Mózgi kobiet i m**czyzn
advertisement
Mózgi kobiet i mężczyzn Renata Zieminska Uniwersytet Szczeciński Doreen Kimura, Płeć i poznanie, 2006 „MężczyźŸ ni i kobiety mają za sobą długą ewolucyjną historię podziału obowiązków. MężczyŸ źni angażowali się w polowania i zbieranie padliny, co wymagało od nich oddalania się od siedlisk. Przodowali też w rzucaniu różnego rodzaju przedmiotami. Prehistoryczne kobiety poruszały się natomiast w pobliżu osad i przyczyniały się do zdobywania pożywienia, zajmując się zbieractwem. Ich podstawowym zadaniem była opieka nad niemowlętami i małymi dziećmi””(Kimura 2006, s. 25). Nasz mózg funkcjonuje podobnie jak u przodków 50 tysięcy lat temu i jest wynikiem ewolucji trwającej miliony lat (s. 21). Dziedzictwo ewolucyjne • Mężczyźni i kobiety musieli ze sobą współpracować w walce o przetrwanie. • Współzawodnictwo było nieadaptacyjne. • „układ między obiema płciami był dość stabilny: mężczyzna z racji większej siły fizycznej oraz swojej roli myśliwego i obrońcy przejmował kontrolę w związku” (s. 23) Zdolności poznawcze (Kimura, 2006) „ „Mężczyzni o wiele lepiej wypadają w zadaniach wymagających trafiania do celu (takich jak gra w rzutki) albo przechwytywania przedmiotów (na przykład piłki) ”. „Kobiety potrafią szybciej niż mężczyŸ źni wykonywać sekwencje ruchów (szczególnie palcami), co okreœ śla się czasami mianem subtelnych zdolnoœ ści motorycznych”” (Kimura 2006, s.49). Mężczyźni homoseksualni maja wyniki podobne do kobiet. Już 3-tetni chłopcy różnią się pod tym względem od dziewczynek. Kobiety mają słabszą ostrość widzenia i rotację wyobrażeniową, ale przewagę w szybkoœ ści postrzegania, która umożliwia dokonywanie szybkich porównań (Kimura 2006, s. 98). Zdolności matematyczne • Badania Kimury wskazują, że „większoœ ść mężczyzn uzyskuje lepsze wyniki w testach zdolnoœ ści wymagających rozumowania matematycznego lub rozwiązywania problemów, podczas gdy kobiety wypadają lepiej w zadaniach rachunkowych” (Kimura 2006, s. 87). W samym obliczaniu działań matematycznych. Język, pamięć i empatia • Kobiety mają lepszą pamięć werbalną i fluencję słowną (Kimura 2006, s.111). • Od dawna wiadomo, że kobiety mają lepszą umiejętność ć odczytywania wyrazu twarzy i mowy ciała, a zarazem większą zdolnoœ ść empatii. Waga i rozmiar mózgu – Kimura 2006 • Najbardziej widoczna różnica polega na tym, że przeciętnie mózgi męskie co do wagi i rozmiaru są 10-15% większe. S.135 • Mózgi dużych kobiet są proporcjonalnie mniejsze w stosunku do masy ciała niż mózgi kobiet drobnych • Ankney- wśród kobiet i mężczyzn o tej samej masie ciała mózgi męskie są 100 gramów cięższe. Wielkość mózgu – Grabowska 2014 • przeciętnie mózgi męskie ok. 10% większe i jest to proporcjonalne do masy ciała • Swaab: różnica jest zauważalna już od 2 roku życia • kobiety mają proporcjonalnie więcej substancji szarej (ciała komórek nerwowych i dendryty), zaś mężczyźni więcej substancji białej (aksony) i płynu mózgowo-rdzeniowego. • więcej tkanki nerwowej jest u kobiet zaangażowanej w procesy przetwarzania informacji w stosunku do tkanki zaangażowanej w przekazywanie informacji Kora mózgowa • Kora mózgowa (składająca się z substancji szarej) jest u kobiet grubsza i wykazuje większą liczbę i poziom komplikacji zakrętów. Neurony są w niej gęściej upakowane. • Jest to mechanizm kompensacyjny, umożliwiający zmieszczenie w tej samej objętości większej ilości szarej substancji (Grabowska 2014, s. 3). Spoidło wielkie i przednie • części spoidła wielkiego, tj. ciała modzelowatego, stanowiącego główną wiązkę włókien łączącą dwie strony mózgu, u kobiet są większe. • spoidło przednie łączące obie strony układu węchowego jest większe u kobiet o 10-12%. Kimura 142 • Allen w 1992 wskazywała różnice 18% w badaniach post mortem, a spoidło mężczyzn homoseksualnych 34% większe niż u mężczyzn heteroseksualnych. • Spoidło przednie poprzez związek ze zmysłem powonienia może mieć związek z zachowaniami seksualnymi. Nie ma takich związków spoidło wielkie. Podwzgórze • Podwzgórze reguluje zachowania reprodukcyjne (także sen, jedzenie) i niektóre jądra podwzgórza są większe u mężczyzn niż u kobiet. • Pole podwzgórzowe/pole przedwzrokowe AH/POA ma wiele receptorów androgenów i estrogenów. Są tutaj cztery okolice nazwane (Allen) jądrami śródmiąższowymi podwzgórza przedniego INAH1-4 (Bancroft 2011, s.64). • W jednym z badań INAH3 było 2,8 razy większe, a INAH2 dwa razy większe (Swaab i Garcia-Falgueras, 2009, s. 6). Nie są znane funkcje tych jąder. • U kobiet transseksualnych (genetycznie XY) INAH 3 miało rozmiar kobiecy i kobiecą ilość neuronów (Swaab 2009, s.6). Podwzgórze2 • Jądro nadskrzyżowaniowe jest większe u mężczyzn homoseksualnych niż heteroseksualnych (LeVay 1991; kimura38). Jądro to odpowiada za rytm dnia i nocy, a ten u mężczyzn homoseksualnych jest podobny do rytmu kobiet (chodzą spać i wstają wcześniej) (Kimura 2006, s. 139). • jądro łożyskowe prążka krańcowego, BST, ma neurony o znacznej zawartości steroidów i okolica tylnoprzyśrodkowa jest mniejsza u kobiet niż u mężczyzn. Środkowa część BST jest mniejsza u sześciu transpłciowych kobiet m/k niż u mężczyzn heteroseksualnych i homoseksualnych (Zhou 1995) Podwzgórze3 • Podwzgórza, w tym grupa jąder INAH, są identyczne u wszystkich noworodków i różnicują się dopiero około 10 roku życia. Różnice te zanikają po 50 roku życia. Są nieznaczne, ale jednak realne. • Także różnica rozmiarów BST pojawia się w wieku dojrzewania (Chunga 2002, Bancroft 2011, s.65) • Jądra INAH3 i BSTc to wcześniej opisane SDN-POA (Swaab 2009, s.10) Inne różnice anatomiczne • Spoidło przednie (Allen 1992: u mężczyzn homoseksualnych 18% większe niż u kobiet i 34% większe niż u mężczyzn heteroseksualnych) • Spoidło średnie we wzgórzu kimura 142 • Hipokamp, ośrodek pamięci • Ciało migdałowate odpowiedzialne za negatywne emocje, strach, złość. Mózgi samic i samców gryzoni • Mózgi gryzoni zbadano najlepiej i różnice są wyraźnie widoczne. Warto skorzystać z tej wiedzy nawet jeśli została uzyskana poprzez moralnie wątpliwe eksperymenty, kastracja, wstrzykiwanie hormonów zaraz po urodzeniu i później, uszkadzanie części mózgu itd. • Struktura podwzgórza ulega wpływom hormonów, androgenów i estrogenów. Mają one nie tylko aktywizujący wpływ ale także organizujący, rozpoczynają tworzenie struktur mózgowych. W wyniku tego powstaje mózg sfeminizowany lub zmaskulinizowany niezależnie od genitaliów osobnika. Mózgi samic i samców gryzoni4 • U samca większe jest: • jądro łożyskowe prążka krańcowego • jądro przyśrodkowe ciała migdałowatego odpowiedzialnego za negatywne emocje (układ limbiczny) • okolica przedwzrokowa MPOA i jądro pola przedwzrokowego SDN-POA • U samicy większe jest: • Jądro okołokomorowe przednio-brzuszne AvPV • miejsce sinawe (locus coeruleus), jadro pnia mózgu odpowiedzialne za poziom lęku (Bancroft 2011, s. 64) Asymetria mózgowa • Wielokrotnie stwierdzono, że mózgi mężczyzn są bardziej asymetryczne niż kobiece tj. dwie półkule wykazują większą specjalizację funkcjonalną. Np. funkcje językowe są u mężczyzn silniej powiązane z lewą półkulą, zaś funkcje wzrokowo-przestrzenne z prawą. U kobiet zaś, funkcje te są w większym stopniu reprezentowane w obu półkulach (Grabowska 2014, s.3). To nie znaczy, że u kobiet nie ma asymetrii funkcji. Półkulowa specjalizacja • czas transmisji informacji pomiędzy półkulami jest u mężczyzn dłuższy • konsekwencją długiego czasu transmisji międzypółkulowej był stosunkowo większy rozrost połączeń wewnątrzpółkulowych oraz wzmocnienie półkulowej specjalizacji Ingalhalikar et al. 2014 • Zespół z Filadelfii (USA) przeprowadził badania przy pomocy dMRI czyli dyfuzyjnego rezonansu magnetycznego, nazywanego diffusion tensor imagining DTI, który wykorzystuje dyfuzję wody w substancji białej. Metoda ta jest stosowana do opisania architektury substancji białej i szlaków włókien nerwowych. • Badanie zostało przeprowadzone na dużej próbie 949 młodych ludzi w wieku 8-22 lat, 428 płci męskiej i 521 płci żeńskiej • Ingalhalikar, M., Smith, A., Parker, D., Satterthwaite, T., Elliott, M., Ruparel, K., Hakonarson, H., Gur, Ra., Gur, Ru. i Verma R. (2014). Sex differences in the structural connectome of the human brain. PNAS, 111 ( 2), 2014, s. 823-828 Sieć połączeń wewnątrzmózgowych • Brain network to sieć połączeń wewnątrzmózgowych, structural connectome. Pokazuje ona interakcje pomiędzy częściami mózgu • Na podstawie faktycznych połączeń zbudowano model struktury połączeń ludzkiego mózgu. • Okazuje się, że struktura ta zależy od płci. Schemat badań • Mózg podzielono na 95 regionów, 68 korowych i 27 podkorowych i zbudowano matrycę połączeń między nimi, 95x95 • Badanych podzielono na 3 grupy wiekowe, dzieci do 13,4; dojrzewających do 17 roku i młodych dorosłych. W każdej grupie była podobna liczba osób obu płci Dwa schematy połączeń • Badania ujawniły odmienny schemat połączeń dla obu płci • u kobiet dominująca okazała się sieć połączeń poprzecznych łączących dwie półkule, czyli takich, które przechodzą przez spoidło wielkie. U mężczyzn natomiast dominują połączenia wewnątrzpółkulowe, łączące tylne i przednie części mózgu. • Ale w móżdżku schemat połączeń okazał się odwrotny, to mężczyźni mają mocniejsze połączenia między półkulami móżdżku. Rozwój różnic płciowych • W najmłodszej grupie było niewiele powiększonych połączeń wewnątrzpółkulowych u mężczyzn i międzypółkulowych u kobiet, co sugeruje początek różnicowania. • W grupie okresu dojrzewania i młodych dorosłych to różnicowanie znacząco wzrastało. • U dziewcząt w okresie dojrzewania połączenia międzypółkulowe wzrastały tylko w płacie czołowym. Wysoka modularność i tranzytywność u mężczyzn • Modularność opisuje, jak sprawnie cały system połączeń może być rozbity na spójne klocki czyli podsystemy. • Tranzytywność opisuje związek danego regionu z sąsiednimi. • Modularność i tranzytywność okazała się wyższa w mózgach męskich. Dominujące połączenia w mózgu mężczyzn (A) i kobiet (B). Po lewej stronie widoczny mózg z góry, po prawej z boku. Rola długich połączeń • Aksony umożliwiają dalekie przenoszenie sygnałów. Mózgi meskie mają więcej substancji białej czyli aksonów, z wyjątkiem spoidła wielkiego. Są nastawione na komunikację wewnątrz półkul, a kobiece na komunikację międzypółkulową. • Badanie zespołu z Filadelfii ustaliło, że „mózgi męskie są tak ustrukturowane, żeby ułatwiać komunikację wewnątrz półkul mózgowych, choć odwrotnie jest w móżdżku” (s.825) Komplementarność mózgów • Inaczej wygląda struktura połączeń mózgowych u kobiet i autorzy nazywają to komplementarnością (obie płcie uzupełniają się nawzajem); różnice behawioralne mają podłoże w różnicach neuronalnych). • „mózgi kobiece mają zwiększoną łączność międzypółkulową” (s. 825). • Mężczyźni mają większą łączność wewnątrz półkul i płatów mózgowych i pomiędzy tymi płatami. Kobiety mają większą łączność pomiędzy półkulami i płatami w przeciwnych półkulach (s.825). Rozwój architektury mózgów • „Mózgi męskie w trakcie rozwoju są tak strukturowane, aby ułatwić komunikację wewnątrz płatów i wewnątrz półkul” (s.826) • „Mózgi kobiet mają większą międzypółkulową łączność i większe uczestnictwo transpółkulowe” (s. 826) Zdolności męskie • Większa łączność wewnątrzpólkulowa, np. połączenie percepcji i działania, a zarazem większa łączność międzypółkulowa w móżdżku, który nadzoruje działanie, może być podstawą „skutecznego sytemu koordynacji ruchu u mężczyzn. Większa łączność międzypółkulowa u kobiet może ułatwiać integrację myślenia analitycznego, etapowego z lewej półkuli i przestrzennego, intuitywnego sposobu przetwarzania informacji z prawej półkuli” (s.826) Zdolności kobiece • Kobiecy mózg przystosowany jest do łączenia struktur zajmujących się analitycznym (lewa półkula) i intuicyjnym (prawa półkula) sposobem rozwiązywania zadań. Interpretacja ta budzi jednak kontrowersje. • Brak jest bowiem jednoznacznych danych wskazujących na istnienie związku pomiędzy stosowaniem intuicyjnych vs. logicznych strategii a aktywnością prawej lub lewej półkuli (Grabowska 2014, s.3-4). Związek z poprzednimi badaniami • Zdaniem autorów te wyniki są zgodne z badaniami anatomicznymi, które wykazały większe spoidło u kobiet. • Są też zgodne z badaniami behawioralnymi, które wykazały, że kobiety są lepsze od mężczyzn jeśli chodzi o zdolność uwagi, pamięć do słów i do twarzy i zdolności społeczne; mężczyźni zaś są lepsi w wyobraźni przestrzennej i szybkości ruchowej. Który model połączeń jest lepszy? • Szybsze porozumiewanie się półkul jest zwykle korzystne, ale w sprawnościach wymagających zogniskowanej organizacji neuronalnej, np. w przypadku zdolnościach motorycznych, komunikacja między półkulami może być niekorzystna (Kimura 2006, s.142) Osoby w skanerze rezonansu magnetycznego wykonywały zadania matematyczne • Okazało się, że rozwiązywanie tych zadań wywołuje znacznie silniejszą aktywację w mózgu mężczyzn niż kobiet. W tych miejscach, gdzie stwierdzono różnice w aktywności na korzyść mężczyzn, stwierdzono również różnice w objętości i gęstości substancji szarej na korzyść kobiet. • Dane te pokazują, że mózgi kobiet zdają się pracować bardziej wydajnie z punktu widzenia zużycia energii, przeznaczonej na wykonanie tej samej pracy (bo zadanie wykonywały na podobnym poziomie). Wyższa wydajność mózgu kobiecego może być osiągana dzięki zwiększeniu gęstości substancji szarej (Grabowska 2014, s.4) Empatia • Badania funkcjonalnym rezonansem magnetycznym ujawniły, że kobiety odczuwają empatię w sytuacji zadawania bólu nawet takim osobom, które zachowały się wcześniej wobec nich nieuczciwie. • Natomiast w przypadku mężczyzn mózg działał w sposób bardziej „interesowny”. Aktywacja struktur związanych z empatią następowała tylko wówczas, gdy patrzyli na ból osób, które zachowywały się wobec nich fair. • Stwierdzono też u kobiet większą objętość substancji szarej w obszarach, które odgrywają istotną rolę w empatii (Grabowska 2014, s.4). Różnice statystyczne • Wszystkie te różnice mają jedynie statystyczny charakter. Oznacza to, że zdolności kobiet i mężczyzn w znacznym stopniu pokrywają się. Nie należy przekładać różnic statystycznych na wnioski dotyczące indywidualnych osób. Mózgi homoseksualnych mężczyzn • U osób homoseksualnych struktury mózgowe, zwłaszcza wzrokowe i kierujące zachowaniami seksualnymi są typowe dla płci przeciwnej (Bancroft, 2011, s. 265). Podstawą tych badań było wcześniejsze porównywanie mózgów kobiet i mężczyzn. Lepiej zbadane są mózgi homoseksualnych mężczyzn, u których odkryto powiększone spoidło wielkie i spoidło przednie między półkulami, co jest typowe dla kobiet (Pietras i Wronka, 2012, s.154). Wykazano również podobny profil poznawczy (np. lepsze wyniki w zadaniach wymagających fluencji słownej i precyzyjnych ruchów rąk a gorsze w orientacji przestrzennej). Mózgi homoseksualnych mężczyzn • Różnice anatomiczne odkryto także w podwzgórzu, które jest tą częścią mózgu, która reguluje zachowania reprodukcyjne. Niektóre jądra podwzgórza są większe u mężczyzn niż u kobiet. W jednym z badań INAH3 było 2,8 razy większe, a INAH2 dwa razy większe (Swaab i Garcia-Falgueras, 2009, s. 6). Stwierdzono też mniejszy rozmiar (choć zbliżoną liczbę neuronów) jądra podwzgórza INAH3 u mężczyzn homoseksualnych niż u heteroseksualnych (Pietras i Wronka, 2012, s. 160; Kimura, 2006, s. 138). Mózgi homoseksualnych mężczyzn • Są większe niż u kobiet ale mniejsze niż u mężczyzn heteroseksualnych. • „stopień ekspozycji na hormony płciowe przekłada się u ludzi na różnice w orientacji seksualnej” (Kimura 2006, s. 34). • „Wczesne manipulowanie hormonami u szczurów może prowadzić do zmiany ich preferencji przy wyborze partnerów seksualnych. Zwiększa to prawdopodobieństwo występowania podobnego mechanizmu u ludzi” (Kimura 2006, s.35). • Te wczesne ekspozycje prowadzą do wytworzenia struktur mózgowych, które nie podlegają zmianie. Mózgi kobiet CAH • „wśród dziewcząt z zespołem CAH, które na wczesnym etapie rozwoju podlegały zwiększonemu wpływowi androgenów, częściej niż u ich niepoddanych temu wpływowi sióstr występują fantazje i preferencje homoseksualne” (Kimura 2006, s.35) Mózgi osób transpłciowych • Tożsamość płciowa jest zaprogramowana w strukturach mózgowych w czasie życia płodowego w drugiej połowie ciąży. • Proces formowania genitaliów jest wcześniejszy (pierwsze dwa miesiące) i może podlegać innemu oddziaływaniu. • W przypadku noworodków interpłciowych poziom maskulinizacji genitaliów może nie zgadzać się z poziomem maskulinizacji mózgu. Mózgi osób transpłciowych2 Płód męski dwa razy podlega oddziaływaniu wysokiego (10 razy wyższego niż u żeńskich) poziomu testosteronu, między 12-18 tygodniem oraz 34-41. Druga fala jest 3 miesiące po urodzeniu. Uważa się, że te dwa pikowania testosteronu, w życiu płodowym i u noworodka, maskulinizują mózgowe struktury chłopca na resztę życia (programowanie, moc organizująca). W czasie dojrzewania wzrost testosteronu tylko aktywuje te struktury. Te struktury dotyczą ról płciowych, poczucia tożsamości, wzorca zdolności poznawczych, zachowań agresywnych czy organizacji języka. Chłopiec z okaleczonym prąciem wychowywany na dziewczynkę • 8-miesięczny chłopiec w szpitalu miał obcięte prącie, to pociągnęło za sobą decyzje rok póżniej o wycięciu jąder, utworzeniu pochwy i wychowywaniu na dziewczynkę • Dziecko to jednak zachowywało się i wyglądało jak chłopiec, napiętnowane przez rówieśników • W wieku 8-9 lat było całkowicie przekonane, że jest chłopcem, a mając 14 lat postanowiło żyć jak chłopiec. Wtedy rodzice ujawnili mu prawdę. • Przeszedł operację wycięcia piersi i rekonstrukcji penisa i zmienił status prawny. Pod wpływem trudności życiowych popełnił samobójstwo. • Według Kimury pewne aspekty męskich zachowań ustalają się w życiu płodowym lub wkrótce po urodzeniu (Kimura 2006, s.36). • Podobnie Swaab, Garcia-Falgueras 2009, s.4) Mózgi osób transpłciowych3 • Jeśli chodzi o osoby transpłciowe, to niektóre części podwzgórza (jądro łożyskowe prążka krańcowego, BST oraz jądro nadskrzyżowaniowe ) okazały się mniejsze u osób transpłciowych typu mężczyzna/kobieta niż u mężczyzn z grupy kontrolnej, przypominając rozmiarami tę okolicę u kobiet, co też świadczy o biologicznym podłożu transpłciowości (Kimura, 2006, s. 139; Bancroft 2011, s.64). Mózgi osób transpłciowych4 • Źródłem transpłciowości wydaje się być oddziaływanie testosteronu na rozwijający się mózg. Mogą to być też kwestie genetyczne, ale nie są one najważniejsze skoro: • Osoby cierpiące na syndrom niewrażliwości na androgeny, mając męską płeć genetyczną (XY), będące fenotypowo kobietami, nie mają problemów z tożsamością płciową. Mózgi osób transpłciowych5 • Kiedy jednak męski płód jest tylko częściowo niewrażliwy na androgeny z powodu braku odpowiednich enzymów, rodzi się jako dziewczynka z dużą pochwą. W okresie dojrzewania pochwa rozwija się w penis, a jądra schodzą z podbrzusza. Dzieci te są zwykle wychowywane jako dziewczynki , ale większość z nich (60%) po tej zmianie staje się heteroseksualnymi mężczyznami. (Swaab, Garcia-Falgueras 2009, s.5) Mózgi osób transpłciowych6 • Transpłciowi mężczyźni genetycznie XX często cierpieli na policystyczne jajniki i inne hormonalne zaburzenia • Kobiety z CAH są zmaskulinizowane ale tylko 1-3 procent staje się transpłciowa. Zaleca się te zmaskulinizowane dziewczynki wychowywać jako dziewczynki. Mózgi osób transpłciowych7 • • • • Kobiece struktury mózgowe w męskim mózgu i odwrotnie. Dotyczy to BSTc i INAH3 w podwzgórzu U mężczyzn BSTc jest dwa razy większa niż u kobiet INAH3 jest 1,9 razy większe i zawiera 2,3 razy więcej neuronów • Swaab: u transobiet XY kobiece BSTc i INAH3 • Jeden transmęzczyzna XX został zbadany i miał męskie BSTc i INAH3 • A zatem rozmiar i ilośc neuronow w tych jądrach podwzgorza odpowiada za tożsamośc płciową (Swaab 2009, s. 9). Jest to niezalezna od genitaliow. Nie można jednak wcześnie wykrywać tych rozmiarów, ponieważ ujawniają się we wczesnej adolescencji. Mózgi osób transplciowych8 • Transkobiety poddane kuracji hormonalnej uzyskują pośrednie wyniki (między typowymi dla kobiet i typowymi dla mężczyzn) co do lateralizacji mózgu i zdolności poznawczych. • Badanie rezonansem magnetycznym reakcji podwzgórza na feromony u transkobiet przed kuracją hormonalną wykazało, że reagowały w nietypowy sposób, kobiecy ale trochę męski. Na widok bodźców seksualnych reagowały w sposób kobiecy. Mózgowe wzorce walki • Młode samce gryzoni oraz małp często dla zabawy inicjują bójki. Także chłopcy częściej niż dziewczynki toczą walki na niby. Zbadano, że zjawisko walki „zależy od przemiany testosteronu w dihydrotestosteron (DHT), ponieważ hormon DHT oddziałuje na receptory androgenów, które są zlokalizowane w ciele migdałowatym mózgu. Struktura ta odgrywa istotna rolę w wyrażaniu złości i strachu. Jeżeli samce szczurów zostaną pozbawione działania androgenów albo samice zostaną poddane ich działaniu wkrótce po urodzeniu, to w młodym wieku będą wykazywać nietypowe wzorce zachowań: samce będą w mniejszym, a samice w większym stopniu angażować się w walki dla zabawy” (Kimura 2006, s. 37) Dziewczynki CAH i walka • Dziewczynki z CAH są podobne do chłopców i „częściej angażują się w sporty, które wiążą się z brutalnym kontaktem fizycznym” (Kimura, 2006, s.37) • „prenatalne działanie hormonów prowadzi do powstania różnic preferencji”38 Neuronalne wzorce zachowań • Testosteron podawany małpom na początku ciąży wpływał na seksualne zachowania córek, a podawany w późniejszym etapie ciąży wpływał na częstotliwość podejmowania przez nie walk na niby (Kimura 38) • Zakodowane w systemie nerwowym mechanizmy odpowiedzialne za wspinanie się i walki na niby, kształtują się w rożnych momentach życia płodowego • „może to być istotne dla zrozumienia, dlaczego osoby homoseksualne wykazują nietypowe preferencje przy wyborze partnera, równocześnie identyfikując się z własną płcią” (Kimura 2006, 39) Kilka procent populacji poza binarnym podziałem • Bancroft (2011, s. 280) cytuje badania z 1994 roku na próbie 3432 kobiet i mężczyzn w wieku 18-59 lat. 4,9% mężczyzn i 4,1% kobiet doniosło o partnerach tej samej płci już w wieku 18 lat, a 2,7% mężczyzn i 1,3% kobiet stwierdziło, że miało takich partnerów w minionym roku. 2,5% mężczyzn i 0,9% kobiet zaliczyło się do orientacji homoseksualnej, a odpowiednio 0,8% i 0,5% do orientacji biseksualnej. Wśród tej grupy jest część osób interpłciowych i transpłciowych (niektóre są heteroseksualne). Mózgi samic i samców gryzoni 2 • Testosteron wstrzyknięty szczurom płci żeńskiej zaraz po urodzeniu zmienia funkcje okolicy przedwzrokowej POA podwzgórza (Roger Gorski). • Powstają zmaskulinizowane szczury płci żeńskiej nie reagują na przedowulacyjny wzrost poziomu estradiolu. To jest przykład defeminizacji mózgu. • Steroidy w krytycznych momentach rozwoju wywołują nieodwracalne zmiany strukturalne w mózgu. Mózgi samic i samców gryzoni3 • Poporodowa kastracja szczura płci męskiej powoduje brak dorosłych samczych zachowań i wzmaga zachowania typowe dla samic, tj. postawę lordozy, wygięcia grzbietu w rui (Gorski 2000). • SDN-POA sexually dimorphic nucleus of the preoptic area jest większe u samców i jeszcze się zwiększa pod wpływem wczesnego działania androgenów. Mózgi samic i samców gryzoni5 • W rdzeniu kręgowym u samicy zanika w ciągu pierwszych tygodni życia jądro mięśnia opuszkowo jamistego czyli mięśnia prącia. Steroidy wywołują te różnice w strukturze układu nerwowego za pomocą mechanizmu apoptozy czyli zaprogramowanej śmierci komórek (Gorski 2000, Bancroft 2011, s.64) Grabowska 2012 • Szczury wykastrowane we wczesnym okresie życia były mniej agresywny niż szczury wykastrowane w wieku dojrzałym. Kastracja w wieku dojrzałym nie ma już wpływu na ukształtowanie mózgu w sposób samczy, np. bardziej asymetryczny i ukształtowanie obwodów neuronalnych wrażliwych na androgeny– tutaj poziom agresji jest traktowany jako przejaw samczości, (Grabowska 2012, s.532). Osobnik wykastrowany we wczesnym okresie życia nie ma rozwiniętych tych struktur. Literatura • • • • • • • • • • • • • • Bancroft, J. (2011). Seksualność człowieka. Wrocław: Elsevier. Bradley, H. (2008). Płeć. Warszawa: Wydawnictwo Sic!. Butler, J. (2008). Uwikłani w płeć. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej. Grabowska, A. (2014). Mózg kobiecy, mózg męski, czyli dlaczego jesteśmy różni. Panorama Polskiej Akademii Nauk, 1 (13), 2-4. Fausto-Sterling, A. (2000). Sexing the Body: Gender Politics and the Construction of Sexuality. New York: Basic Books. Ingalhalikar, M., Smith, A., Parker, D., Satterthwaite, T., Elliott, M., Ruparel, K., Hakonarson, H., Gur, Ra., Gur, Ru. i Verma R. (2014). Sex differences in the structural connectome of the human brain. PNAS, 111 ( 2), 823-828. Pozyskano z: www.pnas.org/cgi/doi/10.1073/pnas.1316909110, [dostęp: 5.09.2014]. Kimura, D. (2006). Płeć i poznanie. Warszawa. Państwowy Instytut Wydawniczy. Mikkola, M. (2011). Feminist Perspectives on Sex and Gender. W: Stanford Encyclopedia of Philosophy. Pozyskano z: www.plato.stanford.edu/entries/feminizm-gender/, [dostęp: 8.05.2014]. Patino, M., (2005). Personal Account. A woman tried and tested. Lancet, vol. 366, 538. Pietras, T., Wronka, E. (2012). Neurobiologiczne i neuropsychologiczne aspekty orientacji homoseksualnej. W: G. Iniewicz, M. Mijas, B. Grabski (red.), Wprowadzenie do psychologii LGB (s. 153-175). Wrocław: Wydawnictwo Continuo. Renzetti, C., Curran, D., (2008). Kobiety, mężczyźni i społeczeństwo. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Swaab, D., Garcia-Falgueras, A. (2009). Sexual differentiation of the human brain in relation to gender identity. W: Functional Neurology. Pozyskano z: www.shb-info.org/sexbrain.html. [dostęp: 5.09. 2014]. Ziemińska, R. (2014). Marginesy seksualności i potrzeba nowej etyki. Studia Socjologiczne, 3 (214), 297-303.
