Społeczne i ekonomiczne przyczyny i konsekwencje otyłości u dzieci
advertisement
REGIONALNY PROGRAM LECZENIA OTYŁOŚCI U DZIECI I MŁODZIEŻY Kontynuacja programu realizowanego w latach 2006 – 2010 Wojewódzki Szpital Dziecięcy w Bydgoszczy Wojewódzki Szpital Zespolony w Toruniu Koordynatorzy programu: Bydgoszcz - dr n. med. Danuta Kurylak Toruń – dr Barbara Iwaniszewska Bydgoszcz 2011 Tło problemu: Otyłość jest najczęstszą współczesną chorobą cywilizacyjną. Wzrost liczby zachorowań w ostatnich latach świadczy o epidemii otyłości. Z danych opublikowanych przez Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie wynika, że częstość występowania nadwagi w tym otyłości u dzieci w europejskich krajach wysokorozwiniętych po 2000 roku przekroczyła 20%, a w USA odsetek ten sięga aż 35%. W ostatnich trzydziestu latach niepokojąca jest dynamika narastania otyłości u dzieci w Polsce. Wśród dziewcząt obserwuje się dziesięciokrotny wzrost (z 0,35% do 3,4%), u chłopców trzykrotny (z 1% do 2,8%). W tym samym czasie w USA nastąpił trzykrotny wzrost częstości otyłości (z 4% do 15%). Analizy statystyczne wskazują, że w Polsce częstość występowania nadwagi i otyłości w wieku od 1 do 18 roku życia wynosi od 14,5% u dziewcząt do 19,9% u chłopców. W województwie kujawsko – pomorskim w roku 2009 liczba dzieci i młodzieży w wieku 0-18 lat będących pod opieką lekarza podstawowej opieki zdrowotnej u których stwierdzono otyłość wynosiła 9078 osób co stanowiło 8,9% populacji w tej grupie wiekowej. Osoby, u których stwierdzono to schorzenie po raz pierwszy w roku 2009 stanowiły 0,37 % populacji (1618 osób). Liczba osób otyłych w populacji rośnie wraz z wiekiem. Z danych przedstawiających stan na dzień 31.12.2009 roku przez Kujawsko – Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego wynika, że najwięcej dzieci i młodzieży z otyłością jest w Bydgoszczy i powiecie bydgoskim – 1336 osób, w Toruniu i powiecie Toruńskim – 1157 osób, w Grudziądzu i powiecie grudziądzkim – 960 osób. KONSEKWENCJE ZDROWOTNE OTYŁOŚCI Najczęstszą przyczyna otyłości są złe nawyki żywieniowe i mała aktywność ruchowa. Nieprawidłowe zachowania prozdrowotne często dotyczą całej rodziny. Dlatego obserwuje się otyłość u rodziców i dzieci. Obciążenie genetyczne jako jedyna przyczyna otyłości występuje tylko u 25% pacjentów. Powikłania kliniczne otyłości są takie same zarówno u pacjentów z obciążeniami genetycznymi jak i ze środowiskowymi nieprawidłowościami w zakresie diety i ruchu. Dlatego korzystne jest wczesne zastosowanie działań edukacyjno – leczniczych, które wywierają korzystny wpływ na zdrowie otyłych dzieci i innych członków rodziny. Istotne jest włączenie leczenia jak najwcześniej, by nie dopuścić do powikłań. Nie każde otyłe dziecko skazane jest na otyłość w wieku dorosłym, szczególnie jeśli w rodzinie nie ma otyłości, a nadmierna masa ciała dziecka pojawiła się przed okresem dojrzewania płciowego. Jeżeli jednak otyłość utrzymuje się przez cały okres dzieciństwa i dojrzewania, to ponad 30% chłopców i 40% dziewcząt jest zagrożonych otyłością w wieku dorosłym. Problemy zdrowotne wywołane otyłością u dzieci i dorosłych obejmują: cukrzycę typu I, nadciśnienie tętnicze, hiperlipidemię, udar mózgowy, niewydolność serca, chorobę niedokrwienną serca (chorobę wieńcową), kamicę pęcherzyka żółciowego, stłuszczenie wątroby, zmiany zwyrodnieniowe stawów, nowotwory macicy, sutka, pęcherzyka żółciowego, jelita grubego, prostaty, zaburzenia oddychania w czasie snu, żylaki kończyn dolnych, zaburzenia hormonalne i powikłania ciąży, zespół metaboliczny. W grupie pacjentów otyłych cukrzyca i choroby nowotworowe występują 3,5 – krotnie częściej niż u osób z prawidłową masą ciała. Ogromne znaczenie na komfort życia pacjenta otyłego mają częste problemy natury psychologicznej: obniżone poczucie własnej wartości, wycofanie ze rówieśników - izolacja, depresja. Tabl. 1. Otyłość (E65-E68) u dzieci i młodzieży w wieku 0 - 18 lat będących pod opieką lekarza podstawowej opieki zdrowotnej wg powiatów województwa kujawsko-pomorskiego - stan w dniu 31.12.2009 r. – resort zdrowia: sprawozdanie MZ -11 Liczby bezwzględne z tego w wieku LP. Powiaty i miasta na prawach powiatu Województwo 1 Aleksandrowski 2 Brodnicki 3 Bydgoski 4 Chełmiński 5 golubsko-dobrzyński 6 Grudziądzki 7 Inowrocławski 8 Lipnowski 9 Mogileński 10 Nakielski 11 Radziejowski 12 Rypiński 13 Sępoleński 14 Świecki 15 Toruński 16 Tucholski 17 Wąbrzeski 18 Włocławski 19 Żniński 20 Bydgoszcz 21 Grudziądz 22 Toruń 23 Włocławek Osoby, u których stwierdzono schorzenia ogółem 9078 281 360 513 219 204 427 474 361 215 217 210 103 435 473 357 455 157 438 385 823 553 800 350 0-2 281 3-4 669 5-9 10 14 15 18 2164 3383 2581 Osoby, u których stwierdzono schorzenia po raz pierwszy w 2009 r. 1618 42 106 49 25 23 98 56 61 32 50 34 25 62 59 53 81 54 107 56 171 154 169 51 Procentowy udział w liczbie dzieci i młodzieży w danym wieku Osoby, u z tego w wieku Osoby, u których których stwierdzono stwierdzono schorzenia 10 15 0-2 3–4 5-9 schorzenia po raz 14 18 ogółem pierwszy w 2009 r. 2,08 0,42 1,63 2,16 2,94 2,30 0,37 Społeczne i ekonomiczne przyczyny i konsekwencje otyłości u dzieci Obserwacje kliniczne wskazują na małą aktywność ruchową dzieci i młodzieży. Z badań przeprowadzonych w trakcie pięcioletniej realizacji Regionalnego Programu Zwalczania Otyłości u Dzieci i Młodzieży wynika, że wiele godzin w ciągu doby (od 4 do 8 h) spędzają przed komputerem i telewizorem. Stwierdzono w szkołach polskich wiele nieprawidłowości w zakresie braku lub niekompletnego wyposażenia sal gimnastycznych, zmniejszonej w stosunku do programu liczby godzin lekcji gimnastyki. Uczniowie, studenci unikają lekcji wychowania fizycznego. Z kontroli przeprowadzonej przez NIK, której wyniki opublikowano w lipcu 2010 roku wynika, że w latach szkolnych 2007/2008 i 2008/2009 liczba uczniów nieuczestniczących aktywnie w zajęciach wychowania fizycznego wynosiła w szkołach podstawowych (klasy IV-VI) – 16,%, w gimnazjach – 21,1%, w szkołach ponadgimnazjalnych – 30,7%. Kolejną przyczyna narastania otyłości wśród dzieci szczególnie ze wsi jest nieprawidłowa dieta w głównej mierze oparta na ziemniakach, pieczywie, mleku oraz małej ilości mięsa, warzyw i owoców wynikająca ze złej sytuacji ekonomicznej. W miastach dzieci i młodzież w nadmiernych ilościach spożywają fast food, słodycze, kolorowe napoje gazowane. Sprzyja temu łatwy dostęp i lepsza niż na wsi sytuacja materialna rodzin. Kolejną przyczyną sprzyjającą nadmiernemu tyciu, który zauważa się w ostatnich latach jest późny powrót z pracy obojga rodziców, którego konsekwencją jest brak regularnych posiłków, późny obiad i kolacja po godzinie 19.00. Oprócz wymienionych wyżej medycznych skutków otyłości nie można ignorować narastających problemów społecznych: otyłe dzieci i młodzież cechuje z reguły niska samoocena, w związku z czym słabiej radzą sobie w kontaktach z ludźmi oraz są często izolowane społecznie; jest bardziej prawdopodobne, że otyłe dzieci i młodzież będą gorzej się uczyć, a ich szanse na dobrą pracę maleją; otyłość w wieku dziecięcym zwiększa ryzyko otyłości w okresie dorosłym, niska jakość życia otyłych dzieci jest porównywana z poziomem jakości życia dzieci chorych na choroby nowotworowe. Koszty medyczne związane z otyłością zbliżają się szybko do wielkości wydatków ponoszonych w związku z paleniem tytoniu i stanowią kilkuprocentową część wszystkich wydatków państwa na zdrowie. Uwzględnienie wszystkich złożonych konsekwencji otyłości jest trudne do oszacowania. Przykładowo dla USA koszty ekonomiczne bezpośrednie (głównie: prewencja, diagnostyka, leczenie) i pośrednie (np. wartość utraconych dochodów związanych z niemożliwością pracy otyłych) za rok 2002 wycenione zostały łącznie na 117 miliardów dolarów. Liczba otyłych dzieci w USA od roku 1980 podwoiła się, a liczba otyłej młodzieży - potroiła się. Znamienne i pozytywne jest jednak to, że w porównaniu do dorosłych, prawdopodobieństwo skuteczności leczenia otyłości wśród dzieci jest większe. Cele programu: 1. Zmniejszenie liczby dzieci i młodzieży z otyłością o 6% 2. Obniżenie we krwi stężenia trójglicerydów i podwyższenie poziomu cholesterolu HDL u wszystkich pacjentów z otyłością prostą w wyniku stosowania diety niskotłuszczowej 3. Wykrycie i wczesne włączenie leczenia u dzieci nadciśnienia tętniczego oraz stanu przedcukrzycowego 4. Rozpoznanie i włączenie leczenia specjalistycznego endokrynopatii, otyłości uwarunkowanej jednogenowo i związanej z zespołami wad genetycznych przebiegających z otyłością, 5. Ograniczenie zaburzeń ortopedycznych (płaskostopia, skrzywienia kręgosłupa) u dzieci objętych programem 6. Zwiększenie świadomości zdrowotnej i zmiana zachowań zdrowotnych w grupie dzieci objętych programem i ich rodziców Wskaźniki osiągnięcia celów: 1. Liczba dzieci i młodzieży będących pod opieką lekarza podstawowej opieki zdrowotnej z powodu otyłości 2. procentowy udział dzieci i młodzieży z otyłością w liczbie dzieci i młodzieży w danym wieku 3. Liczba osób ze znormalizowanymi wartościami trójglicerydów, cholesterolu HDL i leczonych z powodu nadciśnienia tętniczego 4. liczba dzieci, u których zaobserwowano poprawę w zakresie zaburzeń ortopedycznych 5. liczba dzieci otyłych i ich rodziców, którzy zmienili niewłaściwe zachowania zdrowotne. Populacja objęta programem: W Regionalnym Programie Zwalczania Otyłości u Dzieci i Młodzieży realizowanym w latach 2006 – 2010 brało udział 1500 dzieci z rocznika 1992-1996. Program obejmie pozostałych mieszkańców województwa kujawsko - pomorskiego w wieku od 2 do 18 lat z otyłością. - 9078 spośród 101703 osób Działania i harmonogram realizacji: W roku 2011 włączonych zostanie do leczenia 300 spośród 9078 pacjentów otyłych. U wszystkich dzieci określony zostanie wskaźnik BMI Otyłość rozpoznaje się, jeśli wartość BMI przekracza 97 centyl, a wartość BMI mieszcząca się w przedziale 90-97 centyl traktuje się jako nadwagę. U dzieci z BMI powyżej 90 centyla wykonane zostaną następujące badania : stężenie we krwi cholesterolu całkowitego, LDL, HDL, trójglicerydów, glukozy. Dzieci te objęte będą specjalistyczną opieką lekarską przez okres roku. W ramach tej opieki przewiduje się 1 - 4 porady lekarskie, 1 - 4 porady dietetyka, 1 – 4 porady psychologa. U każdego dziecka ze stwierdzoną otyłością na pierwszej wizycie przeprowadzone zostanie wstępne badanie ankietowe dotyczące stylu życia oraz badania kontrolne na kolejnych wizytach. Zostanie przeprowadzona edukacja w zakresie prawidłowych zachowań prozdrowotnych. Będzie ona obejmowała następujące informacje: przyczyny i powikłania otyłości, zasady zdrowego żywienia, zalecenie leczenia dietetycznego, przyczyny psychologiczne, metody wzmacniania i podtrzymywania u pacjentów potrzeby odchudzania, wskazówki i porady dotyczące rodzaju ruchu wskazanego u pacjentów z otyłością. Dydaktyka przeznaczona jest dla pielęgniarek szkolnych, nauczycieli wychowania fizycznego a przede wszystkim dla rodziców i dzieci z otyłością w wieku od 2 do 18 lat. Ocena: Ocena realizacji programu dokonywana będzie 1x w roku, stopień realizacji celów na podstawie w/w wskaźników oceniony zostanie po zakończeniu programu. Prowadzony będzie również bieżący monitoring. Realizacja programu w latach 2006 – 2009 Razem Toruń Bydgoszcz Świadczenie Rok medyczne 2006 2007 2008 2009 2006 2007 2008 2009 2842 130 593 655 880 (-) (-) (-) 584 2843 130 599 655 875 (-) (-) (-) 584 2594 130 449 650 781 (-) (-) (-) 584 Badania krwi 7825 650 1550 1750 1930 (-) (-) (-) 1945 Osoby 6047 260 1332 1540 1329 (-) (-) (-) 1586 Porady lekarskie Porady dietetyczne Porady psychologiczne przeszkolone Realizacja programu do 24 czerwca 2010 roku Razem Bydgoszcz Toruń Porady lekarskie 827 600 227 Porady dietetyczne 827 600 227 Porady 827 600 227 Badania krwi 2307 1360 947 Osoby przeszkolone 1345 745 600 Świadczenia medyczne psychologiczne Efekt leczenia Obniżenie masy ciała pacjentów średnio o 1,8 kg na miesiąc Największy spadek masy ciała o 40 kg w ciągu 24 m-cy Wyjściowy obniżony poziom HDL cholesterolu u 24% pacjentów (średnia wartość 32 mg/dl). Po diecie wzrost do średniej wartości 46 mg/dl (norma > 40mg/dl) Poziom trójglicerydów podwyższony u 25% chorych (średnia wartość 189 mg/dl) Po diecie spadek do średniej wartości 117 mg/dl (norma do 135 mg/dl) Publikacje Kurylak D., Słowińska J., Mlicka A., Ziebarth A. Regionalny Program Zwalczania otyłości u Dzieci i Młodzieży województwa kujawskopomorskiego: wstępna analiza psychologicznych uwarunkowań otyłości. Pediatr Pol 2009; 84 (2): 159 – 164 Pilecki O., Kurylak D., Ziebath A. Otyłość dziecięco – młodzieżowa – problem całej rodziny. Endokr Pediatr 2009; 1 (8): 24 IV Zjazd XIX Sympozjum Polskiego Towarzystwa Endokrynologii Dziecięcej, Łódź, 28 – 30 maja 2009 Słowińska J.: rozprawa doktorska Podstawy względem zdrowia u rodziców dzieci z nadmierną masą ciała a zachowania zdrowotne w rodzinie 2009 Wnioski 1. Dzieci leczone w programie pochodzą z rodzin przywiązujących raczej małą wagę do zdrowej diety i prowadzących siedzący tryb życia. Wiedza na temat otyłości osób przystępujących do programu jest na dramatycznym niskim poziomie. 2. W żywieniu rodziny przeważa kierowanie się własnym doświadczeniem i zwyczajami przekazywanymi z pokolenia na pokolenie. 3. Zbyt częste sięganie po jedzenie jest uwarunkowane przeważnie sytuacyjnie (nuda, niewłaściwie zorganizowany czas wolny), a w mniejszym stopniu wpływają na nie czynniki emocjonalne (obniżony nastrój, zmartwienie, przeżywanie porażki). 4. Podjadanie niezdrowych przekąsek, uatrakcyjniające spotkania dziecka z kolegami, ma przewagę nad zasadami zdrowego żywienia. Kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych powinno iść w parze z uczeniem dzieci odporności na wpływ otoczenia w tym też na wpływ reklam i promocji.
