Sytuacja prawna nieruchomości wchodzącej w skład przedsiębiorstwa

„Rejent" • rok 6 • nr 2(58)
luty 1996 r.
Bogusław
Sołtys
Sytuacja prawna nieruchomości wchodzącej w skład
przedsiębiorstwa
Niniejsze opracowanie ma na celu przeprowadzenie charakterystyki sytuacji prawnej nieruchomości wchodzącej w skład przedsiębiorstwa oraz omówienie czynników ją kształtujących. Pomimo
dużej wagi zagadnienia, wskazana problematyka nie była szerzej
dyskutowana we współczesnej literaturze prawniczej. W związku z
przywróceniem w naszym ustawodawstwie wolności gospodarczej,
podjęcie tematu wydaje się być zatem w pełni uzasadnione.
Nieruchomość jest ważnym elementem przedsiębiorstwa rozumianego jako przedmiot stosunków cywilnoprawnych (przedsiębiorstwo
w znaczeniu przedmiotowym), niezależnie od tego, na jakiej podstawie
korzysta z niej podmiot (przedsiębiorstwo w znaczeniu podmiotowym) prowadzący działalność gospodarczą (przedsiębiorstwo w znaczeniu funkcjonalnym). Świadczy o tym fakt wyszczególnienia spośród wszystkich składników przedsiębiorstwa, przykładowo wymienionych w art. 551 k.c., zarówno nieruchomości (pkt 3), jak i praw wynikających z jej najmu i dzierżawy (pkt 6). Przeznaczenie nieruchomości do realizacji określonych celów gospodarczych w ramach przedsiębiorstwa sprawia, iż może ona wykazywać szereg odmiennych
cech charakterystycznych w porównaniu z nieruchomościami nie związanymi z przedsiębiorstwem. Wprawdzie zróżnicowanie to przejawia się głównie w sferze stosunków ekonomicznych, jednak w pewnym zakresie może również wpływać na prawny kształt instytucji
nieruchomości. Spośród elementów wyznaczających sytuację prawną
nieruchomości wchodzącej w skład przedsiębiorstwa najistotniejszą
81
Bogusław
Sołtys
rolę zdają się odgrywać trzy czynniki, a mianowicie: treść przysługującego podmiotowi prowadzącemu przedsiębiorstwo prawa
do nieruchomości, charakter prawny przedsiębiorstwa w znaczeniu
przedmiotowym oraz społeczno-gospodarcza funkcja, jaką spełnia nieruchomość w danym przedsiębiorstwie.
Sytuacja prawna nieruchomości wchodzącej w skład przedsiębiorstwa kształtuje się w zależności od treści przysługującego względem niej prawa. Podmiot prowadzący przedsiębiorstwo może być
bowiem właścicielem nieruchomości bądź wywodzić jedynie w stosunku do niej prawa rzeczowe lub obligacyjne. W tym ostatnim przypadku bardziej poprawne jest stwierdzenie, że w skład przedsiębiorstwa wchodzą wierzytelności i zobowiązania wynikające z umów
będących podstawą korzystania z nieruchomości przez podmiot
prowadzący przedsiębiorstwo (por. art. 551 k.c.). Połączenie wierzytelności i zobowiązań odnoszących się do nieruchomości z przedsiębiorstwem spowodowane jest tym, że podmiot gospodarczy występuje w obrocie handlowym pod firmą (nazwą), która immanentnie
związana jest nie tyle z osobą prowadzącą działalność gospodarczą,
co z samym przedsiębiorstwem. Nie oznacza to jednak, że przeznaczenie nieruchomości do prowadzenia działalności gospodarczej w
ramach przedsiębiorstwa prowadzi do prawnego wyodrębnienia majątku przedsiębiorstwa z pozostałego majątku podmiotu gospodarczego. Takie bowiem wyodrębnienie może wynikać tylko z wyraźnego
przepisu ustawy. Możliwość uznania przedsiębiorstw za odrębne od
ich właścicieli podmioty prawa podkreśla ponadto zasada, według której z przedsiębiorstwa mogą zaspokajać swe roszczenia zarówno jego wierzyciele, jak i prywatni wierzyciele podmiotu prowadzącego
działalność gospodarczą (zasada jedności majątku)1. Brak samodzielności podmiotowej przedsiębiorstwa sprawia, że nabycie nieruchomości pod firmą (nazwą) nie zmienia zakresu ograniczeń przewidzianych
w ustawie o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców2. Związek
prawa do nieruchomości z przedsiębiorstwem nie wpływa również
1
2
Por. S. Grzybowski, [w:) System prawa cywilnego, t. 1, s. 363-364.
Ustawa z 24 III 1920 r. (tekst jedn.: Dz.U. z 1933 r. Nr 20, poz. 202 z późn. zm.).
Na mocy art 4 ust 3 ustawy z 29 IV 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (tekst jedn.: Dz.U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 z późn. zm.) wymagana przez
ustawę o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców zgoda Ministra Spraw
82
Sytuacja
prawna
nieruchomości..
na tryb przeniesienia tego prawa. Zgodnie z art. 552 k.c., czynność
prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko,
co wchodzi w jego skład, chyba że co innego wynika z woli stron albo z przepisów szczególnych. Przepisy szczególne wymagają bowiem
zachowania formy aktu notarialnego do czynności prawnych dotyczących nieruchomości (art. 751 k.c.), zgody wierzyciela do przejęcia
zobowiązań (art. 519 § 2 pkt 2 k.c.) oraz zgody dłużnika do przeniesienia wierzytelności obciążonej pactum de non cedendo (art. 509 § 1
w zw. z art. 514 k.c.). Jednakże prawo najmu i dzierżawy nieruchomości przechodzi w stosunku do zbywcy przedsiębiorstwa na nabywcę bez względu na to, czy umowa z wynajmującym lub wydzierżawiającym zawiera zakaz podnajmu lub poddzierżawy. Wynajmujący i
wydzierżawiający mogą jednak w takim wypadku wypowiedzieć
umowę bez zachowania terminów wypowiedzenia (art. 668 w zw. z
art. 667 § 2 oraz art. 698 k.c.) oraz żądać naprawienia szkody (art. 471
k.c.), w razie zaś umów zawartych na czas oznaczony - tylko naprawienia szkody (art. 673 a contrario). W świetle aktualnego stanu prawnego
brak jest bowiem dostatecznych podstaw możliwości uznania zakazu
podnajmu lub dzierżawy lub poddzierżawy za szczególny przypadek
pactum de non cedendo.
Podsumowując dotychczasowe rozważania należy stwierdzić, iż
jedyną konsekwencją wynikającą ze związku nieruchomości z przedsiębiorstwem jest skutek zawarty w art. 552 k.c., zgodnie z którym
czynność prawna dotycząca przedsiębiorstwa rozciąga się na wszystkie elementy wchodzące w jego skład. Ze względu jednakże na wskazane wyżej przepisy szczególne, konsekwencja ta ma ograniczone znaczenie w odniesieniu do praw, przedmiotem których jest nieruchomość.
Związek nieruchomości z przedsiębiorstwem może jednak wpływać zarówno na treść prawa na przedsiębiorstwie, jak i na treść prawa do nieruchomości. Wpływ ten zdeterminowany jest z jednej strony
charakterem prawnym przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym,
z drugiej zaś strony rolą oraz społeczno-gospodarczą funkcją spełnianą przez nieruchomość w danym przedsiębiorstwie.
Wewnętrznych ma zastosowanie również do oddania gruntów w użytkowanie
wieczyste oraz ich sprzedaży.
83
Bogusław
Sołtys
W doktrynie prawa od dawna toczą się spory co do tego, czym jest
przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym. Jedni autorzy twierdzą, że przedsiębiorstwo jest zbiorem rzeczy i praw (universitas rerum et iuris), inni - wskazując na jego niematerialny charakter - przyjmują, iż zespół funkcjonalnie połączonych składników stanowi tylko
materialne uzewnętrznianie dobra, jakim jest przedsiębiorstwo. Pierwsi uważają przedsiębiorstwo jedynie za stan faktyczny, pozbawiony
większej doniosłości prawnej3, drudzy natomiast, opierając swe stanowisko głównie na przepisach ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji4, uznają przedsiębiorstwo za przedmiot bezwzględnego prawa podmiotowego skutecznego erga omnes5. Ponieważ istnienie tego
prawa oraz jego charakter były już szeroko uzasadniane zarówno w
przedwojennej, jak i powojennej literaturze przedmiotu6, w tym miejscu ograniczę się tylko do niezbędnych uwag celem przygotowania
gruntu do dalszych rozważań.
Istotą przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym jest dobro
niematerialne, wyrażające się w koncepcji prowadzenia określonej
działalności gospodarczej. Dobro to powstaje na bazie funkcjonalnie
zorganizowanego majątku, który stanowi wprawdzie materialną podstawę tego dobra, nie może być jednak utożsamiany z przedsiębiorstwem. Zbycie przedsiębiorstwa nie musi być bowiem równoznaczne
z przeniesieniem jego majątku, skoro strony czynności prawnej mogą
wyłączać z jej treści poszczególne elementy przedsiębiorstwa. Przepisy art. 551 i 552 k.c. ustanawiają jedynie domniemanie, że czynność
prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko,
co wchodzi w jego skład. W świetle regulacji zawartej w powyższych
przepisach rodzi się pytanie, które z przykładowo wymienionych w
art. 551 k.c. składników należy przenieść na nabywcę, aby to co jest
3
4
Przykładowo S. Grzybowski, op. cit., s. 456 i n. oraz J. Preussner-Zamorska,
Konstrukcja prawa do przedsiębiorstwa i jej konsekwencje w świetle nowej regulacji prawnej - głos w dyskusji, „Rejent" 1992, nr 2, s. 3 i n.
Ustawa z 16 IV 1993 r. (Dz.U. Nr 47, poz. 211).
5
Przykładowo M. Poźni
państwowego, Warszawa-Łódź 1990, s. 46 oraz tej autorki, Zbycie przedsiębiorstwa w świetle zmian w kodeksie cywilnym, PiP 1991, nr 6, s. 36 i n.
6
Zob. B. Sołtys, Pojęcie i c
przedmiotem obrotu i ochrony prawnej (w druku) oraz powołaną tam literaturę.
84
Sytuacja
prawna
nieruchomości..
przedmiotem sprzedaży można było uznać za przedsiębiorstwo, a nie
jedynie jego poszczególne elementy? W doktrynie prawa oraz w judykaturze przyjmuje się zgodnie, iż koniecznym warunkiem uznania
przedmiotu sprzedaży za przedsiębiorstwo jest objęcie treścią umowy tych jego elementów, które determinują przejęcie funkcji spełnianych przez przedsiębiorstwo. Jednoznacznie przesądza się tym
samym możliwość zbycia przedsiębiorstwa sprowadzonego jedynie
do samych tylko elementów niematerialnych, bez potrzeby przenoszenia jakichkolwiek składników materialnych7. Możliwość ta uwarunkowana jest jednak istotnym znaczeniem elementów niematerialnych dla bytu danego przedsiębiorstwa. W każdym bowiem przypadku
wszystkie składniki przedsiębiorstwa dzielą się na takie, które wyznaczają jego istotę, oraz na takie, które wpływają tylko na wartość
majątku przedsiębiorstwa. Skutek w postaci zbycia przedsiębiorstwa
należy wiązać z przeniesieniem co najmniej składników pierwszego
rodzaju, tj. tych elementów przedsiębiorstwa, z którymi związana
jest klientela, rozumiana jako zdolność pozyskania odbiorców (klientów), określonych rodzajem prowadzonej przez zbywcę działalności
gospodarczej. Przeniesienie klienteli stanowi miarodajne kryterium
oceny przejęcia funkcji spełnianych przez dane przedsiębiorstwo.
Klientela obiektywnie wyznacza bowiem składniki przedsiębiorstwa
nie dające się zastąpić z punktu widzenia prowadzenia określonej
działalności gospodarczej. Spośród nich najważniejszą rolę odgrywają
czynniki indywidualizujące przedsiębiorstwo w obrocie [lokal (zakład), firma, szyld, godło, znaki towarowe i usługowe, know-how itp.].
Czynniki indywidualizujące, stanowiąc immanentną część przedsiębiorstwa, nie mogą być co do zasady wyłączone z treści umowy jego
sprzedaży. Od zasady tej istnieją jednak pewne wyjątki. W stosunku
do lokalu (zakładu), szyldu, godła oraz know-how zasada ta nie ma
zastosowania w sytuacji, gdy elementy te indywidualizują przedsiębiorstwo jedynie w sposób pośredni, akcesoiyjny względem innych
czynników. W stosunku do znaków towarowych i usługowych w sytuacji, gdy nie zachodzi stan niebezpieczeństwa wprowadzenia odbiorców w błąd co do pochodzenia towarów lub usług. W stosunku nato7
M. Kępiński, Rozporządzanie prawem z rejestracji znaku towarowego, Poznań
1979, s. 96.
85
Bogusław
Sołtys
miast do firmy oraz nazw innych przedsiębiorstw w sytuacji, gdy
oznaczenia te zawierają nazwisko zbywcy przedsiębiorstwa. Jeśli
chodzi o nieruchomości należy ponadto wskazać, iż poza wymienionym wyżej lokalem oraz zakładem (nieruchomość budynkowa), również nieruchomość gruntowa może stanowić istotny składnik przedsiębiorstwa, zwłaszcza w przedsiębiorstwach wydobywających złoża
naturalne. W związku z tym, iż zakres elementów stanowiących istotę przedsiębiorstwa (klientela) może się różnie kształtować w poszczególnych przedsiębiorstwach, istnieje potrzeba badania konkretnych stanów faktycznych.
W nauce prawa na dobrach niematerialnych stosunkowo dawno
wykształciła się zasada, według której wyraźnie przeciwstawia się
dobro niematerialne oraz jego materialne ucieleśnienie (corpus mechanicum). Z zasady tej wynika reguła, że jeżeli w umowie strony
inaczej nie postanowiły, przeniesienie prawa na dobrze niematerialnym nie implikuje zbycia jego materialnego ucieleśnienia, zbycie zaś
materialnego ucieleśnienia nie implikuje przeniesienia prawa na
dobrze niematerialnym8. Nie zmienia to jednak faktu, że w odniesieniu do prawa na przedsiębiorstwie ustawodawca przyjął odwrotną
zasadę. Zgodnie bowiem z art. 552 k.c., czynność prawna mająca za
przedmiot prawo na przedsiębiorstwie obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z woli stron
albo z przepisów szczególnych. Nie można się zatem zgodzić z prezentowanym w literaturze przedmiotu poglądem głoszącym zasadniczą konieczność rozdzielenia obrotu prawa na przedsiębiorstwie od obrotu mieniem przedsiębiorstwa9. Wprawdzie rozdzielenie takie jest
możliwe w oparciu o wolę stron lub przepisy szczególne, ale tylko w
drodze wyjątku od zasady. O możliwości przejścia prawa na przedsiębiorstwie bez konieczności przenoszenia jakichkolwiek składników
materialnych przedsiębiorstwa była już mowa. Jeśli zaś chodzi o przeniesienie całego majątku przedsiębiorstwa bądź tylko jego istotnych
(tzn. nie dających się zastąpić z punktu widzenia prowadzenia określonej działalności gospodarczej) składników, stwierdzić należy, iż
8
9
Zob. np. art. 52 ust. 1 i 2 ustawy z 4 II 1994 r. o prawie autorskim i prawach
pokrewnych (Dz.U. Nr 24, poz. 83).
J. Preussner-Zamorska, op. cit., s. 43.
86
Sytuacja prawna nieruchomości..
skutkuje ono przejściem prawa na przedsiębiorstwie, gdyż z reguły umożliwia przejęcie funkcji spełnianej przez przedsiębiorstwo.
Skutek ten nie nastąpi jedynie wówczas, gdy strony wyłączą z treści umowy składniki istotne dla bytu przedsiębiorstwa. Zważywszy
jednakże na okoliczność, iż w składnikach tych wyraża się niematerialna koncepcja prowadzenia działalności gospodarczej, wyrazem
której jest zdolność pozyskania odbiorców (zdolność zarobkowa przedsiębiorstwa), przeniesienie nawet znacznej części majątku przedsiębiorstwa nie spowoduje zbycia przedsiębiorstwa10.
Zasada wynikająca z art. 552 k.c., wobec podobnego brzmienia
nie obowiązującego już art. 40 k.h., dała w przedwojennej doktrynie
prawa asumpt do twierdzenia, że nieistotne dla bytu przedsiębiorstwa składniki stanowią przynależność przedsiębiorstwa rozumianego jako dobro niematerialne11. W nowszej literaturze, nie przesądzając charakteru prawnego tych składników, ich charakter w znaczeniu
ekonomicznym określa się jako akcesoryjny i podrzędny12. Geneza
obu poglądów oparta jest na francuskiej koncepcji fonds de commerce,
charakteryzującej nieistotne dla bytu przedsiębiorstwa składniki jako narzędzia eksploatacji klienteli, tj. zdolności zarobkowej przedsiębiorstwa. W ujęciu tym klientela podporządkowuje elementy składające się na fonds de commerce (przedsiębiorstwo), i tak jak nieruchomość,
skupiając różnego rodzaju dobra tworzące fonds de terre, przynosi
korzyści majątkowe13.
Wydaje się, iż traktowanie wchodzących w skład przedsiębiorstwa
elementów jako jego przynależności zachowuje swoją aktualność również na gruncie aktualnie obowiązujących przepisów prawa. Normatywną podstawę zasadności tego stanowiska stanowią przepisy art.
10
11
12
13
Na temat skutków zbycia przedsiębiorstwa zob. art. 526 k.c. Por. również
orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 1928 r., PPH 1928, s. 303 oraz
orzeczenie SN z 1972 r., OSPiKA 1972, nr 12, poz. 232.
Zob. przykładowo A. Kraus, F. Zoll, Polska ustawa o zwalczaniu nieuczciwej
konkurencji, Poznań 1929, s. 30; J. Weber, Zbycie przedsiębiorstwa, Warszawa
1935, s. 90 oraz T. Blumenfeld, Klientela jako przedmiot obrotu i ochrony prawnej, Warszawa 1932, s. 39.
Tak np. S. Buczkowski w glosie do orzeczenia Sądu Wojewódzkiego z 1 II 1962 r.,
PiP 1963, nr 2, s. 365-366 oraz M. Poźniak-Niedzielska, Zbycie przedsiębiorstwa..., s. 34.
Podaję za M. Poźniak-Niedzielską, Dobra niematerialne..., s. 39.
87
Bogusław
Sołtys
551 i 552 k.c. w zw. z art. 51 i 52 k.c. Biorąc pod uwagę zakres unormowań powyższych przepisów, można określić zachodzącą między
nimi relację jako stosunek przepisów szczególnych do ogólnych.
Wychodząc z założenia, że przedsiębiorstwo pojmowane jako dobro
niematerialne jest szczególnym rodzajem przedmiotu stosunków cywilnoprawnych, można uzasadnić twierdzenie uznające elementy
wchodzące w jego skład za szczególny rodzaj przynależności. W konsekwencji objęcie kategorią przynależności rzeczy nie należących do
właściciela przedsiębiorstwa (np. wynajmowane lub dzierżawione nieruchomości) oraz własności nieruchomości wydaje się być z prawnego
punktu widzenia usprawiedliwione14. Przyjęcie bowiem odmiennego
wniosku czyniłoby, wobec brzmienia art. 551 k.c., zbędnym istnienie przepisu art. 552 k.c. Ponadto godzi się zauważyć, iż z przedstawionym powyżej poglądem nie koliduje bynajmniej zróżnicowanie
warunków zbycia przedsiębiorstwa oraz jego poszczególnych składników, w szczególności zaś fakt odmiennej formy prawnej wymaganej do przeniesienia nieruchomości wchodzącej w skład przedsiębiorstwa. Przepis art. 552 k.c., rozciągając skutek przejścia przedsiębiorstwa na wszystkie tworzące go elementy, przewiduje bowiem, podobnie jak czyni to art. 52 k.c., wyjątki wynikające z woli stron zawierających umowę lub z przepisów szczególnych (art. 552 w zw. z
art. 751 k.c.). Jeżeli zatem przedmiotem sprzedaży jest przedsiębiorstwo, w skład którego wchodzi nieruchomość, strony zaś czynności
prawnej nie zachowały formy aktu notarialnego ani nie wyłączyły
nieruchomości z treści umowy, nabywcy przedsiębiorstwa w oparciu
o art. 552 k.c. przysługiwać będzie roszczenie o jej przeniesienie.
Roszczenie to podlega przymusowemu zaspokojeniu w trybie art. 64
k.c. w zw. z art. 1047 k.p.c. niezależnie od tego, jaką funkcję spełnia
nieruchomość w danym przedsiębiorstwie. Należy jednak pamiętać,
iż brak przeniesienia nieruchomości stanowiącej istotny składnik
przedsiębiorstwa może w takiej sytuacji nie wywrzeć skutku w postaci zbycia przedsiębiorstwa. Podsumowując rozważania poświęcone wpływowi prawa do nieruchomości na treść prawa na przedsiębiorstwie trzeba stwierdzić, że oddziaływanie to uwarunkowane jest
14
Por. Z. Fenichel, Przedsiębiorstwo według projektu prawa rzeczowego, PPH
1938, s. 8.
88
Sytuacja prawna
nieruchomości..
szeregiem zróżnicowanych okoliczności faktycznych, których apriorycznie, poza omówionymi wyżej zasadami, nie można jednoznacznie
określić.
Jak już zostało powiedziane, związek nieruchomości z przedsiębiorstwem może kształtować również treść prawa do nieruchomości
zarówno w odniesieniu do prawa najmu i dzierżawy, jak i prawa jej
własności. Wpływ tego związku wynika z faktu, iż z prawem do nieruchomości, zwłaszcza zaś stanowiącej istotny składnik przedsiębiorstwa, może wiązać się dobro niematerialne wyrażające się w zdolności
zarobkowej przedsiębiorstwa (klientela). W przypadku tym powstaje
pytanie, czy dobro to oraz składniki składające się na jego materialne
uzewnętrznienie stanowią immanentną część przedsiębiorstwa, czy
też są przynależnością nieruchomości wchodzącej w skład przedsiębiorstwa? Odpowiedź na powyższe pytanie posiada podstawowe znaczenie - z jednej strony dla oceny zasadności wypowiedzenia umów
najmu lub dzierżawy przez właściciela nieruchomości względnie osoby, od których podmiot prowadzący przedsiębiorstwo wywodzi prawo
jej korzystania, z drugiej zaś strony dla ustalenia zakresu prowadzenia egzekucji z nieruchomości obciążonych hipoteką. Istota nakreślonego problemu tkwi w kolizji dwóch podmiotowych praw bezwzględnych: prawa na przedsiębiorstwie oraz prawa do nieruchomości.
W przypadku wypowiedzenia umów najmu lub dzierżawy nieruchomości wchodzącej w skład przedsiębiorstwa, wskazana wyżej
kolizja praw podmiotowych teoretycznie może być rozwiązana w
dwojaki sposób. Poprzez zastosowanie teorii nadużycia praw podmiotowych według reguły zawartej w art. 5 k.c. albo wynagrodzenia szkody lub zwrot bezpodstawnego wzbogacenia poprzez zastosowanie w
drodze analogii art. 194 kc. Ochrona przewidziana w wymienionych
przepisach stanowi na gruncie obowiązującego prawa jedyny oręż
przed przywłaszczeniem klienteli w następstwie wypowiadania umów
najmu lub dzierżawy nieruchomości wchodzącej w skład przedsiębiorstwa i oddawanie ich celem osiągnięcia wyższego czynszu przedsiębiorcom prowadzącym działalność gospodarczą w tej samej branży.
Zgodnie z art. 84 ustawy o księgach wieczystych i hipotece15, hipoteka obejmuje nieruchomość wraz z jej przynależnościami i utrzy15
Dz.U. z 1982 r. Nr 19, poz. 147 z późn. zm.
89
Bogusław
Sołtys
muje się na niej jako na całości aż do zupełnego wygaśnięcia wierzytelności, którą zabezpiecza. Klientela będąca niematerialnym dobrem prawnym oraz składniki materialne, w których się ona uzewnętrznia, pomimo iż mogą być potrzebne do korzystania z obciążonej
hipotecznie nieruchomości wchodzącej w skład przedsiębiorstwa,
nie są jej przynależnością, lecz stanowią immanentną część przedsiębiorstwa. W związku z tym wierzycielom hipotecznym w stosunku
do klienteli oraz jej materialnych nośników nie przysługuje pierwszeństwo w zaspokojeniu przed innymi wierzycielami16. W rozpatrywanym przypadku mamy bowiem do czynienia z dwoma równorzędnymi przedmiotami praw podmiotowych: nieruchomością oraz
przedsiębiorstwem.
1H
Por. J. Weber, op. cit., s. 35-36 oraz I. Rosenbliith, Egzekucja na przedsiębiorstwie, Kraków 1928, s. 20.
90