D-II-1-04c

Przedmiot: Historia nowożytna Polski-ćwiczenia
Kod ECTS: 08.3-xxxx-140
Punkty ECTS: patrz wykład
Rodzaj studiów: studia stacjonarne I stopnia - rok II, sem. 1
Liczba godzin: 30
Prowadzący: mgr Marcin Gadocha
Rodzaj zajęć: ćwiczenia
Forma zaliczenia: zaliczenie
Wykaz tematów:
1. Zajęcia organizacyjne-wstęp do historii nowożytnej. (2 godz.)
2. Polska w pod panowaniem ostatnich Jagiellonów. (2 godz.)
3. Ruch egzekucyjny. (4 godz.)
4. Reformacja i kontrreformacja w Rzeczypospolitej. (2 godz.)
5. Polityka wewnętrzna Zygmunta III Wazy. (2 godz.)
6. Polityka zagraniczna Rzeczypospolitej za czasów dynastii Wazów. (4 godz.)
7. Kozacy w Rzeczypospolitej w XVI i XVII stuleciu. (4 godz.)
8. Rzeczpospolita w czasach unii polsko-saskiej. (4 godz.)
9. Okres stanisławowski-walka o reformy. (2 godz.)
10. Rozbiory Polski w kontekście międzynarodowym. (4 godz.)
DII1-04c
1
Lp.
Temat zajęć:
1-2
Zajęcia organizacyjne.
Zakres tematyczny:
Prezentacja celu zajęć. Przedstawienie wymagań uczestnikom ćwiczeń. Charakterystyka ram
geograficznych i chronologicznych epoki. Przybliżenie tematyki kolejnych zajęć.
Literatura podstawowa:
nie dotyczy
Literatura pomocnicza:
nie dotyczy
Lp.
Temat zajęć:
3-4
Polska w pod panowaniem ostatnich Jagiellonów.
Zakres tematyczny:
Zakończenie konfliktu z Prusami.
Konflikt z Gdańskiem.
Rzeczpospolita a Cesarstwo.
Stosunki polsko-tureckie.
Niespokojna Mołdawia.
Wojny polsko-moskiewskie: konflikt litewsko-moskiewski; początek walki o Dominum
Maris Baltici - I wojna północna.
Literatura podstawowa:
K. Baczkowski, Zjazd wiedeński 1515: geneza, przebieg i znaczenie, Warszawa 1975.
M. Bogucka, Hołd Pruski, Warszawa 1985.
A. Dziubiński, Stosunki dyplomatyczne polsko-tureckie w latach 1500-1572 w kontekście
międzynarodowym, Wrocław 2005.
Tekst źródłowy: Akt poddania się Inflant zawarty między Zygmuntem Augustem
a W. mistrzem Gothardem Ketlerem w 1561 r., [w:] Zygmunt August i rozkwit reformacji w
Polsce (1548-1572), w świetle źródeł przedstawił S. Kot, Kraków 1929, s. 20-22.
Literatura pomocnicza:
M. Bogucka, Bona Sforza, Wrocław 2004.
S. Cynarski, Zygmunt August, Wrocław 2004.
M. Duczmal, Jagiellonowie, Kraków 1996.
D. Makiłła, Prusy Książęce a Korona po 1525 roku. Prowincja czy protektorat? [w:] Prusy
i Inflanty między średniowieczem a nowożytnością. Państwo -społeczeństwo – kultura, Toruń
2003, s. 63-72.
DII1-04c
2
J. Małłek, Unia parlamentarna Prus Królewskich z Koroną w roku 1569 i jej konsekwencje,
[w:] Prusy i Inflanty między średniowieczem a nowożytnością. Państwo -społeczeństwo –
kultura, Toruń 2003, s. 31-37.
P. Tafiłowski, Jan Łaski (1456-1531 kanclerz koronny i prymas Polski, Warszawa 2007
Z. Wojciechowski, Zygmunt Stary, Warszawa 1979.
Lp.
Temat zajęć:
5-8
Ruch egzekucyjny – postulaty i reformy
Zakres tematyczny:
Definicja pojęcia i cezury chronologiczne
Przyczyny powstania ruchu egzekucyjnego.
Postulaty dotyczące:
- administracji publicznej
- osoby władcy
- integracji prawnej i ustrojowej państwa
- religii.
Dwaj ostatni Jagiellonowie a ruch egzekucyjny; problem winy monarchy; postawa wobec
rozwijającego się ruchu.
Reformy „sejmów egzekucyjnych” 1562-1569 – analiza.
Przyczyny utraty rozmachu w działaniach obozu egzekucjonistów.
Ocena reform.
Literatura podstawowa:
W. Polak, O dobro wspólne i egzekucję praw. Sejm 1565 roku w Piotrkowie, Toruń 2004.
A. Sucheni-Grabowska, Społeczność szlachecka a państwo, [w:] Polska w epoce Odrodzenia,
Państwo - społeczeństwo - kultura, pod red. A. Wyczańskiego, Warszawa 1986, s. 13-107.
A. Sucheni-Grabowska, Spory królów ze szlachtą w złotym wieku, Kraków 1988.
Teksty źródłowe: Program stronnictwa egzekucyjnego w 1550 r.; Przemówienie Mik.
Siennickiego na sejmie 1562/3 r.; Postanowienia sejmu 1562/3 względem egzekucji dóbr,
[w:] Zygmunt August i rozkwit reformacji w Polsce (1548-1572), w świetle źródeł
przedstawił S. Kot, Kraków 1929, s. 10-15.
Literatura pomocnicza:
J. Bardach, O Rzeczpospolitą Obojga Narodów, Warszawa 1998.
S. Cynarski, Zygmunt August, Wrocław 1988.
S. Grzybowski, Mikołaj Sienicki – Demostenes sejmów polskich, [w:] „Odrodzenie
i Reformacja w Polsce”, t. 2, 1957, s. 91-132.
DII1-04c
3
H. Kowalska, Działalność reformatorska Jana Łaskiego w Polsce 1556-1560, Warszawa
1999.
A. Sucheni-Grabowska, Odbudowa Domeny Królewskiej w Polsce. 1504-1548, Warszawa
2007.
A. Wyczański, Szlachta polska XVI wieku, Warszawa 2001.
Lp.
Temat zajęć:
9-10
Reformacja i kontrreformacja w Rzeczypospolitej.
Zakres tematyczny:
Początki reformacji w Rzeczypospolitej (wpływy husyckie).
Kalwini, luteranie, arianie – założenia doktrynalne, przedstawiciele.
Ostatni Jagiellonowie a reformacja; idea kościoła narodowego.
Przyczyny upadku reformacji.
Tolerancja religijna w Rzeczypospolitej.
Kontrreformacja – cele i sposoby działania; Jezuici.
Literatura podstawowa:
A. Jobert,Od Lutra do Mohyły: Polska wobec kryzysu chrześcijaństwa 1517-1648,
Warszawa 1994.
J. Tazbir, Reformacja w Polsce, Warszawa 1993.
J. Tazbir, Szlachta i teologowie : studia z dziejów polskiej kontrreformacji, Warszawa 1987.
W. Urban, Epizod reformacyjny, Kraków 1988.
Teksty źródłowe: Stan kościoła katolickiego w połowie XVI w.; Żądanie soboru narodowego
1556 r.; Organizacja kościoła kalwińskiego w Małopolsce w 1561 r.; Rozkwit sekt
różnowierczych; Stanowisko duchowieństwa katolickiego wobec sekt różnowierczych; Zgoda
sandomierska 1570 r., [w:] Zygmunt August i rozkwit reformacji w Polsce (1548-1572),
w świetle źródeł przedstawił S. Kot, Kraków 1929, s. 4, 9, 15-20.
Literatura pomocnicza:
J. Delumeau, Narodziny i rozwój reformacji protestanckiej, Warszawa 1986.
B. Kumor, Historia Kościoła. Czasy nowożytne – rozłam w chrześcijaństwie zachodnim,
cz.. 5, Lublin 1984.
J. Tazbir, Reformacja, kontrreformacja, tolerancja, Wrocław 1996.
DII1-04c
4
Lp.
Temat zajęć:
11-12
Polityka wewnętrzna Zygmunta III Wazy.
Zakres tematyczny:
Podwójna elekcja 1587 roku.
Przebieg i skutki wojny domowej.
Początki panowania.
Jan Zamoyski.
Rokosz Zebrzydowskiego przyczyny, przebieg i skutki (praca z tekstem źródłowym - analiza
artykułów sandomierskich).
Literatura podstawowa:
U.
Augustyniak,
Wazowie
i
"królowie
rodacy":
studium
władzy
królewskiej
w Rzeczypospolitej XVII wieku, Warszawa 1999.
B. Floria, Rosyjska kandydatura na tron polski u schyłku XVI wieku, Odrodzenie
i Reformacja w Polsce, XVI, 1971, s. 85-95.
S. Ochmann-Staniszewska, Dynastia Wazów w Polsce, Warszawa 2006.
H. Wisner, Rokosz Zebrzydowskiego, Kraków 1989.
Teksty źródłowe: Artykuły uchwalone na generalnym sejmie albo zjeździe raczej
rokoszowym (fragmenty); Rokoszanie wobec kwestii dysydenckiej. Artykuły o uspokojeniu
w różnym nabożeństwie; Doktryna rokoszu. Natura albo definitio rokoszu, [w:] Wybór
tekstów źródłowych z Historii Polski XVI-XVIII w., red. D. Grodowska, I. Kaniewska, K.
Przyboś, Kraków 1976, s. 69-75.
Literatura pomocnicza:
H. Wisner, Rzeczypospolita Wazów. Czasy Zygmunta III i Władysława IV, Warszawa 2002.
H. Wisner, Zygmunt III Waza, Wrocław 2006.
DII1-04c
5
Lp.
Temat zajęć:
13-16
Polityka zagraniczna Rzeczypospolitej za czasów dynastii Wazów.
Zakres tematyczny:
Priorytety polskiej polityki zagranicznej za Zygmunta III Wazy, ekspansja, czy obrona stanu
posiadania? Polityka państwa, polityką dworu? Sojusz z Habsburgami; możliwości innych
rozwiązań politycznych – m. in. misja Lwa Sapiehy do Moskwy.
Polska polityka zagraniczna:
- sprawa Prus Książęcych (do 1657 r.)
- stosunki z Cesarstwem
- hospodarstwa naddunajskie i Turcja (do 1621 r.)
- wojny ze Szwecją (do 1660 r.)
- wojny z Rosją (do 1634 r.) – analiza tekstu źródłowego: postanowienia pokoju
w Polanowie.
Bilans zysków i strat.
Literatura podstawowa:
S. Gruszecki, Idea unii polsko-rosyjskiej na przełomie XVI-XVII wieku, Odrodzenie
i Reformacja w Polsce, t. XV, 1970, s. 89-99.
J. Pajewski, Buńczuk i koncerz: z dziejów wojen polsko-tureckich, Poznań 1997.
L. Podhorodecki, Wazowie w Polsce, Warszawa 1985.
Z. Wójcik, Międzynarodowe położenie Rzeczypospolitej, [w:] "Polska XVII wieku, państwo społeczeństwo - kultura", red. J. Tazbir, Warszawa 1974, s. 13-59.
Tekst źródłowy: Traktat polanowski [w:] Traktaty pokojowe między Rzeczpospolitą a Rosją
w XVII wieku, Kraków 2002, s. 22-46.
Literatura pomocnicza:
L. Bazylow, Siedmiogród a Polska 1576-1613, Warszawa 1968.
T. Bohun, Moskwa 1612, Warszawa 2008.
Diariusz kampanii smoleńskiej Władysława IV 1633-1634, oprac. M. Nagielski,
Warszawa 2006.
W. Polak, O Kreml i Smoleńszczyznę. Polityka Rzeczypospolitej wobec Moskwy
w latach 1607-1612, Gdańsk 2008.
B. Popiołek, Potop, Warszawa 1998.
S. Salmonowicz, Prusy – dzieje państwa i społeczeństwa, Warszawa 2004.
Z. Spieralski, Awantury mołdawskie, Warszawa 1967.
B. Wachowiak, Dzieje Brandenburgii-Prus: na progu czasów nowożytnych (1500-1701),
Poznań 2001.
DII1-04c
6
H. Wisner, Rzeczypospolita Wazów. Czasy Zygmunta III i Władysława IV, Warszawa 2002.
H. Wisner, Władysław IV Waza, Wrocław 2009.
H. Wisner, Zygmunt III Waza, Wrocław 2006.
S. Żółkiewski, Początek i progres wojny moskiewskiej, Kraków 2009.
Lp.
Temat zajęć:
16-20
Kozacy w Rzeczypospolitej w XVI i XVII stuleciu. (4 godz.)
Zakres tematyczny:
Sprecyzowanie ówczesnego znaczenia terminu "Ukraina" i omówienie panujących tam
warunków geograficznych i klimatycznych.
Kim byli Kozacy?; geneza Kozaczyzny; organizacja Siczy.
Zróżnicowanie społeczne wśród Zaporożców.
Idea rejestru kozackiego.
Znaczenie unii lubelskiej i unii brzeskiej dla stosunków z Kozakami.
Podłoże konfliktu; pierwsze powstania/bunty kozackie, polityka polska wobec Kozaczyzny.
Kozacy a stosunki Rzeczypospolitej z Turcją.
Czy istniały możliwości korzystnego dla obu stron uregulowania stosunków między
Kozakami a Rzecząpospolitą?
Powstanie Chmielnickiego. Interwencja Rosji - unia w Perejasławiu.
Znaczenie unii w Hadziaczu.
Rozbicie Ukrainy.
Problem kozacki po 1658 roku.
Likwidacja Siczy Zaporoskiej przez Rosję.
Literatura podstawowa:
M. Franz, Idea państwa kozackiego na ziemiach ukrainnych w XVI-XVII wieku,
Toruń 2007.
W. A. Serczyk, Na Dalekiej Ukrainie: Dzieje Kozaczyzny do 1648 roku, Kraków 2008.
W. A. Serczyk, Na Płonącej Ukrainie: Dzieje Kozaczyzny 1648-1451, Warszawa 2007.
Z. Wójcik, Wojny Kozackie w Dawnej Polsce, Kraków 1989.
Literatura pomocnicza:
M. Franz, Wojskowość Kozaczyzny Zaporoskiej w XVI - XVII wieku: Geneza
i charakter, Toruń 2004.
J. Kaczmarczyk, Bohdan Chmielnicki, Wrocław 1988.
L. Podhorodecki, Sicz Zaporoska, Warszawa 1978.
DII1-04c
7
L. Podhorodecki, Wazowie w Polsce, Warszawa 1985.
R. Romański, Wojny kozackie, Warszawa 2005.
W. A. Serczyk, Historia Ukrainy, Wrocław 2009.
J. Widacki, Kniaź Jarema, Kraków 1997.
Z. Wójcik, Dzikie Pola w Ogniu: o Kozaczyźnie w dawnej Rzeczypospolitej,
Warszawa 1960.
Lp.
Temat zajęć:
20-24
Rzeczpospolita w czasach unii polsko-saskiej.
Zakres tematyczny:
Podwójna elekcja 1697 r.; Co zadecydowało o tym, że ostatecznie to Wettin utrzymał się na
tronie polskim?; znaczenie unii z Saksonią.
Ostatni sukces - pokój karłowicki (1699).
Rywalizacja polityczna w Rzeczypospolitej w dobie Wielkiej Wojny Północnej.
Liga Północna; August II i Stanisław Leszczyński; znaczenie przebiegu wojny dla układu sił
politycznych wewnątrz państwa.
Plany Wettina wobec Rzeczypospolitej; źródła klęski.
Wojna o tron po śmierci Augusta II; powrót S. Leszczyńskiego; konfederacja dzikowska,
pacyfikacja kraju.
Kryzys władzy w Rzeczypospolitej epoki saskiej; stronnictwa Czartoryskich i Potockich;
słabość dworu; Pierwsze próby reform wewnętrznych.
Gospodarka Rzeczypospolitej w czasach saskich.
Bilans rządów dynastii saskiej w Polsce.
Literatura podstawowa:
A. Link-Lenczowski, Rzeczpospolita na rozdrożu: 1696-1736, Kraków 1994.
J. Gierowski, Polska, Saksonia i plany absolutystyczne Augusta II, [w:]" Polska w epoce
Oświecenia: państwo - społeczeństwo - kultura", pod red. B. Leśnodorskiego, Warszawa
1971, s. 60-105.
Literatura pomocnicza:
E. Cieślak, Stanisław Leszczyński, Wrocław 1994.
M. Dernałowicz, Portret Familii, Warszawa 1990.
J. Gierowski, Między saskim absolutyzmem a złotą wolnością: Z dziejów wewnętrznych
Rzeczypospolitej w latach 1712-1714, Wrocław 1953.
J. Gierowski, W cieniu Ligi Północnej, Wrocław 1971.
Stanisław Leszczyński: król, polityk, pisarz, mecenas: materiały z europejskiej konferencji
DII1-04c
8
naukowej zorganizowanej w 300-lecie urodzin króla Stanisława Leszczyńskiego pod red.
A. Koniora, Leszno 2001.
J. Staszewski, August II Mocny, Wrocław 1998.
J. Staszewski, August III Sas, Wrocław 1989
J. Topolski, Gospodarka, [w:] " Polska w epoce Oświecenia: państwo - społeczeństwo kultura", pod red. B. Leśnodorskiego, Warszawa 1971, s. 171-211.
Lp.
Temat zajęć:
25-26
Okres stanisławowski - walka o reformy.
Zakres tematyczny:
Próby reform do 1768 r. (m. in. reformy sejmu konwokacyjnego).
Przekształcenia okresu 1773-1788 (Rada Nieustająca, KEN).
Sejm Czteroletni i jego reformy.
Konstytucja 3 Maja.
Literatura podstawowa:
K. Bauer, Uchwalenie i obrona Konstytucji 3 Maja, Warszawa 1991.
A. Czaja, Lata wielkich nadziei. Walka o reformę państwa polskiego w drugiej połowie
XVIII w., Warszawa 1992.
B. Leśnodorski, Dzieło Sejmu Czteroletniego (1788-1792): studium historyczno-prawne,
Wrocław 1951.
J. Michalski, Witaj Majowa Jutrzenko, Warszawa 1999.
K. Mrozowska, By Polaków zrobić obywatelami, Kraków 1993.
Literatura pomocnicza:
A. Czaja A., Między tronem, buławą a dworem petersburskim. Z dziejów Rady Nieustającej
1786-1789, Warszawa 1988.
A. Jobert , Komisja Edukacji Narodowej w Polsce (1773-1794), Wrocław 1979.
Sejm Czteroletni i jego tradycje, red. J. Kowecki, Warszawa 1991.
Z. Zielińska, Ostatnie lata Pierwszej Rzeczypospolitej, Warszawa 1986.
K. Zienkowska, Stanisław August Poniatowski, Wrocław 1998.
DII1-04c
9
Lp.
Temat zajęć:
27-30
Rozbiory Polski w kontekście międzynarodowym
Zakres tematyczny:
Problem genezy rozbiorów Polski: chronologia, wina własna i potęga obca?
Kiedy Rzeczpospolita utraciła własną suwerenność polityczną?
Rzeczpospolita między Szwecją a Rosją; wielka wojna północna - zmiana układu sił
w Europie środkowej.
Polityka mocarstw ościennych i Francji wobec Polski w latach 1721-1733.
Wojna o sukcesję polską.
Wzrost znaczenia Prus.
Wojna siedmioletnia; przewrót sojuszy i jego znaczenie dla Rzeczypospolitej.
Geneza rozbiorów Polski.
Sytuacja międzynarodowa w latach 1774-1795.
Literatura podstawowa:
T. Cegielski, Ł. Kądziela, Rozbiory Polski 1772-1793-1795, Warszawa 1990.
E. Rostworowski, Polska w układzie sił politycznych Europy XVIII wieku, [w:] "Polska
w epoce Oświecenia: państwo - społeczeństwo - kultura", pod red. B. Leśnodorskiego,
Warszawa 1971, s. 11-59.
Literatura pomocnicza:
J. Burdowicz-Nowicki, Piotr I, August II i Rzeczpospolita 1697-1706, Kraków 2010.
E. Rostworowski, Historia powszechna XVIII w., Warszawa 1994.
W. A. Serczyk, Początek końca: Konfederacja barska i I rozbiór Polski, Warszawa 1997.
M. H. Serejski, Europa a rozbiory Polski. Studium historiograficzne, Warszawa 1970.
A. Zahorski, Spór o Stanisława Augusta, Warszawa 1988.
Z. Zielińska, Ostatnie lata Pierwszej Rzeczypospolitej, Warszawa 1988.
K. Zienkowska, Stanisław August Poniatowski, Wrocław 1998.
DII1-04c
10