla gruczołu krokowego)
b
we krwi. Wysoki poziom tego markera może sugerować zaburzenia w obrębie gruczołu krokowego.
bezobjawowy iepowodujący dolegliwości i wykryty przypadkowo. Inaczej: asymptoman
tyczny.
biopsjapobranie fragmentu tkanki z organizmu w celu jej zbadania i zdobycia informacji niezbędnych do postawienia diagnozy, kontroli i leczenia.
brachyterapia
iekiedy zwana implantacją igieł, polega na umieszczeniu w obrębie tkann
ki nowotworowej „igieł” izotopów promieniotwórczych i ustawienie ich w
odpowiedniej pozycji, by w najbardziej skuteczny sposób wyleczyć chorobę.
chemioterapia
leczenie choroby nowotworowej za pomocą cytostatyków, czyli substancji
toksycznych dla komórek. Leki te silniej działają na komórki szybko dzielące się, np. nowotworowe.
Informacje dla pacjentów - Słownik pojęć związanych z rakiem gruczołu krokowego
Strona 1 / 8
chłonkotok
yciek płynu limfatycznego (limfy) na skórę, który powoduje podrażnienie
w
skóry i może doprowadzić do infekcji.
choroba układu krążenia
c horoba dotycząca serca i naczyń krwionośnych. Inaczej: choroba układu
sercowo-naczyniowego.
cewka moczowa
przewód wyprowadzający mocz z pęcherza moczowego.
cewnik
usta w środku giętka rurka, która służy do wprowadzania płynów do
p
ludzkiego ciała lub ich upuszczania. W urologii cewniki stosuje się przede
wszystkim w celu odprowadzania moczu z pęcherza moczowego.
częstomocz
otrzeba częstszego oddawania moczu, zwykle więcej niż 8 razy dzienp
nie.
efekt flary
fachowo określany jako zjawisko „flare-up”, początkowy wzrost stężenia
testosteronu w organizmie wywołany zastosowaniem leków agonistów
LHRH.
enzym
iologicznie czynna substancja, złożona z dużych cząsteczek, niezbędna
b
dla przebiegu procesów przemiany materii w organizmie.
estrogeny
rupa żeńskich hormonów płciowych odpowiedzialnych za kształtowanie
g
żeńskich cech płciowych oraz regulację cyklu menstruacyjnego i reprodukcji.
fizykalny
odnoszący się do ciała.
frakcjonowanie
radioterapii sposób dzielenia dawek napromieniania na mniejsze przy
w
zachowaniu jednej lub większą ilości przerw między sesjami naświetlań.
ginekomastia
z aburzenie hormonalne, w którym u mężczyzn dochodzi do niezłośliwego
powiększenia tkanki piersi
gruczoł dokrewny
arząd produkujący hormony, które uwalnia do krwi lub do innych części
n
ciała.
gruczoł krokowy
ruczoł produkujący płyn, będący składową nasienia. Zlokalizowany u
g
mężczyzn w dolnych drogach moczowych, poniżej pęcherza moczowego
i wokół cewki moczowej (zob. pęcherz moczowy, dolne drogi moczowe,
cewka moczowa). Inaczej: prostata, stercz.
gruczoł piersiowy
arzysty gruczoł zlokalizowany w piersi. U kobiet może produkować mlep
ko. Inaczej: gruczoł mlekowy.
guz pierwotny
w uogólnionej chorobie nowotworowej pierwsze ognisko nowotworu, z którego komórki rakowe rozprzestrzeniły się na inne tkanki i organy. Umiejscowienie guza pierwotnego rzutuje na wybór opcji leczenia.
Informacje dla pacjentów - Słownik pojęć związanych z rakiem gruczołu krokowego
Strona 2 / 8
guz złośliwy
owotwór naciekający otaczające tkanki w sposób ciągły lub przerywany.
n
Może (drogą naczyń krwionośnych i chłonnych) przerzutować, czyli rozprzestrzeniać się do innych miejsc organizmu.
HIFU
( ang. high-intensity focussed ultrasound) skupiona wiązka fal ultradźwiękowych o dużym natężeniu. Zabieg minimalnie inwazyjny, w którym do
nagrzania i zniszczenia komórek nowotworowych stosuje się energię
ultradźwiękową.
hormony
cząsteczki produkowane w gruczołach dokrewnych i wydzielane do krwi,
skąd docierają do odpowiednich narządów. Wpływają one na czynność i
zachowanie organizmu.
immunoterapia
etoda leczenia nowotworu polegająca na stymulacji układu odpornom
ściowego do walki z komórkami guza.
jądra
arzysty narząd męskiego układu płciowego odpowiedzialny za produkcję
p
plemników i testosteronu (męskiego hormonu płciowego). Inaczej: gonady.
kardiolog
lekarz, który jest specjalistą w zakresie chorób układu krążenia.
kastracja c hemiczna lub chirurgiczna metoda zatrzymania produkcji androgenów
bądź zahamowania efektu ich działania.
kastracja chemiczna
metoda leczenia, w której w celu zatrzymania produkcji androgenów lub
zablokowania ich działania na organizm stosuje się leki.
klasyfikacja TNM
( ang. tumour, node, metastasis) międzynarodowa klasyfikacja onkologiczna służąca określaniu stopnia zaawansowania nowotworu na podstawie
następujących cech: wielkość i inwazyjność guza (T), zajęcie węzłów
chłonnych (N), przerzuty odległe (M).
kriochirurgiczna ablacja gruczołu krokowego (ang. cryosurgical ablation of the prostate — CSAP) minimalnie inwazyjna
technika leczenia, w której do zniszczenia komórek nowotworowych bezpośrednio stosuje się niską temperaturę.
krocze
(łac. perineum) obszar między odbytem a moszną lub wargami sromowymi.
łagodne powiększenie
wzrost komórek w organizmie, który nie jest wzrostem nowotworowym.
łagodne powiększenie gruczołu
krokowego (ang. benign prostatic enlargement — BPE) powiększenie gruczołu
k rokowego związanego ze zmianami hormonalnymi zachodzącymi wraz z
wiekiem.
leczenie oparte na objawach klinicznychdokładna obserwacja stanu zdrowia pacjenta. Wdrożenie leczenia następuje tylko w momencie pojawienia się objawów lub ich zmiany.
Informacje dla pacjentów - Słownik pojęć związanych z rakiem gruczołu krokowego
Strona 3 / 8
leczenie zachowawcze
etoda leczenia, w której lekarz obserwuje stan zdrowia pacjenta i w razie
m
konieczności zaleca odpowiednie terapie.
lek antyandrogenny
lek, który blokuje działanie androgenów. Inaczej: antyandrogen.
lek iniekcyjny typu depot
lek, który podaje się zwykle domięśniowo lub podskórnie. Substancja
czynna jest ciałem stałym lub związana z tłuszczami, co powoduje długie
uwalnianie leku. Pozwala to zmniejszyć częstotliwość podawania.
lek sterydowy
lek, który imituje działanie hormonu na organizm. Niektóre leki sterydowe
mają działanie przeciwzapalne, inne podobne do testosteronu.
leki adrenolityczne
grupa leków, które zmniejszają lub blokują produkcję adrenaliny.
miejscowo zaawansowany rak
gruczołu krokowego
rak gruczołu krokowego naciekający poza obręb narządu oraz naciekający otaczające go tkanki.
multidyscyplinarny
wielodyscyplinarny, związany z różnymi gałęziami wiedzy lub nauki. W
medycynie przymiotnik ten oznacza np. jednoczesne zaangażowanie urologów, onkologów, radioterapeutów, psychologów i innych specjalistów w
leczenie nowotworów na różnych płaszczyznach.
nietrzymanie moczu
bezwolne oddawanie (gubienie) moczu.
nowe leki hormonalne
rupa leków stosowanych w terapii raka gruczołu krokowego opornego na
g
kastrację, gdy standardowe leczenie hormonalne nie jest już skuteczne.
objawy ze strony dolnych dróg moczowych
objawy wywoływane łagodnym powiększeniem gruczołu krokowego.
Mogą one również wskazywać na inne choroby układu moczowego (zob.
układ moczowy). W skrócie: LUTS.
obrazowanie medyczne
tworzenie obrazów ciała za pomocą rentgenografii, ultrasonografii i innych
technik.
obrazowanie metodą rezonansu
magnetycznego technika, w której do uzyskania obrazów ludzkiego ciała stosuje się silne
pole magnetyczne i fale radiowe. W skrócie: MR, MRI.
obrzęk obwodowy brzęk oznacza spuchnięcie, natomiast obrzęk obwodowy odnosi się kono
kretnie do spuchnięcia kostek i nóg.
odbytnica
ostatni odcinek jelita grubego, kończący się na odbycie.
onkolog
lekarz specjalistycznie wykształcony w kierunku diagnozowania, leczenia
i obserwacji osób cierpiących na każdy typ nowotworu.
operacja laparoskopowa
inimalnie inwazyjna technika chirurgiczna, w której lekarz przez małe
m
nacięcia powłoki brzucha wprowadza do jego wnętrza narzędzia, tym samym unikając konieczności znacznego rozcięcia powłok brzusznych.
Informacje dla pacjentów - Słownik pojęć związanych z rakiem gruczołu krokowego
Strona 4 / 8
opieka paliatywna
r odzaj opieki, której celem jest optymalizacja jakości życia pacjenta w terminalnych stadiach choroby, pod względem fizycznym, psychicznym, społecznym i duchowym.
orchiektomia
etoda kastracji chirurgicznej, w której usuwa się jedno lub obydwa jąm
dra. W przypadku jednostronnego wycięcia mówi się o hemikastracji, natomiast zabieg wycięcia obu jąder określa się mianem kastracji. Inaczej:
orchidektomia.
osłabienie czucie większego niż zwykle zmęczenia i braku energii, utrzymujące się
u
mimo prawidłowej ilości snu. Mogą mu towarzyszyć bóle stawów, mięśni i
klatki piersiowej.
osteoporoza
choroba kości polegająca na zmniejszeniu się ich masy.
patomorfolog
lekarz badający narządy, tkanki i płyny ustrojowe w poszukiwaniu zmian
chorobowych. Pełni podstawową funkcję w diagnozowaniu i ocenie stopnia zaawansowania choroby nowotworowej. Inaczej: patolog.
prostatektomia
zabieg chirurgiczny, podczas którego usuwa się gruczoł krokowy.
pęcherz moczowy
narząd zbierający mocz wypływający z nerek (zob. nerki).
pęcherzyki nasienne
ara gruczołów zlokalizowanych poniżej pęcherza moczowego. Ich zadap
niem jest produkcja nasienia.
płaty
kreślona część lub rozszerzenie narządu widoczne bez użycia mikroskoo
pu.
pozytonowa tomografia emisyjna (PET)badanie obrazowe, w którym w celu wykrycia choroby w organizmie wykorzystuje się substancję radioaktywną. PET pozwala także na ocenę pracy
narządów i tkanek.
prącie
męski narząd reprodukcyjny, który także wyprowadza mocz z organizmu.
psychologiczny
odnoszący się do umysłu lub mający na niego wpływ.
radioterapeuta onkologicznylekarz specjalista w dziedzinie radioterapii wykorzystywanej w celu leczenia nowotworów.
radioterapia
etoda leczenia nowotworów złośliwych, która polega na niszczeniu kom
mórek nowotworowych za pomocą promieniowania jonizującego (najczęściej rentgenowskiego).
radioterapia z pól zewnętrznych
( ang. external beam radiation therapy — EBRT) typ radioterapii, w którym
zewnętrzne źródło promieniowania jest celowane w kierunku określonej
części ciała.
Informacje dla pacjentów - Słownik pojęć związanych z rakiem gruczołu krokowego
Strona 5 / 8
rak gruczołu krokowego ograniczony nowotwór gruczołu krokowego nienaciekający sąsiednich struktur (zawardo narządu ty całkowicie w gruczole krokowym) i bez przerzutów odległych.
rak gruczołu krokowego oporny na
kastrację typ raka gruczołu krokowego, który wymaga jedynie niskich poziomów
androgenów, aby kontynuować wzrost.
rokowanie
przewidywanie prawdopodobnego efektu leczenia.
ścieżka leczenia
rogram terapii zawierający poszczególne zadania i interwencje zdefiniop
wane, zoptymalizowane i ustawione w odpowiedniej kolejności, co umożliwia zespołowi medycznemu sprawną pracę nad zdrowiem pacjenta. Inaczej: ścieżka terapeutyczna.
scyntygrafia kości
badanie obrazowe, które pozwala na wykrycie przerzutów choroby nowotworowej do kości.
skala Gleasona
kreśla złośliwość nowotworu gruczołu krokowego w oparciu o cechy koo
mórek nowotworowych. Każdemu typowi komórek nowotworowych przypisuje się stopień od 1 do 5. Patomorfolog sumuje wyniki dwóch najczęściej pojawiających się wzorców utkań komórek uzyskanych w materiale.
Nowotwory z większym wynikiem są bardziej agresywne i trudniejsze w
leczeniu.
stopień zaawansowania klinicznego stan rozwoju choroby nowotworowej w organizmie, zwykle określany na
nowotworu
podstawie wielkości guza oraz przerzutów do węzłów chłonnych i narządów odległych. Inaczej: stadium zaawansowania klinicznego nowotworu.
stratyfikacja ryzyka
arzędzie wykorzystywane w celu wyboru ścieżki leczenia. Opiera się ono
n
na ocenie charakterystyki choroby oraz indywidualnych cech pacjenta, tj.
wywiadzie chorobowym, wywiadzie rodzinnym i ogólnym stanem zdrowia.
swoisty antygen sterczowy
( ang. prostate-specific antigen — PSA) białko produkowane przez gruczoł krokowy, którego poziom może wzrastać u mężczyzn z łagodnym
powiększeniem gruczołu krokowego, jego zapaleniem lub rakiem. Inaczej:
antygen specyficzny dla gruczołu krokowego.
system operacji robotycznej
zestaw narzędzi umożliwiających wykonanie zabiegu endoskopowego
analogicznie do operacji laparoskopowej. Lekarz kontroluje instrumenty
chirurgiczne poprzez narzędzie zdalnego sterowania.
szyja pęcherza moczowego
rupa mięśni, która łączy pęcherz moczowy z cewką moczową. Mięśnie
g
te kurczą się w celu utrzymania moczu w pęcherzu i rozluźniają podczas
mikcji (oddawania moczu), aby przepuścić mocz do cewki moczowej.
terapia antyandrogenowa
etoda leczenia raka gruczołu krokowego (prostaty). Celem terapii jest
m
zatrzymanie lub spowolnienie rozwoju nowotworu poprzez obniżenie poziomu androgenów lub uniemożliwienie zajęcia przez nie komórek gruczołu krokowego. Znana jest także pod skrótem ADT (ang. androgen deprivation therapy).
Informacje dla pacjentów - Słownik pojęć związanych z rakiem gruczołu krokowego
Strona 6 / 8
terapia hormonalna
każda metoda leczenia, w której stosuje się hormony.
terapia miejscowa
gólny termin określający różne techniki minimalnie inwazyjne stosowane
o
w celu zniszczenia nowotworów o małych rozmiarach. Głównym celem
terapii miejscowej jest ograniczenie uszkodzeń otaczających tkanek. Inaczej: terapia fokalna.
terapia ratująca
terapia nowotworowa stosowana razem z główną metodą leczniczą albo
po niej. Może być częścią leczenia zapobiegającego wznowie choroby lub
elementem opieki paliatywnej.
testosteron
ormon sterydowy (androgen) produkowany głównie w jądrach, odpowieh
dzialny za męskie cechy płciowe.
tomografia komputerowa (TK)
technika obrazowania, która polega na wykonywaniu serii zdjęć rentgenowskich ciała.
uderzenia gorąca
zaburzenie, które objawia się zaczerwienieniem skóry, poceniem się i nagłym poczuciem ciepła wewnątrz ciała.
układ moczowy
kład narządów w organizmie, którego funkcja polega na produkcji, przeu
mieszczaniu i wydalaniu moczu. Składa się z: dwóch nerek, dwóch moczowodów, pęcherza moczowego i cewki moczowej. Układ moczowy u
mężczyzn i kobiet jest bardzo podobny, a jedyną różnicą jest długość cewki moczowej, która jest dłuższa u mężczyzn.
ultrasonografia
technika obrazowania wykorzystująca ultradźwięki o wysokiej częstotliwości w celu stworzenia obrazu wnętrza ciała. W skrócie: USG.
uogólniona choroba nowotworowa
stan, w którym występują przerzuty odległe wskutek rozsiewu z ogniska
pierwotnego. Inaczej: rozsiana choroba nowotworowa, nowotwór rozsiany, nowotwór z przerzutami, choroba przerzutowa.
urolog
lekarz specjalizujący się w leczeniu chorób układu moczowego i męskich
narządów płciowych.
węzły chłonne
walne narządy niewielkich rozmiarów, które odgrywają ważną rolę w reo
gulacji odpowiedzi immunologicznej organizmu.
wysiłkowe nietrzymanie moczu ( ang. stress urinary incontinence — SUI) pojawia się, gdy pęcherz moczowy lub zwieracz cewki moczowej nie stawiają oporu wypełnieniu. W
konsekwencji w trakcie nagłego wzrostu ciśnienia w dolnych drogach moczowych dochodzi do mimowolnego wycieku moczu. Do gubienia moczu
może dojść podczas takich czynności jak kaszel, kichanie, śmiech, wysiłek fizyczny (bieganie, skakanie, podnoszenie ciężarów itp.).
Informacje dla pacjentów - Słownik pojęć związanych z rakiem gruczołu krokowego
Strona 7 / 8
wywiad chorobowy adanie podmiotowe, ogólne informacje dotyczące poprzednich zabieb
gów, przebytych chorób, alergii oraz leków, które pacjent obecnie zażywa.
wznowa
ojawienie się nowotworu po pewnym czasie od zakończenia leczenia.
p
Nawrót może wystąpić w pierwszym ognisku nowotworu lub w innym rejonie ciała. Nie ma ustalonego okresu, po jakim wykrycie ponownych zmian
nowotworowych uważa się za wznowę. Większość lekarzy za nawrót
przyjmuje jednak ponowną aktywność nowotworu po upływie co najmniej
roku. Inaczej: nawrót.
zabieg otwarty
z abieg, w którym chirurg przecina skórę i tkanki, żeby mieć bezpośredni
dostęp do struktur lub narządów.
zaburzenia erekcji
niezdolność do uzyskania lub utrzymania erekcji.
zespół ucisku rdzenia kręgowego
s tan nagły, w którym guz lub fragment kości uciska nerwy wchodzące w
skład rdzenia kręgowego.
Przed zabiegiem pacjentowi podaje się specjalny środek, aby nie odczuwał bólu. W znieczuleniu ogólnym (narkozie) pacjent jest nieprzytomny
i nieświadomy tego, co się z nim dzieje. Natomiast w znieczuleniu miejscowym lub podpajęczynówkowym pacjent pozbawiony jest czucia w tej
części ciała, gdzie zabieg jest wykonywany. Po zabiegu znieczulenie stopniowo słabnie.
znieczulenie (ogólne, podpajęczynówkowe, miejscowe) zwieracz cewki moczowej
ięśnie kontrolujące wydalanie moczu z pęcherza moczowego przez
m
cewkę moczową. W trakcie ich skurczu cewka moczowa jest zamknięta.
Informacje tu zawarte zostały po raz ostatni
uaktualnione w styczniu 2015 roku.
Ta strona zawiera tylko ogólne informacje i nie dotyczy Twojej
indywidualnej sytuacji zdrowotnej. Jeśli masz jakiekolwiek
pytania lub wątpliwości dotyczące Twojego zdrowia, powinieneś
skontaktować się ze swoim lekarzem. Znalezione tu informacje
zostały w polskiej wersji językowej opracowane przez dr. Romana
Sosnowskiego oraz studentów CMUJ.
Niniejsze informacje zostały opracowane przez EAU we
współpracy z działającą w ramach EAU Sekcją Uroonkologii
EAU (EAU Section of Uro-Oncology — ESOU), Sekcją Młodych
Urologów Akademickich (EAU Young Academic Urologists — YAU),
Europejskim Towarzystwem Pielęgniarek Urologicznych (European
Association of Urology Nurses — EAUN) oraz stowarzyszeniem
pacjentów Europa Uomo.
Twórcy serii:
dr Roderick van den Bergh prof. dr Zoran Culig
prof. dr Louis Denis
prof. Bob Djavan
Enzo Federico
Günter Feick
dr Pirus Ghadjar
dr Alexander Kretschmer prof. dr Feliksas Jankevičius
prof. dr Nicolas Mottet
dr Bernardo Rocco
Maria Russo
Utrecht, Holandia
Innsbruck, Austria
Antwerpia, Belgia
Wiedeń, Austria
Triest, Włochy
Pohlheim, Niemcy
Berlin, Niemcy
Monachium, Niemcy
Wilno, Litwa
Saint-Étienne, France
Mediolan, Włochy
Orbassano, Włochy
Polska wersja opracowana przez Roman Sosnowski
oraz studentów CMUJ.
Treść tej ulotki jest zgodna z wytycznymi EAU.
we współpracy z PTU:
Więcej informacji na temat raka gruczołu krokowego oraz
innych chorób urologicznych można znaleźć na naszej stronie
internetowej: http://patients.uroweb.org/pl
Informacje dla pacjentów - Słownik pojęć związanych z rakiem gruczołu krokowego
Strona 8 / 8