przedmiotowy system oceniania

BIOLOGIA
- PRZEDMIOTOWY SYSTEM
OCENIANIA
ZESPÓŁ NAUCZYCIELI BIOLOGII:
mgr Monika Mazurek
mgr Lucyna Skwarczyńska
mgr Anna Świszcz
mgr Agnieszka Chłopaś
1
RÓŻNICOWANIE WYMAGAŃ
PROGRAMOWYCH Z BIOLOGII
według programu nauczania – Nr DKOS 4015 – 5 / 02 WYDAWNICTWO OPERON
Przedmiotowy system oceniania jest zgodny z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 marca 2001r. w sprawie oceniania,
klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych.
PSO z biologii jest zgodny z Wewnątrzszkolnym Systemem Oceniania w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych im. Bohaterów Westerplatte w
Garwolinie.
Pracę i postępy uczniów ocenia się na podstawie:
wyników sprawdzianów testowych – możliwie częstych, lecz krótkich,
pisemnych opracowań własnych dotyczących tematów przygotowanych na podstawie literatury lub wyników przeprowadzonych obserwacji i
doświadczeń,
wygłaszania – nie czytanych!- krótkich referatów,
postępów w nauce wynikających z wkładu pracy ucznia oraz stopnia opanowania wiadomości i umiejętności,
współpracy ucznia z innymi uczniami,
uczestnictwa w dyskusjach,
sprawności w rozwiązywaniu problemów,
aktywności w realizacji zadań na terenie szkoły i poza nią,
obowiązkowości i odpowiedzialności za przyjęte zadania.
Wartość oceniania wzrasta dzięki różnorodności form i sposobów kontroli osiągnięć ucznia: stosować się będzie m.in. testy dydaktyczne, różnorodne prace
pisemne, odpowiedzi ustne oraz prace z planszami, schematami i tekstami źródłowymi jak również prace domowe w różnej formie. Taki sposób oceniania
maksymalnie przyczyni się do wdrożenia uczniów do systematycznej pracy, kształtowania postaw badawczych oraz umiejętności formułowania i prezentowania
własnych poglądów, zarówno w mowie jak i w piśmie.
Wyniki kontroli powinny wskazywać:
stopień opanowania wiadomości w stosunku do kryteriów zawartych w wymaganiach szczegółowych wobec poszczególnych tematów,
umiejętności posługiwania się zdobytymi wiadomościami w celu wyjaśniania ogólnych problemów biologicznych.
2
Zasadniczo przyjmuje się, że:
Ocenę niedostateczną uzyskuje uczeń, który:
nie ma podstawowych wiadomości i umiejętności koniecznych do kontynuowania nauki biologii,
nie stara się, nawet w minimalny stopniu podporządkować stawianym wymaganiom,
nie uczestniczy w pracy samokształceniowej.
Ocenę dopuszczającą uzyskuje uczeń, który:
• opanował część wiadomości i umiejętności podstawowych, koniecznych do kontynuowania nauki biologii,
• stara się pracować w zespole,
• w minimalny sposób prowadzi pracę samokształceniową.
Ocenę dostateczną uzyskuje uczeń, który:
ma podstawowe osiągnięcia,
wypełnia starannie, lecz mało aktywnie swoją rolę w pracach zespołowych,
prowadzi w podstawowym stopniu pracę samokształceniową,
nie wykazuje samodzielnych inicjatyw.
Ocenę dobrą uzyskuje uczeń, który:
opanował w pełnym zakresie wymagania podstawowe,
rozszerza swoją wiedzę i doskonali umiejętności,
aktywnie i twórczo uczestniczy w pracach zespołowych,
prowadzi samokształcenie.
Ocenę bardzo dobrą uzyskuje uczeń, który:
opanował wymagania rozszerzone,
uzupełnia wiedzę i zdobywa dodatkowe umiejętności,
organizuje pracę w zespole, zgłasza twórcze projekty,
prowadzi samokształcenie,
jest twórczy i uczestniczy w konkursach biologicznych i działaniach prośrodowiskowych.
Ocenę celującą uzyskuje uczeń, który:
opanował w pełni rozszerzone wymagania,
jest liderem i animatorem prac w zespole, zgłasza inicjatywy prośrodowiskowe i prozdrowotne,
osiąga liczące się sukcesy w konkursach biologicznych lub tematycznie związanych z biologią np. ekologią, anatomią, fizjologią, higieną i zdrowiem
człowieka.
3
Podczas kontroli i oceny należy odwoływać się do standardów, według których uczeń powinien:
1. wykazać się znajomością i rozumieniem podstawowych pojęć, praw, zjawisk i procesów:
posługiwać się poprawną terminologią biologiczną,
opisywać budowę i funkcje na różnych poziomach organizacji życia i u różnych organizmów,
przedstawić i wyjaśnić zjawiska i procesy biologiczne,
przedstawić i interpretować prawidłowości biologiczne.
2. stosować posiadaną wiedzę do rozwiązywania zadań teoretycznych i praktycznych:
porównywać i charakteryzować budowę i funkcje na różnych poziomach organizacji życia i u różnych organizmów,
porównywać i charakteryzować procesy i zjawiska biologiczne,
analizować związki przyczynowo – skutkowe między budową, funkcją a środowiskiem,
określić potrzeby życiowe organizmów, ze szczególnym uwzględnieniem człowieka.
3. stosować metody badawcze w rozwiązywaniu problemów:
formułować problemy badawcze,
stawiać hipotezy i planować sposoby ich sprawdzania,
analizować wyniki obserwacji i doświadczeń oraz wnioskować na ich podstawie,
interpretować i przetwarzać informacje zapisane w postaci tekstów, rysunków, schematów, wykresów i tabel.
4. samodzielnie formułować i uzasadniać opinie i sądy na podstawie utrwalonych i podanych informacji:
dokonać selekcji i krytycznej oceny faktów pod względem ich przydatności do uzasadniania opinii i sądów,
wartościować działania dotyczące ważnych społecznie sprwa zdrowia, środowiska i wykorzystania badań naukowych.
Kryteria oceny semestralnej ( rocznej ):
1. Ocenę semestralną ( roczną ) wystawia nauczyciel na tydzień przed klasyfikacją, uzasadniając ją na wniosek ucznia.
2. Uczeń i jego rodzice mogą prosić o dodatkowe wyjaśnienia do wystawionej oceny.
3. Ocena niedostateczna powinna być podana do wiadomości ucznia i jego rodziców na miesiąc przed klasyfikacją.
Kontrakt z uczniami w sprawie zasad oceniania:
1. Podstawą wystawianych ocen: śródrocznej i końcowej powinny być:
co najmniej 3 oceny bieżące ( dla zajęć edukacyjnych realizowanych w wymiarze 1 godz. tygodniowo),
co najmniej 4 oceny bieżące ( dla zajęć w wymiarze 2 godz. tygodniowo).
2. W ocenianiu bieżącym przy ocenach: bardzo dobry, dobry, dostateczny, dopuszczający można stosować + i -.
3. Prace klasowe są obowiązkowe.
4
4. Nauczyciel informuje uczniów o ilości sprawdzianów pisemnych w semestrze i przewidywanym terminie ich realizacji oraz zakresie materiału,
przykładowych zadaniach i poleceniach.
5. Prace pisemne uczniów powinny być poprawione przez nauczyciela do 2 tygodni i omówione na lekcji.
6. Sprawdziany powinny być zapowiedziane uczniom co najmniej tydzień wcześniej i wpisane do dziennika.
7. W przypadku nieobecności ucznia na sprawdzianie pisemnym ma on obowiązek zaliczyć sprawdzian w ciągu dwóch tygodni, w szczególnych
przypadkach losowych uczeń może mieć ustalony drugi termin.
8. Poprawa prac klasowych jest dobrowolna i musi odbywać się w ciągu dwóch tygodni od rozdania prac. Uczeń pisze ją tylko raz.
9. Nieobecność na sprawdzianie pisemnym w I i II terminie uprawnia nauczyciela do wpisania oceny niedostatecznej.
10. Przy pisaniu pracy klasowej w drugim terminie kryteria nie zmieniają się.
11. Sprawdzone i ocenione prace klasowe przechowuje nauczyciel. Na prośbę ucznia lub jego rodzica nauczyciel umożliwia wgląd w pracę i uzasadnia
ocenę.
12. Krótkie wypowiedzi pisemne uczniów (kartkówki) mogą być stosowane w ciągu semestru w dowolnych ilościach bez wcześniejszego informowania
ucznia. Zakres takiej kartkówki może obejmować maksymalnie trzy jednostki dydaktyczne, czas jej trwania nie może przekraczać 20 minut. Kartkówki
powinny być sprawdzone i oddane w ciągu dwóch tygodni. Ocena za kartkówkę nie podlega poprawie.
13. Ocenie podlegają również odpowiedzi ustne uczniów, zeszyt przedmiotowy oraz prace domowe i analiza źródeł biologicznych.
14. Ocenie podlega udział uczniów w konkursach i olimpiadach. Uczeń za udział w etapie szkolnym nagradzany jest oceną cząstkową-5 , przejście do
kolejnych etapów oceną cząstkową –6. Laureaci i finaliści otrzymują ocenę o jeden stopień wyższą od oceny proponowanej na koniec roku.
15. Oceny za sprawdziany ustala się procentowo:
- 0 – 29%
- ocena niedostateczna (1)
- 30% - 49%
- ocena dopuszczająca (2)
- 50% - 74%
- ocena dostateczna (3)
- 75% - 89%
- ocena dobra (4)
- 90% - 100%
- ocena bardzo dobra (5)
16. Dopuszcza się dla zajęć realizowanych w wymiarze 2 lub 3 godzin tygodniowo dwukrotne nieprzygotowanie ucznia, a dla zajęć realizowanych w ciągu 1
godziny jedno nieprzygotowanie. Nauczyciel odnotowuje powyższy fakt w dzienniku, jeśli uczeń przekroczy ustalony limit otrzymuje ocenę
niedostateczną. Za nieprzygotowanie do lekcji uważa się : brak podręcznika, zeszytu lub zadanych materiałów dodatkowych np. kart pracy, xero,
nieodrobienie pracy domowej oraz nie przyswojenie wiedzy z poprzednich trzech jednostek lekcyjnych.
17. Aktywność uczniów na lekcjach premiowana jest +, za trzy + uczeń otrzymuje ocenę cząstkową –5. Uczeń może również w toku nauczania otrzymać (-),
za np. brak książki, zeszytu, brak aktywności na lekcjach. Za trzy minusy uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną.
18. Na koniec semestru nie przewiduje się całościowych, dodatkowych sprawdzianów pisemnych.
19. Oceny za poszczególne formy aktywności są odnotowane w dzienniku lekcyjnym przez nauczyciela.
20. Przy ocenie ucznia nauczyciel uwzględnia możliwości intelektualne, wkład pracy i zaangażowanie ucznia.
21. Wszystkie nieregułowane w PSO sprawy sporne będą razstrzygane zgodnie z WSO lub rozporządzeniem MEN.
5
Załącznikiem do powyższego przedmiotowego systemu oceniania są szczegółowe kryteria oceniania z biologii.
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA – BIOLOGIA POZIOM ROZSZERZONY Opracowany w oparciu o program DKOS – 4015 – 5/02
ZAKRES WYMAGAŃNA POSZCZEGÓLNE STOPNIE
KLASA I
DZIAŁ
PROGRAMOWY
I. Różnorodność
życia na Ziemi.
Klasyfikacja
organizmów
Bakterie
Wirusy
KONIECZNE
(dopuszczający)
-wyjaśnia, na czym polega
klasyfikacja biologiczna
organizmów -wie, na czym
polega i jakie ma zalety
podwójne
nazewnictwo
-wymienia główne
taksowy systematyczne
-podaje definicję gatunku
-podaje przykłady
gatunków
-określa główne zadania
systematyki i taksonomii
PODSTAWOWE
(dostateczny)
-wskazuje zasadnicze
kryteria wyróżniania pięciu
Królestw świata żywego,
podaje przykłady
organizmów zaliczanych do
każdego z nich
-wyjaśnia, na czym opiera
się system klasyfikacji
organizmów
-omawia zalety
podwójnego nazewnictwa
ROZSZERZAJĄCE
(dobry)
-charakteryzuje różne
metody klasyfikowania
organizmów oraz ocenia ich
użyteczność-proponuje
sposób
klasyfikacji wybranej grupy
organizmów
-wymienia jednostki
taksonomiczne we
właściwej kolejności
DOPEŁNIAJĄCE
(bardzo dobry)
-przedstawia graficznie przebieg
ewolucji organizmów -rozróżnia
sztuczne i naturalne systemy
klasyfikacji organizmów
-wyjaśnia zależność między
filogenezą a współczesną
systematyką organizmów
-analizuje i ocenia metody
badawcze wykorzystywane
obecnie przez taksonomów
-porównuje historyczne i
współczesne sposoby
klasyfikowania organizmów
WYKRACZAJĄCE
(celujący)
-analizuje i ocenia metody
badawcze
wykorzystywane obecnie
przez taksonomów
-wymienia cechy komórki
prokariotycznej
uwzględniając ich funkcję
-określa środowisko życia
i morfologię bakterii
-podaje przykłady chorób
bakteryjnych roślin,
zwierząt i człowieka
-wymienia podstawowe
sposoby odżywiania,
oddychania -określa
sposoby
zapobiegania chorobom
bakteryjnym
-wykazuje na przykładach
zróżnicowanie
morfologiczne
-analizuje czynności
życiowe bakterii
-wyjaśnia, na czym polega
proces nitryfikacji
-podaje przykłady bakterii
fotosyntetyzujących,
nitryfikacyjnych,
symbiotycznych,
chorobotwórczych
-określa rolę bakterii
-określa pozycję
systematyczną bakterii
-ocenia znaczenie procesu
nitryfikacji
-analizuje rolę bakterii w
obiegu węgla i azotu w
przyrodzie
-porównuje sposoby
odżywiania bakterii
autotroficznych,
saprofitycznych i
pasożytniczych
-podaje systematykę bakterii
-wykazuje związek między
sposobem życia a sposobem
odżywiania bakterii
-określa formę morfologiczną
na podstawie obrazu
mikroskopowego
-analizuje rolę bakterii w
obiegu węgla i azotu w
przyrodzie
-ocenia znaczenie procesu
nitryfikacji
-podaje chemiczny zapis
procesu nitryfikacji
-określa pojęcie wirus
-przedstawia skład
-klasyfikuje wirusy ze
względu na skład
-analizuje przebieg infekcji
wirusowej
-uzasadnia, że wirusy są
formami życia z pogranicza
-analizuje i porównuje
różne poglądy na temat
6
Budowa komórki
eukariotycznej
Protisty – najprostsze
organizmy
eukariotyczne
chemiczny wirusa
-podaje przykłady chorób
wirusowych
-wymienia i omawia
źródła oraz drogi zakażeń
wirusowych
-wymienia sposoby
ochrony przed wirusem
HIV
-definiuje pojęcie
komórka, mitoza, mejoza wyjaśnia, co to są
komórki prokariotyczne i
eukariotyczne – podaje
przykłady organizmów
-wymienia organelle
komórkowe i podaje ich
funkcje
-porównuje budowę
komórki roślinnej i
zwierzęcej
-wymienia
charakterystyczne cechy
organizmów zaliczanych
do królestwa protistów
-określa środowisko i tryb
życia protistów
-omawia morfologię
wybranych przedstawicieli
-wymienia sposoby
rozmnażania wybranych
przedstawicieli protestów
-podaje przykłady
organizmów
rozmnażających się
bezpłciowo i płciowo
-wymienia i klasyfikuje
gatunki chorobotwórcze
chemiczny i żywicieli
-podaje przykłady chorób
wirusowych roślin, zwierząt
i ludzi
-analizuje i przedstawia
graficznie budowę wirusów
(HIV)
martwej i żywej materii
-analizuje cykl lityczny i
lizogeniczny wirusów
-omawia wiroidy i priony
-porównuje budowę
komórki prokariotycznej i
eukariotycznej
-wykonuje schemat
komórki roślinnej i
zwierzęcej
-porównuje budowę
komórek pro-i
eukariotycznych
-porównuje budowę i
funkcje wybranych organelli
komórkowych
-wykazuje zależność między
budową i funkcją danej organelli
-wyjaśnia, na czym polega
współdziałanie organelli w
funkcjonowaniu komórki
-wykazuje na przykładach
zróżnicowanie w obrębie
protistów
-analizuje cechy
organizmów zaliczanych do
królestwa protistów
-analizuje czynności
życiowe wybranych
przedstawicieli protistów
-planuje i prowadzi
Hodowlę pierwotniaków
-wykonuje preparat
mikroskopowy i prowadzi
Obserwację mikroskopową
wybranych przedstawicieli
protistów
-definiuje pojęcie mejoza
pre-i post – magiczna, Izo-,
-porównuje budowę plechy
różnych glonów -wyjaśnia
na schemacie
przebieg koniugacji u
pantofelka
-określa miejsce mejozy w
cyklach życiowych form
haploidalnych i
diploidalnych
-analizuje czynności
życiowe protistów w
powiązaniu z budową
-rozróżnia mejozę
postgamicznąi pregamiczną
-podaje ogólną
Systematykę protistów
-ocenia ogólnobiologiczne
znaczenie protistów
-analizuje zależności między
budową, a środowiskiem życia i
czynnościami życiowymi
protistów
-uzasadnia wyodrębnienie
królestwa protistów
-rysuje i wyjaśnia przebieg
koniugacji u pantofelka
-ocenia biologiczne znaczenie
procesu koniugacji
-przedstawia graficznie cykl
życiowy form haploidalnej i
diploidalnej
pochodzenia wirusów
-analizuje i graficznie
ilustruje cykl rozwojowy
zarodźca malarii
7
anizo-i oogamia -analizuje
mechanizm bezpłciowego
rozmnażania się protistów analizuje i porównuje cykl
życiowy form haploidalnej i
diploidalnej -podaje
przykłady organizmów
rozmnażających się płciowo
i bezpłciowo -wyjaśnia rolę
procesu koniugacji
Rośliny telomowe
Mszaki
-definiuje pojęcia: telom,
linia rozwojowa -wymienia
rodzaje organów
roślinnych
-określa środowisko życia,
charakterystyczne cechy
budowy i biologii definiuje pojęcia:
gametofit, sporofit wymienia zasadnicze
przystosowania do
środowiska lądowego charakteryzuje budowę
morfologicznąi
anatomiczną mszaków wymienia gatunki
mszaków
-analizuje warunki panujące
na lądzie i porównuje je z
warunkami środowiska
wodnego
-analizuje przystosowania w
budowie morfologicznej i
anatomicznej mszaków do
życia na lądzie -analizuje
cykl życiowy mszaków
-analizuje przebieg ewolucji
głównych szczepów
roślinnych
-podaje systematykę
mszaków -porównuje
budowę morfologicznąi
anatomiczną gametofitu i
sporofitu mszaków -wie, na
czym polega
heteromorficzna przemiana
pokoleń u mszaków wykonuje uproszczony
schemat cyklu rozwojowego
mszaków, zaznacza miejsce,
gdzie zaszła mejoza,
określa, które pokolenia
mszaka ma komórki
haploidalne a które
diploidalne -wykazuje rolę
mszaków w ekosystemach
leśnych i łąkowych analizuje gospodarcze
znaczenie mszaków
-wyjaśnia, w jaki sposób za
pomocą teorii telomowej
tłumaczy się pochodzenie
organów roślinnych
-określa elementy budowy
anatomicznej na podstawie
obrazu mikroskopowego porównuje budowę wybranych
przedstawicieli wątrobowców,
mchów i torfowców -analizuje
pochodzenie mszaków -podaje
systematykę mszaków -ocenia
znaczenie mszaków
-charakteryzuje
zbiorowiska roślinne z
przewagą mszaków
8
-klasyfikuje i wymienia
tkanki roślinne -wyjaśnia
funkcje tkanek
-omawia charakterystyczne
cechy poszczególnych
rodzajów tkanek roślinnych
-wykonuje preparaty świeże
i przeprowadza obserwację
mikroskopową wybranych
tkanek roślinnych
-wykazuje związek
pomiędzy budową a funkcją
dowolnej tkanki -rozróżnia
pod mikroskopem (na
schemacie lub rysunku)
poszczególne tkanki
roślinne
-porównuje budowę tkanek pod
kątem ich różnych funkcji
-wykazuje
prawdopodobieństwa
funkcjonalne tkanek
roślinnych i zwierzęcych
(na przykładzie człowieka)
Paprotniki
-omawia środowisko i
wymagania życiowe
paprotników -określa
cechy budowy
morfologicznej gametofitu
i sporofitu -wymienia
zasadnicze przystosowania
paprotników do życia na
lądzie -omawia cykl
życiowy paprotników wymienia gatunki
paprotników -wykazuje, ze
paprotniki są organowcami
-dowodzi, że sporofit jest
pokoleniem dominującym charakteryzuje budowę
anatomiczną paprotników analizuje przystosowania
morfologiczne, anatomiczne
i fizjologiczne paprotników
do życia na lądzie -analizuje
cykl życiowy paprotników
jednakozarodnikowych wymienia kopalne gatunki
paprotników -wymienia i
rozróżnia pospolite i
chronione gatunki
paprotników
-porównuje budowę
sporofitu i gametofitu
paprotników -omawia cykl
życiowy paprotników
różnozarodnikowych podaje systematykę
paprotników -wyjaśnia rolę
paprotników w
powstawaniu węgla analizuje i ocenia rolę oraz
znaczenie paprotników w
zbiorowiskach roślinnych
-wykazuje odrębność
paprotników od mszaków porównuje cykl życiowy
paprotników jednako-i
różnozarodnikowych przedstawia graficznie
przemianę pokoleń
paprotników jednako-i
różnozarodnikowych porównuje przemianę pokoleń
mszaków i paprotników wyjaśnia pochodzenie
paprotników -porównuje
gametofity i sporofity mszaków
i paprotników
-analizuje anatomiczną
budowę łodygi skrzypów i
widłaków
Rośliny nasienne
-wymienia główne cechy
roślin nasiennych wymienia rodzaje i
omawia funkcje organów
roślinnych -wymienia i
omawia rodzaje ulistnienia
-na podstawie rysunku
określa budowę
anatomiczną liścia roślin
dwuliściennych -wskazuje
na okazie lub rysunku
cechy morfologiczne
organów wegetatywnych definiuje pojęcia: kwiat,
kwiatostan, zapylenie,
zapłodnienie, zalążek,
woreczek zalążkowy,
łagiewka pyłkowa, pyłek
-wymienia organy
-analizuje budowę
morfologiczną i
anatomiczną korzenia,
łodygi i liści -wykazuje
związek między budową
stref korzeniowych a ich
funkcją-analizuje budowę
organów rozrodczych roślin
nagozalążkowych -omawia
cykl rozwojowy roślin
nagozalążkowych -analizuje
mechanizm zapylenia i
zapłodnienia roślin
nagozalążkowych -analizuje
budowę
organów generatywnych
roślin okrytozalążkowych
-omawia cykl rozwojowy
roślin okrytozalążkowych
-podaje przykłady
metamorfoz korzenia,
łodygi i liści -wyjaśnia
mechanizm powstawania
budowy pierwotnej korzenia
i łodygi -wyjaśnia
mechanizm powstawania
budowy wtórnej korzenia i
łodygi -definiuje pojęcia:
jednopienność,
dwupienność,
obupłciowość,
samozapylenie, zapylenie
krzyżowe, przedsłupność,
przedprątność,
różnosłupność
-porównuje budowę
kwiatów wiatro-i
owadopylnych
-wskazuje na obrazie
mikroskopowym (zdjęciu)
elementy budowy pierwotnej i
wtórnej korzenia i łodygi udowadnia, że metamorfozy
korzenia i liści są wyrazem
przystosowania roślin do
warunków środowiskowych analizuje mechanizm zapylenia
i zapłodnienia roślin
nagozalążkowych -analizuje
morfologiczne, anatomiczne i
fizjologiczne przystosowania
roślin okrytozalążkowych do
owadopylności i wiatropylności
-analizuje sposoby obrony
przed samozapyleniem
-wskazuje na homologie
organów generatywnych
-analizuje schematy
przedstawiające budowę
pierwotną i wtórną
wybranych drzew wyjaśnia pochodzenie
kwiatów -charakteryzuje
substancje czynne roślin i
ich znaczenie
Tkanki organowców
roślinnych
9
Grzyby
rozrodcze roślin
nagozalążkowych
-wskazuje na okazie lub
rysunku cechy
morfologiczne organów
wegetatywnych
-wymienia i rozróżnia
elementy budowy kwiatu
roślin nago – i
okrytozalążkowych
-określa budowę nasienia
i owocu
-podaje przykłady
gospodarczego
wykorzystania nasion i
owoców
-podaje przykłady
ważnych z gospodarczego
punktu widzenia sposoby
rozmnażania bezpłciowego
roślin
-definiuje pojęcia: bielmo
pierwotne i wtórne,
nasienie, owoc
-wymienia gatunki
prawnie chronione
-analizuje mechanizm
podwójnego zapłodnienia
-analizuje mechanizm
powstawania nasienia i
owocu
-klasyfikuje owoce i
nasiona
-określa warunki
kiełkowania nasion
-omawia sposoby
rozprzestrzeniania się roślin
nasiennych
-wymienia i rozróżnia
gatunki prawnie chronione
roślin nago-i
okrytonasiennych
-porównuje budowę roślin
jedno-i dwuliściennych
-oznacza według klucza
pospolite gatunki roślin
nago – i okrytozalążkowych
-porównuje powstawanie i
Budowę bielma roślin nagoi o okrytozalążkowych
-podaje systematykę roślin
nasiennych
-porównuje cykl
rozwojowy roślin nago-i
okrytozalążkowych
-podaje systematykę roślin
nago-i okrytozalążkowych
-uzasadnia konieczność
prawnej ochrony roślin
nasiennych
-opisuje środowisko i tryb
życia grzybów
-definiuje pojęcia: plecha,
strzępka, plektenchyma,
zarodnik
-wymienia
charakterystyczne cechy
grzybów
-podaje przykłady
zróżnicowania pod
względem odżywiania i
oddychania
-wymienia przykłady
zastosowania grzybów w
przyrodzie i gospodarce
człowieka
-wykazuje na przykładach
zróżnicowanie w obrębie
grzybów
-wymienia zasadnicze
przystosowania do
środowiska i prowadzonego
trybu życia -wymienia i
omawia
strategie odżywiania się
grzybów
-wyjaśnia jak rozmnażają się
grzyby
-klasyfikuje zarodniki
-wymienia i rozróżnia
gatunki grzybów trujących i
prawnie chronionych
-wykazuje różnorodność
form życiowych grzybów
-analizuje poziomy
organizacji budowy ciała
grzybów
-charakteryzuje
poszczególne sposoby
rozmnażania się grzybów
-przedstawia cykl
rozwojowy podstawczaka
-porównuje rozmnażanie
bezpłciowe i płciowe
grzybów
-definiuje pojęcia:
plemnia, lęgnia,
gametangiogamia,
nasiennych z paprotnikami
różnozarodnikowymi
-wymienia i rozróżnia rodzaje
kwiatostanów
-porównuje budowę kwiatów
wiatro-i owadopylnych
-porównuje powstawanie i rolę
bielma roślin nago-i
okrytozalążkowych
-charakteryzuje wybrane
gatunki roślin nago-i
okrytonasiennych
-
-analizuje hipotezy wyjaśniające
pochodzenie
grzybów
-analizuje zależność między
budową a środowiskiem i
trybem życia
-analizuje i przedstawia na
schemacie proces płciowy u
sprzężniaków, workowców i
podstawczaków
-uzasadnia słuszność
wyodrębnienia królestwa
grzybów
10
Porosty
Formy ekologiczne i
zbiorowiska roślin
nasiennych
Gąbki
Etapy rozwoju
zarodkowego
zwierząt
-omawia środowisko i tryb
życia porostów -określa
charakterystyczne cechy
porostów
-wyjaśnia symbiotyczny
charakter porostów
-określa komponenty
budujące plechę porostów
-wymienia i rozróżnia
gatunki chronione
-wymienia im omawia
wybrane formy
ekologiczne roślin
nasiennych
-omawia środowisko i tryb
życia gąbek -wymienia
typy gąbek -wymienia
komórki występujące u
gąbek
-przedstawia główne linie
rozwojowe zwierząt
-wskazuje grzyby
pasożytnicze
-wykazuje przykłady
wykorzystywania grzybów
-określa objawy zatrucia
grzybami -potrafi zbierać
grzyby
zgodnie z zasadami
grzybobrania
-wyjaśnia rolę grzybów w
obiegu materii w przyrodzie
dikarion,
kariogamia -podaje
systematykę
grzybów
-klasyfikuje gatunki
grzybów na podstawie
zdjęć, ilustracji -określa
objawy chorób
wywołanych przez grzyby
i
sposoby zapobiegania im
-definiuje pojęcia:
symbioza, mutualizm,
helotyzm
-analizuje budowę
Morfologiczną i
Anatomiczną porostów
-wymienia sposoby
rozmnażania się porostów określa rolę porostów w
przyrodzie i gospodarce
człowieka
m-oznacza według klucza
wybrane gatunki roślin
nasiennych
-klasyfikuje porosty ze
względu na rodzaj plechy ocenia biocenotyczne
znaczenie porostów jako
organizmów pionierskich
-wyjaśnia pionierski
charakter porostów
-wykazuje na przykładach
zróżnicowanie w obrębie
grupy -wymienia zasadnicze
przystosowania do
środowiska i prowadzonego
trybu życia
-wyjaśnia jak rozmnażają
się gąbki
-analizuje budowę
morfologiczną i
anatomiczną gąbek
-definiuje zwierzęta
pierwo-i wtórouste
-podaje przykłady
gatunków należących do
poszczególnych form
ekologicznych
-porównuje zasadnicze typy
gąbek -ocenia znaczenie
gąbek
-porównuje rozwój
zarodkowy zwierząt pierwoi wtóroustych
-analizuje i potrafi wykorzystać
w praktyce skalę porostowąrozróżnia typy plech porostów
-wyjaśnia zastosowania
porostów jako bioindykatorów
-ocenia stan powietrza w
okolicy wykorzystując
porosty
-analizuje i wykazuje zależności
między budową gąbek a
środowiskiem oraz trybem życia
-dowodzi powiązań
ewolucyjnych
-analizuje pochodzenie
zwierząt wielokomórkowych
11
Zarys budowy
histologicznej
organizmu człowieka
-definiuje pojęcie tkanka wymienia rodzaje tkanek
występujących w
organizmie
Parzydełkowce
-Określa środowisko życia
i charakterystyczne
cechy parzydełkowców
-wymienia rodzaje
komórek występujących u
parzydełkowców
-rozpoznaje na
ilustracjach organizmy
zaliczane do
parzydełkowców
Płazińce
-omawia środowisko i tryb
życia płazińców
Nicienie (obleńce)
-określa charakterystyczne
cechy budowy i wyjaśnia
funkcje tkanek:
nabłonkowej, łącznej (w
tym krwi), mięśniowej,
nerwowej
-prowadzi obserwację
Mikroskopową tkanek
-wykazuje zróżnicowania w
obrębie grupy
-wymienia zasadnicze
przystosowania do
środowiska i prowadzonego
trybu życia
-wymienia i rozróżnia
gatunki parzydełkowców
-analizuje budowę
morfologiczną i
anatomiczną
parzydełkowców
-porównuje plan budowy
polipa i meduzy
-wyjaśnia jak rozmnażają
się parzydełkowce
-analizuje budowę
morfologiczną i
-wykazuje zróżnicowania
budowy i funkcji
wybranych tkanek
-identyfikuje tkanki na
rysunkach i pod
mikroskopem
-analizuje i wykazuje zależność
między budową a funkcją
wybranych tkanek
-podaje systematykę
parzydełkowców
-wykazuje różnorodność
form życiowych
parzydełkowców -omawia
przemianę
Pokoleń parzydełkowców
-ocenia rolę
parzydełkowców w
środowisku
-porównuje budowę
stułbiopławów, krążkopławów i
koralowców
-podaje przykłady zwierząt o
symetrii promienistej i
dwubocznej, uzasadniając swój
wybór
-wykazuje różnorodność
budowy i trybów życia
-wymienia pasożytnicze
gatunki płazińców
anatomiczną płazińców
wolnożyjących-wykazuje na
przykładach
zróżnicowanie w obrębie
grupy
-omawia cykle rozwojowe
wybranych pasożytów
człowieka
-definiuje pojęcia:
hermafrodytyzm, zywiciel
pośredni i ostateczny
płazińców
-porównuje budowę i
Biologię wirków, przywr i
tasiemców
-porównuje cykl
rozwojowy przywr i
tasiemców zależny i
niezależny od środowiska
-analizuje i wykazuje
zależnośćmiędzy budową
płazińców a
środowiskiem oraz trybem życia,
dowodzi powiązań
ewolucyjnych
-omawia środowisko i tryb
życia nicieni -wymienia i
omawia
cechy nicieni
-analizuje budowę
morfologiczną i
anatomiczną nicieni
-wykazuje zróżnicowanie
-definiuje pojęcia: pasożyt
polikseniczny,
partenogeneza, dymorfizm
płciowy
-analizuje teorie
wyjaśniające pochodzenie
pasożytnictwa
-analizuje i wykazuje zależność
między budową nicieni a
środowiskiem oraz trybem życia
-porównuje budowę oraz cykle
12
Pierścienice
-omawia środowisko i
tryb życia pierścienic
-wymienia przedstawicieli
wieloszczetów,
skąposzczetów i pijawek
-rozpoznaje na
ilustracjach organizmy
zaliczane do pierścienic
Mięczaki
-omawia środowisko i
tryb życia mięczaków wymienia i rozróżnia
gatunki prawnie chronione
-rozpoznaje na ilustracjach
organizmy zaliczane do
mięczaków
w obrębie grupy
-analizuje przystosowania
morfologiczne, anatomiczne
i fizjologiczne do
pasożytnictwa
-porównuje rozwój prosty i
złożony
-definiuje pojęcia: celoma,
metameria homonimiczna i
heteronomiczna -wymienia
o omawia
cechy aromorfotyczne
pierścienic
-analizuje na przykładzie
dżdżownicy budowę
Morfologiczną i
anatomiczną pierścienic
-podaje przystosowania
dżdżownicy do życia w
glebie
-wykazuje znaczenie
pierścienic w przyrodzie,
gospodarce i życiu
człowieka
-podaje charakterystyczne
cechy mięczaków -analizuje
morfologię, anatomię i
fizjologię mięczaków wykazuje na przykładach
zróżnicowanie w obrębie
grupy -wyjaśnia jak
rozmnażają się mięczaki wykazuje znaczenie
mięczaków w przyrodzie,
gospodarce i życiu
człowieka
-omawia i analizuje cykle
życiowe wybranych
gatunków pasożytniczych
nicieni i wrotków
życiowe płazińców i obleńców
-podaje systematykę
pierścienic
-analizuje budowę
morfologiczną i
Anatomiczną wieloszczetów
i pijawek
-wykazuje różnorodność
form życiowych i trybu
życia pierścienic
-analizuje i wykazuje zależność
między budową pierścienic a
środowiskiem i trybem życia
-wykazuje różnorodność
budowy i trybu życia
mięczaków -omawia
charakterystyczne cechy
mięczaków -porównuje plan
budowy ślimaków, małży i
głowonogów
-porównuje mięczaki z
pierścienicami -omawia budowę,
biologię i znaczenie naukowe
amonitów i belemnitów
13
Stawonogi
Strunowce
-omawia środowisko i tryb
życia stawonogów wymienia podstawowe
cechy stawonogów rozpoznaje na ilustracjach
organizmy zaliczane do
stawonogów -podaje
podstawową
charakterystykę
poszczególnych gromad
stawonogów
-definiuje pojęcia:
radiacja adaptatywna,
miksocel, skrzela,
płucotchawki, tchawki,
przeobrażenie niezupełne,
zupełne, linienie -omawia
charakterystyczne cechy
stawonogów -przedstawia
przystosowania
morfologiczne,
anatomiczne i
fizjologiczne stawonogów
do życia w wodzie i na
lądzie -analizuje budowę
morfologiczną i
anatomiczną
przedstawicieli
stawonogów -analizuje
strategie rozrodcze
stawonogów -podaje
przykłady stawonogów
holo-i
hemimetabolicznych porównuje budowę i tryb
życia skorupiaków,
owadów, pajęczaków i
wijów -zna chronione
gatunki
-wymienia i omawia
charakterystyczne cechy
stawonogów
-analizuje pochodzenie
strunowców
strunowców
-omawia środowisko i tryb
życia lancetnika
-porównuje strunowce z
bezkręgowcami -analizuje
morfologię,
-analizuje problemy, z jakimi
zetknęli się przodkowie
stawonogów, opanowując
środowisko lądowe -podaje
systematykę stawonogów wykazuje na wybranych
przykładach zależność
budowy owadów z ich trybem
życia -omawia różnice w
rozwoju owadów na
wybranych przykładach ocenia biocenotyczną i
gospodarczą rolę stawonogów
-porównuje budowę
lancetnika i
bezkręgowców
-uzasadnia, dlaczego
lancetnika można
uważać za pierwowzór
strunowca
-charakteryzuje czynności
życiowe wybranych
przedstawicieli gromad
stawonogów -omawia
zwyczaje życiowe owadów i
pajęczaków -ocenia znaczenie
opieki nad potomstwem w
sukcesie ewolucyjnym
stawonogów -analizuje
znaczenie opieki nad
potomstwem, polimorfizmu
oraz struktury społecznej
owadów w ewolucji tej grupy
organizmów
-dowodzi powiązań
ewolucyjnych stawonogów
i pierścienic
-analizuje główne linie
rozwojowe strunowców
Anatomię i fizjologię
lancetnika
14
Kręgowce
Ryby
Płazy
-wymienia i omawia
charakterystyczne cechy
kręgowców
-wykazuje na przykładach
zróżnicowanie w obrębie grupy
kręgowców -analizuje drzewo
rodowe kręgowców
-omawia środowisko i tryb
życia bezżuchwowców i
ryb
-analizuje morfologię, anatomięi
fizjologięminoga i ryb
-wykazuje cechy ryby
przystosowujące jądo
życia w wodzie
-rozpoznaje pospolite
gatunki ryb wód słodkich i
słonych
-podaje przykłady ryb
opiekujących się
potomstwem i ryb
wędrujących na tarliska
-wymienia i rozróżnia gatunki
ryb prawnie
-omawia gospodarcze
znaczenie ryb
-określa środowisko i
charakterystyczne cechy
chronionych
-analizuje morfologię, anatomięi
fizjologiępłazów
budowy płazów
-wskazuje przystosowania
-zna przedstawicieli
poszczególnych rzędów
płazów
-rozpoznaje na rysunkach
płazów do życia w wodzie i na
lądzie
-udowadnia związek
pomiędzy budową i biologią
i zdjęciach pospolite płazy
płazów a zajmowanym
środowiskiem życia -analizuje
mechanizm
rozrodu płazów
-podaje
systematykękręgowców
-porównuje
budowękręgowców i
„niższych” strunowców
-udowadnia
progresywny charakter
zmian w budowie
i biologii kręgowców
-omawia związek
budowy ryby z trybem
jej życia charakteryzuje wybrane
gatunki ryb
-porównuje budowęi
biologięryb chrzęstno-i
kostnoszkieletowych
-analizuje pochodzenie
ryb -podaje
systematykę
bezżuchwowców i ryb
-analizuje pochodzenie i
tendencje ewolucyjne
kręgowców
-wskazuje
zależnośćpłazów od
środowiska
wodnego na
przykładzie
rozmnażania się-podaje
systematykę
płazów
-charakteryzuje
wybrane
gatunki płazów
-uzasadnia zależność
rozrodu i rozwoju
płazów
od środowiska
wodnego
-wyjaśnia pochodzenie
ewolucyjne kręgowców
-charakteryzuje wybrane
czynności życiowe ryb -omawia
zwyczaje godowe,
formy opieki nad potomstwem
oraz wędrówki ryb
-ocenia wpływ rybołówstwa na
życie i równowagęekologiczną
biocenoz wodnych
czworonożnych
-analizuje biologię
meandrowców
-wykazuje łączność ewolucyjną
płazów z rybami
-wymienia i rozróżnia gatunki
podlegające ochronie prawnej
15
Gady
-określa środowisko i
charakterystyczne cechy
budowy gadów -wymienia
przedstawicieli gadów rozpoznaje na rysunkach i
zdjęciach pospolite gady
-wymienia i omawia progresywne
cechy gadów -omawia
przystosowania gadów do życia
na lądzie -analizuje morfologię,
anatomię i fizjologię gadów analizuje biologię rozrodu i
rozwoju gadów -analizuje drzewo
rodowe gadów
Ptaki
-określa środowisko życia i
charakterystyczne cechy
budowy ptaków -wskazuje
przystosowania ptaków w
budowie zewnętrznej do
ich trybu życia -rozpoznaje
na ilustracjach pospolite
gatunki ptaków za pomocą
kluczy
-analizuje przystosowania
morfologiczne, anatomiczne i
fizjologiczne ptaków do lotu wymienia i omawia progresywne
cechy ptaków -analizuje biologię
rozrodu i rozwoju ptaków definiuje pojęcia: gniazdowniki,
zagniazdowniki -podaje różnice
między gniazdownikami a
zagniazdownikami -wymienia i
rozróżnia gatunki prawnie
chronione
Ssaki
-określa środowisko życia i
charakterystyczne cechy
budowy ssaków -omawia
środowisko życia
stekowców i torbaczy wskazuje przystosowania
ssaków w budowie
zewnętrznej do trybu życia
-wyjaśnia co to jest
-wymienia i omawia progresywne
cechy ssaków -wymienia i
omawia progresywne i
prymitywne cechy stekowców i
torbaczy -analizuje drzewo
rodowe ssaków -wskazuje
miejsce występowania ssaków na
kuli ziemskiej -analizuje
morfologię,
-podaje systematykę
gadów -omawia
czynności życiowe
gadów -charakteryzuje
wybrane gatunki
gadów -ocenia
znaczenie błon
płodowych porównuje budowę i
biologię gadów i
płazów
-omawia wybrane
czynności życiowe
ptaków -analizuje
mechanizmy
umożliwiające ptakom
utrzymanie wysokiego
tempa przemiany
materii i stałej
temperatury ciała porównuje strategie
rozrodcze
gniazdowników i
zagniazdowników ocenia biologiczne i
gospodarcze znaczeni
ptaków
-określa stanowisko
systematyczne
stekowców i torbaczy
-porównuje budowę i
biologię stekowców i
torbaczy -dowodzi, że
budowa i biologia
ssaków jest wyrazem
adaptacji do
zajmowanego
środowiska życia
-wykazuje różnice w sposobie
rozmnażania i rozwoju płazów i
gadów
-analizuje pochodzenie i
tendencje ewolucyjne
gadów uwzględnieniem
form wymarłych analizuje przyczyny i
przebieg radiacji
adaptatywnej gadów
mezozoicznych
-omawia zjawisko wędrówek
ptaków -uzasadnia znaczenie
opieki nad potomstwem w
ewolucji ptaków -wykazuje na
wybranych przykładach
różnorodnośći jedność ptaków w
obrębie gromady -wykazuje
łączność ewolucyjną ptaków z
gadami
-ustosunkowuje się do
hipotez wyjaśniających
pochodzenie zdolności
ptaków do aktywnego
lotu
-ocenia znaczenie opieki nad
potomstwem w ewolucji ssaków
-analizuje ekologię i etologię
wybranych gatunków ssaków wykazuje łączność ewolucyjną z
gadami -wykazuje na wybranych
przykładach różnorodność i
jedność ssaków w obrębie
gromady
-analizuje warunki i
przebieg radiacji
adaptatywnej ssaków
16
stałocieplność-podaje
przykłady gospodarczego
wykorzystania ssaków
Anatomię i fizjologię
stekowców i torbaczy analizuje morfologię,
anatomię i fizjologię ssaków
właściwych -wymienia i
omawia rodzaje zębów
ssaków -wymienia i
rozróżnia gatunki ssaków
prawnie chronionych ocenia ekologiczne i
gospodarcze znaczenie
ssaków
-omawia wybrane czynności
życiowe ssaków -wymienia
i omawia typy łożysk podaje systematykę ssaków
-charakteryzuje i porównuje
wybrane rzędy ssaków
-dowodzi, że człowiek jest
ssakiem
II. Ekologia i
biogeografia
Ekologia jako nauka
Populacje, biocenozy,
ekosystemy
-definiuje pojęcia:
populacja, biocenoza,
biotop, ekosystem, nisza
ekologiczna
-rozróżnia abiotyczne i
biotyczne czynniki
środowiska
-wyjaśnia, czym zajmuje
Się ekologia
-definiuje pojęcia:
populacja, pojemność i
opór środowiska,
biocenoza, zależności
troficzne, producent,
konsument, reducent,
łańcuch i sieć troficzna,
równowaga biocenotyczna,
sukcesja pierwotna i
wtórna, klimaks
-wymienia cechy
populacji
-podaje przykłady
populacji z najbliższego
-Podaje kryteria
wyróżnienia autekologii i
synekologii -analizuje
możliwości
praktycznego wykorzystania
Badań ekologii
-analizuje wykresy zakresu
tolerancji różnych
organizmów
-analizuje strukturę
przestrzenną, wiekową,
płciową, ilościową i
socjalnąpopulacji
-omawia zjawisko
terytorializmu
-prowadzi badania
rozmieszczenia organizmów
populacji i oblicza ich
zagęszczenie
-rozróżnia i omawia
zależności troficzne w
biocenozie
-wyjaśnia, co to jest
-udowadnia związek
ekologii z innymi działami
biologii i gałęziami
przemysłu
-analizuje
Wieloaspektowość pojęcia
nisza ekologiczna
-wskazuje zadania stojące
przed ekologią
-omawia populacyjne
mechanizmy liczebności
-analizuje zależność
między niszą ekologicznąa
zjawiskiem konkurencji
-ocenia rolę zależności
międzygatunkowych w
przyrodzie i życiu
człowieka
-porównuje pokarmowe
łańcuchy spasania i
łańcuchy detrytusowe
-podaje przykłady
łańcuchów pokarmowych z
-dobiera odpowiednie materiały
źródłowe do nauki ekologii
-wyjaśnia związki między
ekologią a innymi dziedzinami
nauki, zwłaszcza
ewolucjonizmem
-przeprowadza badania
wybranych czynników
abiotycznych i na ich
podstawie określa stan
środowiska
-omawia cechy populacji na
dowolnie wybranym przykładzie
-planuje i przeprowadza
doświadczenie ilustrujące wpływ
zagęszczenia na liczebność
populacji
-uzasadnia stwierdzenie, że
funkcjonowanie agrocenozy
wymaga nakładu energii
-wskazuje różnice między
łańcuchem pokarmowym a
Siecią pokarmową
-udowadnia, że skrócenie
łańcuchów pokarmowych może
-analizuje przyczyny
zróżnicowania struktury i
dynamiki rozrodczej
populacji ludzkiej w
różnych rejonach świata
-przewiduje możliwość
wykorzystania allelopatii
w rolnictwie
ekologicznym
-uzasadnia, że
ekosystem z rozbudowaną
Siecią pokarmową jest
trwalszy od tego, w
którym występują proste
17
otoczenia -podaje
przykłady łańcuchów
pokarmowych -podaje
nazwy poszczególnych
ogniw łańcucha
pokarmowego -wymienia
nieantagonistyczne formy
współżycia występujące
między organizmami podaje przykłady
symbiozy, drapieżnictwa,
pasożytów wewnętrznych i
zewnętrznych -wskazuje
przykłady konkurencji o
zasoby środowiska przedstawia dane liczbowe
ludności Polski oraz
wybranych krajów świata
w postaci piramid wieku i
płci -podaje przykłady
sukcesji pierwotnej i
wtórnej -wskazuje proste
przykłady obiegu materii i
przepływu energii -podaje
przykłady ekosystemów
Zasoby środowiska a
potrzeby organizmu
-podaje przykłady z
najbliższego otoczenia
niekorzystnego wpływu na
przebieg sukcesji
-przedstawia krążenie
materii na przykładzie
obiegu azotu w przyrodzie
-wyjaśnia, co to jest
ekosystem
-wyjaśnia, co to jest zakres
tolerancji organizmu
-wyjaśnia, co to są zasoby
różnych biocenoz wymienia i omawia
konieczne warunki
zachowania równowagi
biocenotycznej -omawia
nieantagonistyczne formy
współżycia występujące
między organizmami omawia przykłady
drapieżnictwa -wskazuje
przystosowania w budowie i
fizjologii organizmów do
pasożytniczego trybu życia omawia na wybranych
przykładach konkurencję
między organizmami porównuje funkcjonowanie
różnych ekosystemów analizuje funkcjonowanie
ekosystemów
pozbawionych producentów
-porównuje produktywność
pierwotną i wtórną-określa
przyczyny oraz kierunki
sukcesji pierwotnej wskazuje różnice między
przepływem energii a
krążeniem materii w
ekosystemie
Być potencjalnym źródłem
ograniczenie kosztów produkcji
żywności -wskazuje różnice
między nieantagonistycznymi a
antagonistycznymi formami
współżycia między organizmami
-uzasadnia, ze drapieżnictwo ma
korzystny wpływ na populację
ofiar -planuje i przeprowadza
doświadczenie ilustrujące
przebieg sukcesji ekologicznej ocenia znaczenie procesu
sukcesji w przyrodzie -wykazuje
rolę poszczególnych ogniw
łańcucha pokarmowego w
procesach krążenia materii i
przepływu energii
zależności pokarmowe charakteryzuje
różnorodne strategie
dające szansę przeżycia
pasożyta -omawia
znaczenie konkurencji w
rozwoju osobnika,
populacji i gatunku
-wyjaśnia, co to jest czynnik
ograniczający.
nisza ekologiczna
-charakteryzuje nisze
ekologiczne wybranych roślin i
zwierząt
-proponuje proste
doświadczenia
sprawdzające zakres
18
Biomy i biosfera
Wilgotne lasy
równikowe
Krainy traw
organizm nadmiaru danego
składnika środowiska
-wskazuje
przystosowania
organizmów do życia w
danym środowisku
-wymienia firmy ochrony
przyrody w Polsce
-rozpoznaje wybrane
gatunki chronione roślin i
zwierząt
-wskazuje na mapie
Polski położenie parków
narodowych i
krajobrazowych
-definiuje pojęcia: biom,
biosfera
-wymienia rodzaje
biomów lądowych i podaje
ich rozmieszczenie
geograficzne
-wskazuje strefy
klimatyczne kuli ziemskiej
-podaje przykłady
organizmów
występujących w różnych
obszarach biosfery
-wymienia rodzaje
ekosystemów wodnych
-wskazuje na mapie świata
obszary
występowania wilgotnych
lasów równikowych
-podaje przykłady
organizmów żyjących w
wilgotnych lasach
równikowych
-wskazuje na mapie świata
obszary
środowiska
-omawia obszary
chronione występujące
najbliżej miejsca
zamieszkania
-wyjaśnia, dlaczego chroni
Się przyrodę i wskazuje
różnorodne formy jej
ochrony
-określa przyczyny
ochrony gatunkowej roślin i
zwierząt
-podaje charakterystykę
wybranych rezerwatów
przyrody, parków
narodowych i parków
krajobrazowych
-uzasadnia konieczność
tworzenia obszarów chronionych
-wykazuje różnorodność
rezerwatów przyrody i
pomników przyrody
tolerancji ekologicznej
organizmu w stosunku do
wybranego czynnika
środowiska
-analizuje strukturę oraz
funkcjonowanie wybranych
ekosystemów lądowych
-wymienia gatunki roślin i
zwierząt
charakterystycznych dla
poszczególnych biomów
-charakteryzuje państwa
roślinne i zwierzęce
-porównuje warunki
abiotyczne ekosystemów
lądowych i wodnych
-wymienia i rozróżnia
gatunki organizmów
poszczególnych stref
ekosystemów wodnych oraz
omawia ich rolę
-omawia przyczyny
strefowego rozmieszczenia
organizmów na kuli
ziemskiej
-określa przyczyny
zróżnicowania państw
roślinnych i zwierzęcych
-uzasadnia wpływ
czynników klimatycznych
na rozmieszczenie roślin na
kuli ziemskiej
-wymienia i omawia
przyczyny zakłóceń
prawidłowego
-przewiduje konsekwencje
wpływu czynników
zagrażających biomom
-wskazuje zależności między
poszczególnymi biomami
-analizuje przyczyny i
skutki eutrofizacji,
zakwaszania i zasolenia
zbiorników wodnych
-wymienia cechy klimatu
panującego w wilgotnych
lasach równikowych
-omawia przystosowania
organizmów do życia w
wilgotnym lesie
równikowym
-charakteryzuje warunki
życia w wilgotnym lesie
równikowym
-prezentuje fragmenty literatury
opisującej wilgotny las
równikowy
-porównuje skład
gatunkowy wilgotnych
lasów równikowych Azji,
Afryki i Amazonii
-wymienia cechy klimatu
obszarów, na których
-charakteryzuje warunki
życia panujące w
-prezentuje fragmenty literatury
opisującej ekosystemy trawiaste
-wykazuje różnorodność
organizmów
ekosystemów wodnych
19
występowania
ekosystemów trawiastych
-podaje przykładu
organizmów
zamieszkujących
ekosystemy trawiaste
-wskazuje na mapie świata
obszary
występowania pustyń
-podaje przykłady
organizmów
zamieszkujących pustynie
-wskazuje na, mapie świata
oceany i podaje ich
nazwy
-wymienia nazwy
organizmów
występujących w morzach
i oceanach
Pustynie
Oceany
Występują ekosystemy
trawiaste
-omawia przystosowania
organizmów do życia wśród
traw
ekosystemach trawiastych
-podaje cechy klimatu
obszarów, na których
Występują pustynie
-wskazuje przystosowania
organizmów do życia na
pustyni
-określa warunki życia w
oceanie
-charakteryzuje warunki
życia na pustyni
-wskazuje przystosowania
organizmów do życia w
oceanie na różnych
głębokościach
zamieszkujących
ekosystemy trawiaste na
różnych kontynentach
-wskazuje różnorodność
organizmów zamieszkujących
pustynie na różnych
kontynentach
-prezentuje fragmenty literatury
opisującej pustynie
-wskazuje przyczyny
zróżnicowanego rozmieszczenia
organizmów w pionie i w
poziomie
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA – BIOLOGIA POZIOM PODSTAWOWY Opracowany w oparciu o program DKOS – 4015 – 5/02
ZAKRES WYMAGAŃNA POSZCZEGÓLNE STOPNIE
KLASA I
DZIAŁ
PROGRAMOWY
I. Biologia i medycyna
a człowiek
Biologia – opowieść o
fenomenie życia
KONIECZNE
(dopuszczający)
-definiuje termin „życie” wymienia cechy istoty
żywej
-wymienia cechy istoty
żywej
-określa przedmiot
Badań biologii
-wylicza kolejne
poziomy organizacji
materii żywej
-porównuje cechy
materii ożywionej i
PODSTAWOWE
(dostateczny)
-stosuje w uczeniu się różne
źródła wiedzy
biologicznej i wykorzystuje
informacje
popularnonaukowe w
uczeniu się biologii
-charakteryzuje i
porównuje myślenie
indukcyjne i dedukcyjne
-proponuje sposób
prezentacji wyników,
analizy tabel, tekstu,
ROZSZERZAJĄCE
(dobry)
-porównuje budowę i
zasady działania
mikroskopów: optycznego i
elektronowego -wymienia
główne
kierunki rozwoju nauk
przyrodniczych i
biologicznych
-wymienia specjalistyczne
dyscypliny wyodrębnione w
ramach biologii
-rozróżnia dziedziny
DOPEŁNIAJĄCE
(bardzo dobry)
-planuje i przeprowadza
obserwację makro-i
mikroskopową, doświadczenie
oraz dokumentuje ich wyniki stosuje zdobytą wiedzę do
opisywania struktury i funkcji
organizmów
-umiejscawia w czasie
najważniejsze odkrycia
biologiczne
-porównuje znaczenie
terminów: problem badawczy i
WYKRACZAJĄCE
(celujący)
-wymienia algorytmy
prowadzenia badań
naukowych
-wymienia typy
mikroskopów
elektronowych i omawia
ich budowę
20
Komórka jako
podstawowa jednostka
budulcowa organizmu
nieożywionej
-podaje różne źródła
danych naukowych z
dziedziny biologii
-wskazuje, że biologia
miała i ma znaczący
wpływ na rozwój
medycyny
-omawia budowę,
wymienia części optyczne
i mechaniczne
mikroskopu
-oblicza powiększenie
mikroskopu optycznego
-wymienia rodzaje
preparatów
-korzysta z
mikroskopów i zestawów
do mikroskopowania
diagramów i wykresów
-ocenia przydatność nauk
biologicznych w medycynie
-wymienia cechy
prawidłowo prowadzonej
obserwacji i doświadczenia
-uzasadnia potrzebę
stosowania najnowszej
aparatury w badaniach
biologicznych i w
medycynie
-potrafi przygotować
świeży preparat
mikroskopowy
-dokumentuje wyniki
obserwacji
mikroskopowych
biologii ze względu na
przedmiot badań
-uzasadnia celowość
rozwoju nauk biologicznych
-wyjaśnia, dlaczego
Znajomość matematyki,
fizyki, chemii i geografii
jest niezbędna biologom
hipoteza, teoria naukowa i prawo
naukowe
-przewiduje kierunki rozwoju
biologii w najbliższej
przyszłości
-wymienia założenia
teorii komórkowej
budowy organizmów
-wymienia elementy
strukturalne komórki
eukariotycznej
-rysuje schemat komórki
eukariotycznej
-nazywa elementy
budowy mitochondrium
-wymienia etapy
oddychania
wewnątrzkomórkowego
-wyjaśnia istotę
anabolizmu i katabolizmu
-nazywa elementy
strukturalne jądra
komórkowego i rybosomu
-oblicza liczbę
chromosomów w
komórkach haploidalnych
i diploidalnych
-wymienia etapy
podziałów komórkowych
-przeprowadza obserwację
mikroskopową komórek
zwierzęcych (człowieka) i
dokumentuje wyniki
obserwacji w formie
rysunku
-rysuje schemat budowy
mitochondrium
-identyfikuje
mitochondrium wśród
innych organelli
-porównuje zysk
energetyczny fazy
beztlenowej i tlenowej
oddychania
-wymienia funkcje jądra
komórkowego i tworzących
je struktur oraz rybosomów
-wyjaśnia sposób
rozmieszczenia DNA w
jądrze komórkowym oraz
Budowę chromosomu
-wylicza fazy w cyklu
życiowym komórki
-udowadnia analizując
model komórki, że człowiek
należy do organizmów
eukariotycznych
-wyjaśnia rolę ATP w
metabolizmie komórki
-rysuje model budowy
jądra komórkowego
-wyjaśnia różnice między
pojęciami: chromatyna,
chromosom, chromatyda
-analizuje związek budowy
jądra z funkcją, którą pełni
-identyfikuje na
schematach fazy podziałów
komórkowych
-porównuje przebieg
mitozy i mejozy
-wyjaśnia, dlaczego komórkę
uważamy za otwarty układ
termodynamiczny
-udowadnia współzależność
komórkowych procesów
metabolicznych
-analizuje strukturę chemiczną
ATP
-udowadnia, dobierając
odpowiednie argumenty, że
mitochondria zaliczane są do
organelli autonomicznych
-wyjaśnia, na czym polega
transkrypcja oraz translacja
-analizuje proces biosyntezy
białka
-ilustruje schematem podziały
komórkowe
-analizuje podziały chromatyny
w cyklu życiowym oraz zmiany
ilości DNA i liczby
chromosomów w kolejnych
fazach cyklu komórkowego
-projektuje tabele
-identyfikuje (np. na
elektrogramie) jądro
komórkowe i rybosomy
-wymienia i omawia
stadia pierwszego
podziału mejotycznego
21
-wyjaśnia, na czym polega
replikacja
-wymienia i rozróżnia
rodzaje cytokinez
-rozróżnia na rycinach
podział mitotyczny i
mejotyczny
-ocenia biologiczne
znaczenie mitozy i mejozy
Tkanki, narządy i
układy narządów
człowieka
-definiuje pojęcie:
tkanka, neuron, synapsa,
homeostaza -wylicza typy
tkanek w organizmie
człowieka -omawia
charakterystyczne cechy
budowy oraz funkcje
tkanek -wymienia swoiste
cechy tkanki łącznej wymienia elementy
budowy krwi -omawia
funkcje krwi -wymienia
typy tkanek mięśniowych
-omawia
charakterystyczne cechy
budowy oraz funkcje
tkanek mięśniowych wymienia
charakterystyczne cechy
neuronu -wymienia
układy tworzące organizm
człowieka
-rozróżnia tkanki
nabłonkowe wśród innych
tkanek
umożliwiające porównanie
mitozy i mejozy
-identyfikuje na rysunkach
i mikrofotografiach tkanki
zwierzęce
-wyjaśnia związek budowy
nabłonków z pełnionymi przez
nie funkcjami
-projektuje schemat
przedstawiający proces
regeneracji kości po
22
-wymienia kryteria
klasyfikacji tkanki
nabłonkowej i łącznej porównuje budowę i funkcje
tkanek łącznych właściwych
i oporowych -klasyfikuje
komórki krwi według
charakterystycznych cech
budowy -wylicza rodzaje
synaps -wymienia kryteria
podziału tkanek
mięśniowych -porównuje
budowę, funkcje i
występowanie tkanek
mięśniowych -klasyfikuje
neurony -wyjaśnia, na czym
polega homeostaza
-przeprowadza (wg instrukcji)
obserwację mikroskopową
nabłonków i rysuje
obserwowany obraz 0
identyfikuje tkanki łączne (na
rysunkach, fotografiach) wyjaśnia mechanizm regeneracji
tkanki łącznej i kostnej przeprowadza obserwację
mikroskopową(wg instrukcji)
tkanki kostnej lub chrzęstnej
oraz rysuje i opisuje dostrzeżone
szczegóły budowy -wyjaśnia
mechanizm tworzenia limfy przedstawia mechanizm
przekazywania informacji w
obrębie synapsy -wyjaśnia
mechanizm skurczu mięśni analizuje ryciny i schematy
związane z budową tkanki
nerwowej -wyjaśnia, dlaczego
organizm człowieka jest
otwartym układem fizycznym
złamaniu -wymienia
mediatory chemiczne konstruuje model
przestrzenny sarkomeru wyjaśnia mechanizm
przewodzenia impulsów
nerwowych
-charakteryzuje budowę
chemiczną białek, tłuszczy i
węglowodanów
-dostrzega związek pomiędzy
budową, a funkcją
poszczególnych elementów
-przeprowadza
doświadczenia
wykrywające związki
nerwowych
-charakteryzuje
Hierarchiczną organizację
organizmu człowieka
II. Organizm
człowieka jako
zintegrowana całość
-wymienia podstawowe
strategie odżywiania w
świecie istot żywych
-omawia czynniki
warunkujące zachowania
wartości przez produkty
23
Układ pokarmowy –
przetwarzanie
surowców
energetycznych i
budulcowych
-wylicza główne
składniki pokarmowe wymienia rodzaje i źródła
witamin, makro-, mikro-i
ultraelementów -wyjaśnia
istotę procesu
odżywiania
-definiuje pojęcia:
dietetyka, dieta,
anoreksja, bulimia,
osteoporoza
-wymienia podstawowe
rodzaje diet oraz na czym
polega dieta
zrównoważona
-wymienia czynniki
negatywne wpływające na
Jakość żywności
-wymienia odcinki
układu pokarmowego
oraz gruczoły trawienne,
wskazując na schemacie
ich położenie
-podaje funkcje
poszczególnych narządów
układu pokarmowego
żywnościowe
-analizuje informacje
żywieniowe zawarte w
tabelach lub na wykresach ocenia konsekwencje
zdrowotne niedoboru
witamin
-wylicza podstawowe
błędy w żywieniu
-omawia rolę prawidłowej
diety w profilaktyce
osteoporozy
-ocenia wartość odżywczą
produktów oraz własnych
posiłków
-uzasadnia konieczność
zachowania higieny i
estetyki przygotowywania i
spożywania posiłków
-przewiduje i zna
konsekwencje
niewłaściwego odżywiania
się
-określa związek pomiędzy
Budową a funkcją
poszczególnych elementów
-omawia rolę enzymów
trawiennych
układu pokarmowego
-omawia rolę
poszczególnych składników
pokarmowych
-rozróżnia enzymy biorące
-zna skutki awitaminozy i
hiperwitaminozy
-wyjaśnia, co to są
aminokwasy egzo-i
endogenne -analizuje etapy
trawienia i wchłaniania
białek, tłuszczów i cukrów
-charakteryzuje rolę
krążenia wrotnego
-zna rolę wątroby
-uzasadnia potrzebę
indywidualnego doboru
składników diety
układu pokarmowego
-podaje anatomiczne i
fizjologiczne przystosowania
odcinków układu pokarmowego
do pobierania, trawienia i
wchłaniania pokarmu
-ocenia skutki stosowania
konserwantów w żywności
-dowodzi, że wątroba to
centrum metaboliczne
organizmu
-analizuje mechanizm kontroli
zjawiska głodu i sytości
-przewiduje negatywne skutki
braku lub nadmiaru składników
odżywczych
organiczne w pokarmie
-wyszukuje i prezentuje
materiały dotyczące
hipotez mówiących o
powstawaniu i funkcji
wyrostka robaczkowego
-przewiduje skutki złego
funkcjonowania wątroby
-przygotowuje i
przeprowadza seminarium
na temat: „Nieprawidłowe
nawyki żywieniowe oraz
ich konsekwencje
zdrowotne”
-omawia możliwości
leczenia chorób układu
pokarmowego
-ocenia na podstawie
etykiet produktów
spożywczych stopień
modyfikacji żywności
-
24
Układ oddechowy –
wentylacja
warunkująca
oddychanie tlenowe
-wymienia elementy
budowy układu
oddechowego rozpoznaje na
modelach, w atlasach
anatomicznych
narządy
układu oddechowego
-wymienia główne
etapy
oddychania
komórkowego
-wymienia źródła i
czynniki
zanieczyszczające
powietrze
-wylicza choroby
spowodowane przez
zanieczyszczenie
powietrza
-wyjaśnia, na czym
polega szkodliwy
wpływ
dymu tytoniowego na
zdrowie człowieka
Układ krążenia –
dalekim transport i
odporność ustrojowa.
-wymienia funkcje
układu krążenia wymienia elementy
-charakteryzuje
budowę układu
oddechowego
człowieka w
powiązaniu z funkcją
-wyjaśnia istotę
oddychania
zewnętrznego i
wewnętrznego
-wyjaśnia związek
pomiędzy
oddychaniem a
odżywianiem
-nazywa najczęściej
występujące choroby
układu
oddechowego oraz ich
przyczyny
-wyjaśnia, na czym
polega
profilaktyka chorób
układu
oddechowego
-podaje
rolęerytrocytów w
transporcie tlenu
-omawia
wymianęgazową
w pęcherzykach
płucnych
-charakteryzuje
funkcję
przepony w
oddychaniu
-wyjaśnia pojęcie dług
tlenowy
-omawia przyczyny
powstawania alergii
-opisuje kierunek
przepływu w dużym i
małym krwiobiegu
układu krwionośnego
-rozpoznaje na
-wymienia cechy
narządów układy
oddechowego
umożliwiające
efektywną wymianę
gazową
-wyjaśnia związek
pomiędzy oddychaniem
i
jego tempem a
zapotrzebowaniem
energetycznym
organizmu
-określa przyczyny
alergii i
podaje przykłady
chorób
będących ich
następstwem
-określa ogólne zasady
profilaktyki chorób
układu
oddechowego
-udowadnia związek
między paleniem
tytoniu a
występowaniem chorób
układu oddechowego
-wylicza cechy
narządów układu
krwionośnego
umożliwiające
efektywny
transport
wyjaśnia, w jaki sposób
dochodzi do długu
tlenowego i
gromadzenia się
znacznych ilości kwasu
mlekowego w
mięśniach oraz
dostrzega
związki przyczynowoskutkowe
w tym procesie
-rozróżnia przyczyny
chorób
układu oddechowego i
dobiera
odpowiednie przykłady
-wyjaśnia zależność
między
ciśnieniem krwi, tętnem
a
Intensywnością i
objętością
oddechów
-planuje oraz przeprowadza doświadczenie
obrazujące mechanizm ruchów
oddechowych i wymiany
gazowej
-przewiduje wyniki
przeprowadzonych
Doświadczeń i
dokumentuje je
-uzasadnia potrzebę
indywidualnego doboru
ćwiczeńoddechowych
-potrafi zainteresować
klasęprzygotowanymi
informacjami na temat
przyczyn innych chorób
układu oddechowego,
takich jak azbestoza,
choroba papuzia
-analizuje
współdziałanie układu
krwionośnego i
limfatycznego
-proponuje odpowiednią argumentację dotyczącą
konieczności stosowania
-ocenia rolę krążenia
profilaktyki chorób
25
-definiuje pojęcia:
żyły,
tętnice, transfuzja,
modelach,
w atlasach
anatomiczne
narządy układu
odporność, antygen,
krwionośnego
przeciwciało, alergen,
szczepionka
-analizuje wyniki
badania
krwi
-wyjaśnia, na czym
-porównuje budowęi
polega transport
wewnętrzny
-potrafi zmierzyć tętno i
ciśnienie spoczynkowe
-wylicza cztery
podstawowe grupy krwi
człowieka
-podaje czynniki
chorobotwórcze układu
krążenia
-omawia rolę ćwiczeń
fizycznych w
usprawnieniu pracy serca
oraz w profilaktyce
chorób układu
krwionośnego
-wyjaśnia, na czym
polega profilaktyka
chorób układu krążenia
-ocenia wpływ
nieprawidłowej diety oraz
niezdrowego trybu życia
na rozwój chorób serca i
układu krążenia
-uzasadnia szkodliwy
wpływ palenia
papierosów
wewnątrzustrojowy
wieńcowego
układu krążenia
-wyjaśnia wpływ
wysiłku
fizycznego na
częstotliwość
-planuje i przeprowadza
-interpretuje
pomiary tętna i ciśnienia
nieprawidłowości pracy
tętniczego, dokumentuje
wyniki
pomiarów i interpretuje
je
-analizuje mechanizm
serca, zwanątrzepotaniem
tętna
-rozróżnia oraz
porównuje
rodzaje naczyń
funkcje tętnic, żył i naczyń
włosowatych
-konstruuje schemat
graficzny małego i dużego
krwiobiegu oraz krążenia
wrotnego
-wyjaśnia, na czym polega
automatyzm pracy serca
-analizuje pracę serca
-wyjaśnia mechanizm
transportu tlenu i dwutlenku
węgla we krwi
-dobiera dawców lub
biorców krwi (znając ich
grupy krwi)
-określa czynniki, które
Mają wpływ na przebieg
krzepnięcia krwi
-omawia główne strategie
obronne organizmu
-wymienia najważniejsze
szczepienia ochronne dzieci
i młodzieży
-wyjaśnia mechanizm
odporności swoistej i
nieswoistej
-analizuje mechanizm
reakcji antygenprzeciwciało
krwionośnych
-wyjaśnia przebieg
krzepnięcia krwi i istotę
konfliktu serologicznego
-wymienia najważniejsze
osiągnięcia w
diagnozowaniu oraz
leczeniu chorób układu
krążenia
-proponuje ćwiczenia
usprawniające pracę układu
krążenia
-wyjaśnia mechanizm
odrzucania przeszczepu
-uzasadnia wpływ wirusa
HIV na funkcjonowanie
układu odpornościowego
-podaje różnice w
działaniu szczepionek i
surowic
-porównuje grupęRh+ i
Rh-
przedsionków
-proponuje działania
automatyzmu pracy serca
-analizuje mechanizm rozwoju
choroby nadciśnieniowej,
miażdżycy naczyń
krwionośnych i zawału serca
-omawia ogólną budowę
przeciwciał
-wyjaśnia sposoby uzyskiwania
przez organizm odporności
sztucznej biernej i czynnej
-uzasadnia rolę serologii i
transplantologii w życiu
człowieka
-opisuje mechanizm działania
wirusa HIV na organizm
człowieka
-określa prawdopodobieństwo
wystąpienia konfliktu
serologicznego na podanym
przykładzie
indywidualne i społeczne,
które mogłyby przyczynić
Się do zwolnienia tempa
rozprzestrzeniania się
AIDS
-przewiduje skutki
niezgodności pomiędzy
grupami krwi dawcy i
biorcy
26
Układ wydalniczy –
utrzymywanie
równowagi wodnomineralnej i
wydalanie.
Układ rozrodczy i jego
funkcje
-definiuje terminy:
wydalanie, osmoza wymienia i wskazuje na
schemacie elementy
układu wydalniczego
-omawia funkcje układu
wydalniczego
-wymienia szkodliwe
produkty przemiany
-wymienia źródła i rodzaje
azotowych produktów
przemiany materii -omawia
budowę nerki -wyjaśnia
istotę tworzenia
moczu pierwotnego i
ostatecznego
-porównuje skład
chemiczne moczu
usuwania
-wyjaśnia podstawowe
zasady profilaktyki
chorób nerek i układu
wydalniczego
-wymienia i omawia
czynniki sprzyjające
występowaniu chorób nerek
i układu wydalniczego analizuje laboratoryjne
wyniki badania moczu
-definiuje pojęcia:
gonady, gamety,
zaplemnienie,
zapłodnienie, embrion,
płód
-wymienia narządy i
omawia rolę układu
rozrodczego męskiego i
żeńskiego
-omawia wpływ
czynników zewnętrznych
(stres, choroba, zmiana
klimatu) na przebieg
cyklu menstruacyjnego
-wylicza etapy rozwoju
pre-i postnatalnego
człowieka
-nazywa metody
antykoncepcyjne
-uzasadnia konieczność
zachowania higieny
układu rozrodczego i
ciąży
-identyfikuje w atlasie
anatomicznym narządy
układu rozrodczego
-analizuje przystosowania
w budowie narządów
układu rozrodczego do
pełnionych funkcji
-analizuje i interpretuje
wykres zmian temperatury
w kolejnych fazach cyklu
menstruacyjnego
-wymienia fazy porodu i
omawia jego przebieg
-charakteryzuje rolę
łożyska
-analizuje przebieg
rozwoju zarodkowego i
płodowego człowieka
-wymienia czynniki
wywołujące niepłodność
-nazywa instytucje, w
których młody człowiek
może zasięgnąć rady lekarza
lub psychologa
-wyjaśnia, na czym polega
-omawia budowę nefronu wyjaśnia związek pomiędzy
metabolizmem a
wydalaniem -analizuje
mechanizm
regulacji wodno-mineralnej
płynów ustrojowych
-charakteryzuje
powstawanie moczu
-wyjaśnia, co to jest dializa,
określa warunki jej
przeprowadzania oraz znaczenie
dla zdrowia -wnioskuje o stanie
zdrowia na
podstawie analizy moczu
-ocenia wpływ nieprawidłowej
diety oraz niezdrowego trybu
życia na rozwój chorób nerek
wydalniczego w utrzymywaniu
homeostazy organizmu
-wymienia I, II i III-o
rzędowe cechy płciowe
-porównuje rozmnażanie
płciowe i bezpłciowe
-określa ogólne zasady
profilaktyki chorób układu
rozrodczego
-wyjaśnia istotę spermatogenezy
i oogenezy
-uzasadnia znaczenie
przystosowawcze zróżnicowanej
budowy plemników i komórek
jajowych
-wyjaśnia, na czym polega
bruzdkowanie, gastrulacja i
organogeneza
-zapisuje reakcję syntezy
mocznika -wyjaśnia
związek pomiędzy
środowiskiem życia
organizmu,
Dostępnością wody a
rodzajem wydalanego
azotowego produktu
przemiany materii
etyczny dotyczący
transplantacji nerek
-potrafi prezentować
problem dotyczący
torbielowatości nerek,
nerki wstrząsowej,
mocznicy, wykorzystując
różne materiały źródłowe
-analizuje mechanizm
regulacji wzrostu oraz
metabolizmu w różnych
okresach rozwojowych
człowieka
-interpretuje w różnych
aspektach sposoby i
metody antykoncepcji
27
Układ ruchu –
przemieszczanie się
Układy kontrolne –
reagowanie oraz
koordynowanie
funkcji życiowych
-wylicza elementy
układu ruchu
-wymienia elementy i
profilaktyka chorób
przenoszonych drogą
płciową
-charakteryzuje przejawy i
znaczenie ruchu człowieka
-rozpoznaje rodzaje
funkcje układu kostnego
-określa funkcje układu
mięśniowego
-wylicza przyczyny
zmęczenia mięśni
-omawia antagonizm
mięśni szkieletowych
-wymienia rodzaje
mięśni szkieletowych
-definiuje pojęcia:
odpoczynek bierny i
czynny
-wymienia najczęstsze
przyczyny chorób układy
kostnego
-definiuje terminy:
bodziec, receptor, neuron,
synapsa, pobudliwośćwymienia narządy
zmysłów
-wymienia wady wzroku
i słuchu
-omawia budowę
synapsy
-zna budowę łuku
odruchowego
-rysuje schemat łuku
odruchowego
-wymienia najczęstsze
choroby będące
konsekwencją
długotrwałego stresu
-zna zasady higieny i
profilaktyki układu
nerwowego
-omawia budowę układu
Połączeń kości w szkielecie
człowieka
-opisuje budowę i
wymienia funkcje stawu
-wyjaśnia związek budowy
kości z jej funkcjami
-analizuje przystosowania
układu kostnego do
pełnionych funkcji
-wyjaśnia, na czym polega
profilaktyka układu ruchu
-wymienia czynniki
wpływające na powstawanie
Skrzywień kręgosłupa oraz
sposoby zapobiegania im
-charakteryzuje wady
wzroku i słuchu oraz
choroby oczu i uszu omawia budowę funkcje
narządów zmysłów
-wymienia elementy
strukturalne układu
nerwowego i ich funkcje
-wyjaśnia istotę
przewodnictwa impulsu
nerwowego
-porównuje części
poszczególnych części
mózgu
-wymienia i omawia
odruchy warunkowe i
bezwarunkowe
-charakteryzuje przebieg
Doświadczeń Pawłowa
-charakteryzuje choroby
układu nerwowego
-wymienia cechy narządów
układu kostnego
umożliwiające realizację
-rysuje schemat budowy stawu
i opisuje go
-rozpoznaje na modelach, w
-charakteryzuje etapy
rozwoju aktywności
ruchowej człowieka
funkcji ruchowej
-wymienia główne grupy
mięśni człowieka
-wyjaśnia zasady
udzielania pierwszej
pomocy przy urazach
układu ruchu
atlasach anatomicznych
podstawowe mięśnie głowy,
szyi, tułowia i kończyn
-wyjaśnia istotę skurczu
mięśnia
-klasyfikuje mięśnie wg
różnych kryteriów podziału
-uzasadnia
współdziałanie układu
kostnego, mięśniowego i
nerwowego w
koordynacji ruchowej
organizmu
-demonstruje
przykładowe ćwiczenia
wpływające na rozwój
różnych grup mięśni
-wymienia struktury mózgu
odpowiedzialne za
poszczególne rodzaje
pamięci
-wyjaśnia mechanizm
powstawania odruchu
warunkowego
-omawia chemiczną
Budowę hormonów
-wyjaśnia nadrzędną rolę
podwzgórza i przysadki
mózgowej
-przewiduje konsekwencje
nadczynności i
niedoczynności gruczołów
dokrewnych
-wyjaśnia, na czym polega
proces zapamiętywania i
kojarzenia -analizuje mechanizm
-ocenia wpływ
doświadczeń Pawłowa na
rozwój neurofizjologii wyjaśnia związek
między stopniem rozwoju
układu nerwowego, a
rozwojem intelektualnym
i emocjonalnym
-ocenia wpływ
hormonów na homeostazę
organizmu
powstawania pamięci krótko-i
długotrwałej
-uzasadnia stwierdzenie, że
poszczególne piętra mózgu
Odpowiadają za czynności
zautomatyzowane i świadome o
różnym stopniu integracji
-omawia znaczenie snu
-wylicza fazy snu
-wyjaśnia przyczyny różnych
chorób związanych z
Nadczynnością lub
Niedoczynnością gruczołów
układu hormonalnego
-analizuje powiązania
anatomiczne i funkcjonalne
między układem nerwowym, a
28
dokrewnego
-wymienia hormony o
klasyfikuje je
Powłoka wspólna ciała
człowieka
III. Niektóre czynniki
wywołujące choroby
człowieka
Od stanu zdrowia do
stanu choroby
Niektóre choroby
człowieka
-definiuje pojęcia:
stałocieplność,
zmiennocieplność,
termoregulacja
-wymienia przykłady
zwierząt stało-i
zmiennocieplnych
-zna podstawowe zasady
higieny skóry
-definiuje terminy:
zdrowie, choroba,
profilaktyka, alergen,
alergia
-wylicza zasady
udzielania pierwszej
pomocy przedmedycznej
-charakteryzuje główne
czynniki wpływające na
Jakość życia i zachowanie
zdrowia człowieka
-wymienia czynniki
kancerogenne
-zna symptomy mogące
Świadczyć o chorobie
nowotworowej
-wymienia zasady
profilaktyki chorób
nowotworowych
-analizuje materiały
informacyjne pod kątem
zachowania zdrowia, w
tym higieny i profilaktyki
nowotworowej
-wymienia choroby
pasożytnicze i sposoby
zakażenia się pospolitymi
-wyjaśnia mechanizm
ujemnego sprzężenia
zwrotnego
hormonalnym
-charakteryzuje najczęstsze
choroby układu dokrewnego
-wymienia elementy
strukturalne skóry i
wytwory naskórka
-omawia funkcje skóry
-analizuje budowę skóry
pod kątem przystosowań do
pełnionych funkcji
-wyjaśnia, na czym polega
ochronna, czuciowa,
wydalnicza i
termoregulacyjna funkcja
skóry
-ocenia udział skóry w
termoregulacji organizmu
-analizuje współdziałanie
układów
odpowiedzialnych za
stałocieplność
-analizuje różne sposoby
pokrycia ciała
-wymienia podstawowe
przyczyny chorób
cywilizacyjnych,
społecznych, zakaźnych,
pasożytniczych,
zawodowych i alergii
-analizuje związek między
stylem życia i stanem
środowiska przyrodniczego,
a stopniem zdrowotności
jednostek i społeczeństw
-proponuje sposoby
ograniczania negatywnego
wpływu wybranych
patogenów na organizm
-ocenia skuteczność
wybranych działań
profilaktycznych
-wymienia najczęstsze
przyczyny zgonów w Polsce
i w wybranych krajach
Europy i świata
-porównuje i uzasadnia
przyczyny zróżnicowania chorób
będących przyczyną zgonów w
krajach ubogich i cywilizacyjnie
rozwiniętych
-analizuje wpływ wybranych
czynników fizykochemicznych i
biologicznych na zaburzenia
homeostazy organizmu
człowieka
-rozpoznaje sytuacje, w
których człowiek narażony
jest na działanie czynników
kancerogennych
-wyjaśnia związek stylu
życia z
prawdopodobieństwem
zachorowania na nowotwór
-klasyfikuje choroby
nowotworowe i
charakteryzuje je
-charakteryzuje najczęstsze
choroby nowotworowe
będące konsekwencją
nieodpowiedniego stylu
życia
-wymienia przykłady
chorób nowotworowych
-udowadnia, że choroby
nowotworowe należą do
grupy chorób
cywilizacyjnych
-zna objawy zakażenia
robakami
-wyjaśnia mechanizm
transformacji nowotworowej
-wyjaśnia konieczność
szczepienia się przed wyjazdem
do krajów tropikalnych
-ocenia sposoby ochrony przed
chorobami inwazyjnymi
(robaczyce, malaria)
-interpretuje w różnych
aspektach znaczenie
homeostazy dla
prawidłowego
funkcjonowania
organizmu
-analizuje materiały
drukowane i
multimedialne,
selekcjonuje je, dokonuje
interpretacji oraz
Uogólnień faktów
-przewiduje możliwość
zarażenia się pasożytami
podczas wycieczek (do
lasu, na łąkę, w góry, nad
morze), wyjazdów do
ciepłych krajów
29
pasożytami
Niektóre trucizny oraz
środki psychoaktywne
i ich wpływ na
człowieka
-definiuje terminy:
trucizna, toksyna,
toksykologia, dioksyna klasyfikuje trucizny
-wymienia podstawowe
objawy zatrucia
-zna zasady
przechowywania trucizn
-wymienia najczęstsze
przyczyny uzależnienia
od alkoholu i narkotyków
-klasyfikuje środki
uzależniające
-analizuje dane
statystyczne, dotyczące
dynamiki zachorowań na
choroby nowotworowe w
Polsce i na świecie
-omawia cykl rozwojowy
wybranego pasożyta
-porównuje cykl
rozwojowy i przebieg
rozwoju wybranych
pasożytów
-analizuje patogenne
oddziaływanie
pierwotniaków, robaków i
stawonogów na organizm
człowieka
-wymienia i omawia zasady
udzielenia pierwszej
pomocy przedmedycznej w
przypadkach zatrucia
-analizuje wpływ
substancji toksycznych na
funkcjonowanie organizmu
-przewiduje konsekwencje
kontaktu z truciznami
-wymienia sposoby
profilaktyki i leczenia
uzależnień
-wymienia biologiczne i
społeczne skutki uzależnień
-wyjaśnia mechanizm
powstawania uzależnia i
nałogu
-rozróżnia gatunki trujące
grzybów i roślin charakteryzuje typowe
trucizny wytwarzane przez
organizmy i występujące w
środowisku
-analizuje skutki działania
i przedawkowania alkoholu,
narkotyków, leków
psychoaktywnych
-dowodzi szkodliwości
oddziaływania różnych środków
psychoaktywnych na
funkcjonowanie układu
nerwowego i innych układów
oraz na zachowanie człowieka
-przewiduje konsekwencje
używania środków
psychoaktywnych
-proponuje sposoby
spędzania wolnego czasu,
zabawy oraz sposoby
rozwiązywania
problemów bez pomocy
alkoholu i narkotyków
30
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA – BIOLOGIA POZIOM PODSTAWOWY Opracowany w oparciu o program DKOS – 4015 – 5/02
ZAKRES WYMAGAŃNA POSZCZEGÓLNE STOPNIE
KLASA II
DZIAŁ
PROGRAMOWY
I. Elementy genetyki
KONIECZNE
(dopuszczający)
-wymienia rodzaje
kwasów nukleinowych określa podstawowe
funkcje kwasów
nukleinowych -omawia
budowę DNA i RNA określa rolę tRNA, rRNA
i mRNA -wyjaśnia istotęi
znaczenie replikacji wymienia cechy kodu
genetycznego -wyjaśnia
budowę nukleotydu wymienia i omawia jeden
z dowodów
potwierdzających, że
DNA jest nośnikiem
informacji genetycznej definiuje pojęcia:
homozygota,
heterozygota, genotyp,
fenotyp, allel kod
genetyczny, transkrypcja,
gen, mutacja, zmiennośćr
ekombinacyjna,
modyfikacyjna,
chromosom, autosomy,
heterochromosomy
PODSTAWOWE
(dostateczny)
-wyjaśnia istotęt ranskrypcji
-wyjaśnia rolę tRNA i
mRNA w biosyntezie białka
-określa rolę genomu omawia istotę i znaczenie
regulacji ekspresji materiału
genetycznego -wyjaśnia
istotę poszczególnych
rodzajów mutacji -wyjaśnia
skutki mutacji -wyjaśnia
skutki działanie fizycznych i
chemicznych czynników
mutagennych -zapisuje i
wyjaśnia istotę krzyżówki
testowej -wyjaśnia treść II
prawa Mendla -rozwiązuje
krzyżówki dwugenowe przedstawia i interpretuje
schemat zapisu krzyżówki
dwugenowej -wyjaśnia
istotę konfliktu
serologicznego -wyjaśnia
pojęcie alleli wielokrotnych
-rozwiązuje krzyżówki
dotyczące alleli
ROZSZERZAJĄCE
(dobry)
-wymienia struktury DNA i
RNA -omawia cechy kodu
genetycznego charakteryzuje procesy
zachodzące podczas
translacji -charakteryzuje
istotę i skutki bloków
metabolicznych charakteryzuje
poszczególne rodzaje
mutacji -charakteryzuje
działanie czynników
mutagennych -analizuje
różnice w zmienności
dziedzicznej i
niedziedzicznej -rozwiązuje
krzyżówki trójgenowe przedstawia w formie zapisu
genetycznego podłoże
konfliktu serologicznego charakteryzuje molekularną
budowę chromosomu wyjaśnia i przedstawia w
formie zapisu mechanizm
dziedziczenia cech
DOPEŁNIAJĄCE (bardzo
dobry)
-omawia budowę tRNA dowodzi teoretycznie, że DNA
jest nośnikiem informacji
genetycznej -omawia znaczenie
sekwencji intronów i egzonów w
budowie DNA -analizuje jak
zmieniało się pojęcie genu w
oparciu o odpowiednie
przykłady -charakteryzuje
rodzaje mutacji punktowych analizuje skutki czynników
mutagennych -dowodzi
znaczenia mutacji -rozwiązuje
krzyżówki genetyczne charakteryzuje dziedziczenie
wielogenowe -uzasadnia, że
chromosomowa teoria
dziedziczności przyczyniła siędo
uzupełnienia praw Mandla charakteryzuje anomalie
wynikające z dziedziczenia
pojedynczych zmutowanych
alleli – genopatie -wyjaśnia
dziedziczenia anemii sierpowatej
-wyjaśnia zaburzenia
WYKRACZAJĄCE
(celujący)
-dowodzi biochemiczną
funkcję genu -analizuje
model opreonu
laktozowego i
tryptofanowego -analizuje
skutki „wędrujących
genów” -charakteryzuje
chromosomy olbrzymie i
szczoteczkowe
31
-wskazuje miejsce
transkrypcji -wskazuje
miejsce biosyntezy białka
-wymienia etapy
biosyntezy białka wyjaśnia istotę regulacji
ekspresji materiału
genetycznego -wymienia
rodzaje mutacji wymienia czynniki
mutagenne -potrafi
napisać i rozwiązać proste
jednogenowe krzyżówki
genetyczne -wyjaśnia
treść I i II prawa Mendla wymienia grupy krwi u
człowieka -rozwiązuje
krzyżówki genetyczne
dotyczące dziedziczenia
grup krwi u człowieka potrafi narysować
schematycznie i opisać
chromosom -wymienia
główne założenia
chromosomowej teorii
dziedziczności Thomasa
Morgana -wyjaśnia
mechanizm determinacji
płci u człowieka -potrafi
przedstawić w formie
krzyżówki mechanizm
dziedziczenia płci u
człowieka
-wymienia choroby
człowieka uwarunkowane
genetycznie
-wyjaśnia pojęcie
inżynieria genetyczna
-wymienia narzędzia
inżynierii genetycznej
-określa rolę inżynierii
genetycznej
wielokrotnych -określa rolęc
hromosomu -wyjaśnia
główne założenia
chromosomowej teorii
dziedziczności Thomasa
Morgana -wymienia
niektóre cechy sprzężone z
płcią u człowieka -wyjaśnia
różnicę między wadami
rozwojowymi a wadami
dziedzicznymi -wyjaśnia
podłoże hemofilii wymienia choroby
genetyczne człowieka
uwarunkowane mutacjami
chromosomowymi -omawia
znaczenie inżynierii
genetycznej -wymienia
przykłady potwierdzające
znaczenie inżynierii
genetycznej w życiu
człowieka
sprzężonych z płcią u
człowieka -omawia
anomalie o charakterze
mutacji chromosomowych
występujących u człowieka
genetyczne związane z
przemianami cukrów
(galaktozemia, dziedziczenie
cukrzycy) -charakteryzuje
metody klonowania DNA charakteryzuje istotę klonowania
organizmów
32
II. Ewolucyjne
czynniki kształtujące
bioróżnorodność
-definiuje pojęcia:
ewolucja, dobór
naturalny, specjacja,
forma przejściowa
-wyróżnia dowody
bezpośrednie i pośrednie
ewolucji
-podaje przykłady
dowodów bezpośrednich
ewolucji
-wymienia czynniki
ewolucji
-wymienia rodzaje
doboru naturalnego
-wymienia sposoby
powstawania nowych
gatunków
-wymienia rodzaje
izolacji
-wymienia
prawidłowości ewolucji
-wymienia główne etapy
ewolucji świata roślin
-określa czas pojawienia
Się głównych grup roślin i
zwierząt
-wymienia główne etapy
ewolucji świata zwierząt
-wymienia główne założenia
teorii ewolucji J.B.
Lamarcka i K. Darwina definiuje pojęcia;
anatomia porównawcza,
narządy homologiczne,
analogiczne, szczątkowe
-podaje przykłady
narządów analogicznych,
homologicznych i
szczątkowych
-wyjaśnia znaczenie
narządów homologicznych i
analogicznych jako
dowodów ewolucji
-wymienia podstawowe
założenia prawa Hardy Weinberga
-wymienia odstępstwa od
prawa Hardy -Weinberga
-charakteryzuje główne
czynniki ewolucji
-wyjaśnia istotę
poszczególnych rodzajów
doboru naturalnego
-wymienia podstawowe
prawidłowości ewolucji
-wyjaśnia różnice między
środowiskiem wodnym a
-omawia znaczenie teorii
ewolucji K. Darwina dla
współczesnej teorii ewolucji
-analizuje wpływ
czynników na przebieg
ewolucji
-omawia znaczenie doboru
naturalnego w procesie
ewolucji
-charakteryzuje rodzaje
specjacji
-wyjaśnia pojęcia: makro-i
mikro-ewolucja
-analizuje na wybranych
przykładach prawidłowości
ewolucji takie jak
nieodwracalnośći
Postępowość ewolucji
-omawia mechanizm
ewolucji człowieka
-uzasadnia powstanie
odmiany białej, żółtej i
czarnej w obrębie gatunku
człowiek rozumny
-charakteryzuje kierunki
współczesnego ewolucjonizmu wyjaśnia określenie dowody
bezpośrednie i pośrednie
ewolucji
-ocenia znaczenie
poszczególnych czynników
ewolucji
-charakteryzuje współczesne
stanowisko nauki dotyczące
znaczenia doboru naturalnego w
procesie ewolucji
-omawia współczesną
Koncepcję powstawania
gatunków
-porównuje ewolucję zbieżną i
rozbieżną
-wyjaśnia pojęcia; mikro-i
makro-ewolucja
-charakteryzuje czynniki
hominizacji
-podaje krótką charakterystykę
przodków człowieka rozumnego
-wskazuje główne kierunki
rozprzestrzeniania się rodzaju
człowiek z Afryki
-ocenia znaczenie
poszczególnych dowodów
świadczących o ewolucji charakteryzuje istotę
przemian ewolucyjnych w
oparciu o zmianę puli
genowej populacji
-charakteryzuje teorię
Oparina
-charakteryzuje dowody
ewolucji z embriologii,
biochemii i fizjologii
33
III. Bioróżnorodność
-wymienia cechy budowy
typowe dla rzędu
naczelnych -wskazuje
cechy łączące człowieka
ze światem zwierząt wyróżnia swoiste cechy
ludzkie -wymienia istotne
podobieństwa między
człowiekiem a
antropoidami -wymienia
cechy w budowie
charakterystyczne tylko
dla człowieka -wymienia
główne etapy ewolucji
człowieka -wymienia
hipotezy i teorie
dotyczące powstania
życia na Ziemi
lądowym -określa
stanowisko człowieka w
przyrodzie -wymienia znane
formy przedludzkie i
ludzkie w ewolucji charakteryzuje wybrane
formy przedludzkie i
ludzkie
-wymienia
charakterystyczne cechy
danego gatunku rozpoznaje za pomocą
kluczy i atlasów pięć
organizmów roślinnych i
zwierzęcych -wymienia
nazwy królestw
grupujących organizmy
kuli ziemskiej -określa
zadania systematyki i
taksonomii -wymienia
główne taksony
systematyczne -podaje
definicję gatunku -podaje
przykłady gatunków
-wyjaśnia znaczenie
klasyfikacji organizmów podaje charakterystyczne
cechy organizmów
zaliczanych do jednego
rodzaje, np. koniczyna, dąb
lub pies -podaje
charakterystyczne cechy
organizmów zaliczanych do
poszczególnych królestw wyjaśnia, na czym opiera
sięwspółczesny system
klasyfikacji organizmów omawia zalety podwójnego
nazewnictwa gatunków
-uzasadnia konieczność
tworzenia nazw
gatunkowych dla nowo
poznanych organizmów podaje zasady oznaczania
organizmów za pomocą
atlasów i kluczy -wskazuje
drogi rozwoju ewolucyjnego
królestw organizmów wymienia jednostki
taksonomiczne we
właściwej kolejności odróżnia wśród podanych
nazw rodzajów, gatunków te
jednostki
-prezentuje dokonania K.
Linneusza i K. Darwina -określa
znaczenie oznaczania
organizmów -porównuje
systemy klasyfikacji
zoologicznej i botanicznej określa cechy systemu
naturalnego i sztucznego porównuje historyczne i
współczesne sposoby
klasyfikowania organizmów
-uzasadnia, że podział
organizmów na królestwa
jest przyjętą w danej
chwili umową, która
uległa i będzie ulegać
zmianom -analizuje i
oceni metody badawcze
wykorzystywane obecnie
przez taksonomów
34
IV. Współczesne
czynniki kształtujące
bioróżnorodność
-definiuje pojęcia:
populacja, pojemnośći
opór środowiska,
biocenoza, zależności
troficzne, producent,
konsument, reducent,
łańcuch i sieć troficzna,
równowaga
biocenotyczna, sukcesja
pierwotna i wtórna,
klimaks -wymienia cechy
populacji -podaje
przykłady populacji z
najbliższego otoczenia podaje przykłady
łańcuchów pokarmowych
-podaje nazwy
poszczególnych ogniw
łańcucha pokarmowego wymienia
nieantagonistyczne formy
współżycia występujące
między organizmami podaje przykłady
symbiozy, drapieżnictwa,
pasożytów wewnętrznych
i zewnętrznych -wskazuje
przykłady konkurencji o
zasoby środowiska przedstawia dane
liczbowe ludności Polski
oraz wybranych krajów
świata w postaci piramid
wieku i płci -podaje
przykłady sukcesji
pierwotnej i
-analizuje strukturę
przestrzenną, wiekową,
płciową, ilościową i
socjalną populacji -omawia
zjawisko terytorializmu prowadzi badania
rozmieszczenia organizmów
populacji i oblicza ich
zagęszczenie -rozróżnia i
omawia zależności troficzne
w biocenozie -wyjaśnia, co
to jest łańcuch pokarmowy podaje przykłady łańcuchów
pokarmowych w wybranej
biocenozie -wymienia
charakterystyczne cechy
populacji -wyjaśnia, co to
jest symbioza,
drapieżnictwo,
pasożytnictwo, konkurencja
-analizuje zmiany
liczebności populacji w
układzie ofiara-drapieżnik analizuje strukturę troficzną
wybranych biocenoz
lądowych i wodnych rozróżnia i klasyfikuje
organizmy według ich
przynależności do
odpowiedniego poziomu
troficznego -przedstawia
zależności troficzne w
biocenozach w postaci
łańcuchów i sieci
-omawia populacyjne
mechanizmy liczebności analizuje zależność między
niszą ekologiczną a
zjawiskiem konkurencji ocenia rolę zależności
międzygatunkowych w
przyrodzie i życiu
człowieka -porównuje
pokarmowe łańcuchy
spasania i łańcuchy
detrytusowe -podaje
przykłady łańcuchów
pokarmowych z różnych
biocenoz -wymienia i
omawia konieczne warunki
zachowania równowagi
biocenotycznej -omawia
nieantagonistyczne formy
współżycia występujące
między organizmami omawia przykłady
drapieżnictwa -wskazuje
przystosowania w budowie i
fizjologii organizmów do
pasożytniczego trybu życia omawia na wybranych
przykładach konkurencję
między organizmami porównuje funkcjonowanie
różnych ekosystemów analizuje funkcjonowanie
ekosystemów
pozbawionych producentów
-porównuje
-omawia cechy populacji na
dowolnie wybranym przykładzie
-planuje i przeprowadza
doświadczenie ilustrujące wpływ
zagęszczenia na liczebność
populacji -uzasadnia
stwierdzenie, że funkcjonowanie
agrocenozy wymaga nakładu
energii -wskazuje różnice
między łańcuchem
pokarmowym a siecią
pokarmową-udowadnia, że
skrócenie łańcuchów
pokarmowych może być
potencjalnym źródłem
ograniczenie kosztów produkcji
żywności -wskazuje różnice
między nieantagonistycznymi a
antagonistycznymi formami
współżycia między organizmami
-uzasadnia, ze drapieżnictwo ma
korzystny wpływ na populację
ofiar -planuje i przeprowadza
doświadczenie ilustrujące
przebieg sukcesji ekologicznej ocenia znaczenie procesu
sukcesji w przyrodzie -wykazuje
rolę poszczególnych ogniw
łańcucha pokarmowego w
procesach krążenia materii i
przepływu energii -przewiduje
konsekwencje wpływu
czynników zagrażających
biomom -wskazuje zależność
między poszczególnymi
biomami -prezentuje fragmenty
literatury
-analizuje przyczyny
zróżnicowania struktury i
dynamiki rozrodczej
populacji ludzkiej w
różnych rejonach świata przewiduje możliwość
wykorzystania allelopatii
w rolnictwie
ekologicznym -uzasadnia,
że ekosystem z
rozbudowaną siecią
pokarmową jest trwalszy
od tego, w którym
występują proste
zależności pokarmowe charakteryzuje
różnorodne strategie
dające szansę przeżycia
pasożyta -omawia
znaczenie konkurencji w
rozwoju osobnika,
populacji i gatunku porównuje skład
gatunkowy wilgotnych
lasów równikowych Azji,
Afryki i Amazonii wskazuje różnorodność
organizmów
zamieszkujących
ekosystemy trawiaste na
różnych kontynentach wskazuje różnorodność
organizmów
zamieszkujących pustynie
na różnych kontynentach uzasadnia wpływ lasów
iglastych na żyzność
gleby
35
wtórnej -wskazuje proste
przykłady obiegu materii i
przepływu energii -podaje
przykłady ekosystemów definiuje pojęcia: biom,
biosfera -wskazuje strefy
klimatyczne kuli
ziemskiej -wymienia
rodzaje biomów lądowych
i podaje ich znaczenie
geograficzne -podaje
przykłady organizmów
występujących w różnych
obszarach biosfery wskazuje na mapie świata
obszary występowania
wilgotnych lasów
równikowych -podaje
przykłady organizmów
żyjących w wilgotnym
lesie równikowym wskazuje na mapie świata
obszary występowania
ekosystemów trawiastych
-podaje przykłady
organizmów
zamieszkujących
ekosystemy trawiaste wskazuje na mapie świata
obszary występowania
pustyń i półpustyń
pokarmowych -opisuje
ogólną strukturęi
funkcjonowanie ekosystemu
-analizuje powiązania
między biocenozą i jej
biotopem -klasyfikuje
ekosystemy oraz omawia
przepływ energii przez
ekosystemy -porównuje
przebieg sukcesji pierwotnej
i wtórnej -analizuje wpływ
działalności człowieka na
przebieg sukcesji przedstawia krążenie materii
na przykładzie obiegu azotu
w przyrodzie -wyjaśnia, co
to jest ekosystem -analizuje
strukturę oraz
funkcjonowanie wybranych
ekosystemów lądowych wymienia gatunki roślin i
zwierząt
charakterystycznych dla
poszczególnych biomów charakteryzuje państwa
roślinne i zwierzęce wymienia cechy klimatu
panującego w wilgotnym
lesie równikowym -omawia
przystosowania organizmów
do życia w wilgotnym lesie
równikowym -wymienia
cechy klimaty obszarów, na
których występują
ekosystemy
Produktywność pierwotną i
wtórną-określa przyczyny
oraz kierunki sukcesji
pierwotnej -wskazuje
różnice między przepływem
energii a krążeniem materii
w ekosystemie -omawia
przyczyny strefowego
rozmieszczenia organizmów
na kuli ziemskiej -określa
przyczyny zróżnicowania
państw roślinnych i
zwierzęcych -uzasadnia
wpływ czynników
klimatycznych na
rozmieszczenie roślin na
kuli ziemskiej charakteryzuje warunki
życia w wilgotnym lesie
równikowym charakteryzuje warunki
życia panujące w
ekosystemach trawiastych charakteryzuje warunki
życia na pustyni -wykazuje
zależność między klimatem
a obszarem występowania
lasów iglastych -omawia
przystosowania organizmów
górskich do życia w
poszczególnych piętrach gór
-dokonuje wykresu
tolerancji ekologicznej
przedstawionych
organizmów
opisującej wilgotny las
równikowy, ekosystemy
trawiaste, pustynie -podaje
charakterystykę lasów iglastych
-porównuje piętra roślinne Tatr wyjaśnia pojęcie organizmy
stenotopowe i eurytopowe uzasadnia konieczność
tworzenia obszarów chronionych
-omawia różnice pomiędzy
poszczególnymi rodzajami
obszarów chronionych -omawia
zagrożenia litosfery wynikające
z nawożenia gleby i stosowania
środków ochrony roślin -omawia
zagrożenia wód słodkich
wynikające z działalności
człowieka -proponuje proste
doświadczenia sprawdzające
zakres tolerancji ekologicznej
organizmu do wybranego
czynnika środowiska charakteryzuje nisze ekologiczne
wybranych roślin i zwierząt uzasadnia potrzebę istnienia
konwencji międzynarodowych
regulujący handel dzikimi
gatunkami roślin i zwierząt uzasadnia potrzebę istnienia
konwencji międzynarodowych
dotyczących redukcji
zanieczyszczeń atmosfery wyjaśnia, na czym polega teoria
zrównoważonego rozwoju podaje własne propozycje
-wykazuje różnorodność
rezerwatów przyrody i
pomników przyrody wskazuje wpływ
wycinania wilgotnych
lasów równikowych na
skład atmosfery -podaje
przykłady zaburzeń
układów przyrodniczych
powstałych w wyniku
działalności człowieka wyjaśnia znaczenie
banków genów dla
zachowania
różnorodności
biologicznej
36
-podaje przykłady
organizmów
zamieszkujących pustynie
i półpustynie -wskazuje
na mapie świata obszary
występowania lasów
iglastych -wskazuje
rodzaje lasów iglastych wymienia cechy klimatu
górskiego -wskazuje
piętra roślinne
występujące w górach wyjaśnia pojęcie:
tolerancja ekologiczna wymienia formy ochrony
przyrody w Polsce rozpoznaje wybrane
gatunki chronionych
roślin i zwierząt wskazuje na mapie Polski
położenie parków
narodowych i
krajobrazowych -określa
rodzaje zagrożeń litosfery
-omawia problem śmieci i
ich składowania wskazuje sposoby
wykorzystywania wód
słodkich przez człowieka
-omawia wpływ
zanieczyszczeń na
zdrowie człowieka podaje przykłady z
najbliższego otoczenia
niekorzystnego wpływu
trawiaste -omawia
przystosowania organizmów
do życia wśród traw -podaje
cechy klimatu obszaru, na
których występują pustynie
i półpustynie -wskazuje
przystosowania organizmów
do życia na pustyniach określa warunki
klimatyczne sprzyjające
występowaniu lasów
iglastych -podaje przykłady
organizmów żyjących w
poszczególnych piętrach gór
-omawia istotę tolerancji
ekologicznej -omawia
obszary chronione
występujące najbliżej
miejsca zamieszkania wyjaśnia, dlaczego chroni
się przyrodę i wskazuje
różnorodne formy jej
ochrony -omawia wpływ
zanieczyszczeń litosfery na
zdrowie człowieka -podaje
przykłady korzystnej i
niekorzystnej ingerencji
człowieka w wody słodki wskazuje zagrożenia
atmosfery powstałe w
wyniku działalności
człowieka
-określa przyczyny ochrony
gatunkowej roślin i zwierząt
-podaje charakterystykę
wybranych rezerwatów
przyrody, parków
narodowych i parków
krajobrazowych -wskazuje
zagrożenia litosfery
wynikające z pozyskiwania
kopalin przez człowieka omawia wpływ
zanieczyszczeń wody na
zdrowie człowieka wyjaśnia przyczyny oraz
skutki efektu cieplarnianego
i dziury ozonowej wyjaśnia, co to jest czynnik
ograniczający, nisza
ekologiczna -wyjaśnia, na
czym polega problem
wyczerpywania się zasobów
przyrody nieożywionej wyjaśnia, w jaki sposób
działania człowieka taki jak
osuszanie terenów,
wycinanie lasów prowadzą
do zagrożenia gatunków
roślin i zwierząt -uzasadnia
konieczność ochrony
różnorodności biologicznej uzasadnia potrzebę istnienia
konwencji
międzynarodowych
dotyczących ochrony
różnorodności biologicznej
Rozwiązań chroniących Ziemię i
jej mieszkańców
37
na organizm nadmiaru
danego składnika
środowiska -wskazuje
przystosowania
organizmów do życia w
danym środowisku wskazuje zmiany
zachodzące w krajobrazie
pod wpływem
działalności człowieka podaje przykłady
ekosystemów
niszczonych przez
człowieka -ocenia
znaczenie ogrodów
botanicznych i
zoologicznych dla
ochrony ginących i
zagrożonych gatunków
roślin i zwierząt wskazuje problemy
związane ze
składowaniem i utylizacją
odpadów komunalnych podaje sposoby życia w
zgodzie z naturą-wskazuje
sposoby zachowań
chroniących środowisko
w skali lokalnej
-wyjaśnia, co to są zasoby
środowiska -omawia zmiany
zachodzące w krajobrazie
najbliższej okolicy wskazuje sposoby ochrony
różnorodności biologicznej
w miejscu jej występowania
-podaje możliwości
pozyskiwania nowych
źródeł energii -wskazuje
aktualne zagrożenia rozwoju
ludzkości -wskazuje
sposoby zachowań
chroniących środowisko w
skali globalnej
-podaje argumenty za i
przeciw budowaniu
elektrowni atomowych omawia, czym jest
globalizm i antyglobalizm podaje przykłady
organizacji społecznych
działających na rzecz
ochrony środowiska i ich
główne cele
38
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA – BIOLOGIA POZIOM ROZSZERZONY Opracowany w oparciu o program DKOS – 4015 – 5/02
ZAKRES WYMAGAŃNA POSZCZEGÓLNE STOPNIE
KLASA II
DZIAŁ
PROGRAMOWY
I. Badania komórek
KONIECZNE
(dopuszczający)
-podaje % zawartość
wody w żywych
organizmach -porównuje
zawartość wody w
organizmie roślinnym i
zwierzęcym -wymienia
właściwości wody ważne
dla prawidłowego
funkcjonowania
organizmu -omawia rolę
wody w funkcjonowaniu
organizmu -wymieniam
podstawowe składniki
chemiczne komórki
PODSTAWOWE
(dostateczny)
-wyjaśnia podstawowe
właściwości fizykochemiczne wody -wyjaśnia
pojęcia: osmoza, roztwór
izotoniczny, hipotoniczny i
hipertoniczny -omawia
budowę chemiczną
poszczególnych związków
organicznych
(monosacharydu,
polisacharydu, aminokwasu,
białka, tłuszczu) -pisze
schematycznie wiązanie
peptydowe -omawia
strukturę I-o rzędową białka
ROZSZERZAJĄCE
(dobry)
-wyjaśnia rolę
makroelementów w
prawidłowym
funkcjonowaniu organizmu
-przedstawia, w jaki sposób
można wykryć w materiale
roślinnym glukozę, skrobię,
białko i tłuszcz
DOPEŁNIAJĄCE
(bardzo dobry)
-omawia rolę mikroelementów w
organizmie -charakteryzuje
objawy niedoboru wybranych
pierwiastków zaliczanych do
makroelementów -omawia
strukturę II, III i IV-o rzędową
białka
WYKRACZAJĄCE
(celujący)
-wymienia pierwiastki
zaliczane do mikro-i
makroelementów
-wymienia pierwiastki
biogenne -określa
znaczenie kilku
pierwiastków zaliczanych
do makroelementów
związków organicznych
(cukrów, białek,
tłuszczowców)
-pisze ogólny wzór
cząsteczki cukru prostego,
aminokwasu
39
II. Komórka jako
podstawowa
jednostka
budulcowa
organizmu
-wymienia założenia
teorii komórkowej
budowy organizmów wymienia składniki
plazmatyczne i
nieplazmatyczne komórki
-wymienia elementy
strukturalne komórki
eukariotycznej
-przyporządkowuje
poszczególnym
organellom ich funkcje
-rysuje schemat komórki
eukariotycznej
-wyróżnia na
schematach poszczególne
organelle komórkowe
-wymienia składniki
wchodzące w skład
cytoplazmy
-wymienia właściwości i
Rolę cytoplazmy
-wykonuje
schematyczne rysunki:
jądra komórkowego,
mitochondrium,
chloroplastu, aparatu
Golgiego, rybosomu, ER
-nazywa elementy
budowy mitochondrium
-wymienia etapy
oddychania
wewnątrzkomórkowego
-przeprowadza obserwację
mikroskopową komórek
zwierzęcych (człowieka) i
dokumentuje wyniki
obserwacji w formie
rysunku
-wyjaśnia pojęcia: zol, żel
-wymienia rodzaje
retikulum
endoplazmatycznego
-określa rolę
poszczególnych rodzajów
retikulum
-wymienia rodzaje i
określa rolę poszczególnych
plastydów
-określa rolę
poszczególnych organelli
komórki roślinnej i
zwierzęcej
-omawia właściwości
cytoplazmy
-omawia budowę jądra
komórkowego
-wymienia rodzaje
transportu przez błony
plazmatyczne
-wymienia różnice między
transportem biernym a
aktywnym
-przedstawia skład
chemiczny ściany
komórkowej
-udowadnia analizując
model komórki, że człowiek
należy do organizmów
eukariotycznych -wyjaśnia
rolę ATP w metabolizmie
komórki
-rysuje model budowy
jądra komórkowego
-przedstawia i rysuje
Ultrastruktrę chloroplastu,
rybosomu, mitochondrium i
aparatu Golgiego
-charakteryzuje rodzaje
ruchów cytoplazmy oraz
czynniki mające wpływ na
te ruchy
-przedstawia rysunkiem
schematycznym rodzaje
ruchów cytoplazmy
-charakteryzuje model
błony płynnej mozaiki
-wykonuje rysunek
schematyczny błony
komórkowej w ujęciu
modelu płynnej mozaiki
-wyjaśnia różnice między
pojęciami: chromatyna,
chromosom, chromatyda
-analizuje związek budowy
jądra z funkcją, którą pełni
-identyfikuje na
schematach fazy podziałów
komórkowych
-wyjaśnia, dlaczego komórkę
uważamy za otwarty układ
termodynamiczny -udowadnia
współzależność komórkowych
procesów metabolicznych
-analizuje strukturęchemiczną
ATP
-udowadnia, dobierając
odpowiednie argumenty, że
mitochondria i plastydy
zaliczane są do organelli
autonomicznych
-wyróżnia euchromatynę i
heterochromatynę
-analizuje strukturę cytoplazmy
z uwzględnieniem białkowych
struktur włóknistych
-omawia znaczenie składu soku
komórkowego
-wyjaśnia, na czym polega
transkrypcja oraz translacja
-analizuje proces biosyntezy
białka
-ilustruje schematem podziały
komórkowe
-charakteryzuje w oparciu o
schematyczne rysunki przebieg
mejozy
-analizuje podziały chromatyny
w cyklu życiowym oraz zmiany
ilości DNA i liczby
chromosomów w kolejnych
-identyfikuje (np. na
elektrogramie) jądro
komórkowe i rybosomy wymienia i omawia stadia
pierwszego podziału
mejotycznego
-proponuje sposób
sprawdzenia właściwości
osmotycznych komórki
40
-wyjaśnia istotę
anabolizmu i katabolizmu
-nazywa elementy
strukturalne jądra
komórkowego i rybosomu
-podaje rolę jądra
komórkowego -wymienia
składniki budujące błony
plazmatyczne -podaje
właściwości
charakteryzujące błony
plazmatyczne -określa
rolę błon plazmatycznych
-określa rolę składników
nieplazmatycznych definiuje mitozęi określa
jej rolę-rozróżnia na
rysunkach proces mitozy wymienia etapy
podziałów komórkowych
-wyjaśnia, co to jest
chromosom -wyjaśnia
określenie: N, 2n, 3n oblicza liczbę
chromosomów w
komórkach haploidalnych
i diploidalnych -definiuje
pojęcie mejoza -rozróżnia
na rysunkach proces
mejozy -wymienia
różnice w budowie
komórki roślinnej i
zwierzęcej
-podaje skład soku
komórkowego -wyróżnia
ścianę pierwotną i wtórnąwykazuje różnice w
budowie ściany pierwotnej i
wtórnej -definiuje pojęcia:
inkrustacja, adkrustacja rysuje schemat budowy
mitochondrium identyfikuje mitochondrium
wśród innych organelli porównuje zysk
energetyczny fazy
beztlenowej i tlenowej
oddychania -wymienia
funkcje jądra komórkowego
i tworzących je struktur oraz
rybosomów -wyjaśnia
sposób rozmieszczenia
DNA w jądrze
komórkowym oraz budowę
chromosomu -wylicza fazy
w cyklu życiowym komórki
-omawia przebieg
kariokinezy -określa istotę i
znaczenie mejozy wyjaśnia, na czym polega
replikacja -wymienia i
rozróżnia rodzaje cytokinez
-rozróżnia na rycinach
podział mitotyczny i
mejotyczny -ocenia
biologiczne znaczenie
mitozy i mejozy
-porównuje przebieg mitozy
i mejozy
fazach cyklu komórkowego projektuje tabele umożliwiające
porównanie mitozy i mejozy
41
III. Metabolizm
IV. Odżywianie się
-definiuje pojęcia:
metabolizm, enzym wymienia kierunki
metabolizmu -omawia
istotę poszczególnych
kierunków metabolizmu omawia budowę
chemiczną enzymu określa rolę enzymu w
metabolizmie -wyjaśnia
rolę ATP -wyjaśnia
pojęcie fotosynteza podaje miejsce lokalizacji
fotosyntezy -wyjaśnia
istotę fotosyntezy -podaje
warunki niezbędne dla
prawidłowego przebiegu
fotosyntezy -omawia rolę
fotosyntezy jako procesu
o znaczeniu biologicznym
i przyrodniczym wymienia rodzaje
oddychania -wyjaśnia
istotę oddychania
zewnętrznego i
wewnętrznego -wymienia
główne etapy oddychania
komórkowego -wymienia
substraty i produkty
oddychania tlenowego i
beztlenowego
-określa rolę apoenzymu i
koenzymu -wyjaśnia
pojęcia: energia aktywacji,
grupa prostetyczna definiuje pojęcie
chemosynteza -wymienia
etapy fotosyntezy -podaje
lokalizację faz fotosyntezy pisze równanie fotosyntezy
-wymienia rodzaje
barwników czynnych w
procesie fotosyntezy wyjaśnia rolę barwników w
procesie fotosyntezy wyjaśnia rolę dwutlenku
węgla w procesie
fotosyntezy -wyjaśnia, że
oddychanie jest procesem
katabolicznym -wymienia
etapy oddychania
komórkowego tlenowego wymienia rodzaje
fermentacji -wymienia
substraty i produkty
poszczególnych etapów
oddychania komórkowego
(tlenowego)
-omawia istotę katalizy
enzymatycznej -omawia
wpływ pH, temperatury oraz
stężenia substratu i enzymu
-przedstawia procesy
związane z fazą świetlną i
ciemnościową fotosyntezy charakteryzuje wpływ
czynników wewnętrznych i
zewnętrznych na proces
fotosyntezy -wyjaśnia istotę
chemosyntezy -wymienia
przykłady organizmów
zdolnych do
przeprowadzania procesu
chemosyntezy charakteryzuje przebieg
oddychania beztlenowego porównuje zysk
energetyczny oddychania
tlenowego i beztlenowego porównuje oddychanie i
fotosyntezę
-wymienia klasy enzymów analizuje mechanizm katalizy
enzymatycznej -wyjaśnia
współzależność przemian
metabolicznych w organizmie wyjaśnia współzależność
przemian metabolicznych w
organizmie -podaje warunki
niezbędne dla prawidłowego
przebiegu fotosyntezy -omawia
rolę fotosyntezy jako procesu o
znaczeniu biologicznym i
przyrodniczym -określa
znaczenie chemosyntezy porównuje proces fotosyntezy i
chemosyntezy -wyjaśnia
znaczenie cyklu Krebsa w
przemianach metabolicznych
organizmu -porównuje
oddychanie tlenowe i
beztlenowe -omawia istotę i
znaczenie łańcucha
oddechowego -omawia cykl
mocznikowy
-wyjaśnia, w jaki sposób
dochodzi do długu
tlenowego i gromadzenia
się znacznych ilości
kwasu mlekowego w
mięśniach oraz dostrzega
związki przyczynowoskutkowe w tym procesie
-wymienia podstawowe
-omawia czynniki
-charakteryzuje budowę
-dostrzega związek pomiędzy
-przeprowadza
42
– pobieranie i
przetwarzanie
surowców
energetycznych
oraz budulcowych.
strategie odżywiania w
świecie istot żywych wylicza główne składniki
pokarmowe -wymienia
rodzaje i źródła witamin,
makro-, mikro-i
ultraelementów -wyjaśnia
istotę procesu odżywiania
-wymienia potrzeby
pokarmowe autotrofów i
heterotrofów -określa
źródła energii dla
autotrofów i heterotrofów
-wymienia związki
organiczne zawarte w
pokarmie heterotrofów określa rolę
poszczególnych
związków organicznych
występujących w
pokarmie heterotrofów wymienia grupy
heterotrofów ze względu
na rodzaj pobieranego
pokarmu -wymienia kilka
witamin -wymienia
podstawowe źródła
witamin -określa rolę
dowolnie wybranych
witamin w
funkcjonowaniu
organizmu -wymienia
odcinki przewodu
pokarmowego człowieka definiuje pojęcie:
trawienie
warunkujące zachowania
wartości przez produkty
żywnościowe -analizuje
informacje żywieniowe
zawarte w tabelach lub na
wykresach -ocenia
konsekwencje zdrowotne
niedoboru witamin -wylicza
podstawowe błędy w
żywieniu -omawia rolę
prawidłowej diety w
profilaktyce osteoporozy ocenia wartość odżywczą
produktów oraz własnych
posiłków -uzasadnia
konieczność zachowania
higieny i estetyki
przygotowywania i
spożywania posiłków przewiduje i zna
konsekwencje
niewłaściwego odżywiania
się-wyjaśnia rolę
poszczególnych odcinków
przewodu pokarmowego określa związek pomiędzy
budową a funkcją
poszczególnych elementów
układu pokarmowego omawia rolę
poszczególnych składników
pokarmowych -rozróżnia
enzymy biorące udział w
trawieniu i wie, w których
odcinkach są wydzielane
-wyjaśnia istotę
trawienia mechanicznego
i chemicznego
-zna skutki awitaminozy i
hiperwitaminozy
-wymienia mechanizmy
Chemiczną białek, tłuszczy i
węglowodanów -wyjaśnia,
co to są aminokwasy egzo-i
endogenne -analizuje etapy
trawienia i wchłaniania
białek, tłuszczów i cukrów charakteryzuje rolę krążenia
wrotnego -zna rolę wątroby
-uzasadnia potrzebę
indywidualnego doboru
składników diety -podaje
źródła witamin: E, K, B
oraz określa skutki ich
niedoboru -omawia etapy
trawienia białek, cukrów,
tłuszczy w przewodzie
pokarmowym człowieka omawia rolę wątroby i
trzustki u człowieka charakteryzuje
przystosowania w budowie
poszczególnych odcinków
układu pokarmowego do
pełnionej roli
budową, a funkcją
poszczególnych elementów
układu pokarmowego -podaje
anatomiczne i fizjologiczne
przystosowania odcinków
układu pokarmowego do
pobierania, trawienia i
wchłaniania pokarmu -ocenia
skutki stosowania konserwantów
w żywności -dowodzi, że
wątroba to centrum
metaboliczne organizmu analizuje mechanizm kontroli
zjawiska głodu i sytości przewiduje negatywne skutki
braku lub nadmiaru składników
odżywczych -omawia czynniki
wpływające na mechanizm
pobierania wody -omawia
metaboliczne i fizjologiczne
znaczenie witamin -wyjaśnia
pojęcie proenzymy charakteryzuje przemiany
końcowych produktów trawienia
po wchłonięciu do krwi
doświadczenia
wykrywające związki
organiczne w pokarmie wyszukuje i prezentuje
materiały dotyczące
hipotez mówiących o
powstawaniu i funkcji
wyrostka robaczkowego przewiduje skutki złego
funkcjonowania wątroby przygotowuje i
przeprowadza seminarium
na temat: „Nieprawidłowe
nawyki żywieniowe oraz
ich konsekwencje
zdrowotne” -omawia
możliwości leczenia
chorób układu
pokarmowego -ocenia na
podstawie etykiet
produktów spożywczych
stopień modyfikacji
żywności
43
V. Wymiana
gazowa –
wentylacja
warunkująca
oddychanie
tlenowe.
-definiuje pojęcia:
samożywność,
cudzożywność, autotrofy,
heterotrofy, pokarm,
dietetyka, dieta,
anoreksja, bulimia,
osteoporoza
-wymienia podstawowe
rodzaje diet oraz na czym
polega dieta
zrównoważona
-wymienia czynniki
negatywne wpływające na
Jakość żywności
-wymienia odcinki
układu pokarmowego
oraz gruczoły trawienne,
wskazując na schemacie
ich położenie
-podaje funkcje
poszczególnych narządów
układu pokarmowego
-omawia rolę enzymów
trawiennych
-omawia drogę
transportu wody u roślin
-wymienia elementy
budowy układu
oddechowego -rozpoznaje
na modelach, w atlasach
anatomicznych narządy
pobierania wody przez
rośliny
-definiuje pojęcia:
transpiracja, parcie
korzeniowe,
-wyjaśnia rolę
poszczególnych związków
organicznych w pokarmie
heterotrofów
-porównuje potrzeby
pokarmowe autotrofów i
heterotrofów
-wymienia witaminy
rozpuszczalne w wodzie i
tłuszczach
-podaje źródła witamin: A,
C, D, B
-określa niedobory
witamin: A, D, B, C
układu oddechowego
-wyjaśnia rolę płuc w
wymianie gazowej
-wymienia źródła i
-udowadnia, że oddychanie
jest procesem
katabolicznym charakteryzuje budowę
układu oddechowego
człowieka w powiązaniu z
funkcją
-wyjaśnia mechanizm
oddychania u człowieka
-wymienia rodzaje
-wymienia cechy narządów
układy oddechowego
umożliwiające efektywną
wymianę gazową-wyjaśnia
związek pomiędzy
oddychaniem i
jego tempem a
zapotrzebowaniem
energetycznym organizmu
-określa przyczyny alergii i
-omawia najczęstsze choroby
układu oddechowego człowieka
oraz możliwości ich
zapobiegania -rozróżnia
przyczyny chorób układu
oddechowego i dobiera
odpowiednie przykłady
-wyjaśnia zależność między
ciśnieniem krwi, tętnem a
Intensywnością i objętością
-planuje oraz
przeprowadza
doświadczenie obrazujące
mechanizm ruchów
oddechowych i wymiany
gazowej
-przewiduje wyniki
przeprowadzonych
Doświadczeń i
dokumentuje je
czynniki
zanieczyszczające
powietrze
-wylicza choroby
spowodowane przez
zanieczyszczenie
narządów oddychania u
zwierząt w zależności od
środowiska życia
-porównuje skład powietrza
wdychanego i
wydychanego
podaje przykłady chorób
będących ich następstwem
-określa ogólne zasady
profilaktyki chorób układu
oddechowego
-udowadnia związek
oddechów
-uzasadnia potrzebę
indywidualnego doboru
Ćwiczeń oddechowych
-potrafi zainteresować
klasę przygotowanymi
informacjami na temat
44
powietrza
-wyjaśnia, na czym
polega szkodliwy wpływ
dymu tytoniowego na
zdrowie człowieka
-
VI. Daleki
transport i
odporność
ustrojowa.
-wymienia płyny
ustrojowe -wymienia
składniki krwi
-określa rolę
erytrocytów, leukocytów,
trombocytów
-wymienia funkcje krwi
i układu krążenia
-wymienia elementy
układu krwionośnego
-rozpoznaje
poszczególne elementy
-wyjaśnia związek
pomiędzy oddychaniem a
odżywianiem
-nazywa najczęściej
występujące choroby układu
oddechowego oraz ich
przyczyny
-wyjaśnia, na czym polega
profilaktyka chorób układu
oddechowego
-podaje rolę erytrocytów w
transporcie tlenu
-omawia wymianę gazową
w pęcherzykach płucnych
-charakteryzuje funkcję
przepony w oddychaniu
-wyjaśnia pojęcie dług
tlenowy
-omawia przyczyny
powstawania alergii
-omawia rolę leukocytów
-opisuje kierunek przepływu
w dużym i małym
krwiobiegu
-rozpoznaje na modelach,
w atlasach anatomiczne
narządy układu
krwionośnego
-analizuje wyniki badania
krwi
-porównuje budowę i
funkcje tętnic, żył i naczyń
włosowatych
między paleniem tytoniu a
występowaniem chorób
układu oddechowego
-omawia mechanizm
pobierania wody przez
rośliny
-wymienia rodzaje
transpiracji
-wylicza cechy narządów
układu krwionośnego
umożliwiające efektywny
transport
wewnątrzustrojowy
-porównuje funkcje krwi i
limfy
-omawia obieg mały i duży
krwi w organizmie
człowieka
-wyjaśnia wpływ wysiłku
fizycznego na częstotliwość
tętna
przyczyn innych chorób
układu oddechowego,
takich jak azbestoza,
choroba papuzia
-analizuje współdziałanie
układu krwionośnego i
limfatycznego -ocenia rolę
krążenia
wieńcowego
-planuje i przeprowadza
pomiary tętna i ciśnienia
tętniczego, dokumentuje wyniki
pomiarów i interpretuje je
-analizuje mechanizm
automatyzmu pracy serca
-analizuje mechanizm rozwoju
choroby nadciśnieniowej,
-proponuje odpowiednią
Argumentację dotyczącą
konieczności stosowania
profilaktyki chorób
układu krążenia
-interpretuje
nieprawidłowości pracy
serca, zwaną trzepotaniem
przedsionków
-proponuje działania
indywidualne i społeczne,
które mogłyby przyczynić
Się do zwolnienia tempa
45
VII. Utrzymanie
równowagi wodnomineralnej i
wydalanie.
-definiuje pojęcia: żyły,
tętnice, transfuzja,
odporność, antygen,
przeciwciało, alergen,
szczepionka -wyjaśnia, na
czym polega transport
wewnętrzny -wymienia
grupy krwi u człowieka potrafi zmierzyć tętno i
ciśnienie spoczynkowe wylicza cztery
podstawowe grupy krwi
człowieka -podaje
czynniki chorobotwórcze
układu krążenia -omawia
rolę ćwiczeń fizycznych
w usprawnieniu pracy
serca oraz w profilaktyce
chorób układu
krwionośnego -wyjaśnia,
na czym polega
profilaktyka chorób
układu krążenia -ocenia
wpływ nieprawidłowej
diety oraz niezdrowego
trybu życia na rozwój
chorób serca i układu
krążenia -uzasadnia
szkodliwy wpływ palenia
papierosów -omawia
drogę transportu wody w
roślinie
-konstruuje schemat
graficzny małego i dużego
krwiobiegu oraz krążenia
wrotnego -wyjaśnia, na
czym polega automatyzm
pracy serca -analizuje pracę
serca -wyjaśnia mechanizm
transportu tlenu i dwutlenku
węgla we krwi -dobiera
dawców lub biorców krwi
(znając ich grupy krwi) określa czynniki, które mają
wpływ na przebieg
krzepnięcia krwi -omawia
główne strategie obronne
organizmu -wymienia
najważniejsze szczepienia
ochronne dzieci i młodzieży
-wyjaśnia mechanizm
odporności swoistej i
nieswoistej -analizuje
mechanizm reakcji antygenprzeciwciało -wymienia
mechanizmy pobierania
wody przez rośliny definiuje pojęcia:
transpiracja, parcie
korzeniowe -omawia rolę
transpiracji i parcia
korzeniowego w pobieraniu
wody
-definiuje terminy:
wydalanie, osmoza wymienia i wskazuje na
schemacie elementy
-wymienia źródła i rodzaje
azotowych produktów
przemiany materii -omawia
budowę nerki i
-rozróżnia oraz porównuje
rodzaje naczyń
krwionośnych -wyjaśnia
przebieg krzepnięcia krwi i
istotę konfliktu
serologicznego -wymienia
najważniejsze osiągnięcia w
diagnozowaniu oraz
leczeniu chorób układu
krążenia -proponuje
ćwiczenia usprawniające
pracę układu krążenia wyjaśnia mechanizm
odrzucania przeszczepu uzasadnia wpływ wirusa
HIV na funkcjonowanie
układu odpornościowego podaje różnice w działaniu
szczepionek i surowic porównuje grupęRh+ i Rh-
-omawia mechanizm
miażdżycy naczyń
krwionośnych i zawału serca omawia ogólną budowę
przeciwciał -wyjaśnia sposoby
uzyskiwania przez organizm
odporności sztucznej biernej i
czynnej -uzasadnia rolę serologii
i transplantologii w życiu
człowieka -opisuje mechanizm
działania wirusa HIV na
organizm człowieka -wyjaśnia
istotę konfliktu serologicznego określa prawdopodobieństwo
wystąpienia konfliktu
serologicznego na podanym
przykładzie -omawia istotę
najczęściej spotykanych chorób
układu krążenia u człowieka
rozprzestrzeniania się
AIDS -przewiduje skutki
niezgodności pomiędzy
grupami krwi dawcy i
biorcy -wykazuje związek
czynnościowy układu
oddechowego i
krwionośnego
wyjaśnia, co to jest dializa,
określa warunki jej
przeprowadzania oraz znaczenie
dla zdrowia
-zapisuje reakcję syntezy
mocznika -wyjaśnia
związek pomiędzy
środowiskiem
46
układu wydalniczego
-omawia funkcje układu
wydalniczego
-wymienia szkodliwe
produkty przemiany
materii i drogi ich
usuwania
-wyjaśnia podstawowe
zasady profilaktyki
chorób nerek i układu
wydalniczego
VIII. Rozmnażanie
się, rozwój i
związane z nim
procesy.
-definiuje pojęcia:
gonady, gamety,
zaplemnienie,
zapłodnienie, embrion,
płód, rozmnażanie
płciowe, bezpłciowe i
wegetatywne
-wymienia kilka
sposobów rozmnażania
wegetatywnego u roślin
-wymienia etapy
rozwoju zarodkowego
zwierząt tkankowych
-wymienia narządy i
omawia rolę układu
rozrodczego męskiego i
-omawia wpływ
czynników zewnętrznych
(stres, choroba, zmiana
klimatu) na przebieg
cyklu menstruacyjnego
-wskazuje miejsce
zapłodnienia u człowieka
-wskazuje miejsce
nefronu
-wymienia procesy
zachodzące podczas
powstawania moczu u
człowieka
-wyjaśnia istotę filtracji i
resorpcji
-wyjaśnia istotę tworzenia
moczu pierwotnego i
ostatecznego
-porównuje skład
chemiczne moczu
pierwotnego i ostatecznego
-wymienia i omawia
czynniki sprzyjające
występowaniu chorób nerek
i układu wydalniczego
-analizuje laboratoryjne
wyniki badania moczu
-wyjaśnia pojęcia:
rozdzielnopłciowość,
obojnactwo, dymorfizm
płciowy
-wymienia rodzaje
rozmnażania płciowego
-identyfikuje w atlasie
anatomicznym narządy
układu rozrodczego
-analizuje przystosowania
w budowie narządów
układu rozrodczego do
pełnionych funkcji
-analizuje i interpretuje
wykres zmian temperatury
w kolejnych fazach cyklu
-wyjaśnia istotę
poszczególnych etapów
rozwoju zarodkowego
zwierząt tkankowych
-omawia cechy rozwoju
zarodkowego człowieka
-wymienia fazy porodu i
omawia jego przebieg
moczu pierwotnego i
ostatecznego
-wyjaśnia związek
pomiędzy metabolizmem a
wydalaniem
-analizuje mechanizm
regulacji wodno-mineralnej
płynów ustrojowych
-charakteryzuje
powstawanie moczu
-wnioskuje o stanie zdrowia na
podstawie analizy moczu
-ocenia wpływ nieprawidłowej
diety oraz niezdrowego trybu
życia na rozwój chorób nerek
-wyjaśnia rolę układu
wydalniczego w utrzymywaniu
homeostazy organizmu
życia organizmu,
Dostępnością wody a
rodzajem wydalanego
azotowego produktu
przemiany materii
-ocenia aspekt moralno
etyczny dotyczący
transplantacji nerek
-potrafi prezentować
problem dotyczący
torbielowatości nerek,
nerki wstrząsowej,
mocznicy, wykorzystując
różne materiały źródłowe
-wymienia I, II i III-o
rzędowe cechy płciowe porównuje rozmnażanie
płciowe i bezpłciowe
-określa ogólne zasady
profilaktyki chorób układu
rozrodczego
-omawia przebieg
oogenezy i spermatogenezy
u człowieka
-omawia przemiany
zachodzące podczas
bruzdkowania, gastrulacji i
organogenezy
-omawia cechy rozwoju
płodowego człowieka
-omawia rolę
-wyjaśnia mechanizm
poszczególnych ruchów
roślin
-omawia rolę
fitohormonów w
mechanizmie ruchu roślin
-charakteryzuje znacznie
rozmnażania płciowego wyjaśnia istotę
spermatogenezy i oogenezy
-uzasadnia znaczenie
przystosowawcze zróżnicowanej
budowy plemników i komórek
jajowych
-wyjaśnia, na czym polega
bruzdkowanie, gastrulacja i
organogeneza
-analizuje zjawisko
termoperiodyzmu i
fotoperiodyzmu
-porównuje miejsce przebiegu i
Rolę mejozy u roślin i zwierząt
płodowego człowieka
-omawia hormonalne podłoże
rozwoju układu rozrodczego
człowieka
-omawia hormonalne podłoże
biologii rozwoju człowieka
-analizuje mechanizm
regulacji wzrostu oraz
metabolizmu w różnych
okresach rozwojowych
człowieka
-interpretuje w różnych
aspektach sposoby i
metody antykoncepcji
47
IX. Ruch i jego
podłoże.
dalszego rozwoju jaja
płodowego
-określa rolę łożyska
podczas rozwoju
człowieka
-wylicza etapy rozwoju
pre-i postnatalnego
człowieka
-nazywa metody
antykoncepcyjne
-uzasadnia konieczność
zachowania higieny
układu rozrodczego i
ciąży
-wymienia fazy rozwoju
osobniczego człowieka
-definiuje pojęcia:
wzrost i rozwój
-wymienia fazy rozwoju
wegetatywnego i
generatywnego u roślin
-charakteryzuje rolę
łożyska
-analizuje przebieg
rozwoju zarodkowego i
płodowego człowieka
-wymienia czynniki
wywołujące niepłodność
-nazywa instytucje, w
których młody człowiek
może zasięgnąć rady lekarza
lub psychologa
-wyjaśnia, na czym polega
profilaktyka chorób
przenoszonych drogą
płciową
-wymienia czynniki
regulujące wzrost i rozwój
roślin
-wylicza elementy układu
ruchu
-wymienia elementy i
funkcje układu kostnego
-określa funkcje układu
mięśniowego
-wylicza przyczyny
zmęczenia mięśni
-omawia antagonizm
mięśni szkieletowych wymienia rodzaje
mięśni szkieletowych
-definiuje pojęcia:
odpoczynek bierny i
czynny
-wymienia najczęstsze
przyczyny chorób układy
kostnego
-wyjaśnia istotę
pobudliwości
-wymienia rodzaje
-charakteryzuje przejawy i
znaczenie ruchu człowieka
-rozpoznaje rodzaje
Połączeń kości w szkielecie
człowieka
-opisuje budowę i
wymienia funkcje stawu
-wyjaśnia związek budowy
kości z jej funkcjami
-analizuje przystosowania
układu kostnego do
pełnionych funkcji
-wyjaśnia, na czym polega
profilaktyka układu ruchu
-wymienia czynniki
wpływające na powstawanie
Skrzywień kręgosłupa oraz
sposoby zapobiegania im
-omawia poszczególne
rodzaje ruchów u roślin w
oparciu o konkretne
-wymienia cechy narządów
układu kostnego
umożliwiające realizację
funkcji ruchowej
-wymienia główne grupy
mięśni człowieka
-wyjaśnia zasady
udzielania pierwszej
pomocy przy urazach
układu ruchu -wyjaśnia
mechanizm
poszczególnych rodzajów
ruchów roślin
-rysuje schemat budowy stawu i
opisuje go
-rozpoznaje na modelach, w
atlasach anatomicznych
podstawowe mięśnie głowy,
szyi, tułowia i kończyn
-wyjaśnia istotę skurczu
mięśnia
-klasyfikuje mięśnie wg
różnych kryteriów podziału wykazuje znaczenie ruchów w
życiu rośliny
-charakteryzuje etapy
rozwoju aktywności
ruchowej człowieka
-uzasadnia
współdziałanie układu
kostnego, mięśniowego i
nerwowego w
koordynacji ruchowej
organizmu
przykładowe ćwiczenia
wpływające na rozwój
różnych grup mięśni
48
X. Reagowanie oraz
koordynowanie
funkcji życiowych.
ruchów u roślin
-przedstawia istotę
poszczególnych ruchów u
roślin
przykłady
-definiuje terminy:
bodziec, receptor, neuron,
synapsa, pobudliwość,
odruch
-wymienia elementy
budowy układu
nerwowego
-określa rodzaj bodźca
odziaływującego na
poszczególne narządy
zmysłu
-wymienia elementy
budowy neuronu, określa
jego rolę
-rysuje schemat budowy
neuronu
-wymienia narządy
zmysłów
-wymienia elementy
narządu wzroku
-wymienia elementy w
budowie anatomicznej
ucha
-wymienia wady wzroku
-wyjaśnia pojęcia: zwój
nerwowy, ośrodek, nerw,
receptor, efektor, odruch
warunkowy i
bezwarunkowy
-określa rolę rogówki,
naczyniówki, siatkówki i
soczewki w oku u człowieka
-charakteryzuje wady
wzroku i słuchu oraz
choroby oczu i uszu
-określa rolę
poszczególnych elementów
w budowie anatomicznej
ucha
-omawia budowę i funkcje
narządów zmysłów
-wymienia elementy
strukturalne układu
nerwowego i ich funkcje
-wyjaśnia istotę
przewodnictwa impulsu
nerwowego
-porównuje części
-wymienia struktury mózgu
odpowiedzialne za
poszczególne rodzaje
pamięci
-wyjaśnia mechanizm
funkcjonowania łuku
odruchowego
-wymienia odcinki mózgu
-określa rolę
poszczególnych odcinków
mózgu
-definiuje pojęcia: bodziec,
impuls nerwowy, synapsa
-wyjaśnia mechanizm
powstawania odruchu
warunkowego
-określa rolę układu
wegetatywnego człowieka
-wyjaśnia mechanizm
działania hormonów
-wyjaśnia rolę układu
hormonalnego w
utrzymaniu homeostazy
organizmu
i słuchu
-omawia budowę
synapsy
-zna budowę łuku
odruchowego
-rysuje schemat łuku
odruchowego
-wymienia najczęstsze
choroby będące
konsekwencją
długotrwałego stresu
-zna zasady higieny i
profilaktyki układu
poszczególnych części
mózgu
-wymienia i omawia
odruchy warunkowe i
bezwarunkowe
-charakteryzuje przebieg
Doświadczeń Pawłowa
-charakteryzuje choroby
układu nerwowego
-wyjaśnia mechanizm
ujemnego sprzężenia
zwrotnego
-wymienia hormony
-omawia chemiczną
Budowę hormonów
-wyjaśnia nadrzędną rolę
podwzgórza i przysadki
mózgowej
-przewiduje konsekwencje
nadczynności i
niedoczynności gruczołów
dokrewnych
-wyjaśnia, na czym polega
proces zapamiętywania i
kojarzenia -analizuje mechanizm
powstawania pamięci krótko-i
długotrwałej
-uzasadnia stwierdzenie, że
poszczególne piętra mózgu
Odpowiadają za czynności
zautomatyzowane i świadome o
różnym stopniu integracji
-omawia znaczenie snu
-wylicza fazy snu
-omawia mechanizm
przewodzenia impulsu
nerwowego
-omawia istotę przewodzenia
synaptycznego
-wykazuje współdziałanie
układu nerwowego i
hormonalnego
-omawia mechanizm
powstawania wrażenia
wzrokowego i słuchowego
-ocenia wpływ
doświadczeń Pawłowa na
rozwój neurofizjologii wyjaśnia związek
między stopniem rozwoju
układu nerwowego, a
rozwojem intelektualnym
i emocjonalnym
-ocenia wpływ
hormonów na homeostazę
organizmu
-omawia budowę chemiczną
hormonów
-wyjaśnia przyczyny różnych
chorób związanych z
Nadczynnością lub
Niedoczynnością gruczołów
układu hormonalnego
-analizuje powiązania
anatomiczne i funkcjonalne
między układem nerwowym, a
hormonalnym
49
nerwowego
-definiuje pojęcia:
hormon, gruczoł
wewnętrznego
wydzielania
-omawia budowę układu
dokrewnego
-wymienia hormony oraz
klasyfikuje je
XI. Zewnętrzne
warstwy ciała
organizmów i ich
rola.
XII. Od stanu
zdrowia do stanu
choroby.
XIII. Choroby
człowieka.
-definiuje pojęcia:
stałocieplność,
zmiennocieplność,
termoregulacja
-wymienia przykłady
zwierząt stało-i
zmiennocieplnych
-wymienia elementy
budowy skóry
-wymienia podstawowe
funkcje skóry
-zna podstawowe zasady
wydzielane przez gruczoły
dokrewne człowieka
-określa rolę przysadki
mózgowej jako nadrzędnego
gruczołu wydzielania
wewnętrznego
-określa rolę hormonów
wydzielanych przez
tarczycę, trzustkę, jajniki i
jądra
-definiuje pojęcie
homeostaza
-charakteryzuje najczęstsze
choroby układu dokrewnego
-wymienia elementy
strukturalne skóry i
wytwory naskórka wskazuje poszczególne
warstwy w budowie skóry
-analizuje budowę skóry
pod kątem przystosowań do
pełnionych funkcji
-wyjaśnia, na czym polega
ochronna, czuciowa,
wydalnicza i
termoregulacyjna funkcja
skóry
-ocenia udział skóry w
termoregulacji organizmu dokonuje analizy porównawczej
pokrycia ciała
bezkręgowców i kręgowców
-analizuje współdziałanie
układów
odpowiedzialnych za
stałocieplność
-analizuje różne sposoby
pokrycia ciała
-interpretuje w różnych
aspektach znaczenie
homeostazy dla
prawidłowego
funkcjonowania
organizmu
-analizuje materiały
drukowane i
multimedialne,
selekcjonuje je, dokonuje
interpretacji oraz
Uogólnień faktów
-przewiduje możliwość
zarażenia się pasożytami
podczas wycieczek (do
higieny skóry
-definiuje terminy:
zdrowie, choroba,
profilaktyka, alergen,
alergia
-wylicza zasady
udzielania pierwszej
pomocy przedmedycznej
-charakteryzuje główne
czynniki wpływające na
Jakość życia i zachowanie
zdrowia człowieka
-wymienia podstawowe
przyczyny chorób
cywilizacyjnych,
społecznych, zakaźnych,
pasożytniczych,
zawodowych i alergii
-analizuje związek między
stylem życia i stanem
środowiska przyrodniczego,
a stopniem zdrowotności
jednostek i społeczeństw
-proponuje sposoby
ograniczania negatywnego
wpływu wybranych
patogenów na organizm
-ocenia skuteczność
wybranych działań
profilaktycznych
-wymienia najczęstsze
przyczyny zgonów w Polsce
i w wybranych krajach
Europy i świata
-porównuje i uzasadnia
przyczyny zróżnicowania chorób
będących przyczyną zgonów w
krajach ubogich i cywilizacyjnie
rozwiniętych
-analizuje wpływ wybranych
czynników fizykochemicznych i
biologicznych na zaburzenia
homeostazy organizmu
człowieka
-wymienia czynniki
kancerogenne
-zna symptomy mogące
-rozpoznaje sytuacje, w
których człowiek narażony
jest na działanie czynników
-wymienia przykłady
chorób nowotworowych
-udowadnia, że choroby
-wyjaśnia mechanizm
transformacji nowotworowej
-wyjaśnia konieczność
50
XIV. Niektóre
trucizny i środki
psychoaktywne
oraz ich wpływ na
człowieka.
Świadczyć o chorobie
nowotworowej
-wymienia zasady
profilaktyki chorób
nowotworowych
-analizuje materiały
informacyjne pod kątem
zachowania zdrowia, w
tym higieny i profilaktyki
nowotworowej
-wymienia choroby
pasożytnicze i sposoby
zakażenia się pospolitymi
pasożytami
kancerogennych
-wyjaśnia związek stylu
życia z
prawdopodobieństwem
zachorowania na nowotwór
-klasyfikuje choroby
nowotworowe i
charakteryzuje je
-charakteryzuje najczęstsze
choroby nowotworowe
będące konsekwencją
nieodpowiedniego stylu
życia
-analizuje dane
statystyczne, dotyczące
dynamiki zachorowań na
choroby nowotworowe w
Polsce i na świecie
-omawia cykl rozwojowy
wybranego pasożyta
-porównuje cykl
rozwojowy i przebieg
rozwoju wybranych
-analizuje patogenne
oddziaływanie
pierwotniaków, robaków i
stawonogów na organizm
człowieka
nowotworowe należą do
grupy chorób
cywilizacyjnych
-zna objawy zakażenia
robakami
szczepienia się przed wyjazdem
do krajów tropikalnych
-ocenia sposoby ochrony przed
chorobami inwazyjnymi
(robaczyce, malaria)
lasu, na łąkę, w góry, nad
morze), wyjazdów do
ciepłych krajów
-definiuje terminy:
trucizna, toksyna,
toksykologia, dioksyna klasyfikuje trucizny wymienia podstawowe
objawy zatrucia
-zna zasady
przechowywania trucizn
-wymienia najczęstsze
przyczyny uzależnienia
od alkoholu i narkotyków
-klasyfikuje środki
uzależniające
-wymienia i omawia zasady
udzielenia pierwszej
pomocy przedmedycznej w
przypadkach zatrucia analizuje wpływ
substancji toksycznych na
funkcjonowanie organizmu
-przewiduje konsekwencje
kontaktu z truciznami
-wymienia sposoby
profilaktyki i leczenia
uzależnień
-wymienia biologiczne i
społeczne skutki uzależnień
-rozróżnia gatunki trujące
grzybów i roślin charakteryzuje typowe
trucizny wytwarzane przez
organizmy i występujące w
środowisku
-analizuje skutki działania
i przedawkowania alkoholu,
narkotyków, leków
psychoaktywnych
-dowodzi szkodliwości
oddziaływania różnych środków
psychoaktywnych na
funkcjonowanie układu
nerwowego i innych układów
oraz na zachowanie człowieka
-przewiduje konsekwencje
używania środków
psychoaktywnych
-proponuje sposoby
spędzania wolnego czasu,
zabawy oraz sposoby
rozwiązywania
problemów bez pomocy
alkoholu i narkotyków
51
-wyjaśnia mechanizm
powstawania uzależnia i
nałogu
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA – BIOLOGIA POZIOM ROZSZERZONY Opracowany w oparciu o program DKOS – 4015 – 5/02
ZAKRES WYMAGAŃNA POSZCZEGÓLNE STOPNIE
KLASA III
DZIAŁ
PROGRAMOWY
I. Informacja
genetyczna
KONIECZNE
(dopuszczający)
-wymienia rodzaje
kwasów nukleinowych określa podstawowe
funkcje kwasów
nukleinowych -omawia
budowę DNA i
RNA
-określa rolę RNA,
rRNA i mRNA
-wyjaśnia istotę i
znaczenie replikacji wymienia cechy kodu
genetycznego
-wyjaśnia budowę
nukleotydu
-wymienia i omawia
dowody potwierdzające,
że DNA jest nośnikiem
informacji genetycznej
-wymienia etapy syntezy
białka
PODSTAWOWE
(dostateczny)
-wyjaśnia istotę transkrypcji
-wyjaśnia rolę tRNA i
mRNA w biosyntezie białka
-określa rolę genomu
ROZSZERZAJĄCE
(dobry)
-wymienia struktury DNA i
RNA -wyjaśnia, co to jest
kod
genetyczny
-omawia cechy kodu
genetycznego
-charakteryzuje procesy
zachodzące podczas
translacji
DOPEŁNIAJĄCE
(bardzo dobry)
-omawia budowę tRNA dowodzi teoretycznie, że DNA
jest nośnikiem informacji
genetycznej
-omawia znaczenie sekwencji
intronów i egzonów w budowie
DNA
-analizuje jak zmieniało się
pojęcie genu w oparciu o
odpowiednie przykłady
-omawia przebieg syntezy białka
w komórce
WYKRACZAJĄCE
(celujący)
-analizuje skutki
„wędrujących genów” charakteryzuje
chromosomy olbrzymie i
szczoteczkowe -wyjaśnia,
dlaczego
geny zawierają i
nformację
o budowie białek,
zwłaszcza białek
enzymatycznych
52
II. Przekazywanie
informacji
genetycznej
komórkom
potomnym
-definiuje mitozę i określa
jej rolę-rozróżnia na
rysunkach proces mitozy
-wymienia etapy
podziałów komórkowych
-wyjaśnia, co to jest
chromosom
-wyjaśnia określenie: n,
2n, 3n -oblicza liczbę
chromosomów w
komórkach haploidalnych
i diploidalnych -definiuje
pojęcie mejoza -rozróżnia
na rysunkach proces
mejozy -wymienia
różnice w budowie
komórki roślinnej i
zwierzęcej
-wyjaśnia sposób
rozmieszczenia DNA w
jądrze komórkowym oraz
budowę chromosomu
-wylicza fazy w cyklu
życiowym komórki
-omawia przebieg
kariokinezy
-określa istotę i znaczenie
mejozy -wyjaśnia, na czym
polega replikacja DNA i
dlaczego zachodzi przed
podziałem komórki wymienia i rozróżnia
rodzaje cytokinez -rozróżnia
na rycinach podział
mitotyczny i mejotyczny ocenia biologiczne
znaczenie mitozy i mejozy
-porównuje przebieg mitozy
i mejozy -wyjaśnia zasady
replikacji DNA
-określa znaczenie
rekombinacji w
powstawaniu nowych
osobników
-wykazuje konieczność
redukcji materiału
genetycznego w
macierzystych komórkach
gamet i zarodników
-wyjaśnia, dlaczego komórkę
uważamy za otwarty układ
termodynamiczny -udowadnia
współzależność
komórkowych procesów
metabolicznych
-analizuje strukturę chemiczną
ATP
-udowadnia, dobierając
odpowiednie argumenty, że
mitochondria i plastydy
zaliczane są do organelli
autonomicznych -wyróżnia
euchromatynę i
heterochromatynę-analizuje
strukturę cytoplazmy z
uwzględnieniem białkowych
struktur włóknistych -omawia
znaczenie składu soku
komórkowego -wyjaśnia, na
czym polega transkrypcja oraz
translacja -analizuje proces
biosyntezy białka
-ilustruje schematem podziały
komórkowe
-charakteryzuje w oparciu o
schematyczne rysunki przebieg
mejozy -analizuje podziały
chromatyny w cyklu życiowym
oraz zmiany ilości DNA i liczby
chromosomów w kolejnych
fazach cyklu komórkowego projektuje tabele umożliwiające
porównanie mitozy i mejozy
-identyfikuje (np. na
elektrogramie) jądro
komórkowe i rybosomy wymienia i omawia
stadia pierwszego
podziału mejotycznego
-proponuje sposób
sprawdzenia właściwości
osmotycznych komórki
53
III. Elementy
genetyki klasycznej
-definiuje pojęcia:
homozygota,
heterozygota, genotyp,
fenotyp, allel kod
genetyczny, transkrypcja,
gen, chromosom,
autosomy,
heterochromosomy
-potrafi napisać i
Rozwiązać proste
jednogenowe krzyżówki
genetyczne
-wyjaśnia treść Ii II
prawa Mendla
-potrafi narysować
schematycznie i opisać
chromosom
-wymienia główne
założenia
chromosomowej teorii
dziedziczności Thomasa
Morgana
-wyjaśnia mechanizm
determinacji płci u
człowieka
-potrafi przedstawić w
formie krzyżówki
mechanizm dziedziczenia
płci u człowieka
-zapisuje i wyjaśnia istotę
krzyżówki testowej
-wyjaśnia treść II prawa
Mendla
-rozwiązuje krzyżówki
dwugenowe
-przedstawia i interpretuje
schemat zapisu krzyżówki
dwugenowej
-wyjaśnia istotę konfliktu
serologicznego -wyjaśnia
pojęcie alleli
wielokrotnych
-rozwiązuje krzyżówki
dotyczące alleli
wielokrotnych
-określa rolę chromosomu
-wyjaśnia główne
założenia chromosomowej
teorii dziedziczności
Thomasa Morgana
-wymienia niektóre cechy
sprzężone z płcią u
człowieka
-wyjaśnia różnicę między
wadami rozwojowymi a
wadami dziedzicznymi
-wyjaśnia podłoże
hemofilii
-rozwiązuje krzyżówki
trójgenowe
-przedstawia w formie
zapisu genetycznego
podłoże konfliktu
serologicznego
-charakteryzuje
Molekularną budowę
chromosomu
-wyjaśnia i przedstawia w
formie zapisu mechanizm
dziedziczenia cech
sprzężonych z płcią u
człowieka
-omawia anomalie o
charakterze mutacji
chromosomowych
występujących u człowieka
-rozwiązuje krzyżówki
genetyczne
-charakteryzuje dziedziczenie
wielogenowe
-uzasadnia, że chromosomowa
teoria dziedziczności
przyczyniła się do uzupełnienia
praw Mandla
-charakteryzuje anomalie
wynikające z dziedziczenia
pojedynczych zmutowanych
alleli – genopatie
-wyjaśnia dziedziczenia anemii
sierpowatej
-wyjaśnia zaburzenia
genetyczne związane z
przemianami cukrów
(galaktozemia, dziedziczenie
cukrzycy)
-wyjaśnia, na czym polega
mapowanie genów
-ocenia znaczenie
mapowania genów dla
rozwoju genetyki i
medycyny
-ocenia rolę crossingover w procesie
dziedziczenia cech
IV. Ekspresja
informacji
genetycznej
-definiuje pojęcia:
transkrypcja, translacja wskazuje miejsce
transkrypcji
-wskazuje miejsce
biosyntezy białka
-wymienia etapy
biosyntezy białka
-wyjaśnia istotę regulacji
ekspresji materiału
genetycznego
-omawia istotę i znaczenie
regulacji ekspresji materiału
genetycznego
-opisuje przebieg
transkrypcji i translacji
-wymienia elementy
tworzące operon laktozowy
-ilustruje graficznie
mechanizm transkrypcji i
translacji
-ocenia znaczenie
transkrypcji i translacji na
poziomie pojedynczej
komórki i całego organizmu
-analizuje związek pomiędzy
budową genów a procesami
obróbki posttranskrypcyjnej
-określa poziomy regulacji
metabolizmu komórkowego
-wymienia systemy kontrolne
działania genów w komórce
eukariotycznej
-dowodzi biochemiczną
funkcję genu -analizuje
model
opreonu laktozowego i
tryptofanowego
-analizuje mechanizm
translacji białek
wirusowych
-ocenia znaczenie
wielopoziomowości
regulacji metabolizmu
komórkowego
54
V. Zmienność
informacji
genetycznej
-definiuje pojęcia:
mutacja, zmienność
rekombinacyjna,
modyfikacyjna,
-wymienia rodzaje
mutacji
-wymienia czynniki
mutagenne
-wymienia grupy krwi u
człowieka
-rozwiązuje krzyżówki
genetyczne dotyczące
dziedziczenia grup krwi u
człowieka
-wymienia choroby
człowieka uwarunkowane
genetycznie
-wyjaśnia istotę
poszczególnych rodzajów
mutacji
-wyjaśnia skutki mutacji
-wyjaśnia skutki działanie
fizycznych i chemicznych
czynników mutagennych
-wymienia choroby
genetyczne człowieka
uwarunkowane mutacjami
chromosomowymi
-charakteryzuje istotę i
skutki bloków
metabolicznych
-charakteryzuje
poszczególne rodzaje
mutacji
-charakteryzuje działanie
czynników mutagennych
-analizuje różnice w
zmienności dziedzicznej i
niedziedzicznej
-charakteryzuje rodzaje mutacji
punktowych -analizuje skutki
czynników
mutagennych
-dowodzi znaczenia mutacji
-ocenia efekty
genotypowe, fenotypowe
i populacyjna
poszczególnych rodzajów
mutacji
-analizuje mechanizm
działania niektórych
systemów naprawczych
DNA
-ocenia znaczenie
sprawnego działania
systemów naprawczych
DNA
VI. Inżynieria
genetyczna
-wyjaśnia pojęcie
inżynieria genetyczna wymienia narzędzia
inżynierii genetycznej
-określa rolę inżynierii
genetycznej
-podaje przykłady
procesów
biotechnologicznych
-prezentuje swoje zdanie
na temat wątpliwości
etycznych klonowania
człowieka
-wskazuje możliwości
wykorzystania przez
człowieka
transgenicznych bakterii,
roślin i zwierząt
-omawia znaczenie
inżynierii genetycznej wymienia przykłady
potwierdzające znaczenie
inżynierii genetycznej w
życiu człowieka
-wyjaśnia, co to jest
inżynieria genetyczna i
biotechnologia
-wyjaśnia, co to jest
klonowanie organizmów
-wyjaśnia, co to są
organizmy transgeniczne
-wskazuje podstawowe
narzędzia inżynierii
genetycznej -wskazuje
możliwości
wykorzystania przez
człowieka sklonowanych
organizmów
-wykazuje pozytywne i
negatywne znaczenie
organizmów
transgenicznych
-charakteryzuje metody
klonowania DNA charakteryzuje istotę klonowania
organizmów
-omawia na dowolnym
przykładzie działalność
inżynierii genetycznej i
biotechnologii -wskazuje
sposoby
otrzymywania organizmów
transgenicznych
-wyjaśnia, na czym polega
terapia genowa
-ocenia wpływ rozwoju genetyki
na rozwój innych nauk
-wyjaśnia, dlaczego
współczesna
biotechnologia może
naruszać prawa i godność
człowieka
-ocenia znaczenie
sekwencjonowania
genomów -określa swoje
stanowisko wobec
problemu klonowania
ludzi
-przewiduje, jaką rolę
Mogąodegraćo rganizmy
transgeniczne w
rozwiązywaniu problemu
głodu na świecie
55
VII. Naukowe
podstawy
ewolucjonizmu.
-definiuje pojęcia:
ewolucja, forma
przejściowa -wyróżnia
dowody
bezpośrednie i pośrednie
ewolucji
-podaje przykłady
dowodów bezpośrednich
ewolucji
-wymienia czynniki
ewolucji
-wymienia główne założenia
teorii ewolucji J.B.
Lamarcka i K. Darwina definiuje pojęcia;
anatomia porównawcza,
narządy homologiczne,
analogiczne, szczątkowe
-podaje przykłady
narządów analogicznych,
homologicznych i
szczątkowych
-wyjaśnia znaczenie
narządów homologicznych i
-omawia znaczenie teorii
ewolucji K. Darwina dla
współczesnej teorii ewolucji
-analizuje wpływ
czynników na przebieg
ewolucji
-charakteryzuje kierunki
współczesnego ewolucjonizmu wyjaśnia określenie dowody
bezpośrednie i pośrednie
ewolucji
-ocenia znaczenie
poszczególnych czynników
ewolucji
-ocenia znaczenie
poszczególnych dowodów
świadczących o ewolucji charakteryzuje istotę
przemian ewolucyjnych w
oparciu o zmianę puli
genowej populacji
-charakteryzuje dowody
ewolucji z embriologii,
biochemii i fizjologii
VIII. Mechanizmy
sprawcze i
prawidłowości
ewolucji
-definiuje pojęcia: dobór
naturalny, specjacja,
izolacja, filetyzm wymienia rodzaje
doboru naturalnego
-wymienia sposoby
powstawania nowych
gatunków
-wymienia rodzaje
izolacji
-wymienia
prawidłowości ewolucji
-wymienia podstawowe
założenia prawa Hardy Weinberga -wymienia
odstępstwa od
prawa Hardy -Weinberga
-wyjaśnia istotę
poszczególnych rodzajów
doboru naturalnego
-wymienia i rozróżnia
rodzaje specjacji
-wymienia podstawowe
prawidłowości ewolucji
-wyjaśnia, dlaczego
populacja nigdy nie
znajduje się w stanie
równowagi genetycznej, a
więc ewoluuje
-wymienia i klasyfikuje
mechanizmy izolacyjne
-analizuje na podstawie
wykresów, porównuje
mechanizm działania i
efekty doboru naturalnego
stabilizującego,
kierunkowego i
różnicującego
-analizuje mechanizmy
przypadku (dryft
genetyczny) w procesach
ewolucji
-omawia znaczenie doboru
naturalnego w procesie
ewolucji -charakteryzuje
rodzaje
specjacji
-wyjaśnia pojęcia: makro-i
mikro-ewolucja,
konwergencja, dywergencja,
radiacja adaptatywna
-analizuje na wybranych
przykładach prawidłowości
ewolucji takie jak
nieodwracalnośći
Postępowość ewolucji
-analizuje mechanizmy
sprawcze ewolucji
wynikające z prawa
Hardy’ego-Weinberga
-określa przyczyny, dla
których populację należy
Traktować jako podstawową
Jednostkę ewolucyjną
-charakteryzuje współczesne
stanowisko nauki dotyczące
znaczenia doboru naturalnego w
procesie ewolucji
-porównuje ewolucję zbieżną i
rozbieżną
-porównuje mechanizm
specjacji sympatrycznej i
allopatrycznej
-przedstawia matematyczny
zapis prawa Hardy’egoWeinberga
-podaje przykłady mikro-i
makroewolucji
-podaje i omawia przykłady
konwergencji, dywergencji i
radiacji adaptatywnej
-analizuje przebieg
ewolucji genów -omawia
współczesną koncepcję
powstawania
gatunków
-ocenia znaczenie
radiacji adaptatywnej dla
przebiegu procesów
ewolucyjnych
-określa uwarunkowania
i prawidłowości
wymierania szczepów
56
IX. Biogeneza i
zasadnicze
kierunki ewolucji.
-wymienia główne etapy
ewolucji świata roślin
-określa czas pojawienia
Się głównych grup roślin i
zwierząt wymienia
główne etapy ewolucji
świata zwierząt wymienia cechy budowy
typowe dla rzędu
naczelnych -wskazuje
cechy łączące człowieka
ze światem zwierząt wyróżnia swoiste cechy
ludzkie -wymienia istotne
podobieństwa między
człowiekiem a
antropoidami -wymienia
cechy w budowie
charakterystyczne tylko
dla człowieka -wymienia
główne etapy ewolucji
człowieka -wymienia
hipotezy i teorie
dotyczące powstania
życia na Ziemi
-wyjaśnia różnice między
środowiskiem wodnym a
lądowym
-określa stanowisko
człowieka w przyrodzie wymienia znane formy
przedludzkie i ludzkie w
ewolucji -charakteryzuje
wybrane formy
przedludzkie i ludzkie omawia historyczne
koncepcje powstania życia
na Ziemi
człowiek rozumny przedstawia współczesną
koncepcję biogenezy analizuje przebieg i ocenia
naukowe znaczenie
doświadczenia Millera analizuje przebieg
doświadczenia Oparina określa okoliczności
powstania i cechy pierwszej
komórki -analizuje przebieg
ewolucji roślin i zwierząt
-charakteryzuje czynniki
hominizacji
-podaje krótką charakterystykę
przodków człowieka rozumnego
-wskazuje główne kierunki
rozprzestrzeniania się rodzaju
człowiek z Afryki -wyjaśnia
pochodzenie pierwszej komórki
eukariotycznej -analizuje
pochodzenie grzybów
-przedstawia koncepcję
Oparina dotyczącą
powstania życia na Ziemi
-porównuje autogenową
i symbiotyczną teorię
powstania komórki
eukariotycznej -ocenia
naukowe znaczenie
skamieniałości
przewodnich
UWAGA!
Wymagania na kolejne stopnie szkolne tworząukład hierarchiczny, co oznacza, że wymagania na stopieńwyższy zawierająw sobie wymagania na stopień
niższy.
57