Mortuary Ritual and Society in Parthian Babylonia – streszczenie

Mortuary Ritual and Society in Parthian Babylonia
– streszczenie rozprawy doktorskiej
Maciej Grabowski
Mimo rosnącego zainteresowania kulturą i religią okresu partyjskiego (ok. 250 p.n.e.224 n.e.), obrządek pogrzebowy oraz powiązany z nim system wierzeń pozostają na
obrzeżach dyskursu naukowego. Nie ulega jednak wątpliwości, że szeroki wachlarz
typologiczny grobów odkrytych na terenie Babilonii i różnorodność ich wyposażenia,
stanowią o wysokim potencjale analitycznym tego materiału, szczególnie w kontekście
przemian społeczno-kulturowych i zjawisk o charakterze międzykulturowym, jakie miały w
owym czasie miejsce.
W odpowiedzi na ograniczony stan badań w tym zakresie, zasadniczym przedmiotem
rozprawy jest dogłębna analiza dostępnych w publikacjach i raportach wykopaliskowych
informacji na temat pochówków z trzech reprezentatywnych dla tego okresu stanowisk:
Babilonu, Seleucji nad Tygrysem i Coche/Veh-Ardashir wraz z pobliską nekropolą
przypisywaną Ktezyfonowi. Inne ważne ośrodki Babilonii, jak Uruk i Nippur, oferują
analogiczny materiał ze znaczną przewagą tzw. sarkofagów pantoflowych (ang. slipper
coffins) będących tematem jednego z nowszych opracowań. Porównania o charakterze
międzyregionalnym obejmują natomiast zarówno stanowiska z innych części Mezopotamii,
zachodniego Iranu i Syro-Palestyny.
Punktem wyjściowym zastosowanej w rozprawie procedury badawczej jest analiza
kontekstu archeologicznego pochówków, która umożliwiła poczynienie istotnych obserwacji
stratygraficznych i chronologicznych. Posłużyły one do rozwinięcia szerokiej interpretacji
dystrybucji przestrzennej pochówków względem osiedli ludzkich i ich lokalizacji w ramach
topografii miejskiej, ze szczególnym uwzględnieniem zwyczaju chowania zmarłych wewnątrz
domostw, który stanowił tradycję mezopotamską sięgającą III tysiąclecia p.n.e. Pozostałe
aspekty analizy dotyczą ewolucji form grobów, terakotowych sarkofagów i konstrukcji
grobowych, pozycji, orientacji i artykulacji szczątków kostnych oraz kompozycji i funkcji
elementów wyposażenia grobowego.
Wnioski płynace z tej analizy dowodzą, iż obrządek pogrzebowy w znacznym stopniu
odzwierciedlał społeczne i kulturowe uwarunkowania partyjskiej Babilonii. Jednym z
głównych rezultatów jest ukazanie synkretycznego wymiaru obrządku pogrzebowego,
będącego odbiciem szerszego zjawiska kulturowego znanego zwłaszcza ze sfery religii.
Zjawisko to wiąże się niewątpliwie z procesami o charakterze akulturacyjnym, zwłaszcza
między autochtoniczną ludnością babilońską i grupami napływowymi pochodzenia greckiego.
Studium ujawnia także potencjalne społeczne funkcje obrządku pogrzebowego, jak tworzenie
pamięci zbiorowej i wzmacnianie tożsamości grupowej przez użytkowanie cmentarzysk i
stosowanie kolektywnych praktyk pogrzebowych. Ostatecznie zanik niektórych z
wcześniejszych tradycji grzebalnych powinien być postrzegany w kontekście schyłku i
definitywnego upadku rdzennej kultury babilońskiej pod koniec okresu partyjskiego lub na
początku okresu sasanidzkiego.