Mieszkańcy województwa warmińsko
advertisement
PROJEKT WOJEWÓDZKIEGO PROGRAMU PROMOCJI I OCHRONY ZDROWIA NA LATA 2007-2013 OLSZTYN 2006 r. WOJEWÓDZKI PROGRAM PROMOCJI I OCZRONY ZDROWIA NA LATA 2007-2013 OPRACOWAŁ ZESPÓŁ PROGRAMOWY W SKŁADZIE: L.p. Imię i Nazwisko Funkcja przewodniczący 1. Ryszard Wasiński 2. Sylwia Cieśluk członek 3. Stanisław Ramotowski członek 4. Otolia Siemieniec członek 5. Bohdan Michniewicz członek 6. Jerzy Romaszko członek 7. Danuta Kozłowska - Trusewicz członek 8. Iwona Kacprzak członek 9. Walenty Seliga członek 10. Zdzisław Piesiak członek 11. Ireneusz Markiewicz członek 12. Marian Nadziejko członek 13. Andrzej Szóstek członek Przedstawiciel przedstawiciel Samorządu Województwa WarmińskoMazurskiego przedstawiciel Samorządu Województwa WarmińskoMazurskiego przedstawiciel Konwentu Starostów, przedstawiciel Związku Gmin Warmińsko – Mazurskich, przedstawiciel Wojewody Warmińsko – Mazurskiego, przedstawiciel Komisji ds. Ochrony Zdrowia, Rodziny, Polityki Społecznej i Sportu, przedstawiciel dwóch Izb Lekarskich działających na terenie Województwa Warmińsko – Mazurskiego, przedstawiciel dwóch Izb Pielęgniarek i Położnych działających na terenie Województwa Warmińsko Mazurskiego, przedstawiciel Narodowego Funduszu Zdrowia Warmińsko -Mazurskiego Oddziału Wojewódzkiego w Olsztynie, przedstawiciel Wojewódzkiej Stacji SanitarnoEpidemiologicznej w Olsztynie, przedstawiciel Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Oddział w Olsztynie, przedstawiciel Rady Organizacji Pozarządowych, przedstawiciel Samorządu Województwa Warmińsko - Mazurskiego 2 SPIS TREŚCI WSTĘP………………………………………………………….......………….4 CEL OPERACYJNY I………………………………………………………...6 ZWIĘKSZENIE SKUTECZNOŚCI EDUKACJI ZDROWOTNEJ SPOŁECZEŃSTWA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO – MAZURSKIEGO CEL OPERACYJNY II……………………………………………………...11 PROFILAKTYKA UZALEŻNIEŃ OD SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH CEL OPERACYJNY III……………………………………………………..21 ZWIĘKSZENIE SKUTECZNOŚCI ZAPOBIEGANIA CHOROBOM ZAKAŹNYM CEL OPERACYJNY IV………………………………………………..……35 PROFILAKTYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA CEL OPERACYJNY V……………………………………………………...38 ZAPOBIEGANIE CHOROBOM NOWOTWOROWYM CEL OPERACYJNY VI……………………………………………………..42 TWORZENIE WARUNKÓW DLA AKTYWNEGO ŻYCIA OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM CEL OPERACYJNY VII……………………………………………………47 ZAPOBIEGANIE PRZYCZYNOM I NASTĘPSTWOM WYPADKÓW KOMUNIKACYJNYCH CEL OPERACYJNY VIII…………………………………………………...53 PROFILAKTYKA PRÓCHNICY ZĘBÓW HARMONOGRAM REALIZACJI ZADAŃ W LATACH 2007-2013….. 57 (W POSZCZEGÓLNYCH CELACH OPERACYJNYCH) 3 WSTĘP Najbardziej powszechna i akceptowana definicja zdrowia znajduje się w Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) uchwalonej na konferencji WHO w dniu 19-22 czerwca 1946 r. W preambule tego aktu podkreśla się, że zdrowie nie może być rozpatrywane jedynie w kategoriach choroby lub inwalidztwa, ale jako całościowy stan fizycznego, psychicznego i społecznego dobrego samopoczucia (Constytution of the World Health Organization Conference, New York 19-22 June 1946). Z powołanej wyżej powszechnie akceptowanej definicji zdrowia jasno wynika, że ochrona zdrowia ludzkiego jest obszarem działań interdyscyplinarnych z zakresu medycyny, psychologii oraz nauk społecznych i nauk przyrodniczych. Promocja zdrowia to proces, który ma umożliwić ludziom coraz lepszą kontrolę nad czynnikami kształtującymi ich zdrowie, a tym samym tworzyć podstawy do poprawy ich stanu (Karta Ottawska, WHO 1986) Jednocześnie promocja zdrowia rozumiana w szerszym aspekcie obejmuje trzy podstawowe strefy oddziaływań: profilaktykę, edukację zdrowotną i ochronę zdrowia, które mogą wzajemnie się przenikać, wyznaczając tym samym nowe obszary działań. Dlatego też, ze swojej natury promocja zdrowia ma orientację ponadsektorową. W obszarze jej zainteresowań leżą: polityka zdrowotna, sprawy środowiskowe, poprawa indywidualnej i społecznej kultury zdrowotnej, a także reorientacja w kierunku promocji i profilaktyki działań służby zdrowia. Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego – działając w oparciu o ustawę z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, która nakłada obowiązek realizacji zadań w zakresie promocji i ochrony zdrowia - podejmuje liczne, aktywne działania sprzyjające poprawie zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności regionu. Mając to na uwadze Sejmik Województwa Warmińsko-Mazurskiego Uchwałą Nr XXXI/469/01 w dniu 4 grudnia 2001 roku zatwierdził Wojewódzki Program Promocji i Ochrony zdrowia na lata 2001-2006. W związku z upływającym okresem ważności programu zachodziła konieczność opracowania kolejnej edycji, dlatego też 28 marca br. Sejmik Województwa WarmińskoMazurskiego podjął Uchwałę Nr XLII/565/06 w sprawie określenia zasad, trybu oraz harmonogramu opracowania Wojewódzkiego Programu Promocji i Ochrony Zdrowia na lata 2007-2013. W celu przygotowania Programu powołano Zespół Programowy, w skład którego weszli przedstawiciele instytucji realizujących zadania z zakresu ochrony i promocji zdrowia, w tym: 4 Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego, samorządów gmin i powiatów, samorządów lekarskich, pielęgniarek i położnych, Wojewody Warmińsko-Mazurskiego, Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Narodowego Funduszu Zdrowia, organizacji pozarządowych oraz Wojewódzkiej Stacji Sanitarno – Epidemiologicznej i Warmińsko-Mazurskiego Oddziału PFRON. Podstawowym zadaniem Zespołu Programowego było określenie głównych obszarów i kierunków promocji i ochrony zdrowia w województwie. Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego zatwierdził do realizacji osiem obszarów - celów operacyjnych: 1. Zwiększenie skuteczności edukacji zdrowotnej społeczeństwa województwa warmińskomazurskiego 2. Profilaktyka uzależnień od substancji psychoaktywnych 3. Zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym 4. Profilaktyka chorób układu krążenia 5. Zapobieganie chorobom nowotworowym 6. Tworzenie warunków dla aktywnego życia osobom niepełnosprawnym 7. Zapobieganie przyczynom i następstwom wypadków komunikacyjnych 8. Profilaktyka próchnicy zębów Program Promocji i Ochrony Zdrowia na lata 2007-2013 wskazuje obszary, które wpływają bezpośrednio i pośrednio na nasze zdrowie i jednocześnie wskazuje działania, których podjęcie przez nas samych, środowiska lokalne oraz podmioty życia publicznego pozwoli wpłynąć na poprawę, a następnie utrzymanie pożądanego (dobrego) stanu zdrowia mieszkańców Województwa Warmińsko-Mazurskiego. W związku z powyższym Celem Strategicznym Wojewódzkiego Programu Promocji i Ochrony Zdrowia na lata 2007-2013 jest: POPRAWA ZDROWIA I ZWIĄZANEJ Z NIM JAKOŚCI ŻYCIA LUDNOŚCI WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO 5 CEL OPERACYJNY I ZWIĘKSZENIE SKUTECZNOŚCI EDUKACJI ZDROWOTNEJ SPOŁECZEŃSTWA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO – MAZURSKIEGO Opracowanie: Iwona Kacprzak Otolia Siemieniec Ewa Kamieniecka Ewa Górko Małgorzata Łowcewicz Maria Leokajtis Aleksandra Wasilewska 6 Wstęp Edukacja zdrowotna to proces, w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i społeczności w której żyją. W opracowanym programie edukacja prozdrowotna obejmuje w szczególności obszary promocji zdrowia związane z problemami zdrowotnymi mieszkańców naszego Regionu. Edukacja ta obejmuje: Wychowanie zdrowotne dzieci i młodzieży Zmiany postaw osób dorosłych Mimo wielokrotnie potwierdzonej i powszechnie uznanej opłacalności inwestycji w promocję zdrowia, dotychczasowe działania w tym zakresie z całą pewnością są niewystarczające. Zwiększenie dostępności do badań profilaktycznych oferowanych poszczególnym grupom mieszkańców, spotyka się często z bardzo małym zainteresowaniem, jednym z powodów może być niski poziom świadomości zdrowotnej. Analiza epidemiologiczna Regionu wyznacza konkretne obszary ,które wymagają pilnej zmian w celu zmniejszenia zachorowalności i umieralności na poszczególne choroby w województwie. Jednym z podstawowych narzędzi, możliwych do wykorzystania jest edukacja zdrowotna całego społeczeństwa. Kształtowanie pożądanych wzorców zachowań zdrowotnych winno być nieodłącznym elementem działań zawodowych, nie tylko przedstawicieli ochrony zdrowia ale również pracowników innych sektorów. Wymaga to jednak dobrego przygotowania kadry , która będzie pełniła rolę nie tylko edukatora, ale przede wszystkim będzie autorytetem i liderem zachowań zdrowotnych. Diagnoza problemu Województwo warmińsko - mazurskie jest dwunastym pod względem liczby ludności w Polsce (3,8% mieszkańców kraju). Zgodnie z wynikami ostatniego Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 r. (publikacje w 2003 r.) liczba ludności w województwie wynosi ok. 1,5 mln mieszkańców. Z czego ok. 60% mieszka w miastach, natomiast pozostałe ok. 40% – na terenach wiejskich. Analiza struktury ludności wskazuje na następujące fakty: 26 % ludności województwa to dzieci i młodzież do 19 r.ż., mężczyźni i kobiety w wieku 20-59 lat stanowią 56% ogółu ludności, najmniejsza grupę 15% stanowią osoby w wieku powyżej 60 roku życia, wśród mieszkańców województwa liczniejszą grupę stanowią kobiety (51%), 60% ludności mieszka w miastach, a 40% na wsi, wśród mieszkańców miast większość stanowią kobiety, natomiast na wsi mieszka nieco więcej mężczyzn. Przeciętne trwanie życia jest jednym ze wskaźników stanu zdrowia ludności. Mężczyźni województwa warmińsko – mazurskiego żyją średnio 68,17 lat (w Polsce 68,87) co stawia region na 14 pozycji w kraju. Średnia długość trwania życia kobiet wynosi 77,6 lat ( w Polsce 77,34) stawia to region w środku stawki województw. Wydłużenie przeciętnego trwania życia przekłada się na wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym. W województwie warmińsko-mazurskim obserwuje się systematyczny wzrost tej grupy ludności. 7 Tabela 1. Ludność wg miejsca zamieszkania, płci i wieku na dzień 31.12. 2004r Miasta Wieś Wyszczeg Mężczy ogółem Kobiety Mężczy Mężczy ólnienie % źni Kobiety ogółem Kobiety ogółem źni źni Wojewód 1 428 100 697 620 731 094 409 709 449 111 858 820 287 911 281 983 569 894 ztwo 714 Poniżej 15 261 290 17 133 726 127 564 72 192 6 839 140 931 61 534 58 825 120 359 lat 1. 15-19 123 141 9 62 888 60 253 36 512 35 656 72 163 26 376 24 597 50 973 20-24 130 618 10 66 756 63 862 39 260 39 096 78 356 27 496 24 766 52 262 25-39 296 171 21 151 220 144 951 90 036 90 420 180 456 61 184 54 531 115 715 40-54 328 761 23 163 153 165 608 98 279 109 265 207 544 64 874 56 343 121 217 55-59 76 437 5 36 792 39 645 23 767 26 629 50 396 13 025 13 016 26 041 60-64 49 211 3 22 215 26 996 13 640 17 261 30 901 18 310 8 575 9 735 65 lat i 163 085 12 60 870 102 15 36 023 62 045 98 068 24 847 40 170 więcej Źródło: Warmińsko-Mazurskie Centrum Zdrowia Publicznego w Olsztynie. 65 017 Opieka zdrowotna w placówkach nauczania i wychowania w województwie w roku szkolnym 2004/2005 - ogółem objęto opieką zdrowotną 260 126 osób w tym w realizacji szkolnego programu edukacji zdrowotnej uczestniczyło 204 471 osób z 665 szkół - 78,6 % ( Sprawozdanie Mz-06) Przygotowania kadry do realizacji zadań z zakresu promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej – Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli przeszkolił w 2005r. 462 nauczycieli, natomiast we współpracy z WSSE w Olsztynie 784 nauczycieli. W pionie promocji zdrowia i oświaty zdrowotnej Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa warmińsko – mazurskiego w 2005r. Przeprowadzono 219 szkoleń dla 4573 odbiorców ( pedagodzy szkolni, pielęgniarki medycyny szkolnej, nauczyciele, funkcjonariusze aresztu śledczego) Zgodnie ze sprawozdaniem Konsultanta Wojewódzkiego w Dziedzinie Pielęgniarstwa za 2005r. - 54 osoby ukończyło studia wyższe magisterskie na kierunku Promocji Zdrowia, w trakcie szkolenia specjalizacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa Promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej jest 7 osób – na 5 403 pielęgniarki i położne zatrudnione w stacjonarnych zakładach opieki zdrowotnej ( 1,2 %) W 2005r. WSSE Oddział Promocji Zdrowia i Oświaty Zdrowotnej i podległych jej Stacjach Powiatowych realizował 9 programów ogólnopolskich, 3 programy wojewódzkie i 2 programy lokalne. Samorządy terytorialne zorganizowały w 2005r. 194 masowe imprezy prozdrowotne w województwie, w których uczestniczyło 16 808 osób. W 2005 roku 19 organizacji pozarządowych w regionie realizowało zadania z obszaru zwiększenia skuteczności edukacji zdrowotnej społeczeństwa, w tym 7 organizacji podjęło działania edukacyjno – informacyjne na temat zdrowego stylu życia w których uczestniczyło 6 215 osób. Brak pełnych danych dotyczących infrastruktury w zakresie promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej w województwie oraz udziału mediów lokalnych w realizacji w/w zadań. Istnieje potrzeba systematycznej oceny stopnia rozwoju infrastruktury i zaplecza kadrowego dla potrzeb 8 promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej w celu zwiększenia jej efektywności, jak też wdrożenie wskaźników monitorowania skuteczności podejmowanych zadań w ramach programu wojewódzkiego. Cel programu Podniesienie świadomości zdrowotnej społeczeństwa poprzez zwiększenie skuteczności edukacji zdrowotnej i propagowanie zdrowego stylu życia wśród mieszkańców województwa warmińsko – mazurskiego Zadania Przygotowanie kadry dla potrzeb promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej. Rozbudowa infrastruktury dla potrzeb promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej. Rozwijanie poradnictwa w zakresie zdrowego stylu życia. Opracowywanie i uruchamianie projektów prozdrowotnych. Promowanie zdrowego stylu życia. Metody działań 1. Metody kształcenia : kształcenie podyplomowe, kursy, seminaria, konferencje. 2. Metody edukacji : - Metody słowne : wykład, opis, pokaz, dyskusja, pogadanka - Metody problemowe, waloryzacyjne, aktywizujące 3. Metody przekazywania informacji : audycje radiowe, telewizyjne, programy reporterskie, artykuły prasowe, publikacje, ulotki, broszury, portale internetowe. 4. Metody budowania zdrowego stylu życia : plebiscyty, rankingi, konkursy, pokazy, wystawy, festyny prozdrowotne. Czas realizacji programu Realizację programu planuje się na lata 2007 – 2013 z możliwością kontynuacji w latach następnych. Adresat programu Mieszkańcy województwa warmińsko – mazurskiego. Realizatorzy programu Działy administracji rządowej i funkcjonujące w ich ramach instytucje, Organy administracji samorządowej, Samorządy zawodowe, Organizacje pozarządowe, Narodowy Fundusz Zdrowia, Ośrodki doskonalenia nauczycieli, Zakłady Opieki Zdrowotnej, Społeczność lokalna, Masmedia lokalne. 9 Źródła finansowania Narodowy Fundusz Zdrowia Środki własne samorządów lokalnych Środki własne realizatorów programów Środki Unii Europejskiej Środki pozyskane z innych źródeł Oczekiwane efekty 1. Wzrost wiedzy i świadomości zdrowotnej mieszkańców województwa warmińsko – mazurskiego . 2. Poprawa sytuacji zdrowotnej społeczeństwa regionu. Wskaźniki monitorowania programu 1. Liczba zrealizowanych programów prozdrowotnych w województwie warmińsko – mazurskim w ramach programu wojewódzkiego. 2. Liczba Szkół z Regionu należąca do Krajowej Sieci Szkół Promujących Zdrowie. 3. Liczba nauczycieli i pracowników medycznych przygotowanych jako kadra do realizacji zadań w zakresie promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej. 4. Liczba osób objętych programami edukacyjnymi. 5. Liczba organizacji pozarządowych zaangażowanych w działania na rzecz promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej. 6. Liczba Szpitali należących do Krajowej Sieci Szpitali Promujących Zdrowie. 7. Liczba imprez prozdrowotnych zrealizowanych z udziałem samorządów terytorialnych. Ocena realizacji programu należy do zadań Urzędu Marszałkowskiego i winna być dokonywana jeden raz w roku. W roku 2013 należy dokonać analizy wskaźników monitorowania programu. 10 CEL OPERACYJNY II PROFILAKTYKA UZALEŻNIEŃ OD SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH Opracowanie: Ryszard Wasiński Sylwia Cieśluk Wioletta Gadecka Grażyna Nowosielska Sławomir Ogórek Maciej Plichtowski Walenty Seliga Michał Tatarek 11 Wstęp Substancje psychoaktywne (alkohol, narkotyki, tytoń) mają jedną wspólną cechę, którą jest zdolność do zmiany zachowania i samopoczucia. Przyjmowanie substancji psychoaktywnych prowadzi lub znacząco przyczynia się do wystąpienia określonych szkód zdrowotnych (psychicznych lub somatycznych), społecznych i ekonomicznych. Leczenie osób uzależnionych jest procesem długotrwałym, często wykraczającym poza samo leczenie uzależnień. Oferta lecznicza powinna być dostępna, zróżnicowana, dostosowana do potrzeb i możliwości pacjentów. Programy profilaktyczne, aby były skuteczne wymagają zintegrowanych działań na wielu poziomach oraz współpracy przedstawicieli różnych instytucji, organizacji i grup ze społeczności lokalnej: szkół, kościołów, organizacji społecznych, środków masowego przekazu, samorządu, rodzin. Niezbędnym elementem oddziaływań rehabilitacyjnych i leczniczych w przypadku pacjentów uzależnionych od alkoholu i narkotyków winny być działania ukierunkowane na reintegrację społeczną osób uzależnionych, zwiększanie ich kompetencji i umiejętności życiowych niezbędnych do samorealizacji i samorozwoju, radzenia sobie ze stresem i wymaganiami środowiska oraz zwiększania kontroli nad własnym zdrowiem. Niepokojącym zjawiskiem jest coraz bardziej powszechne spożywanie alkoholu przez młodych ludzi. Prawie pięciokrotnie wzrosła liczba uczniów, którzy sięgnęli po narkotyki, z 5 do 24 %. Natomiast liczba młodzieży regularnie palącej papierosy nie uległa zmianie (30%). Według CBOS działania profilaktyczne adresowane do młodzieży są mało skuteczne, ponieważ oprócz informacji o szkodliwości środków psychoaktywnych młodzież równocześnie otrzymuje komunikaty, że są to towary tak samo atrakcyjne, jak każde inne. Istnieje wiele czynników, które bezpośrednio lub pośrednio mają wpływ na pojawianie się problemów związanych z przyjmowaniem środków psychoaktywnych. Niektórzy autorzy programów profilaktycznych uważają, że brak dbałości o zdrowie uwarunkowany jest m.in.: brakiem perspektyw, niską samooceną, brakiem poczucia kontroli nad własnym życiem, słabą tożsamością. Istotnym elementem utrzymania zdrowia jest udzielanie wczesnej pomocy specjalistycznej ludziom zagrożonym utratą zdrowia. Dotyczy to przede wszystkim: dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcjonalnych, dzieci i młodzieży niepełnosprawnej z różnymi deficytami ograniczającymi czy utrudniającymi zaspokajanie ich potrzeb i realizację zadań rozwojowych, ludzi przeżywających różne kryzysy. Cele programu 1. Zwiększenie skuteczności edukacji zdrowotnej w zakresie problematyki uzależnień od środków psychoaktywnych (alkohol, narkotyki, tytoń) 2. Zmniejszenie szkód zdrowotnych i społecznych spowodowanych przyjmowaniem substancji psychoaktywnych Diagnoza problemu 1.Uzależnienie od alkoholu Alkohol jest trzecim najważniejszym czynnikiem ryzyka dla zdrowia populacji (zaraz po tytoniu, nadciśnieniu tętniczym krwi), odpowiedzialnym za ponad 10,8% całkowitego obciążenia chorobami i urazami w Regionie Europejskim. Każdego roku alkohol jest przyczyną śmierci 115 tysięcy Europejczyków, a koszty związane z jego spożyciem (bezpieczeństwo publiczne, przestępczość, przemoc w rodzinie, ubóstwo i bezrobocie, choroby, wypadki, straty w sektorze pracy i zatrudnienia) sięgają 125 miliardów euro. Spożywanie alkoholu prowadzi do powstawania 60 rodzajów chorób i urazów (m.in.: 12 zaburzeń psychicznych, uszkodzeń ciała, samobójstw, nowotworów, chorób serca, udarów, chorób wątroby, trzustki). Picie alkoholu przez osoby niepełnoletnie zaburza proces rozwojowy, może powodować spowolnienie wzrostu i zaburzenia hormonalne, sprzyja podejmowaniu zachowań ryzykownych, groźnych dla życia i zdrowia. Dzieci wychowujące się w rodzinach z problemem alkoholowym często wymagają specjalistycznej terapii z powodu zaburzeń zachowania i emocji, także w życiu dorosłym, tzw. Syndrom Dorosłego Dziecka Alkoholika (DDA ). Europa jest regionem największego spożycia alkoholu a styl i poziom spożycia napojów alkoholowych w krajach europejskich jest bardzo podobny (raport Petera Andersona 2006). WHO podaje, że ok. 10% pacjentów podstawowej i rodzinnej opieki zdrowotnej trafia do lekarza w związku z nadużywaniem alkoholu. Również w opiece specjalistycznej istotny statystycznie odsetek pacjentów korzysta ze świadczeń w związku z chorobami powstałymi na tle nadużywania alkoholu. W Polsce ok. 20% pacjentów ostrych dyżurów to osoby nadużywające alkoholu (IPiN 2005r.) W rodzinach z problemem alkoholowym, w których co najmniej jedna osoba pije w sposób szkodliwy dla niej i dla członków tej rodziny żyje 3–4 mln osób, w tym 1,5–2 mln dzieci, 2,5 mln osób nadużywających alkoholu oraz 600–700 tys. osób uzależnionych. Polska znajduje się w grupie krajów o wysokim poziomie konsumpcji alkoholu. Średnie spożycie szacowane jest na poziomie 9-11 litrów czystego 100% alkoholu ( na świecie 12,1 litra w przeliczeniu na jednego dorosłego mieszkańca). Według oficjalnych danych GUS średni poziom konsumpcji alkoholu w 2004r . wyniósł per capita 8,28 litra alkoholu. Konsumpcja alkoholu przez polską młodzież kształtuje się na średnim poziomie w porównaniu z resztą Europy. Badania przeprowadzone przez PARPA w latach 2002, 2003 i 2005 wykazały wzrost spożycia wszystkich napojów alkoholowych o prawie 30%, natomiast wzrost konsumpcji wyrobów spirytusowych o ponad 40%. Zmiany w poziomie konsumpcji napojów alkoholowych mają wpływ na zwiększenie rozmiaru szkód spowodowanych alkoholem. O ponad 30% zwiększył się w ciągu ostatnich trzech lat (2002-2005) odsetek osób ryzykownie pijących (tj. powyżej 10 litrów 100% alkoholu rocznie wśród mężczyzn, a w przypadku kobiet ponad 7,5 litra czystego 100% alkoholu). Znacznie wzrosła liczba osób zagrożonych uzależnieniem od alkoholu. Szacowany wzrost ilości osób zagrożonych uzależnieniem od alkoholu wynosi 36%. Polacy postrzegają alkoholizm jako jedną z barier utrudniających wydostanie się z biedy (CBOS’2004). W 2005 r. z pomocy społecznej ze względu na trudną sytuację życiową spowodowaną uzależnieniem od alkoholu lub innymi problemami spowodowanymi alkoholem skorzystało ponad 166 tys. rodzin (Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej). Badania przeprowadzone w województwie warmińsko-mazurskim w listopadzie 2005r. pokazują, że jego mieszkańcy niewiele różnią się od ogółu Polaków w poziomie i strukturze spożycia alkoholu oraz równie często wymieniają alkoholizm jako najważniejszy problem w skali lokalnej, szczególnie zaś picie alkoholu przez młodzież. W 2005 roku na terenie województwa warmińsko-mazurskiego funkcjonowało 21 poradni leczenia osób uzależnionych od alkoholu, a z porad lekarskich skorzystało 38263 osób. W stacjonarnych zakładach opieki zdrowotnej leczyło się 4084 pacjentów z zaburzeniami alkoholowymi, ambulatoryjnie 5793 pacjentów. Odnotowano 930 nietrzeźwych nieletnich, o 246 więcej niż w roku ubiegłym. Z raportu KWP w Olsztynie wynika, że 30,4% wszystkich podejrzanych dorosłych w wybranych kategoriach przestępstw to osoby pod wpływem alkoholu. 13 Zadania/efekty 1. Poprawa jakości, zróżnicowania i dostępności opieki odwykowej. 2. Zmniejszenie śmiertelności i degradacji psychofizycznej osób uzależnionych od alkoholu. 3. Poprawa sytuacji psychospołecznej rodzin z problemem alkoholowym. 4. Zmniejszanie globalnych rozmiarów konsumpcji alkoholu w społeczeństwie, odsetka osób o wysokim i ryzykownym poziomie konsumpcji alkoholu oraz zmiana struktury spożycia alkoholu na rzecz napojów niskoprocentowych poprzez podniesienie poziomu wiedzy społeczeństwa. Metody działania 1.1. Poprawa jakości, zróżnicowania i dostępności opieki odwykowej. 1. Promocja usług świadczonych przez lecznictwo odwykowe (ambulatoryjnych i stacjonarnych), wspieranie bazy lokalowej i wyposażenia placówek. 2. Szkolenie personelu placówek odwykowych, w zakresie nowoczesnych metod rozwiązywania problemów alkoholowych. 3. Podnoszenie kwalifikacji (certyfikowania) pracowników lecznictwa odwykowego. 4. Wprowadzenie programu akredytacji zakładów lecznictwa odwykowego. 5. Tworzenie i wdrażanie standardów świadczonych usług oraz tworzenie systemów konsultacyjno – superwizyjnych dla osób zajmujących się problematyką uzależnień. 6. Finansowanie dodatkowych programów terapeutycznych. 7. Upowszechnianie informacji o placówkach zajmujących się problematyką uzależnienia od alkoholu. 1.2. Zmniejszenie śmiertelności i degradacji psychofizycznej osób uzależnionych od alkoholu. 1. Szkolenie pracowników ochrony zdrowia, edukacji, pomocy społecznej, wymiaru sprawiedliwości oraz liderów społeczności lokalnych i środowisk samopomocowych w zakresie nowoczesnych metod rozwiązywania problemów alkoholowych. 2. Wprowadzenie do standardów diagnostycznych obowiązku przeprowadzania badań przesiewowych w kierunku wykrywania problemów alkoholowych i prowadzenia interwencji wobec osób pijących szkodliwie. 3. Skrócenie okresu od wystąpienia uzależnienia do podjęcia interwencji specjalistycznej. 4. Zwiększenie odsetka osób zobowiązanych do leczenia odwykowego kończących program terapii. 5. Zwiększenie wiedzy dotyczącej konsekwencji używania alkoholu dla zdrowia, w tym zagrożeń dla rozwijającego się płodu. 6. Wprowadzenie do karty ciąży oraz protokołów wywiadów ginekologicznych pytań dotyczących konsumpcji napojów alkoholowych przez kobiety w ciąży oraz zaleceń zachowania w tym okresie całkowitej abstynencji. 1.3. Poprawa sytuacji psychospołecznej rodzin z problemem alkoholowym. 1. Wspieranie przedsięwzięć mających na celu przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu i marginalizacji oraz na rzecz reintegracji społecznej i zawodowej osób uzależnionych od alkoholu i ich rodzin. 14 2. Tworzenie miejsc wsparcia środowiskowego, świetlic socjoterapeutycznych i klubów prowadzących programy socjoterapii i udzielających innych rodzajów wsparcia. 3. Tworzenie na szczeblu lokalnym zespołów interdyscyplinarnych do spraw pomocy dzieciom z rodzin z problemem alkoholowym analizujących sytuację dziecka i podejmujących interwencję w sytuacjach zagrożenia w oparciu o istniejący system wsparcia społecznego. 4. Uruchamianie programów edukacyjnych zaadresowanych do rodziców mających na celu zaangażowanie ich w oddziaływania profilaktyczne wobec dzieci oraz rozwijanie umiejętności wychowawczych rodziców. 5. Tworzenie i wdrażanie programów edukacyjnych i terapeutycznych dla ofiar i sprawców przemocy w rodzinie. 6. Wdrażanie procedur interwencji prawno – administracyjnych wobec przemocy i innych zaburzeń funkcjonowania rodziny, powodowanych przez picie alkoholu. 7. Wdrażanie nowoczesnych programów profilaktycznych opartych na skutecznych strategiach oddziaływań profilaktycznych oraz wspieranie i inicjowanie różnych form profilaktyki rówieśniczej (programów opartych na aktywności liderów młodzieżowych). 8. Uruchamianie i upowszechnianie zajęć pozalekcyjnych oraz zapewnienie opieki instruktorów posiadających kompetencje w zakresie działań profilaktycznych a także w zakresie skutecznych metod interwencji w sytuacjach problemowych. 1.4. Zmniejszanie globalnych rozmiarów konsumpcji alkoholu w społeczeństwie, odsetka osób o wysokim i ryzykownym poziomie konsumpcji alkoholu, zmiana struktury spożycia alkoholu na rzecz napojów niskoprocentowych poprzez podniesienie poziomu wiedzy społeczeństwa. 1. Prowadzenie kampanii edukacyjnych wykorzystujących medialne środki przekazu. Promowanie trzeźwości, abstynencji oraz umiaru w konsumpcji alkoholu. Promowanie działań służących rekreacji i zabawie młodzieży bez alkoholu. 2. Opracowywanie, publikacja i rozpowszechnianie materiałów informacyjnych, edukacyjnych związanych z problematyką uzależnienia od alkoholu, picia szkodliwego, picia ryzykownego. 3. Budowanie społecznego klimatu sprzyjającego racjonalnej kontroli nad obecnością alkoholu w życiu codziennym. 4. Tworzenie i wspieranie programów terapeutycznych dla specyficznych populacji, uzależnionych krzyżowo, młodzieży, osób niepełnosprawnych. 5. Wdrażanie programów profilaktyczno – interwencyjnych zaadresowanych do młodych ludzi eksperymentujących z alkoholem oraz do grup ryzyka. 6. Tworzenie i wdrażanie programów terapeutycznych dla młodzieży uzależnionej od alkoholu 7. Wprowadzenie i promowanie szkoleń dla sprzedawców napojów alkoholowych z zakresu prawnych regulacji dotyczących sprzedaży alkoholu małoletnim a także umiejętności odmawiania sprzedaży napojów alkoholowych. Wskaźniki monitoringu Liczba osób leczących się w zakładach lecznictwa odwykowego, w tym pacjentów pierwszorazowych, w bieżącym okresie/w poprzednim okresie. Liczba placówek prowadzących terapię dla młodzieży uzależnionej od alkoholu oraz liczba młodzieży, która uczestniczyła w programach terapii uzależnień w bieżącym okresie/w poprzednim okresie 15 Liczba gmin, które realizują pozalekcyjne zajęcia sportowe, szkolne i środowiskowe programy profilaktyczne, programy interwencyjno–profilaktyczne dla dzieci z grup ryzyka oraz młodych ludzi eksperymentujących z alkoholem w bieżącym okresie/ w poprzednim okresie. Liczba osób uczestniczących w różonorodnych programach profilaktycznych, interwencyjnych, terapeutycznych, opiekuńczo-wychowawczych w bieżącym okresie/ w poprzednim okresie. 2. Uzależnienie od narkotyków W ostatnich latach na polskim rynku gwałtownie wzrosła podaż nielegalnych substancji psychoaktywnych w tym: amfetaminy, kokainy, preparatów halucynogennych. Natomiast na podobnym poziomie utrzymuje się używanie lotnych rozpuszczalników i leków o właściwościach uzależniających. Liczba osób w Polsce uzależnionych od substancji psychoaktywnych jest trudna do oszacowania. Tylko liczbę osób uzależnionych od opiatów szacuje się na 25 – 30 tysięcy. Wzrost spożycia substancji psychoaktywnych dotyczy głównie ludzi młodych do 25r.ż., które nie są jeszcze uzależnione, ale narażają się na ryzyko związane z przyjmowaniem substancji drogą dożylną. Efektywność leczenia osób uzależnionych jest niska na całym świecie, a ryzyko wystąpienia różnego rodzaju szkód zdrowotnych, w tym zaburzeń psychicznych i chorób somatycznych znacząco wzrasta, stąd konieczność opracowywania i wdrażania programów redukcji szkód oraz programów rehabilitacyjnych. Na terenie województwa warmińsko-mazurskiego w 2005r. funkcjonowało 5 stacjonarnych zakładów opieki zdrowotnej oferujących pomoc osobom uzależnionym od narkotyków. W placówkach tych leczyło się 949 osób. W 2 poradniach pomoc terapeutyczną uzyskało 389 pacjentów, natomiast z porad skorzystało 2 947 osób. Niepokojącym zjawiskiem jest fakt sięgania po narkotyki coraz młodszych dzieci, w roku 2005r. w oddziale psychiatrii dziecięco-młodzieżowej Wojewódzkiego Zespołu Lecznictwa Psychiatrycznego w Olsztynie hospitalizowano trzynastolatka z uzależnieniem od kilku substancji psychoaktywnych i trzynastolatkę uzależnioną od amfetaminy. W wielu przypadkach miejscem rozprowadzania narkotyków były placówki oświatowe. Dominującą grupę dostawców stanowili rówieśnicy. Nadal największym problemem w naszym regionie jest zbyt mała baza ośrodków leczenia i rehabilitacji, a przede wszystkim brak stacjonarnego ośrodka rehabilitacji dla młodzieży uzależnionej od narkotyków, jak również brak podstawowych warunków do leczenia stomatologicznego narkomanów nosicieli wirusa HIV. Zadania/efekty 1. Poprawa jakości, zróżnicowania i dostępności świadczeń w zakresie leczenia i rehabilitacji osób uzależnionych od narkotyków poprzez rozwój specjalistycznych placówek i programów terapeutycznych. 2. Podniesienie poziomu wiedzy społeczeństwa na temat problemów związanych z używaniem substancji psychoaktywnych i możliwości zapobiegania zjawisku.Metody działania 2.1.Poprawa jakości, zróżnicowania i dostępności świadczeń w zakresie leczenia i rehabilitacji osób uzależnionych od narkotyków poprzez rozwój specjalistycznych placówek i programów terapeutycznych 16 1. Opracowanie modelu zalecanej sieci minimalnego zabezpieczenia potrzeb w zakresie leczenia i rehabilitacji osób uzależnionych od narkotyków i używających ich w sposób szkodliwy. 2. Rozwój ambulatoryjnej opieki zdrowotnej w zakresie leczenia i rehabilitacji uzależnienia od narkotyków lub szkodliwego ich używania. 3. Zwiększenie liczby i różnorodności specjalistycznych programów leczniczych, w tym leczenia substytucyjnego, rehabilitacyjnych i redukcji szkód dla osób uzależnionych od narkotyków, w tym zapobiegania chorobom zakaźnym i działań ukierunkowanych na reintegrację społeczną osób uzależnionych. 4. Opracowanie i wdrażanie, we współpracy z jednostką odpowiedzialną za akredytację placówek służby zdrowia, systemu akredytacji placówek uprawnionych do prowadzenia leczenia i rehabilitacji osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych oraz szkodliwie ich używających. 5. Wdrażanie programów ewaluacji usług leczniczych, rehabilitacyjnych i programów ograniczania szkód zdrowotnych. 6. Zwiększenie liczby programów leczenia substytucyjnego oraz liczby świadczonych usług w sposób zapewniający dostępność do nich co najmniej 20% uzależnionych od opiatów. 7. Podniesienie jakości wojewódzkich i gminnych programów przeciwdziałania narkomanii i programów ograniczania szkód zdrowotnych. 8. Podwyższenie kwalifikacji personelu prowadzącego leczenie, rehabilitację i programy ograniczania szkód. 9. Prowadzenie i wspieranie szkoleń w zakresie problemów spowodowanych narkotykami, w szczególności dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, lekarzy specjalistów medycyny rodzinnej, lekarzy specjalistów chorób zakaźnych, pediatrii, położnictwa i pielęgniarek. 10. Prowadzenie i wspieranie szkoleń w zakresie ograniczania szkód zdrowotnych dla realizatorów programów. 11. Prowadzenie szkoleń w zakresie problematyki ograniczania popytu na narkotyki oraz zasad konstruowania strategii profilaktycznych, w szczególności dla przedstawicieli samorządów, instytucji administracji rządowej i organizacji pozarządowych oraz pracowników szkół i innych placówek systemu oświaty itp. 12. Upowszechnianie informacji o placówkach leczniczych i rehabilitacyjnych, prowadzących programy ograniczania szkód zdrowotnych oraz programy reintegracji społecznej. 2.2.Podniesienie poziomu wiedzy społeczeństwa na temat problemów związanych z używaniem substancji psychoaktywnych i możliwości zapobiegania zjawisku 1. Opracowywanie, wydawanie i upowszechnianie materiałów informacyjno - edukacyjnych z zakresu promocji zdrowia i profilaktyki narkomanii. 2. Prowadzenie edukacyjnych kampanii społecznych. 3. Współpraca z mediami w zakresie upowszechniania wiedzy na temat narkomanii i związanych z nią problemów. 4. Wspieranie lokalnych i regionalnych inicjatyw w zakresie pierwszorzędowej i drugorzędowej profilaktyki narkomanii oraz działań interwencyjnych adresowanych w szczególności do dzieci i młodzieży zagrożonych narkomanią. 17 5. Uruchamianie programów edukacyjnych zaadresowanych do rodziców mających na celu zaangażowanie ich w oddziaływania profilaktyczne wobec dzieci oraz rozwijanie umiejętności wychowawczych rodziców. 6. Wdrażanie nowoczesnych programów profilaktycznych opartych na skutecznych strategiach oddziaływań profilaktycznych oraz wspieranie i inicjowanie różnych form profilaktyki rówieśniczej (programów opartych na aktywności liderów młodzieżowych). 7. Uruchamianie i upowszechnianie zajęć pozalekcyjnych oraz zapewnienie opieki instruktorów posiadających kompetencje w zakresie działań profilaktycznych a także w zakresie skutecznych metod interwencji w sytuacjach problemowych. 8. Tworzenie miejsc wsparcia środowiskowego, świetlic socjoterapeutycznych i klubów prowadzących programy socjoterapii i udzielających innych rodzajów wsparcia. Wskaźniki monitoringu Liczba osób używających narkotyki testowanych w kierunku zakażenia HIV w bieżącym okresie/w poprzednim okresie. Liczba wdrożonych gminnych programów przeciwdziałania narkomanii w bieżącym okresie/w poprzednim okresie. Liczba organizacji pozarządowych realizujących programy profilaktyki w bieżącym okresie/w poprzednim okresie. Liczba osób objętych oddziaływaniami profilaktyki w systemie oświaty, organizacjach pozarządowych w bieżącym okresie/w poprzednim okresie. 3. Uzależnienie od tytoniu Palenie tytoniu stanowi największe śmiertelne zagrożenie dla zdrowia. Rocznie z powodu chorób odtytoniowych umiera na całym świecie ok. 4 milionów palaczy, w Polsce około 100 tysięcy, a ponad połowa z nich dotyczy osób w wieku 35-69 lat. Według danych szacunkowych około 10 mln Polaków pali regularnie 15-20 sztuk papierosów dziennie. Wieloletnie palenie papierosów prowadzi m.in. do przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POCHP) u co dziesiątego Polaka z czego około 15 tysięcy osób umiera. Palenie tytoniu jest najważniejszą przyczyną nowotworów, a 14 z chorób nowotworowych jest przyczynowo związanych z ekspozycją na dym nikotynowy, m.in. rak płuca, nowotwory jamy ustnej, tchawicy, gardła, krtani, przełyku, pęcherza moczowego. Istnieją także dowody na związek palenia tytoniu z marskością wątroby. Wyniki badań naukowych wskazują, że samo przebywanie wśród osób palących zwiększa ryzyko wystąpienia raka płuc i chorób serca także u niepalących. Palenie tytoniu przez rodziców w istotny sposób zwiększa ryzyko wystąpienia astmy oskrzelowej u dziecka, a także przewlekłego zapalenia ucha środkowego, które może być przyczyną głuchoty w wieku dziecięcym. Według CBOS liczba młodzieży palącej papierosy oscyluje w granicach 30%. Codziennie zaczyna palić około 500 nieletnich, a rocznie próbuje palenia około 180 dzieci. Dzieci wypalają rocznie od 3 do 4 mld sztuk papierosów. Zadania/efekty 1. Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu. 2. Kształtowanie zachowań i stylów życia zapobiegających paleniu tytoniu. 18 Metody działania 3.1. Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu. 1. Wspieranie i promowanie instytucji oraz organizacji społecznych zajmujących się profilaktyką uzależnienia od tytoniu. 2. Upowszechnianie informacji o poradnictwie i instytucjach prowadzących programy profilaktyczne oraz świadczących pomoc w zakresie psychoterapii uzależnień. 3. Prowadzenie i wspieranie szkoleń w zakresie szkodliwych skutków zdrowotnych wynikających z palenia tytoniu, z uwzględnieniem tzw. palenia biernego, w szczególności dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, lekarzy specjalistów medycyny rodzinnej, pediatrii, położnictwa i pielęgniarek 4. Prowadzenie i wspieranie szkoleń dla realizatorów programów profilaktycznych.. 5. Edukacja kobiet w ciąży o skutkach zdrowotnych wynikających z palenia tytoniu. 6. Egzekwowanie przez lokalne społeczności wolnych od dymu tytoniowego miejsc publicznych. 3.2. Kształtowanie zachowań i stylów życia zapobiegających paleniu tytoniu. 1. Opracowywanie i wdrażanie programów profilaktycznych, w szczególności zwiększających poziom kompetencji jednostki w zakresie rozwiązywania sytuacji trudnych bez konieczności sięgania po papierosa. 2. Opracowywanie, wydawanie i upowszechnianie materiałów informacyjno-edukacyjnych z zakresu promocji zdrowia i profilaktyki nikotynizmu 3. Prowadzenie edukacyjnych kampanii społecznych promujących życie bez papierosa. 4. Lansowanie niepalących bohaterów, upowszechnianie i tworzenie mody na niepalenie. 5. Promowanie imprez bez tytoniu. 6.Współpraca z mediami w zakresie upowszechniania wiedzy na temat chorób odtytoniowych. Wskaźniki monitoringu Liczba wdrożonych programów profilaktycznych w bieżącym okresie/w poprzednim okresie. Liczba uczestników poszczególnych programów profilaktycznych w bieżącym okresie/ w poprzednim okresie. Metody/formy pracy Wykłady, pogadanki, prelekcje, warsztaty, festyny, happeningi, konkursy (literackie, plastyczne, wiedzy), konsultacje (indywidualne, grupowe), konferencje, opracowywanie i rozpowszechnianie materiałów informacyjnych i edukacyjnych (lokalna prasa, radio, telewizja, tablice informacyjne, internet), debaty w lokalnych mediach, organizowanie badań, sondaży, lokalnych diagnoz i ekspertyz oraz upublicznianie wyników tych badań. Adresat programu Ogół mieszkańców województwa warmińsko-mazurskiego. Termin realizacji 19 Realizację programu planuje się na lata 2007 - 2013, z możliwością kontynuacji w latach następnych. Realizatorzy programu 1. Kuratorium Oświaty 2. Nauczyciele, pedagodzy szkolni, wychowawcy 3. Psychoterapeuci 4. Poradnie leczenia uzależnień 5. MONAR 6. Komenda Wojewódzka Policji 7. Urząd Marszałkowski – Departament Polityki Społecznej 8. Urząd Marszałkowski – Departament Zdrowia 9. Wojewoda Warmińsko-Mazurski 10. Organizacje pozarządowe zajmujące się problematyką uzależnień 11. Poradnie zdrowia psychicznego 12. Szpitale psychiatryczne, oddziały odwykowe 13. Lekarze, pielęgniarki Źródła finansowania programu 1. Narodowy Fundusz Ochrony Zdrowia 2. Środki własne samorządów lokalnych (gmin, powiatów, sejmików wojewódzkich) 3. Dodatkowe środki pozyskane przez gminy z pobieranych opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż detaliczną napojów alkoholowych CEL OPERACYJNY III 20 ZWIĘKSZENIE SKUTECZNOŚCI ZAPOBIEGANIA CHOROBOM ZAKAŹNYM Opracowanie: Anna Zdanowska Ruskań Barbara Malisz Rottke Maria Leokajtis Feliks Jarocki Marek Behan Zdzisław Piesiak Wstęp XX wiek w wielu krajach, również w Polsce zaznaczył się ogromnym postępem w zapobieganiu i zwalczaniu chorób infekcyjnych. Postęp ten był imponujący dzięki udoskonaleniu metod zapobiegania, także leczenia tych chorób. Zasadnicze znaczenie 21 odegrały w tym procesie takie czynniki jak: poprawa warunków życia ludności, poprawa odżywienia i stanu sanitarnego oraz osiągnięcia nauki i praktyki medycznej, w tym imponujący rozwój szczepień ochronnych. Obok tych elementów, poziom uświadomienia ludności i – ogólnie biorąc- podniesienie kultury zdrowotnej doprowadziły do radykalnej zmiany w obrazie zdrowotnym i epidemiologicznym chorób zakaźnych i pasożytniczych, zwłaszcza w krajach uprzemysłowionych. W połowie XX wieku pojawiły się nieodosobnione sądy, że nastąpił zmierzch chorób infekcyjnych, a zagrożenia i skutki tych schorzeń zostaną opanowane (eradykacja ospy prawdziwej). Niestety już w połowie XX wieku wystąpiły zjawiska ogromnie niepokojące i wręcz zatrważające. Były one związane z: 1. Pojawieniem się nowych patogenów i chorób takich jak AIDS/HIV, borelioza, gorączki krwotoczne, sars, a ostatnio ptasia grypa (H5 N1). 2. Ponownym nasileniem zapadalności na takie choroby jak np. gruźlica. 3. Rozwojem oporności bakterii, wirusów i pasożytów w tempie szybszym niż pojawienie się nowych leków i terapeutyków. W tym kontekście niepokoją występujące często zakażenia szpitalne (możliwe do ograniczenia). 4. Udowodniony wysoce skorelowany związek etiologiczny i patogenetyczny niektórych chorób infekcyjnych z chorobami rozrostowymi i nowotworowymi (np. rak szyjki macicy z wirusami Papilona), rak wątrobowo-komórkowy z wirusami hepatitis B i C, rak żołądka z Helicobacter pylori). Choroby zakaźne są ciągle bezpośrednią przyczyną przedwczesnych zgonów ( utraty lat zdrowego życia i powodem potencjalnego wyniszczenia organizmu oraz trwałego lub przejściowego kalectwa ze wszystkimi konsekwencjami społecznymi i ekonomicznymi. Wszystkie te zjawiska w różnym nasileniu dotyczą naszego kraju i regionu. W strategiach zapobiegania chorobom zakaźnym, a ten kierunek okazał się najskuteczniejszy, szczególne i ważne miejsce zajmuje powszechna edukacja i promocja zdrowia. Analiza sytuacji epidemiologicznej chorób zakaźnych w Polsce i w naszym regionie wykazuje, że problemy, które odgrywają istotną rolę i mają wpływ na stan zdrowia publicznego to między innymi: zakażenia HIV i AIDS, gruźlica, wirusowe zapalenie wątroby typu B, a zwłaszcza C, ostre choroby zakaźne przewodu pokarmowego i układu oddechowego, a w naszym regionie mające charakter endemiczny choroby odkleszczowe: borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu. Wskaźniki epidemiologiczne zakażeń HIV i choroby AIDS oraz gruźlicy są na ogół gorsze niż średnio w kraju, dotyczy to zwłaszcza zgonów z powodu gruźlicy. Ponad połowa wszystkich zgonów z powodu chorób zakaźnych ma swoje źródło w gruźlicy. Stąd też wymagają one systematycznego i czujnego monitoringu. Natomiast borelioza (krętkowica kleszczowa) i kleszczowe zapalenie mózgu są schorzeniami ciągle niedocenianymi, co do ich bardzo negatywnych skutków zdrowotnych u sporej części populacji naszego regionu i osób odwiedzających. Wdrożenie sensownego programu zapobiegania im mogą przynieść rezultaty i efekty stosowne do stopnia realizacji tego programu. W strategii zapobiegania tak zwanym chorobom odkleszczowym sytuację bardzo znacznie komplikuje występowanie groźnego wroga, jakim są tzw. wektory, przenosiciele w postaci krwiożerczych kleszczy. W profilaktyce wirusowego kleszczowego zapalenia mózgu (KZM) sprzymierzeńcem człowieka jest skuteczna szczepionka – istotny element profilaktyki swoistej. 22 CHOROBY ODKLESZCZOWE. BORELIOZA I KLESZCZOWE ZAPALENIE MÓZGU. Największe znaczenie epidemiologiczne w Polsce wśród najgroźniejszych pasożytniczych stawonogów mają kleszcze pospolite najczęściej i najliczniej występujące w biotopach leśnych ( parkach, ogrodach). Ich znaczenie medyczne wynika z możliwości przenoszenia chorobotwórczych drobnoustrojów ( wirusów, riketsji, krętków). Wśród przenoszonych przez kleszcze chorób infekcyjnych największe znaczenie odgrywają w Polsce borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu. Częstość zakażeń kleszczy Krętkami Borellia i wirusem zapalenia mózgu jest bardzo zróżnicowana od kilku do kilkudziesięciu procent. Najbardziej narażonymi na kontakt z kleszczami są pracownicy leśni, rolnicy, myśliwi, wędkarze, ludzie trudniący się zbieraniem runa leśnego oraz turyści. Borelioza z Lyme występuje z różnym natężeniem na terenie całego kraju, natomiast kleszczowe zapalenie mózgu ograniczone jest raczej do endemicznych regionów północno – wschodniej i południowej Polski . Z trzech składowych zapobiegania chorobom infekcyjnych ( zaproponowanych przez WHO) przedstawiamy jedną pierwszą strategię tzw. „powstrzymywania” zdefiniowaną jako zmniejszenie zapadalności chorób np. boreliozy do akceptowanego i realnie możliwego do osiągnięcia poziomu przy endemicznym występowaniu. Jest to także strategia dotycząca działań o niskich kosztach. Pozostałe strategie to jest eliminacja i eradykacja są nieosiągalne przy tego typu schorzeniu. Pozbycie się kleszczy ze środowiska jest niemożliwe do zrealizowania, to samo dotyczy niemożliwości wyeliminowania ukłuć ludzi przez zakażone kleszcze. Natomiast jest możliwa i konieczna realizacja przedsięwzięć mieszczących się w działaniach i niskich kosztach zaproponowanych w zadaniach programu. Nieswoiste metody profilaktyczne i swoiste tj. szczepienia ochronne dają realną szansę zrealizowania przedstawianego programu operacyjnego. Szczepienia ochronne i nabyta odporność są jedyną metodą, która zapobiega występowaniu kleszczowego zapalenia mózgu, nie dotyczy to boreliozy (brak szczepionki). 1. Borelioza z Lyme (krętkowica kleszczowa) jest odzwierzęcym przewlekłym i wieloukładowym schorzeniem przenoszonym przez kleszcze (pospolite). Stanowi najbardziej rozpowszechnioną chorobę odkleszczową w Polsce. Została wyodrębniona w 1975 r w USA ( Lyme) a wywołuje ją krętek Borellia Burgdorferi. Charakteryzuje się występowaniem objawów skórnych, stawowych, kardiologicznych i neurologicznych. Rezerwuarem krętków są drobne ssaki i gryzonie. Zasięg terytorialny boreliozy obejmuje całą Polskę. Wzrost zachorowań nastąpił od 1993 roku. Pięciokrotne pomnożenie zachorowań miało miejsce w latach 1999 - 2005. W naszym regionie z uwagi na endemiczne występowanie znacznego odsetka zakażonych kleszczy wskaźniki zapadalności na boreliozę w ostatnich latach ( 2001 - 2005) są ponad trzy – lub dwukrotnie wyższe niż średnia w kraju. Wskaźnik zapadalności na 100 tys. mieszkańców na boreliozę w latach 2001-2005 w województwie warmińsko- mazurskim i w Polsce. 2001 2002 2003 2004 2005 23 Jednostka Kraj chorobowa zap. Borelioza 6,4 Woj. Wsk Kraj zap. Woj. Wsk Kraj zap. Woj. Wsk Kraj zap. Woj. Wsk Kraj zap. Woj. Wsk 18,5 5,3 16,0 9,3 24,6 10,0 22,5 11,5 21,8 Pod względem liczby zachorowań plasujemy się na 2 miejscu w kraju wśród wszystkich województw. Jednocześnie część rodzimych powiatów legitymuje się wskaźnikami zapadalności wielokrotnie przewyższającymi średnią i dla kraju i dla województwa. W 2004 roku były to powiaty: Ostróda 60,7; Pisz 53,7; Olecko 43,7 i Gołdap 40,7 zachorowań na 100 tys. mieszkańców. Badania przesiewowe w latach 1993-1995 mieszkańców województwa warmińskomazurskiego ( obok podlaskiego) wykazały swoiste przeciwciała krętków u prawie ¼ ( 23,7%) badanych. Jest to wyraz bardzo dużo potencjalnego zagrożenia ludności naszego regionu i wymaga nasilenia przedsięwzięć mających na celu zmniejszenie tego zagrożenia i jego tragicznych skutków. 2. KZM – kleszczowe zapalenie mózgu Wirusowe zapalenie mózgu i opon mózgowo rdzeniowych zwane kleszczowym lub arbowirusowym zapaleniem mózgu przenoszone przez tzw. wektory w postaci zakażonych kleszczy jest schorzeniem sezonowym w naszym kraju (kwiecień- październik). Schorzenia mają charakter zakażeń sporadycznych i występują endemicznie w niektórych regionach ( województwo podlaskie, olsztyńskie, opolskie) stanowiąc tam istotny problem zdrowia publicznego, ze względu na liczne przypadki zakażeń ( nawet do kilkuset zakażeń w roku). Przebiegają one pod postacią choroby gorączkowej z objawami neurologicznymi o charakterze ogólnym i ogniskowym o różnym natężeniu i powikłaniach, a nawet zgonach. Z analizy epidemiologicznej chorób infekcyjnych naszego regionu wynika, że kleszczowe zapalenie mózgu stanowi w naszym województwie istotny problem zdrowotny i społeczny. „Nasz” udział w występowaniu tego zakażenia stanowi aż 21% wśród wszystkich przypadków wirusowego zaplenia mózgu (WZM) w kraju w 2005r. Pod względem liczby zachorowań zajmujemy drugie miejsce w Polsce po woj. podlaskim (27%). Razem stanowi to prawie połowę (48%) wszystkich zarejestrowanych przypadków w Polsce. Współczynniki zapadalności w przeliczeniu na liczbę ludności są w naszym regionie od 7 do 10 razy wyższe ( zależnie od roku) niż średnie w kraju. Endemiczne ogniska zakażonych kleszczy w gęsto zalesionych regionach województwa i wzrastająca penetracja tych terenów przez mieszkańców i turystów powoduje masowe występowanie ukłuć przez kleszcze i zwiększone zakażenie wśród ludzi. Sytuacja ta ma miejsce szczególnie w powiatach położonych na wschodzie województwa. Sytuację przedstawiają wybrane parametry epidemiologiczne na załączonych tabelach. Wskaźnik zapadalności na 100 tys. mieszkańców i liczba zachorowań na wirusowe zapalenie mózgu przenoszone przez kleszcze w latach 2001-2005 w województwie warmińsko- mazurskim i w Polsce Jednostka chor. 2001 Kraj Woj. 2002 Kraj Woj. 2003 Kraj Woj. 2004 Kraj Woj. 2005 Kraj Woj. 24 Wir. wsk wsk l. Zapalenie zap. zap. zach mózgu przenoszone 0,53 5,0 73 przez kleszcze wsk zap. wsk l. zap. zach wsk zap 0,3 2,2 0,89 32 wsk. l. wsk. wsk l. zap zach zap. zap. zach 8,8 125 0,7 7,4 105 wsk .zap wsk l. zap. zach 0,5 3,3 Powiaty o najwyższych wskaźnikach zapadalności na 100 tys. mieszkańców. Powiaty Pisz Węgorzewo Gołdap Giżycko 2001 2002 2003 2004 2005 40,1 35,9 10,7 7,8 8,3 8,0 3,6 9,4 71,1 20,9 18,4 31,1 60,7 20,9 18,4 28,1 24,3 12,6 11,1 10,5 Cele programu Zmniejszenie liczby zakażeń, zachorowań i przedwczesnych zgonów z powodu Boreliozy i Kleszczowego zapalenia mózgu (KZM). Zadania 1. Systematyczna edukacja ludności o zagrożeniach i skutecznych oraz praktycznych działaniach profilaktycznych oraz racjonalnego zachowania się ludności wobec boreliozy i KZM, zwłaszcza na terenach szczególnie zagrożonych. 2. Przypomnienie wiedzy pracownikom opieki zdrowotnej o chorobach przenoszonych przez kleszcze: boreliozie i KZM, w tym prawidłowej interpretacji badań laboratoryjnych i właściwej terapii wczesnej terapii. 3. Poprawa i rozszerzenie diagnostyki laboratoryjnej w zakresie Boreliozy i KZM. 4. Objęcie badaniami laboratoryjnymi możliwie wszystkich podejrzeń i zachorowań na boreliozę, zwłaszcza na terenach wybitnie endemicznych powiatów: ełckim, gołdapskim, oleckim, ostródzkim, piskim oraz przypadków KZM na terenie województwa a zwłaszcza w powiatach: piskim, węgorzewskim, gołdapskim i giżyckim. 5. Poprawa wykrywalności i zgłaszalności przypadków Boreliozy i KZM przez placówki i zakłady opieki zdrowotnej, w tym przypadków KZM tzw. nieokreślonych po wyjaśnieniu etiologii. 6. Zwiększenie liczby osób zaszczepionych przeciwko KZM. Termin realizacji 25 47 Realizacje programu planuje się na lata 2007-2013 z możliwością kontynuacji w latach następnych w zależności od oceny sytuacji epidemiologicznej. Metody działania Wykłady, pogadanki, audycje, projekcje filmowe dla ludności miejscowej i wypoczywającej zwłaszcza dzieci i młodzieży na terenie województwa; Nasilenie dystrybucji materiałów edukacyjnych i oświatowo- zdrowotnych ( plakaty, ulotki, artykuły, wywiady) zwłaszcza w okresie wzmożonej aktywności kleszczy ( kwiecień – październik). Szkolenia doskonalące dla personelu medycznego; Rozpowszechnienie stosownych diagnostycznych badań laboratoryjnych (informacja, dostępność, aparatura, odczynniki, personel, finanse). Systematyczne analizy epidemiologiczne skutków realizacji programu. Okresowe oceny sprawności realizacji programu. Adresaci programu Ludność województwa zwłaszcza w tych rejonach i powiatach gdzie wskaźniki epidemiologiczne boreliozę będą szczególnie niekorzystne Pracownicy służb leśnych, zatrudnieni w rolnictwie, zbieracze runa leśnego, myśliwi i wędkarze, turyści, a zwłaszcza młodzież wypoczywająca na terenie Warmii i Mazur. Pracownicy opieki zdrowotnej. Realizatorzy programu Wojewódzka Stacja Sanitarno – Epidemiologiczna ( Oddziały Oświaty Zdrowia i Promocji Zdrowia oraz Epidemiologii) Powiatowe Stacje Sanitarno- Epidemiologiczne Placówki i zakładu opieki zdrowotnej Konsultant wojewódzki w dziedzinie chorób zakaźnych i epidemiologii Starostwa Powiatowe Urzędy Miast i Gmin; Administracja samorządowa Organizacje pozarządowe Podmioty wspierające Urząd Marszałkowski właściwe departamenty Wojewoda Warmińsko- Mazurski – właściwe wydziały Warmińsko- mazurski oddział NFZ. Samorządy lokalne wszystkich szczebli Właściwe związki zawodowe leśników i rolników Administracja lasów państwowych, przedsiębiorstw skupujących runo leśne Organizacje skupiające myśliwych i wędkarzy Lokalne media (prasa, radio, TV) Źródło finansowania 26 Ministerstwo Zdrowia i Ministerstwo Rolnictwa Samorządy województwa warmińsko- mazurskiego Wojewoda Warmińsko- Mazurski Dyrekcja lasów państwowych Związki zawodowe pracowników leśnictwa i rolnictwa Inne podmioty Oczekiwane efekty Poprawa wiedzy i świadomości ludności na temat zagrożeń ukłuć kleszczy i możliwości zakażeń krętkami Boreliozy Lyme i wirusami KZM. Kształtowanie właściwych postaw i praktycznych zachowań profilaktycznych zmniejszających liczbę ukłuć przez kleszcze i zakażeń Borelliami i wirusami KZM. Zaktualizowanie wiedzy personelu oraz poprawa diagnostyki i prawidłowości rozpoznań chorób odkleszczowych a także leczenia wczesnego Boreliozy i KZM. Uzyskanie znacznie obszerniejszej wiedzy o uwarunkowaniach inwazji kleszczy i zakażeniach oraz faktycznej sytuacji epidemiologicznej boreliozę. Sukcesywny spadek liczby przypadków Boreliozy i KZM przy poprawnej zgłaszalności przypadków zachorowań. Zwiększenie udziałów wszystkich zainteresowanych podmiotów w realizacji programu. ZMNIEJSZENIE ZAPADALNOŚCI ORAZ PRZEDWCZESNEJ UMIERALNOŚCI Z POWODU GRUŹLICY Wstęp Spośród wielu analizowanych zagrożeń zdrowotnych poważny problem stanowią choroby zakaźne, a wśród nich utrzymująca się na znacznie wyższym niż w innych krajach europejskich poziomie, zachorowalność na gruźlicę. Mimo zwiększającej się w ostatnich latach liczby nowych zachorowań w wielu krajach zachodnich, nie zmniejsza się dystans, jaki dzieli nas od państw Unii Europejskiej. Gruźlica jest nadal główną przyczyną zgonów spowodowanych chorobami zakaźnymi w Polsce. Polska należy do krajów europejskich o wysokiej zapadalności na gruźlicę. W 2003r. w Polsce współczynnik zachorowalności na gruźlicę wynosił 26,5/100.000 Ryzyko zachorowania na gruźlicę wzrasta z wiekiem. Jest ono nieznaczne u dzieci i wynosi 1,5/100 000i wysokie po 65 roku życia, wśród których zanotowano 67,6/100 000 zachorowań. Mężczyźni chorują na gruźlicę dwa razy częściej niż kobiety, a ludność wiejska nieco częściej niż miejska. Gruźlica w dalszym ciągu stanowi zagrożenie dla zdrowia ludności na całym świecie i jest przyczyną największej liczby zgonów spowodowanych chorobami zakaźnymi: Zapadalność na gruźlicę jest w Polsce znacznie wyższa niż w Niemczech (13), Czechach (17), a mniejsza niż w Rosji (82), na Litwie (81) i Białorusi (60). Dystans, jaki dzieli nas od krajów o najlepszej sytuacji w zakresie gruźlicy, takich jak:: Szwecja (5), USA (8) wynosi 25 lat. Gruźlica jest nadal klasyczną choroba społeczną. Wg dr Arata Kochi , kierującego w Światowej Organizacji Zdrowia Departamentem Zapobiegania i Zwalczania Chorób Zakaźnych i współpracy Światowego Programu Zwalczania Gruźlicy, chorobie tej można 27 i należy zapobiegać, a także można ją skutecznie leczyć. Jeśli nie podejmie się zorganizowanych i skutecznych programów walki z gruźlicą, może się ona tak rozprzestrzeniać, że opanowanie jej będzie coraz bardziej kosztowne i trudne. Diagnoza problemu Sytuacja epidemiologiczna w województwie warmińsko-mazurskim w zakresie gruźlicy w latach 1999 - 2005 Lata zachorowań Liczba zachorowań Wskaźnik zachorowań 1999 405 27,6 w tym gruźlica prątkująca 189 12 2000 361 24,6 w tym gruźlica prątkująca 123 8,3 2005 325 22,7 w tym gruźlica prątkująca 10,7 Z powodu likwidacji wielu poradni w województwie warmińsko-mazurskim, w ostatnich latach nastąpiło znaczne utrudnienie dostępności do lekarzy specjalistów. Wielu pacjentów nie może dostać się do lekarza specjalisty lub dociera tam zbyt późno. Na taki stan rzeczy wpływa dodatkowo zła sytuacja materialna mieszkańców wiosek popegerowskich, przede wszystkim z powiatów na ścianie wschodniej naszego województwa oraz niski poziom wiedzy medycznej. Sytuacja ta zaowocowała późniejszym wykrywaniem nowych zachorowań na gruźlicę, problemami z systematycznym i kompleksowym jej leczeniem oraz zwiększoną liczbą pacjentów prątkujących, Wśród nowych zachorowań największą liczbę pacjentów prątkujących stwierdzono w następujących ośrodkach: Rok 1999 Rok 2000 Kętrzyn - 80% Mrągowo – 63,6% Giżycko – 73% Olecko Olecko – 66% Biskupiec – 60% – 62,5% Rok 2005 Dobre Miasto – 75% Braniewo Kętrzyn - 70% - 66% 28 Lidz. Warmiński – 66% Giżycko – 53,5% Olecko - 66% Bardzo niekorzystnym zjawiskiem diagnostycznym jest spadek ilości wykonywanych w poradniach badań plwociny, który w ostatnich latach uległ zmniejszeniu z 10.645 do 5798. Niepokojące jest również zrównanie się wskaźników zachorowań na gruźlicę w środowisku wiejskim i miejskim (25,3 i 24,2). W większości regionów w Polsce wskaźnik ten jest znacznie większy, na niekorzyść wsi. Duży niepokój budzi fakt 11 zgonów wśród nowo wykrytych zachorowań gruźlicy prątkującej. W większości przypadków, zgony nastąpiły w pierwszych dniach hospitalizacji, jeszcze przed rozpoczęciem leczenia swoistego. Odsetek zgonów z powodu gruźlicy jest w naszym województwie jednym z najwyższych w kraju. Wymownym i negatywnym faktem jest stwierdzony zgon z powodu gruźliczego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, jak również udokumentowane prątkowanie u 5-letniego dziecka. Aktualnie aż w 80-86% gruźlica rozpoznawana jest na podstawie objawów klinicznych co spowodowane jest omawianym już utrudnionym dostępem do poradni pulmonologicznych, zaniechaniem wykonywania badań okresowych i badań plwociny w kierunku gruźlicy także lekarzy POZ. Zapadalność na gruźlicę w województwie warmińsko-mazurskim do roku 2005 przekroczyła znacznie krajowy wskaźnik zachorowań. Przekroczył on wartość 30 przy wskaźnikach krajowych oscylujących w granicach 24-26. Województwo warmińskomazurskie znajdowało się przez wiele lat w grupie województw o największej zapadalności obok województwa lubelskiego, świętokrzyskiego, i opolskiego. W roku 2005 nastąpił „zbyt” gwałtowny spadek zachorowań z ilości 442 w roku 2004 do 325. Tak znaczny, jednorazowy spadek zachorowań może świadczyć o braku stabilnego systemu wykrywania i rejestracji nowych zachorowań. Główne przyczyny to: 1. Zmniejszenie liczby wykonywanych badań rtg klatki piersiowej przez lekarzy POZ. 2. Drastyczny spadek ilości wykonywanych badań bakteriologicznych w poradniach pulmonologicznych, w diagnostyce gruźlicy określonych „ złotym standardem” diagnostycznym. 3. Małe wykorzystanie specjalistycznej aparatury diagnostycznej (system szybkiej hodowli MGIT, sonda genetyczna) w Samodzielnym Publicznym Zespole Gruźlicy i Chorób Płuc przez placówki szpitalne z terenu województwa. Baza łóżkowa – wydzielony oddział gruźlicy z 55 łóżkami i dobrze wyposażone w sprzęt diagnostyczny laboratorium bakteriologiczne zapewniają wszystkie potrzeby diagnostyczno – terapeutyczne pacjentom z podejrzeniem lub leczonych z powodu gruźlicy z terenu województwa Cele programu Zmniejszenie liczby zachorowań i przedwczesnych zgonów z powodu gruźlicy. Przeciwdziałanie zakażeniom oraz zwiększenie skuteczności wykrywania i leczenia gruźlicy. Zadania 29 1. Promocja wiedzy i edukacja ludności oraz nasilenia uświadamiania grup mieszkańców szczególnie narażonych, o zagrożeniach i skutecznej profilaktyce przeciw gruźlicy. 2. Integracja podmiotów uczestniczących w profilaktyce przeciw gruźlicy i terapii gruźlicy. 3. Przeprowadzenie zaplanowanych, masowych badań radiologicznych. 4. Zwiększenie liczby wykonywanych badań diagnostycznych plwociny w kierunku gruźlicy. 5. Podnoszenie kwalifikacji pielęgniarek wykonujących szczepienia przeciwgruźlicze i nadzór specjalistyczny nad szczepieniami. 6. Szkolenie w kierunku gruźlicy lekarzy POZ oraz pediatrów. 7. Objęcie nadzorem specjalistycznym grup ryzyka. Metody działań dystrybucja materiałów edukacyjnych, nasilenie działalności oświatowozdrowotnej ( plakaty, ulotki, artykuły prasowe, audycje radiowe i TV lokalne, zwłaszcza na terenach szczególnie narażonych, badania laboratoryjne plwociny, wykłady i ćwiczenia dla lekarzy, pielęgniarek oraz pracowników socjalnych, kontrole i ocena realizacji wykonywanych badań, analiza statystyczno- epidemiologiczna zebranych danych, opracowanie wyników zrealizowanego programu. Adresat programu Ogół mieszkańców województwa warmińsko- mazurskiego, ze szczególnym uwzględnieniem ludności na terenach i w grupach wiekowych najbardziej narażonych. Termin realizacji Realizację programu planuje się na lata 2007 – 2013 z możliwością kontynuacji w latach następnych. Realizatorzy programu Wojewódzka Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna Konsultant Wojewódzki ds. Gruźlicy Powiatowe Stacje Sanitarno – Epidemiologiczne Poradnie pulmonologiczne Organy samorządowe wszystkich szczebli Urząd Marszałkowski- Departament Zdrowia Lekarze Pulmonolodzy i POZ oraz właściwi pracownicy ochrony zdrowia i pomocy społecznej Organizacje pozarządowe. Źródła finansowania programu Ministerstwo Zdrowia Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc 30 Samorząd Województwa Warmińsko- Mazurskiego Samorządy lokalne Wojewoda Warmińsko- Mazurski Warmińsko- Mazurski Oddział NFZ Inne podmioty. Oczekiwane efekty 1. Wzrost świadomości społeczeństwa w zakresie zagrożeń i sposobach przeciwdziałaniu im, oraz zmiany dotychczasowych ryzykownych postaw i zachowań. 2. Szersze uczestnictwo ludności terenów szczególnie zagrożonych w działaniach profilaktycznych i wykrywaniu gruźlicy. 3. Wzrost umiejętności i poprawa kwalifikacji personelu opieki zdrowotnej i społecznej oraz innych uczestników zwalczania gruźlicy a także integracja tych środowisk. 4. Zwiększenie liczby wykonywanych badań plwociny w kierunku gruźlicy. 5. Zmniejszenie wszystkich wskaźników epidemiologicznych gruźlicy ( zapadalności, chorobowości umieralności, śmiertelności i kosztów leczenia) w stosunku do obecnych parametrów. 6. Zwiększenie skuteczności wykrywania i leczenia gruźlicy 7. Zmniejszenie absencji chorobowej i liczby osób przedwcześnie przechodzących na renty inwalidzkie z powodu gruźlicy 8. Wdrożenie monitorowania wszystkich mierzalnych parametrów i kontroli nad skutecznością realizacji programu. ZAPOBIEGANIE ZAKAŻENIOM HIV I OPIEKA NAD ŻYJĄCYCMI Z HIV I CHORYMI NA AIDS Wstęp W Polsce pierwsze zakażenie HIV odnotowano w 1985 roku, a pierwsze zachorowanie w 1986 roku. Zakażenia HIV i zachorowania na AIDS w ciągu ostatnich lat zwiększyły swój rozmiar zarówno w naszym województwie jak i w Polsce. Do końca lipca 2006 w Polsce odnotowano 10.243 zakażonych ogółem, co najmniej 5.349 zakażonych w związku z używaniem narkotyków 1.796 zachorowań na AIDS, 825 zgonów (dane wg KC ds. AIDS) Nowo wykryte zakażenia HIV obywateli polskich zgłoszone w okresie od 1985 r. do 31.XII. 2003 r. Rok Zakażeni Odsetek Liczba ogółu Rok Zakażeni Odsetek Liczba ogółu 31 1985 11 0,1 1995 539 7,0 1986 9 0,1 1996 551 7,1 1987 32 0,4 1997 579 7,5 1988 59 0,8 1998 637 8,2 1989 517 6,7 1999 527 6,8 1990 809 10,5 2000 630 8,2 1991 559 7,2 2001 559 7,2 1992 481 6,2 2002 574 7,3 1993 384 5,0 2003 611 7,1 Nowo wykryte zakażenia HIV obywateli polskich w 2003r. wg płci i wieku 425 14 4 18 63 120 187 razem brak danych >60 50 - 59 40 - 49 30 - 39 20 - 29 19 < 20 0% 1994 175 5 1 5 13 51 79 20% 423 M K 21 40% 5,5 60% Razem 80% 8491 100% 100,0 DYNAMIKA ZAKAŻEŃ HIV W WOJ. WARMIŃSKO-MAZURSKIM 2001 r. zgłoszono 36 nowych zakażeń HIV i 3 zachorowania na AIDS 2002 r. zgłoszono 36 nowych zakażeń HIV i 3 zachorowania na AIDS 2003 r. zgłoszono 45 nowych zakażeń HIV i 2 zachorowania na AIDS 32 2004 zgłoszono 38 nowych zakażeń HIV i 1 zachorowanie na AIDS 2005 zgłoszono 32 nowe zakażenia HIV i 6 zachorowań na AIDS oraz 2 zgony. Wg danych epidemiologii WSSE na koniec czerwca 2006 roku odnotowano 292 zakażenia HIV jest to w przeciągu 6 lat wzrost ponad 100 % w stosunku do liczby zakażonych w 2000 roku. Na koniec czerwca 2006 zarejestrowano także AIDS u 27 osób i 10 zgonów z powodu AIDS. Niezbędna jest zatem kontynuacja działań profilaktycznych podjętych w woj. warmińskomazurskim od stwierdzenie pierwszego przypadku zakażenia HIV czyli od 1989 roku ( ówczesne województwo olsztyńskie). Zwiększenie dostępności do bezpłatnych badań w kierunku HIV Szerokie zaangażowanie w działania profilaktyczne wszystkich resortów , jednostek samorządowych. Cel programu Zmniejszenie rozprzestrzeniania się HIV na terenie województwa warmińsko-mazurskiego. Zadania Edukacja i działania profilaktyczne w grupie osób prowadzących ryzykowny tryb życia Edukacja młodzieży szczególnie w szkołach ponadgimnazjalnych Edukacja grup zawodowych jak: pracownicy służby zdrowia, nauczycie, policjanci, służby penitencjarne Edukacja poprzez kampanie społeczne realizowane w Polsce i w naszym województwie od 2003 roku. Zadania programu są zbieżne z zadaniami ujętymi w Krajowym Programie Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opieki nad Żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS na lata 2004-2006 wydanym przez Ministerstwo Zdrowia i Krajowe Centrum ds. AIDS w Warszawie. Metody działań Zajęcia warsztatowe Dyskusje Wykłady Poradnictwo Projekcje filmów edukacyjnych Programy w TV i radiu Artykuły w prasie Ekspozycje Imprezy okolicznościowe Dystrybucja materiałów edukacyjnych Prowadzenie Punktu Bezpłatnego i Anonimowego Testowania w kierunku HIV Adresat programu 33 Młodzież, osoby o ryzykownych zachowaniach, różne grupy społeczne, osoby objęte poradnictwem okołotestowym w Punkcie Konsultacyjno-Diagnostycznym w Kierunku HIV. Termin realizacji Realizacje programu planuje się na lata 2007- 2013 z możliwością kontynuacji w latach następnych. Realizatorzy programu Działy Promocji Zdrowia i Oświaty Zdrowotnej i Działy Epidemiologii Stacji SanitarnoEpidemiologicznych województwa warmińsko-mazurskiego Polskie Towarzystwo Oświaty Zdrowotnej Oddział Terenowy w Olsztynie Organizacje pozarządowe Podmioty wspierające realizację programu Departament Zdrowia Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego Lokalne media Kuratorium Oświaty Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli Źródła finansowanie programu Ministerstwo Zdrowia i Krajowe Centrum ds. AIDS Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego Wojewoda Warmińsko-Mazurski. Samorządy lokalne Organizacje, stowarzyszenia Inne podmioty. Oczekiwane efekty 1. 2. 3. 4. Wzrost wiedzy i świadomości społeczeństwa przez kształtowanie postaw Zmniejszenie nowych zakażeń HIV Wzrost bezpieczeństwa zawodowego pracowników służb ratowniczych. Zwiększenie liczby osób badających się w punkcie konsultacyjno diagnostycznym CEL OPERACYJNY IV 34 PROFILAKTYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA Opracowanie: Jerzy Romaszko Ryszard Targoński Leszek Cichowski Iwona Kacprzyk Wstęp Choroby układu sercowo-naczyniowego stanowią najczęstszą przyczynę zgonów w Europie. Są one epidemiologicznie powiązane z różnego rodzaju czynnikami ryzyka. Część z nich ma uwarunkowania socjoekonomiczne, część kulturowe. Określony tryb życia, 35 preferowany rodzaj żywności, pewne przyzwyczajenia i nałogi, powodują przynależność do określonych grup ryzyka. Wydaje się, że eliminacja czynników ryzyka stanowi najskuteczniejszą metodę konstrukcji programów profilaktyki pierwotnej. Do najlepiej opisanych i poznanych czynników ryzyka należą palenie tytoniu i otyłość. Walka z tymi dwoma czynnikami może stanowić stanowić ekonomicznie uzasadnioną podstawę konstrukcji programu profilaktyki pierwotnej chorób układu krążenia w latach 2007-2012. Diagnoza problemu Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Umieralność z tego powodu w Polsce należy do najwyższych w regionie europejskim. W 2001 roku choroby te były przyczyną zgonu ponad 173 tysięcy osób w naszym kraju, dając współczynnik zgonów na 10 tys. mieszkańców równy 44,9. Warto zauważyć, że był on wyższy dla kobiet (45,9) niż dla mężczyzn (44,1). Województwo warmińsko-mazurskie nie stanowi wyjątku w statystyce krajowej. Z danych z „Programu profilaktyki chorób układu krążenia” finansowanego przez Narodowy Fundusz Zdrowia w 2004 roku wiadomo, że nadwaga lub otyłość stwierdzana w 48% badanej populacji mieszkańców Warmii i Mazur nie jest przez nią oceniana jako zaburzenie metabolizmu i utożsamiana ze stanem zdrowia. Według danych szacunkowych na świecie jest obecnie około 1 miliarda osób palących papierosy. Brak jest aktualnych, wiarygodnych danych na temat ilości osób palących w województwie warmińsko-mazurskim. Cel programu Eliminacja odwracalnych czynników ryzyka chorób układu krążenia ze szczególnym uwzględnieniem nadwagi oraz nałogu palenia tytoniu. Cel ten powinien być realizowany w grupie osób w wieku produkcyjnym z wymienionymi wyżej modyfikowalnymi czynnikami ryzyka. Zadania Identyfikacja populacji z wymienionymi czynnikami ryzyka. Objęcie wskazanej populacji czynnym poradnictwem profilaktycznym w wybranych ośrodkach specjalistycznych. Kampania medialna promująca zdrowy tryb życia, ze szczególnym uwzględnieniem wspomnianych czynników ryzyka. Metody działań Badania przesiewowe identyfikujące osoby z czynnikami ryzyka będą prowadzone w populacjach, którymi opiekują sie lekarze POZ oraz lekarze medycyny przemysłowej. Edukacja osób wyodrębnionych w trakcie preselekcji odbywać się będzie w ośrodkach poradnictwa czynnego utworzonych w 3 głównych miastach województwa (Olsztyn, Elbląg, Ełk). Obejmować będzie program zwalczania nałogu palenia tytoniu oraz walki z nadwagą (z wykluczeniem leczenia otyłości olbrzymiej jako zadania nie mieszczącego się w zakresie profilaktyki pierwotnej). Do poradnictwa specjalistycznego należy skierować osoby z BMI 30-40 w wieku od 25 do 60 roku życia, bez objawów choroby wieńcowej, palące papierosy. Poradnictwo specjalistyczne we wspomnianych ośrodkach powinno obejmować: Program zwalczania nałogu palenia oparty na potwierdzonych w piśmiennictwie 36 sposobach rzucenia palenia . Skuteczne metody walki z nadwagą. Element oceny skuteczności wykonania programu (badanie kontrolne będzie wykonane po dwóch latach i powinno obejmować ocenę następujących punktów końcowych : rzucenie palenia, redukcję BMI i obwodu pasa). Coroczne sprawozdanie ośrodków realizujących. Odpowiedzialnym za realizację programu powinien być Departament Zdrowia Urzędu Marszałkowskiego. Adresat programu Wyodrębniona populacja ze wspomnianymi czynnikami ryzyka choroby wieńcowej. Termin realizacji Realizację programu planuje się na lata 2007-2013, z możliwością kontynuacji w latach następnych. Realizatorzy programu Lekarze podstawowej opieki zdrowotnej, Lekarze przemysłowi. Urząd Marszałkowski – Departament Zdrowia. Źródła finansowania programu Narodowy Fundusz Zdrowia Samorząd Województwa, Inne podmioty. Oczekiwane efekty Kryterium osiągnięcia spodziewanego wyniku będzie ograniczenie liczebności populacji osób z nadwagą lub otyłością, palących papierosy. CEL OPERACYJNY V 37 ZAPOBIEGANIE CHOROBOM NOWOTWOROWYM Opracowanie: Dr Danuta Kozłowska –Trusewicz Dr n. med. Agnieszka Jagiełło – Grunszfeld Dr Marek Żabiński Wstęp Nowotwory złośliwe obok chorób układu krążenia są w Polsce najczęstszą przyczyną zgonów. Około 80 tyś. Polaków rocznie umiera z powodu chorób nowotworowych. Zachorowalność na nowotwory w Polsce to około 130 tysięcy rocznie. Prognozuje się, że za 20 lat podwoi się liczba nowych przypadków chorób nowotworowych na świecie. Również 38 w Polsce bezwzględna liczba nowotworów stale rośnie. Powodem wzrostu liczby chorób nowotworowych jest oddziaływanie licznych karcynogenów, zmiany w strukturze wiekowej, a także wąski zakres i jakość badań przesiewowych. Przeciwdziałanie chorobom nowotworowym to przede wszystkim działania profilaktyczne, rozpowszechnianie wiedzy o nowotworach w społeczeństwie. Wczesne wykrywanie raka i prawidłowe leczenie we wczesnym stadium choroby, daje ogromną szansę na wyleczenie. Na podstawie danych z wiodącego w naszym regionie ośrodka Warmińsko – Mazurskiego Centrum Onkologii, leczonych jest tam miesięcznie w oddziale chemioterapii około 450 pacjentów, w oddziale radioterapii około 140 pacjentów, a w oddziale chirurgii onkologicznej 280 - 290 chorych . W Polsce, również w regionie warmińsko – mazurskim, najczęstsze nowotwory złośliwe u kobiet to rak piersi i jelita grubego, u mężczyzn – rak płuca, rak jelita grubego i gruczołu krokowego. Najskuteczniejszym przeciwdziałaniem jest profilaktyka, przeprowadzanie badań przesiewowych i wczesne wykrywanie wszystkich rodzajów nowotworów. Istnieje stale potrzeba realizowania działań profilaktycznych dotyczących zarówno raka piersi, raka płuc, a także nowotworów innych narządów. Aktualnie świadomość i wiedza społeczeństwa dotycząca dwóch najczęściej występujących nowotworów (raka piersi i płuc), dzięki wielu programom regionalnym i centralnym, jest coraz większa. Również Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych realizowany w latach 2006 - 2015 zakłada rozwój profilaktyki pierwotnej, wdrożenia populacyjnych programów wczesnego wykrywania najczęstszych nowotworów . W opinii pani dr n. med. Agnieszki Jagiełło – Grunszfeld – Konsultanta Wojewódzkiego z dziedziny onkologii klinicznej dla regionu warmińsko – mazurskiego, jednym z ważniejszych działań jest profilaktyka dotycząca raka jelita grubego i raka gruczołu krokowego. Jak istotna jest profilaktyka i zastosowanie badań przesiewowych , w przypadku raka jelita grubego – wykrywanie hemoglobiny w kale, niech świadczą opublikowane badania, które szacują, że zastosowanie powyższych badań zapobiega około 9 zgonom z powodu raka jelita grubego na 10000 osób badanej populacji . Diagnoza problemu 1. Rak jelita grubego jest obecnie jednym z najczęstszych nowotworów dorosłej populacji w Polsce Zachorowalność (2002 r.) - nowotwory jelita grubego mężczyźni – 6360 kobiety – 5607 Umieralność (2003 r.) - nowotwory jelita grubego mężczyźni – 4286 kobiety – 3922 W województwie warmińsko – mazurskim rocznie zachorowuje na raka jelita grubego około 400 osób, ponad 280 umiera z tego powodu. Większość chorych zgłasza się w zaawansowanym stadium choroby (III lub IV stopień zaawansowania). Najczęściej chorują na raka jelita grubego osoby w wieku 50 – 75 lat zarówno mężczyźni i kobiety. Rak jelita grubego jest chorobą o powolnym rozwoju, wykryty i poddany leczeniu we wczesnym stadium może być całkowicie wyleczony. 2. Rak gruczołu krokowego najczęściej dotyczy mężczyzn w 50 - 70 roku życia, co w województwie warmińsko – mazurskim stanowi około 17,3 % wszystkich mężczyzn . W województwie warmińsko – mazurskim wzrasta liczba nowych zachorowań na raka prostaty . 39 rok Liczba nowych zachorowań 2002 145 2003 166 2004 218 Liczba hospitalizowanych w 2004 roku to 322 mężczyzn natomiast liczba zgonów z powodu raka prostaty w 2004 roku wynosiła 114. Ponieważ szansa wyleczenia zależy w głównej mierze od stopnia zaawansowania nowotworu, dlatego też wczesne ustalenie rozpoznania jest niezmiernie ważne . Szczerzenie się nowotworu miejscowo, naciekając okoliczne tkanki i tworząc przerzuty do węzłów chłonnych (szczególnie miednicy mniejszej) i kości zdecydowanie pogarsza rokowania. Cel programu Zmniejszenie umieralności z powodu raka jelita grubego i raka prostaty oraz zwiększenie wykrywalności choroby we wczesnym stadium zaawansowania w grupie wiekowej: 50 – 75 lat wśród kobiet i mężczyzn – dotyczy raka jelita grubego oraz 50 – 70 lat wśród mężczyzn – dotyczy raka prostaty, mieszkańców województwa warmińsko – mazurskiego . Zadania 1. Upowszechnienie wiedzy w społeczeństwie na temat profilaktyki, wczesnego rozpoznawania i leczenia nowotworów w szczególności nowotworów jelita grubego i prostaty. 2. Objęcie programem odpowiednich grup wiekowych (rak jelita grubego – mężczyźni i kobiety w wieku 50 –75 lat, rak prostaty – mężczyźni w wieku 50 – 70 lat), którzy dotychczas nie byli leczeni, co pozwoli na zwiększenie wykrywalności we wczesnym stadium choroby. Metody działań 1. Rozpowszechnianie wiedzy na temat chorób nowotworowych – profilaktyki, wczesnego wykrywania i leczenia poprzez informacje w lokalnych mediach, druk i kolportaż broszur informacyjnych, plakatów, itp. 2. Przekazywanie informacji o programach profilaktycznych – lokalne samorządy, media, pracownicy medyczni, NFZ . 3. Dobór uczestników programów – określenie grup wiekowych . 4. Badania przesiewowe A – rak prostaty – badania lekarskie „per rectum” – oznaczenie we krwi PSA B – rak jelita grubego – przeprowadzenie testu na krew utajoną w kale 5. Skierowanie w przypadku dodatnich wyników badań przesiewowych do pogłębionej diagnostyki . Adresaci programu 40 Mieszkańcy województwa warmińsko – mazurskiego 1. Kobiety i mężczyźni w wieku 50 – 75 lat – dotyczy raka jelita grubego 2. Mężczyźni w wieku 50 – 70 lat – dotyczy taka gruczołu krokowego Termin realizacji Realizację programu planuje się na lata 2007 - 2013 z możliwością kontynuacji . Realizatorzy programu - lokalne media lokalne samorządy NFZ szpitale, poradnie i gabinety onkologiczne, urologiczne i gastrologiczne lekarze podstawowej opieki zdrowotnej, onkolodzy, urolodzy , gastrolodzy, chirurdzy pielęgniarki inne podmioty Źródła finansowania - NFZ Samorząd Województwa Warmińsko – Mazurskiego Wojewoda Warmińsko – Mazurski Samorządy lokalne Inne podmioty Oczekiwane efekty 1. Zwiększenie poziomu wiedzy społeczeństwa na temat chorób nowotworowych, szczególnie raka jelita grubego i raka gruczołu krokowego. 2. Zwiększenie wykrywalności we wczesnym stadium zaawansowania raka prostaty i jelita grubego . 3. Zwiększenie efektywności leczenia . 4. Zmniejszenie umieralności z powodu chorób nowotworowych – szczególnie jelita grubego i gruczołu krokowego . 5. Poprawa stanu zdrowia i jakości życia mieszkańców województwa warmińsko – mazurskiego poprzez zmniejszenie różnic w dostępności do specjalistycznych usług medycznych . CEL OPERACYJNY VI 41 TWORZENIE WARUNKÓW DLA AKTYWNEGO ŻYCIA OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM Opracowanie: Ireneusz Markiewicz Maria Maciejska Elżbieta Szałkiewicz Hanna Chwesiuk Wiesława Przybysz Lech Śmiglewski Tadeusz Milewski Andrzej Jurkian Leonard Januszko Marian Nadziejko Wstęp Zapewnienie zdrowych warunków życia i rozwoju to zasada zobowiązująca do kształtowania środowiska odpowiadającego potrzebom wszystkich członków danej społeczności. Dlatego też osoby niepełnosprawne nie powinny być dyskryminowane i pozbawiane należnych im praw do uczestnictwa społecznego oraz rozwoju, a także zaspokajania potrzeb zwłaszcza w obszarze opieki zdrowotnej. 42 Piętnastoletni okres funkcjonowania ustawy o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych w niewątpliwy sposób zmienił postrzeganie sytuacji osób niepełnosprawnych. Wiele zrobiono w zakresie wyrównywania szans ale działania w tym zakresie muszą być kontynuowane. Oczywistym jest, że wszelkie działania podejmowane w ramach Wojewódzkiego Programu Promocji i Ochrony Zdrowia muszą odnosić się także do osób niepełnosprawnych ale szczególną uwagę należy zwrócić na kwestie dostępność obiektów służby zdrowia, problematyce przeciwdziałania skutkom niepełnosprawności, zaopatrzenia w sprzęt ortopedyczny i rehabilitacyjny, edukacji kadry medycznej i rehabilitacyjnej oraz zapewnieniu właściwych warunków dla opieki długoterminowej niepełnosprawnym mieszkańcom naszego województwa. Diagnoza problemu Według danych GUS liczba osób niepełnosprawnych w województwie warmińsko – mazurskim wynosi ok. 220 000 w tym dzieci i młodzieży ok. 40 000. W wieku aktywności zawodowej znajduje się ok. 160 000 osób, a z tej liczby w zatrudnieniu pozostaje ok. 15 000. Zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy jako osoby bezrobotne lub poszukujące pracy jest 5600 osób niepełnosprawnych. Te statystyki wskazują, że znaczna część osób niepełnosprawnych ok. 140 000 jest bierna zawodowo i społecznie. Stąd też niezbędne są działania zmierzające do wyrównywania szans tej grupy osób we wszystkich dziedzinach życia a profilaktyka i opieka zdrowotna ma tu kluczowe znaczenie. Cel programu Przeciwdziałanie skutkom niepełnosprawności poprzez wyrównywanie niepełnosprawnych w dostępie do opieki medycznej i usług rehabilitacyjnych. szans osób Zadania 1. Poprawić dostępność do obiektów użyteczności publicznej i środków transportu publicznego ze szczególnym uwzględnieniem placówek służby zdrowia. 2. Przeciwdziałać skutkom niepełnosprawności. 3. Usprawnić system rehabilitacji osób niepełnosprawnych. 4. Poszerzyć zakres kształcenia personelu placówek medycznych i rehabilitacyjnych w kierunku modelu integracyjnego. 5. Poprawić dostępność świadczeń w zakresie opieki długoterminowej 6. Wspierać przynależność osób przewlekle chorych i niepełnosprawnych do swego środowiska. Niezbędnym zadaniem w ramach celu operacyjnego VII jest też zaplanowanie i prowadzenie stałego monitoringu i ewaluacji oraz zapewnienie źródeł ich finansowania, na każdym etapie realizacji programu oraz po zakończeniu. Należy dokonywać oceny efektywności, skuteczności, oddziaływania, trwałości i zgodności działań w kontekście założonych celów. Ta kompleksowa ocena powinna być wykonywana według kilku kryteriów: (1) Adekwatności, czyli stopnia, w jakim przedsięwzięcie może zostać uznane za zgodne z polityką państwa, regionu oraz rzeczywistymi potrzebami beneficjentów ostatecznych Ta ocena powinna się odbywać przed rozpoczęciem poszczególnych zadań i w połowie okresu realizacji; (2) Skuteczności, stopnia, w jakim przedsięwzięcie osiągnęło cele szczegółowe. Po 43 zakończeniu realizacji. (3) Efektywności (wydajności) dotyczy relacji pomiędzy kosztami i produktami przedsięwzięcia i pokazuje, czy były one właściwe w kontekście zastosowanych środków (zasobów); w połowie okresu realizacji i po zakończeniu (4) Oddziaływania, to wszystkie konsekwencje wdrożenia przedsięwzięcia, krótko- i długo terminowe, bezpośrednie i pośrednie, pozytywne i negatywne, przewidziane i nieprzewidziane. Jest to kryterium osiągnięcia celów ogólnych; badanie powinno odbyć się tuż po zakończeniu realizacji oraz 12 lata od zakończenia działań (5) Trwałość, to stopień, w jakim efekty przedsięwzięcia są podtrzymane (lub będą prawdopodobnie podtrzymane w przyszłości) po jego zakończeniu, badanie 1-2 lata po zakończeniu realizacji. Metody działań Likwidacja barier architektonicznych i komunikacyjnych we wszystkich publicznych zakładach opieki zdrowotnej. Obowiązujące standardy w tym zakresie należy osiągnąć do 2010 roku z wykorzystaniem m.in. możliwości wynikających z „Programu wyrównywania różnic między regionami” – program PFRON. Stworzenie sieci wypożyczalni sprzętu rehabilitacyjnego wraz z kompleksem usług rehabilitacyjnych dla osób zagrożonych niepełnosprawnością oraz niepełnosprawnych w ramach programu PFRON – Przeciwdziałanie skutkom niepełnosprawności” Kompensowanie skutków utraconej sprawności w zakładach opieki długoterminowej i oddziałach rehabilitacji – edukacja osób niepełnosprawnych. Doskonalenie aktualnego systemu rehabilitacji poprzez wprowadzenie do praktyki postulatów koordynowanej kompleksowości, ciągłości, wczesnego wdrażania i powszechności rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Przybliżanie usług rehabilitacyjnych do miejsca zamieszkania pacjenta przez tworzenie małych, lokalnych ośrodków oraz rozwijanie różnych form rehabilitacji środowiskowej. Tworzenie ośrodków rehabilitacji kompleksowej o zasięgu regionalnym. Połączenie działań pracowników zajmujących się rehabilitacją i pracowników socjalnych w celu kontynuacji rehabilitacji społecznej w miejscu zamieszkania. Organizowanie cyklicznych szkoleń aktualizujących wiedzę lekarzy decydujących o doborze sprzętu ortopedycznego i rehabilitacyjnego. Stworzenie ośrodka szkoleniowo – rehabilitacyjnego. Organizowanie szkoleń i kursów doskonalących. Stworzenie w każdym powiecie modułu kompleksowej koordynowanej opieki długoterminowej poprzez współdziałanie zakładów opieki długoterminowej z placówkami opieki społecznej, lekarzami rodzinnymi, lekarzami specjalistami, pielęgniarkami środowiskowymi, organizacjami pozarządowymi i instytucjami działającymi na rzecz osób niepełnosprawnych. Rozwój opieki domowej 44 Adresaci programu Osoby niepełnosprawne oraz ich rodziny, chorzy z ograniczoną zdolnością do samoopieki i samopielęgnacji. Termin realizacji Realizację programu planuje się na lata 2007 – 2013 z możliwością kontynuacji w latach następnych. Realizatorzy programu Urząd Marszałkowski – Departament Zdrowia, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej, Samorządy lokalne, Narodowy Fundusz Zdrowia, Zakłady opieki zdrowotnej i długoterminowej, Warmińsko Mazurski Sejmik Osób Niepełnosprawnych, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Wydział Spraw Społecznych Urzędu Wojewódzkiego, Kuratorium Oświaty, Placówki oświatowe, Organizacje pozarządowe. Źródła finansowanie programu Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Urząd Marszałkowski. Urząd Wojewódzki Narodowy Fundusz Zdrowia. Samorządy lokalne. Fundusze celowe w tym środki z Unii Europejskiej. Inne podmioty. Oczekiwane efekty 1. Stworzenie systemu placówek służby zdrowia dostępnych dla osób niepełnosprawnych i zdolnych do realizacji zadań związanych z przeciwdziałaniem skutkom niepełnosprawności. 2. Osiągnięcie większej samodzielności i pewności rodzin w sprawowaniu opieki nad niepełnosprawnymi członkami rodzin. 3. Poprawienie opieki nad przewlekle chorymi i niepełnosprawnymi mieszkańcami wsi. 4. Zwiększenie tolerancji i społecznej akceptacji wobec problemów środowiska osób niepełnosprawnych 45 CEL OPERACYJNY VII 46 ZAPOBIEGANIE PRZYCZYNOM I NASTĘPSTWOM WYPADKÓW KOMUNIKACYJNYCH Opracowanie: Andrzej Szóstek Janusz Jędrasik Grzegorz Matczyński Adam Kołodziejski Bernadeta Ćwiklińska – Rydel Stanisław Ramotowski Mariusz Sztern Wstęp W województwie warmińsko – mazurskim, tak jak w całej Polsce tendencje rozwoju motoryzacji są ciągle rosnące, czego efektem jest ciągły wzrost zagrożenia uczestniczenia w kolizji a nawet w wypadku drogowym, którego skutkiem może być kalectwo lub śmierć. W ciągu siedmiu lat istnienia województwa warmińsko – mazurskiego (1999 - 2005), w wypadkach drogowych zginęło blisko 2000 osób. Oprócz wielu tragedii osobistych wypadki drogowe powodują ogromne straty materialne, które ponosi całe społeczeństwo województwa. Mimo wielu działań podjętych w tym czasie stan bezpieczeństwa ruchu 47 w województwie warmińsko-mazurskim nie zmienił się istotnie. Jedynie metodyczne podejście do problemu przynosi efekty, a zatem wszelkie projekty ukierunkowane na poprawę brd należy realizować systemowo, rozszerzając na cały obszar województwa i wybrane w diagnozie główne problemy brd. Długoterminowa prognoza liczby śmiertelnych ofiar wypadków drogowych wykazała, że przy założeniu umiarkowanego wzrostu liczby samochodów osobowych i podjęciu niezbędnych, wskazanych w Programie działań, możliwe jest uzyskanie spadkowej tendencji liczby śmiertelnych ofiar. Dlatego w 2004 r. Wojewódzka Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego w Olsztynie przyjęła Program Poprawy Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego GAMBIT Warmińsko – Mazurski, którego założenia oraz cel strategiczny jest tożsamy z celami Obszaru VII – Wojewódzkiego Programu Promocji i Ochrony Zdrowia. Diagnoza problemu Województwo warmińsko-mazurskie obejmuje obszar 24,2 tys. km2, na którym mieszka 1,47 mln ludzi. W skład województwa wchodzi 21 powiatów, w tym 2 grodzkie. Według danych z 2000 roku na terenie województwa zarejestrowanych jest ok. 321 tys. samochodów osobowych, co daje wskaźnik motoryzacji 219 samochodów osobowych na 1000 mieszkańców. W roku 2005 w województwie warmińsko-mazurskim było 1929 wypadków, w których 2588 osób było rannych, a 279 osoby zginęły. Wynika z tego, że w roku 2005 blisko co 760 mieszkaniec województwa warmińsko-mazurskiego był ofiarą wypadku drogowego. Szczegółowe analizy danych o wypadkach drogowych, gromadzonych przez Komendę Wojewódzką Policji w Olsztynie wykazały, że GRUPY PODWYŻSZONEGO RYZYKA TO: PIESI; biorą udział w 31% ogółu wypadków w województwie i stanowią 23% wszystkich ofiar zabitych. Jest to więc bezwzględnie grupa najwyższego ryzyka, DZIECI; wymagają szczególnej opieki w ruchu drogowym. W latach 1999-2001 r. było 979 ofiar wśród dzieci, w tym ponad połowa poszkodowanych to piesi, MŁODZI KIEROWCY; spowodowali w 2005 r. ok. 500 wypadków, w których zginęło 76 osób, wypadki związane z tą grupą wiekową dotyczą głównych problemów brd – nadmiernej prędkości i alkoholu. Dalsze analizy wykazały, że główne problemy brd w województwie można uszeregować następująco: NADMIERNA PRĘDKOŚĆ POJAZDÓW, niemalże 1/3 wszystkich wypadków drogowych, ALKOHOL, często połączona z nadmierną prędkością i młodymi kierowcami, INFRASTRUKTURA DROGOWA; ma bezpośredni lub pośredni udział w wypadkach drogowych. W Programie zapobiegania przyczynom i skutkom wypadków komunikacyjnych uwzględniono między innymi zalecenia ujęte w następujących dokumentach: III Program Działania Unii Europejskiej "Partnerstwo dla BRD" (3rd Road Safety Action Plan 2002 - 2010 " - A Partnership for Safety), "Polityka Transportowa Państwa" przyjętą przez Radę Ministrów w październiku 2001, Sektorowy Program Operacyjny Transport – Gospodarka Morska (SPO - TGM), Strategia Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego, Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Warmińsko-Mazurskiego. 48 Krajowego programu poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego GAMBIT 2000 przyjętego przez Radę Ministrów w maju 2001r. oraz następnego GAMBIT 2005, Program poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego GAMBIT Warmińsko – Mazurski. Cel programu Zmniejszenie liczby śmiertelnych ofiar wypadków drogowych o 50%, tj. do 120 osób w roku 2013. Zadania i metody działań Biorąc pod uwagę główne problemy brd i grupy podwyższonego ryzyka bycia ofiarą wypadku drogowego na obszarze województwa warmińsko – mazurskiego planuje się: • w zakresie działań systemowych: - usprawnienie działania struktur organizacyjnych poprzez szkolenia kadr wojewódzkich i powiatowych, - rozwój baz danych o wypadkach drogowych dla identyfikacji miejsc niebezpiecznych na drogach, - wprowadzenie audytu brd poprzez sporządzenie zaleceń dla projektowanej infrastruktury, - prowadzenie monitoringu brd poprzez okresowe sprawozdania, - rozwój systemu informacji o brd poprzez szerokie wykorzystanie internetu i mediów, • w zakresie edukacji - rozwój edukacji szkolnej na różnych poziomach przez prowadzenie szkoleń nauczycieli, - rozwój szkolenia kadry zajmującej się brd • w zakresie kontroli i nadzoru nad ruchem drogowym - usprawnienie służb kontroli ruchu drogowego poprzez doposażenie służb ruchu drogowego, - redukcja niebezpiecznych zachowań kierowców poprzez kontrole oraz akcje propagandowe, - poprawa bezpieczeństwa niechronionych użytkowników dróg poprzez kontrole, akcje propagandowe oraz współpracę z zarządami dróg. - kontrola techniczna pojazdów poprzez poprawę jakości tego badania, • w zakresie infrastruktury drogowej - stosowanie bezpiecznych typów skrzyżowań poprzez szkolenia oraz współpracę z zarządami dróg, - poprawa widoczności poprzez wycinkę drzew i krzewów w obrębie drogi, - zabezpieczenie ruchu pieszego poprzez budowę chodników, przystanków autobusowych, azyli i innych środków bezpieczeństwa pieszych, - zabezpieczenie drogi dzieci do szkoły poprzez prawidłowe oznakowanie poziome i pionowe oraz współpracę z policją. • w zakresie ratownictwa - koordynacja i integracja działań poprzez m. in. zintegrowane ćwiczenia ratownicze, - zwiększenie skuteczności prowadzonej akcji ratowniczej poprzez przyjęcie odpowiednich standardów ratowniczych na miejscu wypadku, - podnoszenie kwalifikacji w zakresie pomocy przedlekarskiej poprzez szkolenia, - skrócenie czasu wykrycia i powiadamiania o wypadku poprzez tworzenie Centrów Powiadamiania Ratunkowego, 49 - pomocy dla ofiar wypadków poprzez zapewnienie wsparcia psychologicznego. Redukcja ubocznych skutków ruchu drogowego jakimi są wypadki drogowe jest zadaniem złożonym i wymagającym zaangażowania różnych instytucji działających w różnych sektorach aktywności społecznej i gospodarczej. Formalnie zaangażowanie takie wynikać powinno z realizacji przez daną instytucję statutowych zadań w zakresie brd. Dotyczy to w różnym stopniu: Wojewódzkiej Rady BRD, Samorządu Województwa, Wojewody, Policji i Państwowej Straży Pożarnej, Służby Zdrowia, Zarządów dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych, Kuratorium Oświaty i szkół różnych szczebli, samorządów lokalnych (powiatowych, gminnych), organizacji technicznych, społecznych. Każda z tych instytucji realizując regionalną strategię brd powinna tak formułować swoje programy i plany, aby nawiązywały one do wspólnie ustalonych priorytetów. Wówczas działania te będą uzupełniały się i wzajemnie wzmacniały. Adresaci programu Ogół społeczeństwa województwa warmińsko – mazurskiego, szkoły, starostwa, zarządy dróg, policja, państwowa straż pożarna. Termin realizacji programu Realizację programu planuje się na lata 2007 – 2013, z możliwością kontynuacji w latach następnych. Realizatorzy programu 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. Warmińsko – Mazurski Urząd Marszałkowski, Warmińsko – Mazurski Urząd Wojewódzki, WORD – Regionalne Centrum Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego w Olsztynie, Komenda Wojewódzka Policji w Olsztynie, GDDKiA w Olsztynie, Inspekcja Transportu Drogowego w Olsztynie, WORD Elbląg, MZDMiZ w Olsztynie, Urząd Miasta w Elblągu, Uniwersytet Warmińsko – Mazurski, Automobilklub Olsztyn, Warmińsko – Mazurska Izba Lekarska, Ekspertmot Oddział w Olsztynie, Kuratorium Oświaty w Olsztynie, Zarząd Dróg Wojewódzkich w Olsztynie, Komenda Miejska i Wojewódzka Straży Pożarnej w Olsztynie, Warmińsko - Mazurskie Centrum Zdrowia Publicznego, Ośrodek Badawczy BRD w Gdańsku, PCK w Olsztynie, Urząd Miasta Szczytno, Komenda Powiatowa Policji w Lidzbarku Warmińskim, CZMUDA S.A. Straż Miejska w Gołdapi, LOK w Olsztynie, Zarządy Dróg Powiatowych, 50 26. Wydziały Zarządzania Kryzysowego starostw, 27. Organizacje pozarządowe. Źródła finansowania programu Szacunkowy koszt realizacji Programu zapobiegania przyczynom i następstwom wypadków komunikacyjnych będzie tożsamy z kosztem realizacji Programu poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego GAMBIT Warmińsko-Mazurski, który szacuje się na kwotę 2,0 mld zł. W wyniku wdrożenia wszystkich zadań objętych programem w okresie do roku 2013 łączna liczba śmiertelnych ofiar wypadków powinna zmniejszyć się o 300, a liczba ofiar rannych o 6,8 tys. Zmniejszenie społecznych i ekonomicznych kosztów wypadków drogowych wyniesie ponad 2 mld zł. Z powyższego wynika, że nakłady poniesione na poprawę bezpieczeństwa ruchu zwrócą się bardzo szybko, co świadczyć będzie o wysokiej skuteczności i efektywności proponowanych działań. Nie mniej pamiętać trzeba o tym, że ww. działania nie są oparte o ściśle określony „własny” budżet. Nakłady potrzebne na ich realizację planowane są w budżetach jednostek partycypujących w ich realizacji. Stąd też sprawą niezwykle istotną jest efektywne działanie Wojewódzkiej Rady Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego. Zestawienie szacunkowych kosztów realizacji strategii brd do roku 2013 r. Szacunkowy koszt Zadanie (mln zł) 1. System brd 20 2. Edukacja brd 80 3. Nadzór i kontrola ruchu 250 drogowego 1250 4. Infrastruktura drogowa 400 5. Ratownictwo drogowe Oczekiwane efekty Po drodze do osiągnięcia celu strategicznego wyznaczono okresy monitorowania programu zwane kamieniami milowymi. Aby myśleć o rzeczywistej realizacji celu strategicznego w tych latach na obszarze województwa warmińsko-mazurskiego należy osiągnąć: Rok 2007 – nie więcej niż 165 zabitych w wypadkach drogowych, Rok 2009 – nie więcej niż 135 zabitych w wypadkach drogowych, Rok 2011 – nie więcej niż 127 zabitych w wypadkach drogowych, Rok 2013 – Osiągnięcie celu strategicznego – nie więcej niż 120 zabitych w wypadkach drogowych Miarą skuteczności i systematycznej realizacji programu zapobiegania przyczynom i następstwom wypadków komunikacyjnych będą również najważniejsze wskaźniki obrazujące stan bezpieczeństwa ruchu drogowego w województwie warmińsko – mazurskim. Wskaźniki te w 2005 r. Kształtowały się następująco: Liczba wypadków drogowych ogółem – 1929 Liczba zabitych w wypadkach drogowych – 279 Liczba rannych w wypadkach drogowych – 2588 51 CEL OPERACYJNY VIII 52 PROFILAKTYKA PRÓCHNICY ZĘBÓW Opracowanie: 1. Bohdan Michniewicz 2. Maria Miłosz 3. Anna Lella 4. Krystyna Przybyłek Wstęp Próchnica zębów jest najbardziej rozpowszechnioną chorobą narządu żucia. Dzięki ustaleniom Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wykonywane są w wielu krajach okresowe badania epidemiologiczne uzębienia, które pozwalają monitorować występowanie próchnicy. W Polsce badania te są prowadzone na ograniczonej populacji dzieci i młodzieży wybieranej losowo - tak też robi się na terenie naszego województwa. 53 Etiologia próchnicy to przede wszystkim: - dieta próchnicotwórcza, tj. dieta zawierająca węglowodany, - obecność drobnoustrojów przerabiających węglowodany na kwasy, - wrażliwości powierzchni szkliwa na odwapnienie ze względu na jego skład. Działanie czynników próchnicotwórczych powoduje w następstwie utratę zębów, skutki bólowe, zakażenia narządów odległych, takich jak stawy, serce i inne, tzw. „teoria ogniska pierwotnego”. Skutki odległe stanów zapalnych okołozębowych i ich następstwa mają wpływ indywidualny, taki jak bóle, ograniczona zdolność pracy, wydolność osobnicza w życiu społecznym i prywatnym. Brak zębów to dyskomfort żucia i kosmetyczny. Jak widać skutki próchnicy to skutki ekonomiczne dla społeczeństwa i systemu opieki zdrowotnej. Diagnoza problemu Województwo warmińsko-mazurskie zamieszkuje: 1 428 601 mieszkańców, w tym: - 731 283 to kobiety - 697 318 to mężczyźni, w tej liczbie 346 048 to dzieci w grupach wiekowych: - 0-4 lat – 72 474 dzieci - 5-9 lat – 80 336 dzieci, - 10-14 lat – 93 306 osób. Szczególnie istotna jest próchnica w grupie wiekowej 2-18 lat, gdzie często jest brak nawyku podstawowej higieny jamy ustnej, nawyku badań kontrolnych w gabinetach stomatologicznych oraz leczenia zębów już na poziomie uzębienia mlecznego, gdzie często występuje próchnica bardzo intensywnego typu. Podatność na próchnicę zębów w tej grupie wiekowej to: - predyspozycje genetyczne, - nawyki żywieniowe, - brak systematycznej higieny jamy ustnej, - brak stosowania środków czyszczących jamę ustną i zęby zawierających fluor, - brak systematycznego uczęszczania do gabinetów stomatologicznych, - brak uczestniczenia w systemie zorganizowanej profilaktyki próchnicy zębów. Podstawą profilaktyki jest udział dzieci i młodzieży w systemie leczenia, który finansowany jest przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Zakontraktowana liczba gabinetów profilaktyki w szkołach i kontraktów z gabinetami lekarzy stomatologów nie zabezpiecza wszystkich potrzeb. Jednocześnie brak zaangażowania rodziców w proces leczenia i profilaktyki próchnicy zębów pogłębia ten stan. Cele programu 1. Uświadomienie społeczności województwa warmińsko-mazurskiego potrzeby prowadzenia działań w zakresie profilaktyki próchnicy zębów jako pilnej konieczności uniknięcia skutków tej ogólno-społecznej choroby, 2. Ograniczenie oddziaływania próchnicy zębów jako czynnika powodującego obniżenie zdrowotności populacji mieszkańców w różnych grupach wiekowych. 54 Zadania - Ocena zachorowalności i występowania próchnicy w poszczególnych grupach wiekowych na terenie województwa. - Rozpoczęcie kampanii wyjaśniającej potrzeby zmiany nawyków żywieniowych i higieny w przedszkolach, szkołach, zakładach opiekuńczych i środowisku domowym. - Ocena skuteczności prowadzonej profilaktyki opartej na kontraktach z NFZ. - Spowodowanie zwiększenia ilości zawartych kontraktów w celu objęcia całej populacji dzieci i młodzieży opieką stomatologiczną. - Zwiększenie odsetka dzieci i młodzieży ze zdrowym uzębieniem. Metody działania - Dokonanie oceny potrzeb leczenia stomatologicznego w poszczególnych grupach wiekowych poprzez badanie reprezentatywne na ograniczonej ilości mieszkańców. - Przeprowadzanie akcji uświadamiających w szkołach i przedszkolach na tematy żywienia, higieny i potrzeb leczenia zębów i zagrożenia dla uzębienia wynikających ze złych nawyków. - Nauka szczotkowania zębów w grupach wiekowych od 2-7 lat jako podstawa profilaktyki p/próchnicy. - Wyjaśnianie roli preparatów fluorkowych w profilaktyce próchnicy zębów w szkołach i środowisku zamieszkania. - Współpraca z lekarzami Podstawowej Opieki Zdrowotnej na rzecz profilaktyki próchnicy. - Reaktywacja szkolnych kół „Wiewiórka”. Adresat programu Główny nacisk winien być skierowany na środowisko opieki nauczania jak też zamieszkania ze szczególnym uwzględnieniem grupy wiekowej 2 – 18 lat dzieci i młodzieży. Termin realizacji programu Czas trwania realizacji programu to lata 2007-2013. Realizatorzy programu Pielęgniarki szkolne, Lekarze stomatolodzy, Kadra wychowawców przedszkolnych i szkolnych, Urząd Marszałkowski, Narodowy Fundusz Zdrowia, Organizacje pozarządowe. Oczekiwane efekty - Podniesienie świadomości mieszkańców Warmii i Mazur w dziedzinie zapobiegania próchnicy zębów i jej rola jako czynnika wpływającego na zdrowotność, Wprowadzenie profilaktyki fluorkowej we wszystkich zakładach nauczania i opieki na terenie województwa, Zwiększenie grupy młodzieży w wieku 18 lat z pełnym uzębieniem ok. 90%, Pełne objęcie grup ryzyka profilaktyką fluorkową, w tym lakowanie zębów. 55 - Poprawa zdrowotności ogólnej mieszkańców Warmii i Mazur jako skutek wyeliminowania chorób spowodowanych stanami chorobowymi j. ustnej. 56
