więcej - ksp.zary.pl

Ćwiczenia integrujące odruchy pierwotne
Różnorodność metod terapeutycznych do pracy z dziećmi ze specyficznymi trudnościami
w uczeniu się ma swoje odbicie w bogatej literaturze psychologicznej, pedagogicznej,
medycznej i neurologicznej. Wielu specjalistów w swojej działalności terapeutycznej
wykorzystuje różnorodną bazę metodyczną do pracy z dziećmi. Jako pedagog-terapeuta
pracujący w szkole podstawowej oprócz prowadzonych zajęć korekcyjno-kompensacyjnych
z wykorzystaniem różnorodnych metod w pracy z uczniem, podjąłem się także - po
ukończeniu odpowiedniego szkolenia - prowadzenia ćwiczeń integrujących odruchy
pierwotne z dziećmi mającymi problemy w nauce.
Ruch towarzyszy nam od samego poczęcia. Istnieje wiele rodzajów odruchów. Niektóre
odruchy, na przykład odruch mrugania, są proste, inne zaś, jak odruch przełykania, są bardziej
złożone, a ich realizacja wymaga współpracy wielu struktur.1 Głównym celem
wykonywanych ćwiczeń jest stymulowanie przedsionka odpowiedzialnego za kontrolę
równowagi, umiejętności ruchowe oraz integracje wczesnych odruchów, co ma duży wpływ
na osiąganie sukcesów w szkole.
Rozróżnić możemy odruchy prymitywne i posturalne. Te pierwsze rozwijają się już
w łonie matki, występują tuż po urodzeniu u noworodka urodzonego w terminie, następnie
zaś ulegają wygaszeniu przez wyższe ośrodki rozwijającego się mózgu w ciągu pierwszych
sześciu miesięcy życia postnatalnego. Natomiast odruchy posturalne pojawiają się po
urodzeniu, osiągając pełnię rozwoju około 42 miesiąca życia dziecka. Kiedy dziecko wkracza
w wiek szkolny, przynajmniej w teorii odruchy posturalne powinny być już rozwinięte, czemu
powinien towarzyszyć jednoczesny zanik oczywistych przejawów przetrwałych odruchów
pierwotnych.2
Sukcesy w nauce szkolnej każdego dziecka w dużej mierze zależą od sprawnego
posługiwania się umiejętnościami motorycznymi. Czytanie wymaga zaangażowania
i kontroli płynnych ruchów oczu, aby przesłać uporządkowaną informację sekwencyjną do
mózgu; ruchy gałek ocznych są czynnością motoryczną. Aby móc pisać, dziecko musi
dysponować dobrze wykształconą koordynacją ręka-oko, czyli wzrokowo-ruchową, co
również jest funkcją motoryczną. Siedzenie bez ruchu i skupianie uwagi wymaga kontroli
postawy, równowagi oraz orientacji położenia ciała i dodatkowo udziału korowych ośrodków
odpowiedzialnych za utrzymywanie uwagi; niektóre aspekty działań matematycznych
wymagają umiejętności przestrzennych i współpracy obydwu stron kory mózgowej, aby
rozwiązywać problemy w sposób sekwencyjny.3 Opanowanie tak wielu czynności
i umiejętności powoduje, iż nie każde dziecko w wieku szkolnym odnosić będzie sukcesy.
Wielu uczniów boryka się z problemami edukacyjnymi z powodu występowania u nich
deficytów rozwojowych, które ze względu na swoją specyfikę nie pozwalają dzieciom w pełni
korzystać z ich możliwości poznawczych. To często uczniowie, u których stwierdzono
specyficzne trudności w uczeniu się (dysleksja rozwojowa), uczniowie z deficytem uwagi
ADD, uczniowie z ADHD, uczniowie z DCD (dyspraksja) czy też uczniowie ze spektrum
całościowych zaburzeń rozwojowych.
Wszystkie wymienione specyficzne trudności w uczeniu się łączy obecność zaburzeń
w zakresie percepcji, organizacji lub wykonywania ruchów dowolnych: na przykład ADHD
obejmuje brak umiejętności adekwatnego hamowania ruchów oraz hamowanie pobudzenia
1
Sally Goddard Blythe, Jak osiągać sukcesy w nauce?, Warszawa 2011, s. 46.
2
Tamże, s. 45.
3
Tamże, s. 21.
w odniesieniu do konkurencyjnych bodźców zmysłowych. Ważną właściwością dyspraksji
(rozwojowe zaburzenie koordynacji) jest niezdolność integracji doświadczeń
sensomotorycznych oraz organizacji reakcji ruchowych. Uczniowie z dysleksją, którzy mają
problemy percepcyjno-motoryczne oraz w zakresie przetwarzania wzrokowego, doświadczają
trudności w rozumieniu kierunku, przetwarzania sekwencyjnego oraz kontroli ruchów gałek
ocznych. Ponadto u wielu dzieci z dysleksją stwierdza się trudności w przetwarzaniu
fonologicznym. Problemy z przetwarzaniem fonologicznym i wzrokowym są często
traktowane jako dyskretne, odrębne objawy, mimo że czynności słuchania i widzenia także
zawierają w sobie percepcję ruchu w obrębie określonego zakresu częstotliwości. Dzieci,
u których rozpoznaje się zespoły ze spektrum zaburzeń autystycznych, cierpią z powodu
dezintegracji bądź fragmentacji percepcji sensorycznej.4
Od kilkunastu lat wśród terapeutów pracujących z dziećmi mającymi trudności
w uczeniu się wzrasta świadomość, że czynniki ruchowe mogą stanowić istotną przyczynę
niepowodzeń szkolnych u niektórych uczniów.5 W Polsce jest to obecnie ważny temat, gdyż
do szkół posyłane są dzieci w wieku sześciu lat, a diagnostyka w kierunku przetrwałych
odruchów dokonywana jest wciąż jeszcze tylko u noworodków, natomiast u dzieci w wieku
szkolnym odczuwa się jej brak.
Program Ćwiczeń Integrujących został opracowany w Instytucie Psychologii
Neurofizjologicznej (INPP) w Wielkiej Brytanii. Program ten składa się z testów
diagnostycznych przeznaczonych dla dzieci w wieku 4-7 lat, testów dotyczących
przetrwałych odruchów pierwotnych, testów diagnostycznych dla dzieci powyżej 7,5 roku
życia, obejmuje także zestaw ćwiczeń integrujących - wykonywanie serii ruchów
rozwojowych, wzorowanych na ruchach, jakie wykonuje dziecko w pierwszym roku życia.
Program ćwiczeń INPP w odróżnieniu do innych programów terapeutycznych, mających na
celu poprawę koordynacji ruchowej, cofa dziecko do samych początków rozwoju równowagi.
Wszystkie ćwiczenia wykonuje się na podłodze. Wspomagają one rozwój prawidłowego
ustawienia głowy w stosunku do ciała, które stanowi podstawę kształtowania się prawidłowej
postawy, a także rozwój stanowiącej podstawę koordynacji umiejętności korzystania z lewej
i prawej strony oraz górnej i dolnej części ciała. Dzięki odwzorowywaniu ruchów
w określonej kolejności, w jakiej pojawiają się w trakcie rozwoju, usprawniona koordynacja
staje się zintegrowaną funkcją, a nie tylko prostą, wyćwiczoną umiejętnością.6
Zajęcia dotyczące Integracji Odruchów Pierwotnych prowadzę z uczniami klas I – VI
stosunkowo niedługo, bo od dwóch lat. Większość uczniów uczęszczających na zajęcia ma
deficyty w obrębie motoryki dużej, grafomotoryki, funkcji wzrokowo-ruchowych oraz
problemy z koncentracją uwagi. Efekty oddziaływań terapeutycznych są zauważalne u dzieci,
które zakończyły program. Na przykład Kuba, uczeń klasy II, miał duży problem
z koncentracją uwagi. Po zakończeniu zajęć, na które uczęszczał systematycznie, widoczna
jest poprawa. Uczeń łatwiej skupia się na zadaniach, poleceniach. Poprawa nastąpiła także
u innego ucznia Bartka z klasy III. Dzięki systematycznej pracy obserwujemy u chłopca
szybsze tempo pracy.
4
Tamże, s. 27.
5
Renata Borowiecka, wstęp [w:] Sally Goddard Blythe, Jak osiągać sukcesy w nauce?, Warszawa 2011.
6 Program
ćwiczeń integrujących do zajęć ruchowych z dziećmi ze specjalnymi potrzebami, INPP Polska.
Z perspektywy minionego czasu wiem, że oddziaływania różnorodnych metod
terapeutycznych mają duży wpływ na poprawę funkcjonowania każdego dziecka. Praca
z dzieckiem mającym problemy w uczeniu się, choć nie należy do łatwych, będzie przynosiła
efekty, gdy będzie wspierana dodatkowymi działaniami, zarówno na poziomie szkoły jak
i domu. Jeśli propozycja opisanej metody, okaże się inspiracją do pracy
z dzieckiem, zachęcam do skorzystania z ćwiczeń w formie zajęć śródlekcyjnych lub
popołudniowych. Ja dostrzegam skuteczność metody, dzięki czemu praca z jej
wykorzystaniem utwierdza mnie w przekonaniu, że to co robię ma sens.