Scenariusz

Scenariusz przygotowany przez:
Halinę Bednarz, Lucynę Maryniak i Marzannę Mazur-Witek
Zespół Szkół im. prof. J. Groszkowskiego w Mielcu
Scenariusz spotkania
" Zapomniany blask szabasowych świec ..."
1. Rozpoczynamy piosenką Anny Szałapak pod tytułem "Grajmy Panu ...".
I. Chasydzkim szlakiem
2. Wstęp
Witamy wszystkich na spotkaniu poświeconym mieleckim Żydom, realizowanym w
ramach projektu Centrum Edukacji Obywatelskiej "Etnolog - zaloguj się na ludowo!" Temat
dzisiejszego spotkania brzmi: "Zapomniany blask szabasowych świec".
3. Judaizm i jego symbole
Na początek porozmawiamy o religii żydowskiej - judaizmie. Judaizm to religia
charakteryzująca się wiarą w jednego Boga. Podstawą halachy, czyli żydowskiego prawa jest
Pięcioksiąg mojżeszowy - Tora, który został zinterpretowany w Talmudzie - prościej mówiąc
Talmud jest to komentarz do Tory, w którym wyjaśniono jak przestrzegać prawa w niej
zawartego. Talmud dzieli się na 248 nakazów i 365 zakazów. W ciągu dnia Żyd powinien
odmówić 3 modlitwy: szachrit rano, minchę po południu i maariw wieczorem.
Myślę, że wszyscy wiemy, iż religia chrześcijańska wywodzi się właśnie z Judaizmu - Stary
Testament, dziesięć przykazań - w obu religiach "zajmuje ważne miejsce". Mamy ze sobą
wiele wspólnego, różni nas przede wszystkim to, że Żydzi ciągle czekają na Mesjasza, którym
według chrześcijaństwa jest Jezus Chrystus.
Święta w Judaizmie:
Obowiązek święcenia soboty (szabat) wynika z Dziesięciu Przykazań. Judaizm uważa
go za specjalny dar Boga dla narodu żydowskiego. W tym dniu każdy dostaje od Boga drugą
duszę. W trakcie szabatu nie wolno wykonywać codziennych prac.
Żydowski kalendarz świąt rozpoczyna dziesięć Strasznych Dni przeznaczonych na
pokutę. Rozpoczyna je żydowski Nowy Rok czyli Rosz ha-Szana, który jest również
nazwany Dniem Sądu - w niebie otwierane są księgi i każde stworzenie jest oceniane. Okres
pokuty kończy Jom Kippur, czyli Dzień Pojednania. Kilka dni później rozpoczyna się
siedmiodniowe Święto Namiotów Sukkot, pierwotnie święto plonów, które jest radosnym
świętem. Święto Pesach (Pascha) upamiętnia wyjście Izraelitów z Egiptu. Ze świętem tym
wiążą się rozbudowane zwyczaje dotyczące jedzenia. Siedem tygodni po tym święcie
obchodzone jest Święto Tgodni Szawuot - pamiątka przekazania przez Boga Mojżeszowi
przykazań na górze Synaj.
4. Zapraszamy do wysłuchania piosenki "Ta jedna łza" śpiewa Katarzyna Jamróz.
5. Przedstawimy teraz prezentację o Chasydach.
6. Zapraszamy do wysłuchania piosenki "Tak jak malował Pan Chagall". W tle
pojawiają się obrazy namalowane przez Marca Chagalla. Urodził się w Łozinie koło Witebska
w rodzinie chasydzkich Żydów w 1887 roku jako Mojsza Zacharowicz Szagałow, zmarł w
1985 roku we Francji.
7. Piosenka "Przychodzimy, odchodzimy...". (bez zapowiedzi)
II. Holokaust
Żydzi dla Was to jedynie postacie z lektur: Jankiel, Mendel Gdański, Doktor Szuman,
a także Marek Edelman, Ruda Ryfka, dziewczynka w czerwonym płaszczyku - ofiary
Holokaustu. Myślę, że nie ma wśród nas osoby, która nie rozumiałaby tego słowa, Holokaust
to ofiara całopalna, ale dla nas Holokaust to przede wszystkim zagłada Żydów podczas II
wojny światowej.
1. Film - fragment filmu "Wedle wyroków Twoich" (obraz getta, bez zapowiedzi).
2. Wiersze.
Elegia miasteczek żydowskich
Antoni Słonimski
Nie masz już, nie masz w Polsce żydowskich miasteczek,
W Hrubieszowie, Karczewie, Brodach, Falenicy
Próżno byś szukał w oknach zapalonych świeczek,
I śpiewu nasłuchiwał z drewnianej bóżnicy.
Znikły resztki ostatnie, żydowskie łachmany,
Krew piaskiem przysypano, ślady uprzątnięto
I wapnem sinym czysto wybielono ściany
Jak po zarazie jakiejś lub na wielkie święto.
Błyszczy tu księżyc jeden, chłodny, blady, obcy,
Już za miastem na szosie, gdy noc się rozpala,
Krewni moi żydowscy, poetyczni chłopcy,
Nie odnajdą dwu złotych księżyców Chagala.
Te księżyce nad inną już chodzą planetą,
Odfrunęły spłoszone milczeniem ponurym.
Już nie ma tych miasteczek, gdzie szewc był poetą,
Zegarmistrz filozofem, fryzjer trubadurem.
Nie ma już tych miasteczek, gdzie biblijne pieśni
Wiatr łączył z polską piosnką i słowiańskim żalem,
Gdzie starzy Żydzi w sadach pod cieniem czereśni
Opłakiwali święte mury Jeruzalem.
Nie ma już tych miasteczek, przeminęły cieniem,
I cień ten kłaść się będzie między nasze słowa,
Nim się zbliżą bratersko i złączą od nowa
Dwa narody karmione stuleci cierpieniem.
1947
Tadeusz Różewicz
Chaskiel
Bawił się z dziećmi w chowanego
znał wszystkie kąty
kryjówki schowanka
świat był jak kieszeń
tak łatwo się schować
w piwnicy w drwalce na strychu
w cieniu w słońcu
pod mysim liściem łopucha
przyszli Niemcy
z żelaznymi krzyżami
stanęli nad ludźmi
z czarnymi batami
Chaskiel
z dnia na dzień starszy
kurczył się malał
w długiej kapocie ojca
z gwiazdą na rękawie
zbliżał się do grobu
w ten dzień
chciał się ukryć
jak świerszczyk w szparce
żeby nikt się nie gniewał
że jest na świecie
nie oddychał
wszystkie dobre kryjówki
się otwierały
wszystkie kąciki
wszystkie schowanka
śmierci go wydały
leżał jak robak
na wierzchu muru twardego
morze czerwone
schowało go
Piosenki - Sława Przybylska "Rebeka" i Magda Umer "Miasteczko Bełz"
3. Holokaust w Mielcu
(Równocześnie wyświetlana jest prezentacja Żydów mieleckich)
Holokaust nie ominął naszego miasta 9 marca 2012 roku, minęła 70 rocznica
deportacji ponad połowy mieszkańców przedwojennego Mielca. 9 marca 1942 roku mielecka
gmina żydowska przestała istnieć po kilkuset latach egzystencji. Początkiem tych tragicznych
wydarzeń był 13 września 1939 roku, kiedy grupa żołnierzy SS w mieleckiej synagodze
spaliła żywcem kilkudziesięciu Izraelitów. Mielec był pierwszym miastem w Generalnej
Guberni, w którym dokonano deportacji Żydów na tak ogromną skalę.
Ilu z obecnych mieszkańców Mielca wie, że społeczność Żydowska Mielca w okresie
międzywojennym liczyła 2600 osób? Była to połowa mieszkańców miasta. Wielu Żydów
trudniło się różnymi zawodami, było wielu rzemieślników, stolarzy, krawców, szewców,
hydraulików, fryzjerów, piekarzy, rzeźników, malarzy, zegarmistrzów, i tak dalej. Miasto
głównie żyło z żydowskich kupców posiadających sklepy wzdłuż głównych ulic. W mieście
była również żydowska inteligencja: prawnicy, lekarze, dentyści, nauczyciele.
Smutno mi, że Ci ludzie doświadczyli takiej tragedii przez Niemców. Wstydzę się
również za tych Mielczan (niestety, byli tacy), którzy ochoczo pomagali w eksterminacji
swoich sąsiadów. Otóż wskazywali Niemcom domy i sklepy bogatych Żydów a potem
pomagali w grabieży. Ilu Mielczan wie, że pod koniec września 1939 roku elita żydowskiej
społeczności Mielca została zapędzona przez Niemców do miejscowej synagogi i łaźni a
potem oblana naftą dostarczoną przez polskich pomocników w beczkach i spalona?
III. Warsztaty
1. Przedstawimy Wam teraz sceny z musicalu "Skrzypek na dachu", które pokażą
obyczajowość społeczności żydowskiej. Na początek piosenkę "Gdybym był bogaty" w
wykonaniu aktora Teatru Powszechnego z Radomia.
2. Następne fragmenty pochodzą również ze "Skrzypka na dachu" jest to "Taniec z
butelkami" i piosenka "To świt, to zmrok", pokażą nam tradycje ślubne społeczności
żydowskiej.
Puszczamy fragment piosenki Czumbalalajka.
3. Zastanawiacie się skąd znacie tę melodię? Żydzi to naród wesoły, radosny, z poczuciem
humoru. Któż z nas nie spotkał się z humorem żydowskim?
Do przemyślenia:
IIIh - dowcip żydowski, Bar micwa i Bat micwa, miejsca eksterminacji Żydów mieleckich
IIIf - dowcip żydowski, wesele, miejsca eksterminacji Żydów mieleckich
IIIc - dowcip żydowski, śmierć i pogrzeb, miejsca eksterminacji Żydów mieleckich
IIc - dowcip żydowski, święto Channuka, miejsca eksterminacji Żydów mieleckich
Ciekawostki:
(w tle leci piosenka "Sha, Shtil Makht" w wykonaniu Katarzyny Jamróz i Leopolda
Kozłowskiego, a później piosenki z płyt)
Kirkut - to żydowski cmentarz, określenie używane przez Polaków. Podstawową różnicą
między cmentarzem chrześcijańskim, a żydowskim jest odmienne traktowanie grobu.
Poczucie chrześcijańskie pozwala na jego naruszenie i na dokonanie nowego pochówku po
określonym czasie. Cmentarz nieużywany przez długi czas może być zlikwidowany. Według
zasad judaizmu każdy nagrobek i cały cmentarz jest nienaruszalny, tak długo, jak znana jest
jego lokalizacja. Do wyjątkowych należą przypadki, gdy ekshumacji dokonuje się: dla
przeniesienia szczątków do grobu w Ziemi Świętej lub do grobu rodzinnego, dla przeniesienia
z cmentarza nieżydowskiego, jeśli cmentarzowi zagraża profanacja lub podmycie przez wodę.
Zgodnie z nakazami religii cmentarze żydowskie budowano poza obszarem miasta. Obrzędy
pochówku odprawiają mężczyźni, kobiety mogą wejść na cmentarz dopiero po zasypaniu
grobu. Pogrzeby odbywały się w dniu śmierci zmarłego lub nazajutrz.
Ketuba - jest to dokument, w którym mąż gwarantował żonie mieszkanie, utrzymanie i
opiekę. Żydzi bardzo cenią instytucję małżeństwa. Niezamężne kobiety i nieżonaci mężczyźni
nie cieszą się szacunkiem. Małżeństwo często zawierano w młodym wieku. Kojarzeniem par
zajmował się na ogół swat lub swatka. W rodzinach bardzo religijnych młodzi często nie znali
się przed ślubem.
Chupa - baldachim pod którym odbywała się ceremonia zaślubin. W dniu ślubu młodzi
zobowiązani byli do postu. Podczas ceremonii powinni mieć na sobie ubrania w białym
kolorze. Narzeczona zasłaniała twarz welonem. Swat w towarzystwie krewnych wprowadzał
narzeczonego pod chałupę. Drugi orszak z muzyką i śpiewem prowadził narzeczoną.
Następnie rabin odmawiał błogosławieństwo nad winem, które narzeczeni kosztowali z
kielicha. Pan młody wkładał narzeczonej na wskazujący palec pierścionek i wypowiadał
słowa: "oto jesteś mi poślubiona zgodnie z wiarą Mojżesza i Izraela". po czym następowało
odczytanie ketuby. Przed i po jej odczytaniu odmawiano błogosławieństwa. Na zakończenie
ceremonii młodzi wypijali wspólnie kielich wina i tłukli go. gest ten miał przypominać o
zburzeniu Świątyni Jerozolimskiej. Po wręczeniu prezentów rozpoczynały się tańce. Wśród
chasydów mężczyźni i kobiety tańczyli osobno, jedynie panna młoda mogła tańczyć ze swym
mężem. W ortodoksyjnych środowiskach żydowskich dziewczętom po ślubie ścinano włosy,
a często nawet golono głowy. Jako mężatki nosiły peruki.
Kalendarz hebrajski - Żydzi mają inny kalendarz niżmy. Jest to tak zwany kalendarz
żydowski. W tym kalendarzu rachuba lat zaczyna się od 6 - tego dnia od stworzenia świata,
które według ich ustaleń nastąpiło 7 października 3761 roku p.n.e.
Ściana Płaczu - jest Ściana Zachodnia Świątyni Jerozolimskiej, jedyna ocalała. Nazwa
pochodzi od żydowskiego święta opłakiwania zburzenia świątyni przez Rzymian,
obchodzonego corocznie w sierpniu. Wierni zgodnie z tradycją wkładają miedzy kamienne
ściany karteczki z prośbami do Boga.
Menora - siedmioramienny świecznik, który według tradycji symbolizuje krzew gorejący,
który ujrzał Mojżesz na górze Synaj.
Wojciech Młynarski
Tak, jak malował pan Chagall
Tych miasteczek nie ma już
Okrył niepamięci kurz
Te uliczki, lisie czapy, kupców rój
Płotek z kozą żywicielką
Krawca Szmula z brodą wielką
Co jak nikt umiał szyć ślubny strój
A zakochane oczy lśnią
Otula się liliową mgłą
Zapomniany świat i płynie, płynie w dal
Z kogucim i baranim łbem
Na białej chmurze ginie, hen
Tak, jak malował pan Chagall
Już zmierzony ślubny strój
Rudy krawcze atłas krój
I odmierzaj łokciem śnieżnobiały tiul
Gdy wypieścisz ślubną suknię
W mig o srebro, srebro stuknie
A ty żyć będziesz, ech, jak ten król
A zakochane oczy lśnią...
Tych miasteczek nie ma, nie
Ale krawcze oczy twe
Miał kolega, gdy pociągu zabrzmiał gwizd
Pozostały na peronie
Nasze zaciśnięte dłonie
I ten szept: bywaj zdrów, napisz list
A zapłakane oczy lśnią
Otula się liliową mgłą
Smutny pociąg i odpływa w dal, hen, w dal
O ciepłym, dobrym domu sen
W tunelu ciemnym ginie, hen
Nie tak malował pan Chagall
Łzy obeschły dawno już
Ale niepamięci kurz
Warto, żeby jakiś wiatr nareszcie zwiał
Warto pięścią w stół uderzyć
Czarną prawdę tak odmierzyć
Jak ten Szmul, gdy na frak miarę brał
A potem niechaj skrzypki tną
I zakochane oczy lśnią
I cymbałów dźwięk niech płynie, płynie w dal
Z tułaczem krawcem za pan brat
Niech zawiruje w tańcu świat
Tak jak malował pan Chagall