Zobowiązania

Zobowiązania
wykład III
Zobowiązania podobne do umownych (quasi ex contractu)





zobowiązanie z tytułu omyłkowej zapłaty
długu
prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia
(negotiorum gestio)
zobowiązanie z tytułu sprawowania opieki
zobowiązania z powstałej bez umowy
wspólności majątkowej
zobowiązanie spadkobiercy względem
zapisobiercy
I. 3.27: zobowiązania podobne
do umownych (quasi ex contractu)
Bezpodstawne wzbogacenie
nikt nie powinien stawać się bogatszy na
skutek pokrzywdzenia innej osoby
 należy zwrócić korzyść majątkową,
uzyskaną z niesłusznej przyczyny

Jako źródło tych zasad juryści wskazywali:
„naturę” (D. 12, 6,14);
ius gentium (D. 25, 2,25),
ius naturale (D. 50,17,206)
w późnej republice CONDICTIO
Prawnicy okresu klasycznego uznawali
obowiązek zwrotu bezpodstawnego
wzbogacenia w odniesieniu do konkretnych
stanów faktycznych
Gaius tłumaczy istotę zobowiązania z tytułu
bezpodstawnego wzbogacenia na przykładzie
zapłaty nieistniejącego długu w błędnym
przekonaniu, że istniał (G. 3,91)
Ulpian:
 świadczenie od chwili spełnienia było
bezpodstawne (ab initio sine causa)
 świadczenie początkowo było uzasadnione,
ale później odpadła jego przyczyna (causa
finita)



Condictio causa data causa non secuta dochodzenie tego, co przekazano w celu
osiągnięcia określonego rezultatu, gdy ten
jednak nie został osiągnięty.
Condictio ob turpem vel iniustam causam –
sytuacje, w których cel dającego lub
otrzymującego przysporzenie majątkowe
budził sprzeciw obyczajowy.
Condictio indebiti - różne postaci
nienależnego świadczenia, czyli działania pod
wpływem błędu (per errorem) dla wykonania
nieistniejącego lub nieważnego zobowiązania.
tzw. figury condictiones
- oznaczenia tytułów justyniańskich Digestów
Condictio sine causa - oparto na braku
akceptowanej przez prawo podstawy
(causa) dla zatrzymania uzyskanego
przysporzenia.
 Condictio furtiva - przysługiwała
poszkodowanemu przeciwko złodziejowi o zwrot skradzionej rzeczy.

tzw. figury condictiones
- oznaczenia tytułów justyniańskich Digestów
Bartolus de Saxoferato:
condictio generalis i condictiones speciales
 utrata znaczenia w ramach ius commune przez figury
condictio causa data causa non secuta oraz condictio
ob turpem vel iniustam causam.
 uogólnienie figur condictio indebiti lub condictio sine
causa:
1) istota zobowiązania polega na
obowiązku zwrotu tego, co uzyskało się w
następstwie błędnego świadczenia innej osoby.
2) ze słuszności wynika prawne
zobowiązanie do zwrotu każdej, uzyskanej w sposób
nieuzasadniony korzyści majątkowej.
 K. F. Savigny: dla wszystkich przypadków
condictiones wspólne jest to, że powiększenie
jednego majątku kosztem drugiego następuje bez
podstawy prawnej lub to, że taka podstawa odpadła

Kształtowanie się instytucji bezpodstawnego wzbogacenia
art. 1376 CC: zobowiązanie zwrotu tego, co było
świadczone w wyniku błędu (=condictio indebiti)
 § 812 ust. 1 BGB: klauzula generalna dająca
roszczenie o zwrot tego, co w wyniku świadczenia lub
w inny sposób trafiło do majątku wzbogaconego bez
podstawy prawnej lub gdy podstawa ta odpadła
później (= condictio sine causa)
art. 405 i 410 KC: podobna klauzula generalna
 § 817 BGB i art. 412 KC: przypadek tzw. świadczenia
niegodziwego, odpowiadający funkcjonalnie rzymskiej
(=condictio ob turpem vel iniustam causam).
 francuskie orzecznictwo dopuszcza uzupełnienie Code
civil o skargę, służącą zwrotowi bezpodstawnego
wzbogacenia - nazwano ją w nawiązaniu do tradycji
romanistycznej actio de in rem verso.

Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia
negotiorum gestio – negotia gesta
dominus negotii - actio negotiorum gestorum directa
gestor - actio negotiorum gestorum contraria
Kontrowersja:
 do powstania obligatio prowadziło użytecznie podjęte
działanie
- wyłączano tylko podjęte jedynie dla zadowolenia działającego

podjęcie czynności koniecznych dla ochrony interesów
innej osoby
art. 1372 CC: zobowiązanie powstaje po prostu w
wyniku dobrowolnego podjęcia się prowadzenia
cudzych spraw
2) § 677 BGB: zobowiązanie powstaje wskutek
podjęcia czynności zgodnej z interesem innej osoby
przy uwzględnieniu jej rzeczywistej lub
domniemanej woli
podobnie art. 752 KC
1)
Zakres altruistycznych zachowań prowadzących
do powstania zobowiązania z tytułu negotiorum gestio

funkcjonalne podobieństwo do mandatum
w obu oczekiwano, że podjęte działanie zostanie starannie doprowadzone do
końca
w kazuistyce prawników rzymskich rozbieżności:
 gdy działanie zostało podjęte, aby ratować majątek nieobecnego, dopuszczano
ograniczenie odpowiedzialności gestora tylko do szkód wyrządzonych w sposób
zamierzony (D. 3,5,3,9)
 jeśli gestor zaczął dokonywać czynności takiego rodzaju, jakich nieobecny
dominus negotii nie podejmował uznano, że odpowiedzialność działającego
może wynikać także ze szkody powstałej w następstwie przypadku (D. 3,5,10)
 Ulpian: obaj za dolus i culpa lata
1)
2)
art. 1374 CC pozwala na stosowne do okoliczności modyfikacje
odpowiedzialności za niedołożenie staranności dobrego ojca rodziny
§ 680 BGB ogranicza odpowiedzialność gestora do winy umyślnej i rażącego
niedbalstwa, jeśli podjęcie przez niego działań służyło usunięciu groźby dla
interesów zastępowanego
podobnie art. 757 KC
staranność gestora