Program Ochrony Środowiska MiG Szczytna
advertisement
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Program Ochrony Środowiska
dla Miasta i Gminy Szczytna
Załącznik do uchwały
Nr XXVII/225/05
Rady Miejskiej w Szczytnej
z dnia 17 czerwca 2005 roku
Szczytna, 2004
1
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
INVESTMENT MANAGEMENT ENVIRONMENT
CONSULTING
ul. Racławicka 2/4
53-146 Wrocław
tel. +71/ 3384189
Program Ochrony Środowiska
Dla Miasta i Gminy Szczytna
Zamawiający:
Urząd Miasta i Gminy Szczytna
Zespól autorski:
dr inż. Maria Stanisławska
inż. Janusz Marlinga
mgr inż. Przemysław Nowak
mgr inż. Ewa Exner
mgr Radosław Kaniewski
2
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Szczytna, 2004
Spis treści:
str.
1.WPROWADZENIE............................................................................................................................................. 6
2. METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU I GŁÓWNE UWARUNKOWANIA PROGRAMU.......6
3.CHARAKTERYSTYKA ANALIZOWANEGO OBSZARU........................................................................... 7
3.1 INFORMACJE OGÓLNE........................................................................................................................................... 7
3.2POŁOŻENIE ADMINISTRACYJNE................................................................................................................................ 8
3.3POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE ....................................................................................................................................8
3.4ŚRODOWISKO NATURALNE I GLEBY.......................................................................................................................... 9
3.4.2Budowa geologiczna............................................................................................................................. 10
3.4.3Gleby .................................................................................................................................................... 11
3.5KLIMAT............................................................................................................................................................12
3.5.1Parowanie terenowe..............................................................................................................................13
3.5.2Wiatry.................................................................................................................................................... 14
3.6OTOCZENIE TERYTORIALNE I POWIĄZANIA Z INNYMI OŚRODKAMI.................................................................................14
3.7ANALIZA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY......................................................................................... 15
3.7.1Formy użytkowania terenów................................................................................................................. 15
3.8 UWARUNKOWANIA DEMOGRAFICZNE.....................................................................................................................17
3.9UWARUNKOWANIA INFRASTRUKTURALNE................................................................................................................19
3.9.1Uwarunkowania gospodarcze...............................................................................................................20
3.10STRUKTURA ROZWOJU PRZEMYSŁU...................................................................................................................... 22
3.11INFRASTRUKTURA TECHNICZNO-INŻYNIERYJNA GMINY............................................................................................24
3.11.1Układ kolejowy....................................................................................................................................24
3.11.2Infrastruktura drogowa....................................................................................................................... 24
3.11.3Zaopatrzenie Gminy w energię elektryczną........................................................................................ 26
3.11.4Zaopatrzenie gminy w gaz ziemny.......................................................................................................27
3.11.5Gospodarka wodno-ściekowa............................................................................................................. 28
3.11.5.1Zaopatrzenie w wodę ..................................................................................................................................
3.11.5.2Gospodarka ściekowa..................................................................................................................................
3.11.5.2.1Sieć sanitarna......................................................................................................................................
3.11.5.2.2Sieć kanalizacji deszczowej................................................................................................................
28
32
32
33
3.12GOSPODARKA NA TERENIE GMINY ...................................................................................................................... 34
3.12.1Rolnictwo.............................................................................................................................................34
3.12.2Przemysł i usługi ................................................................................................................................ 35
4.STAN ŚRODOWISKA NA OBSZARZE GMINY SZCZYTNA................................................................... 36
4.1WODY POWIERZCHNIOWE ................................................................................................................................... 36
4.1.1Podsumowanie...................................................................................................................................... 38
4.2JAKOŚĆ WÓD..................................................................................................................................................... 39
4.2.1Wody powierzchniowe...........................................................................................................................39
4.2.2Kryteria ................................................................................................................................................ 40
4.2.3Ogólna charakterystyka jakości wód powierzchniowych..................................................................... 42
4.2.4Ocena stanu czystości wód zlewni Bystrzycy Dusznickiej.....................................................................43
4.2.5Źródła zanieczyszczeń wód ...................................................................................................................45
4.3WODY PODZIEMNE............................................................................................................................................. 46
4.3.1Źródła skażenia wód podziemnych........................................................................................................48
4.4KORZYSTANIE Z WÓD..........................................................................................................................................49
4.5GOSPODAROWANIE ODPADAMI ............................................................................................................................. 49
4.6POWIETRZE ATMOSFERYCZNE............................................................................................................................... 51
4.6.1Stan aktualny.........................................................................................................................................51
4.7HAŁAS ............................................................................................................................................................ 54
4.7.1Stan aktualny.........................................................................................................................................55
4.8PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE..............................................................................................................56
3
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
4.8.2Stan aktualny.........................................................................................................................................56
4.9 AWARIE PRZEMYSŁOWE......................................................................................................................................58
4.9.1Stan aktualny.........................................................................................................................................58
4.10OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU................................................................................................................... 59
4.10.1 Charakterystyka chronionych zbiorowisk roślinnych........................................................................ 59
4.10.2Formy ochrony obszarowej ................................................................................................................61
4.10.3Pomniki Przyrody................................................................................................................................62
4.10.4Parki.................................................................................................................................................... 62
4.10.5Użytki ekologiczne...............................................................................................................................63
4.10.6Wybrane elementy fauny..................................................................................................................... 63
4.11LASY............................................................................................................................................................. 66
4.11.1Stan aktualny.......................................................................................................................................66
4.11.2Tendencje zmian..................................................................................................................................69
4.12OCHRONA GLEB .............................................................................................................................................. 69
4.12.1Tendencje zmian..................................................................................................................................70
4.13OCHRONA ZASOBÓW KOPALIN............................................................................................................................ 70
4.13.1 Złoża kopalin......................................................................................................................................70
4.14MELIORACJE WODNE - OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA ........................................................................................ 72
4.14.1Melioracje wodne................................................................................................................................72
4.14.2 Ochrona przeciwpowodziowa............................................................................................................ 74
5.ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU...................................................................................................76
5.1UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OPRACOWANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA..................76
5.1.1Polityka ekologiczna państwa............................................................................................................... 76
5.1.2Program Ochrony Środowiska województwa dolnośląskiego.............................................................. 78
5.1.3Dotychczasowe działania w zakresie ochrony środowiska w gminie................................................... 81
5.1.4Obowiązujące akty prawne w zakresie ochrony środowiska................................................................ 81
5.1.5Powiatowy Program Ochrony Środowiska........................................................................................... 82
5.1.6Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Szczytna................ 83
6.POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA......................................................................................................... 83
6.1WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE.................................................................................................................. 83
6.1.1Cele długoterminowe.............................................................................................................................84
6.1.2Realizacja programu ochrony wód....................................................................................................... 86
6.1.2.1Zaopatrzenie w wodę.................................................................................................................................... 86
6.1.2.2Ścieki komunalne.......................................................................................................................................... 88
Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków........................................................................................................ 88
6.1.2.3 Wody opadowe ............................................................................................................................................ 90
6.1.2.4Ochrona wód przed zanieczyszczeniami z produkcji rolniczej...................................................................... 91
6.1.2.5Działania nieinwestycyjne............................................................................................................................. 98
6.2GOSPODARKA ODPADAMI.....................................................................................................................................99
6.2.1Cele długoterminowe.............................................................................................................................99
6.3POWIETRZE ATMOSFERYCZNE............................................................................................................................... 99
6.3.1Cele długoterminowe.............................................................................................................................99
6.4HAŁAS........................................................................................................................................................... 100
6.4.1Cele długoterminowe...........................................................................................................................100
6.5PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE............................................................................................................101
6.5.1Cele długoterminowe...........................................................................................................................101
6.6AWARIE PRZEMYSŁOWE.....................................................................................................................................101
6.6.1Cele długoterminowe...........................................................................................................................101
6.7OCHRONA PRZYRODY........................................................................................................................................101
6.7.1Cele długoterminowe...........................................................................................................................101
6.8OCHRONA GLEB............................................................................................................................................... 103
6.8.1Cele długoterminowe...........................................................................................................................103
6.9LASY............................................................................................................................................................. 103
6.9.1Cele długoterminowe:......................................................................................................................... 104
6.10TERENY POPRZEMYSŁOWE............................................................................................................................... 104
6.10.1Cele długoterminowe........................................................................................................................ 104
6.11OCHRONA PRZED POWODZIĄ.............................................................................................................................104
6.11.1Cele długoterminowe:....................................................................................................................... 105
6.12EDUKACJA PROEKOLOGICZNA........................................................................................................................... 105
6.12.1Edukacja ekologiczna formalna (szkolna) i pozaszkolna ................................................................ 105
7.ZADANIA KRÓTKOTERMINOWE............................................................................................................ 106
4
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
7.2OCHRONA WÓD................................................................................................................................................108
7.3GOSPODARKA ODPADAMI...................................................................................................................................111
7.4OCHRONA POWIETRZA.......................................................................................................................................113
7.5HAŁAS........................................................................................................................................................... 115
7.6AWARIE PRZEMYSŁOWE I ZDARZENIA KRYZYSOWE................................................................................................. 116
7.7OCHRONA PRZYRODY........................................................................................................................................117
7.8TERENY POPRZEMYSŁOWE................................................................................................................................. 119
7.9OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA........................................................................................................................ 120
8.ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU.................................................................................................124
9.FINANSOWANIE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA I GMINY SZCZYTNA....
126
9.1WSTĘP........................................................................................................................................................... 126
9.2OCENA WYBRANYCH PARAMETRÓW BUDŻETU MIASTA I GMINY SZCZYTNA ................................................................ 129
9.3KOSZTY REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘĆ PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA I GMINY SZCZYTNA.....................135
10.ZARZĄDZANIE I MONITOROWANIE W PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA................... 139
10.1ZARZĄDZANIE PROGRAMU............................................................................................................................... 140
10.2MONITOROWANIE PROGRAMU.......................................................................................................................... 141
10.3MONITORING WEWNĘTRZNY.............................................................................................................................141
10.4MONITORING UCZESTNIKÓW PROGRAMU............................................................................................................ 141
10.5MONITORING ZEWNĘTRZNY..............................................................................................................................141
11.WPŁYW REALIZACJI POŚ DLA GMINY SZCZYTNA NA STAN ŚRODOWISKA......................... 142
11.1WPŁYW NA POWIERZCHNIĘ ZIEMI......................................................................................................................142
11.2WPŁYW NA ŚRODOWISKO GRUNTOWO-WODNE.....................................................................................................142
11.3WPŁYW NA POWIETRZE .................................................................................................................................. 143
11.4WPŁYW NA PRZYRODĘ....................................................................................................................................143
11.5WPŁYW NA POZOSTAŁE EKOSYSTEMY................................................................................................................ 144
11.6ZAGROŻENIA CYWILIZACYJNE........................................................................................................................... 144
12.STRESZCZENIE PROGRAMU...................................................................................................................145
LITERATURA.................................................................................................................................................... 146
5
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
1. Wprowadzenie
Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku stanowi, że Rzeczpospolita Polska
zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Wskazane
zostało również, że ochrona środowiska jest obowiązkiem administracji, która poprzez swoją
politykę powinna zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne współczesnym i przyszłym
pokoleniom.
Dodatkowym wyzwaniem jest członkostwo w Unii Europejskiej oraz związane z nim
wymogi. Trudnym zadaniem, czekającym gminę jest wdrożenie tych przepisów i osiągnięcie
standardów UE w zakresie m.in. ochrony środowiska.
Efektywność działań w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego zależy od
polityki i rozwiązań przyjętych na szczeblu lokalnym oraz – przede wszystkim - pozyskania
zainteresowania i zrozumienia ze strony społeczności lokalnych. Działania takie, aby były
skuteczne, muszą być prowadzone zgodnie z opracowanym uprzednio programem,
sporządzonym na podstawie wnikliwej analizy aktualnej sytuacji dla danego rejonu. Zadanie
takie ma spełniać program ochrony środowiska.
Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r.(art. 17.1) i ustawa o
odpadach z 27 kwietnia 2001r. (art. 14.) obligują organ wykonawczy Gminy do sporządzenia
gminnego programu ochrony środowiska, którego częścią składową jest gminny plan
gospodarki odpadami.
Program ochrony środowiska określa hierarchię niezbędnych działań, umożliwia
koordynację decyzji administracyjnych oraz wybór decyzji inwestycyjnych podejmowanych
przez różne podmioty i instytucje. Sam program nie jest dokumentem ingerującym w
uprawnienia poszczególnych jednostek administracji rządowej i samorządowej oraz
podmiotów użytkujących środowisko. Należy jednak oczekiwać, że poszczególne jego
wytyczne i postanowienia będą respektowane i uwzględniane w planach szczegółowych i
działaniach inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska.
Cele i działania proponowane w programie ochrony środowiska posłużą do tworzenia
warunków dla takich zachowań ogółu społeczeństwa Gminy Szczytna, które służyć będą
poprawie stanu środowiska przyrodniczego na jego terenie. Realizacja celów wytyczonych w
programie powinna spowodować polepszenie warunków życia mieszkańców przy zachowaniu
walorów środowiska naturalnego na terenie Gminy.
2. Metodyka opracowania programu i główne uwarunkowania programu
Źródłami informacji dla Programu były materiały uzyskane z Urzędu Gminy w
Szczytnej, Starostwa Powiatowego w Kłodzku, Dolnośląskiego Inspektoratu Ochrony
Środowiska, Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego, Urzędu Marszałkowskiego
Województwa Dolnośląskiego, a także prace instytutów i placówek naukowo – badawczych
z zakresu ochrony środowiska oraz gospodarki odpadami, jak również dostępna literatura
fachowa.
Zgromadzone informacje zostały zweryfikowane poprzez wywiady i sondaże.
Jako punkt odniesienia dla programu
ochrony środowiska przyjęto aktualny stan środowiska oraz stan infrastruktury ochrony
środowiska na dzień 31.12.2002 z uwzględnieniem dostępnych danych za okres 2003 roku,
czasami gdy dane zostały oficjalnie opublikowane z roku 2004.
Dla potrzeb Programu zostało wykorzystane Studium Uwarunkowań i Kierunków
Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Szczytna, a także inne dokumenty o charakterze
planistycznym.
Koncepcja Programu oparta jest o zapisy następujących dokumentów:
6
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
1. Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku. Definiuje ono ogólne wymagania
w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb
województw, powiatów i gmin.
2. Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata
2007 – 2010”. Zgodnie z zapisami tego dokumentu Program winien definiować:
cele średniookresowe do 2010 roku
zadania na lata 2003 – 2006
monitoring realizacji Programu
nakłady finansowe na wdrożenie Programu
Cele i zadania ujęte w kilku blokach tematycznych, a mianowicie:
cele i zadania o charakterze systemowym,
ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody,
zrównoważone wykorzystanie surowców,
jakość środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne.
3. Program ochrony środowiska województwa dolnośląskiego do roku 2004 oraz cele
długoterminowe do roku 2015. W dokumencie tym określono długoterminową politykę
ochrony środowiska dla województwa dolnośląskiego, przedstawiono cele
krótkoterminowe i sposób ich realizacji, określono sposoby zarządzania środowiskiem i
aspekty finansowe realizacji programu.
4. Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i
lokalnym, które podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w
programach ochrony środowiska oraz wskazówki, co do zawartości programów. W
gminnym programie powinny być uwzględnione:
zadania własne gminy (pod zadaniami własnymi należy rozumieć te przedsięwzięcia,
które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków budżetowych i
pozabudżetowych będących w dyspozycji gminy),
zadania koordynowane (pod zadaniami koordynowanymi należy rozumieć pozostałe
zadania związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów
naturalnych, które są finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków
zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla centralnego, bądź
instytucji działających na terenie powiatu, ale podległych bezpośrednio organom
centralnym)
Niniejszy dokument będzie uszczegóławiany, korygowany i koordynowany z projektowanymi
obecnie aktami wykonawczymi do ustawy „Prawo ochrony środowiska” i do kilkunastu ustaw
komplementarnych, których treść powinna być uwzględniana w Programie.
3. Charakterystyka analizowanego obszaru
3.1 Informacje ogólne
Miasto i Gmina Szczytna – należy do
grupy gmin o charakterze miejsko-wiejskim, jest w tej kategorii jedną z większych gmin
województwa dolnośląskiego. Obszar Gminy wynosi 133.2 km2 i jest zamieszkały przez 7
616 mieszkańców (31.12.2003 r.), co plasuje gminę na 38 miejscu pod względem powierzchni
oraz na 68 miejscu pod względem liczby mieszkańców w województwie dolnośląskim,
spośród gmin wiejskich i miejsko-wiejskich. Gmina składa się jedynie z 8 wsi oraz
centralnego ośrodka municypalnego miasta Szczytna, które jest największą i najliczniej
zamieszkałą miejscowością gminy a zarazem siedzibą organów władzy samorządowej. Samo
miasto liczy ok. 5 300 mieszkańców, tj. ok. 70 % ogółu ludności gminy. Miasto pełni funkcje
7
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
centrum gospodarczo-handlowo-administracyjnego. Obszar gminy Szczytna posiada wysoki
stopień zalesienia. Kompleksy leśne występują przede wszystkim w wyższych partiach
górskich. Są to głównie lasy szpilkowe i lasy mieszane. Wszystkie kompleksy leśne objęte są
strefą ochronną natomiast reliktowe zespoły roślinne, występujące w obrębie torfowisk
wysokich, zamknięte są granicami rezerwatu ścisłego (rezerwat: "Torfowisko Pod
Zieleńcem"). Kompleksy leśne znajdujące się na południe od miasta Szczytna stanowią część
Obszaru chronionego krajobrazu Góry Bystrzyckie i Orlickie, natomiast znajdujące się na
północ od miasta stanowią część Parku Narodowego Gór Stołowych bądź jego otuliny.
3.2Położenie administracyjne
Administracyjnie gmina Szczytna
położona jest w województwie dolnośląskim, powiecie kłodzkim. Gmina jest jedną z
większych terytorialnie w swoim powiecie ale zajmuje tylko 8 % obszaru tego dużego
powiatu. Gmina należy do typowych gmin miejsko-wiejskich z wyraźnie wykształconym i
zdecydowanie dominującym ośrodkiem stołecznym. Gmina liczy 8 miejscowości,
zgrupowanych w 7 sołectwach oraz miasto Szczytna. Gmina zajmuje środkową i zachodnią
część powiatu kłodzkiego leżącego w południowej części Dolnego Śląska. Gmina od wschodu
graniczy z gminą Polanica Zdrój, gminą wiejską Kłodzko oraz z gminą Bystrzyca Kłodzka, od
południa niewielki odcinek gminy stanowi również granicę z Republiką Czeską, od zachodu z
gminami Duszniki Zdrój, Lewin Kłodzki i na bardzo niewielkim odcinku z gminą Kudowa
Zdrój w okolicach Łężyc. Północną granicę stanowi granica z gminą Radków.
Jak wspomniano gmina leży w
Kotlinie Kłodzkiej, która wchodzi w skład południowej części Dolnego Śląska, który jest
krainą historyczno-etnograficzną w południowo-zachodniej Polsce, obejmującą ziemie
położone po obu stronach środkowej Odry, pomiędzy okolicami Brzegu Opolskiego a Nysą
Łużycką. Dolny Śląsk wchodzi w obręb regionów fizyczno-geograficznych: Sudetów, Niziny
Śląskiej, Nizin Śląsko-Łużyckich, Wału Trzebnickiego, Obniżenia Milicko-Głogowskiego,
Wzniesień Zielonogórskich.
3.3Położenie geograficzne
Omawiany obszar wg regionalizacji
fizyczno - geograficznej J. Kondrackiego należy do: Strefy Lasów mieszanych => Prowincji
Masywu Czeskiego => Podprowincji Sudety z Przedgórzem Sudeckim => Makroregionu
Sudety Środkowe => zasięgiem swym obejmuje środkową część mezoregionów Góry
Bystrzyckie i Góry Stołowe. W podziale tym wyróżnia się jeszcze mikroregion Obniżenie
Dusznicko-Szczytnieńskie, którego znaczą część obejmuje gmina.
Pod względem geograficznym teren gminy położony jest w Sudetach Środkowych i obejmuje
fragmenty czterech jednostek: część północna gminy leży w obrębie Gór Stołowych, część
zachodnia należy do Obniżenia Dusznicko-Szczytnieńskiego, część południowa leży w
obrębie Gór Bystrzyckich, natomiast część wschodnia gminy położona jest w obrębie Kotliny
Kłodzkiej. Przez obszar gminy przechodzi wododział - część jej terenu należy do zlewni
Morza Bałtyckiego (95 % powierzchni) a część do zlewni Morza Północnego (rejon
zachodniej części torfowiska: „Torfowisko pod Zieleńcem").
Obniżenie Dusznickie to również część starego szlaku handlowego z rozwiniętym od
historycznie osadnictwem. Rozwój cywilizacyjny poszczególnych terenów w dużej mierze
uzależniony jest od wymiany gospodarczej i kulturalnej. Położenie geograficzne, szlaki
8
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
handlowe, drogi wodne warunkują wymianę towarów, przemieszczanie się ludności. Trasa
pradawnego szlaku handlowego (bursztynowego) prowadziła przez Nachod, Kudowę,
Kłodzko z odnogą na Międzylesie, Kłodzko do Wrocławia, Kalisza i nad Bałtyk.
3.4Środowisko naturalne i gleby.
Około połowa obszaru gminy leży w
obrębie północnej części Gór Bystrzyckich mających w tej części charakter płaskowyżu z
mało urozmaiconą morfologią i z niewielkimi deniwelacjami: Ich północne i zachodnie
zbocza są strome a doliny niewielkich potoków głęboko wcięte. Średnie wysokości
bezwzględne wynoszą od około 750 m n.p.m. do ok. 800 m n.p.m.. Występują tutaj niewielkie
kulminacje jak: Góra Wolarz (852,0 m n.p.m.), Kuźnicka Góra (816,2 m n.p.m.), Wilcza Góra
(ok. 770,0 m n.p.m.); Zbójnicka Góra (828,3 m n.p.m.), Góra Ptasia (869,7 m n.p.m.), Góra
Piekielnica (805,3 m n.p.m.) i Góra Biesiec (832,9 m n.p.m.).
Południowo-zachodnia części wierzchowiny ma charakter podmokłego obniżenia, w którym
znajduje się rozległe torfowisko-wysokie („Torfowisko pod Zieleńcem"). Obszar torfowisk
obejmuje 231.9 ha przez co zaliczają się one do największych torfowisk wysokich w
Sudetach. Obszar torfowisk objęty jest rezerwatem ze względu na występującą tutaj reliktową
(tundrową) szatę roślinną.
Doliny rzeczne występujące w obrębie masywu Gór Bystrzyckich są wąskie, głęboko wcięte,
o stromych zboczach i nierównych spadkach. Większe deniwelacje widoczne są w obrębie
przełomowych dolin Bystrzycy Dusznickiej i Szklanej Wody.
Głęboka, przełomowa dolina Bystrzycy Dusznickiej oddziela Góry Bystrzyckie od masywu
Gór Stołowych, charakteryzujących się bardzo urozmaiconą rzeźbą morfologiczną, z licznymi
skałkami, rumowiskami skalnymi, ostańcami denudacyjnymi i rozcięciami erozyjnymi.
Góry Stołowe; południowo - wschodnia część pasma, stanowiąca dolne i środkowe piętro gór,
o wysokości bezwzględnej odpowiednio w granicach 500-650 i 700-850 m npm. Są to
unikalne w Europie, jedyne w Polsce góry płytowe. Odcinek Gór Stołowych występujących na
obszarze gminy ograniczony jest z obu stron wyraźnymi krawędziami: na północnym
wschodzie krawędzią Radkowa, natomiast na południowym zachodzie krawędzią Batorowa.
W obrębie wierzchowiny Gór Stołowych, stanowiącej trzeciorzędową powierzchnię
zrównania, wysokości bezwzględne wynoszą średnio od 450 m n.p.m. do 700 m n.p.m.
Kulminacje reprezentowane są przez pozostałości najstarszego poziomu zrównania w formie
ostańców i grzbietów, często przybierających fantastyczne kształty.
Zachodnia część gminy leży na pagórkowatym, mało zróżnicowanym morfologicznie
obszarze Obniżenia Dusznickiego z wysokościami bezwzględnymi osiągającymi od ok. 450
m n.p.m. do ok. 580 m n.p.m. Niewielki północno-wschodni fragment obszaru gminy leży w
obrębie Kotliny Kłodzkiej. Teren jest tu falisty, pocięty dolinami potoków, o ogólnym
nachyleniu ku wschodowi. Współczesne zróżnicowanie morfologiczne terenu związane jest
bezpośrednio z budową geologiczną, zarówno z odpornością skał na czynniki erozyjne jak też
z tektoniką. Obecny obraz rzeźby terenu powstał w wyniku zachodzących procesów
peneplenizacji i diastrofizmu trzeciorzędowego. Występuje mozaika łąk, pastwisk, lasów i w
mniejszym stopniu pól uprawnych, przy czym zdecydowanie dominują obszary leśne.
Według zasad regionalizacji przyrodniczo-leśnej obszar gminy należy do VII Krainy
Sudeckiej, a w jej obrębie do Dzielnicy Sudetów Środkowych (VII.2) i mezoregionu Gór
Stołowych i Bystrzyckich (VII.2.g). W mezoregionie tym największe powierzchnie zajmują
siedliska BMG (ponad 53%), a także BG i LMG. W porównaniu z pozostałymi
mezoregionami Dzielnicy Sudetów Środkowych mezoregion Gór Stołowych i Bystrzyckich
charakteryzuje się najwyższą lesistością, wyraźnie uboższymi siedliskami, niższą potencjalną
produkcyjnością siedlisk oraz wyraźnie wyższym udziałem drzewostanów świerkowych.
9
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Według regionalizacji geobotanicznej (Pawłowski) Góry Stołowe wchodzą w skład
Podokręgu Sudetów Środkowych, Okręgu Sudetów Zachodnich w Dziale Sudeckim
Podprowincji Hercyńsko-Sudeckiej. Podokręg ten traktowany jest jako przejściowy między
właściwymi Sudetami Zachodnimi i Sudetami Wschodnimi. O przejściowym charakterze
terenu świadczy obecność kilku grup gatunków roślin mających tu swoje wschodnie lub
zachodnie granice zasięgów.
Zgodnie z najnowszym i najbardziej szczegółowym podziałem regionalnym opartym na
kryteriach geobotanicznych (Matuszkiewicz 1993) część gminy leżąca na obszarze Gór
Stołowych należy do Podokręgu (G.la.8a) w Okręgu Wewnętrznych Pasm Sudetów
Środkowych, który wchodzi do Podkrainy Sudetów Zachodnich, Krainy Sudeckiej, Działu
Sudeckiego, Podprowincji hercyńsko-czeskiej, Prowincji subatlantyckiej górskiej.
Pod względem zróżnicowania roślinności potencjalnej w stosunku do podokręgów sąsiednich
Góry Stołowe wyróżniają się: w stosunku do Gór Bystrzyckich i Orlickich (G.la.Sb) - brakiem
grądu, łęgu, kwaśnej dąbrowy i dobrze wykształconego boru wysokogórskiego oraz obecnością specyficznych borów sosnowych.
Region gminy w zależności od
położenia pokrywają trzy podstawowe rodzaje gleb. Są to gleby górskie występujące jako:
gleby brunatne wyługowane, brunatne kwaśne, rzadziej bielicowe, pochodzenia
wietrzelinowego,
gleby
nizinne
i
wyżynne:
bielicowe
i
brunatne,
gleby dolinne, do których zalicza się mady, mady górskie, gleby murszowe, glejowe i
mułowe-torfowe. Są to gleby ubogie, niskich klas bonitacyjnych. Ostatni rodzaj gleb
występuję wzdłuż cieków powierzchniowych a także w rejonach licznie występujących na
obszarze gminy mokradeł górskich o charakterze torfowisk wysokich lub przejściowych.
Budowa
morfologiczna
obszaru
gminy ma niewątpliwy wpływ na sposób zagospodarowania terenów gminy. Obszar Gminy
generalnie opada z rejonu głównych pasm Gór Stołowych i Orlickich w kierunku wschodnim
ku Kotlinie Kłodzkiej. Rejon zachodni gminy stanowi najwyższą część gminy i osiąga rzędne
820-850 m npm - Rudnik, Wolarz w Górach Bystrzyckich czy Kopa Śmierci 830 m npm w
Górach Stołowych. Najniższym punktem gminy są dolne partie miejscowości Wolany
osiągające rzędną 375-350 m npm. Głównym bogactwem gminy są jej siedliska leśne z
przeważającym udziałem świerka, w mniejszym stopniu buka, brzozy brodawkowatej oraz
niewielkie domieszki klonu, jawora, jesionu, wiązu, olszy czy jarzębiny. Lasy obecnie dość
różnią się swym składem od stanu pierwotnego. Jedynie na obszarach rezerwatów przyrody,
które znajdują się na obszarze gminy lub bezpośrednio przy jej granicach takich jak Rezerwat
Wielkie Torfowisko Batorowskie w Górach Stołowych i Rezerwat Torfowisko pod
Zieleńcem, które to rezerwaty florystyczno - leśne – chronią różne typy lasów pierwotnych
(bukowo-jodłowe) o cechach zespołów naturalnych.
3.4.2Budowa geologiczna
Szczegółowa budowa geologiczna obszaru gminy przedstawiona jest na arkuszach
Szczegółowej Mapy Geologicznej Sudetów w skali l :25 000 wydanej przez Państwowy
Instytut Geologiczny. Arkusze: Wambierzyce, Duszniki Zdrój, Polanica Zdrój, Szalejów
Górny, Lewin Kłodzki, Mostownice, Jeleniów. Obszar gminy Szczytna położony jest w
Sudetach w obrębie kilku jednostek geologicznych:
-metamorfiku Gór Bystrzyckich i Orlickich,
-depresji śródsudeckiej
-oraz rowu górnej Nysy.
Południowa część gminy leży w obrębie północnej części metamorfiku Gór Bystrzyckich i
Orlickich, który budują dwie główne serie skalne:
10
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
-seria suprakrustalna zbudowana z łupków łyszczykowych z wkładkami marmurów,
kwarcytów, erlanów i amfibolitów oraz paragnejsów; wiek tej serii określa się na górny
proterozoik-starszy paleozoik,
-seria infrakrustalna złożona z granitognejsów, występujących w różnych odmianach
teksturalnych, najczęściej występują granitognejsy laminowo-oczkowe, pręcikowe i odmiany
niewykazujące tekstur kierunkowych, wiek serii określony jest na przełom starszy paleozoik.
Na seriach metamorficznych miejscami zalega osadowa pokrywa górnokredowa. Górny
cenoman o zmiennej miąższości od 10 do 40 m reprezentowany jest przez utwory sekwencji
transgresywnej. Są to zlepieńce podstawowe, piaskowce glaukonitowe, mułowce, wapniste
mułowce. W stropowej części tej sekwencji spotyka się liczne skamieniałości małży
gruboskorupowych. Piaskowce zaliczane do górnego cenomanu tworzą często kilkumetrowej
miąższości, zwięzłe ławice o regularnej, prostopadłościennej bloczności. W związku z tym
często określa się je jako dolne piaskowce ciosowe.
Utwory turonu o łącznej miąższości
kilkuset metrów dzielą się na kilka poziomów litofacjalnych. Najniżej w profilu występują
margle krzemionkowo-ilaste poziomu Inoceramus labiatus o miąższości w granicach 20 - 40
m. Są to skały drobnoziarniste, silnie skonsolidowane, na świeżych powierzchniach
jasnoszare. Wykazują silne spękania pionowe i wyraźną oddzielność poziomą naśladującą
uławicenie. Lokalnie występują w nich niewielkie wkładki i soczewki spongiolitów (M.
Ziółkowska 1994, 1996). Wyżej leżą utwory drugiego poziomu litofacjalnego turonu. Są to
przede wszystkim margle krzemionkowe, mułowce wapniste i piaskowce poziomu
Inoceramus lamarcki, których miąższość określa się na około 150-250 m. Margle i mułowce
są ciemnoszare, zwięzłe, nielaminowane, o oddzielności płytowej, czasem silnie zaburzone
przez bioturbacje. W obrębie piaskowców wyróżnia się piaskowce subarkozowe oraz arenity
sublityczne. Piaskowce są zwięzłe, charakteryzują się pionowym, prostopadłym do uławicenia
systemem spękań (ciosem), stąd też określane są jako środkowe piaskowce ciosowe.
Piaskowce te zazębiają się z osadami marglistymi i mułowcowymi. W utworach turonu
spotyka się liczne skamieniałości.
Osady czwartorzędowe reprezentowane są przez utwory glin deluwialnych, często z
domieszką rumoszu skalnego, tworzących się na stokach górskich od okresu zlodowacenia
północno-polskiego do dzisiaj. Doliny rzeczne wypełnione są holoceńskimi utworami
piaszczysto - żwirowymi z często występującymi w nich dużymi głazami i blokami.
Obniżenia terenu z licznymi wysiękami i młakami, wypełnione są namułami torfiastymi i
torfami. Największe wystąpienie torfów wysokich o powierzchni ok. 2 km2 znajduje się w
okolicy Zieleńca i objęte jest ścisłym rezerwatem („Torfowisko pod Zieleńcem").
3.4.3Gleby
Przydatność rolnicza gleb na terenie
gminy nie jest wysoka i zaliczyć je można raczej do gleb mało zasobnych lub ubogich, co
odbija się na jakości tak siedlisk leśnych jak i warunkach uprawowych. Są to gleby górskie
występujące jako: gleby brunatne wyługowane, brunatne kwaśne, rzadziej bielicowe,
pochodzenia wietrzelinowego, gleby nizinne i wyżynne: bielicowe i brunatne, oraz gleby
dolinne, do których zalicza się mady, mady górskie, gleby murszowe, glejowe i mułowotorfowe - pokryte piaskami i żwirami lodowcowymi i glinami zwałowymi. W zasięgu
masywów górskich obejmujących całą zachodnią część obszaru dominują gliny stokowe
wytworzone ze zwietrzelin utworów metamorficznych, których granicę wyznacza obszar
Kotliny Kłodzkiej. Mady rzeczne pokrywają obniżenia rzek głównie Bystrzycy Dusznickiej
ale również Kamiennego Potoku, Czerwonej Wody i ich większych dopływów. W części
obszaru głównie pod lasami występują też gleby słabo wykształcone na zwietrzelinach
11
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
kamienisto-szkieletowych skał metamorficznych Pod względem rolniczej przydatności
występuje kompleks zbożowy górski oraz owsiano-ziemniaczany i owsiano-pastewny.
Klasy gruntów ornych na obszarze gminy przedstawią się następująco:
%
I
0
Przybliżony udział klas gruntów na terenie gminy w %
II
III a
III b
IVa
IV b
V
VI
0
1.0
1.2
2.4
4.7
3.8
2.0
VI z
0.0
Razem
15.1
Z powyższej tabeli wynika, że na obszarze gminy występuje niezbyt duży odsetek gruntów
ornych. Dodatkowo przeważają grunty klas niskich co sprawia, że w gminie panują raczej
słabe warunki dla rozwoju dużych gospodarstw rolnych nastawionych na uprawę.
Przybliżony udział klas użytków zielonych na terenie gminy w %
I
II
III
IV
V
VI
razem
%
0
0
0.9
7.6
6.9
1.5
16.9
Z powyższej tabeli wynika, że na obszarze gminy występuje stosunkowo znaczny odsetek
użytków zielonych, wśród których przeważają grunty klas niższych. Duża powierzchnia
użytków zielonych daje dobre warunki dla hodowli bydła.
3.5Klimat
Klimat
charakterystyczny
dla
Sudetów Środkowych wyraża się charakterem przejściowym między morskim a
kontynentalnym, rozkład temperatur ściśle zależy od wysokości terenu oraz ekspozycji
stoków. Zima trwa średnio 14-16 tygodni, okres wegetacyjny ok. 27 tygodni. Opady w
kotlinach wynoszą 800 - l 000 mm, na grzbietach górskich ponad l 100 mm.
Zlewnia Bystrzycy Dusznickiej położona jest w strefie klimatu górskiego Sudetów, dzielnicy
Subregionu Kotliny Kłodzkiej. Specyficzny jest tu topoklimat kotlin śródgórskich,
charakteryzujący się złagodzeniem ostrych cech klimatu górskiego. Występują tu łagodne
zimy i mniej upalne lata niż na przedgórzu Sudeckim. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec
(średnia T oC VII w Dusznikach – 15,40 oC), zarazem obfitującym w największą ilość
opadów. Najzimniejszym miesiącem w roku jest styczeń (średnia w Kłodzku - minus 3,20
o
C). W styczniu notuje się największe opady śnieżne okresu zimowego. Liczba dni poniżej 0
o
C wynosi 50 dni.
Góry Stołowe charakteryzują się
klimatem umiarkowanym wilgotnym i stanowią enklawę wśród obszarów z klimatem
wilgotnym. Średnia wilgotność powietrza dla stacji Duszniki w okresach 1969-70 i 1995-98
wynosiła 76-80 % prężności pary wodnej: 11,3 milibara.
Warunki hydrologiczne zlewni uzależnione są od czynników klimatycznych:
- wielkości zasilania meteorycznego (wszelkie formy opadów)
- wielkości strat na parowanie i ewapotranspirację
Istotnym elementem mającym wpływ
na funkcjonowanie systemu hydrologicznego jest wododziałowe położenie. Fakt ten ma
podstawowe znaczenie na zasoby odnawialne. Mogą one być odnawiane jedynie z opadów
atmosferycznych. W rozkładzie opadu w ciągu roku wyraźnie przeważa zasilanie w okresie
letnim (V-X) nad zasilaniem w okresie zimowym. Suma opadów w poszczególnych
miesiącach letnich (maj, czerwiec, lipiec, sierpień, wrzesień) często przekracza 100 mm.
Najniższe sumy opadów notuje się w grudniu, styczniu i lutym, przy czym jest to w
większości opad śnieżny, który w trakcie trwania ujemnych temperatur nie daje
bezpośredniego zasilania wód podziemnych podłoża i wód powierzchniowych cieków.
12
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Duże dysproporcje w opadach obserwuje się pomiędzy półroczami letnim i zimowym. Inną
cechą opadów jest ich zróżnicowanie przestrzenne gdzie na stokach dowietrznych występują
opady wyższe nawet o 200 mm w skali roku. Innym elementem są opady śnieżne, które mogą
zatrzymywać się na obszarze zlewni kilka miesięcy (do kwietnia), następnie przy
sprzyjających warunkach w wyniku powolnego topnienia odnawiają zasoby wodne wód
podziemnych
Tab. Średnie roczne temperatury powietrza na obszarze przylegającym do gminy Szczytna.
Miejscowość
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Rok
Duszniki Zdr.
Kłodzko
Kudowa Zdr.
-3,1
-2,2
-2,6
-2,3
-3,6
-2,9
-3,0
-3,0
0,3
1,4
1,2
1,1
5,0
6,5
6,2
6,0
10,2
11,6
11,3
11,2
14,0
15,4
15,2
15,1
15,7
17,0
16,7
16,8
14,8
16,1
15,6
15,8
11,2
12,4
11,8
12,1
7,0
8,1
7,4
7,6
2,3
3,4
3,0
3,2
-0,3
0,8
0,3
0,6
6,1
7,3
6,9
7,0
Średnie roczne temperatury powietrza stacja Duszniki Zdr.
20
15
10
5
0
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
-5
Tab. Sumy miesięczne (mm) opadów atmosferycznych (1951-1970)
Miejscowość
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Rok
Duszniki Zdr.
61
63
67
71
98
105
128
111
81
63
74
75
997
Kudowa Zdr.
Polanica Zdr.
47
21
47
28
43
32
51
38
80
76
93
79
124
102
91
94
57
45
50
41
52
40
54
26
789
622
140
120
100
Duszniki Zdr.
80
Kudowa Zdr.
60
Polanica Zdr.
40
XI
IX
VII
V
III
0
I
20
Powyższy wykres ilustruje znacznie wyższe sumy opadów miesięcznych występujących na
obszarze Obniżenia Dusznickiego w porównaniu ze stacjami bezpośrednio graniczącymi z
obszarem gminy.
3.5.1Parowanie terenowe
Istotnym zagadnieniem jest również w
bilansie wodnym wielkość parowania terenowego. Parowanie wg Atlasu Hydrologicznego
Polski określone metodą Konstatinowa przeciętnie w ciągu roku wynosi 560 - 580 mm, przy
czym na półrocze letnie przypada 430 - 450 mm a na zimowe 110 mm. Są to wartości średnie
tak więc wartości rzeczywiste w zależności od stanu pogody w danym roku mogą się
zmieniać w dużym zakresie.
13
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
3.5.2Wiatry
Bardzo istotnym elementem klimatu,
wpływającym na rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń jest wiatr. Dominującym kierunkiem
dla Szczytnej i okolic jest sektor zachodni (SWW, W, SSW), na który przypada ok. 36 %
ogólnej sumy wiatrów. Na wiatry z kierunków zachodnich przypada od 17% do 20%. Średnia
roczna prędkość wiatru wynosi od 3 do 3,5 m/s. Bezwietrznych jest średnio 10 do 15% dni w
roku.
Tab. Częstość (%) kierunków wiatru i cisz w Dusznikach Zdr (1951-1960)
m-c
N
NE
E
SE
S
SW
W
NW
C
I
7,4
5,7
1,8
1,1
15,3
26,9
6,2
2,7
32,9
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
9,1
15,2
13,0
15,3
12,5
8,7
5,3
6,6
8,3
9,2
6,4
7,6
12,9
8,1
10,1
6,2
4,7
2,7
3,5
4,0
6,6
4,9
2,9
1,7
1,2
1,3
1,4
1,3
1,3
2,5
0,6
2,0
2,0
1,4
1,0
1,5
0,8
1,5
0,8
0,9
1,4
0,9
0,9
0,9
10,7
10,6
9,9
8,8
8,4
7,0
7,4
8,7
8,5
9,4
8,3
28,3
20,5
24,5
19,6
16,5
21,7
23,7
26,3
27,1
24,6
31,2
9,3
6,2
6,0
6,6
10,8
11,3
11,1
12,1
11,7
9,2
6,1
2,4
1,7
3,1
1,8
4,8
2,5
3,9
1,9
1,4
1,3
2,2
28,3
30,2
32,7
35,7
37,9
42,0
43,7
37,0
37,5
36,8
38,0
3.6Otoczenie terytorialne i powiązania z innymi ośrodkami
Otoczenie
terytorialne
Gminy
Szczytna istotnie wpływa na warunki jego funkcjonowania. Szczytna jest położona w
południowej części województwa dolnośląskiego,
w zachodniej części subregionu kłodzkiego. Od zachodu graniczy z miastem Duszniki Zdrój,
gminą Lewin Kłodzki i na niewielkim odcinku z miastem Kudowa Zdrój, od północy z gminą
Radków, od wschodu z gminą Kłodzko i miastem Polanicą Zdrój, od południa na krótkim
odcinku z gminą Bystrzyca Kłodzka oraz z Republiką Czeską.
Gmina Szczytna jest połączona dobrym układem komunikacyjnym (kolejowym i drogowym)
z dużymi ośrodkami miejskimi przede wszystkim Kłodzkiem i Wrocławiem oraz sąsiednimi
gminami poprzez sieć dróg lokalnych, co stwarza możliwości codziennego przemieszczania
się ludności np. do szkół lub zakładów pracy położonych w miejscowościach sąsiednich.
Miejscowości zwłaszcza w środkowej części gminy znajdują się w zasięgu stosunkowo
dogodnych połączeń komunikacji międzymiastowej oraz drogowych i częściowo kolejowych.
Wymienione wyżej ośrodki są stosunkowo łatwo osiągalne dobrą – jak na warunki polskie –
siecią dróg, w tym niektóre z nich ponadregionalną drogą krajową nr 8 biegnącą z Wrocławia
do Republiki Czeskiej poprzez drogowe przejście graniczne Kudowa Zdrój – Słone. Transport
kolejowy o charakterze lokalnym realizowany jest na przebiegającej symetrycznie przez
gminę magistrali kolejowej II rzędu relacji Kłodzko Główne - Kudowa, przez co Szczytna
posiada dobre i szybkie połączenia kolejowe ze wszystkimi liczącymi się ośrodkami
miejskimi w kraju. Czynne są również w sąsiadujących gminach inne lokalne drogowe
(Tłumaczów) i turystyczne przejścia graniczne (Cihalka, Czermna, Masarykova Chata, itp.).
Poprzez układ dróg krajowych i linię kolejową PKP gmina Szczytna połączona jest dogodnie
z sąsiednimi gminami, głównymi ośrodkami regionu jak Kłodzko, Nowa Ruda, Wałbrzych i
stolicą całego makroregionu południowo - zachodniego Wrocławiem.
14
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
3.7Analiza zagospodarowania przestrzennego Gminy
3.7.1Formy użytkowania terenów
Powierzchnia geodezyjna Gminy wynosi 13 316 ha. Znaczny jest udział gruntów
leśnych oraz zadrzewień i zakrzywień, ogółem obszary leśne stanowią aż 62.7 %, następny
duży udział w zagospodarowaniu przestrzennym gminy mają użytki rolne ok. 32,2 %.
Pozostałe obszary zajmują tereny zurbanizowane (m. Szczytna) drogi, obiekty
infrastrukturalne. Zagospodarowanie przestrzenne gminy implikuje jej budowa
morfologiczna. Lasy, które stanowią olbrzymi, jak na warunki krajowe, odsetek przestrzeni
gminy zajmują rozległe górskie partie pasm gór Bystrzyckich i Stołowych. Kierunki
użytkowania gruntów w Szczytnej szczegółowo przedstawia tabela.
Tab. Użytkowanie gruntów według granic administracyjnych (ogółem w ha, wg SP w
Kłodzku 31.12.2003).
Powierzchnia
Wyszczególnienie
Użytki rolne
Razem
Grunty
orne
Sady
Łąki
Pastwiska
Lasy i
grunty
leśne
Pozostałe
grunty i
nieużytki
Województwo
19994776
105934
871913
W hektarach
7149
119986
55885
586794
353048
Powiat Kłodzko
164337
64992
42077
294
14204
8416
70856
28489
Miasto i gmina
Szczytna
13316
4289
2016
13
927
1180
8349
678
Wykres. Struktura użytkowania gruntów w gminie Szczytna
Użytkowanie gruntów według granic administracyjnych (ogółem w ha).
32,21%
62,70%
5,09%
Użytki rolne
Pozostałe grunty i nieużytki
lasy
Po za tym Szczytna charakteryzuje się nieznacznym udziałem terenów zainwestowanych w
ogólnej powierzchni Gminy. Grunty zabudowane, zurbanizowane i nieużytki stanowią 5 %
powierzchni. Do najbardziej zainwestowanych jednostek należą największe miejscowości:
Szczytna, w dużo mniejszym stopniu Wolany i Niwa. Miejscowości te należą również do
najgęściej zaludnionych z pewną ilością usług i drobną wytwórczością. Tereny wytwórcze
koncentrują się więc głównie w centralnym ośrodku regionu - mieście Szczytna.
15
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
W strukturze użytkowania terenów
stosunkowo znaczącą pozycję zajmują tereny komunikacyjne – około 3,2 % - głównie ze
względu na tereny zajęte przez drogi i linię kolejową.
Większość
terenów
niezainwestowanych koncentruje się na obszarach chronionych gminy, głównie PNGS i
wysokich partii górskich.
Użytki rolne zajmują ok. 32,2 %, w
tym grunty orne stanowią 48.7 %, duży odsetek stanowią łąki – 28,5 % i pastwiska – 22,4 %,
niewiele jest natomiast sadów ok. 0,3 % powierzchni. Wody powierzchniowe płynące i
stojące, głównie Bystrzyca Dusznicka i jej dopływy zajmują ok. 0,2 %.
Wykres. Struktura użytkowania gruntów rolnych
Użytkowanie gruntów rolnych
48,74%
0,31%
22,41%
28,53%
Grunty orne
Sady
Łąki
Pastwiska
Struktura użytkowania gruntów w
gminie jest zdecydowanie odmienna do struktury ich użytkowania w całym województwie.
Zauważyć można znacznie wyższy odsetek gruntów leśnych, znacznie wyższy jest odsetek
gruntów pod łąkami i pastwiskami, niższy jest natomiast odsetek gruntów ornych,
zainwestowanych jak i nieużytków. Tabela pośrednio uwidacznia wybitne turystyczne i
krajoznawcze walory gminy.
Wykorzystanie rolnicze gleb wskazuje, iż zdecydowanie priorytetowym kierunkiem powinna
być hodowla przeważnie bydła i owiec na co wskazuje odsetek powierzchni pastwisk - 8,9 % i
łąk - 7 %. Te zasoby środowiska przyrodniczego były trwałą podstawą rozwoju w przeszłości
funkcji rolniczej obszaru oraz stwarzają możliwości znaczącej roli tej funkcji w perspektywie.
W przeszłości głównym użytkownikiem areału były państwowe gospodarstwa rolne,
reprezentowane przez Państwowy Ośrodek Hodowli Zarodowej w Szczytnej, spółdzielnie
produkcyjne w Słoszowie, Niwie i Szczytnej. W gminie działały też 373 indywidualne
gospodarstwa rolne.
Obecną strukturę gospodarstw rolnych przedstawia tabela.
Grupa obszarowa wg ilości ha
Ogółem
1 – 5 ha
5 – 10 ha
10 – 15 ha
15 i więcej
Liczba gospodarstw
437
301
106
19
11
16
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
3.8 Uwarunkowania demograficzne
Dla całego środowiska naturalnego
istotnym jest, jak kształtuje się sytuacja demograficzna na danym terenie. Ogólna ilość
mieszkańców gminy, sytuacja gospodarcza i jej koniunktura, ilość podmiotów gospodarczych,
zamożność mieszkańców itd. ma wpływ na pośrednią i bezpośrednią ilość wytwarzanych w
danej społeczności odpadów, ilości generowanych ścieków czy obciążeń dotyczących
powietrza atmosferycznego. Wg informacji z urzędu miasta i gminy Szczytna gminę
zamieszkuje 7616 osób (31.12.2003 r.). Dla scharakteryzowania sytuacji demograficznej w
gminie na tle powiatu i województwa posłużono się dostępnymi danymi zawartymi w
roczniku statystycznym z 2003 roku (dane dotyczące gminy Szczytna uzyskane z UMiG nie
pokrywają się z danymi Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego).
Tabela. Ludność (WUS 2003)
Wyszczególnienie
Ogółem
Mężczyźni
Kobiety
Na 1 km2
Kobiety na
100
mężczyzn
Ludność w wieku
nieprodukcyjnym na
100 osób w wieku
produkcyjnym
Województwo
2904694
170208
7388
1395962
81532
3612
1508732
88676
3776
145,6
103.6
55.5
108,1
108.8
104.5
56,9
59.6
54.7
Powiat Kłodzko
Miasto i gmina
Szczytna
Gęstość zaludnienia w gminie jest
wyższa niż przeciętna na obszarach wiejskich i jest znacznie niższa od średniej
ogólnokrajowej. Przeciętna ogólnokrajowa wynosi ok. 123 osoby na 1 km2 powierzchni kraju,
natomiast w gminie Szczytna wynosi 55 M/km2. Jest to jedna z najniższych gęstości
zaludnienia w całym województwie dolnośląskim, trzykrotnie niższa od średniej
wojewódzkiej. Gęstość zaludnienia gmin przyległych różni się znacząco gdyż są to gminy o
charterze miejskim. Pozostałe parametry charakterystyczne odpowiadają średniej w powiecie
jak i województwie. Największą miejscowością gminy jest oczywiście miasto Szczytna (ok.
5300 osób wg WUS) leżąca w centralnej części gminy, następnie wsie Wolany – powyżej 500
mieszkańców, 300-500 mieszkańców posiadają wsie Łężyce i Niwa, 200-300 mieszkańców
ma tylko 1 wieś. Pozostałe wsie to małe jednostki osadnicze liczące poniżej 200
mieszkańców, z tego 1 – poniżej 20 mieszkańców.
Tabela. Struktura ludności w przedziałach wiekowych na tle województwa i powiatu (WUS
2003)
Wyszczególnienie
Ogółem
Przedprodukcyjny
Produkcyjny
Razem
0-2
3-6
7-12
13-15
16-17
Poprodukcyjny
Województwo
2904694
609739
75191
111236
207582
121926
93804
1851509
443446
Powiat Kłodzko
170208
35743
4206
6454
12278
7187
5618
106621
27844
Miasto i gmina
Szczytna
7388
1597
196
252
514
352
283
4776
1015
Struktura ludnościowa w gminie różni
się od struktury całego powiatu jak i województwa w niewielkim zakresie. Dość znaczne
różnice można zauważyć w odsetku osób w wieku poprodukcyjnym gdzie udział tej kategorii
17
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
wiekowej jest niższy o ok. 1,5 % od średniej wojewódzkiej i niższy niemal o 2,5 % od
średniej w powiecie. Korzystna jest również relacja liczby kobiet do liczby mężczyzn
znacznie różniąca się od średniej wojewódzkiej i krajowej. Gęstość zaludnienia (średnia) jest
dużo niższa niż średnia w województwie i również nieco niższa od średniej dla terenów
wiejskich. Udział ludności w wieku produkcyjnym jest równy przeciętnej w województwie i
nieco niższy niż w powiecie.
Tabela. Migracje ludności (wg WUS 2003)
Wyszczególnienie
Województwo
Napływ
Razem Z
miast
30567 19735
Ze wsi
10243
Z
zagranicy
589
Odpływ
Razem Z miast
Ze wsi
32669
17640
13022
Z
zagranicy
2007
Saldo migracji
Ogółem Na 1000
ludności
-2102
-0,7
Powiat Kłodzko
1557
985
552
20
2007
1237
632
138
-450
-2.6
Miasto i gmina
Szczytna
74
63
11
-
83
64
15
4
-9
-1.2
Migracje ludności przedstawiają się podobnie na tle całego województwa i powiatu, choć
powiat ma tu mniej korzystnie relacje. Gmina ma niewielkie, ale ujemne saldo migracji, co
nie pozwala wyciągać jakiś ogólniejszych wniosków. Ogólnie można stwierdzić, że gmina nie
jest objęta szczególnymi migracjami a trwałość zasiedlenia pozostaje na niezmienionym
poziomie. W zasadzie saldo migracji jest niższe, w porównaniu z powiatem ale wyższe od
reszty województwa, świadczy to o względnie korzystnym postrzeganiu gminy Szczytna jako
miejsca zamieszkania względem innych miejscowości w powiecie. Migracja ujemna jest
niekorzystna, ponieważ z reguły większość osób migrujących na stałe z Gminy to osoby z
wyższym i średnim wykształceniem lub zdobywające to wykształcenie
Tabela. Ruch naturalny ludności (wg WUS 2003)
Wyszczególnienie
Małżeństwa
Urodzenia
żywe
Zgony
Przyrost
naturalny
Małżeństwa
W liczbach bezwzględnych
Województwo
Powiat Kłodzko
Miasto i gmina
Szczytna
Urodzenia
żywe
Zgony
Przyrost
naturalny
Na 1000 ludności
13619
24439
27456
-3017
4,7
8,4
9,5
-1,1
763
29
1381
63
1881
85
-500
-22
4.4
3.9
8.0
8.4
11.0
11.3
-2.9
-2.9
Gmina charakteryzuje się, ujemnym przyrostem naturalnym oraz ujemnym (nieznacznym)
saldem migracji. Przyrost naturalny jest stale ujemny co jest zjawiskiem ogólnopolskim z
demograficznego punktu widzenia niekorzystnym. W ciągu dekady może ubyć ok. 200 osób
co odpowiada wielkościowo przeciętnej wsi w gminie. Jest to zjawisko niekorzystne mogące
mieć poważny wpływ na rozwój całego miasta i gminy, niemniej jednak jest to zależne od
kondycji całego społeczeństwa. Według prognoz demograficznych regres będzie się pogłębiał
w najbliższych 20 latach, zjawiska wyludniania się gmin będą więc się nasilać. Dla
odwrócenia lub zahamowania tej tendencji potrzebny jest korzystny wizerunek gminy, który
będzie przyciągał nowych mieszkańców.
18
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
3.9Uwarunkowania infrastrukturalne
Uwarunkowania
infrastrukturalne
stanowią często o sposobie i standardzie życia. Podział ludności na miejską i wiejską
wymusza m.in. sposoby ogrzewania mieszkań i indywidualnych gospodarstw. Taki układ
decyduje też (oprócz uwarunkowań geograficznych związanych z dostępnością do wszystkich
terenów zamieszkałych czy terenów przez, które prowadzone będą infrastrukturalne
inwestycje liniowe) o sposobach rozwiązywania problemów dotyczących gospodarki
ściekowej czy wodnej. Miasto to także nastawienie na większą konsumpcję, czyli powstanie
większej ilości odpadów oraz ich inna morfologia. Warunki ogólnie nazywane
cywilizacyjnymi, czyli dostęp do gazu, energii elektrycznej, sieci wodociągowej czy
kanalizacyjnej składają się na szereg czynników warunkujących generowanie źródeł
problemów w środowisku z jednej strony, a z drugiej przy pomocy tych samych mediów,
pozwalają rozwiązywać problemy w sposób bardziej zorganizowany i bezpieczniejszy dla
środowiska naturalnego. Dla prób uchwycenia tego rodzaju wskaźników ważnych w analizie
zagadnienia, zebrano w tabelach charakterystyczne liczby dotyczące tych zagadnień.
Tabela. Wodociągi i kanalizacja (wg WUS 2003)
Sieć w km
Wyszczególnienie
Województwo
Wodociągowej
Połączenia prowadzące do
budynków mieszkalnych
Kanalizacji
Wodociągowej
Kanalizacji
Woda
dostarczona
gospodarstwom
domowym
103781
Ścieki
odprowadzane
siecią
kanalizacyjną
112787
12333,9
5573,3
255639
119612
Powiat Kłodzko
668
300.2
15102
7514
5884
5544
Miasto i gmina
Szczytna
60
8.9
446
204
142
111
Wodociągi:
Liczba mieszkańców korzystających z wodociągu – 5895 osoby co daje wskaźnik 76,63 %
Długość sieci wodociągowej
– 66 km
Ilość ujęć wody
–8
Zużycie wody –
182 500 m3/rok
Qśr = 1562,2 m3/d
Qmaks = 2213,0 m3/d
przy maksimum godzinowym Qmaksh =145,9 m3/h;
Wydajność ujęć – 1850 m3/d (bez ujęcia przy ul. Zacisze - Qd = 1850 m3/d)
Średnie zużycie na mieszkańca – 31,0 m3/rok
Struktura zużycia wody:
- gospodarstwa domowe
140
100 m3/rok – 76,78 %
- przemysł
10 400 m3/rok – 5,69 %
- inne
32 000 m3/rok – 17,63 %
Stopień zwodociągowania miasto - 90 %
wieś – 43 %
Kanalizacja:
Długość sieci kanalizacyjnej – 20,5 km
Długość sieci kanalizacji ogólnospławnej – 0,0 km
Liczba oczyszczalni ścieków – 0 (ścieki odprowadzane są do oczyszczalni w Polanicy)
19
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Udział gospodarstw domowych i zakładów przemysłowych podłączonych do sieci - 35 %
Wydajność oczyszczalni:
- Polanica – 13 000 m3/d
Tabela. Ludność korzystająca z energii elektrycznej i gazowej (wg WUS 2003).
Wyszczególnienie
Województwo
Powiat Kłodzko
Miasto i gmina
Szczytna
Sieć
rozdzielcza
7024.5
467.2
42.2
Połączenia
prowadzące
do budynków
mieszkalnych
Gaz
Odbiorcy
111075
6668
208
587828
28515
835
Zużycie w dam
3
307255
12698
231
Energia elektryczna
Odbiorcy
Zużycie w
MW
775947
47034
1951
1353294
69245
3000
Niezbyt wysoki procent ludności korzystającej z gazu ziemnego do celów grzewczych na
terenach o walorach wybitnie ekologicznych będzie decydował o dalszej konieczności
rozwoju sieci przesyłowej gazu na obszarze gminy. Dotyczy to głównie samej Szczytnej oraz
miejscowości Wolany, Złotno.
3.9.1Uwarunkowania gospodarcze
Każde przedsięwzięcie inwestycyjne
wymaga znacznych nakładów finansowych. Przedsięwzięcia, które trzeba realizować w
ochronie środowiska również ich wymagają, a jednocześnie nie jest dla nich widoczny efekt
zwrotu, jak przy każdym przedsięwzięciu tzw. „końca rury”. Nie sposób realizować te
przedsięwzięcia bez swoich środków finansowych, które w większości przypadków muszą
stanowić wkład własny przy poszukiwaniu pieniędzy z różnych źródeł finansowania. Poniżej,
w tabelach, przedstawiono sytuację, w jakiej znajduje się samorząd gminy. Korzystając z
danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego
uwidoczniono dochody i wydatki budżetu powiatu, dochody i wydatki budżetów gmin oraz
zarejestrowane podmioty gospodarcze wg REGON w gminie i powiecie kłodzkim. Zasobność
tych budżetów oraz ilość podmiotów gospodarczych prowadzących działalność, ich wielkość,
a tym samym możliwość generowania nowych miejsc pracy, będzie decydowała o zasobności
kieszeni podatnika indywidualnego. Ta z kolei ma bardzo duży wpływ na możliwość
przeprowadzania reform społecznych mających na celu przeniesienie kosztów, np.
zaopatrzenia w wodę, oczyszczania ścieków czy gospodarki odpadami, na jego faktycznego
wytwórcę. Można, bowiem z dużą dozą prawdopodobieństwa, stwierdzić, że w obecnej
sytuacji gospodarczej największym wytwórcą obciążeń dla środowiska nie jest anonimowe
miasto czy powiat, ale każdy członek społeczności i to on w swojej działalności nie tylko w
zakładzie pracy, ale też w swoim gospodarstwie domowym przysparza środowisku najwięcej
problemów i obciążeń. Możliwość prowadzenia działalności gospodarczej z preferencjami
związanymi z podatkami lokalnymi daje większą szansę na osiągnięcie przychodów, które
można przeznaczyć na rozwiązywanie problemów środowiska naturalnego. Jak w
poprzednich przypadkach poniżej zebrano dane mające odzwierciedlić potencjalne
rozwiązywanie problemów finansowych przy poszukiwaniu środków na realizację Planu i
Programu.
Tabela. Dochody budżetu gminy na tle województwa i powiatu (wg WUS 2003)
20
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Wyszczególnienie
Ogółem
W tym
Razem
Województwo
Powiat Kłodzko
Miasto i gmina
Szczytna
5000435,7
249083.1
8452.6
2779143,8
114791.6
3135.0
Dochody własne
W tym podatek
Od
Dochodowy
nieruchomości
od osób
fizycznych
W tysiącach złotych
859739,5
661210,5
37968.3
30520.9
1285.7
956.9
Subwencje
ogólne
Dotacje z
budżetu
państwa
1504284,5
78392.7
3192.9
638749,6
44841.7
1684.8
Ogółem na
1
mieszkańca
w zł
1719,94
1460.02
1138.85
Dochody gminy w przeliczeniu na 1 mieszkańca są znacznie niższe od dochodów gmin na
obszarze całego powiatu kłodzkiego i raczej niskie jak na gminy o stosunkowo dużym
centralnym ośrodku administracyjno-usługowo-przemysłowym. Dochody te są też sporo
niższe od dochodów uzyskiwanych przeciętnie w gminach województwa dolnośląskiego.
Powoduje to, że ogólne dochody gminy są również stosunkowo niskie natomiast potrzeby w
zakresie inwestycji infrastrukturalnych są duże.
Tabela. Wydatki budżetowe (wg WUS 2003)
Wyszczególnienie
Ogółem
W tym
Dotacje
Świadczenia
na rzec osób
fizycznych
Wydatki bieżące jednostek
budżetowych
Wydatki majątkowe
Razem
Razem
W tym
wynagrodzenia
W tym
inwestycje
W tysiącach złotych
Województwo
Powiat Kłodzko
Miasto i gmina
Szczytna
5285346,3
255113.8
9748.6
817583,9
16183.0
414.1
786350,2
33889.1
1545.5
3434727,1
144610.3
5513.3
1681809,9
76111.4
3152.4
386917,8
55565.1
2152.9
468410,1
55200.8
2152.9
Tabela. Wydatki budżetów gmin według działów (wg WUS 2003)
Ogółem
Wyszczególnienie
Gospodarka
komunalna i
ochrona
środowiska
Gospodarka
mieszkaniowa
411730,5
34779.8
525.1
329415,8
7150.7
90.9
W tym
Oświata i
wychowanie
Kultura i
ochrona
dziedzictwa
narodowego
Ochrona
zdrowia i
opieka
społeczna
205979,5
10335.6
338.9
663608,1
39675.9
1911.5
Ogółem na 1
mieszkańca
w zł
W tysiącach złotych
Województwo
Powiat Kłodzko
Miasto i gmina
Szczytna
5285346,3
255113.9
9748.6
1623205,7
75582.8
3918.3
1817,93
1495.37
1313.47
Tabela. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w KRUPGN REGON (wg WUS
2003)
Ogółem
Wyszczególnienie
Województwo
Powiat Kłodzko
295069
17507
W tym
Przemysł
Budownictwo
Handel i
Naprawy
28167
1427
29932
1366
98597
6905
21
Transport,
gospodarka
magazynowa i
łączność
22472
1194
Obsługa
nieruchomości i
firm, nauka
53433
2384
Ochrona
zdrowia i
opieka
społeczna
11977
663
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Miasto i gmina
Szczytna
581
56
54
213
50
47
14
Struktura podmiotów gospodarki narodowej jest zbliżona do średniej powiatowej i
wojewódzkiej. Istotne różnice panują w strukturze podmiotów zajmujących się ochroną
zdrowia i opieką społeczną a także obsługa nieruchomości i firm, nauką.
Wykres. Struktura podmiotów gospodarki narodowej
10%
25%
9%
2%
8%
37%
9%
Przemysł
Budownictwo
Handel i
Transport, gospodarka magazynowa i łączność
Obsługa nieruchomości i firm, nauka
Ochrona zdrowia i opieka społeczna
inne
3.10Struktura rozwoju przemysłu
Sytuacja gospodarcza Gminy na
przestrzeni ostatniej dekady uległa znacznym zmianom. W latach ubiegłych dominującą
pozycję w rolnictwie miał POHZ w Szczytnej a także spółdzielnie związane z obsługą
rolnictwa, znaczny był też odsetek indywidualnych gospodarstw rolnych. Obecnie dobrze
rozwijają się gospodarstwa indywidualne, systematycznie zwiększając swój areał. Powstają
też gospodarstwa wielkotowarowe nastawione głównie na uprawę o znacznej powierzchni
upraw.
Miasto i Gmina Szczytna ze względu
na swoje położenie – w sąsiedztwie uzdrowisk i obszarów chronionych, nie jest dużym
ośrodkiem gospodarczym w powiecie kłodzkim. Przeważająca działalność podmiotów
gospodarczych to wszelkiego rodzaju działalność handlowa. W branży usługowej (wg stanu
na 31.12.2003 r.) funkcjonowało 75 podmiotów, w budownictwie 52 podmioty, w branży
transportowej świadczyło usługi 18 podmiotów gospodarczych. Od kilku ostatnich lat liczba
zarejestrowanych podmiotów gospodarczych utrzymuje się na podobnym poziomie i nie
odnotowuje się wzrostu, a raczej spadek.
W ciągu ostatnich 15 latach w
strukturze gospodarki miasta i gminy Szczytna zaistniały jednak duże zmiany. Przez
kilkadziesiąt lat największym pracodawcą była Huta Szkła Gospodarczego „SUDETY” w
Szczytnej, funkcjonująca do lat osiemdziesiątych jako zakład państwowy. W latach
22
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
powojennych zdobywała renomę, wykonując zastawy kryształowe na brytyjski dwór
królewski oraz dla armatora statku „BATORY”. Jeszcze na początku lat dziewięćdziesiątych
huta zatrudniała ponad 1000 osób. Przekształcenia własnościowe, a w ich konsekwencji
restrukturyzacja doprowadziły do likwidacji części zakładów wchodzących w skład huty.
Zmiany te doprowadziły do ograniczenia zatrudnienia do około 400 osób. Obok tego zakładu,
obecnie „Sudety Crystal Works” sp. z o.o., dominującego w strukturze gospodarczej
Szczytnej podmiotu, funkcjonuje kilka mniejszych firm zatrudniających jednak znacznie
mniej osób, bo jedynie po kilka, kilkanaście osób. Wśród nich są podmioty z branży
przetwórstwa drewna i szklarskie.
Poza sferą produkcyjną, znacznymi pracodawcami na rynku lokalnym są podmioty działające
w zakresie bieżącej obsługi ludności. Do najważniejszych należą:
- Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej,
- Gminna Spółdzielnia „SCh” obecnie jako oddział GS Kłodzko,
- Dom Pomocy Społecznej
- Nadleśnictwo Zdroje,
- Oddział Szpitalny
- Oddział Banku Spółdzielczego
- Miejski Ośrodek Kultury,
- Poczta,
- Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna,
- Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych,
- Gimnazjum z halą sportową,
- dwie szkoły podstawowe,
- przedszkole,
- dwa niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej,
- Ośrodek Pomocy Społecznej,
- Zakład (Usługowo - Produkcyjny "Kryształ" - ul. Leśna 26a (prywatna szlifiernia
kryształów)
- Zakłady Przetwórstwa Drzewnego - (skład fabryczny, hala traków)
Najstarsze tradycje przemysłowe na terenie gminy dotyczą przemysłu szklarskiego. Hutę w
Batorowie założono w 1770 roku, zaś w samej Szczytnej w 1890 roku. Wiodącą rolę w tej
gałęzi przemysłu spełnia obecnie zmodernizowana huta szkła gospodarczego "Sudety Crystal
Works". Jest ona głównym zakładem pracy w gminie. W całej historii miasta huta
stymulowała znaczący rozwój miasta w niema każdej dziedzinie Podnosiła wydatnie rolę
miasta w subregionie kłodzkim, "zadecydowała" o przyznaniu Szczytnej praw miejskich (do
roku 1973 Szczytna miała statut osiedla).
Gmina zaliczana jest do gmin rolniczo-przemysłowych. Sektor przemysłu, leśnictwa daje
zatrudnienie 65 % ogółu zatrudnionych. W gospodarce gminy duży jest także udział sektora
prywatnego tj. jednostek prowadzonych przez osoby fizyczne. Na terenie gminy
zarejestrowanych jest 581 podmiotów gospodarczych (dane z 2003 r.). W gminie funkcjonują
także podmioty zajmujące się przetwórstwem rolnym oraz obsługą rolnictwa. Znaczny udział
w rozwoju gminy odgrywa handel, rzemiosło i usługi a także gastronomia oraz działalność
wypoczynkowo-turystyczna. Istnieje tu kilkanaście tego rodzaju placówek, zatrudniając spory
odsetek mieszkańców gminy. Ponadto na obszarze gminy rozwinęła się działalność w
zakresie usług niemal we wszystkich branżach od obsługi samochodów po budownictwo.
W zakładach przemysłowych miasta
pracuje ogółem 753 osoby, co stanowi 51,7 % ogółu zatrudnionych w gminie.
W rolnictwie kilka gospodarstw
rozwinęło działalność na skalę przemysłową uprawiając po kilkaset hektarów ziemi. Na
terenie gminy dominują małe gospodarstwa rolne o powierzchni do 10 ha, jest ich 407, zaś
liczba gospodarstw powyżej 10 hektarów wynosi 30.
23
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
3.11Infrastruktura techniczno-inżynieryjna Gminy
3.11.1Układ kolejowy
Przez obszar gminy biegnie II rzędna
linia kolejowa PKP, relacji Kłodzko-Główne - Kudowa Zdrój. Jest to linia
niezelektryfikowana, jednotorowa, wybudowana w 1890 roku, z kolejnymi stacjami
kolejowymi: Polanica Zdrój, Szczytna, Duszniki Zdrój i Kudowa Zdrój oraz przystankami we
wsiach: Stary Wielisław, Kulin i Lewin Kłodzki.
W ruchu pasażerskim linię kolejową wykorzystuje kilka par pociągów na dobę, które
obsługują głównie kuracjuszy i wczasowiczów, korzystających z transportu kolejowego na
całej długości swej podróży do uzdrowisk z głębi kraju. PKP zapewnia na tej trasie obsługę
bezpośrednich połączeń Kudowy Zdroju z Warszawą, Lublinem, Gdynią i Szczecinem.
W ruchu towarowym linia kolejowa wykorzystywana jest głównie do przewozów lokalnych,
w tym transportu surowców i produktów zakładów przemysłowych Szczytnej, np. zakładów
drzewnych. Stacja Szczytna posiada rozwinięty system torów bocznicowych, umożliwiający
spedycję ruchu towarowego. W roku 1996 wykonany został remont torowisk linii kolejowej
PKP na całej jej długości. Z oczywistych względów linia ta dla samej gminy ma mniejsze
znaczenie gdyż jest to linia lokalna ale odgrywająca obecnie pewną rolę w gospodarce gminy.
3.11.2Infrastruktura drogowa
Powiązania komunikacyjne pomiędzy Szczytna a poszczególnymi wsiami gminy oraz
sąsiadującymi z gminą ośrodkami miejskimi bazują na drodze krajowej nr 8 i sieci dróg
wojewódzkich. Gęsta sieć tych dróg przejmuje natężony ruch samochodów osobowych,
ciężarowych oraz połączeń autobusowych. Dobrze zorganizowana komunikacja autobusowa
zapewnia dogodność połączeń pomiędzy wszystkimi rozrzuconymi dzielnicami Szczytnej i
wsiami gminy, a także sąsiadującymi uzdrowiskami oraz Kłodzkiem. Umożliwia to
mieszkańcom tych wszystkich ośrodków wahadłowe dojazdy do pracy, młodzieży do szkoły,
niezależnie od miejsca zamieszkania. W ten sposób wytworzyła się swoista więź pomiędzy
gminą Szczytna a sąsiednimi gminami: Polanicą Zdrój i Dusznikami Zdrój. Miejsce
zamieszkania nie ogranicza i nie decyduje o wyborze miejsca pracy czy nauki, zaś sieć
usługowa tych gmin wzajemnie się uzupełnia.
Oprócz sieci autobusowej o lokalnym znaczeniu, gmina Szczytna ma zapewnione
bezpośrednie połączenia komunikacyjne na liniach dalekobieżnych; do Warszawy, Krakowa,
Gorzowa Wielkopolskiego, Wałbrzycha, Łodzi, Katowic oraz z Republiką Czeską (codzienne
autobusy poranne do Nachodu i Hradec Kralove).
Droga krajowa
Główną arterią sieci układu kołowego gminy jest droga krajowa, ponadregionalna nr 8
(oznaczenie międzynarodowe nr E 67), relacji Warszawa - Wrocław - Kłodzko - Szczytna Kudowa Zdrój - przejście graniczne Kudowa Słone. Trasa tej drogi zmodernizowana została
w latach 70-tych. Przebiega poprzez - wieś Wolany, Szczytną. Droga krajowa nr 8 jest nie
tylko główną arterią komunikacyjną gminy Szczytna, jest to jedyna w subregionie kłodzkim
droga o znaczeniu ponadregionalnym, zapewniająca dodatkowo poprzez przejście graniczne
w Kudowie - Słonym bezpośredni tranzyt do Republiki Czeskiej i w kierunku państw Europy
Południowej i Zachodniej.
24
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Powyższe sprawia, że ruch samochodowy w ciągu tej drogi jest intensywny, a jego natężenie
średniodobowe osiąga maksymalnie 10 000 pojazdów. W ciągu drogi odbywa się ruch
samochodowy osobowy i tranzytowy o znaczeniu:
- lokalnym, wojewódzkim i regionalnym,
- krajowym i międzynarodowym.
Droga wojewódzka nr 388 relacji Ratno Dolne - Wambierzyce - Polanica Zdrój - Bystrzyca
Kłodzka. Na obszarze gminy Szczytna biegnie ona stycznie do terenów zainwestowania wsi:
Chocieszów, Niwa, Wolany, stanowiąc na tym odcinku granicę strefy otulinowej Parku
Narodowego Gór Stołowych. Trasa drogi zapewnia wspaniałe panoramy widokowe na Góry
Stołowe i Kotlinę Kłodzka, łącząc ponadto znany na Śląsku ośrodek pielgrzymkowy
Wambierzyce z uzdrowiskiem Polanica Zdrój. Turystyczne walory drogi są intensywnie
wykorzystywane w sezonie letnim, głównie przez samochody osobowe i autokary. W obrębie
wsi Wolany droga nr 388 krzyżuje się z drogą krajową nr 8, biegnąc dalej na południe ciągami
ulic: Zdrojową, Tranzytową, Kłodzką i Warszawską do Polanicy Zdroju.
Droga wojewódzka nr 389 Zieleniec – Lasówka przebiega terenami leśnymi położonymi na
północnych obrzeżach gminy. Ma mniejsze znaczenie dla gminy, jednak pełni istotną rolę w
ruchu turystycznym Ziemii Kłodzkiej. Droga ta jest w złym stanie technicznym, na odcinku
leżącym w gminie Szczytna wymaga remontu.
Drogi powiatowe:
Droga nr 3240D - relacji Szalejów Górny - Polanica Zdrój - Szczytna; przed modernizacją
drogi krajowej nr 8 dawny odcinek tej drogi. Jest ona obecnie wykorzystywana głównie przez
samochody osobowe i autobusy PKS jadące na odcinku Kłodzko - Szczytna i z powrotem.
Droga pomiędzy Polanicą Zdrój i Szczytne biegnie w malowniczym krajobrazie górskiej
doliny Bystrzycy Dusznickiej, równolegle do linii kolejowej PKP, obsługując rozmieszczone
wzdłuż drogi obiekty wypoczynkowo - turystyczne i zabudowę mieszkaniową. Znacząca
funkcja turystyczna drogi. Na terenie miasta Szczytna droga biegnie w ciągu ul. Sienkiewicza,
włączając ruch samochodowy w centrum miasta do drogi krajowej nr 8.
Droga nr 3241D - Łężyce - Duszniki Zdrój; od Przełęczy Lisiej w Górach Stołowych droga
biegnie wzdłuż łańcuchowej zabudowy wsi Łężyce, stanowiąc drogę wiejską tej wsi,
następnie obrzeżem obszaru wsi Słoszów skręca do Dusznik Zdroju. Droga o funkcji
turystycznej, szczególnie użytkowana latem przez zmotoryzowany ruch turystyczny
zmierzający do Karłowa.
Droga nr 3242D - relacji Złotno – Szczytna. Odgałęzia się od drogi 3241D poniżej Łężyc,
biegnie w ulicznej zabudowie wsi Złotno, dalej w kierunku wschodnim przecina atrakcyjny
krajobrazowe grzbiet "Grzybki" Gór Stołowych i doliną Kamiennego Potoku wkracza do
Szczytnej. W mieście zabudowanym ciągiem zabudowy ul. Wolności włącza się do drogi krajowej nr 8 w centrum miasta. Droga łączy z miastem peryferyjną zabudowę miejską ul.
Wolności i ul. Złotej oraz wieś Złotno i Łężyce. Wyprowadza zaś z miasta, najkrótszą trasą,
ruch samochodowy w kierunku Gór Stołowych. Droga ta w swej części zachodniej bardzo
atrakcyjna krajobrazowo o znaczącej funkcji turystycznej.
Droga nr 3243D - relacji Słoszów - Kulin;
odgałęzia się od drogi krajowej nr 8 (ul. Dworcowa) w Dusznikach Zdroju, stąd prowadzi
w kierunku zachodnim, stanowiąc "drogę wiejską" dla wsi Słoszów; dalej przez Wzgórza
Lewińskie; w granicach gminy Lewin Kłodzki. Droga o dużych walorach widokowych;
obecnie mało wykorzystywana przez zmotoryzowany ruch turystyczny.
Droga nr 3301D - relacji Szczytna - Duszniki Zdrój. Do lat 70-tych odcinek drogi krajowej nr
8; obecnie lokalne połączenie pomiędzy tymi miastami, mało uczęszczane, w złym stanie
technicznym. Z drogi dojazd drogą gminną do wsi Dolina.
Droga nr 3302D - relacji Szczytna - Batorów – Karłów. Droga prowadząca od ul. Wolności w
Szczytnej dalej zalesioną wysoczyzną Gór Stołowych do Karłowa. W swym odcinku
zachodnim droga wykorzystuje dawny trakt handlowy tzw. "Kręgielny Trakt". Był on
wybudowany w XVI wieku na polecenie cesarza Karola VI, służąc jako drogowe połączenie
25
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Śląska z Czechami. Przy drodze "Małe Torfowisko Batorowskie" i "Wielkie Torfowisko
Batorowskie" (rezerwat przyrody).
Droga nr 3305D - relacji Chocieszów – Niwa, tzw. "Czarny Trakt", droga wybudowana przez
jeńców wojennych w czasie II wojny światowej. Biegnie w obrębie zalesionej wysoczyzny
Gór Stołowych. Droga często uczęszczana, szczególnie w sezonie letnim, przez turystów
zmotoryzowanych i grzybiarzy. Przy drodze 2 urządzone miejsca wypoczynku (Batorówek,
Wolany Górne).
Droga nr 3303D - relacji Chocieszów – Wambierzyce. Droga w dolinie Cichej, wśród
zabudowy wsi Chocieszów i Studzienno, stycznie do obszaru Parku Narodowego Gór
Stołowych. Droga atrakcyjna krajobrazowo, uczęszczana przez turystów i grzybiarzy.
Droga nr 3304D - relacji Szalejów Górny – Wolany. Pełni funkcję drogi wiejskiej dla wsi
Wolany i części zabudowy wsi Szalejów Górny. Biegnie wzdłuż doliny Cichej i Toczka.
W podsumowaniu należy stwierdzić, że gmina posiada bardzo gęstą sieć dróg a wszystkie
miejscowości gminy są bardzo dobrze skomunikowane, ale konieczne jest przeprowadzenie
remontu istniejących dróg i budowa nowych, w szczególności mających charakter dojazdowy.
3.11.3Zaopatrzenie Gminy w energię elektryczną
Wszystkie miejscowości na terenie
gminy Szczytna są zelektryfikowane.
Gmina Szczytna zaopatrywana jest w energię elektryczną w oparciu o:
- GPZ Duszniki Zdrój, położony na terenie miasta Duszniki Zdrój,
- GPZ Kłodzko, położony w zachodniej części miasta Kłodzko.
Obie stacje transformatorowe spięte
są elektroenergetyczną linią wysokiego napięcia 110 kV. Linia 110 kV stanowi główny
element sieci elektroenergetycznej gminy. Przebiega od Kłodzka przez wieś Wolany, przez
północną część miasta Szczytna oraz wieś Dolina do GPZ w północnej części miasta
Duszniki Zdrój. Cały obszar miasta i gminy obsługiwany jest przez system linii średniego
napięcia 20 kV. Do najważniejszych linii tego typu należy zaliczyć:
- GPZ Duszniki - Dolina - Szczytna,
- Szczytna - Złotno - Łężyce,
- Szczytna – Batorów,
- Szczytna - Polanica Zdrój,
- Polanica Zdrój - Wolany - Niwa - Chocieszów,
- Wolany - Kamieniec (gmina Kłodzko).
Wszystkie linie wysokiego i średniego napięcia w zdecydowanej przewadze przebiegają, poza
terenami zainwestowania. Jedynie na terenie miasta Szczytna część linii 20 kV wchodzi na
tereny zainwestowane, docierając do kilkunastu stacji transformatorowych. W celu
ograniczenia sytuacji konfliktowych, część linii energetycznych w samym centrum
okablowano. Przebieg linii wysokiego i średniego napięcia ustalony od dziesiątków lat nie jest
korygowany. W latach ostatnich zmodernizowano linię w rejonie ul. Kopernika, zastępując
linię napowietrzna podziemnym kablem a także zmodernizowano sieci 20 kV w rejonie ulic:
Sienkiewicza, Leśnej, Wiejskiej i Bobrownickiej.
Zgodnie z Zarządzeniem Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 28.01.1985 r. (Monitor
Polski Nr 3/85, poz. 24) dotyczącym szczegółowych wytycznych projektowania i eksploatacji
urządzeń elektroenergetycznych w zakresie ochrony ludzi i środowiska przed oddziaływaniem
pola elektroenergetycznego obowiązuje strefa ochronna, mierzona od skrajnego przewodu
linii o szerokości: 14,5 m dla linii 110 kV i 33,0 m dla linii 400 kV. Pas terenu wolny od
zabudowy: 40 m (po 20 m od osi linii w obu kierunkach) dla linii 110 kV i 100 m (po 50 m od
osi linii w obu kierunkach) dla linii 400 kV. Systematyczne zmniejszające się
26
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
zapotrzebowanie mocy i zużycie energii elektrycznej tworzą automatycznie rezerwy w
przepustowości sieci na różnych poziomach napięć. Na terenie miasta sieć
elektroenergetyczna średniego napięcia jest w stanie technicznym - dobrym natomiast
remontów wymaga sieć niskiego napięcia.
3.11.4Zaopatrzenie gminy w gaz ziemny
Eksploatacją sieci gazowniczej w Szczytnej zajmuje się Zakład Gazowniczy w Wałbrzychu
oddział PGNiG SA. Przez teren gminy przebiegają gazociągi wysokiego ciśnienia 1 x dn 300
relacji Ząbkowice Śląskie - Kudowa Zdrój. Obecnie na terenie gminy, jedynie miasto
Szczytna zasilane jest w gaz. Gazyfikacją objęto około 56 % domostw w mieście oraz
większość obiektów usługowych. Osobnym wielkim odbiorcą gazu jest huta szkła "Sudety
Crystal Works".
Z gazociągu tego zasilany jest, poprzez istniejącą stację redukcyjną:
1) "stary" gazociąg wysokiego ciśnienia DN-150 biegnący z Kłodzka przez Polanicę Zdrój
do Dusznik Zdroju,
2) gazociąg odgałęźny wysokiego ciśnienia DN-250 do huty szkła w Szczytnej.
Na terenie huty zlokalizowana jest stacja redukcyjno - pomiarowa 1-go stopnia, z której
gaz przesyłany jest, za pośrednictwem gazociągu średniego ciśnienia DN 150 (biegnącego
dalej do Dusznik Zdroju) do stacji redukcyjnej 2-go stopnia, zasilającej sieć niskiego
ciśnienia, rozprowadzająca gaz do poszczególnych odbiorców w mieście.
Charakterystyka stacji redukcyjnych.
1. Stacja na terenie huty szkła. Jest to stacja 1-go stopnia, Przepustowość nominalna sięga
600 m3/h. Ciśnienie na wyjściu ze stacji 0,2 M Pa.
2. Stacja przy ul. Kościelnej.
Jest to stacja 2-go stopnia. Przepustowość nominalna 600 m3/h.
3. Stacja na terenie huty szkła.
Jest to stacja redukcyjno - pomiarowa 1-go stopnia wybudowana wyłącznie
dla potrzeb huty. Jej przepustowość wynosi 3000 m3/h.
Na terenie miasta znajduje się:
- l odbiorca przemysłowy (huta),
- 855 odbiorców domowych.
Zużycie gazu w gospodarstwach domowych - 438.000 m3/rok.
Zużycie gazu w hucie szkła - 5.070.000 m3/rok.
Istniejąca sieć rozdzielcza w dużej części żeliwna znajduje się przeważnie w złym stanie
technicznym. Została wybudowana w okresie przed II wojną światową i stad kwalifikuje się
do wymiany. Nowa sieć wykonana z rur stalowych znajduje się na terenie osiedla
budownictwa wielorodzinnego przy ul. Słonecznej i osiedla domków jednorodzinnych przy
ul. Kopernika.
Obciążenie sieci maksymalnym poborem, wykazuje niedostateczna przepustowość istniejącej
sieci rozdzielczej niskiego ciśnienia. Obliczenia wykazały spadek ciśnienia w rejonie ul.
Wolności. Odczuwalny jest brak rezerw przepustowości sieci rozdzielczej a nawet
niedostateczna przepustowość w rejonie ul. Wolności. Wprowadzenie dodatkowych
odbiorców, oraz rozszerzenie zakresu gazyfikacji wymaga wymiany starych,
wyeksploatowanych odcinków gazociągów oraz przejścia na ciśnienie średnie, poza rejonem
osiedla budownictwa wielorodzinnego przy ul. Słonecznej. Pozostali mieszkańcy gminy
zaopatrywani są w gaz metodą bezprzewodową. Zaopatrzenie pozostałych mieszkańców
wymagałoby znacznych nakładów na rozbudowę sieci gazowej średniego i niskiego ciśnienia.
Na obszarze gminy istnieje wiele punktów dystrybucji gazu propan - butan dla celów
27
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
kuchennych jak i grzewczych, który to gaz może być dostarczany w wystarczających
ilościach.
3.11.5Gospodarka wodno-ściekowa
3.11.5.1Zaopatrzenie w wodę
Obecne potrzeby wody pitnej miasta Szczytna zbilansowane są, w wielkości:
Qśr = 1562,2 m3/d
3
Qmaxd = 2213,0 m /d
przy maksimum godzinowym Qmaxh =145,9 m3/h;
w tym:
- huta szkła "Sudety Crystal Works:
Qśr = 80,0 m3/d
Qmaxd =150,0 m3/d
- szpital
20,0 m3/d
Qmaxd = 26,0 m3/d
Qśr =
- zakłady drzewne:
Qśr = 5,0 m3/d
Qmaxd = 3,0 m3/d
Na terenie gminy na koniec 2003 roku długość sieci wodociągowej wynosiła ogółem 66 km,
rozdzielczej i tranzytowej. Na terenie gminy funkcjonuje 9 ujęć komunalnych Zakładu
Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Szczytnej, jedno ujęcie Zakładu Budżetowego
Gospodarki Komunalnej w Dusznikach (studnia w Łężycach) oraz jedno ujęcie wody
przemysłowej będące w gestii Huty Szkła „Sudety Crystal Works”. Obszary miejskie gminy
są zwodociągowanie praktycznie w 90 %, natomiast na obszarach wiejskich gminy poziom
zwodociągowania wynosi ok. 43 %.
Poszczególne miejscowości gminy są
mocno rozrzucone, istnieją duże odległości pomiędzy poszczególnymi odbiorcami co
generuje znaczne koszty jednostkowe wodociągowania. Rejestrowane zużycie wody kształtuje
się na poziomie 500 m3/d, zużycie roczne sięga 180000 m3. Należy stwierdzić, że w gminie
występują niedobory wody, w niektórych wsiach nie tylko ilość ale i jakość wody pozostawia
wiele do życzenia. Zatwierdzone zasoby wodne są niższe od zapotrzebowania. Podstawowe
znaczenie ma tu studnia w dzielnicy Zacisze na terenie miasta, która czerpie wody z poziomu
piętra kredowego i wody te są głównym źródłem zaopatrzenia w wodę, pewne znaczenie ma
studnia nr 5 w Łężycach zaopatrująca w wodę Łężyce i Złotno. Z pozostałych ujęć wyróżnić
można ujęcie drenażowe na potoku Laska, ujęcie w Bobrownikach (na Wołowej Górze),
ujęcie w rejonie Batorowa (Góra Św. Anny). Reszta ujęć ma zupełnie lokalne znaczenie i
zaopatruje w wodę jedynie pojedyncze budynki. Pozostali mieszkańcy nie podłączeni do
sytemu wodociągowego korzystają z własnych ujęć w postaci różnego rodzaju płytkich studni,
drenażów itp., o małej często nie wystarczającej wydajności i słabej jakości.
Większość ujęć to ujęcia wód
powierzchniowych czerpiących wodę z lokalnych strumieni, naturalnych źródeł i wysięków.
Studnie głębinowe korzystają z reguły z wód z piętra kredowego. Obszary zasilania tego
piętra leżą na obszarach ekologicznie czystych i chronionych co zapewnia im dobrą jakość.
Jedynymi naturalnymi zanieczyszczeniami mogą być nadmierne ilości żelaza i manganu.
Należy stwierdzić, że w gminie Szczytna nadal istnieje problem zaopatrzenia w wodę
wszystkich mieszkańców gminy. W ostatnich latach niemałym wysiłkiem wykonano ok. 12
km sieci wodociągowej jednak potrzeby określone są na ok. 35 km na obszarach wiejskich i
28
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
ok. 9.0 km w samym mieście. Praktycznie cała gmina poza miastem, choć posiada częściowo
sieć przesyłową i rozdzielczą to sieć ta wykonywana była od początku lat 80-tych z
nienajlepszych materiałów i jest częściowo wyeksploatowana, „zarośnięta”. Istnieją duże
potrzeby w zakresie remontów a także przebudowy sieci na bardziej wydajną i mniej
kosztowną. Istnieją plany przebudowy sieci i zrezygnowania z eksploatacji niektórych stacji
uzdatniania wody oraz studni. Jakość ujmowanych wód podziemnych, które stanowią
podstawę zaopatrzenia w wodę do picia jest dobra, występujące niewielkie zanieczyszczenia
są pochodzenia naturalnego. Pobór wody jest regulowany pozwoleniami wodnoprawnymi
(poza studnią w Wolanach, która stanowi potencjalne źródło wody dla całego północno–
wschodniego obszaru gminy) a większość ujęć ma wyznaczoną strefę ochronną zgodnie z
obowiązującymi przepisami. Na terenie gminy oraz tuż poza jej granicami istniej wiele źródeł
o wydajności gwarantującej pokrycie w całości rosnących potrzeb mieszkańców.
Istniejący system wodociągowy przedstawia się następująco:
Rejon zachodniej części gminy tzn. wsi Łężyce i Złotno zaopatrywane są z ujęcia
głębinowego (studnia nr 5). Istniejący system wodociągowy zaopatruje w wodę część
zabudowy miejskiej Dusznik Zdroju (poprzez rurociąg magistralny oraz poprzez sieć
rozdzielczą, w.w. wsie Łężyce i Złotno. Łężyce Górne (ok. 25 mieszkańców) zaopatrywane
są w wodę z drenażowego ujęcia w na obszarze Parku Narodowego Gór Stołowych.
Dwa lokalne ujęcia wody pitnej znajdują się we wsi Chocieszów: przy szkole podstawowej i
zespole usługowym przy drodze wojewódzkiej nr 388, jednakże nie ma możliwości
zaopatrywania z nich pozostałej części wsi. Wydajność ujęć jest niewystarczająca, ponadto w
wodzie często występują przekroczenia dopuszczalnych poziomów E.coli i fosforanów,
Wieś Studzienno korzysta z przedwojennego ujęcia drenażowego ze zbiornikiem
retencyjnym o pojemności 25 m3 położonego na północnym stoku góry o nazwie Wabik
należącej do głównego pasma Gór Stołowych. Położone jest ok. 1500 m na zachód od
zabudowań wsi. Jest to ujęcie kilkudziesięcioletnie, od lat nie konserwowane, o nie
ewidencjonowanej wydajności, zaś sieć rozdzielcza ma ograniczoną przepustowość z uwagi
na zmniejszony przekrój przewodów wodociągowych, wywołany zarastającym je kamieniem.
Mimo to ujęcie z powodzeniem zaspokaja potrzeby wsi. Niedobory mogą się pojawić w miarę
postępującej zabudowy górnej części wsi, gdzie planowana jest realizacja osiedla domów
letniskowych.
Centrum wsi Wolany zaopatrywane jest z ujęcia drenażowego w przysiółku Dziób, pozostali
mieszkańcy korzystają ze studni kopanych lub własnych lokalnych ujęć drenażowych.
Występują okresowe niedobory wody. Wschodnia część wsi ma połączenie z wodociągiem
wiejskim Szalejów Górny. Istnieją możliwości zwiększenia zakresu dostawy wody z
Szalejowa Górnego. Wolany Górne (Wolanki) zaopatrywane są w wodę z sieci wodociągowej
Polanicy Zdroju. Z uwagi na postępującą zabudowę tego rejonu planowana jest wymiana
istniejących rurociągów magistralnych na przewody o większej średnicy.
W centrum wsi Niwa znajduje się zespół dwóch studni (obok bud. przedszkola, Niwa 22/24),
zaopatrujących w wodę część mieszkańców. Pozostali mieszkańcy korzystają z własnych,
często niewystarczających ujęć. Z lokalnych ujęć drenażowych korzystają również
mieszkańcy wsi Słoszów i Dolina oraz rozproszonej zabudowy w północno-wschodniej
części gminy.
Gmina obecnie eksploatuje 9 ujęć wód powierzchniowych i podziemnych oraz kilka stacji
uzdatniania wody.
Do najważniejszych ujęć i stacji uzdatniania wody eksploatowanych przez gminę należą:
L.
L.p. Nazwa
użytkownika
Adres
Ujęcie-adres, typ, ilość studni, Pozwolenie
użytkownika współrzędne geograficzne itp. wodnoprawne (od
daty do daty)
29
Pobór
[m3/rok]
Pobór
m3/d]
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
l.
Zakład
57-330
Studnia głębinowa szt. l
Oś. IV/6210/190/98 176100
Gospodarki
Szczytna ul. odwiert- Zacisze N50°25'489s 31-12-98 do 31-122018
Komunalnej i Pocztowa 11 E 16°24'637s
Mieszkaniowej
482,46
2.
Zakład
Budżetowy
Gospodarki
Zakład
Gospodarki
Komunalnej i
Mieszkaniowej
Zakład
Oś. IV/6210/84/97 1997 do 31-122015
Oś. IV/6210/52/93 12695
1993do31.12.2010
-
57-330
Szczytna ul.
Pocztowa 11
57-330
drenażowe „Wiejska"
Szczytna ul.
Pocztowa 11
57-330
drenażowe „Studzienne"
Szczytna ul.
Pocztowa 11
GWOP. I - 053 / 79 2457
/ 72 od 1972 r. na
czas nieoznaczony
6,73
jak wyżej na czas
nieoznaczony
1638
4,48
jak wyżej na czas
nieoznaczony
409
1,12
57-330
Szczytna ul.
Wolności 42
57-330
Szczytna ul.
Pocztowa 11
Studnia kopana szt. 2 Niwa
„Zagórze"
nie wymaga
pozwolenia
2339
6,40
Studnia kopana szt. 2 Niwa budyń. 22 i 24
nie wymaga
pozwolenia
525
1,44
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10
Gospodarki
Komunalnej i
Mieszkaniowej
Zakład
Gospodarki
Komunalnej i
Mieszkaniowej
Zakład
Gospodarki
Komunalnej i
Mieszkaniowej
Urząd Miasta i
Gminy
Szczytna
Zakład
Gospodarki
Komunalnej i
Mieszkaniowej
Zakład
Gospodarki
Komunalnej i
Mieszkaniowej
Zakład
Gospodarki
Komunalnej i
57-340
Duszniki ul.
Słowackiego
57-330
Szczytna ul.
Pocztowa 11
Studnia głębinowa szt. l
odwiert - Łężyce
Potok górski „Laska"
drenażowe„Rudolf ul.
Bobrownicka N50°23 '452s
E
16°25'969s
drenażowe
Góra Św. Anny
57-330
drenażowe szt. 2 „Wolowa
Szczytna ul. Góra"
Pocztowa 11
57-330
drenażowe „Piekielna Góra"
Szczytna ul.
Pocztowa 11
34,78
GWOP. I - 053 / 79 / 72 od 1972 r. na
czas nieoznaczony
Czasowo
wyłączone
nie wymaga
pozwolenia
2,57
937
Ujęcia chronione są ustanowionymi decyzjami, kompetentnych organów, strefami
ochronnymi tak ochrony bezpośredniej i pośredniej. Wykaz stref ochronnych oraz
podstawowe dane zawiera poniższa tabela:
l.p Gmina
Nazwa
użytkownika
Adres
użytkownika
Ujęcie
Pozwolenie
wodnoprawne
Rodzaj strefy (kształt,
powierzchnia)
l. Szczytna Zakład
Gospodarki
Komunalnej i
Mieszkaniowej
57-330
Szczytna ul.
Pocztowa 11
Studnia głębinowa Oś.
„Zacisze"
IV/6210/190,
Wydzielony i ogrodzony
teren ochrony
bezpośredniej pow. 17 x
20 =340 m2
2. Szczytna Zakład
Gospodarki
Komunalnej i
Mieszkaniowej
57-330
Szczytna ul.
Pocztowa 11
Potok „Laska"
Drenaż „Rudolf
ul. Bobrownicka
Wydzielony i ogrodzony
teren ochrony
bezpośredniej pow.
23x30+64x150= 9600m2
30
Oś. IV /
6210/52/
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
3. Szczytna Zakład
Gospodarki
Komunalnej i
Mieszkaniowej
4. Szczytna Zakład
Gospodarki
Komunalnej i
Mieszkaniowej
57-330
Szczytna ul.
Pocztowa 11
Drenażowe
„Piekielna Góra"
nie wymaga
pozwolenia
57-330
Szczytna ul.
Pocztowa 11
Drenażowe Góra
Św. Anny
GWOP I053/79
5. Szczytna Zakład
Gospodarki
Komunalnej i
Mieszkaniowej
6. Szczytna Zakład
Gospodarki
Komunalnej i
Mieszkaniowej
7. Szczytna Zakład
Gospodarki
Komunalnej i
Mieszkaniowej
57-330
Szczytna ul.
Pocztowa 11
Drenażowe
„Wiejska"
GWOPI053/79/
Wydzielony i ogrodzony
teren ochrony
bezpośredniej pow. 21 x
26 =546 m2
57-330
Szczytna ul.
Pocztowa 11
Drenażowe
„Studzienne"
nie wymaga
pozwolenia
Wydzielony i ogrodzony
teren ochrony
bezpośredniej pow. 10 x
15= 150 m2
57-330
Szczytna ul.
Pocztowa 11
Studnie kopane szt nie wymaga
2 Niwa „Zagórze" pozwolenia
8. Szczytna Zakład
Gospodarki
Komunalnej i
Mieszkaniowej
9. Szczytna Zakład
Gospodarki
Komunalnej i
Mieszkaniowej
57-330
Szczytna ul.
Pocztowa 11
Studnie kopane szt nie wymaga
2 Niwa - budyń.
pozwolenia
22i24
57-330
Szczytna ul.
Pocztowa 11
Drenażowe
„Wolowa Góra"
GWOP 1053/79
Wydzielony i ogrodzony
teren ochrony
bezpośredniej Pow. 23 x
30 = 690 m2
Wydzielony i ogrodzony
teren ochrony
bezpośredniej pow. 20 x
24 = 480 m2
Wydzielony i ogrodzony
teren ochrony
bezpośredniej
Wydzielony i ogrodzony
teren ochrony
bezpośredniej
Wydzielony i ogrodzony
teren ochrony
bezpośredniej
pow.20x30+20x20 =
l000m2
Charakterystyka ujęć:
Ujęcie "Nowe Bobrowniki"
składa się z:
- ujęcia źródła "Rudolf" zbudowanego w 1936 roku oraz studni o głębokości 1,6 m,
- ujęcia powierzchniowego na potoku Laska
- zbiornika wyrównawczego (20 komór o wymiarach 5,10 x 1,90 x 2,20 m),
- budynku chlorowni.
Jakość wody jest niezadowalająca, z powodu dużej zawartości związków humusowych oraz
amoniaku.
Ujęcie wód podziemnych na Górze Wołowej składa się z 5 ciągów drenażowych o długości
40,0 m, dwóch studzienek zbiorczych oraz zbiornika wyrównawczego o pojemności 54 m3.
Ujęcie na Górze Św.Anny obejmuje cięgi drenarskie o długości 15,0 m studzienkę zbiorczą i
zbiornik wyrównawczy o pojemności 330 m3.
Ujecie przy ul. Wiejskiej posiada 3 ciągi drenażowe o długości 30 m, studzienki zbiorcze i
zbiornik wyrównawczy o pojemności 75 m3.
Miejska sieć wodociągowa liczy 20,845 km, z czego 47 % to sieć przedwojenna (najstarsza z
lat 1925-29). Sieć wykonana jest z rur żeliwnych, o średnicach 30, 100 i 150 mm, rur
stalowych o śr. 40, 30, 100 mm i także rur PVC 90, 110 i 160 mm.
Własne ujęcie dla celów technologicznych posiada huta szkła. Jest to ujęcie powierzchniowe
w dolinie Kamiennego Potoku.
Obszar wiejski:
31
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Największe ujęcie wody o wydajności 3312 m3/dobę, przy głębokości studni 79 m,
zlokalizowane jest we wsi Łężyce. Rzędna zwierciadła wody 525,1 mnpm., depresja
eksploatacyjna 27 m. Ujęcie to zaopatruje w wodę pitną mieszkańców gminy, lecz przede
wszystkim poprzez wodociąg 300 zasila obszar miejski Dusznik Zdroju.
Dwa lokalne ujęcia dla części zabudowy posiada wieś Chocieszów. Są one zlokalizowane:
przy szkole podstawowej i zespole usługowym przy drodze krajowej 308.
3.11.5.2Gospodarka ściekowa
3.11.5.2.1Sieć sanitarna
Sieć kanalizacji sanitarnej na terenie
Gminy Szczytna rozwinięta jest jedynie na obszarze miasta. W Szczytnej długość kanalizacji
sanitarnej, nie licząc kolektora przesyłowego, wynosi kilka kilometrów. Na terenie gminy nie
ma komunalnej oczyszczalni ścieków gdyż gmina podłączona jest do ponad gminnego
grupowego systemu kanalizacyjnego zakończonego oczyszczalnią w Polanicy Zdroju
(Szalejów Górny). Jest to główny obiekt w całej zlewni Bystrzycy Dusznickiej obejmujący
gminy: Duszniki Zdrój, Szczytna, Polanica Zdrój. Grupowa oczyszczalnia w Polanicy ma
przepustowości Qmaxd = 13000 m3/d. Rzeczywisty zrzut oczyszczonych ścieków do Bystrzycy
Dusznickiej wynosi średnio 7050 m3/d. Obciążenie oczyszczalni wyrażone równoważną
liczbą mieszkańców (RLM) wynosi w granicach 25000 RLM. Oczyszczalnia jest, więc w
znacznym stopniu niedociążona i wykorzystywana jest zaledwie w 50-60%. Wielkość rezerwy
technologicznej wynosi ponad 3000 m3/d i może zabezpieczać obsługę pozostałej
niepodłączonej części gmin dorzecza Bystrzycy Dusznickiej. W celu wykorzystania zdolności
przepustowej oczyszczalni planuje się podłączyć do niej większość miejscowość gminy. W
ostatnich latach zrealizowano budowę kolektora zbiorczego kanalizacji sanitarnej 1000 mm
biegnącego z Dusznik poprzez Szczytną do Polanicy, do którego podłączono większość
zabudowy miejskiej Szczytnej.
Nieuregulowana jest też w pełni gospodarka ściekowa ciągu zabudowy miejskiej Szczytnej
usytuowanej wzdłuż rzeki (ul. Robotnicza, Wiejska), we wsi Dolina oraz dzielnicach na
obrzeżach miasta (Stare Bobrowniki). Do zakończenia sanitacji całego miasta brakuje ok. 9.0
km sieci sanitarnej.
Wsie na terenie gminy nie posiadają zbiorczych urządzeń do odprowadzania ścieków. Na
obszarach wiejskich istnieje niewiele indywidualnych systemów oczyszczania ścieków.
We wsi Łężyce przy hotelu „Noclegi u Anny", funkcjonuje lokalna oczyszczalnia ścieków, do
której spływają ścieki z całego kompleksu turystycznego, w górnej części wsi 3 domy
letniskowe podłączone są do przydomowej oczyszczalni ścieków. Budynek mieszkalny nr 1
przy drodze do Złotna również posiada przydomową oczyszczalnię ścieków z drenażem
rozsączającym.
Pozostałe wsie znajdujące się w
obrębie gminy Szczytna nie posiadają systemowych urządzeń do odprowadzania i
unieszkodliwiania ścieków. W poszczególnych wsiach istnieją jedynie odcinki kanalizacji
deszczowej, odprowadzającej wody opadowe do cieków powierzchniowych i rowów
melioracyjnych. Najczęściej stosowanymi urządzeniami do usuwania ścieków bytowogospodarczych są suche ustępy, bezodpływowe osadniki gnilne okresowo opróżniane (o
różnym stopniu technicznym i różnych warunkach eksploatacyjnych) oraz osadniki wykonane
jako doły chłonne. Częste są również przypadki odprowadzania ścieków bytowogospodarczych bezpośrednio do kanalizacji deszczowej i rowów. Poważnym i dostrzeganym
problemem staje się brak rozwiązań w zakresie gospodarki ściekowej terenów wiejskich.
Obecna sytuacja jest niezadowalająca gdyż skanalizowana jest część gminy obejmującą 35 %
miasta, pozostała praktycznie nie ma rozwiązań dotyczących oczyszczani ścieków. Sytuacja ta
32
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
jest przyczyną znacznej degradacji wód powierzchniowych będących głównymi odbiornikami
ścieków jak Bystrzyca Dusznicka, Kamienny Potok, Toczek czy Cicha. Podobnie ma się
sytuacja w mniejszych ciekach i rowach melioracyjnych w rejonach zurbanizowanych. Nie
znaczy to, że problem nie jest dostrzegany, wykonane inwestycje już znacznie zmieniły obraz
stanu sanitacji gminy. Odprowadzane i oczyszczane są ścieki pochodzące od blisko 60 %
mieszkańców gminy (miasto Szczytna) a planowane są już w 2004r. kolejne inwestycje takie
jak:
- Budowa w 2004-2005 kanalizacji sanitarnej w ul. Szkolnej w Szczytnej o długości ok. 1.0
km.
- Gmina posiada Koncepcję Zaopatrzenia w Wodę do Celów Bytowo–Gospodarczych oraz
Usuwania i Oczyszczania Ścieków Bytowo-Gospodarczych na Terenach Wiejskich w
Gminie Szczytna zawierającą strategię sanitacji gminy oraz oszacowanie kosztów
wdrażania.
Podsumowując należy stwierdzić, ze miasto jest kanalizowane ale do końca tego procesu
brakuje ok. 9,0 km sieci. Na obszarach wiejskich konieczna jest budowa aż 38 km sieci
sanitarnej, ok. 550 szt. przykanalików, 10 pompowni i trzech oczyszczalni o przepustowości
ok. 100 m3/d.
Podsumowanie
Obecnie stan gospodarki ściekowej na terenach nieskanalizowanych gminy budzi poważne
obawy. Rozwinięta sieć wodociągowa została wybudowana bez sieci kanalizacji sanitarnej.
Niekontrolowane zrzuty nieoczyszczonych ścieków z pewnej części gospodarstw rolnych do
naturalnych odbiorników, nielegalne przyłączenia się do sieci kanalizacji deszczowej (czy też
krytych rowów) są przyczyną zanieczyszczeń cieków przepływających przez wsie. Częste jest
również odprowadzanie ścieków do rowów przydrożnych, którymi spływają one do wód
powierzchniowych. Utrzymanie szamb oraz regularny wywóz ścieków najczęściej budzi
również zastrzeżenia. Szamba często są "przepływowe" tzn., że ścieki przepływają jedynie
przez zbiornik i nienależycie oczyszczone trafiają do wód powierzchniowych lub do ziemi.
Może to powodować skażenie bakteriologiczne i fizykochemiczne pierwszego poziomu
wodonośnego (czwartorzęd).
Niezależnie od powyższego gmina rozpoczęła znacznym wysiłkiem proces przygotowania do
kanalizowania reszty miasta oraz miejscowości położonych na obszarach wiejskich. Gmina
nie posiada oczyszczalni ścieków ale ścieki trafiają poprzez kolektor zbiorczy do grupowej
oczyszczalni ścieków w oparciu, o którą zostanie zrealizowane zadanie oczyszczania ścieków
komunalnych z części terenu gminy. Układ topograficzny wymusza dodatkowo budowę
trzech niedużych oczyszczalni ścieków przyjmujących od 60 – 125 m3/d. Zabudowa
rozproszona natomiast będzie sanitowana indywidualnie.
3.11.5.2.2Sieć kanalizacji deszczowej
Na terenie gminy poza miastem
Szczytna praktycznie nie występuje sieć kanalizacji deszczowej. Odcinki sieci posiadają
najbardziej rozwinięte miejscowości. Stan sieci na ogół jest niezadowalający często są to
urządzenia zdekapitalizowane, niedrożne nie spełniające swoich funkcji. Liczne są przypadki
nielegalnych podłączeń kanalizacji sanitarnej czy odprowadzania innego rodzaju ścieków.
Oczywiście nie można generalizować, ale taka praktyka jest częstym zjawiskiem na obszarach
nieskanalizaowanych. Wyloty kanalizacji są źródłem emisji zanieczyszczeń do wód
powierzchniowych. Kanalizacje nie posiadają urządzeń podczyszczających gdyż z reguły
33
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
odprowadzają wody opadowe z terenów uznawanych za niezanieczyszczone. Niemniej jednak
takie punktowe zrzuty koncentrują zanieczyszczenia w odbiornikach stając się przyczyną ich
degradacji.
3.12Gospodarka na terenie gminy
3.12.1Rolnictwo
W gminach o takiej strukturze jak Szczytna ujemny wpływ na jakość wód powierzchniowych
ma również rolnictwo, które jest znaczącym obszarem aktywności gospodarczej mieszkańców
gminy. W związku z tym, że około 32 % powierzchni gminy jest użytkowane rolniczo, na
rolników spada znaczna część odpowiedzialności za stan środowiska wodnego w gminie.
Intensyfikacja produkcji rolnej niesie ze sobą znaczne zagrożenie dla środowiska naturalnego.
Rozwój produkcji rolnej bez dbałości o interes środowiska naturalnego stanowi zagrożenia
nie tylko dla środowiska, ale i dla samego rolnictwa. Do głównych zagrożeń zalicza się:
degradacja gleb (zakwaszenia, zmniejszania zawartości substancji organicznej, ryzyko
erozji itp.)
zmniejszenie plonowania
zanieczyszczenia wód pitnych azotanami pochodzącymi z rolnictwa
degradacja wód powierzchniowych i podziemnych
zwiększenie eutrofizacji wód powierzchniowych, zubożenie biocenoz wodnych,
spadek liczebności przedstawicieli fauny wodnej
pogorszenie warunków zdrowotnych mieszkańców wsi a w konsekwencji całego
społeczeństwa (powstawanie nitrozoaminów substancji silne toksycznych,
mutagennych i rakotwórczych)
zwiększenie kosztów produkcji rolnej poprzez utratę naturalnych składników
odżywczych
degradacja krajobrazu wiejskiego (monokultury mniej odporne)
intensywne rolnictwo prowadzi do pogorszenia bilansu wodnego zlewni poprzez
zwiększoną ewapotranspirację roślin nadmiernych dużych wymaganiach wodnych
znaczne wylesienie powoduje zmniejszenie szorstkości terenu co prowadzi do wzrostu
nadmiernych prędkości wiatru, pogłębienia strat wodnych profilu glebowym
wprowadzanie nadmiernych ilości pestycydów poprzez złe obchodzenie się z nimi
prowadzi bezpośrednio do zatrucia środowiska, zniszczenia naturalnych szkodników
ale i owadów zapylających, zatrucia wód i degradacji życia biologicznego.
Wszystkie te niekorzystne zjawiska w ogólnym bilansie prowadzą do dalszego wzrostu
kosztów produkcji rolniczej. Jest to swego rodzaju błędne koło gdzie wzrost nakładów na
wysoko wydajne rolnictwo w celu zmniejszenie jednostkowych kosztów produkcji generuje
dodatkowe koszty nie uwzględniane w kalkulacji inwestycji rolniczych. Rzeczywisty zyski z
intensyfikacji produkcji rolniczej są więc w ogólnym rozrachunku niższe.
W bilansie ogólnopolskim z punktu
widzenia międzynarodowych zobowiązań kraju a więc jego wizerunku za granicą, stan
środowiska w Polsce ma kapitalne znaczenie przede wszystkim dla producentów żywności w
Polsce. Wiąże się to ze zwiększeniem możliwości eksportu polskiej zdrowej żywności na
rynki zachodnie.
Żadne gospodarstwo nie posiada
uregulowanej strony formalno - prawnej dotyczącej rolniczego wykorzystania ścieków.
Gospodarstwa często nie posiadają elementarnych zabezpieczeń przed wypłukiwaniem
34
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
zanieczyszczeń ze źle składowanego obornika, źle zabezpieczonych pryzm kiszonkowych,
czy odprowadzaniem gnojówki bezpośrednio do wód powierzchniowych lub ziemi. Ścieki te
mają bardzo duże stężenia zanieczyszczeń i często stanowią znacznie większe zagrożenie dla
wód powierzchniowych i podziemnych niż ścieki sanitarne. Szacuje się, że obciążenie
środowiska ściekami sanitarnymi może stanowić w ekstremalnych przypadkach tylko 5-15 %
ogółu zanieczyszczeń środowiska wodnego na terenach wiejskich, w zależności od stopnia
zurbanizowani wsi. Obecnie w mniejszym stopniu są to raczej nawozy sztuczne zmywane z
pól czy odprowadzane do wód powierzchniowych poprzez system melioracyjny. Pewien
wpływ z pewnością mają odprowadzane z pól do wód powierzchniowych: gnojowica,
gnojówka, soki kiszonkowe. Uwagę należy zwrócić na te "niedoceniane" dotychczas
rozproszone źródła zanieczyszczeń, których eliminacja ma wpływ na poprawę jakości wód
powierzchniowych na terenie gminy Szczytna. Korzystnym zjawiskiem, z punktu widzenia
ochrony wód, panującym na obszarze gminy jest struktura produkcji rolnej, która w głównej
mierze nastawiona jest na uprawę a więc produkcję zbóż i roślin okopowych. W strukturze
zasiewów dominują zboża (pszenica, żyto, jęczmień), uprawia się ponadto ziemniaki i inne
okopowe. Hodowla – głównie bydła i trzody chlewnej – odgrywa obecnie, pomimo
sprzyjających w gminie warunków, niewielką rolę. Znaczna część pomieszczeń inwentarskich
jest niewykorzystywana. Oprócz drobnych gospodarstw indywidualnych, produkcją rolniczą
zajmują się większe przedsiębiorstwa i gospodarstwa wielkoobszarowe. Hodowla stanowi
niewielki procent produkcji rolnej i w związku z tym obciążenie środowiska a zwłaszcza
wodnego czy gruntowo-wodnego jest znacznie niższe niż wynikałoby to ze sposobu
zagospodarowania gminy. Nie znaczy to, że intensywna produkcja rolna nie jest zagrożeniem
dla środowiska przyrodniczego na obszarze gminy.
Niezwykle istotną rzeczą jest również prawidłowa zgodna z wymogami ochrony środowiska
technika uprawy roślin a zwłaszcza opryski. Edukacja i przestrzeganie przepisów prawa w
tym zakresie prowadzą o poprawy stanu środowiska zmniejszając jednocześnie koszty
zabiegów agrotechnicznych.
3.12.2Przemysł i usługi
Na terenie gminy, poza Hutą Szkła
„Sudety Crystal Works”, nie ma dużych zakładów przemysłowych. Pozostałe firmy to
najczęściej zakłady małe o lokalnym znaczeniu oraz firmy świadczące usługi dla firm i
ludności - zakłady ogólnobudowlane, murarskie, elektromechaniczne, stolarskie, ślusarskie,
blacharskie, mechaniki pojazdowej, betoniarskie, instalatorskie, kaletnicze, naprawa sprzętu
RTV, wyrób artykułów z tworzyw sztucznych. Są też bazy, składy i magazyny. Bardzo dużym
zakładem zważywszy na wielkość gminy jest wspomniana Huta Szkła Sudety Crystal Works,
która kontynuuje wielowiekowe tradycje ręcznej produkcji szkła. Huta znana jest na całym
świecie ze swoich wspaniałych wyrobów ze szkła kryształowego. Zakład ten ma uregulowaną
gospodarkę wodno-ściekową. Ścieki oczyszczane są na zakładowej oczyszczalni ścieków
przystosowanej do specyfiki produkcji. Inne zakłady nie generują poważnych ilości ścieków
przemysłowych. Produkcja tych zakładów nie wymaga dużych ilości wody. Ścieki
odprowadzane są na oczyszczalnię komunalną w Polanicy.
Pozostałe zakłady bądź posiadają
własne rozwiązania w zakresie odprowadzania ścieków sanitarnych i przemysłowych lub ta
strona ich działalności jest nieuregulowana.
Podsumowując należy stwierdzić, że stan gospodarki ściekowej wymaga przeprowadzenia
kosztownych inwestycji a następnie prowadzenie ścisłej kontroli w tej dziedzinie.
35
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
4. Stan środowiska na obszarze gminy Szczytna
4.1Wody powierzchniowe
Całość obszaru gminy leży w zasięgu chronionych zlewni: Nysy Kłodzkiej (zlewisko Bałtyku)
i Łaby (zlewisko Morza Północnego). Wododział tych zlewni przebiega w rejonie rezerwatu
przyrody „Torfowisko pod Zieleńcem". Do zlewni Łaby należy południowa zalesiona część
Gór Bystrzyckich, w rejonie „Torfowiska pod Zieleńcem" i „Czarnego Bagna". Ten obszar
odwadnia Orlica, która wraz z siecią dopływów poprzez Metuję uchodzi do Łaby na terenie
Republiki Czeskiej. Pozostała przeważająca część obszaru jest w zasięgu zlewni Nysy
Kłodzkiej tj. jej lewobrzeżnych dopływów: Bystrzycy Dusznickiej i Bystrzycy. Główną rzeką
gminy jest Bystrzyca Dusznicka, lewobrzeżny dopływ Nysy Kłodzkiej. Prawobrzeżnymi
dopływami Bystrzycy Dusznickiej są potoki wypływające z Gór Bystrzyckich: Kliniak,
Szklarska Woda, Księży Potok. Z Gór Stołowych i Wzgórz Lewińskich biorą swe źródła
lewobrzeżne dopływy rzeki. Są to: Bramecka Woda, Złotowski Potok, Kamienny Potok z
Czerwoną Wodą, Cicha z Toczkiem i Rogozińcem.
36
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Warunki hydrologiczne w rejonie Kotliny Kłodzkiej i Szczytnej są następujące. Sieć
hydrograficzna jest dobrze rozwinięta. Rejon leży na przedpolu Gór Stołowych i Gór
Bystrzyckich. Z gór tych spływają potoki i płyną w kierunku głównego cieku regionu rzeki
Bystrzycy Dusznickiej, do przekroju Szczytna największymi dopływami są Kamienny Potok,
Wyżnik, Szklarska Woda.
Bystrzyca Dusznicka - Obszar źródliskowy znajduje się w Górach Orlickich (okolice
Zieleńca). Na omawianym obszarze dno doliny tej rzeki występuje w granicach rzędnych
wysokościowych 727 - 447 m n.p.m. Prawostronne dopływy Bystrzycy Dusznickiej biorą
swój początek w Górach Bystrzyckich, natomiast lewostronne w Górach Stołowych. Do
większych lewostronnych dopływów na omawianym obszarze należy Kamienny Potok z
Bobrowną i Czerwoną Wodą, a wśród prawostronnych dopływów znajduje się potok Laska i
kilka bezimiennych cieków.
W południowo-zachodniej części obszaru gminy występują podmokłości i rozległe
zabagnienia. Towarzyszą one słabo zaznaczającym się w morfologii nieckowatym
obniżeniom, które wypełnione są namułami, iłami zwietrzelinowymi oraz glinami
deluwialnymi. Są one zlokalizowane głównie na obszarach źródliskowych oraz w strefach
kontaktów piaskowców z marglami kredowymi. W rejonie Bobrownik oraz w części
południowej gminy, spotykane są liczne wycieki i wysięki, które koncentrują się w górnych
partiach dolin potoków, w obrębie obszarów podmokłych. Ich lokalizacja jest w znacznym
stopniu związana ze strefami kontaktów warstw utworów przepuszczalnych i
nieprzepuszczalnych górnej kredy, a także ze strefami kontaktów wychodni skał
metamorficznych z pokrywą utworów deluwialnych, a przede wszystkim z uskokami.
Bystrzyca Dusznicka jest po Białej Lądeckiej i Ścinawce największym dopływem Górnej
Nysy, która jest z kolei największym prawobrzeżnym dopływem rzeki Odry i pod względem
systematyki hydrograficznej znajduje się w III klasie. Rzeka w początkowym biegu płynie
przez tereny niezurbanizowane i częściowo o zanikającym rolnictwie, większość stanowią
lasy. Następnie przepływa przez miejscowości: Duszniki, Szczytna, Polanica. Całkowita
długość biegu rzeki od ujścia do Nysy wynosi 36,8 km. Do Polanicy rzeka charakteryzuje się
dużym spadkiem podłużnym dna i dużymi spadkami poprzecznymi doliny. W zlewni brak jest
zbiorników retencyjnych a przewagę użytków stanowią lasy i użytki rolne z przewagą
użytków zielonych. Stopień zalesienia zlewni sięga około 60 %. Ciek na odcinku do Szczytnej
a w zasadzie na całej swej długości należy do rzek typowo górskich przyjmuje głównie
górskie potoki o szybkich i znacznych przyborach niewielkiej retencji więc i sama rzeka
charakteryzuje się szybkimi krótkotrwałymi nagłymi przyborami. Z drugiej strony w okresach
bezdeszczowych występują głębokie niżówki. W ostatnich latach wystąpiły na rzece trzy
powodzie, których kulminacyjny przepływ sięgał Q1%. Ciek ma podstawowe znaczenie ze
względu na stosunkowo znaczną powierzchnię zlewni wynoszącą ok. 203,5 km2 i średnim
opadzie w zlewni wynoszącym, aż 900 mm. Średnia wysokość położenia zlewni wynosi 630
m npm.
Rzeka jest kontrolowana w odcinku ujściowym na wodowskazie w Szalejowie Dolnym.
Wodowskaz kontroluje zlewnię o powierzchni 185 km2 i znajduje się w jej km 3 + 400.
Bystrzyca Dusznicka w przekroju wodowskazowym w Szalejowie Dolnym osiąga następujące
wartości przepływów charakterystycznych:
Przepływy [m3/s]
Odpływy jednostkowe
[dm3/s km2]
NNQ
Minimalny
0,30
ŚŚQ
Średni niski
0,654
WWQ
Średni roczny
2,33
1,63
3,55
12,59
37
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Podstawą obliczeń jest seria maksymalnych rocznych przepływów obserwowanych w
przekroju wodowskazowym wg IMGW z lat 1951 - 1995 uzyskane wartości przepływów o
zadanym prawdopodobieństwie pojawienia się są następujące:
Przekrój
rz. Bystrzyca Dusznicka wod.
Szalejów Dolny
Przepływ (m3/s)
Prawdopodobieństwo WWQmax [%]
1
2
148,7
5
10
20
50
123,8 91,5
67,9
45,8
20,4
Do innych ważniejszych cieków
melioracji podstawowych występujących na obszarze gminy zaliczają się jeszcze:
Kamienny Potok - bierze swój początek na wyższym stoliwie Gór Stołowych w okolicy
Narożnika a następnie płynie w kierunku południowo-wschodnim i tworzy wodospad na
krawędzi stoliwa koło Skał Puchacza. Jest to największy potok obejmujący swoją zlewnią
nieomal całe Obniżenie Dusznickie. Ma dobrze rozwiniętą sieć dopływów lewostronnych,
które biorą początek ze źródeł u podnóża Urwiska Batorowskiego. Dosyć dobrze jest
rozwinięta sieć jego dopływów prawostronnych w rejonie Łężyc (Złotnowski Potok).
Kamienny Potok ma długość 11,0 km i powierzchnię zlewni według Podziału
Hydrograficznego Polski 50,2 km2. Zalesienie zlewni wynosi 52,1% powierzchni zlewni i jest
większe w części źródliskowej gdzie sięga 72 %. Średni spadek całej zlewni wynosi 5,7% i
podobnie jak zalesienie jest większy w części górnej gdzie osiąga 6,4%. Średni spływ ze
zlewni wynosi 14,0 l/s/km2 [Szpindor, 1976]. Potok przepływa przez Złotno, Szczytną gdzie
uchodzi do Bystrzycy Dusznickiej.
Czerwona Woda - jest lewostronnym dopływem Kamiennego Potoku. Bierze ona początek
ze źródła znajdującego się na stokach Lisiego Grzbietu ponad Lisią Przełęczą. Następnie
płynie po głównym stoliwie w kierunku Batorowa doliną, która miejscami osiąga głębokość
kilkudziesięciu metrów i przebiega na linii dyslokacji Karłów - Batorów. Czerwona Woda nie
posiada prawie zupełnie dopływów lewostronnych. Jej dopływy prawostronne są natomiast
małe i krótkie. Biorą swój początek ze źródeł, wycieków i młak pod Lisią Przełęczą, Białymi
Skałami, w Skalnej Furcie i w okolicach Wielkiego Torfowiska Batorowskiego. Długość
cieku wynosi 13,4 km, a powierzchnia zlewni 18,30 km2. Zalesienie zlewni jest równe 87,9%.
Średni spływ powierzchniowy wynosi 16,0 l/s/km2 [Szpindor, 1976]. Na krawędzi stoliwa w
Batorowie Czerwona Woda tworzy wieloprogowy wodospad.
Cicha - Źródła Cichej znajdują się tuż za południowo-wschodnią granicą PNGS. Długość
rzeki wynosi 13,1 km, a zlewnia ma powierzchnię 38,59 km2. Lasy zajmują 32,8%
powierzchni zlewni. Średni spływ powierzchniowy wynosi 12,5 l/s/km2 [Szpindor, 1976].
Z cieków, które są lewostronnymi dopływami rzeki Bystrzycy Dusznickiej, wyróżnić możemy
potok Szklarska Woda, który wypływa ze stoków Smolnej (856.0 m npm) następnie
przepływa przez Bobrowniki i uchodzi do Bystrzycy Dusznickiej na terenie Szczytnej poniżej
dworca PKP. Ciek ma długość 5,8 km powierzchnia zlewni wynosi 10,8 km2), stopień
zalesienia 80 %.
4.1.1Podsumowanie
Gmina Szczytna generalnie należy do zlewni rzeki Bystrzycy Dusznickiej a poprzez nią do
zlewni Nysy Kłodzkiej i Odry. Jedynie jej południowo-zachodni kraniec należy do zlewni
Orlicy a poprzez nią do Metuji, która jest dopływem Łaby. Tak więc część obszaru gminy
(Torfowisko pod Zieleńcem) należy do zlewni Morza Północnego. Sieć wód
powierzchniowych gminy jest gęsta i bogata, w szczególności w obrębie łańcuchów górskich,
także na obszarze dolinnym jest dobrze wykształcona i zasobna. Na obszarach górskich w
38
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
rejonach znanych torfowisk Pod Zieleńcem i Torfowisk Batorowskich – występuje gęsta sieć
drobnych cieków. Do najważniejszych poza Bystrzycą Dusznicką zalicza się jej dopływ
Kamienny Potok ze stosunkowo rozległą siecią hydrograficzną.
Obszar
gminy
praktycznie
pozbawiony jest obiektów małej retencji wiąże się to bezpośrednio z budową morfologiczną
obszaru gminy i wysokim stopniem zagospodarowania terenów pod tereny leśne. Pewne
możliwości zwiększenia retencji dają cieki położone niżej w głębszych dolinach. Wszystkie
cieki na terenie gminy mają zdecydowanie górski charakter. Charakteryzują się więc
gwałtownymi szybkimi wezbraniami, ich wody osiągają duże prędkości stając się
niszczycielską siłą. Doskonale uwidoczniła to powódź z lipca 1998 roku, która dokonała
olbrzymich zniszczeń w całym dorzeczu Bystrzycy Dusznickiej.
4.2Jakość wód
Główną ustawą regulującą kwestie
ochrony wód w Polsce jest ustawa Prawo wodne i rozporządzenia wydane na podstawie tej
ustawy. Ustawa Prawo wodne reguluje gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą
zrównoważonego rozwoju, a w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych,
korzystanie z wód oraz zarządzanie zasobami wodnymi. Gospodarowanie wodami ma być
prowadzone z zachowaniem zasady racjonalnego i całościowego traktowania zasobów wód
powierzchniowych i podziemnych, z uwzględnieniem ich ilości i jakości oraz ma uwzględniać
zasadę wspólnych interesów i realizowane ma być przez współpracę administracji publicznej,
użytkowników wód i przedstawicieli lokalnych społeczności, tak aby uzyskać maksymalne
korzyści społeczne. Zarządzanie zasobami wodnymi służy zaspokajaniu potrzeb ludności,
gospodarki, ochronie wód i środowiska związanego z tymi zasobami, w szczególności w
zakresie:
o zapewnienia odpowiedniej ilości i jakości wody dla ludności,
o ochrony zasobów wodnych przed zanieczyszczeniem oraz niewłaściwą lub
nadmierną eksploatacją,
o utrzymywania lub poprawy stanu ekosystemów wodnych i od wody zależnych,
o ochrony przed powodzią oraz suszą,
o zapewnienia wody na potrzeby rolnictwa oraz przemysłu,
o zaspokojenia potrzeb związanych z turystyką, sportem oraz rekreacją,
o tworzenia warunków dla energetycznego, transportowego oraz rybackiego
wykorzystania wód.
Instrumentami zarządzania zasobami wodnymi są:
o plany gospodarki wodnej,
o pozwolenia wodnoprawne,
o opłaty i należności w gospodarce wodnej,
o kataster wodny,
o kontrola gospodarowania wodami
4.2.1Wody powierzchniowe
Stosunkowo rozległa i bogata sieć
hydrograficzna gminy od lat była magnesem przyciągającym ludność do osiedlania się wzdłuż
cieków. Pozostałością po odległych czasach kolonizacji tych ziem są długie wsie oraz znaczne
39
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
ośrodki przemysłowe położone nad ciekami. Lokalizacja taka niesie z sobą wiele problemów.
Część z nich dotyczących ochrony przeciwpowodziowej unaoczniła powódź z lipca 1998r.
Innym problemem jest poprawa i
utrzymywanie odpowiedniej jakości tych wód. W gminie brakuje ok. 80 % kanalizacji
sanitarnej i znaczna część ścieków odprowadzana jest do przepływających cieków, co
powoduje ich skażenie i brak poprawy jakości w większych odbiornikach pomimo oddawania
do użytku kolejnych inwestycji proekologicznych. Wieloletnie badania tych wód wykazują
powolną, ale stała poprawę jakości wód powierzchniowych.
4.2.2Kryteria
Badania
jakości
wód
powierzchniowych prowadzone są przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we
Wrocławiu w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Monitoring wód
powierzchniowych na tym terenie prowadzony jest w oparciu o „Program badań rzek objętych
krajową siecią monitoringu na lata 2003-2004”. Program ten jest kontynuacją badań
prowadzonych od 1992 roku w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Kontrolą w
gminie Szczytna objęte są rzeki:
W ramach monitoringu regionalnego:
- Bystrzyca Dusznicka
Badania w ramach monitoringu krajowego nie są wykonywane na obszarze gminy ale w
punktach kontrolnych, które są usytuowane bezpośrednio ponad granicami gminy i
odzwierciedlają stan wód również na obszarze gminy Szczytna.
Na Bystrzycy Dusznickiej znajduje
się sześć przekrojów pomiarowych, w których pobierane są próby do analiz. Wszystkie
kontrolowane rzeki objęte były badaniami fizyko-chemicznymi. Obecnie ukazało się
rozporządzenie ministra środowiska regulujące nowe zasady klasyfikacji wód
powierzchniowych oraz przedstawiania wyników, jednak obowiązuje ono od marca br. i nie
wykonywano do tej pory badań w sposób określony rozporządzeniem.
Obecnie nie jest jasne jaką formułą należy się posługiwać przy prezentacji jakości wód
powierzchniowych. Poszczególne Wojewódzkie Inspekcje Ochrony Środowiska nie
wykonywały ani też nie opublikowały wyników badań na nowych zasadach. Różnie
podchodzą do kwestii prezentacji danych. Zgodnie z przyjętą nową formułą udostępniania
informacji o stanie czystości wód powierzchniowych, podstawą do ustalenia wskaźników
jakość wód powierzchniowych stało się rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego
2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i
podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i
prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284). W rozporządzeniu ustalono wartości
normatywne dla klas I – V i przedstawiono je w załączniku nr 1 do wspomnianego
rozporządzenia oraz przedstawiono w poniższej tabeli.
Tabela. Wybrane wartości graniczne wskaźników jakości wody w klasach jakości wód
powierzchniowych
LP.
Wskaźnik jakości wody
Jednostka
Wartości graniczne w klasach I – V
l
II
III
IV
V
Wskaźniki fizyczne
1
Zapach
Krotność
1
3
10
20
>20
2
Zawiesiny ogólne
mg/l
15
25
50
100
>100
3
Odczyn
pH
6,5-8,5 6,0-8,5 6,0-9,0 5,5-9,0
40
<5,5 lub >9,0
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Wskaźniki tlenowe
4
Tlen rozpuszczony
mg O2/1
7
6
5
4
<4
5
BZT5
mg O2/1
2
3
6
12
>12
6
ChZTMn
mg O2/1
3
6
12
24
>24
Wskaźniki biogenne
7
Amoniak
mg NH4/1
0,5
1
2
4
>4
8
Azotany
mg NO3/1
5
15
25
50
>50
9
Azotyny
mg NO2/l
0,03
0,1
0,5
1,0
>1,0
10
Azot ogólny
mg N/l
2,5
5
10
20
>20
11
Fosforany
mg PO4/1
0,2
0,4
0,7
1,0
>1,0
12
Fosfor ogólny
mg P/l
0,2
0,4
0,7
1,0
>1,0
Wskaźniki zasolenia
13
Przewodność
S/cm
500
1000
1500
2000
>2000
14
Substancje rozpuszczone
mg/l
300
500
800
1200
>1200
15
Zasadowość ogólna
mg CaCO3/l >200
100
20
10
<10
16
Siarczany
mg S04/1
100
150
250
300
>300
17
Chlorki
mg Cl/l
100
200
300
400
>400
18
Wapń
mg Ca/l
50
100
200
400
>400
19
Magnez
mg Mg/l
25
50
100
200
>200
Metale, w tym metale ciężkie
20
Chrom ogólny
mg Cr/l
0,05
0,05
0,05
0,10
>0,10
21
Cynk
mg Zn/l
0,3
0,5
1
2
>2
22
Kadm
mg Cd/l
0,0005 0,001
0,001
0,005
>0,005
23
Mangan
mg Mn/l
0,05
0,1
0,5
1,0
>1,0
24
Miedź
mg Cu/l
0,02
0,04
0,06
0,100
>0,100
25
Nikiel
mg Ni/l
0,01
0,02
0,05
0,2
>0,2
26
Ołów
mg Pb/l
0,01
0,01
0,02
0,05
>0,05
27
Rtęć
mg Hg/l
0,0005 0,001
0,001
0,005
>0,005
28
Żelazo
mg Fe/l
0,1
0,3
1,0
2,0
>2,0
20
200
2000
20000 >20000
Wskaźniki mikrobiologiczne
29
Liczba bakterii grupy coli w 100 ml
typu kałowego
Klasy wód odnoszą się do wód następującej jakości:
klasa I - wody o bardzo dobrej jakości:
a) wartości wskaźników fizykochemicznych, chemicznych, biologicznych i
mikrobiologicznych nie wskazują na żadne oddziaływanie antropogeniczne,
b) spełniają wymagania określone dla wód wykorzystywanych do zaopatrzenia
ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem
właściwym dla kategorii A1,
klasa II - wody dobrej jakości:
a) spełniają w odniesieniu do większości wskaźników wymagania określone dla wód
wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w
przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2,
b) wartości elementów biologicznych wykazują niewielki wpływ zaburzeń
41
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
wynikających z antropopresji,
klasa III - wody zadawalającej jakości:
a) spełniają wymagania określone dla
wód wykorzystywanych do zaopatrzenia
ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem
właściwym dla kategorii A2,
b) wartości elementów jakości biologicznej wykazują umiarkowany wpływ
antropopresji,
klasa IV - wody nie zadawalającej jakości:
a) spełniają wymagania określone dla wód wykorzystywanych do zaopatrzenia
ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem
właściwym dla kategorii A3,
b) wartości elementów jakości biologicznej wykazują poważny wpływ antropopresji i
populacje biologiczne odbiegają znacznie od zespołów normalnie związanych z tym
typem wód powierzchniowych,
klasa V - wody złej jakości:
a) wody nie spełniają wymagań dla wód wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności
w wodę przeznaczoną do spożycia,
b) wartości elementów jakości biologicznych wykazują, na skutek oddziaływań
antropogenicznych, zmiany polegające na zaniku występowania znacznej części
populacji biologicznych.
Kategorie jakości wody A1 - A3 są określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 27
listopada 2002 roku w sprawie wymagań, jaki powinny odpowiadać wody powierzchniowe
wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. Nr 204,
poz. 1728).
Kategorie jakości wody, w zależności od wartości granicznych wskaźników jakości wody,
które z uwagi na ich zanieczyszczenie muszą być poddane standardowym procesom
uzdatniania, w celu uzyskania wody przeznaczonej do spożycia:
kategoria A1 - woda wymagająca prostego uzdatniania fizycznego, w szczególności
filtracji oraz dezynfekcji;
kategoria A2 - woda wymagająca typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego,
w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji,
dezynfekcji (chlorowania końcowego);
kategoria A3 - woda wymagająca wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i
chemicznego, w szczególności utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji,
adsorpcji na węglu aktywnym, dezynfekcji (ozonowania, chlorowania końcowego).
Wartości stężeń poszczególnych wskaźników, porównuje się z wartościami granicznymi
określonymi w załączniku nr 1, z wykluczeniem wskaźników, które w warunkach naturalnych
występują w podwyższonych stężeniach.
4.2.3Ogólna charakterystyka jakości wód powierzchniowych
Na terenie gminy Szczytna stan wód
powierzchniowych systematycznie się poprawia. W roku 2003 podobnie jak i w latach
ubiegłych jakość wód uległa poprawie. Niestety nadal, choć rzadziej występują wody
zanieczyszczone klas V i VI. Mało jest wód spełniających wymagania jak dla I, II a nawet
czasami III klasy czystości. Dotyczy to przede wszystkim skażeń biogennych (zwłaszcza
fosforanów). Są to fakty niepokojące biorąc pod uwagę założenia dotyczące docelowego stanu
czystości wód powierzchniowych na terenie Gminy gdzie założono czystość wód na poziomie
I klasy dla wszystkich cieków.
42
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
W stosunku do lat poprzednich wskaźniki te uległy jednak poprawie głównie dzięki
uruchomieniu biologicznych części oczyszczalni ścieków na obszarach zlewni, budowie
kolektorów zbiorczych i tranzytu ścieków na oczyszczalnie w Polanicy. Należy dodać, że
wszystkie ważniejsze cieki prowadzą wody zanieczyszczone w/w opisanym stopniu jeszcze
powyżej granic gminy, co nie oznacza jednak, że na terenie gminy nie ma źródeł
zanieczyszczeń. Najpoważniejszym źródłem skażeń wód powierzchniowych na terenie gminy
Szczytna są źródła rozproszone. Takimi źródłami są niewątpliwie tereny wiejskie
pozbawione, w znacznym stopniu, jakichkolwiek urządzeń sanitarnych (poza siecią
wodociągową przyczyniającą się do zwielokrotnienia produkcji ścieków komunalnych) jak i
część miasta pozbawiona sieci sanitarnej. Pośrednią przyczyną jest również niski poziom
edukacji ekologicznej mieszkańców dorzeczy, co wymaga pomocy finansowej gminy w
rozwiązywaniu tego rodzaju problemów.
4.2.4Ocena stanu czystości wód zlewni Bystrzycy Dusznickiej
Rzeka Bystrzyca Dusznicka jest
głównym ciekiem gminy a zarazem największym odbiornikiem ścieków, jej dorzecze osiąga
326 km2 i jest zasobne w wodę. Rzeka, poza odcinkiem samego miasta Szczytna i powyżej
leżących Dusznik, praktycznie w całym biegu płynie przez teren lasów górskich. Jak już
wspomniano, rzeka jest zanieczyszczona (dotyczy to w zasadzie stanu sanitarnego) i tak na
odcinkach pomiarowych w roku 2003 stan rzeki przedstawiał się następująco:
Przekrój
pomiarowokontrolny
Powyż
ej
Duszni
k
Zdroju
Poniże
j
Duszni
k
zdroju
Poniż
ej
Szczy
tnej
Powyż
ej
Polani
cy
Zdroju
Poniże
j
polanic
y
Zdroju
32,0
11.6
23.8
11,7
16,8
12,1
14,3
12,1
10,7
12,3
0,6
11,9
10,4
10.02
9,97
10,1
9,81
9,83
2
2,1
2,3
2
2,8
2,1
2
2,19
2,7
2
4,71
2,23
2,3
1,8
2,7
2,7
3,6
3,5
4,7
2,9
4,03
3,84
6,07
4,69
187
335
301
301
355
359
220
389,4
344
342,9
406,4
412,3
2
7
7
7
11
12
2
10,7
8
8,8
14,9
15.2
mgSO4/l
13
20
22
21
24
32
Zawiesina ogólna
mg/l
15
4
5
23,6
4
5
25,8
5
9,5
23
5
9,6
29,6
6
10
48,6
7
10
Azot amonowy
mgN-NH4
0,08
0,09
0.1
0.08
0,35
0,13
0.1
0,13
0,156
0,109
1,135
0.201
Jednostka
Wskaźnik\km
Tlen rozpuszczony mgO2/l
BZT5
ChZTMn
Przewodność el.
Chlorki
Siarczany
mgO2/l
mgO2/l
S/l
mgCl/l
43
Ujście
do
Nysy
Kłodzk
iej
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Azot azotynowy
Azot azotanowy
Azot ogólny
mgN-NO2/l
mgN-NO3/l
mgN/l
Fosforany
mgPO4/l
Fosfor ogólny
MgP/l
Odczyn
PH
Chlorofil „a"
-
Miano coli
-
0,003
0,005
0,009
0,007
0,01
0,012
0,005
0,006
0,013
0,008
0,015
0,0192
1.1
1,22
1,45
1,43
1,47
1,76
1,28
1,37
1,675
1,628
1,765
2,49
1,59
1,75
1,96
1,93
2,21
2,28
1,78
1,9
2,186
2,14
2,883
2,997
0,1
0,13
0,16
0,12
0,66
0,37
W tabeli przedstawiono jedynie dwie wielkości charakteryzujące wartość poszczególnych
parametrów zanieczyszczenia:
• średnią arytmetyczną - w pozycji górnej komórki;
• percentyl 90% (dla tlenu rozpuszczonego i miana coli percentyl 10%) - w pozycji dolnej,
w tych przekrojach pomiarowo-kontrolnych, gdzie badania prowadzono z częstotliwością
co miesiąc. W przekrojach, gdzie badania prowadzone były z częstotliwością raz na
kwartał, prezentowanymi wielkościami charakterystycznymi jest wartość
maksymalna (dla tlenu rozpuszczonego i miana coli wartość minimalna).
W przypadku odczynu jako wielkość charakteryzujące przyjęto średnią arytmetyczna (górna
część komórki) oraz skrajne percentyl (percentyl 10% / percentyl 90%). W przekrojach gdzie
badania odczynu prowadzone były z częstotliwością raz na kwartał, prezentowanymi
wielkościami charakterystycznymi jest wartość minimalna i maksymalna.
Jakość wody, na podstawie badań
fizyko-chemicznych znacznie się poprawiła, dużo lepsze są również wyniki wskaźników
biologicznych, azotu azotanowego miana coli fosforanów, które jednak najczęściej
decydowały o obniżeniu klas jakości wód Bystrzycy Dusznickiej.
Jak wynika z powyższego głównymi
zanieczyszczeniami są zanieczyszczenia biogenne (azot ogólny, fosforany, incydentalnie
zanieczyszczenia wyrażane jako BZT5), ze wskaźników fizyko - chemicznych dość
incydentalnie przekracza normy ChZTMn. Należy stwierdzić, że wody Bystrzycy Dusznickiej
w znacznej większości wskaźników odpowiadają wodą I-II klasy nowej europejskiej
klasyfikacji jakości wód powierzchniowych (dotyczy to przekrojów powyżej Polanicy). Z
wyrywkowych niepublikowanych badań na mniejszych dopływach wynika, że jakość wód jest
z reguły gorsza od jakości wód Bystrzycy a dotyczy to cieków płynących wzdłuż
miejscowości (Wolany, Złotno). W ocenie ogólnej wody rzeki Bystrzycy Dusznickiej osiągają
dobre wyniki zwłaszcza na tle innych zlewni, poprawiła się jakość wód w zakresie zawartości
substancji biogennych, zasolenia czy zawartości substancji organicznych. Zawartość tych
wskaźników uległa polepszeniu, co najmniej o klasę, jest to wynik bardzo dobry, jednak do
osiągnięcia zakładanego docelowego stanu wód (I i II klasa) pozostaje jeszcze daleka droga.
Decydujący wpływ na ocenę mają wskaźniki znajdujące się poniżej dopuszczalnych (klasa
44
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
IV-V), głównie ze względu na wartość miana coli. Ogólnie można stwierdzić, że jakość wód
rzeki Bystrzycy Dusznickiej ulega poprawie i są to wody dość dobrej jakości. Realizacja
sanitacji kilku wsi w gminie oraz realizacja brakujących odcinków kanalizacji w mieście z
pewnością przełoży się na wynik redukcji zanieczyszczeń. Należy stwierdzić, że w coraz
większym stopniu o klasie wód decydują zanieczyszczenia rozproszone a wszystkie one
znajdują się na obszarze gminy.
Ujemny wpływ na jakość wód
powierzchniowych ma również rolnictwo, choć obecnie nie są to raczej nawozy sztuczne
zmywane z pól, ale odprowadzane do wód powierzchniowych: gnojowica, gnojówką, soki
kiszonkowe. Uwagę też należy zwrócić na "niedoceniane" dotychczas rozproszone źródła
zanieczyszczeń, których eliminacja ma wpływ na poprawę jakości wód powierzchniowych na
terenie gminy Szczytna.
4.2.5Źródła zanieczyszczeń wód
-
Główne przyczyny zanieczyszczenia wód powierzchniowych to:
ścieki komunalne zawierające związki organiczne i biogenne wprowadzane do rzek bez
oczyszczenia
zanieczyszczenia związane z produkcją rolną
zanieczyszczenia spływające ciekami z obszarów położonych powyżej
odcieki z nielegalnych składowisk odpadów
spływy obszarowe
zanieczyszczenia liniowe
Zlewnia Bystrzycy Dusznickiej jest odbiornikiem ścieków z ośrodka miejsko –
przemysłowego, jakim jest Szczytna a także przemysłu (Sudety Crystal Works zrzucają ok.
200 m3/d ścieków technologicznych) oraz ścieków pochodzących z obszarów wiejskich a
także terenów powyżej jak Duszniki Zdrój, Zieleniec. Dużym obciążeniem są
niekontrolowane zrzuty nieoczyszczonych ścieków bytowych z obszarów wiejskich
praktycznie pozbawionych kanalizacji (zwłaszcza w górnej części zlewni) oraz ścieki szeroko
rozumianego pochodzenia rolniczego. Ścieki komunalne wnoszą zanieczyszczenia organiczne
i powodują skażenia bakteriologiczne. Ścieki przemysłowe mogą powodować
zanieczyszczenia substancjami szkodliwymi i toksycznymi (związki ołowiu, kadmu, cynku,
miedzi i chromu oraz fenole, cyjanki, pestycydy, węglowodory). Do wód powierzchniowych
odprowadzane są też zanieczyszczenia ze źródeł obszarowych i liniowych. Źródła
zanieczyszczeń obszarowe to głównie tereny zurbanizowane (w niewielkim stopniu również
przemysłowe) nie posiadające kanalizacji, obszary rolne i leśne oraz zanieczyszczenia
przedostające się do wód powierzchniowych z wodami gruntowymi. Zanieczyszczenia
liniowe to głównie zanieczyszczenia komunikacyjne (drogowe i kolejowe). Wymienione
wyżej źródła mogą powodować podwyższone stężenia związków biogennych (głównie
azotanów), zanieczyszczeń podobnych do komunalnych oraz zawierać węglowodory
aromatyczne, związane z zanieczyszczeniami emitowanymi przez samochody. Na obszarze
Gminy Szczytna występują przestrzenne, liniowe i punktowe ogniska zanieczyszczeń wód
podziemnych.
Najpoważniejsze zagrożenia stanowią
ogniska punktowe i mało-powierzchniowe. Ich źródłem są m.in.: nielegalne składowiska
odpadów (Słoszów), zakłady przemysłowe, oczyszczalnie ścieków, magazyny i stacje paliw,
oraz miejsca zrzutu ścieków komunalnych i przemysłowych. Występują one w ograniczonym
zakresie na obszarze Gminy.
Skażenia
powodowane
przez
punktowe i małopowierzchniowe ogniska zanieczyszczeń są różne w zależności od źródła ich
45
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
pochodzenia. W odciekach wód ze składowisk odpadów komunalnych występują związki
azotu i fosforu, kwasy organiczne oraz podwyższone stężenia chloru, wapnia, magnezu, sodu,
potasu, metali ciężkich i siarczanów. Ponadto w składzie gazowym tych wód notuje się
obecność dwutlenku węgla, metanu i siarkowodoru. Podobnie, jak w przypadku odpadów i
ścieków komunalnych, podwyższoną zawartość związków azotowych, chlorków,
wodorowęglanów oraz sodu i potasu powodują nieszczelne szamba i doły kloaczne na
terenach nieskanalizaowanych.
Do liniowych ognisk zanieczyszczeń
na terenie Gminy Szczytna należą cieki powierzchniowe oraz drogi i linia kolejowa. Spośród
nich znaczny udział w degradacji jakości wód podziemnych mogą mieć wody
powierzchniowe jednak specyfika gleb występujących na obszarze gminy i budowa
geologiczna głębszych warstw chronią te wody przed zanieczyszczeniem pochodzącym z
powierzchni. Degradację jakości wód podziemnych powoduje również transport drogowy na
drogach z nasilonym ruchem pojazdów (przede wszystkim główne drogi jak droga krajowa nr
8 (E-67). W sąsiedztwie tego rodzaju dróg w wodach stwierdza się podwyższone zawartości
Cl, Na, Ca, krzemianów, fosforanów oraz metali ciężkich.
Poważne
zagrożenie dla
wód
podziemnych stanowi też transport kolejowy, w Szczytnej - linia kolejowa Kłodzko-Kudowa.
Źródłem zanieczyszczeń mogą tu być m.in.: wycieki ropy, produktów ropopochodnych i
olejów, ładunki sypkie. Jakość wód powierzchniowych został omówiona dokładnie powyżej.
4.3Wody podziemne
Warunki hydrogeologiczne terenu gminy są dość dobrze rozpoznane ale znacznie
skomplikowane. Struktura morfologicznego obniżenia z jaką mamy tutaj do czynienia,
charakter wypełniających go osadów oraz tektonika uskokowa sprawia, że rejon Szczytnej jest
dość korzystny dla gromadzenia się wód podziemnych. Istotne znaczenie odgrywają tu dwa
piętra wodonośne:
- czwartorzędowe
- górnokredowe
Czwartorzędowe piętro wodonośne
związane jest głównie z rzecznymi osadami piaszczysto - żwirowymi i rozprzestrzenia się
głównie w dolinie rzek. Zwierciadło wody ma charakter swobodny. Nieciągłe poziomy
wodonośne występują również w utworach zwietrzelinowych.
Kredowe piętro wodonośne związane
jest z piaskowcami drobno, średnio i gruboziarnistymi oraz marglami krzemionkowymi
środkowego turonu o silnym uszczelinowieniu i mają charakter szczelinowo - porowy.
Główną rolę w wodonośności pionowej i poziomej odgrywa tu jednak zaangażowanie
tektoniczne utworów. Szczególnie uprzywilejowane rejony gromadzenia się wód
podziemnych występują w obrębie stref dyslokacyjnych i uskokowych. Zwierciadło ma
najczęściej charakter subartezyjski, obecne jest również na części obszaru zwierciadło
artezyjskie. Wydajności poszczególnych otworów wahają się od kilkunastu do kilkudziesięciu
m3/h przy depresjach rzędu kilkunastu metrów.
Głównym użytkowym zbiornikiem
wód podziemnych na obszarze gminy są osady piaskowcowo-margliste kredy górnej Gór
Stołowych i Gór Bystrzyckich. Szczelinowe i szczelinowo-porowe wody występują tu w kilku
poziomach - stratygraficznie zaliczanych do koniaku, turonu środkowego i dolnego oraz
cenomanu (górna kreda). Do najbardziej wodonośnych zaliczane są spękane ławice
piaskowców zwanych „ciosowymi". Margle krzemionkowe oraz piaskowce wapniste i ilaste
odznaczają się na ogół słabą przepuszczalnością. Głębokość występowania pierwszego
46
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
zwierciadła wody w osadach kredy jest zróżnicowana i waha się od kilku do ponad 100 m.
Wszędzie zwierciadło wody występuje pod napięciem, lokalnie (Wolany) spotykane są
samowypływy. Wydajność oraz inne parametry hydrogeologiczne studni ujmujących wody
kredowego piętra wodonośnego są bardzo zróżnicowane. W okolicy Łężyc na kilka
odwierconych otworów tylko w jednym stwierdzono korzystne warunki występowania wód.
Uzyskano w tym otworze, z głębokości poniżej 78 m maksymalną wydajność 150 m3/h przy
depresji około 30 m. Z opisanego ujęcia korzystają wsie: Łężyce, Złotno oraz Duszniki Zdrój
(poza gminą). W roku 1991 wykonano dwa odwierty hydrogeologiczne w Szczytnej i w
Wolanach. W Szczytnej wodę nawiercono na głębokości 134 m - w spękanych marglach i
piaskowcach, natomiast w Wolanach - w marglach krzemionkowych na trzech poziomach: 25
m, 55 m i 93 m. Zwierciadło wody w obydwu otworach występuje pod ciśnieniem, a
wydajności uzyskano następujące: w Szczytnej - 52,8 m3/h przy depresji 10,7 m, a w
Wolanach - 39,3 m3/h przy depresji 9,5 m. Jakość wody jest bardzo dobra. Z utworów kredy
wypływają dość licznie źródła, niekiedy o znacznej i stałej wydajności.
Wodonośność utworów permskich jest praktycznie nieznana.
Kolejnym zbiornikiem wód podziemnych są rumosze i uszczelinowione skały krystaliczne
Gór Bystrzyckich. Zasobność wodna oraz warunki hydrogeologiczne tego zbiornika nie są
rozpoznane. Na terenie Starych Bobrownik znane są dwa źródła słabo zmineralizowanej
szczawy żelazistej. Wody tych źródeł wypływają ze szczelin skalnych towarzyszących strefom
silnych zaburzeń tektonicznych związanych z krzyżującymi się uskokami: brzeżnego
Dusznickiego i Starych Bobrownik.
Według regionalizacji hydrogeologicznej, wykonanej na podstawie „Mapy hydrogeologicznej
Polski w skali 1:200 000, arkusz Kłodzko obszar gminy Szczytna należy do regionu
sudeckiego, podregionu śródsudeckiego i rejonu Polanicy - Międzylesia.
Na obszarze gminy występują piętra wodonośne o zróżnicowanych parametrach
hydrogeologicznych i ograniczonym rozprzestrzenieniu: czwartorzędowe, górnokredowe,
permsko-karbońskie i paleozoiczno-proterozoiczne. Z wymienionych główne znaczenie
użytkowe ma piętro kredowe.
Występowanie wód poziomu czwartorzędowego wiąże się z aluwiami rzek i potoków, co ze
względu na górski charakter terenu, ogranicza je do niewielkiej przestrzeni wydłuż dolin
cieków. Przepuszczalne warstwy aluwiów o miąższości kilku metrów, składają się z piasków
i żwirów, często zaglinionych. Na większości obszaru poziom ten nie ma charakteru
użytkowego, a jeżeli jest ujmowany to przeważnie z wodami przypowierzchniowymi poziomu
kredowego, przez indywidualnych odbiorców (studnie kopane). Wody w utworach
czwartorzędowych występują na głębokości do 10 m. Zwierciadło wody ma charakter
swobodny. Wydajności kształtują się w granicach od pięciu do kilkunastu m3/h.
Głównym zbiornikiem wód podziemnych, stanowiącym źródło zaopatrzenia w wodę są
utwory górnej kredy. Wyróżnić w nich można wody o charakterze szczelinowo - porowym i
szczelinowym. Występowanie tych pierwszych wiąże się przede wszystkim z piaskowcami
turonu, a drugich wyłącznie z mułowcami (marglami) turonu.
Na obszarze gminy Szczytna wody piętra kredowego ujmowane są studnią głębinową w
miejscowości Łężyce. Studnia nr 5 wykonana została w 1976 roku. Jej całkowita głębokość
wynosi 116,0 m. Do eksploatacji ujęto naporowe (subartezyjskie) wody szczelinowe i
szczelinowo-porowe, występujące w obrębie spękanych mułowców i piaskowców
dolnoturońskich na głębokości 85,0-112,0 m p.p.t. Zwierciadło wody nawiercone zostało na
głębokości 85,0 m p.p.t., a stabilizuje się na 21,9 m p.p.t. Wydajność studni wynosi 149,0
m3/h przy depresji 29,2 m. Współczynnik filtracji ma wartość 0,000090 m/s.
W 1997 roku, w odległości około 350 m od studni nr 5 odwiercono kolejny otwór nr 4 o
charakterze badawczym, w którym przeprowadzono dodatkowe pompowania w celu
określenia oddziaływania. Profile litologiczne obu otworów oraz ich dane techniczno
-hydrogeologiczne załączono do niniejszego rozdziału. Wielkość poboru wody pitnej ze
studni nr 5 określona została w pozwoleniu wodnoprawnym z dnia 11.01.1986 r. znak Oś.
47
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
VII-7211/86, które udzielono decyzją Urzędu Wojewódzkiego w Wałbrzychu, Zakładowi
Wodociągów i Kanalizacji w Kłodzku.
Maksymalna wielkość poboru (Qmax) wynosi 138 m3/h. Dla ujęcia w Łężycach ustanowione
zostały strefy ochronne: bezpośrednia i pośrednia wewnętrzna (o promieniu 850 m).
W północno-wschodniej części gminy, w miejscowości Wolany wykonana została w 1991 r.
studnia głębinowa 15N o całkowitej głębokości 129,0 m. Ujęto w niej wody szczelinowe
występujące w obrębie turońskich mułowców i iłów, na głębokościach: 25,0-29,3 m p.p.t. i
93,0-105,0 m p.p.t. Rzędna terenu studni wynosi 366,0 m n.p.m. Przeprowadzone badania
wykazały: wydajność eksploatacyjną w granicach 32,0 m3/h przy depresji 11,0 m, wydajność
maksymalną pompowania równą 393 m3/h przy depresji 19,5 m. Współczynnik filtracji ma
wartość 0,000048 m/s. Charakterystyczne parametry tej studni oraz jej profil litologiczny
załączono do niniejszego rozdziału.
Wody piętra kredowego ujęte są też w studni głębinowej 16N, zlokalizowanej w północnej
części miasta Szczytna. Głębokość studni wynosi 196,0 m. Warstwę wodonośną o charakterze
szczelinowo - porowym stanowią dolnoturońskie mułowce i wapienie oraz piaskowce
drobnoziarniste. Jest ona ujęta na głębokości 134,0-180,0 m p.p.t. Zwierciadło wody ma
charakter naporowy i nawiercone zostało na głębokości 134,0 m p.p.t., a stabilizuje się na
76,5 m p.p.t. Wydajność tego ujęcia wynosi 58,8 m3/h przy depresji 13,0 m.
Wody starszych od kredy pięter: permsko - karbońskiego i paleozoiczno -prekambryjskiego
nie mają znaczenia użytkowego, ze względu na niewielką zasobność, która wzrasta tylko w
rejonach o korzystnych warunkach tektonicznych oraz na wychodniach - w zwietrzelinie.
4.3.1Źródła skażenia wód podziemnych
Głównym zagrożeniem dla jakości
wód podziemnych na obszarze gminy jest rolnictwo, przemysł, urbanizacja które mogą
potencjalnie powodować degradację wód podziemnych pod względem jakościowym i
zubożenie pod względem ilościowym. W przypadku gminy Szczytnej nie stwierdzono
pogarszania się jakości wód podziemnych wynikającej z szeroko rozumianej działalności
człowieka. Należy tutaj nadmienić, że wiele składników, które powodują pogarszanie jakości
wód podziemnych mają charakter naturalny, powodując jednak zaliczanie wód do niższych
klas. Dotyczy to przede wszystkim zawartości żelaza i manganu czy ogólnej mineralizacji.
Właśnie jony żelaza i manganu najczęściej przekraczają dopuszczalne normy dla wód pitnych
w przypadku wód ujmowanych na terenie Szczytnej z utworów trzeciorzędu i czwartorzędu.
Teren gminy generalnie leży w obrębie głównego zbiornika wód podziemnych - GZWP nr
341 Niecka Wewnątrz sudecka Kudowa - Bystrzyca, który podlega szczególnej ochronie.
(ONO). Na terenie gminy nie ma punktu monitoringu sieci krajowej i wojewódzkiej, nie
można zatem odnieść się do tendencji jakościowych dotyczących tych wód. W raportach
WIOŚ wody podziemnego tego regionu zaliczane są do klasy Ia i Ib czyli do wód najwyższej i
wysokiej jakości. Budowa geologiczna utworów jest sprzyjająca tzn. utrudnia w znacznym
stopniu migracje zanieczyszczeń z powierzchni do warstw wodonośnych. Nie dotyczy to
obszarów położonych na obszarach górskich ale są tam one chronione (Teren PNGS, obszary
Nadleśnictwa Zdroje) o niskiej antropopresji. Dotyczy głównie to poziomów piętra
kredowego gdzie osiągnięcie wysokiej klasy wód jest pewne. Czwartorzędowe piętra
wodonośne mogą być skażone zwłaszcza w rejonach zurbanizowanych. Miąższość utworów
izolujących jest tu znacznie niższa, więc nie można wykluczyć tego rodzaju skażeń.
We wprowadzonej przez PIOŚ
klasyfikacji wód podziemnych dla potrzeb monitoringu wyróżniono 59 wskaźników, w tym
14 podstawowych, które miały na celu ułatwienie klasyfikacji tych wód. Do wskaźników
podstawowych zaliczono: barwę, elektryczną przewodność właściwą, odczyn, suchą
48
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
pozostałość, twardość ogólną, azot amonowy, azotany, azotyny, chlorki, fluorki, magnez,
mangan, potas, sód i wapń. Przyporządkowanie wód do odpowiedniej klasy następuje wg
następujących zasad:
- dopuszcza się przekroczenie wartości granicznych trzech wskaźników. Przekroczenie musi
się mieścić w granicach przyjętych dla bezpośrednio najniższej klasy jakości,
- nie dopuszcza się przekroczenia wartości granicznych następujących wskaźników o
charakterze toksycznym: antymonu, arsenu, azotanów, azotynów, cyjanków, fenoli, fluoru,
chromu, glinu, kadmu, miedzi, niklu, ołowiu, pestycydów, rtęci, selenu, siarkowodoru i
srebra.
4.4Korzystanie z wód
Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo
wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229 z późniejszymi zmianami) sankcjonuje warunki korzystania
z wód powierzchniowych oraz podziemnych, które z mocy prawa są własnością państwa.
Korzystający z wód w ramach tzw. szczególnego korzystania z wód obowiązani są do ich
korzystania na podstawie decyzji administracyjnej – pozwolenia wodnoprawnego. Do tego
rodzaju korzystania z wód zalicza się w szczególności pobór wód a także odprowadzanie
ścieków do wód powierzchniowych lub do ziemi. Podmioty uprawnione do szczególnego
korzystania z wód w zakresie poboru wody podziemnej zostały wymienione i omówione w
pkt. 3.12.5.1 Zaopatrzenie w wodę.
Kwestie korzystania z wód dotyczące
zrzutów ścieków do wód powierzchniowych zostały omówione w rozdziale 3.12.5.2
Gospodarka ściekowa.
4.5Gospodarowanie odpadami
Plan Gospodarki Odpadami Gminy, jest szczególnie wyróżnioną przez ustawodawcę częścią
Programu Ochrony Środowiska (zwanym w dalszej części Programem). Wyróżnienie to
dotyczy każdego szczebla administracji publicznej. Dlaczego właśnie gospodarka odpadami
znalazła takie szczególne miejsce w całości każdego z Programów Ochrony Środowiska, bez
względu czy jest to szczebel krajowy, wojewódzki, powiatowy czy też gminny? Z
monitorowania zjawisk dziejących się w ochronie środowiska i zachowań ludzi w
środowisku, nie tylko zresztą naturalnym wynika, że bardzo często sprawy mało
skomplikowane, często niewykraczające poza zwykłe zachowanie, są w Polsce najtrudniejsze.
Właśnie gospodarka odpadami, w znacznej swojej części, wymaga stosunkowo prostych
zachowań ludzkich i jakkolwiek jak każda część ochrony środowiska wymaga znacznych
środków finansowych, to jednak używane są w niej stosunkowo proste technologie. Rzadko
kiedy, w przeciwieństwie do oczyszczania ścieków czy też gazów spalinowych, musimy w
odpadach stosować skomplikowane technologie. Dla oczyszczania gazów odlotowych
musimy budować skomplikowane technologicznie „fabryki” ich oczyszczania. Dla
oczyszczenia ścieków także powstaje „fabryka” zwana oczyszczalnią ścieków. W gospodarce
odpadami najczęściej odmiennie. Czasami wystarczy zwykłe utrzymanie czystości i porządku,
aby sytuacja na polu gospodarki odpadami komunalnymi uległa poprawie. Obowiązuje tu też
„prawda”, która sprawdza się w całej ochronie środowiska – tym łatwiej poradzisz sobie z
procesem oczyszczania środowiska, im bardziej rozłożysz związek na substancje proste.
Będziesz w gospodarce odpadami bardziej skuteczny, jeżeli posegregujesz odpady. Wydaje
się jednak, że te stosunkowo proste metody najtrudniej jest, zresztą z bardzo różnych
49
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
powodów, zastosować w codziennym życiu. To chyba, dlatego gospodarka odpadami została
tak szczególnie wyróżniona przez ustawodawcę polskiego prawa ochrony środowiska.
Jest jeszcze jeden powód, dla którego tego rodzaju gospodarka jest tak ważna dla
społeczności gmin. Ustawodawca uznał, że najlepiej będzie, jeżeli problemy tego rodzaju
będą rozwiązywane w miejscach gdzie są generowane. To właśnie w gminach, w obrębie tzw.
gospodarki komunalnej, w gospodarstwach domowych powstają odpady komunalne. Jeżeli
miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego na to pozwala, to właśnie w gminach, w
miejscowościach położonych na ich terenie powstają i pracują zakłady przemysłowe i
usługowe, które w swojej działalności generują powstawanie odpadów podobnych do
komunalnych oraz odpadów przemysłowych powstających w wyniku prowadzenia
działalności gospodarczej przez te podmioty. W takich sprawach i sytuacjach inne jednostki
samorządowe, czyli powiat i województwo, są od tych spraw odległe. Ponieważ są to sprawy
codziennie, to ustawodawca, mając to na uwadze, wyposażył organy gminy w odpowiednie
instrumenty prawne, które pozwolą gminom na ich rozwiązywanie. Takimi podstawowymi
aktami prawnymi, jakie gmina powinna wykorzystywać w kreowaniu na swoim terenie
polityki związanej z gospodarką odpadami są:
Ustawa z 13 września 1996 roku o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. Nr
132 z 1996 roku) wraz z późniejszymi zmianami
Ustawa z 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr
80, poz. 717 z 2003 roku)
Przepisy pomocnicze do zarządzania gospodarką odpadami w gminach są zawarte w ustawie
z 27 kwietnia 2001 roku prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi
zmianami), oraz ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628 z
późniejszymi zmianami). Te pierwsze dają instrumenty podstawowe, w nich są, bowiem
zawarte wszystkie uprawnienia, jakie gmina może wykorzystywać w sprawach związanych z
odpadami komunalnymi i w szczególnych przypadkach z odpadami przemysłowymi. Tam są
regulowane pozwolenia na prowadzenie działalności związanej z odpadami komunalnymi. Na
ich podstawie można rozwiązywać problemy odzysku i zbierania odpadów specyficznych,
również niebezpiecznych. Żaden obiekt służący unieszkodliwianiu odpadów nie powstanie,
jeżeli nie będzie tego przewidywał miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. W
przepisach pomocniczych np. ustawy prawo ochrony środowiska podane są artykuły, które
pozwalają na uregulowanie wielu problemów związanych z ochroną środowiska w
przypadkach tzw. zwykłego i powszechnego korzystania ze środowiska. Natomiast ustawa o
odpadach pozwala gminie odgrywać ważną rolę przy wszelkich sprawach związanych z
odpadami przemysłowymi.
Ponieważ gmina Szczytna, rozwiązuje
swoje problemy dotyczące gospodarki odpadami w ramach Międzygminnego Związku
Celowego powołanego dla stworzenia Wspólnego Systemu Gospodarki Odpadami w
Powiecie Kłodzkim, to Plan Gospodarki Odpadami dla tej gminy został zlecony i opracowany
na zlecenie tego związku. W czerwcu 2004 roku projekt tego Planu opracowany przez
„proGEO” Wrocław i „Fundację Ekologiczną Zielona Akcja” z Legnicy, został przekazany
każdej z gmin związku. W tej sytuacji część Programu Ochrony Środowiska, jaką jest
gospodarka odpadami zostanie tylko krótko scharakteryzowana, ponieważ wszystkie
pozostałe informacje zawarte są we wspomnianym Planie. Także z tych względów
charakterystyka będzie dotyczyła odpadów komunalnych. Dane charakteryzujące
gospodarowanie odpadami komunalnymi pochodzą z w/w projektu Planu.
Zbieraniem odpadów komunalnych na
terenie gminy Szczytna zajmuje się Zakład Budżetowy Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w Szczytnej. Najczęściej do zbierania stosuje się pojemniki o pojemnościach
110 dcm3, 120 dcm3, 140 dcm3 (najczęściej przy obiektach indywidualnych) oraz pojemnikach
o pojemnościach 1.1 m3 i typu KP-7. Odpady wielkogabarytowe zbierane są metodą na
wystawkę. W ramach selektywnie prowadzonej zbiórki odpadów zebrano w gminie Szczytna
50
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
200 kg tworzyw sztucznych. Odpady komunalne z terenu gminy składowane są na
składowisku w Słoszowie. Poza odpadami komunalnymi na tym składowisku mogą być
składowane odpady grup: 02, 03, 15, 16 i 17. W 2003 roku na tym składowisku złożono
4500.12 Mg odpadów o kodzie 200301 czyli niesegregowanych odpadów komunalnych. Do
przykrywania warstw odpadów komunalnych zużyto 200 Mg odpadów obojętnych. Dla tego
obiektu opracowano przegląd ekologiczny i dokumentację hydrogeologiczną. Opracowane
jest także instrukcja eksploatacji. Składowisko pomimo prowadzenia monitoringu wód
podziemnych nie spełnia wymogów stawianych tego rodzaju obiektom. Decyzja Starosty
Kłodzkiego nakazała zamknięcie tego obiektu do 31.12.2005 roku. Na te przedsięwzięcie
opracowano projekt budowlany rekultywacji wraz z operatem wodnoprawnym i raportem
oddziaływania na środowisko. Prognoza dotycząca wytwarzania odpadów komunalnych na
terenie gminy Szczytna przedstawiona w projekcie Planu podaje, że ilość tych odpadów
wzrośnie od ilości 2930 Mg w 2003 roku, przez 3164 Mg w 2006, aż do 3399 Mg w 2015
roku.
Dla potrzeb wykazania w Programie
Ochrony Środowiska dla gminy Szczytna ilości i rodzaju inwestycji, które należy w okresie
krótkoterminowym i długoterminowym na terenie gminy wykonać, w tym materiale podjęto
próbę ich przybliżenia. Dokonano personifikacji tych potencjalnych inwestycji oraz,
korzystając z wiedzy o gminie, ankiet sporządzonych przez pracowników Urzędu Miasta i
Gminy i danych zawartych w udostępnionych materiałach, dokonano podziału na
przedsięwzięcia pozainwestycyjne i inwestycyjne. Zadania te, w perspektywie lat 2004-2007,
zebrano w tabelach rozdziału 7 Programu. Podsumowaniem tych założeń, dających organom
gminy możliwość oceny czy czekające ją zadania są możliwe do wykonania, jakie musi być
zaangażowanie środków własnych i z jakich źródeł mogą zostać finansowane, było
opracowanie dodatkowo informacji zawartych w rozdziale 9 Programu Ochrony Środowiska
dla gminy Szczytna.
4.6Powietrze atmosferyczne
4.6.1Stan aktualny
Na obszarze gminy Szczytna nie
zlokalizowano stałego punktu pomiarowego. Najbliższe punkty znajdują się na terenie
sąsiednich Dusznik Zdroju i Polanicy Zdroju, są to stałe stacje pomiarowe mające za zadanie
monitoring jakości powietrza na obszarach ochrony uzdrowiskowej. Ze względu na położenie
w lokalnych kotlinach mogą one nie odwzorowywać dokładnie stanu powietrza na obszarze
całej gminy Szczytna jednak dają ogólny pogląd na tą kwestię.
Przeprowadzone pomiary stężeń zanieczyszczeń w 2003 roku w stacji w Dusznikach-Zdroju
przy ulicy Zielonej wykazały dla:
dwutlenku siarki
- średnie stężenie roczne na poziomie 13,0 μg/m3,
- średnie stężenie w sezonie grzewczym na poziomie 19.6 μg/m3
- średnie stężenie w sezonie pozagrzewczym na poziomie 6.0 μg/m3
- stężenia 24 godz. 1 max 89.0 μg/m3
- stężenia 24 godz. 4 max - μg/m3
- liczba przypadków powyżej poziomu dopuszczalnego 0
Przeprowadzone pomiary stężeń zanieczyszczeń w 2003 roku w stacji w Polanicy przy ulicy
Parkowej wykazały dla:
dwutlenku siarki
51
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
- średnie stężenie roczne na poziomie 13,3 μg/m3,
- średnie stężenie w sezonie grzewczym na poziomie 17.5 μg/m3
- średnie stężenie w sezonie pozagrzewczym na poziomie 7.7 μg/m3
- stężenia 24 godz. 1 max 120.0 μg/m3
- stężenia 24 godz. 4 max - μg/m3
- liczba przypadków powyżej poziomu dopuszczalnego 0
stężenie średnioroczne dwutlenku siarki, przy dopuszczalnym stężeniu 20 μg/m3, wskazuje
na dobrą jakość powietrza w całym roku. Nie było dni z przekroczeniem stężenia dwutlenku
siarki. Zauważalne jest podwyższania się zawartości dwutlenku siarki w sezonie grzewczym.
W sezonie grzewczym poziom stężenia dwutlenku siarki w Dusznikach-Zdroju zbliża się do
granicy dopuszczalnej normy.
dwutlenek azotu
Przeprowadzone pomiary stężeń zanieczyszczeń w 2003 roku w stacji w Dusznikach-Zdroju
przy ulicy Zielonej wykazały dla:
- średnie stężenie roczne na poziomie 23,0 μg/m3,
- średnie stężenie w sezonie grzewczym na poziomie 25.4 μg/m3
- średnie stężenie w sezonie pozagrzewczym na poziomie 20.6 μg/m3
- % normy 66 %
Przeprowadzone pomiary stężeń zanieczyszczeń w 2003 roku w stacji w Polanicy przy ulicy
Parkowej wykazały dla:
- średnie stężenie roczne na poziomie 19,5 μg/m3,
- średnie stężenie w sezonie grzewczym na poziomie 21.7 μg/m3
- średnie stężenie w sezonie pozagrzewczym na poziomie 16.6 μg/m3
- % normy 56 %
Zauważa się nieznaczne podwyższenie zawartości dwutlenku azotu w sezonie grzewczym.
Pył zawieszony (pomiar reflektometryczny BS) przeliczony na pył PM 10
Przeprowadzone pomiary stężeń zanieczyszczeń w 2003 roku w stacji w Dusznikach-Zdroju
przy ulicy Zielonej wykazały dla:
- średnie stężenie roczne na poziomie 10,7 μg/m3,
- średnie stężenie w sezonie grzewczym na poziomie 17.9 μg/m3
- średnie stężenie w sezonie pozagrzewczym na poziomie 3,7 μg/m3
- % normy 27 %
Przeprowadzone pomiary stężeń zanieczyszczeń w 2003 roku w stacji w Polanicy przy ulicy
Parkowej wykazały dla:
- średnie stężenie roczne na poziomie 21,3 μg/m3,
- średnie stężenie w sezonie grzewczym na poziomie 32.2 μg/m3
- średnie stężenie w sezonie pozagrzewczym na poziomie 7.2 μg/m3
- % normy 53 %
* - wyniki z punktu w Polanicy są niepewne z uwagi na krótki ciąg pomiarowy.
Znaczne podwyższenie zawartości pyłu zawieszonego w powietrzu odnotowuje się w sezonie
grzewczym. Poza sezonem grzewczym średnie stężenie spada do wartości tła.
Powyższe analizy były wykonywane w ramach kryterium zdrowotnego.
Dodatkowo stale w tych punktach prowadzone są pomiary metoda pasywną. Poniżej
prezentujemy wyniki badań z roku 2003.
Na obszarze miasta nie zlokalizowano punkt pomiarowy monitoringu pasywnego ze względu
na bliskość położenia punktów w Polanicy i Dusznikach. W oparciu o wyniki tych badań
można zobrazować kwestie jakości powietrza w gminie. Monitoring wykonywany jest przez
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska.
Dane z punktu pomiarowego:
52
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
w Dusznikach przy ul. Zdrojowej (pomiar pasywny):
dwutlenku siarki stężenie średnioroczne na poziomie 3.9 μg/m3. Zauważa się nieznaczne
podwyższenia zawartości dwutlenku siarki w sezonie grzewczym. W sezonie grzewczym
średnie stężenie wynosiło 5.80 μg/m3, podczas gdy w sezonie letnim 2.3 μg/m3.
dwutlenku azotu stężenie średnioroczne na poziomie 9.8 μg/m3, przy dopuszczalnym
stężeniu 40 μg/m3. W sezonie grzewczym średnie stężenie wynosiło 14.8 μg/m3, podczas gdy
w sezonie letnim 5.8 μg/m3. Zauważa się nieznaczne podwyższenie zawartości dwutlenku
azotu w sezonie grzewczym. Badania wykazują dobrą jakość powietrza na obszarze Dusznik
Dane z punktu pomiarowego:
w Polanicy-Zdroju przy ul. Zdrojowej (pomiar pasywny):
dwutlenku siarki stężenie średnioroczne na poziomie 7.5 μg/m3. Zauważa się nieznaczne
podwyższenia zawartości dwutlenku siarki w sezonie grzewczym. W sezonie grzewczym
średnie stężenie wynosiło 12.2 μg/m3, podczas gdy w sezonie letnim 2.8 μg/m3.
dwutlenku azotu stężenie średnioroczne na poziomie 17.8 μg/m3, przy dopuszczalnym
stężeniu 40 μg/m3. W sezonie grzewczym średnie stężenie wynosiło 23.6 μg/m3, podczas gdy
w sezonie letnim 12.0 μg/m3. Zauważa się podwyższenie zawartości dwutlenku azotu w
sezonie grzewczym. Badania wykazują dobrą jakość powietrza na obszarze Polanicy
Analizując
wyniki
wykonanych
pomiarów (pomiar pasywny) stanu sanitarnego powietrza atmosferycznego w Szczytnej nie
stwierdza się przekroczeń normy badanych zanieczyszczeń. W okresie zimowym następuje
wzrost stężeń podstawowych zanieczyszczeń powietrza jak tlenek azotu, dwutlenek siarki i
pył zawieszony. Dane te są aktualne w stosunku do miasta, na terenie gminy wyniki te są
jeszcze niższe. Oznacza to, że jakość powietrza na obszarze gminy nie budzi zastrzeżeń.
Źródła zanieczyszczeń
Na
stan
sanitarny
powietrza
atmosferycznego
na
terenie
gminy
wpływa
emisja
z zakładów przemysłowych, kotłowni miejskich, osiedlowych zlokalizowanych w mieście
Szczytna a do ognisk emisji na terenie gminy można zaliczyć emisje z indywidualnych
palenisk domowych oraz emisję komunikacyjną. Na terenie gminy nie funkcjonują zakłady
energetyki zawodowej, natomiast z przemysłowej należy wymienić Hutę Szkła Sudety Crystal
Works. Huta zużywa do procesów technologicznych i grzewczych znaczne ilości gazu
ziemnego. Na terenach niektórych zakładów przemysłowych w mieście funkcjonują
kotłownie opalane węglem. Po za hutą na terenie gminy nie ma poważniejszych źródeł emisji
pochodzenia technologicznego z działalności przemysłowej. Przytoczone powyżej badania
wykazują absolutny brak wpływów emisji zanieczyszczeń na jakoś powietrza
atmosferycznego na obszarach przyległych do gminy.
Źródłem dwutlenku siarki jest
spalanie paliw stałych w sektorze komunalnym (głównie w indywidualnych paleniskach
domowych w sezonie grzewczym) i przemyśle. O emisji dwutlenku azotu decyduje transport
drogowy i energetyka przemysłowa. Tlenek węgla powstaje przez spalanie paliw w sektorze
komunalnym i transporcie drogowym.
O poziomie emisji ołowiu, kadmu i
rtęci decydują procesy spalania paliw i procesy technologiczne. Dwutlenek węgla powstaje
głównie w energetyce przemysłowej i komunalnej. Sumaryczna emisja pyłów wynika z
procesów spalania w sektorze komunalnym, energetyce zawodowej i transporcie drogowym.
Z punktowych źródeł emisji zanieczyszczeń do powietrza należy wymienić, oprócz emisji
gazów i pyłów pochodzących z zakładów w Szczytnej, głównie huty Szkła „Sudety Crystal
Works” również zakłady położone w sąsiednich gminach jak huta szkła w Polanicy Zdroju.
Do potencjalnych źródeł emisji leżących już poza granicami gminy, ale mających istotny
wpływ na jakość powietrza, również ze względu na dominujący kierunek wiatrów są Zakłady
53
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Techniki Elektromotoryzacyjnej w Dusznikach Zdroju Na
zanieczyszczenie
powietrza
znacznie wpływają substancje emitowane przez pojazdy. Badania stanu zanieczyszczenia
powietrza węglowodorami aromatycznymi wskazują na wysoki stopień narażenia ludzi na
skutki emisji szkodliwych substancji zawartych w spalinach samochodowych. Szczególnie
wysokie zagrożenia stwarzają wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, w tym benzo-apiren oraz lotne związki organiczne takie jak benzen i jego alkilopochodne. Ponadto emisja
benzo-a-pirenu związana jest z używaniem węgla kamiennego do produkcji ciepła,
szczególnie w małych kotłach z rusztem stałym i w nisko sprawnych paleniskach
indywidualnych. Potwierdzają to wyniki pomiarów wskazujące na bardzo duże zróżnicowanie
stężeń występujących w okresach grzewczych w stosunku do stężeń w okresie letnim.
Tendencje zmian
Obecnie nie można ustalić tendencji zmian na podstawie danych pomiarowych WIOŚ we
Wrocławiu, gdyż nie publikowano danych z pomiarów pasywnych, stąd brak odniesienia.
Stężenie pyłu, dwutlenku azotu i
dwutlenku siarki wykazują niewielki wzrost w ciągu ostatnich trzech lat. Przyczyną są
zanieczyszczenia komunikacyjne oraz niska emisja. Trudna sytuacja materialna wielu rodzin
zmusza do stosowania gorszych gatunków węgla, ograniczania zużywania koksu czy też
całkowicie zahamowała przechodzenie na inny czynnik grzewczy w szczególności na olej
opałowy. Nie wystarczą tu zatem nawet dopłaty z funduszy ochrony środowiska na zmianę
czynnika grzewczego na bardziej ekologiczny gdyż sama eksploatacja staje się dla wielu
rodzin problemem finansowym bardzo trudnym do udźwignięcia. Poprawę w kwestii
zmniejszania niskiej emisji należy wiązać dopiero z ogólną poprawą sytuacji finansowej
mieszkańców gminy Szczytna.
Również w związku z dynamicznym
rozwojem transportu samochodowego i opóźnieniami w realizacji inwestycji drogowych
(obwodnic) nastąpi dalszy wzrost stężeń zanieczyszczeń komunikacyjnych. Sytuacja ta
dotyczy głównie obszarów położonych w sąsiedztwie drogi krajowej nr 8 Wrocław - Kudowa
Słone
4.7Hałas
Hałas stanowi jedno ze źródeł
zanieczyszczenia środowiska, wzrastające w ostatnich latach w związku z rozwojem
komunikacji, uprzemysłowieniem i postępującą urbanizacją. Odczuwany jest przez ich
mieszkańców jako jeden z najbardziej uciążliwych czynników wpływających ujemnie na
środowisko i samopoczucie.
Hałasem nazywa się każdy dźwięk,
który w danych warunkach jest określony jako szkodliwy, uciążliwy lub przeszkadzający,
niezależnie od jego parametrów fizycznych. Odczucie hałasu jest więc bardzo subiektywne i
zależy od wrażliwości słuchowej poszczególnych jednostek. Zespół zjawisk akustycznych
zachodzących w środowisku, określony za pomocą parametrów akustycznych czasu i
przestrzeni nazywa się umownie klimatem akustycznym środowiska zewnętrznego.
Uciążliwość hałasu dla organizmu zależy od natężenia dźwięku, jego częstotliwości i czasu
trwania.
Podstawę prawną działań w zakresie
ochrony środowiska przed hałasem stanowi przede wszystkim ustawa z dnia 27 kwietnia 2001
roku Prawo ochrony środowiska. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku określa
Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13
maja 1998 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 66, poz.
436). Wartości progowe poziomów hałasu określa rozporządzanie Ministra Środowiska z dnia
9 stycznia 2002r. (Dz. U. Nr 8, poz. 81). Dopuszczalny poziom hałasu dla terenów miast do
54
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
100 tys. mieszkańców w rejonie dróg lub linii kolejowych wynosi 60 dB w porze dziennej i
50dB w porze nocnej. Nie jest wymagane pozwolenie na emitowanie hałasu, jeżeli jest ono
związane z działalnością osoby fizycznej nie będącej przedsiębiorcą lub związane z
eksploatacją dróg, linii kolejowych, lotnisk lub portów. W innych przypadkach pozwolenie na
emitowanie hałasu do środowiska jest wymagane jedynie w sytuacji, gdy emitowany hałas
przekracza standardy środowiska. Wtedy organ właściwy do wydania decyzji (starosta)
wzywa prowadzącego instalację do przedłożenia wniosku o wydanie pozwolenia na
emitowanie hałasu do środowiska. Obligatoryjnie dopuszczalny poziom hałasu dla zakładu
określa się w przypadku wydawania pozwolenia zintegrowanego, niezależnie od tego, czy dla
zakładu wymagane byłoby uzyskanie pozwolenia na emitowanie hałasu do środowiska.
Nowym uregulowaniem prawnym
ustawy Prawo ochrony środowiska jest dokonywanie, w ramach państwowego monitoringu,
ocen stanu akustycznego środowiska i śledzenie zachodzących w nim zmian. Dokonywanie
tego rodzaju oceny jest obowiązkowe dla aglomeracji powyżej 100 tys. mieszkańców oraz dla
innych terenów, na których eksploatacja dróg, linii kolejowych i lotnisk może przekraczać
dopuszczalne poziomy hałasu.
4.7.1Stan aktualny
Na terenie gminy występuje w
zasadzie jeden główny rodzaj hałasu (według źródła powstawania) tj. hałas komunikacyjny
pochodzący od środków transportu drogowego i kolejowego.
Hałas komunikacyjny jest aktualnie
podstawowym źródłem zakłóceń klimatu akustycznego środowiska. Związany jest z
pojazdami samochodowymi i szynowymi. Poziomy dźwięku środków komunikacji drogowej
są wysokie i wynoszą nawet 75-90 dB, przy dopuszczalnych natężeniach hałasu w
środowisku, w otoczeniu budynków mieszkalnych do 50 dB w porze nocnej i do 60 dB w
porze dziennej.
Do czynników mających wpływ na
klimat akustyczny gminy należy głównie hałas komunikacyjny oraz hałas przemysłowy. Hałas
przemysłowy stanowi zagrożenie o charakterze lokalnym, występujące głównie na terenach
sąsiadujących z zakładami przemysłowymi. Przyczyną wzrostu uciążliwości tego rodzaju
hałasu jest rozszerzanie zabudowy mieszkaniowej leżącej w sąsiedztwie terenów
przemysłowych.
Do
najpowszechniejszych
i
najbardziej uciążliwych źródeł hałasu należy komunikacja drogowa. Środki transportu są
ruchomymi źródłami hałasu decydującymi o parametrach klimatu akustycznego przede
wszystkim na terenach zurbanizowanych. Hałas komunikacyjny powodują samochody
osobowe i ciężarowe.
Omawiając
uciążliwość
hałasu,
należy również rozważyć uciążliwość wibracji występujących w środowisku. Szkodliwość
wibracji zależy od wielkości natężenia źródła charakteru zmian, w czasie oraz długotrwałości
działania. Na wibracje narażony jest każdy człowiek zarówno w pracy jak i w życiu
codziennym. Wibracje i wstrząsy, podobnie jak hałas, przenoszone są przez wzbudzone do
drgań konstrukcje budynków mieszkalnych. Przyczyną powstawania wibracji jest m.in.
komunikacja samochodowa. Wartość wibracji nie jest unormowana. Skutkiem oddziaływania
wibracji na człowieka są zmiany w układzie nerwowym, krążenia, narządach ruchu oraz
układzie pokarmowym. Dlatego też wibracje należy zmniejszać lub likwidować w miejscach
ich powstawania.
55
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Na
hałas
komunikacyjny
samochodowy narażeni są mieszkańcy przy wszystkich głównych drogach gminy a wiec
przede wszystkim przy drodze krajowej nr 8 Wrocław - Kudowa Słone i drodze wojewódzkiej
388 relacji Bystrzyca Kłodzka – Radków, należy więc liczyć się ze zwiększaniem
uciążliwości hałasowej w miejscowościach Szczytna, Wolany Górne, Niwa, Chocieszów.
Pozostałe drogi nie odgrywają poważniejszej roli zwłaszcza w ruchu tranzytowym pojazdów
ciężarowych i autobusów.
Brak jest aktualnych pomiarów ruchu
na drogach przebiegających przez gminę, niemniej jednak zauważa się dalszy, znaczący
przyrost natężenia ruchu. Tendencja ogólna wskazuje na średni wzrost natężenia ruchu na
drogach w ciągu pięciolecia 1990/1995 o ok. 30%. Nastąpił w tym czasie znaczny wzrost
udziału samochodów osobowych w strukturze ruchu 12% - 30%. Należy się liczyć w
najbliższym czasie ze wzrostem natężenia ruchu, na kierunku Czechy i dalej na południe
europy.
Umiarkowany wpływ na klimat
akustyczny gminy ma również szlak kolejowy. Linia przebiega co prawda w pewnej
odległości od zabudowań co jest korzystne, jest użytkowana mało intensywne jednak należy
zwrócić uwagę na propagację hałasu zwłaszcza na obszarze miejscowości Szczytna.
Tendencje zmian
Znaczący wzrost liczby samochodów
jak w mniejszym stopniu przewozów kolejowych będzie skutkował zwiększeniem liczby osób
narażonych na hałas w rejonie dróg i linii kolejowej o dużym natężeniu ruchu i to niezależnie
od pory dnia.
W przypadku hałasu przemysłowego powinny wystąpić korzystne zmiany w związku z
dostosowaniem się do obowiązujących norm. Na terenie gminy Szczytna hałas przemysłowy
nie stanowi poważnego problemu i traci swoje znaczenie z uwagi na restrukturyzację
przemysłu, trwającą recesję i zaprzestanie działalności wielu podmiotów gospodarczych. W
wielu zakładach przeprowadzono zmiany prowadzące do zmniejszenia emitowanego hałasu,
poprzez wymianę parku maszynowego na nowocześniejszy oraz działaniom wyciszającym.
Pewną uciążliwość powodować będą zakłady rzemieślnicze i usługowe zlokalizowane blisko
zabudowy o charakterze mieszkalnym. Wpływ ich na ogólny klimat akustyczny gminy nie jest
znaczący, jednak są one przyczyną lokalnych negatywnych skutków odczuwalnych przez
okolicznych mieszkańców. W wyniku analizy w zakresie badań hałasu sformułowano
następujące wnioski:
głównym źródłem uciążliwości na terenie Szczytnej jest komunikacja drogowa,
komunikacja kolejowa będzie odgrywała marginalną rolę, hałas przemysłowy stanowi
zagrożenie o charakterze lokalnym, docelowym kierunkiem działań planistycznych
dotyczących ograniczania uciążliwości hałasu powinno być odpowiednie planowanie i
projektowanie przebiegu tras komunikacyjnych (ze szczególnym uwzględnieniem
rejonów wymagających komfortu akustycznego) wraz z zabezpieczeniami
akustycznymi.
4.8Promieniowanie elektromagnetyczne
4.8.2Stan aktualny
Podział
promieniowania
elektromagnetycznego
na
jonizujące
i
niejonizujące
wynika
z granicznej wielkości energii, która wystarcza do jonizacji cząstek materii. Złożone spektrum
56
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
promieniowania elektromagnetycznego jest bardzo rozległe i obejmuje różne długości fal, od
fal radiowych przez fale promieni podczerwonych, zakres widzialny i fale promieni
nadfioletowych, do bardzo krótkich fal promieni rentgenowskich i promieni gamma. Z całego
spektrum promieniowania elektromagnetycznego w sposób istotny oddziałują na organizmy
tylko te, które są pochłaniane przez atomy, cząsteczki i struktury komórkowe. Z uwagi na
sposób
oddziaływania
promieniowania
na
materię,
widmo
promieniowania
elektromagnetycznego można podzielić na promieniowanie jonizujące i niejonizujące:
promieniowanie jonizujące, występuje w wyniku użytkowania zarówno wzbogaconych,
jak i naturalnych substancji promieniotwórczych w energetyce jądrowej, ochronie
zdrowia, przemyśle, badaniach naukowych,
promieniowanie niejonizujące występuje wokół linii energetycznych wysokiego
napięcia, radiostacji, pracujących silników elektrycznych oraz instalacji przemysłowych,
urządzeń łączności, domowego sprzętu elektrycznego, elektronicznego itp. Z punktu
widzenia ochrony środowiska i zdrowia człowieka w zakresie promieniowania
niejonizującego istotne są mikrofale, radiofale oraz fale o bardzo niskiej (VLF) i
ekstremalnie niskiej częstotliwości (FW)
Nadmierne dawki promieniowania działają szkodliwie na wszystkie organizmy żywe, dlatego
też ochrona przed szkodliwym promieniowaniem jest jednym z istotnych zadań ochrony
środowiska. Ogólną sytuację radiacyjną w środowisku charakteryzują obecnie następujące
wielkości podstawowe:
poziom promieniowania gamma, obrazujący zagrożenie zewnętrzne naturalnymi i
sztucznymi źródłami promieniowania jonizującego, istniejące w środowisku lub
wprowadzone przez człowieka,
stężenia naturalnych i sztucznych izotopów promieniotwórczych w komponentach
środowiska, a w konsekwencji w artykułach spożywczych, obrazujące narażenie
wewnętrzne ludzi w wyniku wchłonięcia izotopów drogą pokarmową.
Źródła promieniowania elektromagnetycznego
Promieniowanie jonizujące
Promieniowanie
jonizujące
jest
nieodłącznym elementem środowiska naturalnego, dociera z Kosmosu, z wnętrza Ziemi. Przy
opracowywaniu zbiorczych ocen zagrożeń radiacyjnych dla ludzi i środowiska rozróżnia się
zagrożenia pochodzące od radionuklidów naturalnych i sztucznych.
W przyrodzie występuje prawie 80
radioizotopów ok. 20 pierwiastków promieniotwórczych. Do najbardziej znanych należą
izotopy uranu i toru, a także potasu, węgla i wodoru. Intensywność promieniowania wywołana
naturalnymi pierwiastkami promieniotwórczymi jest różna w różnych miejscach naszego
globu.
Radionuklidy
pochodzenia
sztucznego przedostały się do środowiska w wyniku prób z bronią jądrową lub zostały
uwolnione z obiektów jądrowych i składowisk paliwa w trakcie ich normalnej eksploatacji lub
w stanach awaryjnych (np. katastrofa elektrowni jądrowej w Czarnobylu). Również
wytwarzane są przez różnego rodzaju urządzenia stosowane np. w diagnostyce medycznej,
przemyśle, badaniach naukowych.
Promieniowanie niejonizujące
Na terenie gminy występują następujące źródła promieniowania niejonizującego:
stacje radiowe,
elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napięcia,
stacje przekaźnikowe telefonii komórkowej.
Na terenie gminy nie prowadzono badań poziomu pól elektromagnetycznych oraz
dotyczących oddziaływania promieniowania na środowisko, a w szczególności na zdrowie
57
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
mieszkańców. Niemniej można przypuszczać, że aktualnie miejscami niesprzyjającymi dla
ludności gdzie występują pola elektromagnetyczne są linie wysokiego napięcia. Jedyną linią
wysokiego napięcia na obszarze gminy jest linia:
110 kV – Kłodzko – Duszniki
Zgodnie z Zarządzeniem Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 28.01.1985 r. (Monitor
Polski Nr 3/85, poz. 24) dotyczącym szczegółowych wytycznych projektowania i eksploatacji
urządzeń elektroenergetycznych w zakresie ochrony ludzi i środowiska przed oddziaływaniem
pola elektroenergetycznego obowiązuje strefa ochronna, mierzona od skrajnego przewodu
linii o szerokości: 14,5 m dla linii 110 kV i 33,0 m. dla linii 400 kV. Pas terenu wolny od
zabudowy dla powyższych linii, przyjęto: 40 m (po 20 m od osi linii w obu kierunkach) dla
linii 110 kV i 100 m (po 50 m od osi linii w obu kierunkach) dla linii 400 kV. Systematyczne
zmniejszające się zapotrzebowanie mocy i zużycie energii elektrycznej tworzą automatycznie
rezerwy w przepustowości sieci na różnych poziomach napięć. Na terenie miasta sieć
elektroenergetyczna średniego napięcia jest w stanie technicznym - dobrym
4.9 Awarie przemysłowe
Podstawowym aktem prawnym warunkującym postępowanie w wyniku poważnych awarii jest
ustawa Prawo ochrony środowiska, gdzie zawarto przepisy prawne, obowiązki i zalecenia
związane z możliwością wystąpienia poważnej awarii. Dodatkowo, zagadnienia te ujmowane
są w ustawie o ochronie przeciwpożarowej i Państwowej Straży Pożarnej.
4.9.1Stan aktualny
Gmina Szczytna charakteryzuje się występowaniem niewielkiego raczej przemysłu i dość
wysokim rozwojem infrastruktury technicznej: dróg, kolei, instalacji oraz niskim stopniem
zurbanizowania terenu. Jako charakterystyczne poważne awarie mogące przyczynić się do
znacznej degradacji środowiska należą więc awarie:
w zakładach przemysłowych, transporcie drogowym, kolejowym i przeładunku materiałów
niebezpiecznych, w wyniku których do środowiska mogą przedostawać się substancje
chemiczne, powodując skażenie wód powierzchniowych, podziemnych, gleb i gruntu oraz
powietrza;
instalacji i budowli technicznych, w wyniku których mogą uwalniać się substancje
niebezpieczne.
Na terenie województwa dolnośląskiego inwentaryzacją i kontrolą w zakresie możliwości
wystąpienia poważnych awarii zajmuje się Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, we
współpracy z Państwową Strażą Pożarną. W bazie potencjalnych sprawców poważnych awarii
figuruje jeden zakład na terenie Gminy Szczytna – Sudety Crystal Works Sp. z o.o.
Podstawowymi kryteriami kwalifikującymi obiekt lub instalację do grupy potencjalnych
sprawców są: rodzaje i ilość substancji niebezpiecznej, przewidywany zasięg zagrożenia w
wyniku awarii oraz typ narażonego obszaru, prawdopodobieństwo powiększenia
niebezpieczeństwa w wyniku bliskiego sąsiedztwa innych obiektów stwarzających określone
zagrożenie. W rejestrze ujęto głównie jednostki posiadające w obrocie materiały
niebezpieczne gazowe, ciekłe i stałe w ilościach przekraczających wielkości progowe
wynikające z dyrektyw UE i Międzynarodowej Organizacji Pracy, określone jako tzw. wielkie
zagrożenia.
Z prowadzonych dla województwa wrocławskiego badań wynika, że w 1997 roku około 20 %
ludności ówczesnego województwa zagrożona była toksycznymi środkami przemysłowymi w
wyniku potencjalnych awarii przemysłowych oraz podczas przewozu niebezpiecznych
58
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
substancji transportem kołowym i kolejowym. Około 1 % ludności zamieszkiwał w strefie
zagrożeń śmiertelnych.
W Szczytnej w roku 2003 wg
informacji WIOŚ nie miały miejsca żadne poważniejsze awarie przemysłowe czy
komunikacyjne.
Źródłem potencjalnych awarii na terenie Gminy Szczytna może być transport materiałów
niebezpiecznych drogowy lub kolejowy oraz awarie przemysłowe – Sudety Crystal Works Sp.
z o.o.
Na terenie powiatu działa Powiatowy Zespół Reagowania Kryzysowego. W skład PZRK
wchodzą pracownicy Urzędu Miasta i Gminy, Państwowej Straży Pożarnej i policji.
Transport materiałów niebezpiecznych
Transport materiałów niebezpiecznych w Szczytnej odbywa się drogami i w bardzo
ograniczonym zakresie linią kolejową. Transport kolejowy przechodzi przez stację Szczytna.
Transport drogowy materiałów niebezpiecznych na terenie Szczytna ma miejsce na drogach:
- droga krajowa nr 8 Wrocław - Kudowa Słone
- droga wojewódzka 388 relacji
Bystrzyca Kłodzka - Radków,
4.10Ochrona przyrody i krajobrazu
4.10.1 Charakterystyka chronionych zbiorowisk roślinnych
Pierwotnie najwyższe partie gór (ponad 1000 m n.p.m.) pokrywały górskie smreczyny,
odporne na surowe warunki klimatyczne. W niższych położeniach (450-1000 m) przeważały
buczyny z domieszką jodły, jaworu, świerka i jarzębiny, a w dolinach, przy ciekach wodnych
– lasy łęgowe i olszyny. Połowę Pogórza (do wysokości 450-500 m) porastały gaje dębowograbowe, w wyższych partiach rosły buczyny i kwaśne dąbrowy, na piaskach – bory sosnowe,
a w dolinach rzek – lasy łęgowe. Najcieplejsze stanowiska zajmowały ciepłolubne dąbrowy.
Obecnie większość piętra górskiego pokrywają monokultury świerka obcego pochodzenia o
bardzo ubogim podszycie, co sprzyja intensywnej erozji i przedwczesnemu obumieraniu
lasów, które nasiliło się zwłaszcza po 1982 r. pod wpływem zanieczyszczeń przemysłowych,
zwłaszcza z elektrowni i zakładów chemicznych. Wylesione miejsca pokrywają sztuczne łąki
grzbietowe, w których brak alpejskich gatunków roślin. Pierwotne buczyny zostały prawie
całkowicie wycięte do końca XVI w. Ich resztki zachowały się na nielicznych stanowiskach w
większości objętych dziś ochroną. Na stromych stokach, zwłaszcza w głębokich dolinach
rzek, zachowały się tzw. lasy rumowiskowe, w których dominują jesion, jawor, klon, lipa,
jodła i buk. Wzdłuż potoków, na wilgotnych glebach z małym odpływem wody (np. w
górnym biegu Dzikiej Orlicy) spotkać można olszyny, w których rosną olsza szara i czarna,
jesion, wierzby, kruszyna, porzeczka i czeremcha. Innym ważnym zbiorowiskiem są
grzęzawiska pokrywające łagodne stoki źródliskowe lub słabo odwadniane dna dolin. Tworzą
się tu pokłady torfu, a powierzchnię porastają ostrzyce, wełnianki, kosaciec syberyjski,
storczyki, gnidosze, naparstnica i in.
Współczesna szata leśna tylko w nieznacznym stopniu odpowiada naturalnym warunkom siedliskowym. Pierwotne drzewostany mieszane, świerkowo-jodłowo-bukowe, zostały na
przestrzeni ostatnich dwóch stuleci wyparte przez uprawy świerkowe. Szybki wzrost świerka
przewyższający w produkcji drewna inne gatunki drzewostanów mieszanych, powodował
masowe jego wprowadzanie przeważnie na dolnoreglowe siedliska bukowo-jodłowe, przy
czym materiał siewny był sprowadzany z różnych części Europy i tym samym prezentował
różne rasy oraz odmiany. Nieliczne drzewostany o charakterze zbliżonym do pierwotnego, są
obecnie ograniczone do kilku wyspowych stanowisk reprezentowanych w Torfowisku pod
Zieleńcem a także usytuowanych liniowo wzdłuż niektórych ścian skalnych. Wartościowe,
59
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
choć zachowane w stopniu mniej naturalnym, są drzewostany rosnące: na stromych stokach
Rogowej Kopy.
Obszary torfowisk
Torfowisko pod Zieleńcem - ścisły rezerwat torfowiskowy. Utworzony w 1954r. na obszarze
Topieliska i Czarnego Bagna. Zajmuje powierzchnię prawie 232 ha. Zespół torfowisk składa
się z trzech części: północnej, środkowej i południowej. Część północna ma postać
wypiętrzonej kopuły i charakter torfowiska wysokiego. Środkowa jest torfowiskiem wysokim
od strony zachodniej a od wschodniej torfowiskiem przejściowym. Dwie pierwsze stanowią
uroczysko Topielisko. Trzecia część kompleksu to Czarne Bagno - torfowisko przejściowe
rezerwat przyrody utworzony w 1954 roku z Topieliska i fragmentu Czarnego Bagna, o
powierzchni 123 ha. Położony jest na wierzchowinie Gór Bystrzyckich na wysokości 750 770 m. Powstanie torfowiska umożliwiło nieprzepuszczalne podłoże w postaci iłów, na
którym gromadził się torf. Grubość warstwy torfu wynosi od 3,5 do 8,5 metrów, a wiek
obszaru oszacowano na 7600 lat. Rezerwat obejmuje torfowisko wysokie położone na
europejskim dziale wodnym. Torfowiska zasilane wyłącznie opadami atmosferycznymi
stanowią niewątpliwą osobliwość, co podkreślone jest występowaniem roślin rzadko
spotykanych, a związanych nierozerwalnie z tymi siedliskami. Znajdują się tu liczne oczka
wodne porośnięte roślinami torfowiskowymi. W rezerwacie występują różne gatunki mchów,
porostów, turzyc (bagienna i skąpokwiatowa, ciborowata, obła, nitkowata, pchla i inne) oraz
owadożerne rosiczki okrągłolistne (Drosera rotundifolia), a także borówka bagienna, bażyna
czarna i bagno zwyczajne, bobrek trójlistkowy, rosiczka długolistne i pośrednia, sit cienki,
storczyk, bagnica torfowa, bażyna czarna, trzcinnik lancetowaty, wierzba borówkolistna. W
zbiorowisku kępowym i dolinkowym występują różne gatunki mchu torfowca. Na kępach
rosną brzozy karłowate (Betula nana) (relikty z epoki lodowcowej) i sosnę błotną (Pinus
uliginosa).
Na obszarach łąk i terenów zielonych występują stosunkowo rzadkie a także chronione
gatunki roślin, do najważniejszych można zliczyć: lilia złotogłów (Lilium mertagon), chaber
górski (Centaurea montanum),wełnianka (Eriophorum latifolium i angustifolium),wiązówka
błotna (Filipendula ulmaria), lepiężnik różowy (Petasites officinalis), sitowie leśne (Scirpus
silvaticus). Na zboczach górskich pośród ziołowych łąki rajgrasowych i mietlicowych,
występują: pełnik europejski (Trollius europaeus)- "róża kłodzka", dzwonki (Campanulla
ssp), firletki (Lychnis-flos cuculi), wyki (Vicia), koniczyny (Trifolium), mieczyk
dachówkowaty (Gladiolus imbricatus) chroniony, podkolano białe (Platanthera bifolia),
storczyk plamisty (Orchis maculata), storczyk szerokolistnego (Orchis latifolia), listera
sercowata (Listera cordata), dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis, naparstnica
purpurowa (Digitalis purpurea), ostrożeń łąkowy (Cirsium rivulare),
jarzmianka większa (Astrantia maior)
Aktualny obraz roślinności ukształtowały nie tylko zróżnicowane warunki siedliskowe.
Podobnie jak w całych Sudetach została ona przeobrażona przez wieloletnią działalność
człowieka. Spowodował on wylesienie, szczególnie niżej położonych obszarów, zmiany
stosunków wodnych, oraz przebudowę naturalnych drzewostanów na skutek preferującej
świerka intensywnej gospodarki leśnej. Są to przede wszystkim sztucznie wprowadzone
świerczyny. Drzewostany świerkowe na piaskowcach w partii wierzchowinowej wykazują zły
stan zdrowotny, a na całym obszarze, jako monokultury są bardzo podatne na niekorzystne
wpływy wielu czynników abiotycznych i biotycznych. Dolnoreglowe lasy liściaste
pochodzące z naturalnych odnowień zachowały się tylko w niewielkich fragmentach w trudno
dostępnym terenie. Na bogatych siedliskach reprezentują je żyzne buczyny sudeckie, na
uboższych buczyny "kwaśne", a w głębokich, ocienionych dolinach potoków jaworzyny z
miesięcznicą trwałą. Najsłabiej reprezentowane są w Górach Stołowych, w przeciwieństwie
do Gór Bystrzyckich, lasy łęgowe. Roślinność charakterystyczna dla torfowiska wysokiego
wraz z sosną błotną występuje głównie na "Wielkim Torfowisku Batorowskim" (poza
terenem gminy) - drugim co do wielkości złożu torfowym w Sudetach.
60
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Ważny składnik flory Gór Stołowych stanowi pionierska roślinność naskalna z licznymi
gatunkami mchów (ponad 270 gatunków w Parku), porostów (60 gat. chronionych) i
wątrobowców. Wśród niej szczególnie interesujące są fitocenozy na odkrywkach margli z
udziałem kalcyfilych roślin zarodnikowych i skalnicy zwodniczej występującej tu na jedynym
znanym w Polsce stanowisku. Różnorodne zbiorowiska trawiaste zajmują powierzchnię ok.
300 ha obszaru Parku Narodowego. Wyróżniają się wśród nich bogate florystycznie łąki
bagienne z obfitymi populacjami niektórych roślin chronionych. Szczególny aspekt tym
fitocenozom nadaje w maju pełnik europejski - lokalnie nazywany "kłodzką różą" i uważany
za symbol regionu. Wśród łąk kośnych i pastwisk na siedliskach umiarkowanie wilgotnych
spotyka na ubogich glebach murawy bliźniaczkowe, a w miejscach suchych i
nasłonecznionych niewielkie płaty roślinności kserotermicznej. Ogółem świat roślin
naczyniowych liczy ok. 550 gatunków w tym 48 taksonów podlegających ochronie całkowitej.
Stoliwa skalne Gór Stołowych porasta las świerkowy. Oprócz świerka, występuje brzoza
brodawkowata i sosna. W runie leśnym, zwłaszcza na blokach skalnych, rosną liczne gatunki
mchów, wątrobowców i porostów, wśród których znajdują się też rzadko spotykane. Zbocza
Gór Stołowych porastają lasy bukowe; zachowały się w nich piękne stare buki, liczące około
250 lat, wiązy i jawory. Obok tych drzew występuje modrzew.
W buczynach Gór Stołowych spotykamy wiele gatunków roślinnych, których zmienna
obfitość występowania w runie czyni te lasy bardzo urozmaiconymi. Spotykamy duże płaty
lasów, w których runie dominuje marzanka wonna i szczyr trwały. Obok nich w runie
występują w mniejszej obfitości trawy — kostrzewa leśna i kostrzewa olbrzymia, stokłosa
gałęzista, żankiel zwyczajny, czyściec leśny, czworolist pospolity, bodziszek cuchnący,
perłówka zwisła i różne paprocie, m.in. narecznice — samcza i krótkoostna.
Oprócz wymienionych gatunków występują tu: podagrycznik pospolity, paproć zachyłka
trójkątna, gajowiec leśny, kupkówka Aschersona i poziomka. W siedliskach wilgotnych
możemy spotkać lepiężnik biały, poziewniki — szorstki i dwudzielny, turzycę leśną oraz
czartawę pospolitą. W partiach prześwietlonych lasu rośnie trzcinnik leśny. Oprócz buków w
piętrze drzew znajdujemy klony, jawory i wiązy górskie. W runie oprócz marzanki wonnej i
szczyru trwałego występują: kokoryczka wielokwiatowa, groszek wiosenny, dąbrówka
rozłogowa, wierzbownica górska, przenęt purpurowy, zerwą kłosowa, gajowiec żółty, liczne
paprocie, jak narecznica samcza, i wiele innych.
4.10.2Formy ochrony obszarowej
Na obszarze gminy występują unikatowe w skali kraju bogate środowiska roślinne chronione
poprzez ustanowienie różnorodnych form ochrony obszarowej. Należą do nich:
Park Narodowy Gór Stołowych,
utworzony Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 16 września 1993 roku (Dz. U. nr 89
poz. 407, wraz ze zmianą - Dz. U. Nr 5 z 1997 r., poz. 25). Poszerzenie terenu parku
(włączenie do terenu parku terenu Stołowogórskiego Parku Krajobrazowego), zgodnie z
Rozporządzeniem nr 4/96 Wojewody Wałbrzyskiego z dnia 26 marca 1996 roku (Dz. U.
W.W. nr 5, poz.10),
Strefa otulinowa Parku Narodowego Gór Stołowych, wyznaczona na mocy cytowanego wyżej
Rozporządzenia Rady Ministrów.
Obszar Chronionego Krajobrazu Gór Bystrzyckich i Orlickich, utworzony na mocy uchwały
nr 35/31 WRN w Wałbrzychu z dnia 23 października 1981 roku (Dz. U. W.W. nr 5 póz.46).
Rezerwaty przyrody:
- "Torfowisko pod Zieleńcem", o łącznej powierzchni 231,88 ha, utworzony
rozporządzeniem Wojewody Dolnośląskiego z dnia 9 lipca 2003 (Dz. Urz. W.D. Nr 108,
poz. 2009) – wcześniej zarządzenie nr 122 Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z
1954 roku (M.P. nr 22 poz. 358).
Projektowane rezerwaty przyrody:
61
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
- "Łężyckie Skałki" w Parku Narodowym Gór Stołowych, który obejmie obszar górskiej łąki z
zespołem ostańców skalnych i pojedynczych drzew; przypominający krajobraz sawanny
afrykańskiej.
- "Rogowa Kopa" w Parku Narodowym Gór Stołowych, który obejmuje szczyt Rogowa Kopa
w obrębie Wzgórz Lewińskich, pokryty pierwotnym lasem mieszanym, o bogatym podszyciu.
Do ochrony rezerwatowej wnioskowane są również takie osobliwości skalne Gór Stołowych
jak: "Skalne Grzyby", Kulminacja Narożnika", "Urwisko Batorowskie".
4.10.3Pomniki Przyrody
Popularną formą ochrony przyrody są
pomniki przyrody. Głównym kryterium decydującym o uznaniu drzewa za pomnik przyrody
jest jego pierśnica tzn. obwód na wys. 1,3 m nad ziemią zaliczane są wyłącznie gatunki
rodzime na terenie gminy znajduje się 7 pomników przyrody.
miasto Szczytna ul. Stare Bobrowniki
miasto Szczytna ul. Wolności 42
wieś Studzienna 6
„Maria”
wieś Studzienna 6
„Józef”
wieś Wolany
szypułkowy
wieś Wolany
drobnolistna
wieś Łężyce
drobnolistna nr 7140/315/32,
wieś Łężyce
drobnolistna nr 7140/316/82.
- cis pospolity
- żywotnik wschodni
topola
-
biała
topola
biała
-
dąb
-
lipa
- lipa
- lipa
4.10.4Parki
W obrębie Gminy Szczytna znajduje
się kilka parków o zabytkowych założeniach przestrzennych, zwierających jednocześnie
cenny drzewostan. Są to parki miejskie, przypałacowe, dworskie, wiejskie. Do
najcenniejszego zaliczyć należy:
- miasto Szczytna - ul. Wolności
- wieś Łężyce (dawny zespół parkowo - pałacowy),
- wieś Wolany (dawny zespół parkowo - pałacowy).
Na terenie parków zabrania się wprowadzania funkcji niezgodnych z wymogami ochrony
zieleni, prowadzenia inwestycji i robót mogących doprowadzić do zniszczenia lub
uszkodzenia drzewostanu.
W obrębie zabytkowych parków podworskich dodatkowo ochronie podlegają pomniki
przyrody, w formie okazów starodrzewu, są to okazy wymienione w punkcie powyżej. Parki
na terenie Gminy powinny zostać otoczone szczególną opieką tak, aby skutecznie
zabezpieczyć zarówno ich estetyczne jak i przyrodnicze walory. Poza parkami występującymi
w obszarze Gminy jest kilka różnogatunkowych skupień drzew usytuowanych w sąsiedztwie
starych budynków, które są pozostałościami istniejących tam niegdyś większych parków.
62
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
4.10.5Użytki ekologiczne
Użytki ekologiczne są to zasługujące
na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania mikroklimatu,
zasobów genowych i typów środowiskowych. Na obszarze gminy nie został ustanowiony
żaden użytek ekologiczny ze względu na objęcie różnorakimi wyższego rzędu formami
ochrony znacznego obszaru całej gminy.
4.10.6Wybrane elementy fauny
W rozległych, zwartych kompleksach leśnych na terenie Parku Narodowego pospolicie
występuje jeleń, sarna, dzik, lis, wiewiórka (czarnej i rudej odmiany) oraz drobne gryzonie.
Drobniejsze drapieżniki nocnego żeru należące do łasicowatych jak: borsuk, kuna, tchórz,
łasica i gronostaj. Z ssaków owadożernych częsty jest jeż, a rzadkie ryjówka malutka,
maleńka i typowa dla obszarów górskich ryjówka górska. W charakterystycznym dla Gór
Stołowych środowisku spękań i szczelin skał piaskowcowych bytują nietoperze. Cennym
elementem fauny ssaków są małe wiewiórkopodobne zwierzęta nocne, zamieszkujące
głównie fragmenty lasów liściastych i mieszanych: orzesznica, bardzo rzadka popielica oraz
koszatka. Na polsko-czeskiej granicy swoją ostoję miał muflon - sprowadzony z Korsyki i
aklimatyzowany w Sudetach gatunek górskiej owcy. Wśród ptaków zamieszkujących lasy
widuje się liczniejsze na obszarach górskich orzechówki, krzyżodzioby świerkowe, czyże,
paszkoty, dzięcioły zielonosiwe i czarne, krogulce i siniaki. Do bardzo rzadkich gatunków
awifauny nalezą: jarząbek, słonka, bocian czarny, trzmielojad, kobuz oraz charakterystyczne
dla obszaru tajgi sóweczka i włochatka. W skałach gnieździ się puchacz, pustułka, kruk, a
także kopciuszek, pleszka i kowalik. Rozległe powierzchnie trawiaste są miejscem lęgowym
dla świergotka łąkowego, pokląskwy, skowronka oraz rzadkich w skali Europy przepiórki i
derkacza. Wśród ptaków związanych z wodą na uwagę zasługuje żyjący nad wartkimi
strumieniami pluszcz i pliszka górska. Z pośród pospolitych w Polsce gatunków gadów,
występują: żmija zygzakowata, zaskroniec, jaszczurka zwinka i padalec. Z rzadszych płazów
zdarza się salamandra oraz traszki górska i zwyczajna. Świat owadów jest wciąż jeszcze słabo
poznany, tym niemniej warta uwagi jest obfitująca w gatunki rodzina kózkowatych oraz
chronione gatunki biegaczowatych. Bardzo interesująca jest też fauna naśnieżna oraz fauna
pajęczaków torfowisk i wilgotnych zimnych szczelin piaskowcowych.
Faunistycznie Góry Bystrzyckie w
zasadzie mało odbiegają od otaczających je obszarów, nadmienić jednak warto, że są nieco
słabiej zbadane niż na przykład Masyw Śnieżnika czy Góry Złote. Występują tu natomiast
niektóre większe zwierzęta, lubiące skaliste środowiska, wśród nich przede wszystkim ptaki kopciuszek i pustułka; żył tu kiedyś puchacz, którego w ostatnich latach nie widuje się już na
tym terenie. W okresie letnim często można spotkać na skałach i na skraju lasu wygrzewające
się w słońcu żmije i gniewosze miedzianki.
Gęste zalesienie obszarów górskich gminy sprzyja występowaniu wielu gatunków zwierząt
leśnych, które dominują na całym obszarze, tak że spotkać je można również wśród skał tylko
częściowo zalesionych. Występują tu sarny, jelenie, nierzadko też dziki. Żyją tu również
borsuki, popielice, orzesznice. Fauna ptaków jest stosunkowo bogata i reprezentowana przez
liczne gatunki. Typowymi ptakami dla borów iglastych są na tym terenie sikora sosnówka,
mysikrólik, płochacz pokrzywnica i rudzik.
Świat bezkręgowców borów iglastych jest stosunkowo ubogi; znacznie bogatsza jest fauna
lasów mieszanych i liściastych. Występują tu m.in. dość liczne gatunki górskie, na przykład
spośród ślimaków — ślimak karpacki, osiągający tu częściowo granicę zachodniego zasięgu,
oraz ślimak aksamitny i maskowiec. Wśród bujnego runa lasów mieszanych często spotyka
się świdrzyki leśne oraz nadrzewne. Spośród owadów zamieszkujących ten typ środowiska
wymienić można dla przykładu motyla Lysandra argester, latającego również nad
63
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
odsłoniętymi skałkami. Z motyli spotyka się czasem na tym terenie zwracające uwagę swą
barwą mieniaki tęczowe. Występuje tu czarny chrząszcz Sinodendron cylindricum, a w
ściółce żyje chroniony biegacz gajowy. W dawniejszej literaturze znaleźć można również
wzmianki o występowaniu w Górach Stołowych szczególnie pięknej, chronionej kózki —
nadobnicy alpejskiej. Niestety, brak ostatnio wiadomości o jej występowaniu na tym obszarze.
Spotyka się tu liczną gromadę różnego rodzaju pająków, których populacja jest słabo
rozpoznana. Spośród licznych znanych pająków wymienić można takie jak, Agyneta
conigera, Leptyphantes mughi, Araneus nmoedus i A. alpicus.
Na terenie gminy spotkać można jedyne stanowisko na Dolnym Śląsku rzadkiego gatunku
motyla-Gnophos pullata. Na łąkach tego obszaru występuje również rzadki w Polsce
niezwykle piękny paź żeglarz. Żyją tu również górówka eurialą, Hippaichia semele i inne.
Charakterystycznym pająkiem dla tego typu środowiska jest na tym obszarze Poeciloneta
globosa.
Awifauna obszarów otwartych reprezentowana jest przez: świergotka drzewnego, gajówkę
cierniówkę, makolągwy oraz pokląskwy. Ichtiofaunę reprezentują mieszkańcy czystych,
natlenionych wód, jak wypławek alpejski, a w niższych partiach również ślimak przytulik
strumieniowy. Potoki Gór Stołowych są szczególnie interesujące z punktu widzenia
ekologicznego i z tej przyczyny doczekały się szczegółowego opracowania. Ich wody
przepływają przez piaskowce, są lekko zakwaszone, a po przejściu przez strefę bogatych w
wapień margli zmieniają wyraźnie chemizm, w ślad za czym zmienia się ich fauna. Górny
odcinek potoków (kwaśny) zamieszkują niemal wyłącznie owady wodne, podczas gdy wody
bardziej alkaliczne, niemal natychmiast po przejściu na teren skał marglowych, zamieszkuje o
wiele obfitsza fauna, złożona, prócz licznych owadów, również z wirków, skorupiaków
obunogów oraz mięczaków. Szczególnie charakterystyczne dla tej części potoków są larwy
owadów — chruścików Limnophilus auricula oraz skorupiaki — kiełże Gammarus pulex.
W wodach potoków występujących na obszarze gminy wykazano kilka gatunków ryb. Są to:
pstrąg potokowy (Salmo trutta m. fario), głowacz białopłetwy {Cottus gobio).
W wodach stwierdzono występowanie pstrąga potokowego i pstrąga źródlanego (łowiony
wyłącznie kilka lat po wojnie w Kamiennym Potoku), głowacza białopłetwego, karpia
(Cyprinus carpio), kiełbia (Gobio gobio), lipienia (Thymallus thymallus), słonecznicy
(Leucaspius delineatus) oraz objętych w Polsce ochroną prawną - głowacza pręgopłetwego
{Cottus poecilopus), śliza (Nemachilus barba-tulus), strzeblę potokową (Phoxinus phoxinus).
Ponadto występował tam minóg strumieniowy (Lampe-traplaneri).
Analiza rozmieszczenia ryb w potokach wykazała, że w Czerwonej Wodzie, Bobrówce nie
występuje pstrąg potokowy i głowacz białopłetwy. Na podstawie występowania pstrąga
potokowego i głowacza białopłetwego można sądzić o stopniu czystości wody, bowiem
gatunki te zaliczane są do grupy organizmów wskaźnikowych.
Nad potokami występują często pliszki górskie, a obok nich nierzadko spotkać można też
pluszcza biegającego pod wodą po zanurzonych kamieniach, żywiącego się drobnymi
owadami i robakami wodnymi. W miejscach wilgotnych i ocienionych żyje salamandra
plamista i traszka górska, a obok nich ślimaki — świdrzyk okazały i stożeczek drobny,
charakterystyczne dla tego środowiska. W zaroślach lepiężnika żyją olbrzymie słoniki, czyli
ryjkowce (chrząszcze) — Liparus glabrirostris, a spośród pajęczaków — pająk Prolinymphia
peltata oraz czarny kosarz Paranemastoma ąuadiipunctatum.
Źródła zagrożeń
Środowisko
przyrodnicze
południowej części gminy Szczytna zostało przekształcone w ciągu ostatnich kilku stuleci.
Nastąpiły zmiany siedlisk i stąd została zachowana jedynie namiastka biocenoz
charakterystycznych dla nich w przeszłości.
Degradacja
szaty
roślinnej
i
zwierzęcej była wynikiem przede wszystkim masowych wyrębów i przekształcania terenów
64
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
leśnych w użytki rolne a także niemal całkowitej zmiany gatunkowej porastających góry
lasów. Obecnie większość piętra górskiego pokrywają monokultury świerka obcego
pochodzenia o bardzo ubogim podszycie, niesprzyjające wykształceniu się bogatszych
biocenoz o stosunkowo ubogim składzie. Powoduje to niska odporność tych siedlisk na
jakiekolwiek zanieczyszczenia antropogeniczne. Zanieczyszczenie wód powstające w wyniku
zrzutu ścieków bezpośrednio do wód powierzchniowych, co powoduje zagrożenie dla
zwierząt zasiedlających, czasowo lub przez całe swoje życie, cieki i zbiorniki wodne. Na
przestrzeni kilku ubiegłych lat obserwuje się co prawda spadek tego typu negatywnych
oddziaływań na środowisko, jednak nadal można spotkać nielegalne odprowadzenia ścieków
komunalnych, głównie dokonywane przez właścicieli posesji zlokalizowanych w pobliżu
niewielkich cieków wodnych.
Poważnym zagrożeniem dla fauny są
wszelkiego rodzaju melioracje, osuszania terenów podmokłych oraz regulacje cieków
wodnych. Przeprowadzanie regulacji zubaża w dużym stopniu skład gatunkowy, niszczy
miejsca rozrodu wielu gatunków oraz ma bardzo niekorzystny wpływ na przylegające biotopy.
Szczególnym zagrożeniem dla wielu zwierząt (zwłaszcza bezkręgowców, lecz również dla
wielu zwierząt kręgowych) jest wypalanie traw. Giną wówczas znaczne ilości płazów,
niektóre ptaki oraz prawie wszystkie gatunki bezkręgowców zasiedlające otwarte siedliska
trawiaste.
Szczególne znaczenie ma ochrona
miejsc rozrodu płazów, a więc różnego rodzaju zbiorników wodnych nie licznie
występujących na terenie gminy, w tym małych sadzawek, a nawet terenów z okresowymi,
niewielkimi kałużami.
Do najważniejszych przyczyn przeobrażeń zarówno flory jak i fauny, które miały głównie
miejsce w przeszłości, ale których skutki trwają do dzisiaj, należą:
zmiana sposobu użytkowania gruntów, a więc trwałe i okresowe wylesienie
(przeznaczenie gruntów leśnych pod zabudowę mieszkaniową, budowę arterii
komunikacyjnych, wodociągów, linii energetycznych),
odkrywkowa eksploatacja kopalin prowadząca do deformacji powierzchni ziemi
i powstawania nieużytków
rozbudowa infrastruktury przemysłowej
osuszanie terenów pierwotnie podmokłych w drodze regulacji cieków wodnych,
zabiegów melioracyjnych
„dzikie” i niewłaściwie eksploatowane wysypiska odpadów
Tendencje zmian
Zachowanie najcenniejszych pod
względem przyrodniczym terenów jest istotną inwestycją dla gminy. Znaczną część gminy
obejmują tereny o zachowanym jeszcze dużym zróżnicowaniu flory i fauny. Dotyczy to
oczywiście całego zachodniego obszaru gminy z rozległymi kompleksami leśnymi, górami.
Na terenie gminy istnieje wiele obszarów o wybitnych walorach nie tylko w skali krajowej ale
i europejskiej pod względem przyrodniczym i krajobrazowym. Obszary te od lat objęte są
silnie rozbudowanymi formami ochrony obszarowej jak
- Park Narodowy Gór Stołowych,
- Strefa otulinowa Parku
Narodowego Gór Stołowych,(nie zaliczana do form
ochrony)
- Obszar Chronionego
Krajobrazu Gór Bystrzyckich i Orlickich
Rezerwaty przyrody:
- "Torfowisko pod Zieleńcem",
65
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
4.11Lasy
4.11.1Stan aktualny
Zwarte kompleksy leśne pokrywające górskie obszary gminy to cenny zasób środowiska
przyrodniczego tego obszaru. Stanowią one integralna część rozległego obszaru leśnego pasm
górskich subregionu kłodzkiego. Lasy o łącznej powierzchni 8.349 ha zajmują 62,7 % ogółu
powierzchni gminy. Są to w całości lasy ochronne grupy 1: glebochronne, wodochronne i
masowego wypoczynku; położone w przewadze w Parku Narodowym Gór Stołowych i
obszarze Chronionego Krajobrazu Gór Bystrzyckich i Orlickich. Większość kompleksu
leśnego administruje, jako lasy państwowe, Nadleśnictwo Zdroje i Nadleśnictwo Bystrzyca; są
również lasy własności komunalnej i prywatnej.
Lasy państwowe administrowane są przez Nadleśnictwo Zdroje i Bystrzyca. W całości są to
lasy ochronne, grupy I.
Typy siedliskowe lasów państwowych:
Typy siedliskowe
bór górski
Przybliżony udział w
powierzchni ogólnej
%
ok. 9
bór mieszany górski
ok. 47
las mieszany górski
ok. 39
inne typy
ok. 5
W regionalizacji przyrodniczo-leśnej Polski (Siedliskowe podstawy hodowli lasu RW.R.i L.
W-wa 1990) lasy gminy usytuowane są w Krainie Sudeckiej (VII), w dzielnicy Sudetów
Środkowych (VII.2), w mezoregionie Gór Stołowych i Bystrzyckich (VII.2.g).
Z wyodrębnionych w Krainie Sudeckiej sześciu typów siedlisk leśnych wraz z wariantami:
typowym, wilgotnym i bagiennym, zidentyfikowano tylko cztery:
• bór górski - BG,
• bór mieszany górski - BMG,
• las mieszany górski - LMG,
• las górski - LG.
Na terenie nie wyodrębniono typu siedliskowego boru wysokogórskiego (BWG) chociaż
według niektórych źródeł występuje tu też nieco zubożała wersja tego typu, odpowiadająca
zespołowi leśnemu sudeckiej świerczyny górnoreglowej.
Również nie został wyodrębniony w postaci wyłączeń drzewostanowych typ siedliskowy lasu
łęgowego górskiego (LłG) odpowiadający zespołowi leśnemu nadrzecznej olszyny górskiej.
Płaty tego typu występują bowiem wąskimi smugami w bezpośrednim sąsiedztwie cieków
górskich i nie tworzą większych powierzchni siedliskowo-drzewostanowych. Zazwyczaj nie
są to formy naturalne, lecz przeważnie z jesionowym drzewostanem zastępczym
odpowiadającym podgórskiemu łęgowi jesionowemu.
Natomiast wyodrębniono.
• Bór górski (BG), który odpowiada zbiorowisku suboceanicznego boru świeżego, położony
w górnej strefie regla dolnego. Charakteryzuje się on wyspowym występowaniem i obejmuje
66
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
kulminacje krawędzie urwiska Batorowskiego innych ścian skalnych. Jest on mało
zniekształcony.
• Bór mieszany górski (BMG), który odpowiada zbiorowisku dolnoreglowego boru jodłowoświerkowego z wariantami: typowym (od suboceanicznego boru świeżego do kwaśnej
buczyny górskiej); trzęślicowym - wilgotnym (BMGw) i torfowcowym - bagiennym (BMGb),
odpowiadającym strefie górnej regla dolnego.
• Las mieszany górski (LMG), który odpowiada zbiorowisku leśnemu kwaśnej buczyny
górskiej i występuje również w kilku wariantach: typowym, paprociowym i chrobotkowym (z
postacią zbliżoną do suchej). Zajmuje on największy obszar w na terenie Gminy.
W postaci naturalnej są to drzewostany bukowe z domieszką świerka i rzadziej jodły. Są one
wykształcone jako najbogatszy wariant paprociowy lub częściej jako wariant typowy,
zniekształcony rozległymi monokulturami świerkowymi ale wzbogaconymi niewielką
domieszką buka,jawora, brzozy i modrzewia albo jako wariant chrobotkowy, który występuje
na siedliskach najuboższych kwaśnej buczyny górskiej i charakteryzuje się największym
stopniem zniekształcenia tego zbiorowiska.
• Las górski (LG), który odpowiada zbiorowisku żyznej buczyny sudeckiej i jest
powierzchniowo porównywalny z typem siedliskowym boru mieszanego górskiego. Obejmuje
on dolną strefę regla dolnego. Występuje w różnych wariantach (żyznej buczyny typowej
świeżej, świeżej i wilgotnej). Niewielkie dobrze wykształcone płaty tego zbiorowiska są
nierównomiernie rozmieszczone w dolnych partiach leśnych na obszarze całej gminy. Często
są w nim spotykane powierzchnie zniekształcone nadmiernym udziałem świerka.
Szata leśna parku w przeważającej części jest sztucznego pochodzenia i odznacza się ubogim
składem gatunkowym. Dominują w niej jednowiekowe i jednowarstwowe bory świerkowe,
przeważnie obcego pochodzenia i słabej jakości. W wyższych położeniach (w górnej strefie
regla dolnego) są to przeważnie lite drzewostany świerkowe, zaś w położeniach niższych (w
średniej i dolnej strefie regla dolnego) dominują drzewostany mieszane z udziałem
bukajawora, modrzewia i brzozy i sporadycznie jodły.
Drzewostany ze świerkiem jako gatunkiem panującym zajmują ponad 85 % ogólnej
powierzchni lasów i stanowią główny element sfery leśnej w przyrodzie parku. Dominują one
na siedliskach boru mieszanego górskiego (BMG) i lasu mieszanego górskiego (LMG).
Charakteryzują się płaskimi systemami korzeniowymi, zmniejszającymi ich odporność na
działanie wiatrów oraz koronami o wzniesionych ku górze gałęziach z długim igliwiem, które
zatrzymuje dużo śniegu, co jest dla odmiany przyczyną licznych śniegołomów. Warunki
siedliskowe obszarów wierzchowinowych i stokowych, charakteryzujące się płytkim
zaleganiem litej skały lub występowaniem pokryw blokowych i blokowo - głazowych nie
sprzyjają pojawianiu się świerczyn odpornych na śniegołomy i huraganowe wiatry. Systemy
korzeniowe nie mogą się rozwijać w głąb, a słabe zaopatrywanie w wodę strefy korzeniowej
(dzięki
nadmiernemu
odpływowi
powierzchniowemu,
śródpokrywowemu
i
podpokrywowemu) zmusza drzewa do uzupełniania jej bezpośrednio z opadów (czego
wynikiem jest obserwowany pokrój koron).
Cenną zaletą znacznej części drzewostanów świerkowych parku jest ich znakomita
predyspozycja do naturalnego odnowienia. Obserwuje się to w wielu drzewostanach
przerzedzonych na skutek żeru korników, czy też prześwietlonych w wyniku usuwania
złomów lub wywrotów. Częstymi są tam piękne stożki odnowieniowe, wykształcone zarówno
w postaci nalotów jak i podrostów, niekiedy bardzo dobrej jakości. Równie intensywnie
występuje samosiew boczny, obserwowany na ścianach drzewostanów przy powierzchniach
otwartych lub w większych lukach, a także wzdłuż niektórych dróg leśnych.
Buk jako drugi z głównych gatunków lasotwórczych jest gatunkiem panującym na około 7%
powierzchni leśnej parku. Występuje przeważnie w postaci litych drzewostanów, często
pochodzenia samosiewnego, będących w różnych klasach wieku, od młodników, poprzez
drągowiny do starodrzewów. Część lasów bukowych odznacza się bardzo dobrą jakością i
odnawia się samosiewnie. W drzewostanach młodszych, uprawach i młodnikach zakładanych
67
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
sztucznie buk jest wprowadzany w zmieszaniu z innymi gatunkami, głównie ze świerkiem,
modrzewiem, jaworem, jesionem i brzozą.
Jodła, która teoretycznie winna być kolejnym gatunkiem lasotwórczym w regionie, występuje
tylko jako rzadka domieszka w drzewostanach świerkowych i mieszanych. Na terenie parku
od dawna znajduje się ona w regresie. Na podstawie obserwacji dokonywanych w innych
terenach Polski, np. w Górach Świętokrzyskich wydaje się, że regres ten jest w dużym stopniu
uwarunkowany czynnikami naturalnymi. Aktualnie wprowadza się do nowo zakładanych
upraw.
Modrzew, występujący tu być może w odmianie sudeckiej wydaje się być odpowiednim
ekotypem wybranych fragmentów dolnej strefy regla dolnego. Na północno-wschodnich
obrzeżach parku charakteryzuje się on doskonałą jakością, lekką koroną, pełną gonną strzałą,
a w zmieszaniu ze świerkiem znajdującym się w różnych klasach wieku lub jako gatunek
panujący w drzewostanie charakteryzuje się dużą dynamiką wzrostu.
Brzoza, jako gatunek trzeci pod względem wielkości zajmowanej powierzchni po świerku i
buku występuje wszędzie tam, gdzie wprowadzanie innych drzew napotyka na różne
trudności i jest elementem pionierskim na powierzchniach zrębowych lub na zdziczałych,
wcześniej wylesionych obszarach. Gatunek ten jest cennym składnikiem domieszkowym i
pomocniczym w drzewostanach iglastych oraz mieszanych, Natomiast jako składnik
przeważający w drzewostanie winien spełniać rolę przedplonu dla wprowadzanych
lasotwórczych gatunków docelowych.
Pozostałe gatunki, czyli sosna, daglezja (jedlica zielona), klon, jawor, jesion, wiąz, olsza i
jarzębina zajmują niewielkie powierzchnie, względnie występują w zmieszaniu z innymi
gatunkami, jednakże poprzez wielość gatunków wzbogacają biocenozę lasu i zwiększają jego
walory estetyczne, a także podnoszą stan zdrowotny lasu.
Źródła zmian i zagrożeń
Główną przyczyna niekorzystnych zmian i degradacji biotopu właściwego dla gminy Szczytna
jest zagrożenie jakie niesie lasom skażone powietrze atmosferyczne. W latach 80- stało się to
przyczyną poważnych uszkodzeń i pogorszenia się kondycji znacznej części lasów na
obszarze gminy jak i w całych Sudetach. Obecnie tendencje tą po wielu latach udało się
odwrócić. Jakoś powietrza znacznie się poprawiła choć skutki zanieczyszczeń manifestują się
np. bardzo wysokim zakwaszeniem gleby. Zjawisko to prowadzi do pogłębienia się
niekorzystnych zjawisk wszelkich form erozji. Głęboko zerodowane są doliny potoków na
obszarach leśnych i mniejszych cieków. Przesuszeniu uległo wiele podmokłych stanowisk,
obszary leśne wymagają zwiększenia retencji wodnej w każdej niemal formie.
W innych częściach gminy (na
wschód gminy Szczytna) głównym zagrożeniem i przyczyną zmian jest urbanizacja, rolnictwo
wymagające nowych terenów do inwestowania, podobne potrzeby ma przemysł i
komunikacja.
Istotnym zagrożeniem dla lasów jest
nielegalne deponowanie różnego rodzaju odpadów a w okresach jesienno-wiosennych
wypalanie rowów i pól położonych w pobliżu kompleksów leśnych. Dla utrzymania
właściwego stanu zdrowotnego lasów należy systematycznie wykonywać zabiegi
pielęgnacyjne, jaki i sanitarne. Ze względu na zagrożenie pożarowe oraz wywożenie odpadów
do lasu należy zabezpieczyć drogi dojazdowe poprzez ustawienie tablic informujących o
zakazie wjazdu oraz zakazie wypalania łąk i terenów przydrożnych. Mimo dobrze
zorganizowanego systemu wykrywania i stosunkowo skutecznego ich zwalczania, corocznie
notuje się kilka pożarów.
68
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
4.11.2Tendencje zmian
Powierzchnia lasów na terenie gminy
pozostaje od wielu lat bez większych zmian. Planuje się utrzymanie powierzchni lasów lub
niewielkie zwiększenie ich powierzchni. Generalnie można stwierdzić, że należy dążyć do
utrzymania obecnej powierzchni lasów. Niezwykle istotną rolę może odgrywać program
wprowadzania zalesień i zadrzewień śródpolnych we wschodniej części gminy.
4.12Ochrona gleb
Przydatność rolnicza gleb na terenie
gminy nie jest wysoka i zaliczyć je można raczej do gleb mało zasobnych lub ubogich co
odbija się na jakości tak siedlisk leśnych jaki i warunkach uprawowych. Rozmieszczenie gleb
pod względem typów oraz rodzajów i gatunków a także rolniczej przydatności, kształtują na
analizowanym obszarze trzy podstawowe czynniki. Są to gleby górskie występujące jako:
gleby brunatne wyługowane, brunatne kwaśne, rzadziej bielicowe, pochodzenia
wietrzelinowego, gleby nizinne i wyżynne: bielicowe i brunatne, oraz gleby dolinne do
których zalicza się mady, mady górskie, gleby murszowe, glejowe i mułowe-torfowe- pokryte
piaskami i żwirami lodowcowymi i glinami zwałowymi. W zasięgu masywów górskich
obejmujących całą zachodnią część obszaru dominują gliny stokowe wytworzone ze
zwietrzelin utworów metamorficznych, których granicę wyznacza obszar Kotliny Kłodzkiej.
W części obszaru głównie pod lasami występują też gleby słabo wykształcone na
zwietrzelinach kamienista-szkieletowych skał metamorficznych.
Źródła przekształceń i zanieczyszczeń gleb
Degradacja środowiska glebowego
jest wynikiem wspólnego działania kilku czynników pochodzenia naturalnego i
antropogenicznego. Na terenie gminy podstawowe znaczenie ma chemiczna i fizyczna
degradacja gleb, związana z wprowadzaniem zanieczyszczeń, usuwaniem z gleb składników
pokarmowych i substancji organicznej, zakwaszaniem, niszczeniem struktury gleby poprzez
zagęszczanie i przesuszanie. Pewne znaczenie ma również erozja wodna gleb. Wszystkie te
czynniki mogą być warunkowane intensywnym rolnictwem ale również przemysłem leżącym
daleko poza granicami gminy (zanieczyszczenia transgraniczne).
Największy wpływ na fizyczną
degradację gleb miały przekształcenia powierzchni terenu związane z działalnością
przemysłową, wydobyciem kopalin pospolitych – kruszyw naturalnych i iłów, budownictwem
i komunikacją. Z reguły są to przekształcenia gleb nieodwracalne związane z całkowita utratą
obszaru. Poważnym zagrożeniem na obszarach o rozwiniętym intensywnym rolnictwie może
być erozja wietrzna gleb zwłaszcza w warunkach występowania deficytu wody w profilu
glebowym. Otwarte przestrzenie rolnicze pozbawione zadrzewień są przyczyną zmniejszania
się szorstkości terenowej co prowadzi do wzrostu prędkości wiatrów na tym obszarze,
przesuszania nadmiernego górnych warstw profilu i wynoszenia cząstek gleby.
W ramach Państwowego Monitoringu
Środowiska prowadzone są badania gleb użytkowanych rolniczo pod kątem wpływu
zanieczyszczeń ze źródeł rolniczych oraz źródeł pozarolniczych (antropopresji). Z badań
przeprowadzonych przez IUNG – Puławy, w ramach sieci monitoringu krajowego w powiecie
kłodzkim nie zlokalizowano żadnego punktu pomiarowego a najbliższy punkt pomiarowy
oddalony jest o dziesiątki kilometrów. Nie ma więc na obszarze powiatu miarodajnych badań
gleb w tym zakresie.
Z innych ważniejszych cech gleb
ornych jest ich odczyn a także poziom przyswajalnych makroelementów (fosfor, potas,
magnez) jak i mikroelementów. Badano również poziom pH, który jest decydującym
69
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
czynnikiem w zakresie przyswajania ww. składników pokarmowych i decyduje w ten sposób
o przydatności rolniczej gruntów. Poziom pH ma decydujący wpływ na wielkości plonowania,
koncentracji metali ciężkich jak i różnorodności biologicznej w glebie. Na obszarze gminy w
wyniku prowadzonych badań gleby pod względem odczynu zakwalifikowano jako kwaśne.
Korekty odczynu wymaga 70 % powierzchni gruntów w tym 60 % określono na poziomie
koniecznym do wapnowania, 16 % jako „potrzebne”, 12 % jako wskazane. Daje to ogólny
obraz jakości gleb w tym parametrze. Reasumując na ponad połowie areału gminy niezbędne
jest wapnowanie gleb rolniczych.
Badania prowadzone pod kątem
zawartości makroelementów, która to zawartość decyduje o potrzebach nawozowych roślin,
na podstawie, których ustala się niezbędne dawki nawozów bez ryzyka przenawożenia i utraty
składników. Dawki te są również bezpieczne dla środowiska, gdyż ich wysokość jest
optymalna tzn. maks. składników zostaje w glebie i jest absorbowana przez rośliny. I tak
zawartość fosforu określona została jako b. niska na 33 % gleb, niska na 32 %, średnia na 16
% gleb, wysoka na 8 % i b. wysoka na 9 %. Nieco lepiej sytuacja wygląda pod względem
zawartości fosforu, odpowiednio 15%, 22 %, 33 %, 11 %, 18 %. Zawartość magnezu jest dość
wysoka i wynosi odpowiednio: 18 %, 8 %, 9 %, 17 %, 21 %, 47 %.. Reasumując gleby
rolnicze gminy nalezą do kategorii gleb o średniej zawartości składników pokarmowych.
Gleby w obecnym stanie, jak wykazują badania terenu całej gminy Szczytna są zagrożone
erozją.
4.12.1Tendencje zmian
Stan gleb na terenie gminy może w
przyszłości ulec pogorszeniu ze względu na rozwój wielkotowarowego rolnictwa. Zagrożenia
takie niesie jednak głównie hodowla i związane z nią zagospodarowanie gnojowicy, w
mniejszym stopniu zużycie nawozów mineralnych. Istnieją obszary wymagające rekultywacji,
przeważnie nieczynne wyrobiska po eksploatacji kopalin, rewitalizacja terenów po kopalniach
odkrywkowych powinna poprawiać stan środowiska i powoli zmniejszać powierzchnię
obszarów ze zdegradowanymi glebami.
Zwiększone
zagrożenie
zanieczyszczeniami związane jest natomiast z rozwijającą się komunikacją samochodową.
Nie można też wykluczyć występowania lokalnych źródeł zanieczyszczenia związanych z
innymi rodzajami przemysłu leżącymi poza granicami Gminy (np. energetyka zawodowa,
przemysł chemiczny itp.).
4.13Ochrona zasobów kopalin
4.13.1 Złoża kopalin
Na obszarze gminy Szczytna występuje pięć udokumentowanych złóż surowców skalnych. Są
to złoża piaskowców i jedno złoże margla piaszczysto-krzemionkowego.
Piaskowce gruboławicowe, drobnoziarniste z glaukonitem (kreda górna, cenoman)
udokumentowane są w granicach złoża „Bobrowniki".
Złoże „Bobrowniki" położone w południowej części gminy w obrębie Obszaru Chronionego
Krajobrazu Gór Bystrzyckich i Orlickich, około 2 km na północ od rezerwatu ścisłego
„Torfowisko pod Zieleńcem". W złożu tym zostało zarejestrowane w 1982 r. 38,2 tysiące ton
zasobów bilansowych piaskowca, obecne zasoby wynoszą, l tysiąc ton. Zgodnie z wynikami
badań własności technologicznych piaskowiec ten zaklasyfikowany jest jako surowiec
odpowiadający III klasie kruszywa łamanego wykorzystywanego do nawierzchni drogowych.
Skała ta odznacza się równoziarnistością, grubym uławiceniem, ma barwę żółtą do
70
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
szarobrunatnej, lokalnie jest silnie zażelaziona, posiada zwarte lepiszcze ilasto krzemionkowe. W składzie mineralnym można wyróżnić: kwarc, skalenie, glaukonit,
miejscami łyszczyki oraz minerały akcesoryczne, takie jak granat i cyrkon. Jest to obecnie
złoże zaniechane, eksploatacja nie jest prowadzona i najprawdopodobniej nie zostanie już
nigdy podjęta.
Piaskowce ciosowe kredy górnej (turoń dolny) udokumentowane są w obrębie następujących
złóż: „Wolany" - udokumentowane w kat. B i C1, „Złotno" oraz „Szczytna Śląska" - kat. C1.
Piaskowce ciosowe odznaczają się zmiennym składem granulometrycznym, najczęściej
wykazują różno- i drobnoziarnistą strukturę. W obrębie poszczególnych ławic wyraźne są
zmienności uziarnienia. W spągu ławice są bardziej gruboziarniste w stropie natomiast
drobnoziarniste. Obecne są większe ziarna kwarcu (do 90% objętości skały) i białe skalenie,
prócz nich w składzie mineralnym występują niewielkie, zmienne ilości łyszczyków
(muskowit), glaukonitu (partie zielonkawo-szare), tlenków żelaza barwiących partie skały na
brunatno-czerwony kolor, cyrkonu i turmalinu. Spoiwo jest przeważnie ilasto-krzemionkowe,
rzadziej węglanowe. Odznaczają się równym ciosem prawie prostopadłym do warstwowania.
„Wolany” - udokumentowane złoże piaskowca ciosowego z zatwierdzonymi zasobami na
dzień 1.07.1953 r. wynoszącymi 716 000 m3 w kat. C1. Materiał skalny z tego złoża
stosowany był jako kamień budowlany. Złoże ma powierzchnię 34 880 m2. Charakteryzuje się
ono II grupą zmienności. Złoże to było eksploatowane od 1811 roku natomiast obecnie
eksploatacja jest zaniechana. Istnieje możliwość zwiększenia zasobów złoża. Obszar złoża
znajduje się na terenie otuliny Parku Narodowego Gór Stołowych, a także w obrębie strefy
ochronnej uzdrowiska Polanica Zdrój. Udokumentowane zasoby geologiczne 1862 tys. ton,
zasobów przemysłowych nie ustalono, eksploatacja nie jest prowadzona.
„Złotno" - złoże zarejestrowane w 1958 roku z zasobami l 265 tysięcy ton piaskowca
ciosowego, surowiec wykorzystywany był do produkcji bloków, płyt okładzinowych,
kamienia łamanego i łupanego oraz do produkcji bloków. W obrębie wystąpienia piaskowca
założonych jest sześć wyrobisk, tylko w trzech z nich parametry jakościowe kopaliny
odpowiadają wymogom eksploatacji. Wyrobiska te zostały objęte granicami złoża.
Piaskowiec ciosowy występujący w złożu eksploatowany był do roku 1950. W 1958 roku
złoże zostało zarejestrowane i po krótkim okresie eksploatacja została zarzucona. Obszar
złoża położony jest na terenie otuliny Parku Narodowego Gór Stołowych, a także w obrębie
strefy ochronnej uzdrowiska Duszniki Zdrój. Zasoby geologiczne 1200 tys. ton, zasobów
przemysłowych nie ustalono, eksploatacja nie jest prowadzona.
„Szczytna Śląska" - złoże to zostało udokumentowane w kategorii B + C1 w 1967 roku z
zasobami wynoszącymi 4 203 tysiące ton. Aktualne zasoby wynoszą 4 087 tysiące ton w kat.
B+C1. Należy ono do II grupy zmienności, surowiec wykorzystywany był do produkcji
kruszywa drogowego. W roku 1974 eksploatacja została zaniechana ze względu na
nieopłacalność wydobycia. Parametry jakościowe kopaliny (niska wytrzymałość na ściskanie,
duża ścieralność w bębnie Devala, a także zmienne uziarnienie i skład mineralny) wykluczają
możliwość jej obecnego wykorzystania: jako surowca do produkcji kamienia łamanego dla
budownictwa. Złoże leży na terenie otuliny Parku Narodowego Gór Stołowych, a także w
obrębie strefy ochronnej uzdrowiska Duszniki Zdrój.
Zasoby przemysłowe nieustalone, złoże nie eksploatowane.
Margle piaszczysto-krzemionkowe turonu dolnego charakteryzujące się barwą od jasno- do
ciemnoszarej. W składzie petrograficznym występuje węglan wapnia (zawartość waha się w
granicach 25 - 75%) oraz materiał detrytyczny (kwarc, skalenie oraz minerały akcesoryczne).
Są to skały polimiktyczne lub bardzo drobnoziarniste, najczęściej silnie złupkowane i
zwietrzałe z krzemionkowym lub krzemionkowo-węglanowym spoiwem rzadko żelazistym.
„Szczytna Śląska II" - złoże zarejestrowane w 1959 roku z zasobami 403 tysięcy ton.
Surowiec był wykorzystywany do produkcji kruszywa drogowego do nawierzchni
bitumicznych. Złoże jest nieeksploatowane i ze względu na niewielkie zasoby jego
eksploatacja nie jest opłacalna przy wykorzystaniu kopaliny dla drogownictwa czy
71
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
drogownictwa. Istnieje potencjalna możliwość wykorzystania kopaliny w przemyśle
chemicznym i cementowym jednakże należałoby przeprowadzić szczegółowe badania
parametrów jakościowych. Obszar złoża położony jest na terenie otuliny Parku Narodowego
Gór Stołowych, a także w obrębie strefy ochronnej uzdrowisk:
Polanica Zdrój i Duszniki Zdrój. Zasoby przemysłowe nieustalone, złoże nie eksploatowane.
Na teren gminy w okolicy Nowej Sokołówki wkracza teren górniczy złoża piaskowców
ciosowych „Szczytna-Zamek".
Na obszarze gminy zostały także wyznaczone dwa prognostyczne obszary występowania
łupków kwarcytowych w rejonie Bobrowników, obie te lokalizacje leżą poza strefami
ochronnymi obszaru chronionego krajobrazu Góry Bystrzyckie i Orlickie oraz otuliny Parku
Narodowego Gór Stołowych.
Perspektywy zagospodarowania złóż kopalin na tle kierunków rozwoju gminy i
elementów ochrony środowiska
Na obszarze gminy znajduje się pięć udokumentowanych złóż surowców skalnych,
żadne z wymienionych złóż nie jest eksploatowane ze względu na uwarunkowania
ekonomiczne jak też na wymogi ochrony środowiska. Podjęcie ponownej eksploatacji czy też
poszukiwania nowych złóż nie jest perspektywiczne dla rozwoju gminy. Do najważniejszych
kierunków rozwoju zaliczyć należy ochronę środowiska i działania zmierzające do poprawy
jego czystości, a co za tym idzie wykorzystanie jego walorów dla rozwoju funkcji
rekreacyjnych. Obecność w pobliżu dwu uzdrowisk: Polanicy Zdroju i Dusznik Zdroju daje
możliwość uaktywnienia funkcji lecznictwa uzdrowiskowego.
4.14Melioracje wodne - ochrona przeciwpowodziowa
4.14.1Melioracje wodne
Gmina Szczytna generalnie należy do
zlewni rzeki Bystrzyca Dusznicka. Jedynie jej południowo-wschodnie krańce należą do
zlewni Orlicy a przez nią do Łaby w zlewisku Morza Północnego. Sieć wód
powierzchniowych gminy jest gęsta i bogata, w szczególności w zasięgu Gór Bystrzyckich i
Gór Stołowych. Oprócz koryt głównych cieków – Bystrzycy Dusznickiej i Kamiennego
Potoku– występuje tam gęsta sieć cieków drobniejszych, kanałów i rowów melioracyjnych.
Względnie bogata jest też sieć hydrograficzna w obrębie Kotliny Kłodzkiej. Do
najważniejszych cieków melioracji podstawowych, tworzących miejscami dość szerokie
doliny, należą oprócz dwóch ww. wymienionych: Czerwona Woda z Toczkiem, Cicha,
Złotna, Kliniak Wymienione główne cieki dopełnia system rowów melioracji szczegółowych.
Ogółem na terenie gminy Szczytna zgodnie z ewidencją prowadzona przez Dolnośląski
Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych we Wrocławiu długość rowów melioracji
szczegółowej wynosi 93,422 km, obszar zmeliorowany zajmuje 1091,4 ha w tym obszary
objęte systemami drenarskimi wynoszą 450 ha.
Na obszarze gmin nie ma większych
zbiorników wodnych. Istnieje tu kilkanaście stawów przeważnie o nieznacznej powierzchni
lustra wody i niewielkiej pojemności. Wykonano też kilka zbiorników jak przeciwpożarowy
zbiornik nadleśnictwa Zdroje w Chocieszowie (Wolany Górne), czy zbiornik będący w gestii
władz miasta Szczytna w obrębie Ocieszów czy Niewielki nieutrzymywany zbiornik położony
w Wolanach należący do Agencji Nieruchomości Rolnych. Są to jedyne obiekty wodne
zdolne do niewielkiej retencji odpływu.
W związku z poważnymi zaniedbaniami w zakresie czynnej ochrony przeciw powodziowej
utworzony został Program dla Odry 2006, który powstał z połączenia Programu ODRA 2006
opracowanego we Wrocławiu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów przez zespół specjalistów
oraz Programu dla Odry opracowanego w Ministerstwie Środowiska. Celem Programu dla
Odry 2006 jest zbudowanie systemu zintegrowanej gospodarki wodnej dorzecza Odry,
72
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
uwzględniającej
potrzeby
zabezpieczenia
przeciwpowodziowego,
sporządzenia
prewencyjnych planów zagospodarowania przestrzennego, ochrony czystości wody,
środowiska przyrodniczego i kulturowego, transportowe, ogólno – gospodarcze oraz
konsumpcyjne czyli modernizacja Odrzańskiego Systemu wodnego oraz zrównoważony
rozwój społeczny i gospodarczy obszaru Nadodrza, z uwzględnieniem bezpieczeństwa ludzi i
realistycznie ocenianych możliwości finansowania przedsięwzięć. Program dla Odry 2006
proponuje wizje Odry i Nadodrza jako nowocześnie zagospodarowanego korytarza
ekologicznego tej części Europy wytyczając, zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju,
konkretne zadania takie jak:
· zwiększenie retencji wód w powiązaniu z ochrona przeciwpowodziową (poldery oraz
zbiorniki),
· modernizacja i rozbudowa istniejącego systemu ochrony przeciwpowodziowej– system
monitorowania i ostrzegania,
· ochrona czystości wody w ramach programu komisji Ochrony Wód Odry przed
zanieczyszczeniem.
Program dla Odry 2006 w szczególny sposób zajmuje się ochroną przed powodzią dużych
skupisk ludności – Racibórz, Kędzierzyn Koźle, Opole, Wrocław i Słubice, ale i terenów
gdzie powodzie są częste i o gwałtownych przebiegach – Kotlina Kłodzka oraz lewobrzeżne
dopływy Odry, w tym szczególnie dolina Bobru. Dla osiągnięcia tych celów konieczne jest
dokonanie następujących przedsięwzięć:
· monitoring, prognozowanie i ostrzeganie jako instrument gospodarki zbiornikowej oraz
przygotowania czynnej ochrony przeciwpowodziowej (radary, telemetria, itp.),
· dokończenie budowy zbiorników Kozielno – Topola na rzece Nysie Kłodzkiej,
· budowa zbiornika Racibórz na rzece Odrze i Kamieniec Ząbkowicki na rzece Nysie
Kłodzkiej,
· ograniczenie zagrożenia powodziowego i program zapobiegania w oparciu o planowanie
przestrzenne.
Program... przewiduje inwestycje w zlewni Bystrzycy Dusznickiej na poziomie 92 000 000
PLN, które mają być realizowane do 2015roku. Działania objęte programem polegać mają na
wykonywaniu niezbędnych regulacji rzek, umocnień obwałowań a także realizacji suchych
zbiorników przeciwpowodziowych. Na obszarze gminy lub bezpośrednio powyżej
zaplanowano następujące obiekty:
zbiornik na Bystrzycy Dusznickiej w m. Graniczna gm. Duszniki-Zdrój o
pojemności powodziowej Vp = 1,53 mln m3, zaś całkowitej Vc = 4,60 mln m3
zbiornik na Bystrzycy Dusznickiej w Bobrownikach o pojemności
powodziowej Vp = 3,0 mln m3, zaś całkowitej Vc = 9,80 mln m3
zbiornik na Kamiennym Potoku w m. Łężyce o pojemności powodziowej Vp
= 1,52 mln m3, zaś całkowitej Vc = 4,6 mln m3
zbiornik na Kamiennym Potoku w m. Złotno o pojemności powodziowej
Vp = 3,73 mln m3, zaś całkowitej Vc = 11,3 mln m3
zbiornik na pot. Cicha w m. Wolany o pojemności powodziowej Vp = 2,10 mln
m3, zaś całkowitej Vc = 6,3 mln m3
Innym sposobem na zwiększenie bezpieczeństwa powodziowego tak lokalnie jak i w całym
regionie jest tzw. mała retencja. Pod pojęciem małej retencji kryją się zabiegi i inwestycje
zmierzające do poprawy bilansu wodnego gospodarki wodnej, zwłaszcza w sektorze
rolnictwa. Rozumie się przez to inwestycje polegające zwiększeniu zasobów wodnych zlewni
poprzez budowę zbiorników wodnych, stawów, zastawek, nasadzeń drzew. W 1997 roku w
Regionalnym Zarządzie Melioracji i Urządzeń Wodnych opracowano "Program Rozwoju
Małej Retencji Dla Województwa Wrocławskiego na lata 1997 - 2015". W programie
zaproponowano budowę obiektów małej retencji. W programie zaproponowano budowę
kilkunastu niewielkich zbiorników (stawów, zbiorników, piętrzeń). Których sumaryczna
73
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
pojemność będzie miała również znaczenie w zwiększaniu retencji powodziowej. Poza tym
zbiorniki takie mogą retencjonować wodę dla celów nawodnień rolniczych i leśnych oraz
spełniać funkcje rekreacyjne, możliwa będzie hodowla ryb. Zbiorniki będą miał pozytywny
wpływ na mikroklimat i będzie stanowił korzystny element wzbogacający krajobraz i
podnoszący walory turystyczne gminy i powiatu kłodzkiego. Możliwości poprawy retencji na
obszarze gminy jest oczywiście więcej. Wymaga to jednak bardziej dogłębnego rozeznania i
uzgodnienia z właścicielami gruntów. Na obszarze gminy istnieją dogodne warunki do
budowy mniejszych zbiorników i stawów niemal na całej jej powierzchni. Możliwości
retencji wody istnieją również w innych formach. Należy wykorzystać do tego celu tereny
podmokłe, obszary bagienne, oczka wodne oraz stosować odpowiednie zabiegi
agrotechniczne. Mała retencja odgrywa niezwykle istotną rolę w kształtowaniu się warunków
mikroklimatycznych, ma duże znaczenie w rolnictwie, wpływa na kształtowanie się
krajobrazu gminy. Rozwój retencji na terenie całej zlewni ma niebagatelny wpływ na ochronę
przeciwpowodziową a także na regulację (zmniejszenie) odpływu ze zlewni, co pozwala na
pokrycie niedoborów wody pojawiające się w okresie niżówek. Rozwój małej retencji
powoduje również wzrost ilości fauny wodnej i awifauny na tych terenach.
Warunki topograficzne na terenie
gminy są sprzyjające dla lokalizacji większych obiektów małej retencji. Istnieją dobre warunki
do budowy stawów, oczek wodnych i zastawek na rowach melioracyjnych, które mogłyby
zostać wykorzystane na ciekach gminy są to tego rodzaju obiektów, jak stopnie, przepusty z
piętrzeniem, jazy itp. Należy wzmóc działania zmierzające do zwiększenia ilości
magazynowanej wody stwarzając różnego rodzaju zachęty dla inwestowania w zbiorniki i
stawy. Na ciekach o podgórskim charakterze należy stosować miarę możliwości biologiczną
regulację cieków.
4.14.2 Ochrona przeciwpowodziowa
Gmina Szczytna z racji swego
położenia w górskiej dolinie Bystrzycy Dusznickiej, narażona jest na częste powodzie.
Występują one zwykle w kilku kolejnych latach, a ich zasięg uzależniony jest od
intensywności opadów, rzadko z gwałtownością wiosennego ocieplenia. Gmina posiada
system umocnień przeciwpowodziowych, odbudowywanych w ostatnich latach po poważnych
uszkodzeniach zwłaszcza z lipca 1998r. Szereg wcześniejszych umocnień (ciężka zabudowy,
stopnie mury oporowe) wykonana została kilkanaście lat temu. Przez lata eksploatacji ulegały
one zniszczeniu i naturalnemu osiadaniu. Na obszarze gminy ze względu na budowę koryta
głównych cieków nie ma wałów przeciwpowodziowych. Brzegi miejscami obsadzone są
dorodnymi drzewami. Doświadczenia ostatniej powodzi wykazały, że umocnienie brzegów
koryta rzecznego korzeniami nie uchroniło ich przed zniszczeniem Drzewa rosnące w obrębie
koryta wału same stawały się przyczyną zniszczeń konstrukcji. Po kataklizmie z 1998r.
dokonano przebudowy odcinków koryta, uzupełniono zniszczone odcinki koryt, odbudowano
zniszczone umocnienia oraz uzupełniono większość wyrw w ich konstrukcji.
Gmina nie
posiada
typowego
rozległego systemu przeciwpowodziowego co podyktowane jest budowa sieci hydrograficznej
opisanej szczegółowo w poprzednich rozdziałach. Ze względu na górską specyfikę gminy nie
występują tu większe obwałowane obszary zalewowe. Wezbrane w ciekach wody koncentrują
się na obszarze koryta i terenie do niego przylegającym, posiadając znaczną dynamikę co staje
się przyczyną zniszczeń nie tylko zabudowy brzegowej ale różnego rodzaju mostów,
przepustów, dróg, budynków i innych obiektów infrastruktury. W planowaniu bezpieczeństwa
powodziowego niezwykle istotna jest szybkość oraz wiarygodność przekazywanej informacji.
Dynamika zjawisk powodziowych na obszarze gminy jest tak duża, że koniecznym stało się
precyzyjne monitorowanie zjawisk powodziowych przede wszystkim wielkości i
intensywności opadów. Koncentracja fali powodziowej na ciekach gminy jest niezwykle
74
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
szybka i wynosi 2-3 godziny. Jest to niezwykle krótki czas na reakcję władz
odpowiedzialnych za osłonę przeciwpowodziową. Z reguły planowanie przeciwpowodziowe
ma charakter ponad gminny i realizowane jest ze środków centralnych, gmina odpowiedzialna
jest za bezpośrednią akcję powodziową. Powodzenie takiej akcji wymaga sprawnego
funkcjonującego systemu przeciwpowodziowego. System taki po powodzi w 1997 roku został
stworzony a gmina jest jego uczestnikiem. System ten nosi nazwę Lokalnego Systemu Osłony
Przeciwpowodziowej (LSOP), który automatycznie przekazuje informacje o stanie wód oraz
wielkości opadów. Podstawą działania LSOP jest praca 40 automatycznych posterunków
pomiaru stanu wód w rzekach i wysokości opadów atmosferycznych oraz nieprzerwana
transmisja radiowa tych danych do Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego w
Starostwie Kłodzkim. Poza tym każda z gmin powiatu posiada własną dyspozytornię LSOP
wyposażoną w zestawy komputerowe oraz sprzęt radiowo – odbiorczy użyczony przez
Starostwo Kłodzkie. Wszystkie gminy, a także Stacja Hydrometeorologiczna IMGW w
Kłodzku, straż pożarna oraz pogotowie ratunkowe mają bezpośredni, bieżący i ciągły dostęp
do informacji z sieci osłony przeciwpowodziowej.
Gminne służby kryzysowe mogą podejmować działania niezależne od centrum powiatowego,
adekwatne do skali zagrożenia. Informacjami z sieci pomiarowej oraz systemem rozsyłania
komunikatów i ostrzeżeń zarządza specjalistyczny program operacyjny obsługiwany przez
wykwalifikowany personel. Program ten przyjmuje, archiwizuje i przetwarza do żądanej
postaci przesyłane impulsy. W razie potrzeby rozsyła komunikaty i ostrzeżenia do
wyznaczonych osób funkcyjnych na terenie całego powiatu lub tylko zagrożonych gmin.
Skala LSOP pozwala także na to, aby system pełnił rolę powiatowego systemu wczesnego
ostrzegania na wypadek każdego kryzysu.
Ponadto zadbano o edukację powodziową na terenie powiatu. Wspólnie z koordynatorami
Programu OSIRIS opracowano programy edukacyjne dla wszystkich szkół oraz przeznaczone
dla pracowników samorządowych i wszystkich instytucji związanych z bezpieczeństwem
policji, straży pożarnej, wszystkich rodzajów pogotowia.
Utrzymanie sprawnego systemu przeciwpowodziowego wymaga:
- systematycznej regulacji cieków wodnych i konserwacji obiektów regulacyjnych
- przystosowania obiektów hydrotechnicznych do warunków zagrożenia powodziowego
- przystosowania terenów międzywala, koryt wody płynącej do szybkiego reagowania
w przypadku powodzi (wycinanie drzew utrudniających spływ, usuwanie odkładów
w korytach, wykaszanie i odkrzaczanie skarp, konserwacja rowów melioracyjnych)
- doskonalenia systemu szybkiego ostrzegania i reagowania w przypadku zagrożenia
powodzią
Za działania związane z ochroną
przeciwpowodziową odpowiada, zgodnie z ustawą Prawo wodne, dyrektor regionalnego
zarządu gospodarki wodnej (RZGW). Z jego inicjatywy powstaje projekt planu ochrony
przeciwpowodziowej w regionie wodnym. RZGW jest również odpowiedzialny za
prowadzenie działań informacyjnych i koordynację w razie powodzi lub suszy na podległym
terenie.
Gmina Szczytna jest w znacznym
stopniu narażona na niebezpieczeństwo powodzi. Kataklizm z 1998r. określił granice
niebezpieczeństwa oraz skalę. Inwestycje w zakresie przeciwdziałania skutkom powodzi
wykraczają znacznie po za możliwości gminy, możliwe jest jednak zwiększenia
bezpieczeństwa powodziowego mieszkańców poprzez działania niezwiązane bezpośrednio z
inwestowaniem w urządzenia przeciwpowodziowe. W zasadzie wszystkie przedsięwzięcia
można podzielić na czynne i bierne. Bardzo często ich rodzaj wymuszony jest własnością. W
przypadku ochrony przeciwpowodziowej jest to również pewnego rodzaju wyróżnikiem,
chociaż własność nie czyni tych działań determinującym. Ze strony gminy można wyróżnić
działania zarówno bierne jak i czynne. Do działań biernych (ale tylko w czasie kiedy powódź
75
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
nie występuje) oraz czynnych, które gmina powinna podjąć oraz na bieżąco uzupełniać i
regulować należy zaliczyć:
opracowanie Planu Ograniczenia Skutków Powodzi i Profilaktyki Powodziowej dla
całej gminy,
współudział w doskonaleniu Lokalnego Systemu Osłony Przeciwpowodziowej
(LSOP),
prowadzenie szkoleń z zakresu znajomości ochrony przeciwpowodziowej i zachowań
ludności w czasie zagrożenia,
współdziałanie z gminami przyległymi a także starostwem kłodzkim, w zakresie
ochrony przeciwpowodziowej związanej z przedsięwzięciami własnymi i tych gmin,
utworzenie i na bieżąco utrzymywanie magazynu przeciwpowodziowego dla ludności
gminy,
współudział w programie Odra 2006, dającego szansę na poprawienie bezpieczeństwa
przeciwpowodziowego gminy,
wystąpienie i zdecydowane wywieranie wszelkimi dostępnymi sposobami nacisku na
zarządzających ciekami gminy (RZGW, DZMIUW) w celu wyremontowania i
bieżącego utrzymywania w zadawalającym stanie odcinków koryta oraz umocnień
przeciwpowodziowych,
dbałość o właściwy stan urządzeń melioracji szczegółowych,
dbałość o właściwy stan przepustów w drogach gminnych oraz współdziałanie z
Powiatowym Zarządem Dróg w zakresie konserwacji przepustów pod drogami
powiatowymi leżącymi na terenie gminy,
przygotowanie, w ramach ochrony przeciwpowodziowej gminy, specjalnej grupy
reagowania na zagrożenie powodziowe dla obszarów zalewowych,
weryfikacja obowiązującego w gminie Planu Zagospodarowania Przestrzennego pod
kątem wykluczenia z zabudowy potencjalnych terenów zalewowych,
uwzględnienie w opracowywanych planach szczegółowych dla poszczególnych
miejscowości gminy, potrzeb wynikających z ochrony przeciwpowodziowej,
wykorzystanie naturalnych warunków gminy do zwiększenia możliwości retencji
wody, (zastawki, oczka, stawy, suche – niewielkie zbiorniki wodne) dających również
szansę zwiększenia w gminie skuteczności ochrony przeciwpowodziowej.
5. Założenia wyjściowe programu
Jako
założenia
wyjściowe do
Programu ochrony środowiska dla Gminy Szczytna przyjęto uwarunkowania zewnętrzne i
wewnętrzne, wynikające z obowiązujących aktów prawnych, programów wyższego rzędu oraz
dokumentów planistycznych uwzględniających problematykę ochrony środowiska. Niezbędne
było również uwzględnienie zamierzeń rozwojowych Gminy, zarówno w zakresie
gospodarczym i przestrzennym, jak i społecznym.
Uwarunkowania te, w powiązaniu z
aktualnym stanem środowiska w gminie były podstawą do zdefiniowania priorytetów i celów
w zakresie ochrony środowiska i racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych.
5.1Uwarunkowania zewnętrzne opracowania Programu Ochrony Środowiska dla
Gminy Szczytna
5.1.1Polityka ekologiczna państwa
Zasady
realizacji
polityki
ekologicznej, cele i zadania ujęte w "Programie wykonawczym do II Polityki Ekologicznej
76
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Państwa na lata 2002 - 2010" oraz w dostosowanej do wymagań ustawy Prawo ochrony
środowiska, "Polityce ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem
perspektywy na lata 2007 -2010", zostały przyjęte jako podstawa niniejszego Programu.
Nadrzędną zasadą przedstawioną w Polityce ekologicznej państwa jest zasada
zrównoważonego rozwoju. Rozwój zrównoważony jest definiowany jako zbiór celów
społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:
dobrobyt materialny i społeczny,
sprawiedliwość,
bezpieczeństwo.
Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i psychicznych potrzeb
człowieka poprzez prawidłowe umiejscowienie jego stosunku do środowiska, a zwłaszcza
poprzez utrzymanie funkcji ekologicznych środowiska przyrodniczego.
Rozwój zrównoważony oznacza więc
taką
filozofię
rozwoju
globalnego,
regionalnego
i lokalnego, która przeciwstawia się ekspansji opartej wyłącznie o wzrost gospodarczy.
W Polityce ekologicznej państwa jako zasady szczegółowe przyjęto:
Zasadę prewencji, oznaczającą w szczególności:
zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń poprzez stosowanie najlepszych
dostępnych technik (BAT),
recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk, energii, wody i
surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast
ich składowania,
zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń i zagrożeń zgodnie
z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i
ograniczania zanieczyszczeń (tzw. dyrektywa IPPC),
wprowadzanie pro-środowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i
usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie,
wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji,
Responsible Care, itp.
Zasadę "zanieczyszczający płaci” odnoszącą się do odpowiedzialności za skutki
zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń. Odpowiedzialność tę ponosić powinny
wszystkie jednostki użytkujące środowisko a więc także konsumenci, zwłaszcza, gdy mają
możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych.
Zasadę integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi oznaczająca uwzględnienie
w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i
społecznymi.
Zasadę regionalizacji, oznaczającą m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi
ekosystemami w Europie (np. doliny rzeczne i obszary wodno-błotne, szczególnie w strefach
przygranicznych).
Zasadę subsydiarności, oznaczającą przekazywanie części kompetencji i uprawnień
decyzyjnych dotyczących ochrony środowiska na właściwy szczebel regionalny lub lokalny
tak, aby był on rozwiązywany na najniższym szczeblu, na którym może zostać skutecznie i
efektywnie rozwiązany.
Zasadę skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej odnoszącą się do wyboru
planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska, a oznaczającą potrzebę
minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu.
W Polityce ekologicznej państwa
przedstawione zostały także cele ogólne o charakterze strategicznym i realizacyjnym, w
różnych horyzontach czasowych. Jako oddzielne zagadnienie omówiona zostało zagadnienie
włączania aspektów ochrony środowiska do polityk sektorowych takich jak: przemysł i
energetyka, transport, rolnictwo, leśnictwo, budownictwo i gospodarka komunalna,
77
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
zagospodarowanie przestrzenne, turystyka, ochrona zdrowia, handel i działalność obronna.
Wskazane zostały przede wszystkim cele i działania, jakie należy podjąć w ramach
programów sektorowych, jako konieczny udział sektorów w realizacji zrównoważonego
rozwoju.
Cele ekologiczne zostały ujęte w czterech blokach tematycznych, są to:
cele i zadania o charakterze systemowym (przyszłościowy rozwój gospodarczo-społeczny
Gminy z priorytetem ochrony środowiska, w tym systemy zarządzania środowiskowego
i włączanie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych, edukacja ekologiczna
i udział społeczeństwa w sprawach ochrony środowiska, współpraca ponadlokalna).
ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody (m.in.:
ochrona przyrody i krajobrazu, ochrona lasów, ochrona powierzchni ziemi),
zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii: wykorzystanie energii
odnawialnej, kształtowanie stosunków wodnych,
jakość środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne: jakość wód, w tym gospodarka wodnościekowa, gospodarowanie odpadami (w oparciu o plan gospodarki odpadami), jakość
powietrza atmosferycznego, oddziaływanie hałasu, pola elektromagnetyczne, awarie
przemysłowe.
Z wymienionych w Polityce ekologicznej państwa celów i działań szczegółowych wybrano
zagadnienia szczególnie istotne z punktu widzenia problemów występujących w gminie
Szczytna. Są to:
promowanie najlepszych technik (BAT) w celu zmniejszenia materiałochłonności
i odpadowości produkcji,
ograniczenie zużycia energii o 25% do roku 2010, a do roku 2025 o 50% w stosunku
do roku 2000, intensyfikacja rozwoju energetyki odnawialnej, do roku 2010 co
najmniej podwojenie wykorzystania tej energii w stosunku do roku 2000 w celu
zmniejszenia energochłonności gospodarki i wzrostu wykorzystania energii ze źródeł
odnawialnych,
łączenie racjonalności ekonomicznej i ekologicznej w wykorzystaniu zasobów gleb,
ochrona gleb i powierzchni ziemi,
gospodarowanie odpadami - wzrost odzysku surowców, opakowań, recyklingu
materiałów z opakowań, do roku 2010 wtórne wykorzystywanie co najmniej 50%
papieru i szkła,
zapobieganie zanieczyszczeniu słodkich wód powierzchniowych i podziemnych,
przywracanie wodom podziemnym i powierzchniowym właściwego stanu
ekologicznego (zapewnienie źródeł poboru wody do picia),
zmniejszenie narażenia mieszkańców na zanieczyszczenie powietrza i hałas,
zmniejszenie intensywności degradacji powierzchni ziemi, poprawa estetyki otoczenia,
przeciwdziałanie powstawaniu zanieczyszczeń powietrza,
eliminowanie lub zmniejszanie skutków dla środowiska z tytułu nadzwyczajnych
zagrożeń środowiska, a także doskonalenie istniejącego systemu ratowniczego na
wypadek zaistnienia awarii i klęsk żywiołowych,
Zwiększenie skali renaturalizacji obszarów wiejskich, na których rozwinęła się intensywna
produkcja rolnicza, wprowadzenie zasad zrównoważonej gospodarki rolnej, ochrona
gatunków dzikiej flory i fauny, ochrona najbardziej zagrożonych ekosystemów oraz gatunków
i ich siedlisk przez tworzenie i powiększanie sieci obszarów chronionych,
5.1.2Program Ochrony Środowiska województwa dolnośląskiego
Województwo Dolnośląskie posiada
opracowany Program Ochrony Środowiska. Program ten nazywa się „Programem
78
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolnośląskiego”. Został on
opracowany w 2002 roku i zatwierdzony uchwałą Sejmiku Województwa Dolnośląskiego nr
XLIV/842/2002. Program ten dostępny jest na stronie internetowej Urzędu Marszałkowskiego
– www.umwd.pl i z tego powodu nie będzie tu cytowany. Dla porządku w Programie Ochrony
Środowiska dla gminy Szczytna dokonane zostanie porównanie zgodności tegoż programu z
zapisami w Programie Wojewódzkim w odniesieniu do postawionych wymagań. Analizę tego
dokumentu sprowadzono do celów strategicznych do roku 2015 w strategii długoterminowej.
Tam gdzie to było konieczne odniesiono się do celów i zadań szczegółowych. Celami
strategicznymi dla województwa dolnośląskiego były:
Poprawa jakości powietrza atmosferycznego osiągana przez:
Dalsze ograniczanie emisji z zakładów przemysłowych
Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza ze źródeł niskiej emisji
Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza pochodzącego ze źródeł
komunikacyjnych
Wzmocnienie współpracy międzynarodowej w dziedzinie minimalizowania
zanieczyszczeń transgranicznych
Zmniejszenie uciążliwości hałasu osiągane przez:
Zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego
Zmniejszenie uciążliwości hałasu przemysłowego
Przywrócenie wysokiej jakości wód powierzchniowych, podziemnych i ich ochrona
osiągane przez:
Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej (w szczególności na terenach
wiejskich)
Zmniejszenie zużycia wody
Ograniczenie zanieczyszczenia spowodowanego niekontrolowanymi spływami
powierzchniowymi
Podniesienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego
Zwiększenie małej retencji
Rozwój współpracy regionalnej na wodach granicznych
Ochrona zasobów wód podziemnych
Ograniczenie negatywnego oddziaływania odpadów na środowisko osiągane przez:
Uporządkowanie gospodarki odpadami przemysłowymi
Uporządkowanie gospodarki odpadami komunalnymi
Podniesienie jakości gleb osiągane przez:
Ograniczenie procesu degradacji gleb
Rekultywacja gleb zdegradowanych
Ochrona zasobów złóż poprzez ich racjonalne wykorzystanie osiągane przez:
Minimalizacja presji wywieranej na środowisko w procesie wykorzystania
surowców mineralnych
Zabezpieczenie złóż perspektywicznych i prognostycznych
Ochrona i wzrost różnorodności przyrodniczej osiągana przez:
Określenie zasobów przyrodniczych w województwie
Objęcie ochroną obszarów o wysokich walorach przyrodniczych
Podniesienie różnorodności biologicznej i krajobrazowej
Powiększenie zasobów leśnych i zapewnienie im kompleksowej ochrony
Rozwój terenów zieleni w miastach i na terenach wiejskich
Ograniczenie wystąpień nadzwyczajnych zagrożeń środowiska osiągane przez:
Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego związanego z działalnością
produkcyjną przedsiębiorców
Zapewnienie bezpieczeństwa przewozu drogowego i kolejowego materiałów
niebezpiecznych
Podniesienie świadomości ekologicznej w społeczeństwie
79
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Rozwój edukacji ekologicznej
Otwarta i dwustronna komunikacja pomiędzy wszystkimi stronami zaangażowanymi
w ochronę środowiska
Rozwój komunikacji społecznej
Uzyskanie pełnej informacji o stanie środowiska
Dalszy rozwój monitoringu wszystkich elementów środowiska zgodnie z
wymogami prawa polskiego i przepisami Unii Europejskiej
Analiza
powyższych
zapisów
określających cele strategiczne dla województwa dolnośląskiego określiła konieczność ujęcia
powyższych celów w Programie Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Szczytna. Należy
uwzględnić uzyskanie poprawy standardów jakości powietrza przez zmniejszenie
uciążliwości zakładów przemysłowych i zanieczyszczeń komunikacyjnych. Sugeruje się także
ograniczanie niskiej emisji zarówno przez zmiany technologii jak i urządzeń grzewczych oraz
oszczędność energii cieplnej i termomodernizację.
Ograniczenie emisji hałasu zakłada
odniesienie się do wytwórców przemysłowych jak i komunikacyjnych sugerując, że budowa
obwodnic czy właściwe gospodarowanie przestrzenią będzie skutkowało zmniejszeniem
uciążliwości akustycznej.
Poprawa jakości wód powinna być
ujęta w Programie Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Szczytna jako poprawa czystości
wód do picia i wód powierzchniowych oraz podziemnych. Należy zaproponować do
wykonania, w krótkiej i długiej perspektywie, zadania powodujące uporządkowanie
gospodarki ściekowej w ogóle i w szczególności na terenach wiejskich i to zarówno w kwestii
zanieczyszczeń komunalnych jak też specyficznych rolniczych – obszarowych czy
deszczowych. Właśnie ograniczenie tego rodzaju zanieczyszczeń czy uporządkowanie
negatywnego wpływu odpadów na środowisko, spowodowane realizacją zaplanowanych w
Programie zadań, będzie skutkowało ograniczeniem ich szkodliwego wpływu na wody
podziemne.
Programie dla miasta i gminy należy
ująć kompleks spraw związanych z gospodarką odpadami komunalnymi i przemysłowymi.
Większość zadań z Planu Gospodarki Odpadami dla Miasta i Gminy Szczytna (a więc także z
Programu, którego Plan jest elementem) pokrywa się ze szczegółowymi zadaniami „Programu
zrównoważonego rozwoju województwa”.
Wykonywanie zadań określonych w
poszczególnych częściach Programu, a związanych z ochroną powierzchni ziemi, zalesianiem,
ochroną przyrody, powietrza czy z likwidacją zanieczyszczeń obszarowych i specyficznych,
utrzymaniem właściwych stosunków wodnych, likwidacją starych obciążeń środowiska,
popieraniem i propagowaniem odzysku odpadów spowoduje poprawę jakości gleb.
Jedynym przypadkiem, który pozwoli
na ograniczenie nadzwyczajnych zagrożeń rozumianych tak jak w Programie dla
województwa będzie budowa obwodnic miast i miejscowości, a tym samym wyeliminowanie
zagrożeń związanych z transportem materiałów niebezpiecznych poza tereny zabudowy
mieszkalnej. Burmistrz nie ma w chwili obecnej żadnego istotnego wpływu na tzw. plany
bezpieczeństwa. Jedynie ścisła współpraca z Komendy Powiatowej PSP może spowodować
poprawę bezpieczeństwa w tym zakresie. Natomiast w Programie Ochrony Środowiska dla
Miasta i Gminy Szczytna proponuje się w zamian działania profilaktyczne pozwalające
unikania sytuacji kryzysowych.
Każdy z działów ochrony środowiska
sygnalizuje konieczność prowadzenia szeroko rozumianej edukacji proekologicznej oraz
kampanii informacyjnej na rzecz zwiększania się świadomości ekologicznej w każdej z grup
społecznych, wiekowych czy zawodowych. Prowadzenie takich działań oraz dialog między
organami administracji samorządowej podczas prowadzenia postępowań administracyjnych
80
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
przy lokalizacji nowych obiektów przemysłowych czy ochronnych, w ramach dostępu
społeczeństwa do informacji, może spowodować tylko poprawę zjawiska określanego dzisiaj
jako komunikacja społeczna. Reasumując należy stwierdzić, że Program Ochrony Środowiska
dla Miasta i Gminy Szczytna, jeżeli zostanie wykonany w zaproponowanym zakresie będzie
zgodny z „Programem zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska dla województwa
dolnośląskiego”.
5.1.3Dotychczasowe działania w zakresie ochrony środowiska w gminie
Stan środowiska na terenie Gminy
ulega systematycznej poprawie, głównie w wyniku likwidacji lub ograniczeniu działalności
niektórych gałęzi przemysłu. Wynika to również
z zaostrzenia przepisów dotyczących ochrony środowiska i wzrostu nakładów na jego
ochronę. W przypadku zanieczyszczenia powietrza o jego stanie decyduje głównie nie
przemysł, ale niska emisja i motoryzacja. W związku z zagrożeniem, jaki stanowi niska
emisja, od lat podejmowane są działania na rzecz jej ograniczenia. W ostatnich latach
nastąpiło zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza, szczególnie pochodzącej z
zakładów przemysłowych. W zakładach przemysłowych poza obszarem gminy jak i
(niewielkim stopniu) na terenie Gminy podejmowano działania polegające na zmianach w
technologii, modernizacji lub montażu urządzeń służących do ochrony powietrza.
Ze środków Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (istniejącego od
1993 roku), również ze środków Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej mogą być dotowane zadania modernizujące system ogrzewania, takie jak: wymiana
kotłów węglowych na gazowe, olejowe lub elektryczne; wykonanie instalacji ogrzewania
elektrycznego w miejsce pieców węglowych. Ponadto z gminnego funduszu, a od 2002 roku
również z powiatowego dotowane są zadania z zakresu ochrony środowiska, również w
ramach likwidacji źródeł niskiej emisji. Do końca roku 2002 z Gminnego i Powiatowego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej dofinansowano działania związane z
ochroną powietrza, pozwalające na likwidację kilku kotłowni węglowych oraz zmianę
ogrzewania na gazowe lub olejowe w obiektach takich jak szkoły, przedszkola, przychodnie.
Prowadzone w ostatnich lata działania zmierzające w kierunku poprawy jakości wód, mają
swoje odzwierciedlenie w zrealizowanych i kontynuowanych inwestycjach związanych z
porządkowaniem gospodarki ściekowej na terenie Szczytna. Wymagają one ogromnych
nakładów finansowych, co związane jest z koniecznością pozyskania funduszy
pozabudżetowych.
Gmina przygotowuje się do modernizacji i przebudowy systemu zaopatrzenia w wodę.
Zamiary te szczegółowo zostały opisane w rozdziałach powyżej, przewiduje ona modernizację
zakładu uzdatniania wody oraz modernizację i przebudowę całego układu wodociągowego.
Gmina jest w posiadaniu koncepcji programowej gospodarki ściekowej, w której
przestawiono sposób odprowadzenia ścieków z pozostałej części gminy. Gmina prowadzi
także działalność edukacyjną w postaci konkursów dla uczniów szkół podstawowych w
zakresie różnych dziedzin ochrony środowiska. Środki na zakup z nagród dla szkół pochodzą
z Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
5.1.4Obowiązujące akty prawne w zakresie ochrony środowiska
Podstawowymi aktami prawnymi w dziedzinie ochrony przyrody są następujące ustawy:
81
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
o Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska,
ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085, z 2003
Nr 7 poz. 78).
o Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627,
Nr 115 poz. 1229, z 2002 Nr 74 poz. 676, Nr 113 poz. 984, Nr 233 poz. 1957 z 2003
Nr 46 poz. 392, Nr 80 poz. 721 poz. 717 Nr 175 poz. 1693, Nr 162 poz. 1568, Nr 190
poz. 1865)
o Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92 poz. 880).
o Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 października 2002 r. w sprawie określenia
rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz
szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do
sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. nr 179, poz. 1489).
o Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. nr 62, poz. 628, z 2002 Nr
41poz. 365, Nr 113 poz. 984, Nr 199 poz. 1671, z 2003 Nr 7 poz. 78, Nr 190 poz.
1865)
o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001r. w sprawie katalogu
odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206),
o Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z
dnia 13 maja 1998r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.
U. Nr 66, poz. 436),
o Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. Nr 115 poz.1229 z późn. zm.).
o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 05 grudnia 2002 r w sprawie wartości
odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu /Dz. U Nr 1, poz. 12/
o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 06.06.2002 r w sprawie dopuszczalnych
poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych
substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów
niektórych substancji. /Dz. U Nr 87 poz. 796/
o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13.06.2003 r w sprawie wymagań w
zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji /Dz. U Nr 110 poz.1057/
o Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z
dnia 13 maja 1998r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.
U. Nr 66, poz. 436) – rozporządzenie straciło ważność 30 czerwca 2004 roku. W czasie
opracowywania „Programu...” nie ukazało się nowe rozporządzenie w tej kwestii.
o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 lipca 2004 roku w sprawie warunków,
jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie
substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. /Dz. U. Nr 168 poz.
1763/.
o Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym
odprowadzaniu ścieków (Dz. U. Nr 72, poz. 747 z późniejszymi zmianami).
5.1.5Powiatowy Program Ochrony Środowiska
Powstający
Program
Ochrony
Środowiska dla gminy Szczytna, zgodnie z założeniami ustawodawcy powinien
korespondować z Powiatowym Programem Ochrony środowiska dla Powiatu Kłodzkiego.
Należy wziąć pod uwagę, że dokumenty kierunkowe dla gminy jak i powiatu muszą zawierać
wytyczone przez Politykę Ekologiczną Państwa kierunki i cele do osiągnięcia. To powoduje,
że mając do spełnienia te same zadania dokumenty te będą ze sobą zgodne. Tym, co je
będzie różniło będą sposoby, jakimi zostaną osiągane te cele, ponieważ wynika to z
posiadanych przez te jednostki samorządowe kompetencji i majątku własnego, jakim
82
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
dysponuje gmina i powiat. W sporządzanym „Programie...” uwzględnione będą cele określone
w programie powiatowym.
5.1.6Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego
Gminy Szczytna.
Nadrzędne
cele
kształtowania
kierunków polityki zagospodarowania przestrzennego gminy stanowią rozwinięcie
długookresowych celów społeczno-gospodarczych. Mają zagwarantować możliwość ich
realizacji zgodnie z zasadami zrównoważonego i kompleksowego rozwoju. Niezbędne jest to
dla:
bezpiecznego dla zdrowia środowiska;
równowagi elementów naturalnych i kulturowych;
korzystnych warunków dla wypoczynku człowieka;
możliwości dalszego harmonijnego rozwoju gospodarczego w oparciu o oszczędne
gospodarowanie zasobami przyrody.
Główne wytyczne gospodarowania przestrzenią powinny:
• tworzyć warunki dla wzrostu efektywności gospodarowania;
• sprzyjać zaspokajaniu potrzeb społecznych;
• umożliwiać ochronę wartości przyrodniczych i kulturowych.
Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Szczytna na lata 2000 – 2006 zawiera następujące
priorytety:
a. kształtowanie nowej świadomości turystycznej.
b. stworzenie miejsca do osiedlania się i zdrowego życia.
c. uaktywnienie sektora małych i średnich przedsiębiorstw.
d. rozwijanie agroturystyki i terenów domków rekreacyjnych
e. Przeznaczenie terenów pod funkcję mieszkaniową.
f. uaktywnienie małych firm produkcyjnych, usługowych i turystycznych
g. poszerzenie infrastruktury społecznej.
6. Poprawa jakości środowiska
6.1Wody powierzchniowe i podziemne
Długoterminowe cele i kierunki
działań władz gminy Szczytna w zakresie gospodarki wodno-ściekowej są silnie
zdeterminowane przyjętymi przez Polskę zobowiązaniami akcesyjnymi. Realizacja
wynikających stąd zadań jest o tyle trudna, że ochrona jakości zasobów wód związana z
racjonalną gospodarką wodno-ściekową jest jednym z najlepiej rozwiniętych elementów
polityki ekologicznej Unii Europejskiej. Wdrażana w Polsce już od czasu wejścia w życie
ustawy Prawo wodne (Dz.U.238/02 poz.2022) i Prawo ochrony środowiska (Dz.U.62/01
poz.629) wprowadza zasady prawa wspólnotowego w tym zakresie. Dla władz
samorządowych wynikają stąd strategiczne cele, które muszą być zrealizowane do 2015 roku i
oznaczają:
dotrzymywanie dopuszczalnych standardów jakości wód,
dotrzymywanie normatywnych wymagań dla ścieków i innych zanieczyszczeń
odprowadzanych do środowiska wodnego.
Osiągnięcie tych celów jest zgodne ze Strategią Rozwoju Powiatu Kłodzkiego, Programem
Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Wojewódzkiego Dolnośląskiego oraz
Polityką ekologiczną państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata
83
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
2007 – 2010. Najistotniejsze więc będzie realizowanie obowiązków wynikających z wymagań
dyrektyw dotyczących:
oczyszczania ścieków komunalnych – Dyrektywa 91/271/EWG, która wprowadza
obowiązki:
o budowy do 31 grudnia 2005 roku systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni
ścieków we wszystkich aglomeracjach o równoważnej liczbie mieszkańców
(RLM) większej od 2000.
o podwyższonego poziomu usuwania substancji biogennych (poziom redukcji
azotu o 70 –80% i fosforu o 80%) w przypadku odprowadzania ścieków z
aglomeracji większych niż 10 000 RLM do wód wrażliwych na eutrofizację
Z uwagi na wysokie koszty inwestycyjne wykonanie wymagań tej dyrektywy jest niemożliwe.
Dlatego Polska uzyskała okresy przejściowe, które w odniesieniu do warunków
demograficznych gminy Szczytna dotyczą:
o w stosunku do obowiązku budowy systemów kanalizacyjnych:
- 10 letni okres (do 31.12.2015 r.) w odniesieniu do aglomeracji o wielkości 2000
do 10 000 RLM.
o w stosunku do obowiązku budowy oczyszczalni ścieków:
- 13 letni okres (do 31.12.2015 r.) w odniesieniu do aglomeracji o wielkości 2000
do 10000 RLM.
ochrony wód przed zanieczyszczeniami spowodowanymi przez azotany – Dyrektywa
91/676/EWG , która wprowadza obowiązki:
o wyznaczenie obszarów tzw. stref wrażliwych (o stężeniu azotanów ponad
50 mgN /dm3),
o przygotowanie planów ograniczających m.in. stosowanie nawozów azotowych
mineralnych i naturalnych łącznie do 170 kg N/ha,
o posiadanie szczelnych zbiorników na odchody zwierzęce o pojemności
wystarczającej na ich magazynowanie w okresie gdy nie mogą być one
wprowadzane na pola uprawne. Obowiązująca w Polsce ustawa o nawozach i
nawożeniu nakazuje zainstalowanie do 2008 roku takich zbiorników we
wszystkich gospodarstwach rolnych posiadających zwierzęta. Ich pojemność
musi pozwalać na magazynowanie odchodów przez co najmniej cztery
miesiące.
standardów jakości wód – Dyrektywa 75/440/EWG (jakość wód powierzchniowych
będących źródłem wody pitnej), Dyrektywa 76/160/EWG (normy dla wód
przeznaczonych do celów rekreacyjnych), Dyrektywa 78/659/EWG (jakość wód
niezbędna dla ryb), Dyrektywa 79/923/EWG (jakość wód niezbędna dla skorupiaków),
Dyrektywa 98/83/EC (jakość wód do picia). Dyrektywy te stały się obowiązującym
prawem od chwili wejścia Polski do UE; ponieważ większość zapisów jest spełniona
przez nasz kraj toteż nie ma tu okresów przejściowych. Nie wynikają z nich jakieś
nadzwyczajne zadania dla samorządów.
6.1.1Cele długoterminowe
Długofalowym celem polityki ekologicznej Polski przenoszącym się na gminę Szczytna w
zakresie gospodarki wodnej jest:
przywrócenie wysokiej jakości wód powierzchniowych oraz utrzymanie i ochrona
jakości wód podziemnych i racjonalizacja ich wykorzystania dla potrzeb
zbiorowego zaopatrzenia w wodę do picia, hodowli ryb i celów kąpielowych
84
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Cel ten będzie osiągany przez
Poprawę jakości wód powierzchniowych,
Ochronę zbiorników wód podziemnych i racjonalizację ich wykorzystania,
Ochronę powierzchniowych ujęć wody pitnej,
Optymalizację zużycia wody do celów socjalno-bytowych i przemysłowych,
Propagowanie opomiarowywania pobieranej wody oraz zmniejszanie jej zużycia,
Ochronę przed negatywnymi skutkami aktualnej i przyszłej działalności gospodarczej
prowadzonej na powierzchni ziemi.
Poprawę jakości odprowadzanych ścieków przemysłowych i komunalnych (budowa i
modernizacja)
Zmniejszenie ilości ścieków komunalnych odprowadzanych bez oczyszczania poprzez
rozszerzenie zasięgu sieci kanalizacyjnej i wodociągowej:
Sukcesywne ograniczanie negatywnego wpływu zanieczyszczeń obszarowych i ścieków
deszczowych na wody powierzchniowe
Opracowanie i wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o jakości wody do picia i
wody.
Ograniczenie strat wody przy przesyłaniu jej z ujęć do odbiorców, poprze bieżące
remonty, konserwację i naprawy sieci wodociągowej,
Wspieranie działań mających na celu zmniejszenie zużycia wody w gospodarstwach
domowych.
Współdziałanie z funkcjonującym systemem obszarów chronionych
Utrzymywanie, tworzenie i odtwarzanie korytarzy ekologicznych, przeciwdziałanie
tworzeniu nowych barier ekologicznych, fragmentacji cennych ekosystemów; pożądane
opracowanie mapy istniejących i potencjalnych korytarzy i barier ekologicznych, zaleceń do
studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, a w
szczególności - ochronę dolin rzecznych jako najlepszych korytarzy ekologicznych i
potencjalnych obszarów zalewowych wód powodziowych. Ochrona ich przez zabudową,
zajmowaniem przez ogródki działkowe, drogi i inną infrastrukturę techniczną.
Pozostawienie ich jako tereny leśne i zadrzewione, ekstensywnie użytkowane łąki i
pastwiska. Dążenie do częściowego odzyskania terenów położonych w dolinach rzek
zajętych dla potrzeb gospodarki człowieka, oraz odbudowy mozaiki różnorodnych
zbiorowisk roślinnych. Ograniczenie do minimum regulowania koryt rzek w celu
zachowania walorów przyrodniczych rzek i ich dolin. Ograniczenie do minimum wycinki
drzew i krzewów wzdłuż rzek i strumieni. Zachowanie terenów podmokłych w dolinach
rzek i strumieni, renaturyzacja wybranych fragmentów dolin rzecznych. Pozwalanie na
częściowe “zdziczenie” odcinków już uregulowanych, budowę przepławek dla ryb na
istniejących piętrzeniach na ciekach,
Ochrona dolin rzeki Bystrzycy Dusznickiej poprzez utworzenie związku gmin doliny.
Celem współpracy powinno być poprawa jakości wód poprzez budowę kanalizacji,
przeciwdziałanie zanieczyszczeniom obszarowym oraz utrzymanie i zwiększenie
bioróżnorodności doliny Bystrzycy i jej dopływów, w tym stworzenie lepszych warunków
życia dla ryb.
Tworzenie pasów o szerokości minimum 7 m z drzew i krzewów na odcinkach gdzie pola
orne dochodzą do cieków. Wykorzystanie do tego celu programów rolno-środowiskowych.
Otoczenie opieką oczek wodnych wraz z ich roślinnością i zwierzętami. Rekultywacja tych,
które są częściowo zasypane lub zanieczyszczone. Dosadzanie drzew na ich obrzeżu - olch,
85
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
wiązów, jesionów, wierzb. Zabezpieczenie ich przed wysychaniem, zasypywaniem.
Odbudowa zdegradowanych obiektów sprzyjać będzie małej retencji.
Utworzenie użytków ekologicznych obejmujących cenne przyrodniczo oczka wodne
obszary podmokłe. Oczka wodne i zabagnienia są elementami małej retencji, mają
korzystny wpływ na poziom wód gruntowych na terenach przyległych oraz przyczyniają się
do zwiększenia różnorodności biologicznej. Tworzenie oczek wodnych na terenach
zielonych (tam, gdzie nie występują).
Utrzymanie ekstensywnej gospodarki łąkowej i pastwiskowej na terenach przyrodniczo
cennych, dążenie do wprowadzenia tam programów rolno-środowiskowych. Otoczenie
szczególną troską zachowanych półnaturalnych łąk z dużą liczbą traw, ziół, roślin
kwiatowych. Objęcie najcenniejszych z nich ochroną jako użytków ekologicznych.
Zwiększanie pojemności wodnej gleby na gruntach ornych przez nawożenie obornikiem,
przeorywanie słomy, poplonów.
Rezygnacja z melioracji zmierzających do obniżenia lustra wody w dolinach rzek,
odbudowa systemu zastawek na istniejących systemach melioracyjnych na polach i w
lasach.
Zwiększenie nasycenia zielenią już istniejących obszarów (poza lasami) poprzez dosadzenie
dodatkowych drzew, krzewów, roślinności okrywowej, zielnej, traw, poprzez pozostawienie
części odnowień naturalnych (drzew-samosiejek), odrostów.
6.1.2Realizacja programu ochrony wód
6.1.2.1Zaopatrzenie w wodę
Najważniejsze zadania inwestycyjne w zakresie zaopatrzenia w wodę to:
— modernizacja stacji uzdatniania wody,
— budowa sieci wodociągowych,
— wymiana przewodów, sieci wodociągowych,
— wymiana przyłączy.
Gmina jest w posiadaniu koncepcji w oparciu o które wykonywane będą przyszłe projekty
całkowitego zwodociągowania gminy i zaopatrzenia w wodę jej wszystkich mieszkańców.
Koncepcje przewidują następujące rozwiązania problemów zaopatrzenia w wodę:
zachodnia część gminy (wsie Łężyce, Słoszów, Złotno, Dolina) - głównym,
istniejącym oraz perspektywicznym źródłem zaopatrzenia w wodę jest ujęcie
głębinowe we wsi Łężyce (studnia nr 5) z towarzyszącym mu zespołem zbiorników (4
x 15 m3) wyrównawczych. Łużyce - ujęcie. Obecnie rurociąg magistralny 325 mm
do Dusznik Zdroju służy do okresowego przesyłu wody w okresach największego
dobowego rozbioru w mieście. W pozostałych okresach doby jest pusty. Z tego
powodu dobrze nadaje się do pracy jako magistrala przesyłowa zapewniająca dostawę
wody do wsi Słoszów, Dolina i Złotno - szczególnie po stworzeniu pojemności
retencyjnych wraz z infrastrukturą (stacje hydroforowe). Stan techniczny 4 zbiorników
wyrównawczych (4x15 m3) przy ujęciu w Łężycach jest zły. Występują nieszczelności
- w użytkowaniu pozostaje właściwie 1 zbiornik. Należy rozważyć ich gruntowy
remont wraz z wymianą armatury i oprzyrządowania oraz rurociągu łączącego
zbiorniki ze studnią nr 5 bądź budowę nowych zbiorników o pojemności i konfiguracji
ściśle przystosowanej do nowego zadania,
Istnieje możliwość włączenia wsi Słoszów w system wodociągowy „Łężyce" poprzez
wykonanie rurociągu zasilającego 110 PEHD o dł. L = 1800 m zakończonego
zbiornikiem retencyjno-wyrównawczym o poj. V = 2 x 25 m3. Rurociąg ten będzie
odgałęzieniem istniejącej magistrali ( 325 Łężyce - Duszniki Zdrój. W następnym
86
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
etapie wybudować należy sieć rozdzielczą z przyłączem do poszczególnych budynków
(L= 1800 m, 29 szt.).
wieś Dolina może zostać zwodociągowania w ramach systemu wodociągowego
„Łężyce". Należy wykonać rurociąg zasilający, będący odgałęzieniem istniejącej
magistrali doprowadzającej wodę do wsi Złotno. W celu zapewnienia ciśnienia
użytkowego należy przewidzieć realizację przepompowni strefowej oraz zbiornika
wyrównawczego o pojemności V = 2 x 15 m3. Długość rurociągu zasilającego 110
PEHD wyniesie ok. 1700 m. Sieć rozdzielcza, ok. 1500 m, 63 PEHD, przyłącza 32 PE, 22 szt.
wschodnia i północno-wschodnia część gminy (wsie Studzienno - Chocieszów Niwa, Wolany). Ten obszar gminy obsługiwany jest poprzez mało wydajne ujęcia
powierzchniowe, których praca mocno jest uzależniona od warunków
atmosferycznych. Wyraźny deficyt wody dotyka głównie wsie Chocieszów, Niwa i
Wolany (Dolne). Istnieją trzy perspektywiczne źródła zaopatrzenia w wodę
rozpatrywanego obszaru:
- zakup wody w GZWiK Kłodzko (Z-d w Ołdrzychowicach) - woda z Szalejowa
Górnego. W tym przypadku należy rozbudować sieć rozdzielczą 63 PEHD we wsi
Wolany z rurociągiem centralnym 110 (160) o dł. 1900 m wzdłuż drogi.
Konieczne będzie jednak wybudowanie stacji hydroforowej podnoszącej ciśnienie
użytkowe w sieci. Inwestycja ta pozwoli na zwodociągowanie wsi Wolany bez
uruchamiania studni 15 N w Wolanach. Fakt istnienia infrastruktury wodociągowej
w zachodniej części wsi stwarza także możliwość połączenia z projektowanym
systemem wodociągowym Chocieszowa opartym na dostawie wody ze Studziennej.
- modernizacja i rozbudowa ujęcia drenażowego „Studzienno", Istniejące
przedwojenne ujęcie drenażowe „Studzienno" wyposażone jest zbiornik o
pojemności v = 25 m3. Po jego remoncie, modernizacji oraz ewentualnej rozbudowie
pojemności użytkowej zaistnieje możliwość zapewnienia dostawy wody na obecnym
poziomie zapotrzebowania jak i po jego zwiększeniu - wskutek postępującej
zabudowy wsi Studzienno. Konieczna jest jednak dokładna inwentaryzacja ujęcia
pod względem technicznym, hydrologicznym i biochemicznym, które wskaże jakie
zasoby wody są w istocie do dyspozycji
- budowa ujęcia wody „Wolany" w oparciu o studnię głębinową 15 N we wsi Wolany
obejmującą zakład uzdatniania, pompownię oraz zbiornik retencyjno-wyrównawczy.
Przedsięwzięcia te mają po części charakter alternatywny, umożliwiający
wariantowe podejście do problemu zaopatrzenia w wodę omawianych tu jednostek
osadniczych. Do zalet ujęcia „Studzienna" należy jego korzystne pod względem
wysokościowym położenie umożliwiające grawitacyjny przepływ wody. Do wad
zaliczyć trzeba prawdopodobną potrzebę wymiany rurociągu przesyłowego z ujęcia
w stronę wsi o dł. 1800 m 110), wahania wydajności (ujęcia drenażowe) oraz fakt,
że leży poza administracyjnymi granicami gminy Szczytna-w gminie Radków. W
razie potwierdzenia jednak dużej zasobności, ujęcie „Studzienno" mogłoby - po
wybudowaniu rurociągu magistralnego-stanowić rezerwę wody także dla
Chcieszowa a nawet dla wsi Niwa. (Sąsiednie ujęcie drenażowe, „Wambierzyce"
położone ok. 1000 m na północny zachód ma wydajność od 800 do 1440 m3/d).
inwestycja wymagać będzie wykonania:
- rurociągu przesyłowego 110 ujęcie - zabudowania Studzienna - 1100 m
- sieci rozdzielczej we wsi 63 PEHD - 2300 m
- rurociągu przesyłowego ze Studziennej do szkoły w Chocieszowie - 2300 m
- sieć rozdzielcza we wsi Chocieszów 63 - ok. 1000 m, 110 - 2000 m.
- budowa stacji wodociągowej w oparciu o studnię głębinową 15 N w Wolanach daje
możliwości wykonania systemu wodociągowego zasilającego centralną i zachodnią
87
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
część wsi Wolany, a także - po wykonaniu rurociągu przesyłowego ( 160 PEHD o
dł. 1900 m - wieś Niwa. Układ przestrzenny umożliwia także połączenie systemu
wodociągowego Wolany - Niwa z siecią Chocieszowa -zasilana ze Studziennej.
Duże odległości i zróżnicowanie wysokościowe terenu wymagać będzie
zaprojektowania odpowiedniej infrastruktury technicznej (pompownia strefowa,
zbiorniki wyrównawcze, rurociągi przesyłowe). Zaletą tej opcji jest fakt stworzenia
nowego źródła wody pitnej na terenie gminy Szczytna - w jej wschodniej części,
czyli w rejonie największego niedoboru. Wadą są również duże koszty inwestycyjne
budowy zakładu wodociągowego (stacja pomp, zakład uzdatniania, zbiorniki
retencyjne itd.). jak i również stosunkowo wysokie koszty przyszłej eksploatacji –
duże różnice wzniesień).
Jak wspomniano praktycznie całe miasto jest zwodociągowania ostatnie z inwestycji w tym
zakresie to:
- uzbrajanie nowych terenów na obszarze dzielnic miasta pod budownictwo mieszkaniowe:
Przebudowa wodociągu w ulicy Szkolnej.
Przebudowa w rejonie ulicy Konopnickiej, osiedla „Słoneczne" sieci
wodociągowej
Głównym celem inwestycji jest zapewnienie mieszkańcom ulicy Szkolnej i
osiedla i praktycznie całemu miastu nieprzerwanych dostaw wody o
odpowiednich parametrach higieniczno-sanitanych oraz uzbrojenie w
infrastrukturę wodno-ściekową terenów przeznaczonych zgodnie z
projektem nowego planu zagospodarowania przestrzennego pod zabudowę
mieszkaniową, usługową (w tym turystyczną) i jednorodzinną. Zakres
realizacji obejmuje wykonanie 350,00 m sieci wodociągowej 110, PEHD
482,50 m sieci wodociągowej 160 PEHD 15 szt./165,00m przyłączy
wodociągowych
Poza tym konieczna jest wymiana kilku przestarzałych odcinków zwłaszcza na obszarze
centrum miasta. Łącznie planuje się do całkowitej wymiany ok. 4 000 m wodociągu w
mieście. Łącznie na obszarze gminy na potrzeby całkowitego rozwiązania problemów
przesyłów wody i eksploatacji sieci konieczne jest wykonanie 40,0 km sieci przesyłowej i
rozdzielczej. Niezbędne jest też wykonanie remontów istniejących ujęć oraz przystosowanie
ich do eksploatacji w większym niż obecnie stopniu.
Pozostałe prace w tym zakresie wiążą się raczej z normalną eksploatacją siec wodociągowej.
Planowane prace polegają na rozbudowie sieci na obszarach miejscowości (uzbrajanie
nowych terenów pod budownictwo) czy też wymiana odcinków, wykonywanie otworów
zastępczych dla istniejących studni wierconych. Nie są to prace o stopniu znaczącym dla
realizacji programu ochrony środowiska w gminie.
6.1.2.2Ścieki komunalne
Zadania inwestycyjne w Gminie Szczytna planowane i realizowane w latach 2004- 2012
w ochronie środowiska w zakresie - kanalizacja i oczyszczanie ścieków:
Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków
Dla rozwiązania problemów związanych z gospodarką ściekową terenów gminy duże
znaczenie ma wspomniany wyżej fakt istnienia oczyszczalni ścieków „Polanica Zdrój". W
ostatnim czasie (lata 2000 - 2001) została ona odbudowana po powodzi z lipca 1998r.
zmodernizowana. Rezerwa technologiczna oczyszczalni wynosi ok. 3 000 m3/d ścieków
bytowo-gospodarczych, co pozwoli asenizować do 44 % ścieków powstających na terenach
wiejskich gminy Szczytna.
88
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Ogólny bilans ilości powstających ścieków na terenach wiejskich gminy Szczytna przedstawia
się następująco:
Lp.
Nazwa wsi
Liczba
mieszk.
M
Uwagi,
schemat
obliczeń
RLM
Qśrd
obliczeniowe
m3/d
Qśrd
przyjęte
rn3/d
Qmaxd
m3/d
Qmaxh
m3/h
1.
Wolany
616
Qj=0,165
678
101,64
102,0
132,6
8,84
2.
Niwa
393
j.w.
432
64,8
65,0
84,5
5,63
3.
Chocieszów
250
*
294
43,04
44,0
57,2
3,81
4.
Studzienno
19
*
106
15,85
16,0
20,8
1,39
5.
Łężyce
379
*
379
56,85
57,0
74,1
4,94
6.
Słoszów
148
Qj=0,165
163
24,42
25,0
32,5
2,17
7.
Dolina
123
j.w.
135
20,30
21,0
27,3
1,82
8.
Złotno
208
j.w.
229
34,32
35,0
45,5
3,03
ogółem: 365,0 m3/d
Wielkości ilości ścieków otrzymane w powyższym zastawieniu nie są zbyt duże, jednak
znaczne rozproszenie zabudowy, trudne warunki wykonania sieci kanalizacyjnej (skaliste
podłoże, duże różnice wzniesień, długie kolektory tranzytowe) generują bardzo wysokie
koszty asenizacji wszystkich miejscowości gminy.
Gmina jest w posiadaniu dokumentacji w oparciu, o którą wykonywane będą poszczególne
projekty sieci kanalizacyjnej. Przeprowadzona w dokumentacji analiza lokalnych warunków
terenowych, demograficznych, infrastruktury technicznej i socjalnej wskazuje na następujące
rozwiązania w zakresie gospodarki ściekowej.
Przewiduje się podział terytorium gminy na 7 odrębnych zlewni kanalizacyjnych, budowę
grawitacyjnej kanalizacji sanitarnej oraz realizację trzech stosunkowo niedużych oczyszczalni
ścieków. Projekt zakłada głównie wykorzystanie rezerwy technologicznej (wynoszącej ok.
3000 m3/d ścieków bytowo-gospodarczych) w zmodernizowanej biologicznej oczyszczalni
ścieków „Polanica Zdrój” w Szalejowie Górnym. Do oczyszczalni tej poprzez system
kanalizacyjny miasta Duszniki Zdrój trafią ścieki ze wsi Słoszów i wsi Dolina, a przez
kanalizację miasta Szczytna ścieki ze wsi Złotno. Ścieki z zespołu zabudowy mieszkaniowej
(Wolany Górne) położonego w sąsiedztwie trasy E67 zostaną włączone do istniejącej
kanalizacji sanitarnej m. Polanica Zdrój.
Planuje się objęcie kanalizacją sanitarną zdecydowanej większości zabudowy wsi gminy i
tam, gdzie to technicznie uzasadnione, łączenie ich we wspólną zlewnię. System zbiorczej
kanalizacji nie będzie obejmował jedynie rejonów zabudowy rozproszonej, położonej na
peryferiach. Dotyczy to głównie budynków zagrodowych w północnej części wsi Niwa i
Wolany, pojedynczych zagród na obrzeżach wsi Słoszów i Dolina.
Przewiduje realizację następujących systemów kanalizacyjnych:
Ciąg kanalizacji sanitarnej - Studzienno - Chocieszów - Niwa - kanalizacja
zbiorcza z biologiczną oczyszczalnią ścieków o przepustowości Qsrd = 125 m3/d
położona we wschodniej części wsi Niwa. Odprowadzenie oczyszczonych ścieków do
potoku Cicha.
Ciąg kanalizacji sanitarnej - Wolany (Dolne) - kanalizacja z zbiorcza z biologiczną
oczyszczalnią ścieków o przepustowości Qsrd =90 m3/d, położona we wschodniej
części wsi. Odprowadzenie ścieków oczyszczonych do potoku Toczek.
89
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Ciąg kanalizacji sanitarnej - Wolany (Wolanki) - kanalizacja z zbiorcza obszaru
zabudowanego położonego przy drodze krajowej nr 8 (E67); kanały grawitacyjne
odprowadzające ścieki i poprzez rurociąg tłoczny do istniejącej kanalizacji w Polanica
Zdroju, skąd przepłyną one do oczyszczalni ścieków „Polanica Zdrój". Odbiornik
ścieków - rzeka Bystrzyca Dusznicka
Ciąg kanalizacji sanitarnej - Łężyce - kanalizacja zbiorcza wsi z biologiczną
oczyszczalnią ścieków o przepustowości Qsrd = 60 m3/d zlokalizowana w południowej
części wsi. Odprowadzenie ścieków oczyszczonych do Złotowskiego Potoku.
Ciąg kanalizacji sanitarnej - Słoszów - kanalizacja zbiorcza, grawitacyjna z
odprowadzeniem ścieków kolektorem do kanalizacji w Dusznikach-Zdroju, skąd
przepłyną one (przez sieć kanalizacyjną miasta Duszniki Zdr. i kolektor sanitarny) do
oczyszczalni ścieków - odbiornik ścieków - rzeka Bystrzyca Dusznicka
Ciąg kanalizacji sanitarnej – wieś Dolina - Kanalizacja zbiorcza centralnej, gęsto
zabudowanej części wsi z odprowadzeniem ścieków do istniejącej kanalizacji w
rejonie skrzyżowania drogi krajowej nr 8 (E 67) z ul. Kłodzką (obok Papierni) w
Dusznikach Zdroju (i dalej do oczyszczalni ścieków Polanica Zdrój).
Ciąg kanalizacji sanitarnej - Złotno - kanalizacja zbiorcza z odprowadzeniem
ścieków kolektorem ciśnieniowym w kierunku kanalizacji w ul. Wolności w
Szczytnej. Odbiornik ścieków - istnieje, kolektor sanitarny - Duszniki Zdrój ->
oczyszczalnia ścieków Polanica Zdrój -> Bystrzyca Dusznicka.
Przewiduje się, że ogółem do oczyszczalni ścieków Polanicy Zdroju trafi ok. 100 m3/d
ścieków ze wsi Słoszów, Dolina, Złotno oraz Wolany (Górne), co stanowi 27 % ogólnej ilości
ścieków generowanych na obszarach wiejskich. Ścieki ze wsi Wolany (Dolne), Niwa,
Chocieszów Studzienne i Łężyce będą oczyszczane w planowanych trzech niezależnych
biologicznych oczyszczalniach ścieków z odprowadzeniem do lokalnych odbiorników.
Podsumowanie
Obecnie stan gospodarki ściekowej na terenach nieskanalizowanych gminy budzi poważne
obawy. Rozwinięta sieć wodociągowa została wybudowana bez sieci kanalizacji sanitarnej.
Niekontrolowane zrzuty nie oczyszczonych ścieków z większości gospodarstw do naturalnych
odbiorników, budowa czy wykorzystanie, w niektórych przypadkach sieci kanalizacji
deszczowej do odprowadzania ścieków, bez zakończenia jej oczyszczalnią, czy nielegalne
przyłączenia się do sieci kanalizacji deszczowej (czy też krytych rowów) są przyczyną
zanieczyszczeń cieków przepływających przez wsie. Częste jest również odprowadzanie
ścieków do rowów przydrożnych, którymi spływają one do wód powierzchniowych.
Utrzymanie szamb oraz regularny wywóz ścieków budzi również zastrzeżenia. Szamba często
są "przepływowe" tzn., że ścieki przepływają jedynie przez zbiornik i nienależycie
oczyszczone trafiają do wód powierzchniowych lub do ziemi. Może to powodować skażenie
bakteriologiczne i fizykochemiczne pierwszego poziomu wodonośnego (czwartorzęd).
Niezależnie od powyższego gmina rozpoczęła znacznym wysiłkiem proces przygotowania do
kanalizowania reszty miasta oraz miejscowości położonych na obszarach wiejskich. Gmina
nie posiada oczyszczalni ścieków ale ścieki trafiają poprzez kolektor zbiorczy do grupowej
oczyszczalni ścieków w oparciu, o która zostanie zrealizowane zadanie oczyszczania ścieków
komunalnych z części terenu gminy. Układ topograficzny wymusza dodatkowo budowę
trzech niedużych oczyszczalni ścieków przyjmujących od 60 – 125 m3/d. Zabudowa
rozproszona natomiast będzie sanitowana indywidualnie.
6.1.2.3 Wody opadowe
90
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Budowa sieci kanalizacji deszczowej ma na celu ograniczanie negatywnego wpływu
zanieczyszczeń obszarowych i ścieków deszczowych na wody powierzchniowe. Na obszarze
miasta istnieje kilka kilometrów sieci deszczowej, która należy w wielu przypadkach
remontować, przebudowywać. Propozycja ta wymaga dokładnej analizy związanej z
poszczególnymi miejscowościami gminy. Z jednej bowiem strony, niewątpliwie przy
kanalizacji, utrudnione będzie ze względów technicznych wpięcie się do niej ze ściekami
sanitarnymi, z drugiej zaś trzeba wziąć tu pod uwagę spływy powierzchniowe przy ulewach i
rolę rowów w lokalnej ochronie przeciwpowodziowej. Wody deszczowe odprowadzane są do
rowów przydrożnych, melioracyjnych, rzek i potoków. Utrzymanie rowów, przepustów w
obecnym czasie nastręcza wiele trudności, stała konserwacja rowów (wykaszanie, odmulanie,
odbudowa) pochłania coraz większe środki. Rowy stały się również odbiornikami nielegalnie
zrzucanych ścieków sanitarnych z posesji, stając się źródłem odorów, miejscem wylęgu plagi
much i komarów. Gęsta zabudowa wsi powoduje ciągła konieczność przykrywania rowów
często w sposób niefachowy, wbrew zasadom hydrauliki i hydrologii, stając się przyczyną
lokalnych podtopień, zmian stosunków wilgotnościowych w glebie, będących często
przyczyną zawilgocenia i zagrzybienia budynków.
Korzyści z budowy kanalizacji deszczowej są wielorakie:
- sprawne odprowadzanie nadmiaru wód opadowych,
- ochrona budynków przed wilgocią,
- możliwość zagospodarowania poboczy,
- przebudowa dróg na nowoczesne z chodnikami i sprawnym odwodnieniem,
- eliminacja uciążliwej i kosztownej konserwacji rowów, przepustów itp.,
- eliminacja kosztownego czyszczenia rowów z odpadów itp.,
- likwidacja dzikich podłączeń do rowów odprowadzających ścieki,
- eliminacja przykrych zapachów oraz miejsc wylęgu insektów.
W zależności od sposobu zagospodarowania ścieki deszczowe odprowadzane są jako
umownie czyste bądź jako zanieczyszczone. Wody deszczowe niosą ze sobą nieraz znaczne
ładunki zawiesiny i substancji ropopochodnych, więc aby umożliwić odprowadzenie takich
wód do cieków powierzchniowych wody te należy:
1) Podczyszczać do parametrów spełniających przepisy obowiązującego prawa.
2) Przy budowie nowych obiektów, rozbudowie lub odbudowie istniejących,
wymagać i przewidywać instalowanie np. piaskowników (eliminacja zawiesiny).
3) Przy budowie nowych obiektów, rozbudowie lub odbudowie istniejących,
w przypadkach, kiedy istnieje możliwość skażenia wód powierzchniowych
ropopochodnymi, wymagać i przewidywać instalowanie separatorów.
Biorąc pod uwagę kolejność inwestycji brać należy pod uwagę:
- funkcję miejscowości
- położenie względem ważności dróg tranzytowych (w pierwszej kolejności droga krajowa,
następnie o mniejszym znaczeniu komunikacyjnym, potem drogi boczne ale utwardzone)
- rozwinięcie infrastruktury miejscowości
- położenie względem terenów o podwyższonych walorach przyrodniczych
- wielkość powierzchni zlewni
6.1.2.4Ochrona wód przed zanieczyszczeniami z produkcji rolniczej
Gnojowica
Głównym odpadem z produkcji
zwierzęcej na skalę przemysłową jest gnojowica. Składa się ona z mieszaniny kału, moczu i
resztek pokarmowych. Z jednej strony gnojowica stanowi wartościowy nawóz organiczny,
mający zastosowanie do nawożenia upraw polowych, przede wszystkim łąk i pastwisk; z
drugiej strony, przy jej powstawaniu w nadmiarze w stosunku do możliwości wykorzystania
91
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
do nawożenia, stanowi poważny problem utylizacyjny.
W porównaniu z obornikiem
gnojowica odznacza się bardziej zróżnicowanym składem a przez to jest trudniejsza do
zastosowania w praktyce rolniczej. Wyjątkowo wysoka zawartość związków azotowych
powoduje bardzo duże zapotrzebowanie na tlen (BZT5) wynoszące dla gnojowicy bydlęcej 10
000 - 20 000 mgO2/dm3. Nadmierne nawożenie gnojowicą powoduje trwałe a częstokroć
nieodwracalne zmiany w środowisku glebowym, przejawiające się niszczeniem drzewostanu i
naturalnych zbiorowisk szaty roślinnej, przy równoczesnym pojawianiu się flory
synatotropijnej prowadzącej do zachwaszczenia gruntów rolnych i użytków zielonych.
Nawożenie gleby wysokimi dawkami gnojowicy może prowadzić do trwałej anerobiozy a w
konsekwencji do zahamowania życia biologicznego i utraty zdolności jej samooczyszczania.
W powietrzu glebowym następuje koncentracja dwutlenku węgla CO2, co prowadzi do
procesów beztlenowych w glebie, przy których wydzielają się siarkowodór, metan, etylen i
inne związki trujące dla roślin.
Nawożenie gnojowicą gleb zwięzłych
prowadzi do zatykania porów i całkowitego zahamowania na pewien okres wymiany gazów w
glebie. Niewłaściwie składowana i nieuzdatniona gnojowica jest przyczyną silnego
zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych. Szczególną
rolę
w
zanieczyszczeniu wód odgrywają związki azotu i fosforu; zwłaszcza niebezpieczne są
azotany, odznaczające się silnym działaniem toksycznym. Zanieczyszczenie powietrza
powodowane gnojowicą jest również uciążliwe dla środowiska. Wydzielanie się z gnojowicy
metanu, tlenku węgla, amoniaku i siarkowodoru (mają one w większych stężeniach własności
trujące) powoduje, że fermy hodowlane są uciążliwe dla otoczenia.
Do odczuwalnego zanieczyszczenia
powietrza w odległości 800 m od obory, przyczyniają się gospodarstwa o obsadzie powyżej
180 SD (sztuk dużych, o masie powyżej 500 kg). Degradacji środowiska sprzyjają również
mikroorganizmy występujące w gnojowicy, zwłaszcza ich odmiany chorobotwórcze w
stosunku do ludzi i zwierząt.
Dla gospodarczego wykorzystania
gnojowicy stosowane są następujące systemy:
a/. - rolnicze zagospodarowanie gnojowicy surowej,
b/. - rolnicze zagospodarowanie gnojowicy wstępnie uzdatnionej,
c/. - biologiczne unieszkodliwianie gnojowicy za pomocą osadu czynnego,
d/. - beztlenowa fermentacja gnojowicy (produkcja biogazu),
e/. - wytwarzanie kompostu,
f/. - produkcja komponentów do pasz.
W gospodarstwach o obsadzie do 500
SD szczególnie przydatne są pierwsze cztery systemy (a, b, c, d) a zwłaszcza beztlenowa
fermentacja z wytwarzaniem biogazu, stąd w niniejszym opracowaniu ograniczono się do
skomentowania tylko tych czterech systemów.
Ad. a/. - rolnicze zagospodarowanie gnojowicy surowej.
Występujące w Polsce warunki
urbanistyczne, topograficzne, hydrogeologiczne
i meteorologiczne powodują, że użycie gnojowicy w stanie surowym może mieć miejsce
w wyjątkowych przypadkach. Do nawożenia mogą być stosowane beczkowozy z
rozdeszczowywaczami lub deszczownie. Zastosowanie tych urządzeń wymaga, aby gnojowica
była uprzednio pozbawiona części stałych mogących zatykać zraszacze.
Optymalny okres
wykorzystania
składników nawozowych występuje w glebie tylko na krótko przed okresem wegetacyjnym.
Nawożenie pogłówne w czasie wegetacji powoduje spalanie i zanieczyszczanie upraw.
Stosowanie w tym okresie gnojowicy wymaga jej znacznego rozcieńczenia i spłukiwania
roślin czystą wodą. Poza wymienionymi na wstępie uwarunkowaniami, powoduje to
92
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
ograniczoną w czasie możliwość nawożenia a tym samym wymaga magazynowania
gnojowicy przez okres 9 - 12 miesięcy.
Ogranicza to możliwości techniczne i
ekonomiczne, a w konsekwencji prowadzi do dalszego ograniczenia stosowania tej metody.
Ad. b/. - rolnicze zagospodarowanie
gnojowicy wstępnie uzdatnionej.
Wstępne
uzdatnianie
gnojowicy
polega na oddzieleniu frakcji stałej oraz napowietrzaniu frakcji płynnej w środowisku osadu
czynnego, mające na celu redukcję azotanów i pozbycie się drażniącego zapachu.
Uzdatnianie gnojowicy może być
prowadzone:
- w rowach utleniających, zabudowanych w pomieszczeniach inwentarskich bezpośrednio pod
ciągami gnojowymi,
- w zbiornikach z aeratorami stałymi, powodującymi wymieszanie i napowietrzanie
gnojowicy,
- poprzez kompostowanie (według technologii szwedzkiej firmy Alfa-Laval),
polegające na biotermicznym rozkładzie substancji organicznych w zamkniętych
zbiornikach.
Wstępnie
uzdatnioną
gnojowicę
rozdeszczowywuje się na polach podanymi uprzednio metodami.
Ad. c/. - biologiczne unieszkodliwianie gnojowicy za pomocą osadu czynnego.
Metoda ta zakłada konieczność
przerobu osadu i części stałych uprzednio usuniętych z gnojowicy. Biologiczne
unieszkodliwianie gnojowicy jest szeroko stosowane przed jej rolniczym wykorzystaniem a
zwłaszcza przed odprowadzeniem jej nadmiaru do wód powierzchniowych. W Polsce metoda
ta nie znajduje szerszego zastosowania (mimo wybudowania kilkudziesięciu oczyszczalni
różnych typów), ze względu na znaczne trudności prowadzenia procesu technologicznego.
Ad. d/. - beztlenowa fermentacja gnojowicy (produkcja biogazu).
Fermentacja beztlenowa (metanowa)
jest złożonym procesem biochemicznym, zachodzącym w warunkach beztlenowych.
Wielkocząsteczkowe substancje organiczne rozkładane są przez bakterie i enzymy na związki
proste, chemicznie ustabilizowane - głównie metan i dwutlenek węgla. Fermentacja ma na
celu przetworzenie gnojowicy i zawartych w niej stałych części organicznych w masę
niezagniwającą, łatwo odwadniającą się i pozbawioną drażniącego zapachu.
Efekty rolnicze i środowiskowe z
beztlenowego przerobu gnojowicy są niezaprzeczalne. Jednym z produktów fermentacji jest
biogaz - gaz palny, w głównej mierze metan, wytwarzany w ilości średnio 0,6 m3/m3 komory
fermentacyjnej. Gaz ten można wykorzystać w gospodarstwie np. do ogrzewania
pomieszczeń.
Przefermentowana gnojowica ma
lepsze właściwości nawozowe i sorpcyjne, ponieważ:
- zawiera pełną początkową zawartość związków azotowych, zredukowanych do łatwo
przyswajalnego przez rośliny azotu amonowego,
- zawiera zmniejszoną o 30-50% ilość substancji organicznych, co przy dodatku resztek
popastwiskowych i pożniwnych jest bardzo korzystne w efektach nawożenia,
- pH wzrasta z 7 do 8,
- związki fosforu i potasu występują w formie łatwiej przyswajalnej przez rośliny,
- redukcji ulega podstawowe źródło zanieczyszczeń; BZT5 ulega redukcji o około 60-80 %,
a ChZT - o 50-60%, i szereg innych zalet.
Podstawowymi elementami instalacji
do fermentacji metanowej są:
- komora fermentacyjna,
93
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
- zbiornik gazu,
- instalacja zasilająca komorę fermentacyjną,
- instalacja grzewcza,
- instalacja gazowa z urządzeniami odsiarczającymi.
W
Instytucie
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa w Warszawie opracowano dokumentacje instalacji do
beztlenowego przerobu gnojowicy, których podstawowe wielkości dla gospodarstw o
obsadzie do 500 SD przedstawiają się następująco:
- instalacja z komorą fermentacyjną o pojemności 15 m3,
- instalacja z komorą fermentacyjną stalową o pojemności 25 m3 i 2 x 25 m3,
przeznaczone dla gospodarstw o obsadzie 20-50 SD,
- instalacja z komorą fermentacyjną żelbetonową o pojemności 50 m3, przeznaczona
dla gospodarstw o obsadzie 40-60 SD,
- instalacja z komorą fermentacyjną żelbetonową o pojemności 100 m3 i jej
- wielokrotnością, przeznaczone dla gospodarstw o obsadzie 40-60 SD.
Stan zagospodarowania odchodów zwierzęcych na obszarze gminy jest niezadowalający.
Pewną poprawę należy wiązać z likwidacją wielu wielkotowarowych gospodarstw rolnych jak
i ze spadkiem poziomu hodowli w gospodarstwach indywidualnych. Jednak tam gdzie
hodowla jest utrzymywana stwierdza się nieprawidłowości w postępowaniu z odchodami
zwierzęcymi. Podstawowymi błędami są:
brak szczelnych płyt gnojowych
małe zbiorniki do sezonowania gnojówki
nieszczelne zbiorniki na gnojówkę
brak odpowiedniego sprzętu do rozdeszczowania gnojowicy
nieznajomość zasad postępowania z odchodami zwierzęcymi
niska świadomość ekologiczna rolników
Następstwami takiego postępowania jest wypłukiwanie przez wody deszczowe
zanieczyszczeń z pryzm obornika czy kiszonki. Ścieki te są niezwykle groźne dla jakości wód
powierzchniowych a nawet dla życia biologicznego w ciekach. Zanieczyszczenia w tych
wodach pojawiają się w bardzo dużych stężeniach migrują w głąb profilu i już stały się
przyczyną skażenia pierwszego poziomu wodonośnego, z którego czerpie wodę większość
studni gospodarskich. Zanieczyszczenia tego rodzaju mogą być nawet przyczyną zgonów
niemowląt i osób starszych korzystających przez dłuższy okres z takiej wody.
Nawożenia gnojowicą może odbywać
się bez szkody dla środowiska naturalnego przy stosowaniu pewnych zasad:
zabronione jest stosowanie gnojowicy w obszarach stref ochronnych ujęć wody
rezerwatach przyrody,
parkach krajobrazowych i ich otulinach,
w obszarach chronionego krajobrazu,
terenach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi
w rejonach kąpielisk,
na obszarach o spadkach powyżej 10 % na gruntach ornych, 20 %
na użytkach zielonych zabronione jest stosowanie gnojowicy na terenach gdzie
poziom wody gruntowej jest wyższy niż 1,2 m na gruntach ornych i 1,0 m na
użytkach zielonych
zabronione jest rozdeszczowanie gnojowicy na zamarznięty grunt
stosować należy sprzęt zaopatrzony w rozdzielacze strugi
stosowanie gnojowicy wymaga szerokiej znajomości problemu,
wysokiej kultury rolnej oraz znajomości zasad ochrony środowiska
W działaniach gminnych w zakresie ochrony wód należy przewidzieć czynności zmierzające
do wprowadzenia ewidencji rolników wykorzystujących gnojowicę, wprowadzić akcję
94
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
uświadamiająca zagrożenia jakie niesie ten sposób i wprowadzać zasady ekologicznego
nawożenia gnojowicą.
Zanieczyszczenia obszarowe
Zanieczyszczenia obszarowe na terenie gminy związane są przede wszystkim z produkcją
rolniczą. Są to zanieczyszczenia pochodzące ze spływu substancji chemicznych w zlewniach
do cieków powierzchniowych jaki i wód gruntowych.
Nie chodzi tu o źródła zanieczyszczeń punktowych czy liniowych, których miejsce
powstawania można identyfikować ale o zanieczyszczenia związane głównie z intensywną
gospodarką rolną. Jakość spływu powierzchniowego jest uwarunkowana szeregiem
czynników wśród, których wyróżnia się dwie kategorie:
czynniki
naturalne
jak
ukształtowanie terenu,
warunki geologiczne, jakość i morfologie gleb,
warunki klimatyczne
- czynniki antropogeniczne związane z działalnością człowieka nalezą do nich sposób zagospodarowania,
struktura zasiewów,
stopień nawożenia mineralnego i organicznego,
stopień mechanizacji prac polowych,
stopień regulacji stosunków wodno-powietrznych
w profilu glebowym
Powyższe czynniki są decydujące w wielkości ilości zanieczyszczeń odprowadzanych do wód
powierzchniowych. Chodzi tu głównie o migrację nieprzyswojonych przez rośliny
nadmiarów: azotu i fosforu pochodzących z nawożenia. Zawartość tych dwóch składników
najczęściej jest przyczyna niskiej klasyfikacji jakości wód powierzchniowych płynących przez
gminę. Daje to pewien pogląd na skalę problemu. Dotyczy to oczywiście nie tylko terenu
gminy Szczytna ale jest powszechne na terenie całego kraju.
Zawartość zanieczyszczeń w spływie obszarowym jest zmienna, najmniejsza występuje na
terenach leśnych, które nie są poddawane zabiegom agrotechnicznym. Sytuacja taka zachodzi
na niemal całej północnej części gminy, które to obszary są niemal w całości pokryte lasem.
W pozostałej części gminy występują niemal na całej powierzchni użytki orne o stosunkowo
nieznacznych spadkach, z małym udziałem zadrzewień śródpolnych i użytków zielonych.
Taka sytuacja sprzyja wymywaniu substancji odżywczych z profilu glebowego stając się
jednocześnie przyczyną nadmiernej eutrofizacji wód. Dość sprzyjająca jest struktura upraw.
Na znacznej powierzchni uprawiane są zboża a w mniejszym stopniu rośliny okopowe, które
słabiej przyswajają dostarczane składniki, na znacznym areale zbóż również nie najlepiej
wykorzystywane są substancje pokarmowe. Najniższy jest udział roślin motylkowych, które
najlepiej przyswajają i zawartość wypłukanych składników jest tu najmniejsza. Sprzyjającymi
warunkami jest lepsza jakość gleb, która dzięki wykształconej strukturze posiadają większą
zdolność do sorpcji biogenów. Drugą istotną sprawą jest znaczne obniżenie nawożenia
mineralnego. Średnia wielkość dawek NPK z danych WODR nie przekracza 100 kg/ha/rok co
jest wartością kilkukrotnie niższą od dawek stosowanych w latach 70-80. Również nawożenie
obornikiem jest na poziomie gwarantującym ochronę jakości wód.
Nawożenie gnojowicą odbywa się sporadycznie i nie odgrywa większej roli.
Żaden podmiot nie uzyskał pozwolenia wodnoprawnego na rolnicze wykorzystanie ścieków.
95
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Sytuację obecną można uznać za sprzyjającą ograniczeniu zanieczyszczeń obszarowych nie
ma jednak dokładniejszych badań tych zanieczyszczeń na ciekach szczególnie narażonych na
spływ obszarowy. Zakładając rozwój gospodarczy gminy oparty również w pewnym stopniu
na rolnictwie należy perspektywicznie dążyć do realizacji zmierzeń ograniczających
oddziaływanie niekorzystnego wpływu zanieczyszczeń obszarowych decydującego o klasie
czystości wód powierzchniowych.
W strategii przeciwdziałania temu niekorzystnemu zjawisku wyróżnia się dwa kierunki:
kierunek bezinwestycyjny polegający na:
-uświadomieniu skali zagrożenia,
-propagowaniu kultury rolnej uwzględniającej potrzeby ochrony środowiska
-działania administracyjne gminy polegające na wyznaczeniu obszarów ochronnych i
egzekwowaniu ustanowionych nakazów i zakazów.
kierunek inwestycyjny polegający na zastosowaniu rozwiązań technicznych
przeciwdziałającym rozprzestrzenianiu się zanieczyszczeń obszarowych. adaptacji
urządzeń technicznych i wykonywania specjalnych urządzeń melioracyjnych.
Pierwszy kierunek nie wymaga rozwinięcia a w akcji powinien uczestniczyć również WODR
Wrocław i inne podmioty związane z upowszechnianiem wysokiej kultury rolnej. Do
najistotniejszych należą:
dbałość o wykształcenie i
utrzymanie porowatej struktury gleby
poprzez stosowanie
zasad najnowszej agrotechniki
nieprzekracznia wielkości
dawek NPK ustalonych dla
poszczególnych kompleksów bonitacyjnych
polepszenie
struktury
upraw polowych
niewykszanie
rowów
stanowiących filtry biologiczne
zakaz
wypalenia
roślinności na obszarze gminy
Drugi kierunek polega na wytypowaniu obszarów, na których następnie mogą być
zrealizowane inwestycje polegające na redukcji zanieczyszczeń w odpływających wodach.
Do najskuteczniejszych sposobów
ograniczenia tego rodzaju zanieczyszczeń należą:
- zakładanie wzdłuż
cieków i wszelkich akwenów
wodnych
pasm trwałych użytków zielonych
tworzenie
zadrzewień zakrzaczeń i zalesień
przebudowa
rowów melioracyjnych i innych cieków
w kierunku
wytworzenia filtrów biologicznych
składających się z różnego rodzaju roślinności wysokiej
i
niskiej oraz wodnej
- budowa rowów
filtracyjnych z plantacjami
makrofitów
- wykorzystanie terenów podmokłych, obniżeń terenowych,
96
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
niegdyś osuszonych terenów na wykonanie stawów
makrofitowych umożliwiających retencję wody jak i jej
naturalne oczyszczanie
Propagowanie powyższych zaleceń oraz wykonanie rowów i stawów makrofitowych,
zwiększenie zadrzewień śródpolnych wzdłuż cieków stosowanie obszarów zieleni wokół
cieków i zbiorników prowadzi do 80 - 90 % obniżenia stężeń biogenów w wodach
powierzchniowych i podziemnych i stanowi niezwykle istotny wkład w ich ochronę. Przy
niewielkich nakładach finansowych osiągnąć można znaczną poprawę jakości wód
powierzchniowych i zabezpieczyć wody podziemne przed skażeniem. Inwestycje te staną się
również przyczyną wzbogacenia flory i fauny na terenie gminy.
Zanieczyszczenia liniowe
Do liniowych źródeł zanieczyszczeń należą obiekty takie jak:
-
drogi
samochodowe
- szlaki kolejowe
kolektory
ściekowe
Na terenie gminy nie występują poważniejsze źródła zanieczyszczeń liniowych. Do
zdecydowanie najgroźniejszych należy zaliczyć drogę krajową nr 8 przebiegająca przez
Szczytną i Wolany w dalszej kolejności drogę wojewódzka Bystrzyca - Radków.
Również szlak kolejowy jest stosunkowo groźną arterią komunikacyjną. Do zanieczyszczeń
emitowanych przez transport drogowy bądź związanych z nim należą zanieczyszczenia
związane z eksploatacją pojazdów - paliwa, oleje, starta guma, środki konserwujące pojazdy,
sadze i zanieczyszczenia pyłowe wydobywające się z samochodów poza tym środki do
zwalczania zjawisk lodowych na drodze - żużle, sól drogowa. Zanieczyszczenia te spłukiwane
opadami atmosferycznymi w pierwszej kolejności trafiają do rowów odwadniających drogi.
Głównymi zanieczyszczeniami są chlorki, ołów, ChZT, BZT5, fosfor. Zanieczyszczenia te
migrują do wód powierzchniowych lub przedostają się do wód podziemnych. Zjawisko jest
niebezpieczne gdyż do wód dostają się związki rakotwórcze.
Mimo że ścieki te występują w stężeniach znacznie niższych niż określone dla ścieków
przemysłowych i komunalnych należy liczyć się z koniecznością ograniczenia i tych
niekorzystnych zjawisk.
Najbardziej narażonymi miejscami na skażenie są miejsca kolizji drogi z ciekiem
powierzchniowym. Miejsca te w wyniku przedostania się do wód powierzchniowych
substancji niebezpiecznych mogłyby stać się przyczyną znacznych skażeń.
Dla przeciwdziałania skutkom takich awarii niezbędne jest wyznaczenie miejsc
zainstalowania zapór kierunkowych i zbierających. Muszą to być miejsca gwarantujące łatwy
dojazd sprzętu ratowniczego i dające czas Straży Pożarnej na rozwiniecie zapór
przechwytujących. Miejsca takie powinny być wyznaczone w odpowiedniej odległości od
mostów i newralgicznych przepustów.
Dla ograniczenia zanieczyszczeń liniowych związanych z ruchem kołowym należy
przewidzieć poszerzenie pasów zieleni izolacyjnej wzdłuż dróg, wykonywaniu nasadzeń
roślinności (trawy, krzewy).
Na odcinkach ujściowych rowów przydrożnych można projektować stawy suche lub mokre o
retencji pozwalającej na zatrzymanie zanieczyszczeń.
Niezależnie od powyższego należy dążyć do wyposażenia jednostek ratownictwa w zapory
przechwytujące zanieczyszczenia, w zapory sorpcyjne, sorbenty wiążące zanieczyszczenia
ropopochodne.
97
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Należy podjąć również działania zwiększające nadzór nad transportami materiałów
niebezpiecznych i dążyć do zminimalizowania prawdopodobieństwa kolizji środków
transportu służących do przewozu materiałów niebezpiecznych.
6.1.2.5Działania nieinwestycyjne
Dla osiągnięcia tego celu nieodzownym jest wystąpienie wielu czynników zarówno
materialnych jak i zależnych wyłącznie od ludzkich zachowań i przyzwyczajeń. Wszystkie te
zmiany, aby osiągnąć sukces muszą być przeprowadzone dogłębnie a także wymagają, w
niektórych przypadkach wielu lat realizacji. Na ich rzeczowe wykonanie składa się szereg
małych i dużych przedsięwzięć. Część z nich można próbować realizować od zaraz, bowiem
najczęściej chodzi tu o zmianę przyzwyczajeń, pozostałe ze względu na kosztochłonność i
długi czas realizacji wymagają odpowiedniego przygotowania. Podstawowe kierunki, które
trzeba realizować określone zostały w Strategii Rozwoju Gminy. Należy jednak pamiętać, że
same inwestycje to nie wszystko. Wiele zależy również od pozainwestycyjnego kierunku
działania zakresie ochrony wód.
Działania administracyjne
Kierunek bezinwestycyjny wymaga podjęcia wyłącznie działań administracyjnych w obrębie
Urzędu Gminy. Zaletą tego jest to, że do realizacji można przystąpić od zaraz z udziałem
pracowników zajmujących się ochroną środowiska, a także pracowników administracji
budowlanej, służb obsługujących gminę np. zakładu oczyszczania, straży miejskiej (jeżeli
jest) oraz każdego z radnych gminy, pozostałych pracowników urzędu, a także pracowników
wszystkich pozostałych instytucji zajmujących się ochroną środowiska. Realizacja Programu
w zakresie ochrony wód powinna się odbywać poprzez wykorzystanie oraz stosowanie przez
pracowników gminy, upoważnionych przez Burmistrza kompetencji wynikających z:
- art. 194 ustawy z dnia 18 lipca 2001r. (Dz. U. nr 115 poz. 1229 z późn. zmianami) gdzie
ujawniona jest lista wykroczeń ściganych zgodnie z art. 195 na podstawie paragrafów
kodeksu postępowania o wykroczenie
- jedynym organem orzekającym w ww. sprawach są właściwe terytorialnie Sądy Grodzkie
- w obowiązującym po wejściu k.p.w. stanie prawnym w sprawach o wykroczenie wniosek do
sądu o ukaranie sprawcy może wnieść tylko oskarżyciel publiczny, którym może być w tym
przypadku, oprócz oskarżycieli publicznych ogólnych (policja i prokurator), również organ
samorządowy (marszałek, starosta, Burmistrz, Wójt) w przypadku, gdy wystąpili z
wnioskiem o ukaranie za wykroczenia ujawnione przez ich pracowników z zakresu objętego
prawem wodnym.
Dodatkowo należy zaznaczyć, ze zgodnie z art. 363 ustawy prawo ochrony środowiska
z dnia 27 kwietnia 2001r. „Wójt, Burmistrz, Prezydent może, w drodze decyzji, nakazać
osobie fizycznej eksploatującej instalację w ramach zwykłego korzystania ze środowiska
lub eksploatującej urządzenie wykonanie w określonym czasie czynności zmierzających
do ograniczenia ich negatywnego oddziaływania na środowisko”.
Uzyskanie wpływu na migrację ścieków z wyżej położonych gmin
Z doświadczenia wynika, że możliwe są tutaj dwa warianty rozwiązań. Pierwszy to wariant
bierny. Taki sposób sprowadza się praktycznie do obserwacji poczynań gmin bądź instytucji
położonych wyżej (w górnych odcinkach rzek i potoków). Mało konstruktywna aktywność w
tym wariancie polega na nagłaśnianiu przy każdej okazji „zgubnego wpływu innych” na stan
98
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
naszej gospodarki czy naszego środowiska. Niestety taka taktyka prowadzi do nieporozumień
między gminami i jest nieefektywna. Wariant drugi to wariant aktywny. Polega on na tym, że
staramy się w sposób najskuteczniejszy albo dopingować do działań albo mieć wręcz
bezpośredni wpływ na realizację przedsięwzięć przynoszących skutek w postaci czystości
wód powierzchniowych napływających do gminy. W tym celu gmina powinna:
- prowadzić współpracę z gminami Duszniki Zdrój, Polanica Zdrój w celu
przygotowania wspólnej ochrony wód Bystrzycy Dusznickiej
- popierać inicjatywy gmin sąsiadujących w górnych biegach rzek i potoków
zmierzającą do poprawienia stanu wód płynących na terenie gminy Szczytna.
- wykorzystywać każdą inicjatywę przedsiębiorców i grup mieszkańców do budowy lub
rozbudowy urządzeń służących do ochrony wód.
6.2Gospodarka odpadami
6.2.1Cele długoterminowe
Celem strategicznym określonym w polityce ekologicznej państwa przenoszącym się na
gminę Szczytna będzie:
Minimalizacja powstawania odpadów w sektorze komunalnym i gospodarczym i ich
oddziaływania na środowisko (z uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych) poprzez
zastosowanie prawidłowych praktyk,
Zagadnienie to zostanie szczegółowo omówione w Planie Gospodarki Odpadami dla
Gminy Szczytna.
6.3Powietrze atmosferyczne
Cel strategiczny będzie
Poprawa jakości powietrza atmosferycznego
6.3.1Cele długoterminowe
Cele te są, ze względu na zadania, jakie ma do wypełnienia gmina w tym zakresie, dość
trudne do wypełnienia. Nie mniej jednak dla ich osiągnięcia przy pomocy własnych źródeł
finansowania i możliwości należy próbę spowodowania:
ograniczenia niskiej emisji (likwidacja lub modernizacja lokalnych kotłowni
opalanych paliwem stałym lub likwidacja (modernizacja) indywidualnych,
wysokoemisyjnych pieców na paliwo stałe, zamiana tych urządzeń na bardziej
sprawne,
podłączanie obiektów do sieci cieplnej,
ograniczanie wielkości emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych,
ograniczenie emisji pyłowo-gazowej z sektora przemysłowego,
stosowanie urządzeń grzewczych o wysokich sprawnościach
stosowanie niekonwencjonalnych źródeł uzyskiwania energii cieplnej
(wykorzystywanie ciepła odpadowego i alternatywnych źródeł energii, zmianę
rodzajów paliwa),
pożyczki, dodatki, dofinansowanie dla inwestorów, właścicieli nieruchomości
modernizujących ogrzewanie,
99
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
optymalizację warunków ruchu drogowego przy wykorzystaniu podstawowych
narzędzi inżynierii ruchu, zapewniających zwiększenie płynności i przepustowości
drogowej,
podwyższenie standardów technicznych infrastruktury drogowej, zwłaszcza w
obszarach wysoko zurbanizowanych,
stosowanie nowoczesnych i efektywnych rozwiązań technicznych w komunikacji i
pojazdach,
zastosowanie w pojazdach benzyny bezołowiowej, biopaliw i gazu,
eliminację z ruchu pojazdów nie spełniających obowiązujących norm
ekologicznych,
rozbudowę ścieżek rowerowych,
promocję komunikacji zbiorowej i systematyczne usprawnianie transportu
zbiorowego w celu zwiększenia jego udziału w całkowitych przewozach
pasażerskich,
rozbudowę lub łączenie systemów ciepłowniczych w celu racjonalizacji
wykorzystania energii pierwotnej paliw,
budowę lub modernizację urządzeń odpylających stosowanie wysokosprawnych,
nowoczesnych technik odpylania,
budowę urządzeń dla ograniczania emisji zanieczyszczeń gazowych,
hermetyzację procesów technologicznych,
likwidację źródeł emisji niezorganizowanej,
tworzenie technicznych możliwości korzystania z czystych paliw
1. wspomaganie systemów kontrolno-pomiarowych oraz badań stanu środowiska
6.4Hałas
Cel strategiczny w tej części Programu będzie:
Zmniejszenie uciążliwości hałasu dla mieszkańców gminy
6.4.1Cele długoterminowe
Cele te mogą zostać osiągnięte przez:
utrzymanie aktualnego poziomu hałasu w obszarach, gdzie sytuacja akustyczna jest
korzystna,
ograniczenie poziomu hałasu emitowanego przez środki transportu w obszarach
miejskich i wzdłuż głównych dróg,
wyeliminowanie z użytkowania środków transportu, maszyn i urządzeń, z których
emisja hałasu nie odpowiada przyjętym standardom,
wprowadzenie koniecznych zmian w inżynierii ruchu drogowego oraz budowa
obwodnic,
poprawienie organizacji ruchu ułatwiającą płynność jazdy,
poprawę stanu nawierzchni ulic,
rozbudowę ścieżek rowerowych,
budowę ekranów akustycznych,
zwiększenie ilości izolacyjnych pasów zieleni,
100
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
właściwe kształtowanie linii zabudowy i brył powstających budynków w celu
zminimalizowania wpływu hałasu drogowego,
działania ograniczające hałas przemysłowy,
6.5Promieniowanie elektromagnetyczne
Cel strategiczny w tej części Programu będzie:
Ograniczenie wpływu promieniowania elektromagnetycznego na mieszkańców
gminy
6.5.1Cele długoterminowe
Cele te mogą zostać osiągnięte przez:
dotrzymywanie
obowiązujących
norm
w
zakresie
promieniowania
elektromagnetycznego jonizującego i niejonizującego,
ograniczenie możliwości lokalizacji obiektów potencjalnie uciążliwych, np.
nadajników telefonii komórkowej, poprzez odpowiednie zapisy z planie
zagospodarowania przestrzennego gminy.
6.6Awarie przemysłowe
Cel strategicznym ze względu na bezpieczeństwo mieszkańców będzie:
Zapobieganie poważnym awariom przemysłowym oraz eliminacja
i minimalizacja skutków w razie ich wystąpienia
6.6.1Cele długoterminowe
Cele te mogą zostać osiągnięte przez:
opracowanie i uaktualnianie miejskiego planu reagowania kryzysowego i miejskiego
planu operacyjno – ratowniczego na wypadek zaistnienia awarii.
prowadzenie akcji informacyjno – edukacyjnej dla ogółu społeczeństwa dotyczącej
zasad postępowania w razie wystąpienia awarii, w celu ukształtowania właściwych
postaw i zachowań.
wspieranie dofinansowania PSP w sprzęt specjalistyczny.
6.7Ochrona przyrody
Również ochrona przyrody może być
realizowana przez gminę w sposób ograniczony. Celem strategicznym przenoszącym się z
Polityki Ekologicznej Państwa na gminę będzie:
Kształtowanie i ochrona systemu obszarów chronionych.
6.7.1Cele długoterminowe
101
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Cele długoterminowe mogą zostać zrealizowane przez działania polegające na:
zwiększaniu powierzchni terenów leśnych i zadrzewień śródpolnych na obszarze
gminy,
wzmocnieniu roli rekreacyjnej i turystycznej terenów zielonych,
objęciu ochroną prawną i utrzymaniu terenów cennych przyrodniczo,
rozwoju szlaków turystycznych i ścieżek dydaktycznych na terenach interesująco
przyrodniczo,
utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów,
zachowanie różnorodności biologicznej,
zapewnieniu ciągłości istnienia gatunków roślin lub zwierząt wraz z siedliskami
poprzez utrzymywanie lub przywracanie ich do właściwego stanu,
ochronie zieleni we wsiach, a w szczególności ochronę parków podworskich,
cmentarzy,
utrzymywaniu lub przywracanie do właściwego stanu siedlisk przyrodniczych, a także
innych zasobów przyrody i jej składników,
kształtowaniu właściwych postaw człowieka wobec przyrody, tam gdzie nie stoi to w
sprzeczności z innymi funkcjami terenów zielonych, lub założeniami historycznymi
(jak np. w przypadku niektórych parków) dążyć do otrzymania wielopiętrowej
struktury terenów zielonych.
należy zwiększać liczbę gatunków drzew, krzewów, roślinności zielnej, traw, stwarzać
warunki do życia większej liczbie gatunków zwierząt. W parkach i zieleńcach można
zwiększyć liczbę gatunków drzew i krzewów - zarówno krajowych jak i egzotycznych,
a w lasach wyłącznie krajowych. Zieleń komponowana (parki, ogrody) należy
zachować w granicach historycznych, nie należy dokonywać podziałów
własnościowych lub geodezyjnych. Gdy zostały już podzielone należy dążyć do
scalania.
zakładanie tymczasowych zieleńców na obszarach zdegradowanych. Dotyczy to
szczególnie terenów po rozbiórce, a przeznaczonych perspektywicznie do zabudowy.
Można tu zakładać tzw. ekologiczne trawniki - wysiewać mieszanki traw, ziół itp.
prowadzenie proekologicznej gospodarki leśnej uwzględniającej potrzeby ochrony
przyrody.
chronienie zasobów leśnych przez racjonalne ich użytkowanie i bieżące odnawianie
zwiększenie powierzchni obszarów zieleni, szczególnie zieleni wysokiej – we
wszystkich jej kategoriach - parkach, zieleni wiejskiej, pasach zieleni wzdłuż dróg,
zadrzewień śródpolnych, itp.
Opracowanie projektu szlaków turystycznych, rowerowych, oraz ścieżek
dydaktycznych. Trasy wzdłuż rzek otoczone naturalną roślinnością powinny
umożliwiać odbywanie wycieczek wzdłuż dolin rzecznych. Niezbędne będzie w
przyszłości podpisanie porozumień z sąsiadującymi powiatami w sprawie podobnego
zagospodarowania dolin rzecznych.
wydanie przewodnika - w kilku wersjach językowych - po zielonych terenach gminy.
ochrona nietoperzy mających kolonie letnie na strychach i poddaszach kościołów, i
starych budynkach. Szczególnie ważne jest nie stosowanie impregnatów do drewna
toksycznych dla nietoperzy.
102
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
W gospodarce leśnej największe znaczenie powinny mieć działania zmierzające do
zachowania lub odtworzenia pełnej złożoności ekosystemów leśnych i różnorodności
biologicznej lasów. Działania te obejmować powinny:
ochronę, a także odtworzenie różnorodności biologicznej w zasobach leśnych;
dążenie do odtworzenie biocenoz leśnych zgodnych z siedliskiem;
zwiększenie biologicznej odporności lasów i zachowanie zdolności samoregulujących
ekosystemów leśnych;
zachowanie puli genowej dziko żyjących gatunków roślin i zwierząt;
kształtowanie, oparte na wzorach naturalnych, wielofunkcyjnych zbiorowisk leśnych,
wzbogacenia struktury biologicznej zbiorowisk zubożonych oraz tworzenie zbiorowisk
zastępczych na terenach zdegradowanych;
restytucję zniekształconych i zdegradowanych zbiorowisk leśnych;
ochronę cennych komponentów biocenoz (np. ptaków, nietoperzy, mrówek, runa);
kompleksową ochronę drzewostanów przed czynnikami szkodliwymi i pośrednimi
skutkami obecności człowieka w lesie;
ochronę polan śródleśnych przez sukcesją w kierunku lasu;
unikanie zalesiania terenów przyrodniczo cennych jak podmokle łąki i pastwiska, łąki i
pastwiska z rzadkimi zespołami roślinnymi lub licznymi gatunkami chronionymi roślin,
polany śródleśne lub też łąki cenne jako miejsca lęgowe ptaków;
wykorzystanie akcji zalesień do budowy lub wzmocnienia istniejących korytarzy
ekologicznych;
skoncentrowanie zalesienia na porzuconych gruntach ornych, w przypadku innych
obszarów przed podjęciem decyzji należy wpierw wykonać inwentaryzacje przyrodniczą
terenu, aby sprawdzić czy wysokie walory przyrodnicze nie przekreślają możliwości
zalesiania.
6.8Ochrona gleb
Cel strategiczny w tym zakresie będzie:
Racjonalne wykorzystanie gleb wraz z ich ochroną i rekultywacją
6.8.1Cele długoterminowe
Cele te mogą zostać osiągnięte przez:
zagospodarowanie gleb w sposób adekwatny do ich klasy bonitacyjnej
ograniczanie czynników wpływających na degradację gleby
rekultywację gleb i ziemi zdegradowanej
ochronę gruntów rolnych,
przeciwdziałanie degradacji chemicznej gleb poprzez ochronę powietrza i wód
powierzchniowych
racjonalne stosowanie wapna, nawozów sztucznych i środków ochrony roślin na
terenach rolnych i leśnych,
racjonalizację prowadzenia upraw na terenach rolnych
występowanie do Starosty o nakazywanie rekultywacji terenów zdegradowanych przez
jego użytkowników
6.9Lasy
Cel strategiczny do osiągnięcia w tej dziedzinie to:
103
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Racjonalna eksploatacja zasobów leśnych
6.9.1Cele długoterminowe:
zachowania lasów i korzystnego ich wpływu na klimat, powietrze, wodę, glebę,
warunki życia i zdrowia człowieka oraz na równowagę przyrodniczą
ochrona zasobów leśnych i poprawa kondycji przyrodniczej obszarów leśnych,
zapewnienie trwałości i wielofunkcyjności lasów
wyznaczenie granicy rolno-leśnej w planach zagospodarowania przestrzennego
zalesianie terenów rekultywowanych
przebudowa drzewostanów zmienionych lub silnie uszkodzonych przez
zanieczyszczenia powietrza w kierunku drzewostanu liściastego
rozwijanie wielofunkcyjności lasów i wzmocnienie ich korzystnego oddziaływania na
środowisko (poprawa funkcji wodochronnej, klimatotwórczej i glebochronnej),
dostosowanie lasów i leśnictwa, w większym niż dotychczas zakresie, do wypełniania
zróżnicowanych funkcji nie tylko przyrodniczych ale także społecznych (np.
turystycznych)
powszechne, choć sterowane, udostępnienie lasów społeczeństwu z zachowaniem
zasady niedopuszczania do zagrożenia trwałości i jakości zasobów leśnych,
użytkowanie zasobów leśnych w sposób zgodny z zasadami ochrony przyrody,
bioróżnorodności i krajobrazu
rekreacyjne użytkowanie i zagospodarowanie lasu,
współdziałanie leśnictwa z samorządami i administracją państwową
racjonalne przeznaczanie obszarów leśnych na cele nieleśne
odnowa zieleni dolin rzecznych
6.10Tereny poprzemysłowe
6.10.1Cele długoterminowe
Tworzenie warunków dla zagospodarowania terenów poprzemysłowych
Rewitalizacja terenów zdegradowanych działalnością przemysłową
Sukcesywne zagospodarowywanie terenów poprzemysłowych (zwiększenie
wykorzystania zrewitalizowanych terenów poprzemysłowych poprzez przywrócenie
ich do obrotu gospodarczego)
Ograniczenie procesu zmniejszania powierzchni terenów niezdegradowanych
Przeprowadzenie badań zanieczyszczeń gruntu (tam, gdzie to konieczne) w aspekcie
przeznaczenia terenu zgodnie z planem zagospodarowania przestrzennego
Opracowanie i wdrożenie projektu pilotowego związanego z przekształceniem terenów
poprzemysłowych
6.11Ochrona przed powodzią
104
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Cel strategiczny:
Zapobieganie zagrożeniom powodziowym
6.11.1Cele długoterminowe:
systematyczna regulacja cieków wodnych i konserwacja obiektów regulacyjnych
przystosowanie obiektów hydrotechnicznych do warunków zagrożenia powodziowego
przystosowanie terenów wzdłuż cieków do szybkiego reagowania w przypadku powodzi
(wycinanie drzew niekorzystnie usytuowanych, wykaszanie skarp, odnowa użytków
zielonych, konserwacja rowów melioracyjnych)
doskonalenie systemu szybkiego ostrzegania i reagowania w przypadku zagrożenia
powodzią.
6.12Edukacja proekologiczna
Warunkiem
koniecznym
i
niezbędnym realizacji celów zarówno w zakresie racjonalnego użytkowania zasobów
naturalnych jak i poprawy jakości środowiska jest dobrze zorganizowany system edukacji
ekologicznej społeczeństwa; działania edukacyjne powinny być działaniami systemowymi z
jasno sprecyzowanymi celami i sposobem ich realizacji. Jednym z efektów edukacji
powinno być wspieranie powstawania i zachowania tzw. „zielonych” miejsc pracy, w
szczególności w: rolnictwie ekologicznym, agro- i eko-turystyce, leśnictwie i ochronie
przyrody, odnawialnych źródłach energii, transporcie publicznym, działaniach na rzecz
oszczędzania zasobów (zwłaszcza energii i wody), odzysku produktów lub ich części oraz
odzysku opakowań i wykorzystania odpadów jako surowców wtórnych.
6.12.1Edukacja ekologiczna formalna (szkolna) i pozaszkolna
Ten rodzaj edukacji to zorganizowany
system kształcenia uczniów i studentów (system oświaty i szkolnictwa wyższego), nastawiony
na wykształcenie u nich umiejętności obserwowania środowiska i zmian w nim
zachodzących, wrażliwości na piękno przyrody i szacunku dla niej.
W ostatnich latach obserwuje się
rosnące zainteresowanie niektórych grup osób dorosłych zdobywaniem wiedzy na temat
otaczającego ich środowiska, a także możliwości uczestniczenia w działaniach na rzecz jego
ochrony. Zachowania obserwowane w społeczeństwie wskazują jednak, że poziom akceptacji
dla działań z zakresu ochrony środowiska maleje, a zachowania pro-konsumpcyjne dominują
nad proekologicznymi. Dlatego rola edukacji ekologicznej i wprowadzanie jej nowych form
są nadal bardzo istotne.
Szczególną rolę w rozwijaniu
edukacji ekologicznej wśród dorosłych mieszkańców województwa spełniają Urzędy Gmin.
Najlepszym i najefektywniejszym sposobem podniesienia świadomości ekologicznej
dorosłych jest zaangażowanie mieszkańców w procesy decyzyjne. Wymaga to szerokiego
informowania społeczeństwa o stanie środowiska, działaniach na rzecz jego ochrony, a także
o możliwościach prawnych uczestniczenia mieszkańców w podejmowaniu decyzji mających
wpływ na stan środowiska.
Wśród wielu tematów edukacji
ekologicznej, znaczące miejsce należy przypisać edukacji w zakresie gospodarki odpadami
komunalnymi, ochrony powietrza atmosferycznego, oszczędności energii, itp.
Cel strategiczny
Wykształcenie wśród mieszkańców poczucia odpowiedzialności za jakość środowiska.
105
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Cel ten wpisuje się w podstawowe cele sformułowane w Narodowej Strategii Edukacji
Ekologicznej.
prowadzenie aktywnych form edukacji ekologicznej młodzieży i dzieci
wspieranie finansowe i merytoryczne działań z zakresu edukacji ekologicznej
prowadzonej w szkołach
zapewnienie społeczeństwu niezbędnych informacji nt. stanu środowiska i działań na
rzecz jego ochrony
współdziałanie władz gminnych z Centrum Edukacji i Informacji Ekologicznej,
szkołami, przedstawicielami środowiska naukowego, zakładami pracy i
pozarządowymi organizacjami w celu efektywnego wykorzystania różnych form
edukacji ekologicznej
współdziałanie władz gminnych z mediami w zakresie prezentacji stanu środowiska i
pozytywnych przykładów działań podejmowanych na rzecz jego ochrony
prowadzenie działań w zakresie edukacji ekologicznej społeczności lokalnej na
terenach cennych przyrodniczo
sukcesywne rozszerzanie działalności informacyjno-wydawniczej
rozwijanie międzynarodowej współpracy w zakresie edukacji ekologicznej, zwłaszcza
wiedzy na temat wymagań dotyczących stanu środowiska w świetle integracji z Unią
Europejską
rozszerzenie zakresu edukacji szkolnej o przyrodę Gminy Szczytna
- uzupełnienie programów nauczania o tematykę związaną z przyrodą Gminy,
- kontynuowanie formuły „Dni Ziemi” organizowanych.
7. Zadania krótkoterminowe
Program Ochrony Środowiska jest
instrumentem, który ma umożliwić władzy samorządowej efektywne zarządzanie
środowiskiem. Pod względem prawnym „Program…” nie jest aktem prawa miejscowego, o
którym mówi art. 87 ust.2 Konstytucji RP. Oznacza to, że pomimo iż zostaje on przyjęty
przez Radę Gminy w drodze uchwały, to nie posiada on charakteru takiego jak np. miejscowy
plan zagospodarowania przestrzennego czy wynikający z art. 84 ustawy prawo ochrony
środowiska tzw. program naprawczy. Dlatego też „Program…” ma jedynie charakter
kierunkowy, a opisane w nim działania stanowią swoistą wytyczną pokazującą możliwości
inwestycyjne gminy w tym zakresie w ciągu czterech lat. Tym samym zawarte w nim zapisy
nie mają charakteru obligatoryjnego, nie wynikają z nich żadne konsekwencje prawno –
administracyjne dla gminy oraz nie wywołują one bezpośrednich skutków prawnych wobec
podmiotów zewnętrznych. Należy je traktować jako całościową propozycję, która cechując się
wewnętrzną spójnością wskazuje społeczności lokalnej przy jakiego rodzaju działaniach
inwestycyjnych i pozainwestycyjnych może one kształtować ład przestrzenny zgodnie z
zasadami zrównoważonego rozwoju.
Istotnym skutkiem „Programu…” jest możliwość ubiegania się o dofinansowanie ze źródeł
zewnętrznych na zadania w nim przedstawione. M.in. ustawa prawo ochrony środowiska i
ustawa o odpadach mówi wprost, że środki funduszy ochrony środowiska wszystkich szczebli
są przeznaczone na realizację zadań wynikających z programów ochrony środowiska.
Oznacza to, że inwestycje, które nie zostały wpisane do „Programu…” nie powinny
uzyskiwać z tych źródeł dofinansowania. Zasada ta odnosi się w jeszcze większym stopniu do
możliwości dofinansowania z funduszy strukturalnych i funduszu spójności. Praktycznie brak
zapisu, co do realizacji określonej inwestycji zamyka drogę do tych źródeł.
106
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Dlatego podejmując decyzje o przedstawieniu w kolejnych tabelach niniejszego rozdziału
wykazu zadań (inwestycyjnych i pozainwestycyjnych) kierowano się następującymi zasadami:
zadania te muszą być zgodne z polityką ekologiczną państwa,
zakres ich wykonania, charakter i hierarchiczny układ muszą umożliwiać optymalne
zarządzanie środowiskiem,
obecność tych zadań w „Programie…” ma ułatwić samorządowi ubieganie się o środki
ze źródeł zewnętrznych.
107
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
7.2Ochrona wód
Tabela 7.1.a Krótkoterminowe cele i zadania z zakresu ochrony wód miasta i gminy Szczytna.
L.P. Opis przedsięwzięcia
Przedsięwzięcia pozainwestycyjne
1.
Edukacja proekologiczna i kampania
informacyjna w sprawie racjonalnego
korzystania z zasobów wodnych
2.
Prowadzenie kampanii informacyjnej nt.
wpływu zanieczyszczeń obszarowych,
liniowych i związanych z produkcją
zwierzęcą na stan czystości wód
podziemnych i powierzchniowych
3.
Tworzenie i aktualizacja bazy danych
korzystających
z
bezodpływowych
zbiorników ścieków oraz przydomowych
oczyszczalni ścieków
4.
Przygotowanie techniczne inwestycji
gospodarki ściekowej (Złotno, Słoszów,
Dolina, Wolany, Niwa, Chocieszów,
Studzienno, część Szczytnej)
5.
Przygotowanie techniczne pod budowę
oczyszczalni ścieków dla m. Złotno,
Słoszów, Dolina oraz oczyszczalni
ścieków dla m.: Wolany, Niwa,
Chocieszów, Studzienno,
6.
Inwentaryzacja na terenie miasta i gminy
Szczytna, punktów nielegalnego zrzutu
ścieków
Jednostki realizujące
Szacunkowe koszty w tys. PLN
2004
2005
2006
2007
Potencjalne źródła finansowania
Gmina,
-
Budżet gminy
Rodzaj
przedsięwzięcia
Własne gminy
5
10
5
Własne gminy
Gmina
-
5
-
-
Budżet gminy
Własne gminy
Gmina
-
10
-
-
Budżet gminy
Własne gminy
Gmina
-
100
500
200
Budżet gminy
Gmina
-
100
100
-
Budżet gminy
Gmina
-
5
5
-
Budżet gminy
RAZEM
-
125
615
205
Własne
Własne gminy
Koszty w latach 2004-2007:
1045 tys. PLN
108
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Tabela 7.1.b Krótkoterminowe zadania inwestycyjne z zakresu ochrony wód miasta i gminy Szczytna
L.p.
Opis przedsięwzięcia
Jednostka realizująca
Szacunkowe koszty w tys. PLN
Potencjalne źródła finansowe
Rodzaj
przedsięwzięcia
2004
2005
2006
2007
Gmina
430
(85)
-
-
-
Gmina
-
-
-
6000
(1500)
Budżet
gminy,
WFOŚiGW, Koordynowane
NFOŚiGW, fundusze UE
Koordynowane
Budżet
gminy,
WFOŚiGW,
NFOŚiGW, fundusze UE
Gmina
-
200
(100)
200
(100)
300
(100)
Budżet
gminy,
WFOŚiGW,
NFOŚiGW, fundusze UE
Przedsięwzięcia inwestycyjne
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Budowa kanalizacji sanitarnej w ulicy
Szkolnej
Rozpoczęcie budowy kanalizacji sanitarnej
w miejscowościach: Złotno, Słoszów,
Dolina, Wolany, Niwa, Chocieszów,
Studzienno
Zakup środków transportu i urządzeń
technicznych
do
obsługi
systemu
kanalizacyjnego gminy
Budowa oczyszczalni ścieków dla m.
Złotno, Słoszów, Dolina oraz oczyszczalni
ścieków dla m.: Wolany, Niwa,
Chocieszów, Studzienno,
Koordynowane
Koordynowane
Gmina
Budowa kolektorów deszczowych wraz z
przyłączami oraz wymiana i modernizacja
Gmina
sieci istniejącej na terenie miasta i gminy
Szczytna
Poprawienie efektywności oczyszczania
ścieków
deszczowych
przed
Gmina
odprowadzeniem
do
wód
powierzchniowych
Remont
i
modernizacja
urządzeń
Gmina
melioracyjnych
-
-
2000
(500)
Budżet
gminy,
WFOŚiGW,
NFOŚiGW, fundusze UE
-
200
(100)
200
(100)
Budżet
gminy,
WFOŚiGW,
NFOŚiGW, fundusze UE
-
-
100
(50)
100
(50)
Budżet
gminy,
WFOŚiGW,
NFOŚiGW, fundusze UE
-
50 (20)
-
Koordynowane
-
Koordynowane
430
(85)
Koszty w latach 2004-2007
RAZEM
150
150
(50)
(50)
250
650
8750
(120)
(300)
(2300)
10080 tys. (2805 tys.)
Budżet
gminy,
WFOŚiGW, Koordynowane
NFOŚiGW, fundusze UE
PLN
109
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Tabela 7.1.1.a. Krótkoterminowe cele i zadania z zakresu zaopatrzenia w wodę miasta i gminy Szczytna
L.p.
Opis przedsięwzięcia
Jednostki realizujące
Przedsięwzięcia pozainwestycyjne
1.
Przygotowanie i aktualizacja dokumentacji
technicznych do celów modernizacji i
Gmina
budowy
linii
przesyłowych
i
dystrybucyjnych sieci wody
2.
Przygotowanie dokumentacji technicznych
pod remonty i modernizacje ujęć wody dla Gmina
miasta i gminy Szczytna
RAZEM
Szacunkowe koszty w tys. PLN
2004
2005
2006
2007
Potencjalne źródła finansowania
-
200
100
100
Budżet gminy,
WFOŚiGW
środki
własne,
-
10
30
-
Budżet gminy,
WFOŚiGW
środki
własne,
-
210
130
100
Rodzaj
przedsięwzięcia
Własne gmin
Koordynowane
Koszty w latach 2004-2007: 440 tys. PLN
Tabela 7.1.1.b Krótkoterminowe zadania inwestycyjne z zakresu zaopatrzenia w wodę miasta i gminy Szczytna
L.p.
Opis przedsięwzięcia
Przedsięwzięcia inwestycyjne
1.
Remont i konserwacja ujęć wody na
potrzeby gminy
2.
Budowa wodociągu w ulicy Wolności w
Szczytnej
3.
Przebudowa i modernizacja wodociągu
przy ul. Szkolnej w Szczytnej
4.
Uzbrojenie
nowych
terenów
pod
zabudowę
5.
Rozpoczęcie
budowy
wodociągu
przesyłowego i rozdzielczego oraz
przyłączy dla m.: Złotno, Słoszów, Dolina,
Wolany, Niwa, Chocieszów, Studzienno
Jednostka realizująca
Szacunkowe koszty w tys.PLN
2004
2005
2006
2007
Gmina
-
Gmina
1150
(300)
230
(55)
Gmina
Gmina
-
50 (50)
100
(100)
-
-
-
-
-
-
-
50 (50)
100
(100)
100
(100)
-
-
1000
(250)
1000
(250)
Potencjalne źródła finansowe
Rodzaj
przedsięwzięcia
Budżet gminy, środki własne, Koordynowane
WFOŚiGW, fundusze UE
Budżet gminy, środki własne, Koordynowane
WFOŚiGW, fundusze UE
Budżet gminy, środki własne, Koordynowane
WFOŚiGW, fundusze UE
Budżet gminy, środki własne, Koordynowane
WFOŚiGW, fundusze UE
110
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
6.
Wymiana i modernizacja istniejących w Gmina
gminie wodociągów
RAZEM
400
(60)
1380
1550
50 (50)
(355)
(500)
Koszty w latach 2004-2007 4580 tys.
-
-
400
(100)
1600
(550)
Budżet gminy, środki własne, Koordynowane
WFOŚiGW, fundusze UE
(1415 tys.) zł
7.3Gospodarka odpadami
Tabela 7.2.a Krótkoterminowe cele i zadania z zakresu gospodarki odpadami miasta i gminy Szczytna
L.P. Opis przedsięwzięcia
Przedsięwzięcia pozainwestycyjne
1.
Edukacja
ekologiczna
w
zakresie
selektywnej zbiórki odpadów
2.
Opracowanie i aktualizacja programu
selektywnej
zbiórki
odpadów
podlegających odzyskowi i recyklingowi
(opony, oleje, odpady wielkogabarytowe,
odpady zawierające azbest itp.)
3.
Opracowanie i aktualizacja projektu
rekultywacji składowiska odpadów w
Słoszowie
4.
Prace przedprojektowe i projektowe dla
budowy nowego składowiska dla gminy
Szczytna / Prace przedprojektowe i
projektowe dla CSOiUO
(zadanie
alternatywne)
5.
Opracowanie koncepcji i projektu
wykonania zakładu utylizacji zwłok
zwierzęcych
6.
Inwentaryzacja dzikich wysypisk odpadów
i
miejsc
zdegradowanych
przez
działalność przemysłową
Jednostki realizujące
Szacunkowe koszty w tys. PLN
2004
2005
2006
2007
Potencjalne źródła finansowania
Gmina, Związek Gmin
-
Budżet gminy
5
5
5
Rodzaj
przedsięwzięcia
Własne
Koordynowane
Gmina, Związek Gmin
-
5
5
-
Budżet gminy
Gmina, Związek Gmin
-
80
-
-
Budżet gminy
Własne
Własne
Gmina, Związek Gmin
-
-
150
-
Budżet gminy
Gmina, Związek Gmin
-
-
10
-
Budżet gminy
Gmina, Związek Gmin
-
10
-
-
Budżet gminy
Własne
Własne
111
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
RAZEM
-
100
170
Koszty w latach 2004-2007:
5
275 tys. PLN
Tabela 7.2.b Krótkoterminowe zadania inwestycyjne z zakresu gospodarki odpadami miasta i gminy Szczytna
L.p.
Opis przedsięwzięcia
Przedsięwzięcia inwestycyjne
1.
Rekultywacja
składowiska
odpadów
komunalnych w Słoszowie
2.
Budowa nowego składowiska dla gminy
Szczytna / udział w budowie CSOiUO
(zadanie alternatywne) *
3.
Zakup specjalistycznego sprzętu dla Zakładu
Gospodarki Komunalnej w celu prowadzenia
zbierania odpadów i prowadzenia segregacji
odpadów
4.
Budowa zakładu utylizacji zwłok zwierzęcych
(zadanie może być realizowane w ramach
CSOiUO)
5.
Organizacja
zbiornic
odpadów:
wielkogabarytowych, olejowych, organicznych
oraz niebezpiecznych i kontenerów do
zbierania odpadów opakowaniowych
6.
Likwidacja dzikich wysypisk odpadów
Jednostka realizująca
Szacunkowe koszty w tys. PLN
2004
2005
2006
2007
Gmina
-
-
800
(300)
700
(250)
Gmina
-
-
1000
(250)
1400
(350)
400
(100)
Potencjalne źródła finansowe
Rodzaj
przedsięwzięcia
Budżet gminy, WFOŚiGW, fundusze Koordynowane
UE
Budżet gminy, WFOŚiGW, , fundusze Koordynowane
UE
Budżet gmin, WFOŚiGW, fundusze Koordynowane
UE
Gmina
-
-
400
(200)
Gmina
-
-
500
(50)
-
Budżet gminy, WFOŚiGW, fundusze
UE
Budżet gmin, WFOŚiGW, fundusze
UE
Budżet gminy, WFOŚiGW, fundusze Własne
UE
Własne
Koordynowane
Gmina
-
-
50 (20)
100
(30)
Gmina
-
20 (20)
30 (30)
30 (30)
RAZEM
-
20 (20)
Koszty w latach 2004-2007
2780
2630
(850)
(760)
5430 tys. (1630 tys.).
PLN
* prawdopodobny udział gminy Szczytna w finansowaniu CSOiUO w Ścinawce Dolnej
112
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
7.4Ochrona powietrza
Tabela 7.3.a Krótkoterminowe cele i zadania z zakresu ochrony powietrza miasta i gminy Szczytna
L.P. Opis przedsięwzięcia
Przedsięwzięcia pozainwestycyjne
1.
Edukacja
ekologiczna
w
zakresie:
wykorzystywania alternatywnych źródeł
energii,
nowych
technologii
energooszczędnych i oszczędzania energii
i źródeł odnawialnych
2.
Przygotowanie
programu
obszarowego
dotyczącego likwidacji niskiej emisji
3.
Opracowanie
informacji
(z
bieżącą
aktualizacją) dotyczącej możliwości zmian
urządzeń grzewczych na nowocześniejsze
rozwiązania technologiczne
4.
Opracowanie audytów energetycznych dla
obiektów mieszkalnych gminy
5.
Przygotowanie
dokumentacyjne
pod
modernizację dróg na terenie gminy *
6.
Opracowanie założeń i projektów stref zieleni
izolacyjnej dla obiektów uciążliwych
Jednostki realizujące
Szacunkowe koszty w tys. PLN
2004
2005
2006
2007
Potencjalne źródła finansowania
Rodzaj
przedsięwzięcia
Własne
Gmina
-
Gmina
-
5 (5)
5 (5)
5(5)
Budżet gminy
5 (5)
5 (5)
Budżet gminy
Koordynowane
Koordynowane
Gmina
-
Gmina
-
Zarządy Dróg, Gminy Gmina,
zakłady
przemysłowe,
jednostki
organizacyjne
RAZEM
-
Koszty w latach 2004-2007:
5 (5)
-
Budżet gminy
25 (25) 15 (15) 15 (15)
-
5 (5)
50(5)
Budżet państwa, budżety gmin, Koordynowane
budżet Starostwa, WFOŚiGW
-
20 (5)
-
Budżet gminy
30 (30) 55(40)
75(30)
160 tys. PLN
(100 tys.)
Koordynowane
113
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
* - kwoty w nawiasach stanowią szacunkowy udział gminy Szczytna w finansowaniu POŚ
Tabela 7.3.b Krótkoterminowe zadania inwestycyjne z zakresu ochrony powietrza miasta i gminy Szczytna
Opis przedsięwzięcia
L.p.
Przedsięwzięcia inwestycyjne
1.
Likwidacja źródeł niskiej emisji lub
zamiana na sprawniejsze urządzenia do
produkcji ciepła (np. biomasa)
2.
Ograniczenie oddziaływania zakładów
przemysłowych *
3.
Ograniczenie emisji zanieczyszczeń przez
realizację zadań termomodernizacyjnych i
zmianę sposobu ogrzewania
4.
Monitoring powietrza atmosferycznego
5.
6.
7.
Jednostka realizująca
Szacunkowe koszty w tys.PLN
2004
2005
2006
2007
Gmina
-
Zakłady przemysłowe
-
Gmina
-
WIOŚ, Gmina
-
Budowa stref zieleni izolacyjnej dla
Zakłady przemysłowe
obiektów uciążliwych *
Modernizacja oświetlenia ulicznego w
Gmina
gminie na nowoczesne energooszczędne
Zakup specjalistycznych maszyn i
urządzeń technicznych dla potrzeb
Gmina
likwidacji liniowej niezorganizowanej
emisji zanieczyszczeń
RAZEM
Koszty w latach 2004-2007
Potencjalne źródła finansowe
Rodzaj
przedsięwzięcia
Budżet gminy, środki własne Koordynowane
100 (0) zakładów przemysłowych, PEC,
WFOŚiGW
Środki własne, kredyt komercyjny, Koordynowane
300 (0) 200 (0) 200 (0)
fundusze UE, WFOŚiGW
Koordynowane
600
100
300
Budżet gminy, WFOŚiGW
(100)
(20)
(50)
160
(40)
100
(30)
Budżet gminy, budżet państwa, Koordynowane
WFOŚiGW, NFOŚiGW
Budżet gminy, środki własne,
70 (0) 100 (0)
kredyt komercyjny
Budżet
gminy,
WFOŚiGW,
30 (30) 60 (15) 60 (15) 60 (15)
NFOŚiGW
Koordynowane
400
400
Budżet
gminy,
WFOŚiGW,
(120)
(120)
NFOŚiGW
20 (0)
1140
(155)
3300 tys.
30 (30)
20 (5)
20 (0)
950
1180
(190)
(185)
PLN (560 tys.)
114
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
* - kwoty w nawiasach stanowią szacunkowy udział gminy Szczytna w finansowaniu POŚ
7.5Hałas
Tabela 7.4.a Krótkoterminowe cele i zadania z zakresu ochrony przed hałasem miasta i gminy Szczytna
Opis przedsięwzięcia
Jednostki realizujące
L.p.
Przedsięwzięcia pozainwestycyjne
1.
Wykonanie na terenie gminy pomiarów
WIOŚ, Gmina
akustycznych
2.
Opracowanie mapy zagrożeń akustycznych
Starostwo, Gmina
dla terenu powiatu
3.
Aktualizacja i opracowanie miejscowych
planów zagospodarowania przestrzennego
Gmina
z uwzględnieniem podziału na strefy
przemysłowe i mieszkalno-rekreacyjne
RAZEM
Szacunkowe koszty w tys. PLN
2004
2005
2006
2007
-
30 (5)
30 (5)
30 (5)
-
30 (0)
30 (0)
-
Potencjalne źródła finansowania
Rodzaj
przedsięwzięcia
Budżet Państwa, budżet gminy, Koordynowane
budżet Starostwa
Koordynowane
Budżet gminy, budżet Starostwa
Własne gminy
-
200 (0) 100 (0) 100 (0) Budżet gminy
-
260 (5) 160 (5) 130 (5)
Koszty w latach 2004-2007:
550 tys. PLN (15 tys.)
* - kwoty w nawiasach stanowią szacunkowy udział gminy Szczytna w finansowaniu POŚ
Tabela 7.4.b Krótkoterminowe zadania inwestycyjne z zakresu ochrony przed hałasem w miasta i gminy Szczytna
Opis przedsięwzięcia
Jednostka realizująca
L.p.
Przedsięwzięcia inwestycyjne
1.
Poprawa stanu nawierzchni istniejących
Zarządy Dróg, Gmina
dróg ( w tym budowa chodników i zatok)*
Szacunkowe koszty w tys.PLN
2004
2005
2006
2007
Potencjalne źródła finansowe
800
(100)
Budżet Państwa, budżet gminy, Koordynowane
budżet powiatu,WFOŚiGW
550
(100)
650
(50)
600
(50)
Rodzaj
przedsięwzięcia
115
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
2.
Poprawa stanu technicznego środków
transportu i egzekwowanie przestrzegania
obowiązujących
przepisów
Kodeksu
Drogowego *
Ograniczenie ponadnormatywnych emisji
hałasu przez zakłady przemysłowe *
3.
Koordynowane
Gmina,
KP
Policji,
50 (0)
zakłady przemysłowe
50 (0)
Zakłady
Starostwo
200 (0) 100 (0) 50 (0)
przemysłowe,
-
850
800
(100)
(100)
Koszty w latach 2004-2007
3200 tys.
* - kwoty w nawiasach stanowią szacunkowy udział gminy Szczytna w finansowaniu POŚ
RAZEM
50 (0)
Budżet Państwa, budżet gminy,
100 (0)
środki własne
Środki
własne,
komercyjne, WFOŚiGW
kredyty Koordynowane
800
750
(50)
(50)
PLN (300 tys.)
7.6Awarie przemysłowe i zdarzenia kryzysowe
Tabela 7.5.a Krótkoterminowe cele i zadania z zakresu zdarzeń kryzysowych miasta i gminy Szczytna
L.p.
Opis przedsięwzięcia
Jednostki realizujące
Przedsięwzięcia pozainwestycyjne
1.
Opracowanie i aktualizacja koncepcji
Systemu Zarządzania Kryzysowego dla Gmina
miasta i gminy Szczytna
2.
Prowadzenie
szkoleń
i
ćwiczeń
Gmina
dotyczących zagrożeń kryzysowych
RAZEM
Szacunkowe koszty w tys. PLN
2004
2005
2006
2007
Potencjalne źródła finansowania
-
20
-
-
Budżet gminy
-
10
10
10
Budżet gminy
30
10
10
Rodzaj
przedsięwzięcia
Własne
-
Koszty w latach 2004-2007:
Koordynowane
50 tys. PLN
Tabela 7.5.b Krótkoterminowe zadania inwestycyjne z zakresu zdarzeń kryzysowych miasta i gminy Szczytna
Opis przedsięwzięcia
L.p.
Przedsięwzięcia inwestycyjne
1.
Budowa jednolitego systemu łączności
obejmującego PSP, służby techniczne
gminy, Straż Miejską, OSP
2.
Zakup niezbędnego dla służb ratowniczych
sprzętu pozwalającego na dotarcie do
każdej miejscowości i każdego miejsca
Jednostka realizująca
Szacunkowe koszty w tys.PLN
2004
2005
2006
2007
PSP, OSP, gmina, Policja,
dystrybutorzy
mediów zasilających
PSP,
OSP,
gmina,
Starostwo, dystrybutorzy mediów zasilających
200
(20)
200
(20)
200
(20)
500
(20)
1000
(30)
1200
(50)
Potencjalne źródła finansowe
Rodzaj
przedsięwzięcia
Budżet Państwa, budżet Starostwa, Koordynowane
budżet gminy, środki własne,
WFOŚiGW
Budżet Państwa, budżet Starostwa, Koordynowane
budżety gmin, środki własne
WFOŚiGW
116
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
3.
Zakup
sprzętu
ratowników
4.
ochrony
osobistej
PSP, Gminy Powiatu,
Starostwo, dystrybutorzy mediów zasilających
Budowa Gminnego Centrum Zarządzania
Gmina
Kryzysowego
RAZEM
300
(20)
-
-
-
1000
(60)
Koszty w latach 2004-2007
350
(30)
350
(40)
200
(60)
1750
(140)
250
(80)
2000
(190)
Budżet Państwa, budżet Starostwa, Koordynowane
budżety gmin, środki własne,
WFOŚiGW
Budżet
gminy,
WFOŚiGW, Koordynowane
fundusze UE
4750 tys. PLN ( 390 tys.)
* - kwoty w nawiasach stanowią szacunkowy udział gminy Szczytna w finansowaniu POŚ
7.7Ochrona przyrody
Tabela 7.6.a Krótkoterminowe cele i zadania pozainwestycyjne z zakresu ochrony przyrody miasta i gminy Szczytna
L.p.
Opis przedsięwzięcia
Przedsięwzięcia pozainwestycyjne
1. Edukacja
1
ekologiczna w zakresie ochrony
przyrody
.
2. Opracowanie
1
bazy danych pomników przyrody
i .innych chronionych form przyrody w formule
GIS
3. Aktualizacja
3
inwentaryzacji przyrodniczej
gminy
.
w tym także inwentaryzacja gatunków
rzadkich, ginących, zagrożonych i siedlisk
4. Opracowanie
5
dokumentacji
techniczno przyrodniczych
.
dla nowych form och rony
przyrody na terenie miasta i gminy
5. Rozwój
6
szlaków turystycznych i ścieżek
dydaktycznych
.
na terenach interesująco
przyrodniczo
6. Opracowanie
PT
renowacji
zespołów
pałacowo -parkowych
Jednostki realizujące
Szacunkowe koszty w tys. PLN
2004
2005
2006
2007
Potencjalne źródła finansowania
Gmina
-
10 (10)
15 (15)
10 (10)
Budżet gminy, WFOŚiGW
Gmina
-
15 (15)
10 (10)
5 (5)
Budżet gminy, WFOŚiGW
-
-
10 (5)
10 (5)
Budżet Państwa,
WFOŚiGW
-
20 (10)
30 (10)
15 (10)
Budżet Państwa, WFOŚiGW
Wojewódzki
Konserwator
Przyrody, Starostwo, Gmina
60 (30)
20 (10)
10 (10)
Budżet Państwa,
WFOŚiGW
Gmina
-
20 (20)
20 (20)
20 (20)
RAZEM
-
125
(85)
Rodzaj
przedsięwzięcia
Własne
Koordynowane
Wojewoda
Gmina
Dolnośląski,
Wojewoda
Gmina
Dolnośląski,
budżet
gminy,
Koordynowane
Własne rządowe
Koszty w latach 2004 -2007:
budżet
gminy,
Koordynowane
105
70 (60)
(70)
300 tys. PLN (215 tys.)
* - kwoty w nawiasach stanowią szacunkowy udział gminy Szczytna w finansowaniu POŚ
117
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Tabela 7.6b Krótkoterminowe zadania inwestycyjne z zakresu ochrony przyrody miasta i gminy Szczytna
Opis przedsięwzięcia
L.p.
Przedsięwzięcia inwestycyjne
1.
Zabiegi
sanitarne
i
pielęgnacyjne
istniejących pomników przyrody
2.
Budowa nowych ścieżek dydaktycznych
na terenie obszarów przyrodniczo cennych
3.
Rewaloryzacja parków na terenie gminy
4.
Jednostka realizująca
Szacunkowe koszty w tys.PLN
2004
2005
2006
2007
Wojewoda Dolnośląski,
gmina
Wojewoda Dolnośląski,
Zarząd
Parków Krajobrazowych, gmina
Wojewódzki Konserwator
Zabytków,
gmina,
Wojewódzki Konserwator
Przyrody
Współudział w Krajowym Programie
Lasy Państwowe, inni
Zwiększania Lesistości i zalesianiu
właściciele lasów, gmina
terenów rolniczo wyeksploatowanych
RAZEM
-
Koszty w latach 2004-2007
20 (10) 50 (10) 50 (10)
15 (5)
20 (10) 20 (5)
Potencjalne źródła finansowe
Rodzaj
przedsięwzięcia
Budżet Państwa, budżet gminy, Koordynowane
WFOŚiGW
Koordynowane
Budżet Państwa, budżet gminy,
WFOŚiGW
Koordynowane
Budżet Państwa, budżet gminy,
50 (20) 60 (20) 60 (20)
WFOŚiGW
10 (10) 5 (5)
5 (5)
Budżet Państwa, środki własne,
budżet gminy, WFOŚ i GW
Koordynowane
135
135
(45)
(40)
365 tys. PLN (130 tys.)
95 (45)
118
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
7.8Tereny poprzemysłowe
Tabela 7.7.a Krótkoterminowe cele i zadania z zakresu ochrony powierzchni ziemi miasta i gminy Szczytna
L.P. Opis przedsięwzięcia
Przedsięwzięcia pozainwestycyjne
1.
Opracowanie Programu Rekultywacji
Terenów Po Działalności Przemysłowej
(wydobywczej)
2.
Przygotowanie techniczne rekultywacji
terenów
poprzemysłowych,
starych
obciążeń środowiska i obiektów, których
eksploatacja dobiega lub dobiegła końca
Jednostki realizujące
Szacunkowe koszty w tys. PLN
2004
2005
2006
2007
Potencjalne źródła finansowania
Gmina,
przemysłowe
-
Budżet gminy, środki
budżety przedsiębiorstw
zakłady
45 (0)
-
-
własne,
Rodzaj
przedsięwzięcia
Koordynowane
Koordynowane
Gmina
-
50 (10) 50 (5)
50 (0)
RAZEM
-
95 (10) 50 (5)
50 (0)
Koszty w latach 2004-2007:
195 tys. PLN
* - kwoty w nawiasach stanowią szacunkowy udział gminy Szczytna w finansowaniu POŚ
Budżet gminy
(15 tys.)
Tabela 7.7.b Krótkoterminowe zadania inwestycyjne z zakresu ochrony powierzchni ziemi miasta i gminy Szczytna
L.p.
Opis przedsięwzięcia
Jednostka realizująca
Szacunkowe koszty w tys.PLN
2004
2005
2006
2007
Potencjalne źródła finansowe
Rodzaj
przedsięwzięcia
Przedsięwzięcia inwestycyjne
119
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
1.
Rekultywacja terenów po działalności Skarb Państwa, Gmina,
zakłady przemysłowe
przemysłowej (wydobywczej)
RAZEM
-
150 (0)
100 (0)
100 (0)
150 (0)
100 (0)
100 (0)
Koszty w latach 2004-2007
350 tys.
* - kwoty w nawiasach stanowią szacunkowy udział gminy Szczytna w finansowaniu POŚ
Budżet Państwa, środki własne, Koordynowane
kredyt komercyjny, budżet gminy
WFOŚiGW
PLN (0 tys. PLN)
7.9Ochrona przeciwpowodziowa
Tabela 7.8.a Krótkoterminowe cele i zadania z zakresu ochrony przeciwpowodziowej miasta i gminy Szczytna
L.P. Opis przedsięwzięcia
Przedsięwzięcia pozainwestycyjne
1.
Współudział w opracowaniu dokumentacji
określającej
obszary
narażone
na
niebezpieczeństwo powodzi na terenie
gminy
2.
Aktualizacja
Planu
Ochrony
Przeciwpowodziowej Gminy
3.
Prowadzenie
szkoleń
i
ćwiczeń
dotyczących ochrony przeciwpowodziowej
4.
Prace przedprojektowe i projektowe
budowy zbiornika „Zacisze”
Jednostki realizujące
Szacunkowe koszty w tys. PLN
2004
2005
2006
2007
Potencjalne źródła finansowania
Rodzaj
przedsięwzięcia
Koordynowane
RZGW, Gmina
-
20 (10) 20 (10) -
Budżet Państwa, budżet gminy
Gmina
-
10 (10) 10 (10) -
Budżet gminy
Gmina
-
5 (5)
5 (5)
Budżet gminy
Gmina
-
-
50 (50) -
RAZEM
-
35 (25) 85 (75) 5 (5)
Koszty w latach 2004-2007:
* - kwoty w nawiasach stanowią szacunkowy udział gminy Szczytna w finansowaniu POŚ
5 (5)
Budżet gminy
Koordynowane
Koordynowane
Koordynowane
125 tys. PLN (105 tys. PLN)
120
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Tabela 7.8.b Krótkoterminowe zadania inwestycyjne z zakresu ochrony przeciwpowodziowej miasta i gminy Szczytna
Opis przedsięwzięcia
L.p.
Przedsięwzięcia inwestycyjne
1.
Remont i modernizacja zabezpieczeń
hydrotechnicznych na terenie miasta i
gminy Szczytna *
2.
Budowa zabezpieczeń hydrotechnicznych
ujętych w „Programie dla Odry 2006” i
mających znaczenie dla gminy Szczytna *
3.
Zakup
Wyposażenia
do
MiejskoGminnego
Magazynu
Przeciwpowodziowego
4.
Współudział w modernizacji i rozwoju
monitoringu pogodowego dla ochrony
przeciwpowodziowej
5.
Rozpoczęcie
budowy
zbiorników
retencyjnych na terenie gminy (m.in.
zbiornik „Zacisze”)
Jednostka realizująca
Szacunkowe koszty w tys.PLN
2004
2005
2006
2007
Potencjalne źródła finansowe
Rodzaj
przedsięwzięcia
RZGW,
Marszałek
Województwa,
(DZMiUW) Gmina
500
(0)
500
(0)
Budżet
Państwa,
województwa, budżet
WFOŚiGW
RZGW,
-
2000
(0)
3000
(0)
Budżet
Państwa,
WFOŚiGW
Gmina
-
100
(10)
100
(20)
100
(30)
Budżet gminy, WFOŚiGW
Gmina
-
10 (10) (10)
-
Budżet gminy, WFOŚiGW
Koordynowane
Gmina
-
-
1000
(50)
Budżet
gminy,
fundusze UE
koordynowane
RAZEM
-
Koszty w latach 2004-2007
-
budżet Koordynowane
gminy,
NFOŚiGW,
Koordynowane
Koordynowane
WFOŚiGW,
110
2610 4600
(20) (30) (80)
7320 tys.
PLN (110 tys.)
* - kwoty w tej pozycji nie wliczone do kosztów POŚ
121
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
* - kwoty w nawiasach stanowią szacunkowy udział gminy Szczytna w finansowaniu PO
122
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
123
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
8. Źródła finansowania Programu.
Źródła finansowania wszelkiego
rodzaju planów i programów, jak w większości przypadków dzielimy na:
o Własne
o Zewnętrzne
Własne
źródła
finansowania
inwestycji to w przypadku samorządów środki ich budżetu. W tych sytuacjach, kiedy wnosi
się aplikacje do instytucji zewnętrznych za źródła własne uznaje się także środki pozyskane
od innych instytucji, bez względu na ich formułę (dotacje lub pożyczki).
Źródła zewnętrzne to najczęściej
fundusze, fundacje, banki i środki pomocowe, najczęściej pochodzące ze środków Unii
Europejskiej. Ponieważ Miasto Szczytna ma zamiar realizować zadania wynikające z
Programu i Planu w sposób zorganizowany i w kolejności wynikającej z potrzeb i możliwości
finansowych, to poniżej pokazano tylko niektóre z nich. Zasadniczy materiał dotyczący źródeł
finansowania zadań została przedstawiony w Programie Ochrony Środowiska dla Gminy
Szczytna jako specjalny załącznik.
FUNDUSZE
GMINNY FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ
POWIATOWY FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ
WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI
WODNEJ
NARODOWY FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ
FUNDUSZE I PROGRAMY POMOCOWE
EKOFUNDUSZ
SAPARD
FUNDUSZ SPÓJNOŚCI
BANKI
BANK OCHRONY ŚRODOWISKA
EUROPEJSKI BANK ODBUDOWY I ROZWOJU
BANK ŚWIATOWY
AGENCJE
AGENCJA RESTRUKTURYZACJI I MODERNIZACJI ROLNICTWA
AGENCJA ROZWOJU KOMUNALNEGO
POLSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO
INNE
NARODOWA FUNDACJA OCHRONY ŚRODOWISKA
REGIONALNE CENTRUM EKOLOGICZNE na EUROPĘ ŚRODKOWĄ i
WSCHODNIĄ
GLOBAL ENVIRONMENT FUND
124
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
FUNDUSZE LEASINGOWE
EUROPEJSKI FUNDUSZ LEASINGOWY Sp. z o.o.
CENTRUM LEASINGU U FINANSÓW Sp. z o.o.
CENTRALNE TOWARZYSTWO LEASINGOWE S.A.
BISE LEASING Sp. z o.o.
BEL LEASING Sp. z o.o.
TOWARZYSTWO INWESTYCYJNO-LEASINGOWE EKOLEASING S.A .
LINIE KREDYTOWE
Bank Gdański S.A.
Bank Gospodarki Żywnościowej S.A.
Bank Gospodarstwa Krajowego S.A.
Bank Handlowy w Warszawie S.A.
Bank Inicjatyw Gospodarczych BIG S.A.
Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S.A.
Bank Przemysłowo-Handlowy S.A.
Bank Przemysłowo-Handlowy S.A. w Łodzi
Bank Rozwoju Eksportu S.A.
Bank Śląski S.A.
Bank Unii Gospodarczej S.A.
Bank Współpracy Regionalnej S.A. w Krakowie
Bank Zachodni S.A.
Gliwicki Bank Handlowy S.A.
Kredyt Bank S.A
Pierwszy Polsko-Amerykański Bank S.A.
Polski Bank Inwestycyjny S.A.
Polski Bank Rozwoju S.A.
Pomorski Bank Kredytowy S.A.
Powszechny Bank Gospodarczy S.A.
Powszechny Bank Gospodarczy S.A. w Warszawie
Wielkopolski Bank Kredytowy S.A. i inne.
W wyniku analizy stanu aktualnego
środowiska na terenie gminy Szczytnej określono cele długo i krótkoterminowe oraz
wytyczono kierunki działań zmierzające do poprawy stanu poszczególnych jego
komponentów, a także określono priorytetowe przedsięwzięcia ekologiczne. Jako zadania
priorytetowe przyjęto:
zasoby wodne i jakość wód,
gospodarka odpadami,
jakość powietrza atmosferycznego,
edukację ekologiczną społeczeństwa.
Zadania priorytetowe rozważane były w dwóch horyzontach czasowych: długookresowe w
latach 2008-2015 oraz krótkookresowe w latach 2004-2007. Dla tych horyzontów czasowych
zostały przedstawione cele i kierunki działań.
125
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Analizując możliwość zastosowania przedstawionych rozwiązań w oparciu o uwarunkowania
dotyczące istniejącej infrastruktury, organizacji i zarządzania ochroną środowiska oraz
sytuację finansowa w mieście, stwierdzono, że wszystkie zaproponowane przedsięwzięcia są
możliwe do zrealizowania uwzględniając następujących warunki:
- etapowość wdrażania przewidzianych do realizacji zadań,
- powołanie zespołu konsultacyjnego, którego zadaniem byłby nadzór w zakresie
wdrażania, realizacji oraz monitoringu funkcjonowania programu,
- pozyskanie dodatkowych środków finansowych na realizację przewidzianych w planie
zadań inwestycyjnych i pozainwestycyjnych.
9. Finansowanie Programu Ochrony Środowiska dla miasta i gminy
Szczytna.
9.1Wstęp
Ocena zdolności do współfinansowania oraz wskazanie zewnętrznych mechanizmów
finansowania ochrony środowiska dla oszacowanych w poprzednich rozdziałach nakładów
inwestycyjnych jest podstawowym elementem Programu Ochrony Środowiska dla miasta i
gminy Szczytna. Wynikające stąd koszty wdrażania Programu… zostały określone dla okresu
2004 – 2007, tj. dla okresu obowiązującego bezpośrednio po uchwaleniu Programu… przez
Radę Miasta i Gminy, zgodnie z art.17 i 18 ustawy Prawo ochrony środowiska. Dla okresów
następujących po 2007 roku koszty te powinny być szacowane dla kolejnych etapów realizacji
Programu, w ramach jego aktualizowania, poprzez korektę działań wynikających
bezpośrednio z procesu monitorowania implementacji Programu….
Poziom cen dla realizacji przedsięwzięć opisanych w Programie… dla okresu 2004 – 2007
odniesiony jest do IV kwartału 2003 roku.
Dotychczas większość zadań ochrony środowiska realizowanych przez gminę była
finansowana zgodnie z ogólnym trendem udziału środków finansowych z różnych źródeł, jaki
ukształtował się w Polsce w ciągu ostatnich latach. Oznacza to, że podstawowym źródłem był
budżet samorządu oraz fundusze ochrony środowiska. W ramach tych działań realizowano
przedsięwzięcia infrastruktury ochrony środowiska (m.in. rozbudowa odcinków kanalizacji i
modernizacja systemu zaopatrzenia w wodę). Ponadto w okresie po powodziach w 1997,
1998 gmina uzyskała wsparcie finansowe z budżetu państwa na zadania związane z
usuwaniem jej skutków. W ramach tych działań zrealizowano także przedsięwzięcia
infrastruktury ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Od 1 maja 2004 roku ze względu na
zdecydowanie większy udział potencjalnie możliwych do wykorzystania środków
pomocowych Unii Europejskiej struktura finansowania przedsięwzięć ochrony środowiska
zmieni się w sposób zasadniczy, bowiem będzie można w szerszym niż dotąd zakresie
pozyskiwać dofinansowanie z Funduszu Spójności oraz funduszy strukturalnych.
Najwięcej środków będzie dostępnych w ramach Funduszu Spójności, jednak jest on
adresowany do realizacji dużych przedsięwzięć, o znaczeniu ogólnokrajowym lub
ponadregionalnym, o minimalnym koszcie jednolitego programu inwestycyjnego
przekraczającym 10 mln €. Biorąc pod uwagę, że Szczytna nie uczestniczy w
przygotowywaniu aplikacji do Funduszu Spójności toteż nie można zakładać, że poszczególne
inwestycje z Programu Ochrony Środowiska dla miasta i gminy Szczytna w tym zakresie będą
mogły być dofinansowywane w ramach pomocy unijnej właśnie z tego Funduszu. Jednakże
126
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
szereg proponowanych przedsięwzięć, które będą przygotowywane zgodnie z wymaganiami
funduszy strukturalnych mogą być dofinansowane w ramach ZPORR.
Harmonogram realizacji zakłada, że realizacja zadań będzie przebiegała w latach 2004 - 2007.
Zakłada się ponadto, że głównymi źródłami finansowania Programu… będą:
budżet miasta i gminy Szczytna,
środki Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej,
fundusze Unii Europejskiej ( fundusze strukturalne, zwłaszcza ERDF),
środki własne przedsiębiorców i zakładu komunalnego,
środki przedsiębiorców przeprowadzających działania restrukturyzacyjne
zmierzające do osiągania standardów środowiskowych wymaganych prawem,
środki banków komercyjnych.
Generalnie inwestycje realizowane w ramach Programu… można podzielić na trzy grupy:
z dużym udziałem zewnętrznych środków finansowych
z niewielkim udziałem zewnętrznych środków finansowych
bez udziału finansowania zewnętrznego.
W załączniku do Programu Ochrony Środowiska dla miasta i gminy Szczytna pn. „Środki
finansowe w ochronie środowiska” przedstawiono szczegóły dotyczące zasad i kryteriów
działania omawianych Funduszy.
Realizacja inwestycji gminnych bez planowania ich na wiele lat naprzód może stwarzać wiele
niebezpieczeństw. Dlatego dla zadań z Programu…przeprowadzono:
- wyznaczenie hierarchii ważności poszczególnych inwestycji dla gminy (ustalono
priorytety) z uwzględnieniem strategicznych interesów społeczności lokalnej,
- wyznaczenie optymalnego harmonogramu realizacji całości zamierzeń inwestycyjnych w
gminie z uwzględnieniem dostępności finansowania, koncentracji środków w celu
skracania cykli inwestycyjnych i uzyskiwania planowanych efektów w możliwie
najszybszych terminach.
Ponadto jest konieczne wyznaczenie czasokresu osiągania wyznaczonych wskaźników
ekorozwoju, co powinno stanowić jeden z mierników służących monitorowaniu skuteczności
realizacji Programu i osiąganych celów.
Istotą takiego planowania jest uniknięcie niepożądanej sytuacji, jednoczesnego otwierania
zbyt wielu frontów inwestycyjnych w stosunku do zdolności finansowania. Przypadkowość w
decydowaniu o kolejności inwestycji (brak uzgodnionych kryteriów przy ustalaniu ich
kolejności) prowadzić może do nieuzasadnionego przewlekania realizacji poszczególnych
inwestycji i podrażania ich kosztów.
Rozważając kwestie finansowania każdej inwestycji, a zwłaszcza komunalnej,
współfinansowanej ze środków publicznych, należy brać pod uwagę także inne aspekty. Istotą
jest tu nie tylko wybór kolejności realizacji poszczególnych inwestycji w ramach Programu…,
ale także fachowa ocena efektywnościowa odnosząca się do zagadnień ekonomicznych i
korzyści dla ochrony środowiska. Takie badanie efektywności jest ważne, bowiem zapewnia:
właściwą alokację środków, jakie są do dyspozycji społeczności lokalnej,
efektywne wykorzystanie środków finansowych, zwłaszcza publicznych;
uzyskiwane w ten sposób oszczędności są równie istotne jak pozyskiwanie
środków zewnętrznych
realizację podstawowego wymagania postawionego przez Komisję Europejską dla
wszystkich inwestycji dofinansowywanych z funduszy Unii Europejskiej, które
poza kwestiami efektywnościowymi nakazuje spełnianie podstawowej zasady
„Zanieczyszczający płaci”.
127
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Służy ono także:
porównaniu rozwiązań alternatywnych,
„odchudzaniu” rozważanego programu inwestycyjnego,
określaniu wysokości dofinansowania dotacjami ze środków publicznych
selekcji projektów inwestycyjnych.
Analiza taka nosi najczęściej nazwę studium wykonalności i jej podstawy teoretyczne są
stosowane w praktyce coraz powszechniej. Niemniej jednak najważniejszą kwestią dla
projektów ochrony środowiska, które w większości ze swej natury są ekonomicznie
nieopłacalne, jest wybór właściwej metody oceny. Mamy tu do czynienia z metodami:
dynamicznymi:
o analiza finansowa (NPV, IRR, czas zwrotu),
o analiza korzyści i kosztów społecznych,
o analiza efektywności kosztowej.
statycznymi:
o analiza kosztu jednostkowego.
Ze względu na to, że klasyczne narzędzia analizy finansowej często zawodzą w odniesieniu
do inwestycji ochrony środowiska z powodu nie uwzględniania strumieni korzyści
zewnętrznych takich, jak konieczność wypełniania prawnych norm środowiskowych, poprawy
warunków sanitarnych i zdrowotnych ludności, poza prawnych aspektów ochrony środowiska
itp. uważa się, że poprawną metodologicznie jest analiza efektywności kosztowej. Dla
projektów aplikujących do funduszy europejskich analiza taka jest prowadzona na podstawie
dynamicznego kosztu jednostkowego DGC (Dynamic Generation Cost). Oznacza on
średnią cenę za usługę komunalną w całym okresie analizy projektu (np. 25 lat), która
równoważy sumę zdyskontowanych w czasie wszystkich nakładów inwestycyjnych i
eksploatacyjnych ze zdyskontowanymi efektami ekologicznymi (korzyściami), jakie będą
osiągnięte w wyniku realizacji rozważanej inwestycji. Wskaźnik DGC jest niezwykle
wygodny do stosowania, ze względu na bardzo czytelną interpretację:
posiada takie samo miano jak cena, którą płaci konsument/użytkownik
zrealizowanej inwestycji,
jest tzw. ceną ukrytą (shadow price), tj. ceną jaką płaci społeczeństwo za
uzyskanie efektu ekologicznego,
charakteryzuje koszt techniczny osiągnięcia efektu, w tym ekologicznego,
odnosząc wskaźnik DGC do ceny ustalonej przez przedsiębiorstwo komunalne,
można oszacować, jaką część kosztów ponoszą konsumenci.
Ponieważ Komisja Europejska akceptuje analizę efektywności kosztowej (porównanie opcji)
prowadzoną na podstawie dynamicznego kosztu jednostkowego DGC zaleca się, aby
przeprowadzać ją we wstępnej fazie przygotowywania wszelkich projektów
infrastrukturalnych i to nie tylko w przypadkach, gdy projekty takie mają być
współfinansowane ze środków Unii Europejskiej. Analiza taka powinna być zastosowana
m.in. w dokumentach wstępnych przygotowywanych do aplikacji do Funduszu Spójności oraz
do funduszy strukturalnych.
Odrębną kwestią jest ocena postępów w urzeczywistnianiu ekorozwoju gminy poprzez
realizację inwestycji określonych m.in. w Programie Ochrony Środowiska dla miasta i gminy
Szczytna. W takim przypadku są wykorzystywane mierniki ekorozwoju, które oznaczają nowe
podejście do określania znaczenia środowiska dla jakości życia człowieka. Istota ekorozwoju
jest wyrażana jako zbiór cech, celów, zasad i jako ład zintegrowany, oparty na wzajemnym
przenikaniu i harmonizacji pięciu ładów dziedzinowych: ekologicznego, społecznego,
gospodarczego, przestrzennego i polityczno-instytucjonalnego. Zbiór ten jest swoisty w skali
128
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
globalnej jak i lokalnie np. na poziomie gminy. Przyjęte w konkretnych warunkach wskaźniki
ekorozwoju powinny:
ułatwiać władzom danego obszaru (kraju, regionu, powiatu, gminy) i jego
mieszkańcom ocenę stopnia realizacji idei ekorozwoju,
uświadamiać tempo realizacji ekorozwoju i istniejące problemy,
pobudzać do większej aktywności w działaniach na rzecz ekorozwoju,
weryfikować obowiązujące kierunki polityki i przyjęte wcześniej cele rozwojowe
oraz strategie ich osiągania.
Wybór, zaprojektowanie i uzgadnianie wskaźników ekorozwoju nie jest sprawą prostą. W
odniesieniu do konkretnych wskaźników doprowadzenie do pełnej zgodności poglądów w
odniesieniu do metodyki ich konstrukcji, własności i zakresów stosowania jest obecnie bardzo
trudne. Przy obecnym stanie wiedzy brak jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, które
wskaźniki i ich systemy są bardziej przydatne i pożyteczne od pozostałych.
Proponowane w ostatnich latach przez organizacje międzynarodowe systemy wskaźników nie
zawsze spełniają postulat harmonizacji ładów dziedzinowych (ekonomicznego, społecznego i
ekologicznego). Systemy takie zostały m.in. opracowane przez agendy ONZ, OECD, Bank
Światowy, IUCN i Europejską Agencję ds. Ochrony Środowiska (EEA). Najczęściej
wskaźniki te dzielą się na wskaźniki presji/przyczyny, stanu, i reakcji. Ich określenie i
przyjęcie powinno stanowić kolejny krok władz samorządowych w ramach monitorowania
wdrażania Programu Ochrony Środowiska dla miasta i gminy Szczytna.
W dalszym ciągu niniejszego rozdziału przeprowadzono analizę możliwości finansowania
zadań ujętych w Programie Ochrony Środowiska dla miasta i gminy Szczytna. Dokonano
oceny wydolności budżetu gminy w okresie do 2007 i do 2011 roku w oparciu o prognozę
wykonaną przez służby finansowe Urzędu Miasta i Gminy w oparciu o własne dane i
informacje oraz zasymulowano strukturę finansowania inwestycji wchodzących w skład
Programu…także z zewnętrznych źródeł finansowania
9.2Ocena wybranych parametrów budżetu miasta i gminy Szczytna
Dla potrzeb oceny możliwości finansowania realizacji zadań wynikających z Programu
Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Szczytna analizie poddano wybrane parametry
budżetowe w ujęciu historycznym (lata 2000 – 2003), prognozy wykonanej przez służby
księgowe Urzędu Miasta i Gminy na lata realizacji Programu… (lata 2004 – 2007) oraz
odrębnej prognozy na lata 2008 – 2011. Są to:
dochody budżetu Gminy,
wydatki budżetu Gminy,
wydatki inwestycyjne w budżecie Gminy,
nadwyżka/deficyt budżetowy,
udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach budżetu Gminy.
Analiza tych parametrów skłania do następujących wniosków:
wielkość wydatków budżetowych, utrzymująca się na poziomie 8,4 – 11,2 mln zł
rocznie (w latach 2000-2004) była równoważona dochodami oraz pożyczkami
zaciąganymi na realizację kolejnych inwestycji m.in. w infrastrukturę ochrony
środowiska. Powodowało to występowanie w tym okresie okresowych deficytów
budżetowych do 0,16 mln zł w 2001 r., 1,3 mln zł w 2002 r. Natomiast w roku 2004
jest planowany jeszcze większy deficyt dochodów nad wydatkami,– 2,1 mln zł,
129
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
deficyt ten będzie pokrywany z pożyczek i kredytów zaciągniętych w poprzednich
okresach i na bieżąco, a jego obsługa nie powinna stwarzać zagrożeń dla realizacji
budżetu, chociaż stosunek zadłużenia do dochodów będzie pod koniec 2004 r. wynosił
ponad 30% (stan zadłużenia 3,4 mln zł); spłata tego zadłużenia jest przewidziana do
2008 r.; oznacza to, że biorąc pod uwagę również inne wydatki, zwłaszcza na oświatę,
realizacja kolejnych budżetów będzie bardzo trudna i będzie wymagała konsekwencji
w pozyskiwaniu środków po stronie dochodowej budżetu,
budżetowe wydatki inwestycyjne będą osiągały swoje maxima na poziomie ok. 35,6%
wydatków ogółem w roku 2004 i 11% w roku 2005; w następnych latach planuje się
wielkość tych wydatków także na poziomie jednocyfrowym, lub przewiduje się, jak
np. w 2006 r. brak takich wydatków; sprawia to, że zakładana przez gminę prognoza
wydatków jest niezwykle ostrożna i nie będzie mogło być realizowanych zbyt wielu
przedsięwzięć,
w latach 2004 – 2007 władze gminy nie prognozują zwiększenia realnego i
relatywnego wydatków na cele inwestycyjne co nie spowoduje zintensyfikowania
działań inwestycyjnych prowadzonych przez gminę; zakłada się, że w omawianym
czteroleciu na inwestycje samorząd będzie mógł wydatkować ogółem 6,6 mln zł,
na lata 2008 – 2011 zakłada się wg prognozy Urzędu Miasta i Gminy utrzymywanie
się rocznych dochodów budżetowych na poziomie od ok. 8,8-9,0 mln zł, ale poziom
wydatków budżetowych na poziomie 8,0 – 8,5 mln zł rocznie,
analiza danych historycznych oraz prognoz do roku 2011 wskazuje, że na cele
inwestycyjne w ochronie środowiska i związanej z nią gospodarce komunalnej można
wygenerować z budżetu miasta ok. 3,6 mln zł w latach 2004 – 2007 (jako 66% z
całkowitej kwoty wydatków inwestycyjnych z budżetu w tych latach – nie wszystkie
wydatki inwestycyjne są planowane na realizację Programu Ochrony Środowiska,
gmina ma także inne powinności inwestycyjne) i kwoty 0,9 mln zł w latach 2008 –
2011, (jako 50% z ogólnej kwoty 1,7 mln zł prognozowanej na budżetowe wydatki
inwestycyjne); nie wydaje się, by w chwili obecnej można było wytłumaczyć czym jest
powodowana tak drastyczna różnica.
W tabelach 9.1 i 9.2 oraz na wykresie 9.1 zestawiono opisane powyżej dane i zaprezentowano
wyniki prognozy budżetowej na lata 2008 – 2011.
130
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Tabela 9.1. Główne parametry budżetu miasta i gminy Szczytna, zł.
Rzeczywista
Lp.
1
A
B
C
Opis
2
Dochody budżetu Gminy
w tym:
- wpływy z podatków
- udziały w podatkach
- dotacje celowe z budżetu
państwa
- subwencje
Wydatki budżetu Gminy
w tym:
- administracja publiczna
- oświata i wychowanie
- opieka społeczna
- transport i łączność
- gosp. komunalna i ochrona
środowiska
Wydatki inwestycyjne w
budżecie Gminy
Nadwyżka(+)/Deficyt budżetu(-)
D
Udział wydatków inwestycyjnych
w wydatkach budżetu Gminy
2 000
3
2 001
4
dynamika
4/3
2 002
5
Prognoza wg Urzędu Gminy
dynamika
5/4
2 003
6
dynamika
6/5
2 004
7
2 005
8
2 006
9
2 007
10
8 398,0
10 157,0
120,95%
8 453,0
83,22%
9 298,0
110,00%
11 188,0
9 196,0
8 551,0
9 636,0
1 784,0
1 159,0
1 971,0
996,0
110,48%
85,94%
1 829,0
959,0
92,80%
96,29%
1 973,0
956,0
107,87%
99,69%
1 762,0
1 299,0
1 746,0
1 200,0
1 821,0
1 200,0
1 886,0
1 250,0
2 558,0
2 473,0
3 668,0
3 105,0
143,39%
125,56%
2 125,0
3 193,0
57,93%
102,83%
2 104,0
3 728,0
99,01%
116,76%
2 739,0
3 921,0
1 550,0
3 900,0
830,0
3 900,0
1 900,0
3 900,0
8 231,0
10 323,0
125,42%
9 749,0
94,44%
8 728,0
89,53%
13 336,0
8 483,0
7 868,0
8 956,0
1 328,0
3 010,0
1 721,0
403,0
1 476,0
2 658,0
1 746,0
2 228,0
111,14%
88,31%
101,45%
552,85%
1 197,0
2 398,0
1 302,0
140,0
81,10%
90,22%
74,57%
6,28%
1 651,0
3 163,0
1 791,0
86,0
137,93%
131,90%
137,56%
61,43%
1 789,0
6 252,0
1 261,0
120,0
965,0
901,0
93,37%
290,0
32,19%
617,0
212,76%
2 235,0
852,0
2 822,0
331,22%
2 153,0
76,29%
839,0
38,97%
4 747,0
930,0
0,0
931,0
167
-166
-4,47%
-1 296
-11,22%
570
20,47%
-2 148
713
683
680
10,35%
27,34%
35,60%
10,96%
0,00%
10,40%
22,08%
9,61%
131
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Tabela 9.2. Prognoza głównych parametrów budżetu miasta i gminy Szczytna
Prognoza
Lp.
1
A
B
C
2 008
11
Opis
2
Dochody budżetu Gminy
w tym:
- wpływy z podatków
- udziały w podatkach
- dotacje celowe z budżetu
państwa
- subwencje
Wydatki budżetu Gminy
w tym:
- administracja publiczna
- oświata i wychowanie
- opieka społeczna
- transport i łączność
- gosp. komunalna i ochrona
środowiska
Wydatki inwestycyjne w
budżecie Gminy
2 010
13
8 722,0
8 800,0
2 212,0
1 260,0
2 390,0
1 260,0
1 050,0
3 700,0
1 050,0
3 600,0
8 045,0
Nadwyżka(+)/Deficyt budżetu(-)
D
2 009
12
Udział wydatków inwestycyjnych
w wydatkach budżetu Gminy
2 011
14
8 900,0
9 000,0
8 378,0
8 500,0
8 450,0
0,0
178,0
750,0
750,0
677
422
400
550
0,00%
2,12%
8,82%
8,88%
Rys. 9.1. Prognoza parametrów budżetu miasta i gminy Szczytna
14 000,0
12 000,0
tys. zł
10 000,0
8 000,0
roczne dochody budżetu
6 000,0
wydatki budżetu gminy
4 000,0
wydatki inwestycyjne
trend wydatków inwest.
2 000,0
0,0
2 000
2 001 2 002
2 003
2 004
2 005
2 006
2 007 2 008
2 009 2 010
2 011
Lata
132
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Tabela 9.3. Poziom i obsługa zadłużenia miasta i gminy Szczytna w zł
Opis
2
Stan kredytów, pożyczek i
A1
obligacji na koniec okresu
Stan poręczeń i gwarancji na
A2
koniec okresu (łącznie z
odsetkami)
A
Razem zadłużenie gminy
Stosunek zadłużenia do
a1
dochodów
a2
Spłata kredytów, pożyczek,
B1
wykup obligacji
B2
Spłata odsetek
B3 Spłata poręczeń i gwarancji
Razem obsługa zadłużenia
B
w okresie
Stosunek obsługi zadłużenia
b1
do dochodów
Maksymalny możliwy poziom
b2
obsługi zadłużenia gminy
(15% dochodów)
Lp.
1
2 000
3
2 001
4
Rzeczywista
dynamika 2 002 dynamika
4/3
5
5/4
2 003
6
dynamika
Prognoza wg Urzędu Miasta i Gminy
2 004
2 005
2 006
2 007
7
8
9
10
521,0
637,0
122,26%
1 830,0
2,9
1 325,0
3 794,0
3 415,0
2 681,0
1 947,0
1 213,0
521,0
637,0
122,26%
1 830,0
2,9
1 325,0
3 794,0
15
3 430,0
12
2 693,0
9
1 956,0
6
1 219,0
6,20%
6,27%
274
38
384
40
312
424
3,72%
4,17%
1 260
1 524
21,65%
14,25%
105,26%
387
72
100,78%
180,00%
135,90%
459
108,25%
505,0
112,0
30,66%
1,3
1,6
325,0
269,0
0
29,28%
734,0
202,0
0
22,87%
734,0
162,0
0
12,65%
734,0
121,0
0
617
594
936
896
855
5,43%
6,64%
5,31%
10,18%
10,48%
8,87%
1 268
1 395
1 678
1 379
1 283
1 445
133
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Przewidywany w roku 2004 deficyt budżetowy będzie pokryty z zaciągniętych kredytów.
Zdolności do finansowania takiego deficytu przeanalizowano w tabeli 9.3. Ponadto
zestawiono i obliczono maksymalny, zgodny z prawem poziom zadłużenia i obsługi
zadłużenia miasta i gminy Szczytna w okresie prognozowanym do 2011 roku.
W tabeli 9.4 przedstawiono parametry obsługi zadłużenia budżetowego zaprognozowane dla
okresu 2008 – 2011.
Tabela 9.4. Prognoza poziomu i obsługi zadłużenia miasta i gminy Szczytna.
Prognoza
Opis
2
Stan kredytów, pożyczek i
A1
obligacji na koniec okresu
Stan poręczeń i gwarancji na
A2
koniec okresu (łącznie z
odsetkami)
A
Razem zadłużenie gminy
Stosunek zadłużenia do
a1
dochodów
a2
Spłata kredytów, pożyczek,
B1
wykup obligacji
B2
Spłata odsetek
B3 Spłata poręczeń i gwarancji
Razem obsługa zadłużenia
B
w okresie
Stosunek obsługi zadłużenia
b1
do dochodów
Maksymalny możliwy poziom
b2
obsługi zadłużenia gminy
(15% dochodów)
Lp.
1
2 008
2 009
2 010
2 011
11
12
13
14
479,0
1 500,0
1 250,0
1 000,0
3
482,0
1 500,0
1 250,0
1 000,0
5,53%
734,0
91,0
0
825
9,46%
1 308
17,05%
479,0
25,0
0
504
5,73%
1 320
14,04%
250,0
28,0
0
278
3,12%
1 335
11,11%
250,0
25,0
0
275,0
3,06%
1 350
Z obliczonych wskaźników maksymalnego zadłużenia oraz poziomu zadłużenia wynikających
z ustawy o finansach publicznych – art. 113 i art. 114 wynika, że:
prowadzona dotychczas i planowana w najbliższym okresie polityka kredytowania
inwestycji komunalnych spełnia warunki ustawowe,
gmina posiada zdolność do zaciągania zobowiązań kredytowych aż do poziomu 23
mln zł w ciągu czterolecia 2004 - 2007 i poziomu ich obsługi do ok. 1,3 – 1,6 mln zł
rocznie.
134
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
9.3Koszty realizacji przedsięwzięć Programu Ochrony Środowiska dla miasta i gminy
Szczytna.
W rozdziale 7 przedstawiono koszty wdrożenia „Programu….”w rozbiciu na poszczególne
zadania i komponenty środowiska. Ogólne koszty „Programu…” wynoszą 39,1 mln zł.
Dotyczą one zadań, które będą realizowane w latach 2004 – 2007. W tym okresie przewiduje
się działania inwestycyjne i pozainwestycyjne w zakresie budowy infrastruktury technicznej
ochrony środowiska i gospodarki wodnej zgodnie z listami przedsięwzięć zawartymi w
tabelach 7.1 – 7.9 rozdziału 7. Przyjęto, że koszty przygotowania dokumentacji technicznych,
wchodzą w skład kosztów inwestycyjnych. Ma to uzasadnienie szczególnie w przypadku
ubiegania się o dofinansowanie inwestycji ze środków UE, bowiem koszty te w Programie
ZPORR są wliczane do kosztów kwalifikowanych. Natomiast kosztami pozainwestycyjnymi
objęto tylko koszty studiów, analiz wstępnych i prac przedprojektowych związanymi z
inwestycjami finansowanymi z innych źródeł oraz działań związanych z edukacją
społeczeństwa związaną z realizacją zadań Programu….
Koszty te zostały określone na podstawie szczegółowych danych zebranych z Urzędu Miasta i
Gminy w tym przede wszystkim na podstawie planu inwestycyjnego oraz rozpoznając
potrzeby przedsiębiorców prywatnych wynikające ze zobowiązań akcesyjnych Polski. Dla
zadań nieposiadających dokumentacji technicznych koszty ich realizacji oszacowano na
podstawie wyników przetargów rozstrzyganych we podgórskiej części województwa
dolnośląskiego w odniesieniu do inwestycji o podobnym charakterze. Ponieważ zadania
inwestycyjne z zakresu ochrony przed hałasem wiążą się z budową obwodnic i innych dróg
komunikacyjnych kosztów inwestycyjnych z tego tytułu, poza jednym zadaniem na kwotę 300
tys. zł, nie uwzględniono w „Programie…”.
W tabeli 9.5 przedstawiono zbiorcze zestawienie kosztów „Programu…..” wraz z podziałem
na zadania inwestycyjne i pozainwestycyjne oraz procentowym udziałem poszczególnych
dziedzin finansowania. Z tabeli tej oraz ilustrującego ją rysunku 9.2 wynika, że głównymi
działaniami inwestycyjnymi w gminie będzie ochrona wód przed zanieczyszczeniem (ok.
28,5% wydatków), ochrona przed powodzią (ok.19,1%) oraz gospodarka odpadami (14,6%
wydatków) oraz zaopatrzenie w wodę (ok. 12,85% wydatków). Struktura taka jest zgodna z
głównymi priorytetami wynikającymi z Polityki ekologicznej Państwa, a w odniesieniu do
gminy Szczytna wynika to z chęci realizowania przez gminę przedsięwzięcia kanalizowania
gminy oraz rozbudowy sieci wodociągowej w ramach zgłoszonych do Funduszy
Strukturalnych projektów rozwiązania gospodarki wodno – ściekowej w zlewni rzeki
Bystrzyca Dusznicka. Również niebagatelne znaczenie dla bezpieczeństwa gminy i jej
mieszkańców będą miały działania w sferze gospodarki wodnej i ochrony przeciw
powodziowej. W Programie dla Odry 2006 są przewidziane inwestycje ochrony Kotliny
Kłodzkiej, w części dotyczą one także gminy Szczytna. Autorzy przewidują, że właściwa
realizacja tych zadań rozpocznie się nie wcześniej niż w 2006 roku.
Natomiast w tabeli 9.6 dokonano analizy źródeł finansowania w rozbiciu na poszczególne
dziedziny inwestowania. Uzyskana struktura uwzględnia prognozowaną w poprzednim
rozdziale wydolność inwestycyjną budżetu miasta i gminy oraz możliwość obsługiwania
zadłużenia dla realizacji inwestycji i obsługi deficytu budżetowego. Wynika z niej oraz z
rysunku 9.3, że główny ciężar finansowania „Programu…” przypadnie na pomoc funduszy
ochrony środowiska (ok. 35,6% wartości „Programu…”) i funduszy Unii Europejskiej (ok.
29,3% całego Programu…przy założeniu pozyskania kwot nie mniejszych niż 5 mln zł na
ochronę wód przed zanieczyszczeniem z funduszy strukturalnych). Wielkość udziału
własnego w tym „Programie…” tj. udziału środków budżetowych gminy jest planowany
na poziomie ok.15,7%, tj. ok. 6,1 mln zł. Jak pokazano analizując wydolność budżetu w
135
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
rozdziale 9.2 kwota ta jest możliwa do uzyskania z budżetu gminy w okresie czterech lat.
Jednakże kwota ta jest równocześnie niemal identyczna z sumą całkowitego planowanego
zadłużenia gminy w tym czteroleciu.
Dla realizacji „Programu…” zasadniczy są projekty kanalizowania i wodociągowania gminy
w ramach przedsięwzięć własnych gminy zgłaszanych do programów pomocowych UE z
zamiarem uzyskiwania ok. 65% wartości poszczególnych zadań w postaci dotacji z
odpowiedniego funduszu ZPORR. Jest to zgodne z prowadzoną przez autorów niniejszego
opracowania symulacją wstępną spodziewanego udziału ZPOOR w przedsięwzięciach
ochrony środowiska na Dolnym Śląsku. Natomiast udział środków własnych gminy
oszacowany na 15,7% wartości całości kosztów Programu…jest niemal zgodny z polityką
współfinansowania przedsięwzięć komunalnych funduszami unijnymi (w ZPORR założono
np. udział środków własnych gmin na poziomie 13,5 – 14,4%. Założono, że pozostała część
tych projektów będzie finansowana przez fundusze ochrony środowiska w formie pożyczek.
Taki sposób finansowania Programu…ma na celu zmniejszenie do minimum udziału środków
własnych. Zakłada się przy tym, że konieczne środki do obsługi zaciągniętych zobowiązań
będą pochodziły z przychodów osiąganych z tytułu eksploatacji wybudowanej kanalizacji i
wodociągu
Przedstawiony powyżej wariant może okazać się niewykonalny w przypadku nie uzyskania
wyszczególnionych kwot z funduszy pomocowych Unii Europejskiej. Przy całkowitym braku
wsparcia finansowego z tego źródła realizacja inwestycji w zakresie opisanym w niniejszym
Programie Ochrony Środowiska może się załamać. Wynika to z porównania całkowitej
wartości Programu… (kwota 39,1 mln zł) z sumą wydatków inwestycyjnych prognozowanych
przez władze gminy w tym samym okresie 2004 – 2007 (kwota 6,6 mln zł). Oznacza to
konieczność przeprowadzenia w tych latach przez budżet gminy dodatkowej kwoty 25,5 mln
zł ponad tę, która wynika z sumy wydatków inwestycyjnych proponowanych przez władze
gminy. (Różnica pomiędzy wartością Programu a kwotą prognozowanych wydatków przez
gminę i wydatków z budżetu państwa, środków własnych przedsiębiorstw oraz kredytów
komercyjnych) Biorąc pod uwagę konieczność wydatkowania środków budżetu gminy także
na inne cele inwestycyjne może sprawiać duże problemy wygospodarowanie takiej kwoty ze
środków własnych, jak i ze źródeł zewnętrznych.
Niemniej jednak nie rezygnując z realizacji zadań opisanych w niniejszym „Programie…”
władze gminy powinny rozważyć następujące możliwości:
podjąć działania dla zwiększenia dochodów gminy, co umożliwi wzrost wydatków na
cele inwestycyjne, bowiem zwiększy się potencjalny udział finansowy gminy w
planowanych przedsięwzięciach; analiza prognoz budżetu wskazuje, że nawet
zapewnienie w każdym z kolejnych lat w przedziale 2004 – 2007 dochodów budżetu
większych o kwotę ok. 1,5 mln zł rocznie (tj. ok. 25% rocznych przychodów na
aktualnym poziomie) w stosunku do planowanych wg aktualnych możliwości nie
będzie wystarczające na pokrycie choćby połowy planowanych wydatków,
zwiększenia dochodów własnych gminy poprzez aktywną politykę prowadzenia zachęt
dla inwestorów; tworzone przez nich i rejestrowane w gminie podmioty gospodarcze
generują strumień środków finansowych zbierany przez gminę w postaci podatków
lokalnych i udziale gminy w podatku CIT i PIT (w tym także od ludności),
promować gminę pod względem możliwości osiedlania się migrujących z dużych
miast oraz inwestowania w branży wytwórczej i usług (m.in. jako zaplecze dla
sąsiadujących uzdrowisk); wymaga to przygotowania i realizacji oferty uzupełniającej,
zachęcającej turystów i kuracjuszy do pobytów dłuższych niż jednodniowe.
136
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
poszukiwać partnerów w sektorze prywatnym dla realizacji przynajmniej najbardziej
rentownych zadań „Programu…” na zasadzie prywatno – publicznych przedsięwzięć
(np. w ramach gospodarki odpadami). Istotą takiego działania byłaby możliwość
sfinansowania zadania (zadań) ze środków zewnętrznych (np. prywatnych czy
komercyjnych), a spłata następowałaby z opłat eksploatacyjnych.
Należy przy tym pamiętać, że realizacja zamierzeń infrastrukturalnych opisanych w
„Programie…” przyczynia się do zwiększania atrakcyjności gminy Szczytna w aspekcie
możliwości inwestowania. Z drugiej strony bez obecności inwestorów wydolność finansowa
gminy może okazać się zbyt niska dla zrealizowania „Programu…”. Zachodzą więc tu dwa
ściśle zwrotnie sprzężone procesy. Umiejętne ich poprowadzenie przez władze gminy może
zapewnić sukces „Programowi…”.
Tabela 9.5 Struktura wydatków na realizację Programu Ochrony Środowiska dla miasta i
gminy Szczytna
Zadania pozainwestycyjne
Dziedzina
Liczba
zadań
Ochrona powietrza atmosfer.
6
*
3
Ochrona przed hałasem
Ochrona wód przed zanieczysz.
6
Zaopatrzenie w wodę do picia
2
Gospod. wodna i ochr.ppow.
4
Zdarzenia kryzys.w ochr.środ.
2
Ochrona powierzchni ziemi
2
Zagospodarowanie odpadów
6
Ochrona przyrody
6
RAZEM
*
37
Zadania inwestycyjne
Koszt
tys.zł
160
15
1 045
440
125
50
195
275
300
Udział w
Programie
6,14%
0,58%
40,12%
16,89%
4,80%
1,92%
7,49%
10,56%
11,52%
Liczba
zadań
7
3
7
6
3
4
1
6
4
Koszt
tys.zł
3 300
300
10 080
4 580
7 320
4 750
350
5 430
365
2 605
100,00%
41
36 475
Koszty razem
Udział w Suma Udział w
Programie tys.zł Programie
9,05%
3 460
8,85%
*
315
0,81%
27,64% 11 125 28,47%
12,56%
5 020
12,85%
20,07%
7 445
19,05%
13,02%
4 800
12,28%
0,96%
545
1,39%
14,89%
5 705
14,60%
1,00%
665
1,70%
99%
39 080
100%
zadania wykazane, ale nie wliczane do Programu…
137
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
Tabela 9.6. Źródła finansowania Programu Ochrony Środowiska miasta i gminy Szczytna, tys. zł
Źródła finansowania
Dziedzina
Koszt
Środki własne
gminy
tys.zł
3 460
Ochrona powietrza atmosfer.
Ochrona przed hałasem
315
Ochrona wód przed zanieczysz. 11 125
Zaopatrzenie w wodę do picia 5 020
Gospod. wodna i ochr.ppow.
7 445
Zdarzenia kryzys.w ochr.środ. 4 800
Ochrona powierzchni ziemi
545
Zagospodarowanie odpadów
5 705
Ochrona walorów przyrody
665
udział
19,10%
100,00%
15,00%
27,00%
2,90%
9,20%
5,88%
18,00%
65,00%
tys.zł
661
315
1 669
1 355
216
442
32
1 027
432
RAZEM 39 080
15,73%
6 149
Środki Starostwa Fundusze ochr. środ.
z budżetem Państwa wojew. i Narodowy
udział
Środki pomocowe
Unii Europejskiej
Udziały własne
przedsiębiorców
0,00%
50,10%
13,80%
25,00%
15,00%
0,00%
tys.zł
0
0
0
0
3 730
662
136
856
0
udział
45,00%
0,00%
40,00%
30,00%
47,00%
14,00%
49,12%
30,00%
35,00%
tys.zł
1 557
0
4 450
1 506
3 499
672
268
1 712
233
udział
0,00%
0,00%
45,00%
40,00%
0,00%
60,00%
20,00%
25,00%
tys.zł
0
0
5 006
2 008
0
2 880
109
1 426
0
udział
20,90%
0,00%
0,00%
3,00%
0,00%
13,78%
5 384
35,56%
13 896
29,25%
11 430
2,24%
0,00%
0,00%
0,00%
Inne
(kredyty bankowe)
tys.zł
723
0
0
151
0
0
0
0
0
udział
15,00%
0,00%
0,00%
0,00%
874
3,08%
0,00%
12,00%
tys.zł
519
0
0
0
0
0
0
685
0
1 204
138
Rys. 9.2. Struktura wydatków na zadania „Programu…” wg dziedzin.
12,28%
1,70%
1,39%
8,85% 0,81%
14,60%
28,47%
19,05%
12,85%
Ochrona powietrza atmosfer.
Ochrona wód przed zanieczysz.
Gospod. wodna i ochr.ppow.
Ochrona powierzchni ziemi
Ochrona przyrody
Ochrona przed hałasem*
Zaopatrzenie w wodę do picia
Zdarzenia kryzys.w ochr.środ.
Zagosp odarowanie odpadów
Rys. 9.3. Źródła finansowania Programu Ochrony Środowiska dla miasta i gminy Szczytna.
10.Zarządzanie i monitorowanie w Programu Ochrony Środowiska
3,08%
29,25%
15,73%
2,24%
13,78%
35,56%
Środki własne
Fundusze ochr. środ.
Udziały własne
Środki Starostwa
Środki pomocowe
(kredyty bankowe)
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
10.1Zarządzanie Programu
Instrumenty służące do zarządzania
środowiskiem wynikają z ustawy Prawo ochrony środowiska, Ustawy o planowaniu i
zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o Inspekcji Ochrony Środowiska,
Prawo geologiczne i górnicze, Prawo budowlane. Do instrumentów zarządzania
środowiskiem należą:
instrumenty prawne
instrumenty finansowe
instrumenty społeczne i strukturalne
Do instrumentów prawnych zaliczamy:
pozwolenia zintegrowane
pozwolenia wodnoprawne na wprowadzenie ścieków do wód lub do ziemi
pozwolenia na wprowadzenie gazów lub pyłów do powietrza
pozwolenia na wytwarzanie odpadów
pozwolenia na emitowanie hałasu do środowiska
pozwolenia na emitowanie pól elektromagnetycznych do środowiska
decyzje dotyczące gospodarki odpadami
koncesje geologiczne na rozpoznanie i eksploatację surowców mineralnych
raporty oddziaływania na środowisko
Do instrumentów finansowych należą:
opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska – za emisje zanieczyszczeń do
powietrza, za składowanie odpadów, za odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,
za pobór wody powierzchniowej lub podziemnej itp.
opłaty eksploatacyjne za pozyskiwanie kopalin
administracyjne kary pieniężne w zakresie przekroczeń określonych limitów w
pozwoleniach, naruszenie decyzji zatwierdzających eksploatację składowiska odpadów
lub decyzji określających miejsce i sposób magazynowania odpadów
odpowiedzialność cywilna w zakresie szkód spowodowanych oddziaływaniem na
środowisko
kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz innych
funduszy, w tym fundusz strukturalny oraz fundusz spójności
pomoc publiczna w postaci preferencyjnych pożyczek, kredytów, dotacji, odroczeń
rozłożenia na raty itp.
opłaty produktowe i depozytowe
Instrumenty społeczne to:
edukacja ekologiczna
informacja i komunikacja
współpraca
Głównym celem edukacji społecznej jest ukształtowanie świadomości ekologicznej
społeczeństwa oraz wykształcenie proekologicznych nawyków w życiu codziennym. Edukacja
może być realizowana w różnych formach i na różnych poziomach. Odbiorcami powinni być
zarówno dorośli jak i dzieci oraz młodzież. Dla odniesienia sukcesu w realizacji edukacji
140
konieczna jest informacja o środowisku i podejmowanych działaniach na rzecz jego ochrony
oraz umiejętność komunikowania się ze społeczeństwem. Służby ochrony środowiska Urzędu
Gminy powinny współpracować z instytucjami naukowymi, pozarządowymi organizacjami
ekologicznymi, instytucjami finansującymi przedsięwzięcia w zakresie ochrony środowiska
oraz z sąsiednimi gminami. Instrumenty strukturalne to głównie Studium Uwarunkowań i
Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Szczytna, a także Plan Zagospodarowania
Przestrzennego. Ponadto są to: Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego
do roku 2004 oraz cele długoterminowe do roku 2015 oraz Strategia Rozwoju Województwa
Dolnośląskiego na lata 2000-2015. Dokumenty te określają główne cele i kierunki działań w
ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Program ochrony
środowiska dla gminy Szczytnej jest zgodny z zapisami powyższych dokumentów.
10.2Monitorowanie Programu
Jak każdy System, Plan, Polityka
Branżowa, tak też Program Ochrony Środowiska wymaga nadzorowania i sprawdzania. Jest
ono wymagane nie tylko przepisem ustawy, ale także ze względu na to, że po podjęciu decyzji
o jego realizacji będą do jego wykonania angażowane organizacyjne i finansowe środki
publiczne. Realizacja przedsięwzięć inwestycyjnych będzie wymagała zaciągnięcia kredytów.
Z tych względów oraz z chęci sprawdzania czy jego realizacja postępuje zgodnie z
założeniami i czy uzyskuje się w realizacji zakładane efekty Plan będzie monitorowany na
kilka sposobów.
10.3Monitoring wewnętrzny
Monitoring wewnętrzny realizacji
Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Szczytnej będzie wykonywany zgodnie z zapisami
ustawy Prawo ochrony środowiska. Do rozpoczęcia realizacji Programu i Planu będą
potrzebne wewnętrzne decyzje (zarządzenia Burmistrza, uchwały Rady Gminy). W związku z
powyższym każdy z tych organów, w sposób określony prawem i przynależnymi
kompetencjami będzie monitorował realizację wdrożonego Programu. Najwygodniej dla
Burmistrza Miasta będzie wykorzystanie do tego celu własnego funkcjonującego Wydziału
odpowiedzialnego za ochronę środowiska. Wyposażenie urzędu w dodatkowe etaty, dostęp do
wiedzy o nowoczesnych technologiach, udział w targach, sympozjach i seminariach, pozwoli
na skuteczne monitorowanie realizacji programu.
10.4Monitoring uczestników Programu
Ze względu na swój udział
instytucjonalny, wykładane na realizację Planu Gospodarki Odpadami środki finansowe do
realizacji celów i zadań w nim określonych, organy zarządzające i nadzorcze spółek
zaangażowanych w Program będą, w zwyczajowy i określany przepisami prawa sposób,
dokonywać monitorowania realizacji celów, kosztów z tym związanych i uzyskiwanych
efektów. Szczegóły tego monitorowania można zawrzeć w umowie spółki lub w statucie i
regulaminie związku, jeżeli to on będzie odpowiedzialny za realizację zadań określonych w
Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Szczytna.
10.5Monitoring zewnętrzny
Przy realizacji Programu Ochrony
Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami dla Gminy Szczytna, jego wykonawcy będą mieli
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
do czynienia z dwoma rodzajami zewnętrznego monitoringu przedsięwzięć, które zostaną w
nim określone i przyjęte do realizacji. Przedsięwzięcia inwestycyjne realizowane w ramach
Programu i Planu, a zwłaszcza uzyskane przez nie efekty poprawiające stan środowiska czy
też prawidłowa eksploatacja instalacji, będzie kontrolowana przez Inspekcję Ochrony
Środowiska i inne upoważnione do tego instytucje. Sam proces realizacji tych przedsięwzięć,
aż do czasu ich uruchomienia będzie monitorowany prze instytucje, które wyłożą środki
finansowe na ich fizyczne wykonanie. Ten monitoring będzie prowadzony także po
uruchomieniu inwestycji, aż do spłacenia zaciągniętych na ten cel kredytów.
11.Wpływ realizacji POŚ dla Gminy Szczytna na stan środowiska
Wpływ Planu Gospodarki Odpadami
oraz Programu Ochrony Środowiska na środowisko naturalne, jak każde przedsięwzięcie jest
uzależniony od jego faktycznej realizacji. Nie można więc do końca dokonać szczegółowej
analizy wpływu realizacji Programu i Planu na stan środowiska. Należy pamiętać, że
ostateczna metoda zastosowana do realizacji każdego z elementów Programu jest określana w
projekcie realizacyjnym przedsięwzięcia. Tam też musi zostać określona technologia
wykonania inwestycji czy zadania i jak już sygnalizowano musi być ona odpowiednio do jego
wyboru skalkulowana. Przyjęte rozwiązanie, w sensie lokalizacji, technicznym i wpływu na
środowisko powinno być ocenione, jeżeli tego wymaga przepis prawa, w raporcie
oddziaływania inwestycji na środowisko. Siłą rzeczy nie jest możliwe dokonanie tak
rozumianej oceny w tym opracowaniu. Poniżej wykazano potencjalny wpływ realizacji
projektu Programu na niektóre sektory środowiska, wykazując jego oddziaływanie w skali
globalnej z wykorzystaniem wiedzy o obrocie materii w przyrodzie i znajomości ekologii.
11.1Wpływ na powierzchnię ziemi
Zadania,
dotyczące
powierzchni
ziemi, sygnalizowane w tym Programie, obejmują zarówno rekultywacje składowiska,
zdegradowanej powierzchni ziemi jak i wprowadzenie lub kontynuowanie segregacji
odpadów, w tym także eliminowanie ze strumienia odpadów, odpadów niebezpiecznych.
Sygnalizują także stare obciążenia środowiska. Z analizy dostępnych materiałów wynika, że
poza inwestycjami w kierunku edukacji i segregacji odpadów, konieczne będzie m.in.
rozbudowanie zakładu unieszkodliwiania odpadów. Zadania te, jeżeli zostaną wykonane, będą
miały pozytywny wpływ na powierzchnię ziemi pozbawiając ją negatywnego wpływu od
dzikich wysypisk. Rekultywując, czyli przywracając do poprzedniego stanu użytkowania
tereny obecnego składowiska czy innych terenów zdegradowanych, doprowadzimy do
poprawy krajobrazu. Budowa nowych obiektów unieszkodliwiania odpadów będzie
obciążeniem powierzchni ziemi wyłącznie tymczasowym (do czasu zakończenia ich
eksploatacji i przeprowadzenia rekultywacji). Wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów,
może spowodować w skali makro zmniejszenie powierzchni, jaką łącznie będą zajmować
wszystkie eksploatowane w powiecie składowiska - nie będzie potrzeby budowania
składowisk w każdej gminie, a jedynie takiej ilości, jaka będzie konieczna do prowadzenia
wspólnej w tym zakresie polityki.
11.2Wpływ na środowisko gruntowo-wodne
Realizacja
Programu
pozwoli
zmniejszyć wpływ negatywnych oddziaływań wszystkich komponentów na środowisko
142
gruntowo-wodne, ponieważ wyeliminowane zostanie nielegalne składowanie odpadów
powodujące przenikanie zanieczyszczeń do wód podziemnych. Prawidłowo przeprowadzona
rekultywacja starych obiektów (uformowanie wierzchowiny i jej przykrycie) spowoduje
odcięcie odpadów od opadów atmosferycznych, co ograniczy ilość powstających w tych
procesach odcieków. Budowane lub rozbudowywane składowisko odpadów nie będzie mogła
być dopuszczone do eksploatacji, jeżeli nie będzie posiadało odpowiednich uszczelnień.
Również kwestia odcieków ze składowiska musi być zorganizowana zgodnie ze sztuką
inżynierską i obowiązującymi przepisami prawa w tym zakresie. Zmniejszenie ilości
zanieczyszczeń obszarowych czy zanieczyszczeń związanych z hodowlą zwierząt, pozwoli na
poprawę stanu czystości wód powierzchniowych i podziemnych. Wyeliminowanie
zanieczyszczeń ropopochodnych z wód deszczowych także powinno spowodować poprawę
stanu czystości wód płynących i podziemnych. Zmniejszenie ilości emisji zanieczyszczeń do
powietrza powoduje spadek zanieczyszczeń powierzchni ziemi i wód. Ujęcie w brakujące
systemy kanalizacyjne, zakończone oczyszczalniami ścieków wytwarzanych na terenie gminy
ścieków komunalnych przyczyni się do poprawy efektywności pracy istniejących
niedociążonych oczyszczalni ścieków w Polanicy. Oczyszczalnie będą mogły uzyskiwać
lepsze wyniki w oczyszczaniu jeżeli dostarczona do nich będzie optymalna ilość ścieków.
Temu ma służyć naprawa starych kolektorów, budowa nowych czy też budowa przyłączy
kanalizacji sanitarnej.
11.3Wpływ na powietrze
Poprawa efektywności systemów
ogrzewania związana zarówno z redukcją emisji zanieczyszczeń do atmosfery jak i związana
z uzyskanymi oszczędnościami w korzystaniu z energii cieplnej i elektrycznej, prowadzi do
poprawy stanu czystości powietrza. Na zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza ma także
wpływ eliminowanie starych niesprawnych maszyn i urządzeń transportowych. Ograniczenie
szkodliwej działalności zakładów przemysłowych poprzez eliminowanie technologicznych
źródeł emisji w sposób istotny wpłynie na zmniejszenie negatywnego oddziaływania.
Doprowadzenie do wykonywania zadań związanych z gospodarką odpadami może
doprowadzić do poprawy stanu czystości atmosfery. Wyeliminowanie ze strumienia odpadów
frakcji biologicznych w znaczny sposób spowoduje ograniczenie do atmosfery emisji gazów
składowiskowych i spowoduje zmniejszenie efektu cieplarnianego, który w skali globalnej
powoduje zmiany klimatyczne, mając tym samym negatywny wpływ na stan środowiska.
Prawidłowo przeprowadzona rekultywacja składowisk, które już kończą eksploatację,
powinna przewidywać ich odgazowanie. Te procesy należy monitorować odwiertami i analizą
jakościową i ilościową gazu składowiskowego. Dla niektórych przypadków może być
uzasadnione ujęcie tego rodzaju gazów i ich energetyczne wykorzystanie. Budowa w wielu
miejscach i miejscowościach obwodnic dla ruchu kołowego może przynieść znaczną poprawę
stanu zanieczyszczenia powietrza. Realizacja celów i zadań określonych w Programie wpłynie
pozytywnie na czystość atmosfery i klimat.
11.4Wpływ na przyrodę
Planowana
aktualizacja
inwentaryzacji przyrodniczej powinna otworzyć drogę do miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego uwzględniającego ochronę przyrody. Realizacja
nakreślonych w Programie Ochrony Środowiska celów związanych z ochroną przyrody
pozwoli na zachowanie różnorodności biologicznej. Określenie siedlisk flory i fauny
gatunków rzadkich, ginących i zagrożonych, pozwoli uniknąć błędów bezpowrotnego
zniszczenia gatunków cennych przyrodniczo. Powinno to również skutkować utworzeniem
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
nowych form ochrony przyrody. Powstawanie nowych składowisk odpadów, także poza
terenem gminy, powinno być poprzedzone analizą lokalizacyjną, która na te lokalizacje
wybierze miejsca optymalne. W trakcie tych badań powinno się również sprawdzić czy na
potencjalnym terenie przyszłej inwestycji nie występują gatunki roślin, owadów czy zwierząt
ważnych, istotnych i chronionych z punktu widzenia ochrony przyrody. Pozwoli to na
lokalizację nowych obiektów bez uszczerbku dla przyrody ożywionej. Odzyskiwanie podczas
segregacji ze strumienia odpadów, odpady papierowe zmniejszą w skali makro ilość
wycinanych lasów. Rekultywacja starych składowisk odpadów oraz spowoduje po pewnym
czasie przyrost zadrzewień. Przeprowadzenie tej rekultywacji w kierunku rolnym może
spowodować przywrócenie temu terenowi poprzednich własności i może spowodować
powstanie nowych siedlisk ptaków, owadów, płazów czy gadów. Realizacja Krajowego
Programu Zwiększenia Lesistości spowoduje przyrost ilości lasów pozwalających nie tylko
zatrzymać wodę, ale także poprawi walory krajobrazowe, czy też produkcji tlenu i możliwości
czynnego wypoczynku i rekreacji.
11.5Wpływ na pozostałe ekosystemy
Realizacja
Programu
Ochrony
Środowiska dla Gminy Szczytna powinna dać możliwość uporządkowania przestrzeni, jeżeli
będą realizowane zapisy dotyczące zmniejszenia oddziaływania akustycznego. Przestrzeganie
przepisów obowiązującego prawa przez zakłady przemysłowe, pozwolą na poprawienie
standardów akustycznych w niedalekiej od nich odległości. Realizacja obwodnic na obszarze
gminy, poprawa stanu technicznego taboru samochodowego powinna przyczynić się do
częściowej eliminacji zagrożeń akustycznych. Wprowadzenie segregacji odpadów oraz ich
odzysk celem ponownego wykorzystania lub przetworzenia i ponownego wykorzystania
spowoduje, że w skali makro, będzie się wydobywać mniej surowców lub wykorzystywać
mniej dóbr naturalnych środowiska, powodując na przestrzeni wieloleci oszczędności w
środowisku naturalnym. Tożsame z tym będzie wytworzenie mniejszej ilości energii
potrzebnej do przetwarzania surowców i mniejsze zużycie wody do wytworzenia nowych
produktów. Mniejsza ilość wycinanych lasów nie będzie powodować erozji gleb. Pozwoli to
także na zatrzymanie tej wody w ekosystemach. Realizacja nowych składowisk odpadów czy
wprowadzenie systemów racjonalnego gospodarowania odpadami oraz złożami surowców
naturalnych pozwoli na uniknięcie niekorzystnych zjawisk związanych z brakiem informacji o
powstających i unieszkodliwianych odpadach. Brak tego rodzaju informacji powoduje, że
znajdujemy odpady w miejscach do tego nieprzygotowanych, a przez to szkodzą one
środowisku naturalnemu. Prowadzenie ogólnej edukacji proekologicznej oraz wszelkiego
rodzaju kampanii informacyjnych będzie sprzyjać wzrostowi wiedzy o ekostystemach i ich
wzajemnym oddziaływaniu.
11.6Zagrożenia cywilizacyjne
Wywierana przez wiele ostatnich
dziesięcioleci, ze strony człowieka i jego potrzeb cywilizacyjnych, ogromna presja na
środowisko naturalne spowodowała trudne do odwrócenia tendencje negatywne. Wokół nas
zmienił się stan czystości powietrza, krajobraz czy też stan czystości wód. Osiadanie się
człowieka w dolinach rzek powodował konieczność ich zabudowy. Wytwarzanie dużych
ilości gazów odpowiedzialnych za tzw. efekt cieplarniany zmieniało i zmienia nasz klimat. To
powoduje anomalie pogodowe i występowanie częstszych i bardziej gwałtownych powodzi.
Realizacja w Programie Ochrony Środowiska zadań o charakterze przeciwpowodziowym oraz
144
zadań mających pomóc w likwidacji innych zjawisk kryzysowych powinna zwiększyć
bezpieczeństwo mieszkańców gminy. W związku z możliwością występowania także awarii
generowanych w zakładach przemysłowych zaproponowano w Programie ściślejszą
współpracę organów samorządowych ze służbami ratowniczymi.
12.Streszczenie Programu
Program Ochrony Środowiska dla
Gminy Szczytna jest opracowywany zgodnie z ustawą prawo ochrony środowiska (art. 14 –
18). Zgodnie z tym prawem, uwzględniając: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, rodzaj i
harmonogram działań proekologicznych i środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym
mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe, Burmistrz Miasta i Gminy jest
zobowiązany przygotować Program Ochrony Środowiska. Wyżej wymienione przepisy oraz
umowa z Burmistrzem Miasta i Gminy, są podstawą do opracowania niniejszego Programu.
Zadaniem Programu jest podanie aktualnej sytuacji związanej z całym stanem środowiska w
mieście. W Programie dokonano analizy czynników, które wpływają na sytuację stanu
zanieczyszczenia środowiska. Podano w nim krótką charakterystykę geograficzno-fizyczną
gminy. Podano uwarunkowania demograficzne i gospodarcze dla regionu. Krótko
scharakteryzowano działalność przemysłową. Na podstawie możliwych, dostępnych danych
uzyskanych (także stron internetowych) z Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska,
Urzędu Marszałkowskiego, Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego i Urzędu Gminy w
Szczytnej, scharakteryzowano wszystkie komponenty środowiska, podając ich obciążenia
emisyjne. Następnie na podstawie dostępnych badań i wyników pomiarów dokonano oceny
stanu środowiska naturalnego w gminie, analizując jego poszczególne komponenty, czyli
wody powierzchniowe i podziemne, powietrze, hałas, przyrodę, powierzchnię ziemi i
gospodarkę leśną, promieniowanie niejonizujące i odpady. Ponieważ dokumentacja Planu
Gospodarki Odpadami dla Gminy Szczytna będzie stanowić osobny dokument, to w
Programie dokonano jedynie sygnalizacji tego problemu, pozostawiając szczegóły w
dokumencie podstawowym.
Po sektorowej analizie dotyczącej
stanu środowiska w gminie, zwrócono uwagę na tendencje, jakie się zarysowują w
poszczególnych komponentach środowiska i wyeksponowano rodzaje i typy zagadnień, jakimi
należy się zająć w przyszłej działalności organów gminy i innych jednostek organizacyjnych
położonych na terenie gminy. Przy omawianiu pakietu zagadnień zwrócono także uwagę na
zagrożenia płynące ze strony zjawisk powodziowych i innych zdarzeń o charakterze
kryzysowym. Po tym określono środki i metody jakimi powinno się operować, aby osiągnąć
poprawę stanu środowiska. Ze względu na perspektywy czasowe oznaczono w Programie cele
krótkoterminowe i długoterminowe. Dla poszczególnych części środowiska zaproponowano
grupy zadań pozainwestycyjnych i inwestycyjnych, określając nazwy niektórych zadań,
nakłady finansowe i harmonogram czasowy, jednostki realizujące i możliwe źródła
finansowania. Dla zadań wychodzących poza 2007 rok (długoterminowych) nie określano
wielkości nakładów sygnalizując wyłącznie konieczność ich kontynuacji lub proponując
rozpoczęcie nowych przedsięwzięć. W Programie Ochrony Środowiska scharakteryzowano
również metody, jakimi powinno się uzyskiwać poprawę stanu aktualnego i grupy kosztów,
jakie pojawią się przy realizacji poszczególnych celów i zadań w tych celach. Omówiono
metody realizacji Programu i zasady monitorowania Programu. Zaznaczono w dokumentacji
wpływ, jaki będzie miała realizacja zadań wyeksponowanych w Programie, na stan
środowiska naturalnego gminy. W bieżącym dokumencie dokonano także porównania
głównych celów strategicznych określonych w „Programie zrównoważonego rozwoju i
ochrony województwa dolnośląskiego”, podkreślając zgodność obu dokumentów w
zasadniczych celach strategicznych i określanych kierunkach. Opracowanie Programu
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA
IME CONSULTING WROCŁAW
zakończono podając w nim skrót specjalnego załącznika do Programu Ochrony Środowiska
dla Gminy Szczytna – załącznika finansowego, który podaje dokładnie źródła finansowania
możliwe do wykorzystania przy realizacji Programu. W ostatniej części Programu
zamieszczono niniejszy skrót i powołano się na źródła i opracowania, które zostały
wykorzystane podczas realizacji i opracowania Programu.
Literatura
Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2001 rok. Państwowy
Instytut Geologiczny, Warszawa, 2002.
Gilewska S. Geomorfologia Polski. PWN Warszawa, 1972.
Kondracki J. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001.
Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego do 2004 roku oraz cele
długoterminowe do roku 2015. Urząd Marszałkowski.
Stan środowiska w województwie Dolnośląskim w latach 1999-2002. Inspekcja Ochrony
Środowiska. Biblioteka Monitoringu Środowiska. Wrocław
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Szczytna,
Regioplan Wrocław
Strategia modernizacji Odrzańskiego Sytemu Wodnego Program dla Odry 2006, oprac. prof.
Janusz Zalewski, Wrocław 1999
Opracowanie ekofizjograficzne do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla
obszaru położonego w obrębie miasta Szczytna
146
