praca licencjacka pedag138
advertisement
Filozofia a Pedagogika 1. Pedagogika Filozofią stosowaną Filozofia to termin oznaczający historycznie zmienną pod względem zakresu treści dziedziną ogólnych rozważań na temat istoty i struktur bytu, źródeł i prawomocności ludzkiego poznania, zasad wartościowania, sensu życia i sporów jego godnego prowadzenia, a także zagadnień dotyczących poglądu na świat i miejsce człowieka w tym świecie. Pedagogika to nauka o wychowaniu, jego celach, zasadach, środkach i formach organizacyjnych. Filozofia ściśle wiąże się z pedagogiką, a pedagogika jest zastosowaniem filozofii w praktyce. Jednak tak ujmowane sprawy są już historią. Współcześnie jednak filozofowie nie interesują się przejściem ich filozofii do pedagogiki. Próbowali to robić uczniowie filozofii Husserla, Heideggera, Jaspersa, Sartr`a. Powstawały wówczas koncepcje określane fenomenologicznymi czy też egzystencjalnymi. Fenomenologia to nauka o zjawiskach jako aspektach rzeczywistości dostępnych poznaniu (w/g Kanta). Nauka o fazach rozwoju świadomości od poznania z bezpośrednich danych zmysłowych do wiedzy absolutnej (w/g Hegela), to prąd filozoficzny postulujący metodę filozofowania polegającą na zarzuceniu czysto pojęciowych spekulacji na „powrocie do rzeczy” tzw. wglądzie w istotę rzeczy (w/g Husserla), a w Polsce (w/g Ingardena). Pedagogika fenomenologiczna rozwijała się przede wszystkim w Holandii – tu działała filozofia Langerwelda – ukazywała ona znaczenie fenomenologicznej metody dla koncepcji osobowości i jej rozwoju. Egzystencjalizm – (istnienie) to współczesny kierunek filozoficzny wg którego właściwym przedmiotem filozofii jest analiza indywidualnej egzystencji, miejsca i roli jednostki w świecie. Wg egzystencjalizmu –losy jednostki nie są społecznie i historycznie zdeterminowanie, jednostka jest całkowicie wolna i w związku z tym bezwzględnie odpowiedzialne za własne czyny. Stwarza to poczucie lęku i beznadziejności istnienia. Główni przedstawiciele tego kierunku to Heidegger, Jaspers i Sartre. Pedagogika egzystencjalna rozkwitała bezpośrednio po wojnie z tym znaczeniem jaki osiągała w życiu umysłowym filozofia tego kierunku. Pedagogiczne koncepcje inspirowały nie tylko wymienione fenomenologia i egzystencjalizm. Ponieważ w filozofii ważne jest to co nowe, ale i to co trwałe, sięgano do prądów dawniejszych wierząc w ich aktualność. Różnorodne kierunki filozoficzne. W związku z zainteresowaniem pedagogów różnorodnymi kierunkami filozoficznymi sporządzono listę rozważań. Wydawano materiały poświęcone różnym orientacjom filozoficznym i pedagogice, a także założeniom filozoficznym eksperymentów pedagogicznych. 2. Pedagogika i wielkie ideologie. Z czasem obok filozofii ściśle związanej z pedagogiką, poprzez różne systemy rozwijała się też religijna filozofia wychowania z katolicką na czele. Obok rozwijała się też marksistowska filozofia wychowania. Cechy tej filozofii najjaskrawiej uwydatniono w publikacjach pojawiających się w Polsce, Związku Radzieckim, a także we Francji i we Włoszech. Marksistowska filozofia wychowania operowała pojęciami osobowości i alienacji przez co zyskała bardziej rozległy wpływ na rozwój tego procesu. Problematyce filozofii wychowania poświęcono wiele studiów. Konfrontowano marksizm z katolicyzmem i egzystencjalizmem. Stawało się to punktem wyjścia dla filozoficznej koncepcji dialogu jako zasadniczego elementu wychowania. 3. Nadzieja emancypacji pedagogiki od władzy filozofii – pedagogika naukowa. W dzisiejszym świecie pedagogika żywi coraz większe ambicje stać się pedagogika naukową. Model takiej pedagogiki nie pozwala zachowywać uznania dla nienaukowej pedagogiki filozoficznej. Stworzono nowa terminologię słowa pedagogika. Pojawia się też tendencja do uwalniania pedagogiki od supremacji filozofii w całości lub przynajmniej na obszarze obserwacji i działań które mogą być przedmiotem badań prowadzonych metodami naukowymi. Wydaje się wiele podręczników i studiów, które określają szczegółowo metody badań. Mają one jednak charakter techniczny, ale formułują zasadnicze założenia metody naukowej i stosunku jej do procesów wychowania. Zauważono, że realizacja ideału naukowości uwalnia pedagogikę od pewnych rodzajów filozofii, ale też oddaje ją pod władanie innej filozofii – określającej charakter modelu badań naukowych. 4. Pedagogika ulegająca filozofii nauk współdziałających. Powiązanie pedagogiki z innymi naukami o wychowaniu – psychologią i socjologią – nie gwarantują jej naukowego charakteru, otwierają też wolną drogę dla wpływów filozoficznych np. znamienną cechą rozwoju psychologii jest to, że staje się ona w znacznym stopniu filozofią człowieka. Psychoanaliza stała się natomiast dyscypliną filozoficzną formułującą określone tezy o naturze ludzkiej ( tu działalność Freuda i jego uczniów). W tym samym kierunku rozwijała się psychologia indywidualna. Na uwagę zasługują studia nad mową i myśleniem Piageta, zainicjowane w okresie międzywojennym, stanowiące dziś nowoczesny element filozofii ewolucjonistycznej. Obecnie pedagogika dzięki Piagetowi łączy się dziś z nową filozofią, która w istocie jest filozofią. Podobnie rzecz się ma jeśli chodzi o pedagogikę i socjologię. Uważano dotychczas, że tylko wychowawcy nadają odpowiedni przebieg wychowania. Ale dzięki współdziałaniu z socjologią powstało wiele studiów pedagogicznych analizujących system szkoły i jego funkcjonowanie, ukazujących rolę grup rówieśniczych, a także społeczna strukturę klasy szkolnej. Połączenie pedagogiki z socjologią otwierało drogę dla wpływów filozoficznych. Ta integracja jest bardzo charakterystyczna dla współczesności. Działalność naukowa Herberta Marcuse i Ericha Fromma reprezentuje różne koncepcje tej integracji. Marcuse przedstawił wizję społeczeństwa nierepresyjnego – jest to wychowanie swobodne. Idee Fromma dotyczą wspólnoty i miłości. Są one bliskie teorii pedagogicznego stosunku wychowawcy do wychowanka. Obie jednak reprezentują koncepcje bardzo filozoficzne, wykorzystujące jednak fakty historyczne i psychologiczne. Integracja psychologii z socjologia dokonywała się również w St. Zjednoczonych. Określono ją jako antropologia kulturowa. Tu problematyka wychowania obejmowała procesy wzajemnych wpływów kulturowych różnych cywilizacji i kontynentów, a także różnych warstw społecznych. 5. Wychowanie jako źródło problemów. Stosunki między pedagogiką i filozofią nabierają coraz większego znaczenia. To rozszerzenie się działalności wychowawczej, jej zróżnicowane formy i zadania, znaczenie dla nowoczesnego rozwoju gospodarczego i społecznego sprawia, że pojawia się wiele problemów mających charakter filozoficzny. To, że wychowanie nie jest zastosowaniem filozofii lecz źródłem filozofowania pozwala na charakterystykę tych problemów i filozoficzną ich analizę. Współcześnie charakterystycznym jest zainteresowanie globalnymi warunkami wychowania, tzn. nie tylko instytucjami wychowawczym, ale i tymi które w środowisku społecznym i kulturalnym oddziaływują na człowieka we wszystkich okresach jego wieku. Te zainteresowania właśnie ukazują bardzo wyraźnie problemy filozoficzne, dotychczas nie dostrzegane. 6. Adaptacja i rekonstrukcyjna rola wychowania. Potrzeba wychowania dla ludzkości, demokracji i pokoju w 2 ćwierci 20 wieku były impulsem powołania przy Narodach Zjednoczonych wielkiej organizacji dla spraw nauki, kultury i oświaty -UNESCO. Od początku istnienia, UNESCO starało się wypracować nowoczesną filozofię wychowania, opartą na zasadach pokoju, demokracji, wolności i równych praw dla wszystkich obywateli świata. Program wychowania miał być czynnikiem walki z imperializmem i dyskryminacją, kolonializmem i wszelkimi postaciami totalizmu, czynnikiem realizującym ideały humanizmu. Program ten zaczął realizować jako pierwszy – dyrektor UNESCO Huxley. Działalność UNESCO inspirowała w różnych krajach wiele inicjatyw poświęconych filozofii wychowania, problemowi przygotowania ludzi do nowych obowiązków jako obywateli świata. Zgłębiano studia nad rolą wychowania dla pokoju, określając filozoficzne założenia tej akcji. Równocześnie rozwijała się filozofia wychowania bardziej radykalna, w/g której Durkhejmowskie określenie wychowania powinno być odrzucone, ponieważ społeczeństwo nigdy nie jest jednolite, a warstwy społeczne posługują się wychowaniem jako narzędziem osiągania własnych celów. Poza tym wychowanie określane jest inaczej z pozycji postępowych, a inaczej z pozycji konserwatywnych. Filozofia Adorno krytykująca totalizm filozoficzny i polityczny stała się filozofię wychowania związanego z demokratycznym procesem przemian. Podobnie myślał i działał Herbert Marcuse. Widział on społeczeństwo nierepresyjne, krytykował natomiast kapitalistyczne społeczeństwo industrialne, gdzie człowiek jest istotą wywłaszczoną z człowieczeństwa, osobą jednowymiarową. W tym też kierunku zmierzał Ernst Bloch. Wprowadzał on określenie „jeszcze nie”. Pozwalało to widzieć realistycznie teraźniejszość, a także i „przyszłość” w stosunku do której to co istnieje jest jeszcze niepełne i nie gotowe. Tu rola utopi i nadziei. Dlatego Bloch wskazuje wartość wychowawczą ujmowania też jako drogi ku utopi. Z tych punktów widzenia ujmowane wychowanie było siłą zaprzeczającą rzeczywistości i wyzwalającą przyszłość. Filozofia wychowania dokonała zasadniczego zwrotu w stosunku do 19 i 20 w. W/g niej wychowanie miało być wychowaniem obywatelskim czyli akceptującym istniejący układ politycznych stosunków. Alternatywą dla tej filozofii była filozofia wychowania wyznaczonego przez wizje utopijne. Współcześnie rozumiana utopia jest wizją mającą kierować planowaniem społecznym, którego powodzenie zależy od świadomości ludzi i ich aspiracji. 7. Społeczeństwo edukacyjne i edukacja permanentna. Koncepcja wychowania jako adaptacja i jako rekonstrukcja wywoływała konflikty, które stawały się punktem wyjścia do nadziei, że będzie można uniknąć poszukiwań zmierzających do odrzucenia rozwiązań krańcowych, a sformułować program postępowy, osadzony w rzeczywistości. Najważniejsze w tym programie to pojęcie społeczeństwa wychowującego i kształcenia ustawicznego. Powstało wiele publikacji i wydawnictw w których szczególnie uwzględniono filozoficzne problemy edukacji permanentnej. Akcentowano tu tzw. Otwarty charakter kształcenia , mający służyć człowiekowi określanemu jako człowiek „pytań”, a nie jako człowiek odpowiedzi. Koncepcje te miały często charakter idealistyczny, wręcz utopijny. Ale w dobie rozwoju nauki, techniki, cywilizacji kształcenie stało się potrzebą społeczną. Dlatego też uważano, że społeczeństwo edukacyjne, to społeczeństwo nowoczesne, które jest społeczeństwem konfliktów politycznych, socjalnych, słowem jest konsumpcyjnym. Powstało pytanie – czy to społeczeństwo jest wychowującym? Czy nie wywłaszcza ludzi z człowieczeństwa, czy nie próbuje zawładnąć nimi w ciągu całego ich życia, traktować ich jako siłę roboczą, czy polityczną dając się dowolnie manewrować? Takie pytania stwarzały impuls do rozważań i publikacji krytycznie analizujących społeczeństwo konsumpcyjne, próbowało też określać charakter społeczeństwa postindustrialnego i wynikające stąd konsekwencje wychowawcze. W rozważaniach tych ważne miejsce zajmowała analiza nowoczesnej cywilizacji mającej wiele niebezpieczeństw m.in. agresywność, która wyrażona może być jako produkcja wciągająca ludzi w niewolę pracy lub też jako konsumpcja oddająca ludzi w niewolę rynku. Z punktu filozofii analizował ten problem Jean Baudrillard, a także Adam Schaff. Uważali, że wychowanie powinno być czynnikiem ułatwiającym przezwyciężenie alienacji (pojęcie filozoficzno – socjologiczne – wyobcowanie, alienus – obcy), źródłem siły, apelem o walkę z alienującymi stosunkami społecznymi i gospodarczymi. Sceptycy jednak powątpiewali w to czy wychowanie sprzyja przezwyciężeniu alienacji. I tu ujawniły się kontrowersje dotyczące zasadniczych przeciwieństw filozofii człowieka. Chodziło o to, czy człowiek nieustannie kształcący się stoi na szczycie ludzkich wartości? Czy nie zlekceważono wartości współżycia szczególnie ważnej dla społecznej funkcji jednostki i dla jej równowagi i szczęści? W odpowiedzi stwierdzono, że edukacja permanentna jest powiązaniem nowoczesnego wychowania z autentycznym ruchem społecznym, który może uwolnić od utopijnego anarchizmu i dogmatycznego manipulowania ludźmi. 8. Wychowanie i kultura. Okazuje się, że wiele problemów filozoficznych wywodzących się z praktyki współczesnego wychowania dotyczy właśnie stosunku wychowania do kultury. Chodzi tu o problemy powstające w warunkach konfliktów między kulturą europejsko-amerykańską, kulturą lokalną, ludowa, plemienną, narodową i kulturą różną w różnych częściach, a także między różnymi wariantami społeczeństwa. Dyskusja nad tymi tematami w rezultacie dotyczy wyboru wartości i ich hierarchii i jest wielka dyskusja filozoficzną. Poprzez kształtowanie postaw twórczych możliwa była odpowiedź na pytanie o miejsce człowieka w nowoczesnej cywilizacji. Odpowiedź ta jednak wskazywała na dwoistość wartości podstawowych: po pierwsze humanistycznych, a po drugie technicznych. Pedagogicznym wyrazem tej sytuacji jest wychowanie przez sztukę i kształcenie politechniczne. W dziedzinie wychowania i kultury na uwagę zasługują masowe środki przekazu. Stanowią one duże pole dla działań wychowawczych i stały się źródłem refleksji filozoficznej prowadzącej do wniosków w zakresie pojmowania istoty ludzkiej i społeczeństwa. 9. Habitat i ochrona środowiska. Kolejnym problemem w dziedzinie wychowania jest zmiana stosunku człowieka do przyrody i uświadomienie mu, że nie jest on panem lecz pasterzem byt, co powinno skłonić go do konkretnej polityki ochrony środowiska i do przemian w zakresie wartości oraz postaw ludzkich. 10. Prawomocność wychowania. Dotychczas w procesie nie kwestionowano uprawnień starszych do wychowywania młodego pokolenia. Sytuacja zaczęła się zmieniać w latach 60-tych naszego stulecia. Zaczęto podważać prawomocność wychowania organizowanego i sterowanego przez pokolenie dorosłych. Ideałem było nowe wychowanie swobodne i życie osobiste, intensywne i zmienne. 11. Autentyczność wychowania. Rozwój administracji oświatowej Instytucjonalizacja procesów wychowawczych i powiązanie ich z potrzebami kadrowymi gospodarki Aspiracje uzyskania awansu zawodowego i społecznego przez szkołę To zagadnienia filozoficzne współczesnego wychowania dotyczące jego autentyczności. Poddano je surowej krytyce ukazując ewolucje instytucji szkoły w kierunku egzaminów i dyplomów, a także coraz większej alienacji. Uważano, że uwolnienie wykształcenia z nacisku rynku towarowego i prestiżu, powiązanie z aspiracjami mas i jednostek, zapewni mu autentyczność. Najważniejszym zadaniem kształcenia była pomoc jednostkom w budowaniu własnego życia, pełniejszego, wartościowego i szczęśliwego. Wychowanie traktujące jednostkę jako narzędzie lub instrument obiektywnego świata – jest nieautentyczne. Autentyczne wychowanie to takie, które nie służy temu aby człowiek „coś miał”, lecz aby „był kimś”. 12. Filozofia humanizmu. Każda jednostka ludzka jest postacią realizacji wizji człowieka, jego miejsca w przyrodzie, a także w układzie stosunków społecznych i międzynarodowych. Wizję tę określono słowem „humanizm”, co oznaczało „naprawę rzeczy ludzkich”. Analiza humanizmu jako nowoczesnego ideału wychowania zyskała dzięki antropologii filozoficznej, która to podejmowała próby syntetyzowania wyników badań prowadzonych w dyscyplinach specjalnych i która formułowała swe własne problemy. Powiązanie pedagogiki z antropologią filozoficzną pozwala zobaczyć wymiary ludzkiej osobowości i jej swoista strukturę. We współczesnym świecie pomimo podziałów i różnych konfliktów kształtuje się wizja wspólnej przyszłości ludzi, wspólnie podejmujących zadania wychowawcze.
