ABC wiedzy o HIV/AIDS - Krajowe Centrum ds AIDS
advertisement
Dorota Rogowska-Szadkowska MON robione2.indd 1 2010-11-30 13:37:54 Książkę opracowano na zlecenie Departamentu Wychowania i Promocji Obronności Ministerstwa Obrony Narodowej Na okładce: 1 grudnia 2009 r., w Światowy Dzień AIDS, na Pałacu Kultury i Nauki po raz pierwszy wywieszono Czerwoną Wstążeczkę – symbol solidarności z ludźmi zakażonymi HIV i chorymi na AIDS. (Foto Jet Line, z archiwum Krajowego Centrum ds. AIDS). Czerwona wstążeczka (ang. red ribbon) jest symbolem solidarności i wsparcia dla osób żyjących z HIV/AIDS. Stworzyli ją artyści skupieni w grupie Visual AIDS w Nowym Jorku (USA), w 1991 r. Przez wiele lat nosili ją często artyści, politycy. W Polsce Czerwona kokardka od 1996 r. stała się honorowym odznaczeniem przyznawanym ludziom działającym na rzecz osób żyjących z HIV/AIDS. MON robione2.indd 2 2010-11-30 13:37:55 Dorota Rogowska-Szadkowska ABC wiedzy o HIV/AIDS Warszawa 2010 MON robione2.indd 3 2010-11-30 13:37:55 Wydawca: Departament Wychowania i Promocji Obronności Ministerstwo Obrony Narodowej 00-911 Warszawa, Al. Niepodległości 218 www.wojsko-polskie.pl www.mon.gov.pl Autor: Dorota Rogowska-Szadkowska, dr n. med., Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, zajmuje się HIV/AIDS od końca lat 90., autorka ponad 100 publikacji naukowych i popularno-naukowych dotyczących HIV/AIDS, członkini Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS, członkini honorowa Stowarzyszenia Wolontariuszy wobec AIDS „Bądź z nami”. © Ministerstwo Obrony Narodowej, 2010 MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ Departament Wychowania i Promocji Obronności Książka powstała przy współpracy Krajowego Centrum ds. AIDS: MON robione2.indd 4 2010-11-30 13:37:55 Spis treści Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 1. Czym różni się HIV od AIDS? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 2. Kiedy istnieje ryzyko zakażenia się HIV? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Przenoszenie HIV poprzez krew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Przenoszenie zakażenia poprzez seks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Przenoszenie zakażenia z matki na dziecko . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 3. Kiedy nie ma ryzyka zakażenia się HIV? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 4. Jak można zmniejszyć ryzyko zakażenia HIV? . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Możliwości zmniejszenia ryzyka zakażenia poprzez krew . . . . . . . 23 Możliwości zmniejszenia ryzyka zakażenia poprzez seks . . . . . . . 24 Możliwości zmniejszenia ryzyka przeniesienia zakażenia z matki na dziecko. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 MON robione2.indd 5 2010-11-30 13:37:55 5. Co można zrobić po kontakcie z HIV by zmniejszyć ryzyko zakażenia. Profilaktyka poekspozycyjna. . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 6. Jak rozpoznaje się zakażenie HIV? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Gdzie najlepiej robić sobie testy na HIV? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 7. Jak wygląda opieka medyczna nad osobami żyjącymi z HIV? . . . . . 41 8. Jak obecnie wygląda życie z HIV? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 9. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 10. Klasyfikacja stadiów zakażenia HIV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 11. Punkty Konsultacyjno-Diagnostyczne w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . 53 12. Ośrodki zajmujące się terapią osób z HIV/AIDS i prowadzących profilaktykę poekspozycyjną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Piśmiennictwo: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 MON robione2.indd 6 2010-11-30 13:37:55 Wstęp W 2011 r. minie 30 lat od opisu pierwszych przypadków choroby nazwanej później AIDS (ang. acquired immunodeficiency syndrome – zespół nabytego niedoboru odporności). AIDS nie jest odrębną chorobą, ale zespołem objawów, chorób, które występują tylko u osób z bardzo upośledzoną odpornością. Ten pierwszy opis nowej choroby pojawił się 10 grudnia 1981 r. w renomowanym czasopiśmie medycznym, jakim jest New England Journal of Medicine. W Polsce 3 dni później wprowadzono stan wojenny. W USA w początkach epidemii AIDS zbierał ogromne, śmiertelne żniwo. Z jego powodu zmarło też wielu znanych ludzi, między innymi aktor Rock Hudson (1985r.) i lider zespołu Quenn Freddie Mercury (1991r.), ale też jeden z największych filozofów współczesnych Michael Foucault (1984r.). W Polsce w czasopismach, środkach masowego przekazu pojawiały się informacje o tym, że dotyczy on homoseksualistów, narko7 MON robione2.indd 7 2010-11-30 13:37:55 manów, osoby sprzedające usługi seksualne, zanim po 4 – 5 latach zaczęto rozpoznawać pierwsze przypadki zakażeń HIV i zachorowań na AIDS. Ale wówczas już wszyscy w naszym kraju wiedzieli, że to choroba tylko określonych populacji, nie dotycząca tak zwanych normalnych ludzi. Wiele osób obejrzało film „Filadelfia”, a potem już nie interesowało się tym tematem przekonanych, że mnie to na pewno nie dotyczy. Tyle tylko, że AIDS dotknąć może każdego. HIV może zakażać ludzi niezależnie od wieku, płci, wykształcenia, zawodu... Codziennie w Polsce 2 osoby dowiadują się o swoim zakażeniu HIV. Ale nie wiadomo, ile nabywa zakażenie. Ale już doskonale wiadomo, jak się przenosi wywołujący go wirus, jak zapobiegać zakażeniu i jak zmniejszać jego ryzyko po kontakcie z wirusem. Od czasów „Filadelfii” rokowanie osób zakażonych HIV zmieniło się radykalnie. Z HIV można żyć, pracować, zakładać rodzinę, mieć dzieci. I o tym jest ta książeczka. 8 MON robione2.indd 8 2010-11-30 13:37:55 1. Czym różni się HIV od AIDS? HIV (ang. human immunodeficiency virus – ludzki wirus niedoboru odporności), jak sama nazwa wskazuje, jest wirusem, który zakaża tylko ludzi i tylko 3 drogami (→ następny rozdział). AIDS, jak już wspomniano, nie jest osobną chorobą. Rozpoznaje się go na podstawie wystąpienia u osoby zakażonej HIV tak zwanych chorób wskaźnikowych AIDS – zakaźnych i nowotworów (→ Klasyfikacja stadiów zakażenia HIV). W Tabeli 1. przedstawiono schematycznie przebieg zakażenia HIV w początkach epidemii HIV/AIDS i obecnie. W początkach epidemii zakażenie HIV wiązało się z nieuchronnym niszczeniem układu odpornościowego człowieka, po latach trwania klinicznie bezobjawowego okresu pojawiały się objawy związane z zakażeniem. Ludzie żyjący z HIV chudli, w krótkim czasie tracąc kilkadziesiąt kilogramów, cierpieli na nie poddające się leczeniu biegunki (niektórzy oddawali 30- 50 luźnych stolców na dobę), utrzymujące się gorączki (powyżej 38,5oC), po czym dołączały się choroby wskaźnikowe AIDS. Jeden 9 MON robione2.indd 9 2010-11-30 13:37:55 Początki epidemii AIDS Po 1996 r., w którym wprowadzono do stosowania leki zmniejszające ilość wirusa w organizmie. Zakażenie Zakażenie Zakażenie È È È Pierwotna infekcja HIV (po 2 – 3 tygodniach, bardzo niecharakterystyczne objawy, które ustępują w ciągu 2 – 3 tygodni bez jakiegokolwiek leczenia; w tym czasie nie ma jeszcze przeciwciał antyHIV, co utrudnia rozpoznanie zakażenia) Pierwotna infekcja HIV (po 2 – 3 tygodniach, bardzo niecharakterystyczne objawy, które ustępują w ciągu 2 – 3 tygodni bez jakiegokolwiek leczenia. W tym czasie nie ma jeszcze przeciwciał anty-HIV, co utrudnia rozpoznanie zakażenia) Pierwotna infekcja HIV (po 2 – 3 tygodniach, bardzo niecharakterystyczne objawy, które ustępują w ciągu 2 – 3 tygodni bez jakiegokolwiek leczenia. W tym czasie nie ma jeszcze przeciwciał antyHIV, co utrudnia rozpoznanie zakażenia) È È È Serokonwersja Serokonwersja Serokonwersja (pojawienie się we krwi przeciwciał anty-HIV, u większości osób po 3 miesiącach od zakażenia) (pojawienie się we krwi przeciwciał anty-HIV, u większośći osób po 3 miesiącach od zakażenia) (pojawienie się we krwi przeciwciał anty-HIV, u większości osób po 3 miesiącach od zakażenia) È È È Stadium bezobjawowe zakażenia (może trwać 8 – 10 lat) Stadium bezobjawowe zakażenia (może trwać 8 – 10 lat) Stadium bezobjawowe zakażenia (może trwać 8 – 10 lat) È È È Objawy związane Objawy związane z zakażeniem HIV i AIDS z zakażeniem HIV i AIDS (średnio 1,3 roku) (średnio 1,3 roku) È È Śmierć (średnio po 12 – 15 latach od zakażenia) rozpoznanie zakażenia HIV nawet w jego objawowym stadium i szybkie włączenie leczenia przedłuża życie o wiele lat od zakażenia. rozpoznanie zakażenia HIV w stadium bezobjawowym, włączenie we właściwym momencie leczenia przedłuża życie o kilkadziesiąt lat od zakażenia. Tabela 1. Przebieg zakażenia HIV w początkach epidemii HIV i obecnie. 10 MON robione2.indd 10 2010-11-30 13:37:55 człowiek równocześnie mógł cierpieć na wiele chorób – zakażeń i nowotworów związanych z HIV. W końcu przychodziła śmierć. Przebieg zakażenia przedstawiony w pierwszej kolumnie tabeli powinien być już historią!!! Najlepiej jest, kiedy zakażenie HIV zostanie rozpoznane w stadium bezobjawowym, kiedy człowiek czuje się dobrze, nie ma żadnych dolegliwości. Wówczas istniejące leczenie, które wprawdzie nie usuwa wirusa z organizmu, pozwala na zachowanie funkcji układu odpornościowego, dzięki czemu nie dochodzi do zachorowań na schorzenia związane z HIV, człowiek żyjący z HIV może dożyć później starości (→ rozdział 7). Nawet późne rozpoznanie zakażenia HIV, już w stadium objawowym, nawet w stadium AIDS, daje szansę na wyzdrowienie i długie życie. Zastosowane leki, tak zwane leki antyretrowirusowe, zmniejszają ilość wirusa w organizmie, co pozwala na odtworzenie funkcji układu immunologicznego. Ważne jest tylko, by do rozpoznania zakażenia HIV nie doszło za późno. W dobie istniejącej skojarzonej terapii antyretrowirusowej nikt nie powinien chorować na AIDS, ani tym bardziej umierać na AIDS! Dlaczego zakażenie HIV bywa rozpoznawane zbyt późno? Dzieje się tak dlatego, że wielu ludzi nie wiedząc jak może dojść do zakażenia uważa, że HIV nie może ich dotknąć, nawet jeśli uprawiają seks z wieloma partnerkami/partnerami, bez zabezpieczenia, albo używają wspólnych igieł i strzykawek wstrzykując sobie różne substancje, leki. Przyczynia się też do tego to, że po zakażeniu wirus bardzo długo nie daje żadnych objawów. Nawet w wynikach badań laboratoryjnych wykonywanych podczas badań okresowych nie ma odchyleń od normy, które mogłyby lekarzowi zasugerować zakażenie. Ten bezobjawowy 11 MON robione2.indd 11 2010-11-30 13:37:55 klinicznie okres może trwać nawet 10 lat! Dlatego wiele osób może żyć z HIV nie mając o tym pojęcia. Późnego rozpoznania zakażenia HIV uniknąć można tylko poprzez wykonywanie testów na HIV (→ rozdział następny i rozdział o rozpoznawaniu HIV). 12 MON robione2.indd 12 2010-11-30 13:37:55 2. Kiedy istnieje ryzyko zakażenia się HIV? W ciągu roku od opisania pierwszych przypadków AIDS eksperci z amerykańskich Ośrodków Kontroli Chorób (ang. Centers for Disease Control) poznali drogi przenoszenia się nieznanego jeszcze wówczas czynnika zakaźnego, powodującego śmiertelne choroby. Był to ogromny sukces epidemiologów, zwłaszcza, że w ciągu następnych prawie 30 lat nie poznano nowych dróg przenoszenia się zakażenia. Wykazano także, że HIV nie jest najbardziej zakaźnym wirusem! HIV przenosi się tylko 3 drogami: • poprzez krew (musi dojść do kontaktu krew – krew), • poprzez seks, • z zakażonej matki na jej dziecko. 13 MON robione2.indd 13 2010-11-30 13:37:55 Przenoszenie HIV poprzez krew W początkach epidemii HIV/AIDS zakażenie przenoszone było poprzez transfuzje krwi i środków krwiopochodnych. Zakażani byli ludzie wymagający przetoczenia krwi z powodu ciężkich chorób lub utraty krwi w wyniku operacji, a także chorzy na hemofilię (ciężką, wrodzoną chorobę układu krzepnięcia). W 1983 r. poznano wirus doprowadzający do AIDS, co umożliwiło produkcję testów diagnostycznych, które poszukują przeciwciał skierowanych przeciwko wirusowi HIV. Wprowadzenie w połowie lat 80. testów do stacji krwiodawstwa sprawiło, że – przynajmniej w krajach rozwiniętych, do których zalicza się też Polska – przetaczana krew i produkty krwiopochodne nie przenoszą już HIV. Dzięki badaniom każdej porcji krwi oddawanej w stacjach krwiodawstwa w kierunku zakażenia HIV (poszukuje się przeciwciał antyHIV, a także materiału genetycznego wirusa, co znacznie zwiększa wykrywalność niedawnych zakażeń), a także w kierunku innych zakażeń obecnie przetaczanie krwi i produktów krwiopochodnych jest bardziej bezpieczne, niż w erze przed-AIDS. Jednak nawet przetoczenie zakażonej HIV krwi nie sprawia, że zakażenie zostanie przeniesione na wszystkich, którzy taką transfuzję otrzymali. Prawdopodobieństwo zakażenia w ten sposób jest wprawdzie najwyższe, ale nie wynosi 100%. Zależy to od wielu czynników, między innymi od jakości wirusa i stanu układu immunologicznego osoby otrzymującej transfuzję. W krajach rozwiniętych, w tym w Polsce, nie można zakazić się HIV podczas oddawania krwi. Do przeniesienia zakażenia nie potrzeba tak wiele krwi, jak w transfuzji. Może wystarczyć taka ilość, jaka pozostaje w końcówce strzykawki i w świetle igły w sprzęcie do iniekcji używanym wspól14 MON robione2.indd 14 2010-11-30 13:37:55 nie przez wiele osób do przyjmowania w iniekcjach narkotyków, ale także anabolików, sterydów i tym podobnych. To dlatego zakażenia HIV szerzą się tak szybko wśród osób uzależnionych od narkotyków wstrzykiwanych dożylnie, domięśniowo czy podskórnie. Zakażenie przenosi się także w sytuacjach, w których zawierająca HIV krew dostaje się do skaleczonego miejsca, w którym skóra jest uszkodzona w widoczny sposób. Dlatego pewne ryzyko pociąga za sobą dokonywanie tatuaży, piercingu przy użyciu niesterylnych narzędzi. Nie jest też wskazane używanie wspólnie, przez kilka osób tej samej maszynki do golenia lub szczoteczki do zębów – może się na nich znaleźć niewielka ilość krwi, która dostawszy się na błony śluzowe lub do skaleczonego miejsca na skórze może przenieść zakażenie. Przypadków zakażeń, do których doszło w ten sposób jest niewiele, ale zawsze lepiej zmniejszać ryzyko, jeśli tylko to możliwe. Z doświadczeń pracowników medycznych wynika, że najbardziej niebezpiecznym narzędziem w opiece medycznej są używane igły do iniekcji, które najczęściej używane są przez pielęgniarki. Ale nawet w sytuacji zakłucia, skaleczenia się igłą zawierającą zakażoną HIV krew ryzyko zakażenia wynosi 0,3%. Podczas udzielania pomocy medycznej osobie rannej dobrze byłoby mieć na rękach rękawice lateksowe. Jeśli to niemożliwe można użyć plastikowej torebki czy folii. Ale warto pamiętać, że nieuszkodzona w widoczny gołym okiem sposób skóra chroni przed zakażeniem. W sytuacji, kiedy krew ma kontakt ze skórą powinno się wymyć zanieczyszczoną jej część wodą i mydłem. Woda i mydło niszczą wirus. 15 MON robione2.indd 15 2010-11-30 13:37:55 Przenoszenie zakażenia poprzez seks Pierwsze przypadki AIDS opisano u mężczyzn homoseksualnych. Ale osoby heteroseksualne także są narażone na zakażenie. W ostatnich latach, także w Polsce, coraz więcej zakażeń HIV przenoszonych jest poprzez kontakty heteroseksualne. Po latach trwania epidemii HIV/AIDS wiadomo już, że: 1. HIV nie jest najbardziej zakaźnym wirusem, znacznie łatwiej zakazić się można innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową, jak na przykład rzeżączką, kiłą. 2. zakażenie HIV przenosi się łatwiej w kontaktach seksualnych z mężczyzn na kobiety (u mężczyzny wrażliwa na zakażenie jest niewielka obwódka błony śluzowej wokół ujścia cewki moczowej i wewnętrzna warstwa napletka; kontakt z wydzielinami narządów nawet zakażonej kobiety trwa tyle, ile trwa kontakt seksualny, a w dodatku po jego zakończeniu mężczyzna może się dokładnie umyć wodą i mydłem, które niszczą wirus; u kobiety wrażliwa na zakażenie jest cała powierzchnia błony śluzowej pochwy, a jeśli kontakt seksualny z zakażonym HIV partnerem kończy się wytryskiem, wówczas nie tylko większa powierzchnia wrażliwa jest na zakażenie, ale kontakt z wirusem jest dłuższy, kobieta nie ma też możliwości dokładnego umycia się), 3. nie wszystkie rodzaje aktywności seksualnej są tak samo ryzykowne: • najbardziej ryzykowne są kontakty analne (doodbytnicze), których dokonują pary zarówno hetero- jak i homoseksualne: bardziej dla strony biernej (ryzyko zakażenia: 1 na 154 kontakty bez wytrysku, 1 na 70 16 MON robione2.indd 16 2010-11-30 13:37:55 kontaktów, jeśli dochodzi do wytrysku), ale niebezpieczne są też dla strony czynnej (w wydzielinach odbytu osoby zakażonej też znajduje się HIV), ryzyko zakażenia dla obrzezanego mężczyzny wynosi 1 na 909 kontaktów, dla nieobrzezanego: 1 na 161 kontaktów1 – ale to są wartości średnie, zdarza się niekiedy tak, że do zakażenia dochodzi w następstwie jednego kontaktu seksualnego z zakażonym HIV partnerem, • kontakty waginalne są bardziej ryzykowne dla kobiet, niż dla mężczyzn, jak wspomniano wcześniej; dla kobiety uprawiającej seks z zakażonym HIV mężczyzną ryzyko wynosi 1 na 1250 kontaktów, dla mężczyzny uprawiającego seks z zakażoną HIV 1 na 2500 kontaktów2 – to także są wartości średnie, w realnym świecie zdarzają się zakażenia w następstwie jednego kontaktu seksualnego z zakażonym HIV partnerem, • seks oralny w początkach epidemii HIV/AIDS uważany był za bezpieczny rodzaj aktywności seksualnej, ale obecnie wiadomo już, że błona śluzowa jamy ustnej też jest wrażliwa na zakażenie w związku z tym nie powinno się dopuszczać do jej kontaktu z krwią i/lub spermą. 4. zwiększają ryzyko nabycia zakażenia HIV w kontaktach seksualnych inne choroby przenoszone drogą płciową, zarówno u mężczyzn, jak i kobiet, 5. liczba kontaktów seksualnych wpływa na ryzyko zakażenia: im więcej partnerów seksualnych, tym większe ryzyko napotkania zakażonej/zakażonego HIV partnerki/partnera; ale czasem jeden kontakt seksualny bez zabezpieczenia może doprowadzić do zakażenia. 17 MON robione2.indd 17 2010-11-30 13:37:55 W Polsce wprawdzie wolno, ale systematycznie rośnie liczba osób zakażonych HIV w następstwie kontaktów heteroseksualnych. O ile mężczyźni uprawiający seks z mężczyznami i osoby przyjmujące narkotyki w iniekcjach zdają sobie sprawę z dokonywanego ryzyka, o tyle osoby heteroseksualne często nie mają poczucia ryzyka, nawet utrzymując kontakty seksualne z wieloma partnerkami/partnerami, bez używania prezerwatywy. Dlatego rzadko wykonują testy diagnostyczne i dlatego też zakażenie HIV najpóźniej rozpoznawane jest u osób heteroseksualnych. Przenoszenie zakażenia z matki na dziecko Jak już wspominano, zakażenie HIV znacznie łatwiej przenosi się z mężczyzny na kobietę. W Polsce są kobiety, które zostały zakażone przez swojego pierwszego i jedynego partnera seksualnego, często nieświadomego swojego zakażenia. Niemal od początku epidemii wiadomo, że HIV przenosi się z zakażonej nim matki na jej dziecko. Najczęściej dochodzi do tego w okolicach lub w czasie porodu, rzadziej w czasie ciąży, jeszcze rzadziej w następstwie karmienia piersią. Gdyby wszystkie dzieci przychodziły na świat po starannym zaplanowaniu tego przez przyszłych rodziców wówczas byłoby możliwe, żeby wcześniej oboje zrobili sobie test na HIV, dla bezpieczeństwa własnego i dziecka. W realnym świecie często tak nie jest. Dlatego byłoby najlepiej, by kobiety wśród innych badań wykonywanych na początku ciąży, zlecanych przez ginekologa, robiły także test na HIV. Ale jeśli lekarz nie zaleci wykonania testu można go zrobić w Punkcie Konsultacyjno – Diagnostycznym (→ gdzie najlepiej robić sobie testy na HIV?). 18 MON robione2.indd 18 2010-11-30 13:37:55 Plakat z kampanii profilaktycznej Krajowego Centrum ds. AIDS, prowadzonej od 2007 r. (z archiwum Krajowego Centrum ds. AIDS). 19 MON robione2.indd 19 2010-11-30 13:37:55 20 MON robione2.indd 20 2010-11-30 13:37:55 3. Kiedy nie ma ryzyka zakażenia się HIV? Nie można zakazić się HIV w inny sposób, niż opisanymi wyżej trzema drogami. Nie są zakaźne: • łzy, • pot, • ślina, • mocz, • kał – chyba, że zawierają widoczną gołym okiem domieszkę krwi, ale wówczas to krew jest zakaźna. Nie ma ryzyka zakażenia podczas mieszkania pod jednym dachem z osobą zakażoną HIV poprzez używanie wspólnych sztućców, szklanek, talerzy, korzystanie ze wspólnej łazienki czy toalety, pływając w tym samym basenie. Nie można się zakazić w kinie, w teatrze. 21 MON robione2.indd 21 2010-11-30 13:37:55 Dlatego ludzie żyjący z HIV powinni móc normalnie żyć, pracować, uczestniczyć w życiu społecznym, rodzinnym. Komary nie przenoszą HIV! 22 MON robione2.indd 22 2010-11-30 13:37:55 4. Jak można zmniejszyć ryzyko zakażenia HIV? Możliwości zmniejszenia ryzyka zakażenia poprzez krew Od wprowadzenia do powszechnego stosowania testów pozwalających na rozpoznanie zakażenia HIV, a później wprowadzenia testów poszukujących materiału genetycznego HIV w każdej oddanej porcji krwi transfuzje krwi w krajach rozwiniętych stały się bezpieczniejsze, niż w erze przed-AIDS. W Polsce od wielu lat nie stwierdzono zakażeń HIV w następstwie przetoczenia krwi lub produktów krwiopochodnych. Ale w krajach rozwijających się ciągle do takich zakażeń dochodzi. 23 MON robione2.indd 23 2010-11-30 13:37:55 Nie należy nigdy używać igieł i strzykawek, które wcześniej używane były przez kogoś innego. Gdyby jednak zaistniała potrzeba wstrzyknięcia czegoś poza placówką medyczną wówczas należy użyć sterylnego sprzętu do iniekcji. W Polsce można kupić potrzebnej grubości igły i odpowiedniej wielkości strzykawki w aptekach, bez recepty lekarskiej. Ale w wielu krajach świata takiej możliwości nie ma. W placówkach opieki medycznej krajów rozwijających się może dochodzić do przenoszenia zakażeń przez wielokrotnie używany sprzęt do iniekcji. Ale niebezpiecznym jest zabieranie w podróże do krajów biednych igieł i strzykawek, tak na wszelki wypadek. W wielu krajach prowadzących tak zwaną „wojnę z narkotykami” posiadanie takiego sprzętu, bez uzasadnienia zaświadczeniem lekarskim w zrozumiałym dla policji danego kraju języku, może zostać uznane za dowód przyjmowania nielegalnych narkotyków, co w kilku krajach świata karane jest nawet śmiercią. Możliwości zmniejszenia ryzyka zakażenia poprzez seks W erze AIDS nie ma już bezpiecznego seksu, jest tylko bezpieczniejszy. Wyjątkiem jest sytuacja, w której spotykają się dwie osoby będące dla siebie pierwszymi partnerami seksualnymi, a potem są sobie wzajemnie wierne. Tyle tylko, że taki scenariusz zdarza się w realnym świecie rzadko. Nie pociągają za sobą ryzyka zakażenia sytuacje, które nie prowadzą do kontaktu z wydzielinami narządów płciowych. Całowanie się (ale nie brutalne, bez używania zębów), przytulanie, głaskanie są zupełnie bezpieczne. 24 MON robione2.indd 24 2010-11-30 13:37:55 Ale wszelkie kontakty z penetracją stwarzają ryzyko przeniesienia zakażenia HIV, a także i innymi drobnoustrojami przenoszonymi drogą płciową. Niemal od początku epidemii HIV/AIDS uważano, że osoby zakażone HIV odpowiedzialne są za to, by nie przekazywać swojego zakażenia dalej. Uważano, że osoby świadome swojego zakażenia mają obowiązek mówienia o tym swoim partnerkom/ partnerom seksualnym. W wielu krajach do kodeksów karnych wprowadzono paragrafy, w których grozi kara pozbawienia wolności za „narażanie na zakażenie HIV”. W polskim kodeksie karnym jest również taki paragraf. Ale wbrew najbardziej szczytnym zamierzeniom ustawodawców takie przepisy nie sprawiają, że ludzie niezakażeni mogą czuć się bezpiecznie. Bo na przykład osoby sprzedające usługi seksualne w konsekwencji istnienia takich przepisów wcale nie będą wykonywały testów na HIV, jeśli jeszcze w dodatku będzie to dla nich jedyny sposób zarabiania pieniędzy. Wiele z nich może myśleć: jeśli nie zrobię testu i nie dowiem się o ewentualnym zakażeniu, wówczas nikt nie będzie mi mógł zarzucić świadomego narażania na zakażenie. Więcej jest osób nieświadomych swojego zakażenia, niż tych, które o nim wiedzą. A ktoś nieświadomy zakażenia nie może uprzedzić o tym partnerki/partnera seksualnego. Z kolei ludzie, u których rozpoznano zakażenie nie nabywają automatycznie umiejętności dyskutowania z partnerką/partnerem na temat przestrzegania zasad bezpieczniejszego seksu. Zwłaszcza, że przed zakażeniem często tej umiejętności nie mieli, czego efektem jest właśnie zakażenie. Nie nabywają też umiejętności ujawniania swojego zakażenia, bo w dodatku jeszcze boją się odrzucenia, napiętnowania, dyskryminacji, czasem nawet przemocy i bardzo obawiają się utraty prywatności. 25 MON robione2.indd 25 2010-11-30 13:37:55 W dobie HIV/AIDS każdy powinien dbać o swoje bezpieczeństwo w kontaktach seksualnych. Jedynym środkiem, dla którego udowodniono skuteczność w zapobieganiu przenoszenia zakażenia HIV są PREZERWATYWY. Wbrew temu, co często mówi się o nich, nie mają małych otworków („mikroporów”), przez które mogą przenikać nie tylko wirusy, ale także bakterie i plemniki. Nieskuteczność prezerwatyw zwykle nie wynika z wadliwości lateksu, z którego są zrobione, ale z braku umiejętności posługiwania się nimi przez ich użytkowników. W wielu badaniach wykazano, że właściwie użyta prezerwatywa dobrej jakości (wyprodukowana przez renomowaną firmę mającą rygorystyczne procedury kontroli jakości), właściwie założona, jeżeli jest od początku do końca kontaktu seksualnego tam, gdzie być powinna, zmniejsza ryzyko przeniesienia HIV, ale też wielu innych chorób przenoszonych drogą płciową niemal do 0%. Skuteczność prezerwatyw w zapobieganiu przenoszenia zakażenia HIV potwierdzają żyjące w Polsce tak zwane „pary mieszane”, w których jedno z partnerów zakażone jest HIV, a drugie nie. Te pary utrzymują kontakty seksualne, ale używają konsekwentnie i stale prezerwatyw, z obawy o możliwość przeniesienia zakażenia na niezakażoną partnerkę lub niezakażonego partnera. (Z rozmów z kobietami z takich par wiadomo, że zakażeni mężczyźni niezwykle dbają o zdrowie swoich niezakażonych formalnych lub nieformalnych partnerek. Ale kobiety żyjące z HIV często się skarżą, że ich mężowie niechętnie używają prezerwatyw, twierdząc, że ryzyko zakażenia się mężczyzny od kobiety jest tak małe, że nie ma się czego obawiać. Dla tych kobiet jest to dużym problemem, bo one bardzo by nie chciały przekazać 26 MON robione2.indd 26 2010-11-30 13:37:55 swojego wirusa swoim partnerom, często ojcom ich niezakażonych HIV dzieci. Nie tylko w Polsce dzieje się tak, że mężczyźni świadomi zakażenia swoich partnerek nie chcą używać prezerwatyw w kontaktach seksualnych). Prezerwatywy bywają nieskuteczne, bo czasem pękają i/lub spadają. Ale częściej pękają prezerwatywy niewłaściwie przechowywane, nieumiejętnie założone (dobrze jest obejrzeć wcześniej instrukcję obsługi), przeterminowane (prezerwatywy też mają datę przydatności do użycia). Używając prezerwatywy nie można stosować lubrykantów (nawilżaczy) z olejków, masła, itp. Tłuszcze niszczą integralność lateksu. W aptekach, drogeriach są do kupienia lubrykanty, które lateksu nie niszczą. Przed otwarciem opakowania należy sprawdzić, czy nie zostało uszkodzone, a także skontrolować datę przydatności do użycia. Nie jest wskazane otwieranie opakowania ostrymi narzędziami, bo wówczas łatwo prezerwatywę uszkodzić. Konieczne jest pozostawienie pustego miejsca na końcu – w przeciwnym razie prezerwatywa na pewno pęknie. Przed założeniem należy sprawdzić, w którą stronę prezerwatywa się rozwija, żeby nie przekładać jej na drugą stronę już po kontakcie z członkiem, a następnie rozwinąć do końca. Po zakończeniu kontaktu seksualnego prezerwatywę należy zdjąć, zawinąć w papier i wyrzucić do kosza. Nie wskazane jest wyrzucanie jej do toalety. No i oczywiście prezerwatywę można użyć tylko raz. W kampaniach profilaktycznych prowadzonych przez Krajowe Centrum ds. AIDS rozdawane są też prezerwatywy, do których dołączana jest rysunkowa „instrukcja obsługi” (z archiwum Krajowego Centrum ds. AIDS). 27 MON robione2.indd 27 2010-11-30 13:37:55 W wielu krajach dostępne są także prezerwatywy dla kobiet. Zaczęto je produkować po to, żeby dać kobietom dosłownie do ręki możliwość decydowania o zabezpieczaniu się. Te prezerwatywy są z poliuretanu, mają zupełnie inny kształt, bo inna jest budowa narządów płciowych kobiet, inna – mężczyzn. Są mocno nawilżane. Chronią tak samo przed zakażeniem HIV, zmniejszają ryzyko zajścia w nieplanowaną ciążę. Ale w Polsce nie można ich kupić. Możliwości zmniejszenia ryzyka przeniesienia zakażenia z matki na dziecko W 1994 r. w badaniach klinicznych w USA wykazano, że podawanie przynajmniej jednego leku – AZT, Retrovir™ - zmniejsza znacznie ryzyko zakażenia dziecka. Niewiele później potwierdzono, że to ryzyko zmniejsza także planowane cesarskie cięcie, wykonane przed rozpoczęciem akcji porodowej. Obecnie wiadomo, że przyjmowanie przez kobietę w ciąży skojarzonej terapii antyretrowirusowej zmniejsza to ryzyko niemal do 0%. W Polsce od wielu lat kobiety świadome swojego zakażenia HIV rodzą zdrowe dzieci, pozostając w czasie ciąży pod opieką ginekologa i specjalisty leczącego osoby żyjące z HIV. Ale ciągle przychodzą na świat dzieci zakażone HIV. Rodzą je kobiety nieświadome zakażenia. W 2009 r. przyszło na świat jedenaścioro zakażonych dzieci, a większość ich mam dowiedziała się o swoim 28 MON robione2.indd 28 2010-11-30 13:37:55 zakażeniu dopiero wtedy, kiedy u ich dziecka rozpoznano AIDS. Jedno proste badanie krwi mogłoby temu zapobiec. Wystarczyłoby, żeby kobiety były świadome swego narażenia, wynikającego tylko z tego, że są kobietami, żeby lekarze proponowali zrobienie takiego badania… Plakat kontynuowanej w latach 2009 – 2010 kampanii profilaktycznej, której twarzą została znana siatkarka, Małgorzata Glinka (z archiwum Krajowego Centrum ds. AIDS). Jak już wspominano, jeśli badania nie zleci lekarz rodzinny lub ginekolog prowadzący ciążę, warto udać się do jednego z punktów konsultacyjno-diagnostycznych, w których możliwe jest wykonywanie 29 MON robione2.indd 29 2010-11-30 13:37:55 testów na HIV bez żadnego skierowania, bezpłatnie i anonimowo, co sprawia, że to badanie wykonywane jest tylko dla siebie. Niezależnie od wszystkiego warto sprawdzić, by potem nie żałować. 30 MON robione2.indd 30 2010-11-30 13:37:55 5. Co można zrobić po kontakcie z HIV by zmniejszyć ryzyko zakażenia. Profilaktyka poekspozycyjna. Termin „profilaktyka poekspozycyjna” używany jest na określenie przyjmowania leków antyretrowirusowych, przez miesiąc, po narażeniu (ekspozycji) na zakażenie HIV, w celu zmniejszenia ryzyka zakażenia. W początkach epidemii HIV/AIDS pracownicy medyczni bali się, że będą zakażać się od swoich pacjentów. Zanim okazało się, że wcale nie jest to takie łatwe (pracownikom medycznym łatwiej nabyć zakażenie w życiu prywatnym, niż podczas wykonywania obowiązków zawodowych) sprawdzano możliwości zmniejszenia ryzyka poprzez podawanie leków antyretrowirusowych po narażeniu zawodowym. W pracy w opiece medycznej najbardziej ryzykowne sytuacje to zakłucie się, skaleczenie ostrym narzędziem zanieczyszczonym krwią zawierającą HIV. Ale nawet w takich sytuacjach ryzyko zakażenia 31 MON robione2.indd 31 2010-11-30 13:37:55 wynosi 0,3%. Kontakt błon śluzowych z HIV powoduje ryzyko zakażenia wynoszące 0,09%. W sytuacji tak zwanej ekspozycji zawodowej w opiece medycznej podawanie tylko jednego leku antyretrowirusowego (AZT, Retrovir™) zmniejsza ryzyko zakażenia o ponad 80%. Obecnie zaleca się podawanie profilaktyczne 2 lub 3 leków, które powinny być przyjmowane zgodnie z zaleceniami (we właściwych dawkach, przestrzegając odstępów czasowych między przyjmowaniem kolejnych dawek) przez 28 dni, czyli przez miesiąc. W Polsce w sytuacjach, kiedy do narażenia na zakażenie HIV dochodzi w ramach wykonywania obowiązków zawodowych, nie tylko w placówkach opieki medycznej, profilaktyka poekspozycyjna – czyli leki antyretrowirusowe – finansowana jest przez pracodawcę. Dopiero pod koniec lat 90. zaczęto rozważać, czy nie byłoby etycznym stosowanie profilaktyki poekspozycyjnej w przypadku narażenia na zakażenie w następstwie kontaktów seksualnych czy po przyjęciu narkotyku strzykawką używaną wcześniej przez kogoś innego i uznano, że jest to uzasadnione w przypadkach, kiedy takie zachowania zdarzają się jednorazowo lub sporadycznie. Po latach okazało się, że dostępność profilaktyki po ekspozycjach na HIV mających miejsce poza pracą zawodową nie zwiększa częstości podejmowania ryzykownych zachowań. Jeśli dojdzie do narażenia na zakażenie w następstwie kontaktu seksualnego z osobą zakażoną HIV (bo na przykład dojdzie do pęknięcia prezerwatywy) wówczas najlepiej zgłosić się do lekarza leczącego osoby żyjące z HIV w jednym z Ośrodków Referencyjnych. Lekarz nie tylko pomoże ocenić rzeczywiste ryzyko, ale będzie też mógł wydać (lub wypisać) potrzebne leki (J lista Ośrodków Referencyjnych). Jednak leki antyretrowirusowe, nawet przyjmowane tylko przez tak krótki czas (ludzie żyjący z HIV muszą przyjmować je do końca 32 MON robione2.indd 32 2010-11-30 13:37:55 życia) powodują objawy niepożądane (objawy uboczne). Najczęściej są to dolegliwości z przewodu pokarmowego: bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka. Jednak nie jest wskazane przerywanie leczenia z tego powodu. Jeśli dolegliwości są tak bardzo nasilone, że uniemożliwiają normalne funkcjonowanie lub budzą obawy, wówczas wskazanym byłoby skontaktowanie się z lekarzem mającym doświadczenie w terapii antyretrowirusowej i ewentualna zmiana jednego lub kilku leków. Przed rozpoczęciem przyjmowania leków antyretrowirusowych w ramach profilaktyki poekspozycyjnej dobrze byłoby skonsultować się z lekarzem mającym doświadczenie w terapii antyretrowirusowej. Ważne jest to dlatego, że możliwe jest dopasowanie leków antyretrowirusowych do konkretnej osoby, a dokładniej – do stanu zdrowia tej osoby. Ważne jest to także dlatego, że leki antyretrowirusowe mogą wchodzić w interakcje z lekami przyjmowanymi przez osobę narażoną na zakażenie z powodu innych schorzeń, także z lekami kupowanymi bez recepty. Interakcje powodują, że dodatkowo przyjmowane leki mogą zwiększać stężenie leków antyretrowirusowych w organizmie, co zwiększa ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Niektóre leki mogą z kolei zmniejszać stężenie leków antyretrowirusowych, co sprawia, że leki te przestają działać. Leki stosowane w profilaktyce poekspozycyjnej są lekami, które przyjmują ludzie żyjący z HIV. Ale nie wszystkie leki mogą być stosowane w profilaktyce. Jeśli profilaktyka po ekspozycji na HIV zostanie zastosowana (czyli zostanie potwierdzone, że ryzyko zakażenia istnieje) wówczas przez pierwsze 3 miesiące po zaistnieniu ryzykownej sytuacji wskazane jest, by osoba narażona na zakażenie traktowała się jako potencjalnie zakaźna. Przez te 3 miesiące (do uzyskania ujemnego wyniku testu na HIV) nie powinna być krwiodawcą, nie powinna oddawać narządów 33 MON robione2.indd 33 2010-11-30 13:37:55 do przeszczepów, a w życiu intymnym zachować abstynencję lub używać konsekwentnie, we właściwy sposób prezerwatyw. Testy na HIV należy wykonać po 6 tygodniach, 3 i 6 miesiącach od sytuacji, w której doszło do narażenia na zakażenie, niezależnie od tego czy kontakt z HIV miał miejsce w życiu zawodowym czy prywatnym. Profilaktyka poekzpozycyjna nie chroni w 100% przed zakażeniem. Znacznie bezpieczniejsze jest niedopuszczanie do zaistnienia takiego ryzyka. 34 MON robione2.indd 34 2010-11-30 13:37:55 6. Jak rozpoznaje się zakażenie HIV? Jak już wspominano w rozpoznawaniu zakażenia HIV poszukuje się obecności przeciwciał skierowanych przeciwko wirusowi (przeciwciał anty-HIV), nie samego wirusa. Przeciwciała są cząsteczkami białek produkowanych przez układ immunologiczny każdego człowieka w odpowiedzi na zakażenie jakimś czynnikiem chorobotwórczym. Organizmy różnych osób z różną szybkością reagują tworzeniem się przeciwciał w odpowiedzi na zakażenia. W przypadku HIV u zdecydowanej większości ludzi w ciągu 3 miesięcy od możliwego momentu zakażenia powstaje taka ilość przeciwciał anty-HIV, że test diagnostyczny jest w stanie je zauważyć. Te 3 miesiące konieczne do odczekania nazywane są okienkiem serologicznym. Dopiero dodatni wynik testu Western blot upoważnia do wysnucia wniosku, że człowiek, którego krew badano, jest zakażony HIV. 35 MON robione2.indd 35 2010-11-30 13:37:55 W różnych laboratoriach używane są różne testy diagnostyczne (różnych producentów, różnej jakości). Testy III generacji poszukują tylko przeciwciał anty-HIV. Testy IV generacji poszukują jednego z fragmentów wirusa HIV (antygenu p24), który pojawia się we krwi osoby zakażonej nieco wcześniej, niż przeciwciała. Ale także w przypadku tego testu lepiej odczekać 3 miesiące od prawdopodobnego momentu zakażenia do zrobienia testu. Wynik ujemny badania*1oznacza, że nie znaleziono we krwi przeciwciał przeciwko wirusowi, a więc do zakażenia nie doszło. Jest to stwierdzenie prawdziwe pod warunkiem, że przez 3 miesiące poprzedzające badanie nie było sytuacji mogących doprowadzić do zakażenia. Wynik dodatni testu oznacza, że w badaniu znaleziono coś, co może być przeciwciałami anty-HIV. Tyle tylko, że testy nie mogą być tak samo dokładne (czułe i swoiste) zarówno w stronę wyników dodatnich, jak i ujemnych. Częściej uzyskiwane są wyniki ujemne, więc to one muszą być niemal 100% dokładne. Natomiast wyniki dodatnie są czasem dodatnie fałszywie, z różnych powodów. Dlatego wynik testu przesiewowego nie jest informacją ostateczną. Jest bardzo wiele powodów, dla których wynik takiego testu może okazać się fałszywie dodatni. W populacjach o małej częstości zakażeń HIV częściej zdarzają się takie nieprawdziwe wyniki. Dodatni wynik testu przesiewowego wymaga zawsze potwierdzenia testem bardziej czułym i swoistym. Dla HIV takim testem jest Western blot. W tym teście poszukuje się też przeciwciał przeciwko wirusowi HIV, ale przeciwciał kierowanych przeciwko poszczególnym składnikom wirusa (przeciwko jego glikoproteinowej otoczce, rdzeniowi i jego innym częściom). * Badania oparte są na metodzie enzymatyczno-immunologicznej (EIA, ELISA). Takie testy określa się mianem testów przesiewowych. 36 MON robione2.indd 36 2010-11-30 13:37:55 Możliwe jest także poszukiwanie materiału genetycznego HIV, to znaczy kwasu rybonukleinowego (RNA) wirusa, ale w badaniach diagnostycznych nie zaleca się wykonywania takich oznaczeń. Ilość RNA HIV (podawana w ilościach kopii RNA HIV na mililitr krwi) oznaczana jest u osób z rozpoznanym zakażeniem HIV do określania wskazań do rozpoczęcia leczenia antyretrowirusowego, a po jego rozpoczęciu – do monitorowania skuteczności leczenia. Inaczej wygląda rozpoznawanie zakażenia HIV u dzieci. Noworodek przychodzi na świat z wszystkimi przeciwciałami, które ma jego mama. Jeśli mama zakażona jest HIV, wówczas jej dziecko będzie miało we krwi przeciwciała anty-HIV. Matczyne przeciwciała powoli eliminowane są z organizmu dziecka. Ale przeciwciała anty-HIV bardzo wolno. Mogą się utrzymywać we krwi dziecka przez 18 miesięcy. Tak więc stwierdzenie obecności tych przeciwciał u dziecka mającego mniej niż 1,5 roku nie dowodzi, ani nie wyklucza, jego zakażenia HIV. Możliwe jest wcześniejsze potwierdzenie lub wykluczenie zakażenia HIV u dziecka. Wymaga to badań bardziej specjalistycznych, w których poszukuje się materiału genetycznego HIV (RNA i/lub DNA). Takie badania wykonywane są w Wojewódzkim Szpitalu Zakaźnym w Warszawie. Ale ich wyniki też nie są do uzyskania dzień po przyjściu dziecka na świat. Uzyskuje się je w ciągu 1 – 3 miesięcy. A ponieważ większość dzieci matek zakażonych HIV rodzi się bez HIV, dlatego nie należy dopuszczać do najmniejszego nawet ryzyka przeniesienia zakażenia, jakim może być karmienie dziecka piersią. Stąd tak ważne jest karmienie dziecka matki zakażonej HIV pokarmem sztucznym. 37 MON robione2.indd 37 2010-11-30 13:37:55 Gdzie najlepiej robić sobie testy na HIV? Jeśli istnieje choć cień ryzyka, że mogło dojść do zakażenia, wówczas warto to sprawdzić. Nie jest potrzebne skierowanie od lekarza na takie badanie. Można je zrobić za mniejsze lub nieco większe pieniądze w niemal każdym laboratorium. Ale w laboratoriach, w których za badania się płaci, nie można na ogół uzyskać żadnych informacji o HIV, zdarza się też tak, że wydawany jest dodatni wynik testu przesiewowego, bez żadnych informacji. Ani o tym, że nie jest to wynik ostateczny, ani o tym, co dalej z tym robić. Najlepiej i najbezpieczniej zrobić test w jednym z punktów konsultacyjno-diagnostycznych (PKD), nadzorowanych przez Krajowe Centrum ds. AIDS. Wprawdzie nie ma ich jeszcze zbyt wielu, ale warto pojechać na wykonanie badania do takiego Punktu. Przede wszystkim dlatego, że w PKD badanie robione jest anonimowo (poza tym bezpłatnie i bez skierowania od lekarza). Ta anonimowość badania jest gwarancją, że tylko sama/sam zainteresowana/zainteresowany badaniem będzie wiedzieć, że takie badanie było robione, a także znać jego wynik. Wyniki badań wykonywanych w PKD nie są przekazywane listownie, ani przez telefon. Dlatego konieczne jest zgłoszenie się do PKD dwa razy – raz w celu porozmawiania o celowości badania, ustalenia, że od momentu narażenia się na ryzyko zakażenia minęły przynajmniej 3 miesiące (to tak zwana rozmowa przed testem, w której można dowiedzieć się wiele o ryzyku zakażenia HIV i sposobach zmniejszania tego ryzyka). Drugi raz trzeba się zgłosić w celu odebrania wyniku. Jest to też okazja do wyjaśnienia ewentualnych wątpliwości, zadania pytań pracującemu w PKD doradcy, który jest zwykle lekarzem lub psychologiem i przeszedł szkolenie dotyczące testowania w Krajowym Centrum ds. AIDS. Lista punktów zamieszczona jest na końcu broszurki, ale przed udaniem się na badanie warto sprawdzić dokładniej na stronie Krajowego Centrum ds. AIDS (www.aids.gov.pl). 38 MON robione2.indd 38 2010-11-30 13:37:55 W punktach konsultacyjno-diagnostycznych do wykonywania testów używane są odczynniki renomowanych firm, nigdy nie są wydawane dodatnie wyniki testów przesiewowych, a tylko potwierdzone testem Western blot. Hasło powtarzane w wielu kampaniach profilaktycznych (z archiwum Krajowego Centrum ds. AIDS). 39 MON robione2.indd 39 2010-11-30 13:37:55 40 MON robione2.indd 40 2010-11-30 13:37:55 7. Jak wygląda opieka medyczna nad osobami żyjącymi z HIV? Niemal od początku epidemii HIV/AIDS opieką medyczną nad osobami zakażonymi HIV zajęli się lekarze specjalizujący się w terapii chorób zakaźnych. Na przełomie lat 80/90. zaczęły powstawać Ośrodki Referencyjne zajmujące się terapią HIV/AIDS. Obecnie znajdują się w miastach, w których są uczelnie medyczne, w klinikach chorób zakaźnych. Od lat wyjątkiem na tej mapie ośrodków leczących jest Lublin, w którym prowadzi się tylko profilaktykę poekspozycyjną. Niedawno do listy oddziałów leczących dołączył szpital zakaźny w Zielonej Górze (→ lista ośrodków zajmujących się terapią HIV/ AIDS). To, że terapią osób zakażonych HIV i chorych na AIDS zajmują się tylko ośrodki specjalistyczne ma wady, ale także zalety. Wadą jest to, że osoby mieszkające dalej od takiego ośrodka mogą mieć czasem problem z dojazdem na wizyty u swojego lekarza. 41 MON robione2.indd 41 2010-11-30 13:37:55 Ale ogromną zaletą jest to, że pracujący w ośrodkach lekarze są specjalistami w dziedzinie leczenia zakażenia HIV, a także leczenia chorób towarzyszących zakażeniu HIV. Wiedza dotycząca terapii HIV/AIDS rośnie i zmienia się bardzo szybko, wymagając od lekarzy zajmujących się osobami żyjącymi z HIV ciągłego śledzenia literatury medycznej, wyjazdów na krajowe i międzynarodowe konferencje, by uaktualniać swoją wiedzę. Dzięki temu polscy pacjenci leczeni są zgodnie ze standardami obowiązującymi w krajach Europy Zachodniej. Do Ośrodków zajmujących się leczeniem osób żyjących z HIV trafić mogą wyłącznie osoby świadome swojego zakażenia. Skojarzona terapia antyretrowirusowa (określana często, także w Polsce, skrótem HAART, od ang. highly active antiretroviral therapy), jeśli zostanie rozpoczęta, musi być kontynuowana do końca życia, gdyż dostępne obecnie leki nie są w stanie usunąć wirusa z organizmu, a tylko zwalniają jego namnażanie się. Przerwy w leczeniu powodują, że wirus hamowany przez leki zaczyna szybko się mnożyć, zwiększa się jego ilość w organizmie, co sprawia, że obniża się liczba komórek CD4 (jednego z rodzajów krwinek białych – limfocytów, odgrywających istotną rolę w obronie organizmu przed zakażeniami, a które niszczy wirus) i pacjent przerywający leczenie zaczyna chorować. Terapia antyretrowirusowa, zmniejszając ilość wirusa w organizmie, sprawia, iż człowiek zakażony HIV jest mniej zakaźny. Leki antyretrowirusowe, jak wszystkie leki, oprócz tego, że pomagają kontrolować namnażanie się wirusa HIV, powodują różne działania uboczne. Coraz więcej wiadomo o tych lekach, wiadomo, jak zmniejszać dokuczliwość tych działań niepożądanych, zapobiegać im. Ale sama świadomość konieczności przyjmowania leków do końca życia jest także dokuczliwa. 42 MON robione2.indd 42 2010-11-30 13:37:55 Kilka lat temu w Szwajcarii pokazywano plakat, na którym widniało pudełko na leki, na 7 dni, do przyjmowania trzy razy dziennie. Pod spodem widniało zdjęcie prezerwatywy. Podpis pod tymi obrazkami brzmiał: leki mają działania uboczne, prezerwatywy nie! Do ośrodków, w których leczeni są żyjący z HIV trafiają wyłącznie osoby, którym rozpoznano zakażenie HIV. Bo albo same zgłosiły się na badania, albo zlecił je lekarz. Ale spośród 37 osób, u których w pierwszych 3 miesiącach 2010 r. rozpoznano AIDS tylko u 6 podjęto wcześniej próby leczenia, a 31 (70,3%) nie było wcześniej leczonych. U tych osób zakażenie HIV rozpoznano równocześnie z AIDS. A przecież wcześniejsze rozpoznanie mogłoby zapobiec postępowi zakażenia HIV do AIDS, mogłoby zapobiec ciężkim chorobom. 43 MON robione2.indd 43 2010-11-30 13:37:55 44 MON robione2.indd 44 2010-11-30 13:37:55 8. Jak obecnie wygląda życie z HIV? Epidemia HIV/AIDS w Polsce, na szczęście, nie osiągnęła takich rozmiarów jak w USA, niektórych krajach Europy Zachodniej, o Rosji i Ukrainie nie wspominając. Do końca czerwca 2010 r. do Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny zgłoszono 12 985 przypadki zakażeń HIV. Jednak także w Polsce ludzie żyjący z HIV często spotykają się z dyskryminacją, stygmatyzacją, odrzuceniem, niekiedy także ze strony pracowników medycznych. Wynika to w dużej mierze z braku podstawowych informacji o HIV/ AIDS. To niewiedza budzi strach i czasem agresję. W początkach epidemii HIV/AIDS wiele krajów próbowało się „bronić” przed rozprzestrzenianiem się zakażeń poprzez zakazywanie przekraczania swoich granic. Dopiero w 2010 r. taki zakaz cofnięto w USA i w Chinach. Ale w dalszym ciągu na przykład osoby starające się o wizę do Rosji, które mają w tym kraju wykonywać pracę zawodową, muszą przedstawić ujemny wynik testu na HIV. Tak na marginesie – wprowadzenie tego zarządzenia kilka lat temu uratowało życie 45 MON robione2.indd 45 2010-11-30 13:37:55 przynajmniej kilku ludziom podróżującym służbowo do Rosji, którzy wcześniej nie wiedzieli o swoim zakażeniu. Wprowadzenie skojarzonej terapii antyretrowirusowej sprawiło, że zakażenie HIV przestało być wyrokiem śmierci, a stało się zakażeniem przewlekłym. Przyjmowanie leków antyretrowirusowych pozwala na zachowanie sprawności układu immunologicznego dzięki czemu ludzie żyjący z HIV nie chorują na choroby związane z infekcją HIV. Długość życia osób żyjących z HIV jest porównywalna z długością życia chorych na cukrzycę. Dzięki lekom poprawiła się też jakość ich życia, bo nie chorują na infekcje i nowotwory towarzyszące zakażeniu HIV, nie muszą leżeć w szpitalach. Mogą prowadzić normalne życie. Dla jakości życia osoby żyjącej z HIV ważne jest, by informacja o zakażeniu nie była powszechnie znana. Jedyną osobą, której człowiek żyjący z HIV musi powiedzieć o swoim zakażeniu jest partnerka/ partner seksualny. W polskim kodeksie karnym umieszczono nawet paragraf mówiący „kto świadomie naraża na zakażenie drugą osobę podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”. Paragraf ten został wpisany w intencji chronienia osób niezakażonych. Większość ludzi żyjących z HIV informuje o swoim zakażeniu partnerów seksualnych, choć taka rozmowa nie jest łatwa dla obu stron. W Polsce, jak już wspomniano, jest wiele par, formalnych bądź nieformalnych, w których jedno z partnerów jest zakażone HIV, a drugie nie. Tak więc fakt zakażenia nie odbiera możliwości znalezienia partnera/partnerki na dalsze życie. HIV nie odbiera też możliwości posiadania dzieci przez takie pary. Jeśli kobieta jest świadoma swojego zakażenia wówczas pozostając w czasie ciąży pod opieką specjalisty zajmującego się terapią HIV i ginekologa-położnika ma niemal 100% szansę urodzenia zdrowego dziecka. W parze, w której zakażony jest mężczyzna również możliwe jest posiadanie wspólnego dziecka z niezakażoną partnerką. Wymaga 46 MON robione2.indd 46 2010-11-30 13:37:55 to jednak oddzielenia plemników od innych komórek i płynu nasiennego i podania kobiecie. Nie dojdzie wówczas do jej zakażenia, a co za tym idzie – nie dojdzie do zakażenia dziecka. W Polsce dzięki tej metodzie przyszło już na świat kilkanaścioro zdrowych dzieci, mających niezakażone HIV mamy. Ludzie zakażeni HIV żyją długo, dlatego muszą mieć z czego żyć. Nie ma żadnych zawodów, w których praca byłaby przeciwwskazana dla osoby żyjącej z HIV. W większości krajów świata obowiązują fundamentalne zasady niedyskryminowania ludzi w miejscu pracy, nie ma też obowiązku informowania pracodawcy o własnym statusie serologicznym, czyli o zakażeniu lub braku zakażenia. Od wielu lat prowadzono dyskusje, czy zakażony HIV chirurg może dalej wykonywać swój zawód. W ubiegłym roku Ministerstwo Zdrowia jednego z krajów nakazało przywrócenie do pracy zakażonego HIV kardiochirurga. Uzasadniono to tym, że już świadomy swojego zakażenia lekarz, przyjmujący leki antyretrowirusowe, które obniżyły jego poziom wiremii poniżej granicy wykrywalności stosowanych metod, nie jest niebezpieczny dla operowanych przez siebie pacjentów, przeciwnie – pacjenci mogą wiele zyskać dzięki umiejętnościom specjalisty. Wcześniej sprawdzono, czy w latach, w których nie wiedział o swoim zakażeniu, nie zakaził któregoś z operowanych przez siebie pacjentów. Wśród przebadanych w kierunku obecności przeciwciał anty-HIV dawnych pacjentów kardiochirurga nie stwierdzono przypadku zakażenia HIV, który mógłby się wiązać z leczeniem przez lekarza. W służbach mundurowych (Policja, Straż Graniczna, Celna) możliwość pracy osób z przewlekłymi schorzeniami regulują przepisy wewnętrzne Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. W ubiegłym roku Sąd Najwyższy nakazał przywrócenie do pracy zakażonego HIV policjanta, którego wcześniej – na podstawie wewnętrznych przepisów uznano za niezdolnego do służby. Polski Sąd Najwyższy uznał 47 MON robione2.indd 47 2010-11-30 13:37:55 jednak, że żyjący z HIV policjant powinien pracować w administracji lub jako wykładowca, a nie w służbie patrolowej. W Wojsku Polskim testy w kierunku HIV wykonywane są przed wyjazdem i po powrocie z misji zagranicznych (do czerwca 2010 r. na podstawie Rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 16 czerwca 2004 r. w sprawie badań lekarskich żołnierzy zawodowych skierowanych do służby poza granicami państwa oraz powracających do kraju po zakończeniu tej służby; projekt Rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej w sprawie zakresu świadczeń zdrowotnych przysługujących żołnierzom zawodowym i zagadnień z tym związanych, także zakłada ich wykonywanie). Według rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej w sprawie orzekania o zdolności do zawodowej służby wojskowej oraz właściwości i trybu postępowania wojskowych komisji lekarskich w tych sprawach (Dz.U. z 2010 r. Nr 15, poz. 80) z 8 stycznia 2010 r. rozpoznanie AIDS sprawia, że żołnierz lub kandydat na żołnierza jest niezdolny do służby wojskowej, natomiast po rozpoznaniu zakażenia HIV zdolność do służby oceniana jest na podstawie stanu układu immunologicznego (liczby komórek CD4 i stosunku liczby komórek CD4 do CD8). 48 MON robione2.indd 48 2010-11-30 13:37:55 9. Podsumowanie HIV nie przenosi się łatwo. Ma tylko fatalną opinię. Do zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu B (wirusem HBV) dochodzi dokładnie tymi samymi drogami: poprzez krew, seks, może też przenieść się z zakażonej nim matki na jej dziecko. W dodatku HBV jest znacznie bardziej zakaźny (łatwiej się przenosi), niż HIV. Żaden chory na przewlekłe zapalenie wątroby wywołane wirusem typu B nie wstydzi się swojej choroby, która do niedawna też miała negatywne konsekwencje. Tak naprawdę życie człowieka zakażonego HIV różni się od życia innych ludzi tylko tym, że człowiek żyjący z HIV: • nie powinien być krwiodawcą, • nie powinien oddawać swoich narządów ani tkanek do przeszczepów, • w życiu intymnym używać prezerwatyw. 49 MON robione2.indd 49 2010-11-30 13:37:55 Tych różnic nie jest więc tak wiele. A jak już wspominano, ludzie żyjący z HIV mogą mieć bezpiecznie zdrowe dzieci, pod warunkiem, że są świadomi swojego zakażenia. Skoro wiadomo, jak przenosi się HIV, to łatwo można temu zakażeniu zapobiec. Trzeba tylko wiedzieć o sposobach zmniejszania ryzyka i stosować je w swoim życiu. Jeśli nie udało się uchronić przed HIV, to lepiej jest wiedzieć o swoim zakażeniu, bo wtedy można ochronić swoją partnerkę lub swojego partnera i zrobić wiele dla przedłużenia swojego życia i poprawy jego jakości. Tylko na początku epidemii zakażenie HIV było wyrokiem śmierci. Dziś rozpoznanie zakażenia HIV ratuje życie! Więcej informacji o HIV/AIDS można znaleźć na stronie internetowej Krajowego Centrum ds. AIDS: www.aids.gov.pl a także na stronie internetowej www.cd4.pl 50 MON robione2.indd 50 2010-11-30 13:37:55 10. Klasyfikacja stadiów zakażenia HIV3 Tabela klasyfikująca stadia zakażenia HIV ze względu na kategorie kliniczne znajduje się na następnej stronie. 51 MON robione2.indd 51 2010-11-30 13:37:55 Kryteria kliniczne Kryteria laboratoryjne (komórki CD4) A bezobjawowa, pierwotna infekcja lub PGL* B choroby (stany) nienależące do A lub C C choroby wskaźnikowe AIDS Powyżej 500/ul (> 29%) A1 B1 C1 200 – 499/ml (14 -28%) A2 B2 C2 Poniżej 200/ml (< 14%) A3 B3 C3 * PGL- presistent generalised lymphadenopathy - przetrwała uogólniona limfadenopatia. Kategoria kliniczna A • bezobjawowe zakażenie HIV, • przetrwała uogólniona limfadenopatia, • ostra (pierwotna) infekcja HIV z towarzyszącymi objawami lub ostra infekcja HIV w wywiadzie. Kategoria kliniczna B • objawy ogólne, jeśli nie mogą zostać przypisane żadnej określonej chorobie i utrzymują się przynajmniej przez miesiąc, jak gorączka > 38,5oC lub biegunka utrzymująca się ≥ 1 miesiąc, • choroby zapalne miednicy, szczególnie gdy powikłane są ropniami jajników lub jajowodów, • angiomatosis bacillaris, • kandydoza jamy ustnej lub pochwy (przewlekle nawracająca lub źle reagująca na leczenie), Kategoria kliniczna C • bakteryjne, powtarzające się zapalenia płuc (2 lub więcej epizodów w czasie 12 mies),* • chłoniak immunoblastyczny lub Burkitta, • chłoniak pierwotny mózgu, • encefalopatia związana z zakażeniem HIV, • histoplazmoza (pozapłucna lub rozsiana) • inwazyjny rak szyjki macicy,* • isosporiaza (biegunka utrzymująca się ≥ 1 mies.), • kandydoza oskrzeli, tchawicy lub płuc, • kandydoza przełyku, • kokcydioidomykoza (pozapłcna lub rozsiana), • dysplazja, rak szyjki macicy (in situ) • kryptosporidioza (biegunka utrzymująca się ≥ 1 miesiąc), • infekcja Herpes zoster ( > 2 dermatomy, > 2 epizody), • mięsak Kaposiego, • idiopatyczna czerwienica trombocytopeniczna, • postępująca wieloogniskowa leukoencefalopatia, • listerioza, • posocznica salmonellozowa, nawracająca, • toksoplazmoza mózgu, • leukoplakia włochata jamy ustnej, • zakażenie Herpes simplex: przewlekłe • neuropatie obwodowe, owrzodzenia (utrzymujące się ≥ 1 miesiąc), zapalenia oskrzeli, płuc, przełyku, • inne choroby, które nie definiują AIDS, przypisywane infekcji HIV i wskazujące na znaczne upośledzenie odporności komórkowej. • zakażenie innymi gatunkami lub niezidentyfikowanymi dotąd mykobakteriami, • zakażenie M. tbc - płuc* lub pozapłucne, • zakażenie wirusem cytomegalii: zapalenie siatkówki z utratą widzenia lub inne lokalizacje (poza wątrobą, śledzioną, węzłami chłonnymi), • zapalenie płuc spowodowane P. jiroveci (dawniej P. carinii), • zespół wyniszczenia spowodowany HIV. * jednostki dodane do klasyfikacji w roku 1992. Definicja kliniczna AIDS w Polsce (i w Europie) obejmuje stadia C1, C2 i C34,5. W USA rozpoznaje się AIDS także u osób mieszczących się w stadiach A3, B3 (niezależnie od stanu klinicznego) oraz C3. 52 MON robione2.indd 52 2010-11-30 13:37:55 11. Punkty konsultacyjno-diagnostyczne w Polsce Miasto Punkty konsultacyjnodiagnostyczne (PKD) Adres 1. Białystok PKD przy Ośrodku Diagnostyczno - Badawczym Chorób Przenoszonych Drogą Płciową ul. Św. Rocha 3, wejście od ul. Krakowskiej, 15-879 Białystok 2. Chorzów PKD przy Szpitalu Specjalistycznym w Chorzowie ul. Zjednoczenia 10, 41-500 Chorzów 3. Częstochowa PKD przy Poradni Profilaktyki i Terapii Uzależnień MONAR AL. Wolności 44/19, 42-200 Częstochowa Ełk PKD przy Poradni Dermatologiczno Wenerologicznej Szpitala Wojskowego w Ełku ul. Kościuszki 30 (I piętro, p. 209), 19-200 Ełk Lp. 4. 53 MON robione2.indd 53 2010-11-30 13:37:55 5. Gdańsk PKD przy Niepublicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej INVICTA ul. Podwale Grodzkie 2, 80-895 Gdańsk 6. Gorzów Wielkopolski PKD przy Wojewódzkiej Stacji Sanitarno -Epidemiologicznej ul. Mickiewicza 12 B, pokój 24, 66-400 Gorzów Wlkp. 7. Jelenia Góra PKD przy Szpitalu Wojewódzkim SPZOZ (finansowany ze środków samorządowych) ul. Ogińskiego 6, 58-506 Jelenia Góra 8. Kielce PKD przy NZOZ „Nadzieja Rodzinie” ul. Karczówkowska 36, 25-711 Kielce 9. Koszalin PKD przy Powiatowej Stacji Sanitarno -Epidemiologicznej ul. Zwycięstwa 136 blok B 75-613 Koszalin 10. Lublin PKD przy Punkcie Pobrań Samodzielnego Publicznego Szpitala Wojewódzkiego im. Jana Bożego ul. Biernackiego 9, 20-089 Lublin 11. Łódź PKD przy Poradni Nabytych Niedoborów Odporności WSSz im. dr W. Biegańskiego ul. Kniaziewicza 1/5, 91-347 Łódź 12. Olsztyn PKD przy Wojewódzkiej Stacji Sanitarno -Epidemiologicznej ul Żołnierska 16 pok. 15, parter, 10-561 Olsztyn 13. Opole PKD przy Poradni Przedmałżeńskiej i Rodzinnej TRR ul. Damrota 6, 45-064 Opole 14. Poznań PKD przy Stowarzyszeniu Profilaktyki Społecznej „Sedno” Al. Marcinkowskiego 21 (III p.), 61-745 Poznań 15. Rzeszów PKD przy NZOZ Centrum Medyczne MEDYK ul. Podkarpacka 1, 35-082 Rzeszów 16. Słupsk PKD przy Laboratorium Analitycznym „Medica-Lab” ul. Tuwima 23, 76-200 Słupsk 17. Szczecin PKD przy Wojewódzkiej Stacji Sanitarno -Epidemiologicznej ul. Wojska Polskiego 160, 71-324 Szczecin 54 MON robione2.indd 54 2010-11-30 13:37:55 Toruń PKD przy Wojewódzkim Ośrodku Terapii Uzależnień i Współuzależnienia w Toruniu ul. Szosa Bydgoska 1, 87-100 Toruń Wałbrzych PKD przy Ośrodku Diagnostyczno -Leczniczym Górniczej Fundacji Ochrony Zdrowia (finansowany ze środków samorządowych) ul. Matejki 5a, 58-300 Wałbrzych 20. PKD w Laboratorium Analiz Lekarskich „IZIS” ul. Chmielna 4, 00-020 Warszawa 21. PKD przy Wojewódzkiej Stacji Sanitarno – Epidemiologicznej (finansowany ze środków samorządowych) ul. Żelazna 79, 00-875 Warszawa 22. PKD przy Wojewódzkiej Stacji Sanitarno -Epidemiologicznej ul. Nowogrodzka 82, wejście B II p. 02-018 Warszawa 23. PKD przy Lekarskiej Przychodni Specjalistycznej NZOZ TRR ul. Podwale 74 ofic. 23, 50-449 Wrocław PKD przy Wrocławskim Centrum Zdrowia SP ZOZ, Poradnia Leczenia Uzależnień od Substancji Psychoaktywnych ul. Podwale 7, 50-449 Wrocław 18. 19. Warszawa Wrocław 24. 25. Zgorzelec PKD przy Wielospecjalistycznym Szpitalu SPZOZ ul. Lubańska 11/12, 59-900 Zgorzelec 26. Zielona Góra PKD przy Lubuskim Ośrodku Profilaktyki i Terapii Uzależnień i Współuzależnień NZOZ ul. Jelenia 1a, 65-090 Zielona Góra Aktualne dane dotyczące pracy PKD dostępne na stronie: www.aids.gov.pl 55 MON robione2.indd 55 2010-11-30 13:37:55 56 MON robione2.indd 56 2010-11-30 13:37:55 12. Ośrodki zajmujące się terapią osób z HIV/AIDS i prowadzących profilaktykę poekspozycyjną Lp. 1 Nazwa placówki, adres Szpitale, na bazie których działają ośrodki referencyjne Poradnia Profilaktyczno – Lecznicza ul. Wolska 37, 01-201 Warszawa Wojewódzki Szpital Zakaźny, ul. Wolska 37, 01-201 Warszawa (22) 33-58-102, 33-58-101 Klinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego AM w Warszawie, ul. Wolska 37, 01-201 Warszawa Wojewódzki Szpital Zakaźny, ul. Wolska 37, 01-201 Warszawa (22) 33-55-292, 33-55-258 Klinika Hepatologii i Nabytych Niedoborów Immunologicznych AM w Warszawie, ul. Wolska 37, 01-201 Warszawa, Wojewódzki Szpital Zakaźny, ul. Wolska 37, 01-201 Warszawa (22) 33-55-222; 33-55-294 57 MON robione2.indd 57 2010-11-30 13:37:55 2 Klinika Obserwacyjno - Zakaźna Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, ul. Żurawia 14, 15-540 Białystok Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. K. Dłuskiego, ul. Żurawia 14, 15-540 Białystok (85) 741-69-21, 74-09-479 3 Klinika Chorób Zakaźnych AM ul. Św. Floriana 12, 85-030 Bydgoszcz Wojewódzki Szpital Obserwacyjno – Zakaźny im. T. Borowicza, ul. św. Floriana 12, 85-030 Bydgoszcz (52) 32-55-605, 32-55-600 4 Poradnia Diagnostyki i Terapii AIDS, ul. Zjednoczenia 10, 41-500 Chorzów Szpital Specjalistyczny, ul. Zjednoczenia 10, 41-500 Chorzów (32) 34-99-341, 34-99-350 5 Klinika Chorób Zakaźnych AM, ul. Smoluchowskiego 18, 80-214 Gdańsk Pomorskie Centrum Chorób Zakaźnych i Gruźlicy, ul. Smoluchowskiego 18, 80-214 Gdańsk (58) 341-28-87, 341-40-41 6. Oddział Kliniczny Klinik Gastroenterologii i Hepatologii oraz Chorób Zakaźnych Collegium Medicum UJ, ul. Śniadeckich 5, 31-531 Kraków, Szpital Uniwersytecki w Krakowie, ul. Kopernika 36, 31-501 Kraków (12) 42-47-340, 42-47-380 7. Katedra i Klinika Chorób Zakaźnych AM, ul. Kniaziewicza 1/5, 91-347 Łódź Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Wł. Biegańskiego, ul. Kniaziewicza 1/5, 91-347 Łódź (42) 251-61-24, 251-60-50 58 MON robione2.indd 58 2010-11-30 13:37:55 8. 9. 10. 11. Klinika Chorób Zakaźnych AM, ul. Wincentego 2, 61-003 Poznań Zakład Opieki Zdrowotnej Stare Miasto, ul. Szwajcarska 3, 60-987 Poznań (61) 873 92 90 Klinika Chorób Zakaźnych i Neurologii Dziecięcej AM, ul. Szpitalna 27 /33, 65-572 Poznań Samodzielny Szpital Kliniczny AM Nr 5, ul. Szpitalna 27 /33, 65-572 Poznań (61) 849-13-62, 847-29-60 Katedra i Klinika Chorób Zakaźnych PAM, ul. Arkońska 4, 71-455 Szczecin Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital Zespolony, ul. Arkońska 4, 71-455 Szczecin (91) 431-62-42, 81-39-000 Katedra i Klinika Chorób Zakaźnych AM, ul. Koszarowa 5, 51-149 Wrocław Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. J. Gromkowskiego ul. Koszarowa 5, 51-149 Wrocław (71) 325-52-42, 326-13-25 Oddział Obserwacyjno Zakaźny, ul. Bujwida 44, 50-345 Wrocław Szpital Kliniczny nr 1 we Wrocławiu, ul. Chałubińskiego 7, 50-368 Wrocław (71) 770-31-51, 770-31-58 Poradnia Profilaktyczno – Lecznicza, ul. Podwale 7, 50-043 Wrocław Wrocławskie Centrum Zdrowia, ul. Podróżnicza 26/28, 53-208 Wrocław (71) 356-07-80, 356-07-83 Oddział Zakaźny, ul. Zyty 26, 65-046 Zielona Góra Szpital Wojewódzki Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej im. Karola Marcinkowskiego w Zielonej Górze, ul. Zyty 26, 65-046 Zielona Góra (68) 327-02-21, 325-58-08 59 MON robione2.indd 59 2010-11-30 13:37:56 Klinika Obserwacyjno – Zakaźna Dzieci, ul. Biernackiego 9, 20-089 Lublin Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki im. Jana Bożego w Lublinie, ul. Biernackiego 9, 20-089 Lublin (81) 740-20-39, 740-20-41 tylko postępowanie poekspozycyjne 13. Oddział Chorób Zakaźnych AM, ul. Staszica 1, 20-081 Lublin Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1 w Lublinie, ul. Staszica 1, 20-081 Lublin (81) 532-39-35, 532-50-43 tylko postępowanie poekspozycyjne 14. Oddział Chorób Zakaźnych ul. Kośnego, 45-372 Opole Szpital Wojewódzki w Opolu ul. Kośnego 53, 45-372 Opole (77) 44-33-100, 44-33-110 tylko postępowanie poekspozycyjne 15. Oddział Obserwacyjno-Zakaźny, ul. Krasińskiego 4/4a, 87-100 Toruń Wojewódzki Szpital ObserwacyjnoZakaźny w Toruniu, ul. Krasińskiego 4/4a, 87-100 Toruń (56) 658-25-00, 622-54-43 tylko postępowanie poekspozycyjne 16. Klinika Położnictwa i Ginekologii, ul. Kasprzaka 17, 01-211 Warszawa Instytut Matki i Dziecka, ul. Kasprzaka 17, 01-211 Warszawa (22) 32-77-044, 32-77-111 tylko kobiety ciężarne 17. Centralny Zarząd Służby Więziennej, ul. Rakowiecka 37a, 02-521 Warszawa Szpital Aresztu Śledczego, ul. Rakowiecka 37, 02-521 Warszawa (22) 640-84-21, fax 64084-22 12. 60 MON robione2.indd 60 2010-11-30 13:37:56 Piśmiennictwo: W przygotowaniu książeczki wykorzystano między innymi następujące pozycje z literatury medycznej: 1. 2. 3. 4. 5. Jin F, Jansonn J, Law M i wsp. Per-contact probability of HIV transmission in homosexual men in Sydney in the era of HAART. AIDS 2010;24:907-13. Boily MC, Baggaley RF, Wang L i wsp. Heterosexual risk of HIV-1 infection per sexual act: systematic review and meta-analysis observational studies. Lancet Infect Dis 2009;9:118-29. Centers for Disease Control and Prevention. 1993 revised classification system for HIV infection and expanded surveillance case definition for AIDS among adolescents and adults. MMWR 1992;41:1-19. Ancelle-Park R. Expanded European AIDS case definition. Lancet 1993;341:441. European Centre for the Epidemiological Monitoring of AIDS. 1993 revision of the European AIDS surveillance case definition. AIDS Surveillance in Europe. Quarterly Report 1993. www.eurohiv.org/report-37/aids-euro-definition-eng.pdf 61 MON robione2.indd 61 2010-11-30 13:37:56 Notatki: 62 MON robione2.indd 62 2010-11-30 13:37:56 Telefon Zaufania HIV/AIDS: 801 888 448 płatne za pierwszą minutę połączenia MON robione2.indd 63 22 692 82 26 2010-11-30 13:37:56 ISBN: 978-83-87068-38-7 Krajowe Centrum ds. AIDS ul. Samsonowska 1 02-829 Warszawa tel. (22) 331 77 77 www.aids.gov.pl Egzemplarz bezpłatny. MON robione2.indd 64 2010-11-30 13:37:56
