Czy stosować nagrody i kary w szkole muzycznej?

Czy stosować nagrody i kary w szkole muzycznej?
Praca nauczyciela w każdego typu szkole wypełniona jest nieustannym nagradzaniem, a
także karaniem. Wszystkie szkolne dni, cała codzienność lekcyjna i pozalekcyjna zawiera w
sobie te sytuacje. Źródłem kar i nagród jest nauczyciel i jego postępowanie, odbiorcą zaś
uczeń. Ponieważ stanowią one częsty element szkolnej rzeczywistości, są czymś, co zostawia
trwały ślad w psychice dziecka, co bywa nawet zapamiętywane na całe życie.
Psychologowie i pedagodzy (J. Korczak, M. Łobocki, S. Mika, I. Jundziłł) zgodnie
podkreślają, że w procesie wychowania potrzebne są zarówno nagrody jak i kary, ale nagrody
powinny mieć większe zastosowanie szczególnie
w szkole muzycznej, która wymaga od dziecka wiele wysiłku, a także ograniczenia czy nawet
rezygnacji z zajęć charakterystycznych dla danego wieku. W dobie komputerów, Internetu,
multimediów dziecko ma coraz mniej czasu na zajęcia pozalekcyjne, w tym także na naukę w
szkole muzycznej, dlatego tak ważne jest zachęcanie do nauki i gry na instrumencie
umiejętnym i mądrym nagradzaniem.
Według H. Muszyńskiego dzięki nagrodzie uczeń skłaniany jest do powracania do
pewnych pozytywnych zachowań, a także może być zachęcany do zachowań dotąd nie
przejawianych. Kara natomiast ma za zadanie zwalczanie zachowań nieprawidłowych czy
destruktywnych, ma także obniżać prawdopodobieństwo pojawiania się ich w przyszłości.
Według I. Jundziłł nagroda ma być bodźcem wzmacniającym postępowanie pozytywne
zachęcającym do solidnej pracy lub nauki, do zachowań znajdujących wysokie uznanie w
rodzinie i w innych grupach społecznych. Tak zrozumiałe wyróżnienie spełnia następujące
funkcje:
a) umacnia w dziecku wiarę we własne wartości,
b) realizuje potrzebę uznania i sukcesu,
c) zachęca do podejmowania coraz trudniejszych zadań,
d) dostarcza dodatnich uczuć: radości i dobrego samopoczucia,
e) wzmacnia więzi uczuciowe z osobami nagradzającymi,
f) działa dodatnio na tych, którzy są świadkami nagradzania.
Na system dobrego nagradzania i karania w szkole ma wpływ przede wszystkim
osobowość samego pedagoga. Cechy osobowościowe nauczyciela-wychowawcy były
tematem rozważań wielu pedagogów. Pierwsze próby tego rodzaju podjął J. W. Dawid już w
1912 roku, który wśród ważnych przymiotów, jakie powinny cechować nauczyciela wyróżnił
miłość duszy ludzkiej jako esencję nauczycielskiego powołania. Podobne teorie na przestrzeni
poprzedniego stulecia wypowiadali: M. Grzegorzewska, J. Korczak, Z. Mysłakowski, S.
Baley S. Dobrowolski, S. Szuman i inni. Wszyscy pedagodzy są zdania, że nauczyciel
kochający dzieci mądrze - chętnie nagradza oraz umiejętnie i sprawiedliwie karze. Nagroda
jest zawsze elementem przyjemnym w życiu każdego człowieka, przyjmuje się ją chętnie i
łatwo zapomina, natomiast kara jest w każdym przypadku nieprzyjemna, zauważana przez
otoczenie i często zapamiętywana na długie lata. Należy pamiętać, że do szkoły muzycznej
uczęszczają dzieci na ogół bardzo wrażliwe. Według Marii Manturzewskiej: "Młodzież szkół
muzycznych wykazuje większe nasilenie cech osobowości romantycznej, kapryśnej, zmiennej
w nastrojach, emocjonalnie niedojrzałej, mało odpowiedzialnej, mało uspołecznionej,
niezrównoważonej emocjonalniei egocentrycznej". Jak stwierdza autorka, wszelkiego rodzaju
zaburzenia osobowości i zaburzenia w funkcjonowaniu systemu nerwowego zdarzają się u
młodzieży uzdolnionej często, pomimo, że uczeń wykazuje wysoki poziom zdolności
specyficznych i ogólnointelektualnych, a także pozornie dobrze przystosowuje się do
otoczenia. W praktyce poradnianej były notowane takie objawy jak: napięcie nerwowe,
niepokój, silne wahania samooceny, trudności w podejmowaniu decyzji i koncentracji uwagi
na wykonywanej czynności.
Z tego między innymi powodu proces karania powinien być szczególnie przemyślany.
Jest rzeczą jasną, że system kar i nagród powinien być zróżnicowany w zależności od wieku
uczniów. Dzieci w wieku 7-11 lat bardziej przeżywają, żyją niemal całkowicie przeglądając
się w oczach dorosłych, młodzież natomiast przeżywa inaczej, potrafi się czasem zbuntować
bądź odwołać do grupy rówieśniczej.
Jakie nagrody stosować w pracy z dziećmi młodszymi?
Warunkiem skutecznego nagradzania jest dobra znajomość uczniów. Im bliższa jest
więź ucznia z nauczycielem tym drobniejsze, bardziej subtelne sprawy stają się nagrodą;
może to być spojrzenie, uśmiech lubianej pani, jakiś ciepły gest skierowany do dziecka, może
to być również po prostu zwykły cukierek lub czekoladka. Innym rodzajem nagrody może
być pochwała ucznia przed rodzicami, co ma ogromny wydźwięk wychowawczy, bo która
matka nie lubi jak chwali się jej dziecko?. Nie mniejsze znaczenie dla ucznia ma pochwała
jego osoby przed kolegami w klasie, nagradzając pochwałą wysiłek poznawczy małego
dziecka rozwijamy w nim potrzebę zdobywania wciąż nowych osiągnięć, co jest ogromnie
cenne w uczeniu się i rozwoju intelektualnym. Jednak tego rodzaju pochwały powinny być
stosowane ostrożnie, bo ich skutkiem bywa zazdrość innych dzieci, w skrajnych przypadkach
nawet izolowanie przez grupę. Inną formą gratyfikacji mogą być nagrody rzeczowe, takie jak:
książki, nuty czy płyty, które wraz ze stosowną dedykacją stanowią miłą pamiątkę na długie
lata. Szczególnie miłą dla ucznia nagrodą jest możliwość wybierania utworów do grania,
śpiewania czy do tańca, przynosi to również korzyści samemu nauczycielowi, ponieważ
dziecko angażuje się bardziej i chętniej w pracę z utworem lubianym niż narzuconym. W
stosunku do dzieci nieśmiałych i niepewnych można stosować nagrody w postaci dobrych
ocen za odwagę, za zgłoszenie się do jakiegoś zadania. Szczególną nagrodą w szkołach
muzycznych i na zajęciach artystycznych powinna być możliwość brania udziału w
konkursach i różnego rodzaju koncertach w szkole i poza szkołą.
Czy warto stosować kary w nauczaniu i wychowaniu dzieci młodszych?
Karom jak wiadomo zwykle towarzyszy uczucie strachu. Jeżeli kary są zbyt surowe lub
niemal wyłączne w całym procesie wychowania to w dziecku kształtuje się swoista orientacja
na zagrożenie. Psychologowie podkreślają, że osoby w wychowaniu, których przeważały kary
mają skłonność do kłamstwa i agresji. W szkolnictwie zdarzają się kary prawidłowe pełniące
funkcję orientacyjną i kary nieprawidłowe pozostawiające niekorzystne skutki psychiczne.
Kary prawidłowe są przyjmowane przez uczniów spokojnie, bo wiedzą, dlaczego i za co są
karani, natomiast kary nieprawidłowe, a zwłaszcza te niewyjaśnione pozostawiają uraz na
długi czas. W przypadku prawidłowej relacji z nauczycielem karą może być jego smutek,
niezadowolenie z nieprzygotowania uczniów do lekcji. Dzieci zwykle przyjmują taką karę ze
świadomością jej słuszności. Kara wymierzona przez nauczyciela zawsze powinna być
sprawiedliwa, czyli proporcjonalna do przewinienia, zwłaszcza na zajęciach grupowych.
Dotkliwą karą dla uczniów są złe opinie wypowiadane przy grupie rówieśników, a także
stosowanie odpowiedzialności zbiorowej - karanie całej grupy za przewinienie jednej osoby.
Bardzo często zdarza się, że uczniowie karani są podwójnie za to samo wykroczenie - jedną
karę otrzymują w szkole od nauczyciela, a drugą w domu od rodziców. W sytuacji
przewinienia ucznia nauczyciel musi podjąć decyzję czy sam wymierzy karę bez
informowania o całym zajściu rodziców, czy też omówi wykroczenie ucznia z rodzicami, a ci
będą musieli podjąć decyzje sami o ewentualnej karze. Kara powinna być zawsze wyjaśniona,
bo inaczej pozostawia uraz na długie lata, nie może również nigdy prowadzić do trwałej
dyskryminacji wychowanka, nie może poniżać jego godności. Kara powinna być tak dobrana,
aby skierować uwagę ucznia na sam czyn i na skutki jego postępowania, a nie na sam rodzaj
kary - chodzi o wywołanie spontanicznego żalu i postanowienia, że wykroczenie się więcej
nie powtórzy. W szkolnictwie bardzo ważne znaczenie ma konsekwencja w wymierzaniu kar.
Kary należy stosować w przypadku każdego przewinienia, wobec wszystkich uczniów
jednakowo bez względu na to, jaką sympatią darzymy zawinionego ucznia. Każdy nauczyciel
ze swojego doświadczenia wie, jaki wpływ ma stosowanie kar w pracy dydaktycznej i
wychowawczej.
Na temat konieczności stosowania nagród i kar w szkolnictwie muzycznym pedagodzy
wypowiadają się niejednoznacznie, jedni są zdania, że kary można stosować, inni twierdzą, że
należy je stosować, a jeszcze inni są wręcz zagorzałymi przeciwnikami ich stosowania.
Jednak wszyscy zgodnie twierdzą, że nagradzanie jest ważnym i nieodzownym elementem
skutecznej pracy dydaktycznej i wychowawczej.
Drodzy Pedagodzy pamiętajcie więc, aby umiejętnie nagradzać i umiejętnie karać bo od
tej umiejętności zależy powodzenie Waszej pracy dydaktyczno - wychowawczej.
mgr Ewa Religa
Bibliografia:
Jundziłł I. - Nagrody i kary w wychowaniu W-wa 1986
Konaszkiewicz Z.- Szkice z pedagogiki muzycznej W-wa 2001
Manturzewska M. - Wybrane zagadnienia z psychologii muzyki - W-wa 1990