Odmowa chodzenia do szkoły Odmowa chodzenia do szkoły
advertisement
05-12-2008 Konferencja ETOH - 4 grudnia 2008 Odmowa chodzenia do szkoły Odmowa chodzenia do szkoły • Dziecko odmawia uczęszczania do szkoły lub ma trudności by pozostać w klasie przez wszystkie lekcje Artur Kołakowski akolakowski@wp pl [email protected] Kearneyy & Silverman 1996 Odmowa chodzenia do szkoły Odmowa chodzenia do szkoły • Niektórzy badacze sugerują konieczność wyodrębnienia z powyższej kategorii odmowy chodzenia do szkoły wagarowania, i które k ó powinno i być b ć postrzegane, jako przejaw opozycyjnobuntowniczych lub poważnych zaburzeń zachowania. • Z kolei odmowa chodzenia do szkoły rozumiana, jako,, fobia szkolna” bliska jest zaburzeniom lękowym, a zwłaszcza zespołowi lęku przed separacją w dzieciństwie oraz fobiom, dotyczącym podróżowania lub przebywania w tłumie, a wiec będących odpowiednikiem agorafobii. • Często obserwowanym zjawiskiem w rodzinach dzieci odmawiających chodzenia do szkoły są postawy rodziców i opiekunów, nacechowane licznymi obawami dotyczącymi możliwych zagrożeń płynących ze świata zewnętrznego. Depresja (13 % odmów chodzenia do szkoły – wg Last & Strauss 1990) Depresja Wagary, zaburzenia zachowania Wycofywanie się Zaburzenia lękowe Trudności w koncentracji Problemyy ze snem drażliwość ODD, zachowania buntownicze Odmowa chodzenia do szkoły Copyright Kołakowski 2008 Mobing rozdrażnienie Depresja płaczliwość [email protected] 1 05-12-2008 Konferencja ETOH - 4 grudnia 2008 Odmowa chodzenia do szkoły = zaburzenie lękowe Berg 1996, 1997 (a) Niechęć lub odmowa chodzenia do szkoły często prowadzą do przedłużającej się absencji (b) Dziecko w czasie godzin lekcyjnych zazwyczaj pozostaje p j w domu i nie stara się ukrywać tego g problemu przed rodzicami (c) Pespektywa pójścia do szkoły powoduje, że dziecko jest pełne niepokoju, lęku – może pojawić się wybuch złości lub niezwiązane z żadną przypadłością objawy somatyczne (d) Odmowa chodzenia do szkoły nie jest przejawem zaburzeń zachowania. W tym rodzaju odmowy chodzenia do szkoły rodzice zgłaszają szeroką gamę objawów związanych z lękiem • • • • • • • Odmowa wstania z łóżka Narzekanie na konieczność chodzenia do szkołyy Jęczenie Płacz Wybuch złości Odmowa wyjścia z samochodu pod szkołą Ucieczka spod szkoły Somatyczne objawy lęku Lęk wiąże się ze sposobem myślenia • • • • • • • • • • Dzieci odmawiające chodzenia do szkoły odczuwają irracjonalny lęk jeśli wyobrażają sobie konieczność pójścia do szkoły Bóle brzucha Nudności i wymioty Bóle głowy Pocenie się Biegunka Drżenia Bóle gardła Blednięcie lub czerwienie się Częste oddawanie moczu • Chociaż wiele dzieci odmawiających chodzenia do szkoły pozostaje w domu, to część z nich: – wychodzi do szkoły, ale wraca do domu zanim do niej dotrze – cofa się do domu spod budynku szkoły – dzwoni ze szkoły do rodziców i błaga ich by zabrali je do domu – ucieka ze szkoły do domu – Idzie normalnie do szkoły, jakby lęk zniknął, ale następnego dnia stanowczo odmawia wyjścia z domu Berg 1996 Copyright Kołakowski 2008 • Wiele dzieci podkreśla, że chciało by pójść do szkoły i przygotowuje się do tego, ale jeśli już ten moment nadchodzi to nie są w stanie tego zrobić Hersov 1985 Najczęstsze lękowe przyczyny odmowy chodzenia do szkoły Zaburzenie lęku separacyjnego Fobia społeczna [email protected] 2 05-12-2008 Konferencja ETOH - 4 grudnia 2008 Nierealność zagrożenia • Zosia, lat 7, wraz z początkiem uczęszczania do zerówki i przejawiała niechęć do rozstania się z mamą. Pojawiał się płacz, kurczowe trzymanie się mamy. Obecnie rozpoczęła naukę w pierwszej klasie szkoły podstawowej. Wieczory, a zwłaszcza poranne wyjścia do szkoły stanowią poważny problem dla całej rodziny. Zosia uskarża się na silny ból brzucha, płacze, ma trudność ze wstaniem z łóżka. Nie udaje, naprawdę źle się czuje, choć lekarze wykluczyli podłoże somatyczne. Gdy idzie do szkoły, chce, aby mama stale przebywała pod drzwiami klasy. Poza tymi problemami jest pogodną, grzeczną dziewczynką, chętnie bawi się z rówieśnikami. LĘK PRZED SEPARACJĄ W DZIECIŃSTWIE • • • • Występuje u: 4.1% dzieci 7-11 lat 3.9% dzieci 12 12-16 16 letnich 1.3% dzieci 14-16 lat – częściej u dziewcząt, – dzieci wychowywanych przez samotne matki, – częściej w rodzinach o niższym SES Lęk przed separacją w dzieciństwie • Jest jednym z najczęściej rozpoznawanych zaburzeń lękowych wśród dzieci w wieku przedszkolnym. • Dotyczy on około 33,55 - 5,4% 5 4% populacji dzieci w tym okresie rozwojowym, pojawia się nieco częściej u dziewcząt. Lęk przed separacją w dzieciństwie (F93.0) • nierealistyczne zamartwianie się nieszczęściami, które mogłyby spaść na rodziców lub strach, że wyjdą oni i nie wrócą albo też uporczywe myśli dotyczące ich śmierci; • zamartwianie się, że jakieś nieszczęśliwe zdarzenie (zagubienie, porwanie, przyjęcie do szpitala, śmierć) rozdzieli dziecko od najbliższej mu osoby; Lęk przed separacją w dzieciństwie (F93.0) Lęk przed separacją w dzieciństwie (F93.0) • utrwaloną niechęć lub odmowę chodzenia do szkoły z obawy przed rozłąką z osobą, z którą dziecko jest związane (nie obawa przed wydarzeniami w szkole); • utrwaloną niechęć lub odmowę kładzenia się spać, jeśli nie ma w pobliżu rodziców, częste wstawanie w nocy po to, by sprawdzić, czy rodzice są obecni w domu lub po to to, bu spać z rodzicami; • niechęć lub odmowę spania poza domem; Copyright Kołakowski 2008 [email protected] 3 05-12-2008 Konferencja ETOH - 4 grudnia 2008 Lęk przed separacją w dzieciństwie (F93.0) Lęk przed separacją w dzieciństwie (F93.0) • utrwalony strach przed przebywaniem samemu albo bez rodziców, także bezzasadną obawę przed osamotnieniem lub pozbawieniem dostępu do rodzica ( często kurczowe trzymanie się rodziców, nawet w domu, chodzenie za nimi krok w krok, stałe przebywanie w pobliżu opiekuna, np. zawsze w obrębie tego samego pomieszczenia); • powtarzanie się koszmarów nocnych z tematem rozłąki; • powtarzanie się objawów fizycznych (nudności, bóle brzucha, bóle głowy) w sytuacjach separacji, np. w momencie wyjścia do szkoły, wyjazdu na wakacje; Lęk przed separacją w dzieciństwie (F93.0) • wyraźne pogorszenie się samopoczucia w sytuacji spodziewanego rozdzielenia, nadmierny stres w oczekiwaniu na rodziców, w czasie rozstawania się lub bezpośrednio potem (często wyrażany płaczem, złością, uporczywą niechęcią opuszczenia domu, nadmierną potrzebą rozmowy z rodzicami lub pragnieniem powrotu do domu, poczuciem nieszczęścia, apatią, społecznym wycofaniem się). Nierealność zagrożenia • Pewnego dnia, Przemek, uczeń piątej klasy wrócił do domu i powiedział, że więcej nie pójdzie do szkoły. • Jest dobrym uczniem uczniem, choć wcześniej wychowawczyni zgłaszała rodzicom problem małomówności chłopca w sytuacjach konieczności udzielania głośnych odpowiedzi. Copyright Kołakowski 2008 Jakie strategie postępowania powinniśmy uwzględnić? Lęk separacyjny Psychoedukacja mamy na temat tego zaburzenia Psychoterapia indywidualna matki Psychoterapia rodzinna Terapia behawioralna Lęk społeczny • Występuje u około 15% populacji dziecięcej i jest traktowany przez część badaczy jako odpowiednik fobii społecznejj dorosłych, a niekiedy jako jej prekursor. [email protected] 4 05-12-2008 Konferencja ETOH - 4 grudnia 2008 Lęk społeczny Lęk społeczny • Dzieci z lękiem społecznym przeżywają trwały lub nawracający lęk w stosunku do obcych dorosłych lub/i rówieśników, bądź też unikają kontaktów z nimi, wykazują nadmierną koncentrację na sobie lub poprawności swojego zachowania, zakłopotanie w sytuacjach społecznych. • Zjawisku temu towarzyszy prawidłowe, ale wybiórcze przywiązanie do rodziców lub członków rodziny, czasami prawidłowe relacje społeczne ze znanymi sobie rówieśnikami rówieśnikami. Lęk społeczny • Często obserwowane objawy to płacz, brak spontanicznych wypowiedzi lub wycofanie się. • Dzieci prezentujące ten typ zaburzeń lękowych zazwyczaj y j pozostają p j wstydliwe, y nieśmiałe i mają j ograniczenia w funkcjonowaniu społecznym również w okresie dojrzewania, nierzadko rozwijają inne zaburzenia lękowe, najczęściej lęk uogólniony oraz zaburzenia nastroju. CBT zaburzeń lękowych u dzieci • Obecnie najbardziej uznanym podejściem w leczeniu zaburzeń lękowych u dzieci jest model integrujący dwa podejścia: behawioralne i p poznawcze /Kendall 2004/. • Programy psychoterapii przeznaczone dla dzieci z zaburzeniami lękowymi najczęściej łączą uczenie zdolności panowania nad niepożądanym pobudzeniem z ekspozycją na sytuacje wzbudzające lęk i niepokój. Copyright Kołakowski 2008 Lęk społeczny • Utrwalony lęk przejawiający się zachowaniami o cechach społecznego unikania w sytuacjach, w których dziecko jest narażone na obecność ni zn n h sobie nieznanych bi lludzi, dzi w ttym m ttakże kż rówieśników. ró i śnikó • Dziecko wykazuje koncentrację na sobie, zakłopotanie lub nadmierne skupienie się na sprawie stosowności swojego zachowania w czasie kontaktów z nieznanymi sobie ludźmi. CBT zaburzeń lękowych u dzieci • Zwykle dzieci uczy się w pierwszej kolejności identyfikacji ich reakcji lękowych. • Następnie zwraca się ich uwagę na aspekt poznawczy i behawioralny, aby w oparciu o nie nauczyć ich strategii kontrolowania lęku. • Ważna jest w tym procesie część psychoedukacyjna, która pomaga dzieciom rozpoznać myśli, wzbudzające lęk, a także część relaksacyjna, pomagająca łagodzić stan napięcia. [email protected] 5 05-12-2008 Konferencja ETOH - 4 grudnia 2008 Coping CAT: budowanie planu FEAR Co należy Dla urozmaicenia oraz usprawnienia procesu uczenia się dziecko wykonuje plakat ( i ewentualnie niewielką kartę) z głównymi punktami planu FEAR. robić gdy pojawi się LĘK F Feeling frightened E Expecting bad things to happen Attitudes and actions that will help Results and rewards A R Świadomość fizjologicznych objawów lęku Rozpoznawanie katastroficznych myśli Myśli zrównoważone i działania mogą pomóc Nagrody za sukces i wysiłek Copyright Artur Kołakowski • Wg Becka lęk jest wyrazem wyolbrzymienia lub nadmiernego uaktywnienia procesów prawidłowych. Copyright Artur Kołakowski Mam nagrodę za wyniki iki Tworzę myśli zrównoważone i działam Rozpoznaję katastroficzne myśli Widzę objawy lęku Copyright Artur Kołakowski Czy lęk jest zawsze patologiczny? Copyright Artur Kołakowski Składowe reakcji lękowej Emocja Myśli Objawy z ciała Zachowania Copyright Artur Kołakowski Copyright Kołakowski 2008 Copyright Artur Kołakowski [email protected] 6 05-12-2008 Konferencja ETOH - 4 grudnia 2008 COPING CAT – cel 3 unikanie Unikanie sytuacji lękowych prowadzi do coraz większego unikania. • Dzieci lękliwe starają się unikać stresowych czy potencjalnie zagrażających sytuacji, zamiast stawiać im czoło. • Unikając sytuacji budzących strach, dziecko traci sposobność nauczenia się, że: 1 negatywne zdarzenie nie jest wcale tak 1. prawdopodobne, jak oczekuje, 2. straszne konsekwencje są mniej prawdopodobne i nie tak negatywne, jak się spodziewa, 3. w rzeczywistości może sobie poradzić z sytuacją. Copyright Artur Kołakowski 2008 Wygaszanie lęku ekspozycja Copyright Artur Kołakowski Psychoedukacja na temat lęku 80 Poziom m lęku 70 60 50 40 30 20 10 0 Copyright Artur Kołakowski Copyright Artur Kołakowski Trzy złote zasady terapii ekspozycyjnej: 1. Lęk jest nieprzyjemny, ale nie może zranić – z powodu lęku nie umrzesz, nie oszalejesz, ani nie stracisz kontroli. 2 Lęk można obniżyć. 2. obniżyć Nie może on trwać w nieskończoność, zwłaszcza, jeśli jesteś w stanie stawić czoło trudnej sytuacji. 3. Trening czyni mistrza. Jeśli będziesz regularnie powtarzał ekspozycję zaczniesz sobie radzić w podobnych sytuacjach. Copyright Artur Kołakowski Copyright Kołakowski 2008 Copyright Artur Kołakowski [email protected] 7 05-12-2008 Konferencja ETOH - 4 grudnia 2008 Copyright Artur Kołakowski Copyright Artur Kołakowski Copyright Artur Kołakowski Copyright Artur Kołakowski Copyright Artur Kołakowski Copyright Artur Kołakowski Copyright Kołakowski 2008 [email protected] 8 05-12-2008 Konferencja ETOH - 4 grudnia 2008 Plan Małych Kroków • Plan małych kroków obejmuje opracowanie przez dzieci stopniowej ekspozycji, która zostanie wdrożona w pozostałej części programu. • Podczas wdrażania p programu g małych kroków zachęca się dzieci, żeby w każdym kolejnym kroku używały strategii przedstawionych na wcześniejszych sesjach (np. relaksacji, głębokiego oddychania, kwestionowania niepożądanych myśli). Copyright Artur Kołakowski Copyright Artur Kołakowski Gradacja ekspozycji Trochę historii „Jeśli twoje dziecko zaczyna krzyczeć i uciekać na widok żaby, to postaraj się ową żabę złapać. Następnie połóż ją tak daleko od swojego dziecka. Najpierw poproś go, aby na nią spojrzało. Jeśli będzie już to w stanie zrobić poproś go, aby podeszło trochę bliżej. Następnie poproś go znów na nią popatrzyło, tak długo, aż przestanie się jej bać. Następnie spraw by dziecko dotknęło żaby, gdy trzymasz ją w swojej ręce. W końcu doprowadź do tego, że dziecko delikatnie weźmie żabę w swoje ręce i zacznie się nią bawić jak motylem…” John Locke 1693 Copyright Artur Kołakowski Program powrotu do szkoły dziecka z zaburzeniem lękowym. 1. 2. 3. Wizyty z mamą u psychologa szkolnego z mamą Wizyta u psychologa bez mamy Ekspozycja z psychologiem w Sali gdzie będzie nauczanie indywidualne na terenie szkoły 4. Nauczanie indywidualne na terenie szkoły 5. Spotkania z kolegami w Sali na przerwie 6. Swobodny kontakt z kolegami na przerwie 7. Ekspozycja w wyobraźni - udział w lekcji 8. Ekspozycja rzeczywista – po lekcjach, zajmowanie miejsca, podchodzenie do tablicy 9. Udział w lekcjach wybranego przedmiotu z klasą 10. Powrót do lekcji z klasą. Siedzenie za kierownicą w zaparkowanym samochodzie Jazda zatłoczoną ulicą w słoneczny dzień najmniejszy Jazda tą sama ulica w nocy Jazda na ruchliwej autostradzie w deszczową noc największy poziom lęku Samotna przejażdżka pustymi ulicami w słoneczny dzień Jazda zatłoczoną ulicą w deszcz Jazda na zatłoczonej autostradzie w dzień Copyright Artur Kołakowski Stopniowy powrót ucznia do klasy • • • • • • • • Przez tydzień ma możliwość przebywania na 1 lekcji (wybranej przez niego), bez konieczności uczestniczenia w niej (bez oceniania, odpytywania). Przez kolejne dwa tygodnie, codziennie uczestniczy w 1 wybranej przez siebie lekcji, bez konieczności uczestniczenia w niej. Przez kolejne cztery tygodnie, codziennie uczestniczy w 1 wybranej przez siebie lekcji, uczestniczy w niej (jest oceniany, odpytywany). Przez kolejne cztery tygodnie uczestniczy we wszystkich zajęciach z 2 przedmiotów (jeden wybiera sam), ma obowiązek aktywnie w nich uczestniczyć. Przez kolejne cztery tygodnie uczestniczy we wszystkich zajęciach z 3 przedmiotów (jeden wybiera sam). Przez kolejne cztery tygodnie uczestniczy we wszystkich zajęciach z 4 przedmiotów (jeden wybiera sam). Przez kolejne cztery tygodnie uczestniczy we wszystkich zajęciach z 5 przedmiotów (jeden wybiera sam). Uczestniczy we wszystkich zajęciach. Copyright Artur Kołakowski Copyright Kołakowski 2008 [email protected] 9 05-12-2008 Konferencja ETOH - 4 grudnia 2008 Czasami lęk przed pójściem do szkoły może być uzasadniony MOBBING JEST ZJAWISKIEM SPOŁECZNYM • Pojęcie mobbingu pochodzi z języka angielskiego (to mob – szykanować, upokarzać). • Mobbing oznacza, że jakaś osoba jest wykluczona ze społeczności i upokarzana. upokarzana (Alsaker 2005) • Osoba doświadczająca tego zostaje pozostawiona w sytuacji, z której nie widzi wyjścia. MOBBING JEST ZJAWISKIEM SPOŁECZNYM MOBBING JEST ZJAWISKIEM SPOŁECZNYM • W mobbingu ważną rolę odgrywa także czynnik czasu. O mobbingu mówi się mianowicie wtedy, kiedy szykany i upokorzenia są systematyczne i powtarzają się. • Jednorazowe zajścia j nie mogą g być traktowane jjako mobbing. • Także kiedy dwie mniej więcej jednakowo silne grupy występują przeciwko sobie w gwałtownym starciu, nie ma mowy o mobbingu. • Mobbing w szkole jest aktem agresji i oznacza, że uczeń przez dłuższy czas (np. przez pół roku) poddawany jest naciskom i upokarzany lub wykluczany z grona kolegów. Procesy mobbingu przebiegają zazwyczaj w ukryciu. Sprawcy chcą dokuczyć ofierze, ale sami wolą nie zostać na tym przyłapani. • Ofiary czują się bezradne i nie mogą się same wyzwolić z izolacji. • Osoby biorące w tym udział, także sprawcy, prawie zawsze wysyłają jednak sygnały. Dorośli powinni je zauważyć, rozpoznać i potraktować jako punkt wyjścia dla wyjaśnienia całej sytuacji. • Nauczyciele często bagatelizują te oznaki, nie zwracając na nie szczególnej uwagi. W ten sposób pośrednio wspierają działania sprawców mobbingu. MOBBING JEST ZJAWISKIEM SPOŁECZNYM OZNAKI MOBBINGU WEWNĄTRZ KLASY • Z reguły są to uczniowie jednej klasy, choć obejmują różne role: sprawców, ofiar, uczestników, widzów. • Wszyscy wiedzą jednak, jednak co się w klasie odbywa. odbywa Mobbing nie jest więc zjawiskiem indywidualnym, lecz społecznym. • Dlatego też wszyscy uczniowie z jednej klasy biorący udział w tym procederze powinni uczestniczyć w jego wyjaśnianiu. • • • • • • Copyright Kołakowski 2008 Znikają zeszyty lub inne materiały Rzeczy ucznia są niszczone Ubrania giną lub są niszczone Uszkodzony zostaje rower O uczniu mówi się źle za jego plecami Rozpowszechnia się plotki na temat ucznia [email protected] 10 05-12-2008 Konferencja ETOH - 4 grudnia 2008 OZNAKI MOBBINGU WEWNĄTRZ KLASY OZNAKI MOBBINGU WEWNĄTRZ KLASY • Następuje wykluczenie z klasy • Uczeń bywa ośmieszany, np. podczas rozwiązywania zadania przy tablicy • Koledzy i koleżanki czynią aluzje, szepczą za plecami ucznia i • Uczeń nie może brać udziału w pracy grupy, bo grupa się na to nie zgadza • Zabrania się uczniowi zgłaszania się lub innych form aktywności w czasie lekcji • Na dzieci solidaryzujące się z prześladowanym wywierany jest nacisk • Dochodzi do działań fizycznych (kopnięcie, podstawienie nogi, uszczypnięcie, uderzenie, szarpanie, zanieczyszczenie posiłku) • Dochodzi do oszczerstw i zniesławień dotyczących spraw seksualnych, czynione sa aluzje i prowokacje na ten temat • Upokarza się ucznia rysunkami, mailami, SMS-ami lub liścikami • Inne dzieci podburzane są do agresywnych zachowań wobec kolegów OZNAKI MOBBINGU WEWNĄTRZ KLASY OZNAKI MOBBINGU WEWNĄTRZ KLASY • Żartuje się z cech osobistych: wygląd, nos, fryzura, ułomności • Ktoś uważany jest powszechnie za głupiego, wyśmiewany, obrażany i upokarzany, p wywierany jjest na niego nacisk, grozi mu się (bez użycia broni lub nawet z bronią) • Dziecko jest okaleczone • Dochodzi do szantażu oraz wymuszeń pieniędzy lub usług. (Lauper 2005). • Następstwa są doskonale widoczne: OZNAKI MOBBINGU WEWNĄTRZ KLASY • Należy wziąć także pod uwagę skutki zdrowotne, ponieważ mobbing bywa przyczyna takich ki h symptomów, ó jjakk ból bóle głowy ł ib brzucha, h ogólne osłabienie organizmu, brak apetytu, przemęczenie itp. – mobbing wpływa destrukcyjnie na klimat w klasie – u ofiar powoduje pogorszenie wyników w nauce. – ma też wpływ pł na iich h kontakt kontakty społeczne społe zne z rówieśnikami, – następuje obniżenie poczucia własnej wartości i pozycji społecznej. CECHY STRUKTURALNE MOBBINGU Mobbing oznacza sprawowanie nad kimś władzy. W procesach mobbingu na „scenie zewnętrznej” (przedszkole, szkoła, klasa, boisko szkolne) chodzi o długotrwały proces, w którym jeden z uczniów sprowadzony jest do roli ofiary. Tego, co się dzieje na „scenie wewnętrznej” (uczucia, emocje, strategie), obserwator nie pozna. Może to tylko odtworzyć w rozmowach i interpretacjach wydarzeń. Podstawowa strukturę mobbingu da się zobrazować następująco: Obserwatorzy (przyzwalający) Akt Aktywni i poplecznicy l i Inicjator Obserwatorzy (bierni) Ofiara Rys. 1. Podstawowa struktura mobbingu Źródło: Karl Gebauer, Mobbing w szkole, PAX, W-wa 2007, s.31. Copyright Kołakowski 2008 [email protected] 11 05-12-2008 Konferencja ETOH - 4 grudnia 2008 Opis przypadku - zalecenia • odcięcie ofiary od sprawców przemocy • zastosowanie środków prawnych w stosunku do sprawców przemocy • objęcie chłopca natychmiastowym wsparciem psychologicznym • Objęcie wsparciem psychologicznym obserwatorów mobbingu • Aktywne monitorowanie czy problem nie nawraca Zachowania opozycyjno – buntownicze (ODD) (1) • • • • • Podstawowym przejawem opozycyjno-buntowniczych zaburzeń zachowania jest pewien utrwalony wzorzec polegający na występowaniu zachowań – Negatywistycznych Wrogich g Buntowniczych Prowokacyjnych Niszczycielskich – które wyraźnie przekraczają normy zachowania dla danego wieku i dla dla danego kontekstu społeczno-kulturowego Zachowania opozycyjno – buntownicze 10 – 25 % przyczyn odmowy chodzenia do szkoły ( Heyne, King 2002) Zachowania opozycyjno – buntownicze (ODD) (2) • W ODD nie występują poważniejsze naruszenia praw innych osób, jak w przypadku „poważnych” zaburzeń zachowania. • Dzieci z tym typem zaburzeń zachowania przejawiają tendencję do aktywnego przeciwstawiania się prośbom i normom dorosłych oraz do celowego „zadręczania zadręczania” innych ludzi ludzi. • Zwykle są skłonne do złości, urazy i łatwego reagowania zdenerwowaniem wobec innych osób, które czynią winnymi własnych błędów i trudności. Zachowania opozycyjno – buntownicze (ODD) (3) Dziecko z ODD • Wykazują niski próg tolerancji na frustrację i łatwo tracą panowanie nad sobą • W typowych przypadkach ich bunt ma charakter prowokacyjny • Przeważnie p przejawiają j ją nadmiernąą szorstkość,, niechęć ę do współpracy oraz opór wobec autorytetów • Takie zachowania są często najlepiej widoczne w kontaktach z dorosłymi lub z rówieśnikami, których dziecko dobrze zna, a co za tym idzie mogą być niedostrzegalne w trakcie wywiadu klinicznego • Ma olbrzymią potrzebę posiadania kontroli i zrobi wszystko by mieć poczucie, że jest silne i może utrzymać panowanie nad sytuacją • Raczejj nie widzi swojej j j odpowiedzialności p za trudne sytuacje i będzie szukało winy w innych. • Dobrze analizuje zachowania innych osób i spróbuje wykorzystać ich słabości do osiągnięcia swoich celów np. świetnie będzie manewrować pomiędzy rodzicami Sharon Maroney Copyright Kołakowski 2008 [email protected] 12 05-12-2008 Konferencja ETOH - 4 grudnia 2008 Dzieci z ODD ODD często współistnieje z • Dobrze tolerują sytuacje w których jest dużo złości – możemy mieć wręcz poczucie, że te dzieciaki wręcz dobrze się czują w sytuacji konfliktu agresji i złości konfliktu, Sharon Maroney • • • • • Zachowania opozycyjno – buntownicze (ODD) (5) Zachowania opozycyjno – buntownicze (ODD) (6) 1. Dziecko miewa częste lub nadmiernie nasilone wybuchy złości w stosunku do swojego poziomu rozwoju 2. Dziecko często spiera się/ kłóci z dorosłymi 3. Dziecko często czynnie sprzeciwia się dorosłym lub lekceważy normy 4. Dziecko często w sposób widoczny, umyślnie robi rzeczy, które sprawiają przykrość innym ludziom 5. Dziecko często obwinia innych za swoje błędy lub złe zachowanie 6 Dziecko często jest przewrażliwione lub łatwo 6. je urazić 7. Dziecko często się złości lub obraża 8. Dziecko bywa często złośliwe lub mściwe Wybrane przeze mnie trudne zachowanie: 13 letni Paweł odmawia chodzenia do szkoły. Mówi na przykład, że boli go brzuch, ma gorączkę i po za tym nic nie umie na klasówkę. W jakich okolicznościach się pojawia: Jak często się zdarza Do trzech razy w tygodniu Jak dokładnie przebiega Gdy mama rano wchodzi do pokoju Pawła chłopiec leży w łóżku – gdy mama mówi, że ma wstać i iść do szkoły mówi, że jest chory. Mama odpowiada, że wczoraj byli u lekarza i jest zdrowy. Paweł mówi, że i tak nie pójdzie - Mama krzyczy, jest zdenerwowana. Ostatecznie chłopiec zostaje w domu. Jak długo trwa Jakie jest moje działanie by zakończyć trudną sytuację. 30 minut Mama skarży się tacie, że Paweł znowu nie idzie do szkoły. Zapowiada konsekwencje (brak karty do telefonu, zakaz korzystania z Internetu) których nie wprowadza w życie. W efekcie Paweł spędza kilka godzin przed komputerem. Mama wymyśla Pawłowi jakieś prace, jako konsekwencja siedzenia w domu (rzadko je wykonuje). Mama raczej nie rozmawia z chłopcem o jego problemach w szkole, zapowiada, że zadzwoni do wychowawczyni, ostatecznie tego nie robi.Jedno popołudnie poświęca na odrabianie lekcji z Karolem, w pozostałe dni twierdzi, że jest zbyt zmęczona Copyright Kołakowski 2008 ADHD Trudnościami w nauce Wahaniami nastroju Zaburzeniami lękowymi Tourette Syndrome Konsekwencje dla dorosłego Konsekwencje dla dziecka Negatyw; brak wpływu na zachowanie Karola, poczucie bezsilności Negatyw; matka ulega dziecku, ranek ma zdenerwowany Pozytyw; zostaje w domu, gra na komputerze, robi to, co lubi Pozytyw; nie przygotowuje się do zajęć, bo wie, że może nie pójść do szkoły Pozytyw; nie jest w szkole, więc nie ponosi konsekwencji braku przygotowania się do zajęć Pozytyw: dużo uwagi skupionej na Karolu Pozytyw: Karol czuje się panem sytuacji Same pozytywy, które wzmacniają zachowanie Karola [email protected] 13 05-12-2008 Konferencja ETOH - 4 grudnia 2008 Cel idealny Karol zawsze chodzi do szkoły Jakie czynniki muszę uwzględnić: Realny cel na 4 tygodnie Wybrane przeze mnie trudne zachowanie: W jakich okolicznościach się pojawia: Jak często się zdarza Jak dokładnie przebiega Karol ma już przywilej nie chodzenia do szkoły, trudno będzie mu z niego zrezygnować. Konieczna znacząca zmiana sposobu b postępowania i obojga b j rodziców Karol stosuje się do zasady: Mogę nie iść do szkoły maksymalnie dwa razy w miesiącu. Wojtek, lat 13 nie chodzi do szkoły – wagaruje z pojedynczych godzin Zazwyczaj jak jest nieprzygotowany do lekcji lub gdy może robić coś innego co dla niego jest ciekawsze. Na 32 dwóch godzinach zajęć w tygodniu średnio wagaruje na około 10 Wychodzi z domu o czasie, dociera do szkoły, często go widzą nauczyciele, spędza czas w szatni, albo za szkołą, siedzi na schodach szkoły Jak długo trwa Jedną lub dwie godziny lekcyjne Jakie jest moje działanie by zakończyć trudną sytuację. Nauczyciele wzywają rodzica 2 razy na tydzień, rodzic raz na tydzień dociera do szkoły. Na razie bez żadnych konsekwencji rodzice i szkoła nawzajem obwiniają się o brak opieki i nadzoru. Strategie zanim pojawi się zachowanie Zaskocz dziecko, czyli zachowaj się inaczej. Mama dzwoni codziennie do szkoły po lekcjach, wiąże się z nagrodą i konsekwencją w domu. Jeden z nauczycieli zawsze patroluje szkolne korytarze w czasie lekcji i wyłapuje wagarowiczów. Zmień A. Zamknięcie szkoły. – kontrola wejść i wyjść Zasady – konkretne, jasne do tej sytuacji Uczeń jest na lekcjach Skuteczne wydawanie poleceń Strategie wygaszania Strategie wzmacniania zachowania zachowania Dostrzeganie pozytywów Konsekwencje w domu 1 godzina wagarów = zakaz komputera 2 godziny wagarów = dzień bez telewizora 3 godziny wagarów = całe popołudnie uczę się i pomagam mamie w pracach domowych Konsekwencja w szkole Brak obecności na lekcji wszystkie przerwy spędzasz pod pokojem nauczycielskim, na lekcje idziesz za rękę Zabranie uwagi Żadnych rozmów o nieobecnościach na lekcjach Konsekwencje naturalne Copyright Kołakowski 2008 Strategie zanim pojawi się zachowanie Zaskocz dziecko, czyli zachowaj się inaczej. Tata rano budzi Pawła i odwozi go do szkoły Zmień A. Strategie wygaszania zachowania Odesłanie w nudne miejsce Strategie wzmacniania zachowania Dostrzeganie pozytywów Zabranie nagrody, przywileju Pochwały Dziecko, które zostaje w domu ma odłączony komputer, telewizor i zabraną komórkę. Zasady – konkretne, jasne do Zabranie uwagi tejj sytuacji ji 1. Chodzimy do szkoły – zwalnia nas tylko zwolnienie lekarskie. Możesz nie iść do szkoły 2 razy w miesiącu. 2. Wychodzisz do szkoły o 7.30 – tak jak stoisz. Nagroda Skuteczne wydawanie poleceń Konsekwencje naturalne Po południu trzeba dodatkowo nadrobić materiał ze szkoły Systemy żetonowe Punkty można zbierać za punktualne bycie w samochodzie taty. Konsekwencje dla dorosłego Nauczyciele i dorośli czują się bezsilni i praktycznie bezradni wobec zachowań Wojtka Konsekwencje dla dziecka Wolny czas, nie musi się uczyć, dużo uwagi rodziców i nauczycieli (rozmowy); Cel idealny Wojtek jest na wszystkich lekcjach Jakie czynniki muszę uwzględnić: Bardzo wiele zależy od współpracy domu i szkoły Realny cel na 2 tygodnie Spadek trudnego zachowania o 20 % - w ciągu 2 tygodni nie więcej niż 16 godzin nieobecności Bardzo dziękuję za uwagę Pochwały Za obecność na lekcji Nagroda Systemy żetonowe 1 godzina obecności = 1 punkt. Mama i Wojtek opracowali listę nagród. [email protected] [email protected] 14
